________________
૫૬
શ્રી તત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૬
સૂત્ર-૧૨ ભાષ્યાર્થ– દુઃખ, શોક, તાપ, આક્રંદન, વધ અને પરિદેવન એ પોતામાં રહેલા હોય તો પોતાને, બીજાને કરતા હોય તો બીજાને અને ઉભયને(=પોતાને અને બીજાને) કરતા હોય તો ઉભયને અસાતવેદનીયના આસ્રવો થાય છે. (૬-૧૨)
टीका- दुःखादीन्यात्माद्यधिकरणान्यसद्वेद्यस्याश्रवा भवन्तीति सूत्रसमुदायार्थः । अवयवार्थं त्वाह-'दुःख'मित्यादिना तत्र दुःखयतीति दुःखं-बाधालक्षणं शारीरादिः, शोको मानसवैक्लव्यं मानसः परिणामः, तापस्तत्फलभूतो देहपीडाविशेषः, आक्रन्दनमुच्चैरातविलपनं, वधः कशादिताडनं, परिदेवनं मुहुर्मुहुर्नष्टचित्ततयैव समन्ताद्विलपनं इत्येवमादीनि आत्मस्थान्यात्मनि वर्तमानानि आगमोक्तविधिबाधया, परस्य क्रियमाणान्यविधिलोचकरणादिना, उभयोस्तूभयोः क्रियमाणान्यविधिशिक्षाग्रहणादिना असद्वेद्यस्येति असदित्यशोभनविधिना वेद्यते यत् कर्म तस्याश्रवा भवन्तीति पूर्ववत् ॥६-१२।।
ટીકાર્થ– દુઃખ વગેરે આત્માદિના અધિકરણવાળા(=સ્વ આદિમાં રહેલા) અસતાવેદનીયકર્મના આગ્નવો થાય છે. આ પ્રમાણે સૂત્રનો સમુદિત અર્થ છે. અવયવાર્થને તો હુકમ્' ઇત્યાદિથી કહે છેઆગમોક્ત વિધિની વિરાધનાથી(=અપાલનથી) આત્મસ્થ પોતાનામાં રહેલા, અવિધિથી લોચ કરવો આદિથી પરને કરાતા, અવિધિથી શિક્ષા ગ્રહણાદિથી સ્વ-પર ઉભયને કરાતા દુઃખ વગેરે અસદ્દ્ય કર્મના આઝૂવો થાય છે. દુઃખ– શરીરાદિની પીડા. શોક– મનની વ્યાકુળતારૂપ માનસિક પરિણામ. તાપ- શોકના ફળરૂપ દેહમાં થનાર પીડાવિશેષ. આજંદન– પીડા પામેલા જીવનો મોટા અવાજથી વિલાપ. વધ– ચાબુકાદિથી માર મારવો.
