________________
૫૦
શ્રી તત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૬
શસ્ત્ર પણ સ્વસંસ્થાનથી તલવાર આદિ અનેક પ્રકારનું મૂલગુણનિર્વર્તનાધિકરણ કહ્યું છે. શસ્ત્રની તીક્ષ્ણતા અને ઉજ્જવલતા વગેરે ઉત્તરગુણનિર્વર્સનાધિકરણ છે.
હવે નિક્ષેપાધિકરણનો નિર્ણય કરવા માટે કહે છે- “નિક્ષેપ” રૂત્યાદ્રિ નિલેષાધિકરણ ચાર પ્રકારનું છે. તે આ પ્રમાણે- અપ્રત્યવેક્ષિતનિક્ષેપાધિકરણ, દુષ્પમાર્જિતનિક્ષેપાધિકરણ, સહસાનિક્ષેપાધિકરણ, અનાભોગનિક્ષેપાધિકરણ.
અપ્રત્યવેક્ષિતનિક્ષેપાધિકરણ–ચક્ષુથી નહિ જોયેલા ભૂમિભાગમાં મૂકવા યોગ્ય દાંડાદિને મૂકવું, કેમકે આ સામાચારી(=સારો આચાર) નથી.
દુષ્પમાર્જિતનિક્ષેપાધિકરણ– પ્રમાદથી અનેકવાર કે એકવાર (રજોહરણથી) પ્રમાર્જેલા ભૂમિ ભાગમાં દાંડાદિને મૂકવું. એક સમયે ત્રણ વખત પ્રમાર્જવાથી સુપ્રમાર્જિત થાય.
સહસાનિક્ષેપાધિકરણ– જાણવા છતા કોઈક રીતે પ્રમાદથી અશુદ્ધ (જોયા વિનાના કે બરોબર જોયા વિનાના અને પ્રમાર્યા વિનાના કે બરોબર પ્રમાર્યા વિનાના) ભૂમિભાગ ઉપર વસ્તુ મૂકવી તે સહસાનિક્ષેપાધિકરણ છે.
અનાભોગનિક્ષેપાધિકરણ– અત્યંત વિસ્મરણ થવાથી અનુચિત (=જોયા વિનાના અને પ્રમાર્યા વિનાના) ભૂભાગમાં વસ્તુ મૂકવી તે અનાભોગનિક્ષેપાધિકરણ છે.
સંયોગાધિકરણ ભક્તપાનસંયોજના અને ઉપકરણસંયોજના એમ બે પ્રકારે છે.
ભક્તપાનસંયોજના- ભક્ત (અશન-ખાદિમ-સ્વાદિમ) એમ ત્રણ પ્રકારે છે. દ્રાક્ષાપાન વગેરે પાન છે. ભક્તપાનસંયોજના બાહ્ય અને અત્યંતર એમ બે પ્રકારની છે. બહાર ભાત વગેરે મળતા દૂધ આદિની १. प्रत्यवेक्षितेऽपि भूप्रदेशे दुष्प्रमाणिते रजोहरणेनाप्रमाणिते वा निक्षेपोऽधिकरणं भवति। सुप्रमार्जितं त्वेकतस्त्रिरिति तद्विपरीतं दुष्प्रमार्जितम् । (श्री सिद्धसेनगणिकृतटीका)
