Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ maNidhArI zrIjinacandrasUri aSTama-zatAbdI smRti-grantha prakAzaka zrImaNidhArI aSTama zatAbdI samAroha samiti diSTI
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ PADM RSS yAya maNidhArI zrIjinacandrasari OESHD aSTama zatAbdI smRti-grantha (saM0 1223-2027) TAM SAASHRAM sampAdaka agaracanda nAhaTA, bha~varalAla naahttaa| H22 LOD maNidhArI zrIjinacandrasari aSTama zatAbdI samAroha samiti, dillI S: TUITION NEL
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzaka:maNidhArI zrI jimacaMdrasUri aSTama zatAbdI samAroha samiti 53, rAmanagara naI dillI-55 san 1971 vIra saMvat 2467 mUlya 10) mudraka zrI zobhAcanda surAnA rephila ArTa presa 31, bar3hatallA sTrITa kalakapA-7
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastAvanA paramArAdhya prAtaH smaraNIya dAdA sAhaba yogIndra yuga- prasiddha haiN| maharolI meM jo 'bar3e dAdAjI' nAma se pradhAna zrIjinadattasUrijI kA prabhAva jainajagata meM suprasiddha prasiddha ATha sau varSa prAcIna paramapAvana dAdAvAr3I apanA hai| Apa atizayadhArI, zAsana ke mahAn prabhAvaka aura mahatvapUrNa astitva rakhatI hai, ApahI kA smAraka sthAna kAntikArI mahApuruSa the| Apane tIthaMkara mahAvIra prabhu hai| dillI meM kitane hI paTa parivartana hue haiM phira bhI isa ke prakAzita dharma ko sAmAjika rUpa dekara jAtiyoM-gotroM adhyAtmika prakAza-staMbha ko cirasthAyI jyoti avazya hI ko sthApanA ko, caityavAsI yatijanoM meM phaile hue zithilA- eka camatkArika aura AzcaryapUrNa hai| cAra ko dUra kara unheM vidhimArgAnugAmI bnaayaa| yaha yugapradhAna zrIjinadattasUrijI ke aSTama zatAbdI Apake hI satprayatnoM kA phala hai ki bhagavAna kA zAsana mahotsava saM0 2011 meM ajamera meM manAne ke samaya se hI Aja bhI jayavanta hai| Apa AtmadraSTA aura aneka devadeviyoM dvArA pUjita the| ApahI ke paTTadhara maNidhArI zrI maNidhArI jo ko aSTama zatAbdo dillI meM manAne kA jinacandrasUri jo aneka bhavoM kI sAdhanA lie hue devaloka manoratha udbhuta huA thA para deza, kAla, bhAva ke upayukta avasara kI pratIkSA meM, AdhyAtmika mUrdhanya mahApuruSa dvArA se avatarita, adbhuta pratibhA sampanna SaTvarSAyu meM dIkSita vilambita samaya nirdeza para paramapUjyA zAzana-prabhAvikA aSTavarSIyu meM AcAryapada aura caturdaza varSAyu meM yugapradhAna pravattinI jI zrI vicakSaNazrIjI mahArAja kI preraNA se pada prApta mahApuruSa the| unhoMne osavAla, zrImAla aura aSTama zatAbdI mahotsava samiti ne tithI nirdhArita avazya mahittayANa jAti ke aneka gotra pratibodha kiye / aneka vidhi kara do aura sAdhvojo tarapha se grantha kI taiyArI karane kI caityoM kI pratiSThAe kI, anekoM ko zramaNadharma kI dIkSA preraNA hote hue bhI prakAzana nirNaya atyadhika vilamba se do aura dillI ke samrATa madanapAla tomara jaise narezvara ko pratibodha diyA' / ve suprasiddha gUrjarezvara kumArapAla huaa| hamane ita:pUrva vidvAnoM ko eka Avedana bhI nibandhAdi prAptyartha bheDA jisameM hamArI yojanA thI ki aura mahAn jainAcArya hemacandrasUri ke samakAlIna the| tribhuvanagiri ke yAdava rAjA kumArapAla to Apake guruvarya nAma yahananya dAdAsAhaba ora unake anugAmo mahApuruSoM ke dAdA zrIjinadattasUri dvArA pratibodhita thA / paricaya ke sAtha sAtha kharataragaccha ke viSaya meM eka maNidhArIjo ko korti jagadvikhyAta hai| ve apratima sarvAGgINa mahattA prakAzaka grantha ho / usake liye kama se vyaktitva evaM pratibhAmati yagapravAna paruSa the| ApakA kama chaH ATha mahIne kA samaya apekSita thA para do mAsa pUrva nirNaya honese hameM isa smRti grantha kA taiyAra karane kA svargavAsa saM0 1223 bhAdrapada kRSNa 14 ko bhArata kI / rAjadhAnI dillI meM hama thaa| Apa dUsare dAdA nAmase Adeza milaa| 1 dekhiye, hamArI 'maNidhArI zrIjinacaMdrasUri' dvitIyAvRtti ke liye gata pacIsa varSoM se prayatna karane para bhI 2 isakA prAcIna kASTaphalaka citra jesalamera, thAharUsAhajI pAThakoM ke samakSa rakhane meM hama asaphala rahe haiN| ke zAnabhaMDAra meM hai jisakI pratikRti prApta karane
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ hamArI jisa vibhAga krama se granthaM prakAzana kI yojanA prAcya vidyA pratiSThAna jodhapura, bIkAnera Adi, abhaya thI, lekhoM-nibandhoM ko prApta karane ke liye bArambAra prerita yA a0 bokAnera hamAre abhaya jaina granthAlaya, vi0 koTAkarane para bhI thoDe se lekha Aye aura ve bhI vilamba se| maho* vinayasAgara saMgraha koTA, dharma-AgarA-vijayaunheM yojanAnusAra kramabaddha prakAzita karane meM pUrti ke hetu dharmasUri jJAnamandira, AgarA, seThiyA agaracandabhairUdAna hameM hAthoMhAtha likhakara presa meM denA pdd'aa| idhara kalakattA seThiyA ko lAyabrarI bIkAnera, lIMbar3IlIbar3I kA jJAnakI viSama paristhiti meM har3atAla, muharrama, holI kI chaTriyA~ bhaMDAra, vRddhi-jesalamera yativRddhicandrajo kA bhaMDAra, DUMgara= aura cunAva ke cakkara ke sAtha sAtha mudraNa yaMtra kI har3atAla yatiDugarasojI kA bhaMDAra, hari0 lohAvaTa zrIjinaharikharAbI Adi kAragoM se hamArI yojanAnusAra diye gaye sAgarasUri jJAnabhaMDAra lohAvaTa, kSamAbIkAnera-u0 kSamAlekha nahIM chapa sake aura anta meM vApasa lAne pdd'e| yadyapi kalyANajI kA bhaMDAra tathA bar3e upAzraya meM sthita bar3e isa granya meM kucha pUrvAcAryoM ora gata zataka ke divaMgata jJAnabhaMDAra meM dasa vibhAga haiM jinameM mahimA mahimAAcAryo-muniyoM kA paricaya to hama de pAye haiM para kharatara bhakti, mahara=maharacandajI, dAna-dAnasAgara bhaMDAra Adi gaccha kI mUlAdhAra sAdhvImaMDala jisakA hameM vizeSa gaurava tathA kAMtichANI = pravartaka zrI kAntivijayajI kA bhaMDAra, hai, unake kucha Aye hue lekha bhI nahIM de sake isa bAta kA chANI Adi saMkSipta nirdeza, zodhakartAoM ko thor3A dhyAna hamAre mana meM bar3A bhArI kheda hai / dene se samajha meM A jaayeNge| ___ isa grantha meM kucha Thosa sAmagrI jaise-dIkSA nandI isa mahattvapUrNa zlAghanIya kArya sampAdana ke lie sUcI, tIrtho ke vikAsa meM kharataragaccha kA yogadAna, zrIvinayasAgarajI anekazaH dhanyavAdAhaM haiN| kharataragacchAcAryo' dvArA pratibodhita gotra, aprakAzita ajamera meM zrIjinadattasUri aSTama zatAbdI ke avasara prAcIna aitihAsika kAvyAdi aneka mahattvapUrNa nibandha para hamArI namra prArthanA se pUjya gurudeva sadgata zrIsahajAtaiyAra hone para bhI nahIM diye jA sake / AzA hai pAThakagaNa naMdaghanajI mahArAja ne dAdAsAhaba ke lokottara vyaktitva hamArI vivazatA smjhege| para prakAza DAlane vAlA mahattvapUrNa vistRta nibandha "anuhamane isa grantha meM eka mahattvapUrNa Thosa somanI dI hai- bhUti kI AvAja' likhA thA, jo aba taka unakI sArI kharataragaccha sAhitya sUcI, jo dUsare vibhAga meM hai| yaha racanAoM ko bhA~ti ho aprakAzita hai, hamane isameM dene ke kArya apane ApameM eka bahuta bar3A aura gata 40 varSoM se lie presakApI bhI tayyAra karAyo thA para sImita samaya sampanna zramasAdhyazodhapUrNa kArya hai jisake nirmANa meM hamAre meM anyAnya lekhoM kI bhA~ti vaha bhI aprakAzita raha gayA / saikar3oM jJAnabhaNDAra Adi ke avalokana-nauMdha kA upayoga zrImAnacandajI bhaMDArI ne hameM kAparar3AjI tIrtha ke satarkatA ke sAtha kiyA gayA hai| mudrita, amudrita ke liye kaI blAka, ghaMghANI toyaM ke citrAdi ke sAtha kAparar3AjI mu0 10 likhA hai| racanAoM ko viSaya vAra vibhakta karake kA itihAsa aura bhAnAjI bhaMDArI kA paricayAtmaka racayitA aura unake guru kA nAma, racanA samaya, nirdeza ke vistRta lekha bhejA thA para uparyukta kAraNoM se citroM ko sAtha-sAtha prAptisthAna ke ullekha meM sthala saMkoca vaza prakAzita karake bhI lekha nahIM diyA jA sakA / isI prakAra kucha saMkSipta saMketa vyavahRta kiye gaye haiM, jinakA yahA~ dizA- pUjya muni mahArAjoM, sAdhvIjI mahArAja va anya vidvAnoM sUcana karanA samIcIna hogaa| jaise rAprAvipra rAjasthAna ke lekhoM tathA hamArI yojanAntargata upari nirdiSTa Thosa
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmagrI ke sAtha-sAtha kharataragacchIya pratiSThA lekha sUcI Adi kA bhI bhaviSya meM suavasara prApta kara upayoga karane kA vicAra hai| isa prakAra ke mahotsava sAmAjika saMgaThana aura navacetanA jAgaraNa ke lie nitAnta Avazyaka haiM / saM0 2032 meM dAdA zrIjinadattasUrijI ke janma ko 600 varSa evaM saM0 2037 meM dAdA zrIjinakuzalasUrijI ke janma ko 700 varSa pUrNa hote haiM, AzA hai bhaktagaNa prApta suavasara kA avazya lAbha uThAveMge / isa grantha meM diye gae citroM meM kaI hamAre saMgraha ke blAka, zrIjinadalasUri sevA saMgha, jainabhavana, jaina zve0 paMcAyatI mandira, paramapUjyA pravartinIjI zrIvicakSaNazrIjI dvArA zrIhIrAlAla eNDa kampanI madrAsa se prApta mahAvIra svAmI ke tiraMge blaoNkoM kA upayoga kiyA gayA hai jisake lie sambandhita sajjanoM kA AbhAra prakaTa kiyA jAtA hai / isakI citra sAmagrI juTAne meM hameM pUrI ceSTA karanI par3I / gurubhakta zrIlakSmIcandajI seTha kA dvAra to sadA kI bhAMti khulA hI rahatA hai, sAdhu-munirAjoM ke va dAdAvAr3iyoM Adi ke citra unase prApta hue haiM / zrIharisiMhajI zrImAla va zromotIcandajI bhUrA ne jIyAgaMja padhAra kara vahA~ ke dAdAsAhaba sambandhI gaNeza musabbara ko citra - samRddhi kA phoTo lAye, zrImAnikacandajI campAlAlajI DAgA, candrapura se maNidhArojI kA citra evaM motIlAla gopAlajI ne kaccha bhuja se hameM bhadrezvara dAdAvAr3I kA citra bhejA / jaina jarnala ke vidvAna sampAdaka zrIgaNezajI lalavAnI kA sahayoga bhI avismaraNIya hai| gurudeva ke ananya bhakta zrI rAmalAlajI lUNiyA to preraNA srota haiM, pratyakSa yA parokSa AtmIya janoM ko sadbhAvanA aura sahayoga se hI kArya niSpanna huA hai / Bij bhArata ke suprasiddha citrakAra zrIiMdra dUgar3a jo svayaM gurudeva ke ananya bhakta haiM, hamAre anurodha se dillIpati mahArAjA madanapAla ke sAtha paramapUjya maNidhArI zrIjinacandrasUrijI kA eka nayanAbhirAma citra banAkara isa zubha avasara para prastuta kiyA, jisake lie hama kina zabdoM meM unako prazaMsA kareM, ve zabda milate nahIM / RSabhadevaprabhu ke jIvana prasaMgoM kA tiraMgA citra, kalakattA dAdAvAr3I kA jinadattasUri jIvana prasaMga citra, sadgurudeva zrIsahajAnanda jI mahArAja kA rekhA citra tathA Apake dvArA lie hue maharolI ke phoTogrAphoM se hamAre isa grantha kI zobhA bhaddhi huI hai / unake suputra saMjaya dUgar3a dvArA aGkita maNidhArIjI ke svarNima rekhA citra ne jilda kI zobhA baDhAI hai / isa smRtigrantha ke tvarayA prakAzana meM gurudeva kI asIma kRpA, hamAre pUjya sAdhu- munirAjoM va sAdhvomaNDala ke AzIrvAda kA hI suphala hai| zrI maNidhArIjI aSTama zatAbdI samAroha samiti ne gurudeva kI smRti svarUpa yaha uttama grantha prakAzana kara jaina samAja kA bar3A upakAra kiyA hai / baMgAla kI viSama paristhiti va sImita samaya ke kAraNa vizva khalatA va skhalanAdi ho jAnA koI bar3I bAta nahIM hai, isake lie hama kSamA cAhate hue bhaviSya ke lie ucita sujhAvoM kI kAmanA karate haiM / sadguru caraNopAsaka agaracanda nAhaTA, bha~varalAla nAhaTA /
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ isa grantha meM : prathama khaNDa kramAMka lekha lekhaka 1 vidhimArga prakAzaka jinezvarasUri aura unako viziSTa paramparA purAtattvAcArya munijinavijaya 2 zrojina candrasUrijI ko zreSTha racanA "saMvegaraMgazAlA ArAdhanA" paM0 lAlabanda bhAvAn gAMdhI 3 navAGgo vRtikAra zrIabhayadevasUri agaracanda nAhaTA 4 prakANDa vidvAna aura kavi zreSTha zrIjinavallabhasUri agaracanda nAhaTA 5 yogIndra yugapradhAna dAdA zrIjinadattasUri sva0 u0 sukhasAgarajI 6 maNidhArI dAdA zrIjinacandrasUri 7 SaTatriMzat vAda-vijetA zrIjinapatisUri maho0 vinayasAgara 8 pragaTaprabhAvI dAdA zrIjinakuzalasUri bhaMvaralAla nAhaTA 6 mahAn zAsana, prabhAvaka zrIjinaprabhasUri agaracanda nAhaTA 10 aneka jJAnabhaNDAroM ke saMsthApaka zrIjinabhadrasUri purAtatvAcArya munijinavijaya 11 akabara pratibodhaka yugapradhAna zrIjinacandrasUri bhaMvaralAla nAhaTA 12 dAdA guruoM ke prAcIna citra bhaMvaralAla nAhaTA 13 kIrtiratnasUri racita neminAtha mahAkAvya pro0 satyavrata tRSita 14 naramaNimaNDitabhAlasthala yu. pra0 zrIjinacandrasUri caritam u0 labdhimunijI 15 dAdAjI svAmo surajanadAsa 16 mahopAdhyAya jayasAgara agaracanda nAhaTA 17 zrIguNaratnamaNi ko tarkataraGgiNI DA0 jitendra jeTalI 18 joisahIra-mahatvapUrNa kharataragacchoya jyotiSa grantha paM. bhagavAnadAsa jaina 16 mahopAdhyAya samayasundarajI ke sAhitya meM lokikatattva DA0 manAhara zarmA 20 gahUMlI saMgraha (4) A0 buddhisAgarasUrijI 21 mahAkavi jinaharSaH mUlyAGkana aura sandeza DA0 IzvarAnandajI 22 pUjya zrImaddevacandrajI ke sAhitya meM se sudhA bindu svAmI RSabhadAsajI 23 kharataragaccha kI krAntikAro aura adhyAtmika paramparA bhaMvaralAla nAhaTA 24 u0 kSamAkalyANajI aura unakA sAdhusamudAya agaracanda nAhaTA 25 suvihilAgraNI gaNAdhIza sukhasAgarajI agaracanda nAhaTA 116 126 128
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ 135 136 142 146 146 153 156 26 prabhAvaka AcAryadeva zrIjinaharisAgara sUrIzvara munizrIkAMtisAgarajI 27 zAsanaprabhAvaka AcArya zrIjinaAnandasAgarasUri munimahodayasAgara 28 AcArya zrIjinakavIndrasAgarasUri zrIsajanazrIjI 'vizArada 26 mahAnpratApI zrImohanalAlajI mahArAja bhaMvaralAla nAhaTA 30 AcArya pravara zrIjinayaza:sUrijI bhaMvaralAla nAhaTA 31 prabhAvaka AcArya zrIjinaRddhisUri bhaMvaralAla nAhaTA 32 AcAryarata zrIjinaratnasUri bhaMvaralAla nAhaTA 3 // vidvadvarya upAdhyAya zrIlabdhimunijI bhaMvaralAla nAhaTA 14 svargoya gaNivarya zrIbuddhimunijI agaracanda nAhaTA 35 zrIjinakRpAcandrasUrijI aura unakA sAdhusamudAya bhaMvaralAla nAhaTA 36 purAtatva evaM kalAmarmajJa pratibhAmUtti kAntisAgarajI ko zraddhAMjali agaracanda nAhaTA 37 AcArya zrIjinamaNisAgarasUri bhaMvaralAla nAhaTA 38 kharataragaccha ke sAhitya sarjaka zrAvakagaNa agaracanda nAhaTA 36 apabhraMza kAvyatrayI eka anuzolana DA. devendrakumAra zAstrI 40 kharataragaccha paramparA aura cittaur3a rAmavallabha somAnI 41 kharataragaccha kI bhAratIya saMskRti ko dena RSabhadAsa rAMkA 42 jesalamera ke mahatvapUrNa jJAnabhaNDAra AgamaprabhAkara munizrI puNya vijayajI 43 khataragaccha kI mahAn vibhUti dAnavIra seTha melA zrI cA~damalajI sIpAnI dvitIya khaNDa 166 166 174 177 . k 186 1 kharataragaccha sAhitya sUcI saMkalana kartA agaracanda nAhaTA, bhaMvaralAla nAhaTA 1 se 72 sampAdaka-mahopAdhyAya vinayasAgara
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ 60 maNidhArI bhIjinacandrasUri aSTama zatAbdI-samAroha-samiti, dillI ke padAdhikArI 1 zrIsitAbacanda phophaliyA, pradhAna 2 zrIzItaladAsajI rAkyAna, upapradhAna 3 zrIiMdracandajI bhaMsAlI, upapradhAna 4 zrIdhanapatasiMhajI bhaMsAlI, saMyojaka 5 zrIdaulatasiMhajI jaina, pra0 mantrI 6 zrIvijayasiMhajI surAnA, , 7 zrIgulAbacandajI jaina , 8 zrIlachamanasiMhajI bhaMsAlI, bhaNDAra mantrI 9 zrI DaoN0 ke0 sI. jaina, pracAra mantrI 10 zrIumarAvasiMhajI surAnA, khajAMcI
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ maNidhArI zrIjinacandrasUri aSTama zatAbdI smRti grantha prathama khaNDa
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSamAmUrti bhagavAna mahAvIra kA caNDakauzika upasarga
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ jinacaMdra sUrayaH HHHHHHHHHHHHHHHHRYS XXXXXXXXXSG3633XXXXXXXXXXXXXXXXXXX ZOOOOMGGGOOIGIO maNidhArI zrI jinacandrasUri aura dillIzvara madanapAla tomara (vi0 saM0 1223) dillI zrI indradUgar3a dvArA citrita
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ vidhimArga prakAzaka jinezvarasari aura unakI viziSTa paramparA [ purAtattvAcArya padmazrI muni jinavijayajI ] thI jine zvarasUri AcArya zrIvardhamAnasUri ke ziSya yathAvat pAlana karane vAle yati-muni usa samaya bahuta kama the / jinezvara sUri ke pragaru evaM zrIvarddha mAnasUri ke saMkhyA meM najara Ate the| gaha zrIudyotanasUri the, jo candrakula ke koTika gaNa kI jinezvarasari kA caityavAsiyoM ke vajrI zAkhA parivAra ke the| viruddha Andolana ( ina jinezvarasUri ke viSaya meM, jinadattasUri kRta gaNadhara sArddhazataka kI sumatigaNi kRta vRhadvRti meM, jina zAstrokta yatidharma ke AcAra aura caityavAsI yatijanoM pAlopAdhyAya likhita kharataragaccha vRhad gurvAvalI meM, ke ukta vyavahAra meM, paraspara bar3A asAmaMjasya dekhakara aura prabhA candrAcArya racita aura kisI ajJAta prAcIna parvAcArya zramaNa bhagavAn mahAvIra dvArA upadiSTa zramaNa dharma kI isa prakAra pracalita viplava dazA se udvigna hokara jinezvara prabandha evaM anyAnya paTTAvaliyA~ Adi aneka granthoM-prabandhoM meM kitanA hI aitihAsika vRttAnta grathita kiyA haA sUri ne pratikAra ke nimitta apanA eka suvihita mArga pracAraka nayA gaNa sthApita kiyA aura caityavAsI yatiyoM upalabdha hotA hai|) jinezvarasUri ke samaya meM ke viruddha eka prabala Andolana zurU kiyaa| jaina yatijanoM kI avasthA yoM to prathama, inake guru zrI vardhamAnasUri svayaM hI ____ inake samaya meM zvetAmbara jaina sampradAya meM una yati- caityavAsI yatijanoM ke eka pramukha sUri the / para jaina zAstroM janoM ke samUha kA prAbalya thA jo adhikatara caityoM arthAt kA vizeSa adhyayana karane para mana meM kucha virakta bhAva * jina mandiroM meM nivAsa karate the : ye yatijana jaina mandira, udita ho jAne se aura tatkAlIna jaina yati sampradAya jo usa samaya caitya ke nAma se vizeSa prasiddha the, unhIM meM kI ukta prakAra kI AcAra viSayaka paristhiti kI aharniza rahate, bhojanAdi karate, dharmopadeza dete, paThana-paThanAdi zithilatA kA anubhava, kucha adhika udvegajanaka lagane se, meM pravRtta hote aura sote-baiThate / arthAt caitya hI unakA maTha unhone usa avasthA kA tyAga kara, viziSTa tyAgamaya yA vAsasthAna thA aura isalie ve caityavAsI ke nAma se prasiddha jIvana kA anusaraNa karanA svIkRta kiyA thaa| jinezvaraho rahe the| inake sAtha unake AcAra-vicAra bhI bahutta sUri ne apane guru ke isa svIkRta mArga para calanA vizeSa se aise zithila athavA bhinna prakAra ke jo jaina zAstroM rUpa se nizcita kiyaa| nutanA hI nahIM, unhoMne use meM varNita nigrantha jainamuni ke AcAroM se asaMgata dikhAI sAre sampradAyavyApI aura dezavyApI banAne kA bhI dete the| ve eka taraha ke maThapati the / zAstrokta AcAroM kA saMkalpa kiyA aura usake lie AjIvana prabala puruSArtha
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ kiyaa| isa prayatna ke upayukta aura Avazyaka aise jJAnabala vidhipakSa athavA kharataragaccha kA aura cAritrabala donoM hI unameM paryApta pramANa meM vidyamAna prAdurbhAva aura gaurava the, isaliye unako apane dhyeya meM bahuta kucha saphalatA inhIM jinezvarasUri ke eka praziSya AcArya zrIjinaprApta huI aura usI ahilapura meM, jahAM para caityavAsiyoM vallabhasUri aura unake paTTadhara zrIjinadattasUri (vi0 saM0 kA sabase adhika prabhAva aura viziSTa samUha thA, jAkara 1166-1211) hue jinhoMne apane prakhara pANDitya, prakRSTa unhoMne caityavAsa ke viruddha apanA pakSa aura pratiSThAna cAritra aura pracaNDa vyaktitva ke prabhAva se mAravAr3a, mevAr3a, sthApita kiyaa| caulukya nRpati durlabharAja kI sabhA meM, bAgar3a, sindha, dillI maNDala aura gujarAta ke pradeza meM caityavAsI pakSa ke samarthaka agraNI sUrAcArya jaise mahA- hajAroM apane naye bhakta zrAvaka banAye-hajAroM hI ajainoM ko vidvAn aura prabala sattAzIla AcArya ke sAtha zAstrArtha upadeza dekara nUtana jaina bnaaye| sthAna-sthAna para apane pakSa kara, usameM vijaya prApta kii| isa prasaMga se jinezvarasUri ke anekoM naye jinamandira aura jaina upAzraya taiyAra krvaaye| kI vevala aNahilapura meM hI nahIM, apitu sAre gujarAta meM, apane pakSa kA nAma inhoMne vidhipakSa' aisA udghoSita kiyA aura usake Asa - pAsa ke mAravAr3a, mevAr3a, mAlavA, aura jitane bhI naye jinamandira inake upadeza se, inake bhakta vAgar3a, siMdha aura dillI taka ke pradezoM meM khUba khyAti aura zrAvakoM ne banavAye unakA nAma vidhicatya, aisA rakhA gyaa| pratiSThA bddh'ii| jagaha-jagaha saikar3oM hI zrAvaka unake bhakta parantu pIche se cAhe jisa kAraNa se ho- inake anugAmI aura anuyAyo bana ge| isake atirikta saikar3oM hI ajaina samudAya ko kharatara pakSa yA kharataragaccha aisA nUtana nAma prApta gRhasya bhI unake bhakta bana kara naye zrAvaka bane / aneka huA aura tadanantara yaha samudAya isI nAma se atyadhika prabhAvazAlI aura pratibhAzIla vyaktiyoM ne unake pAsa yati prasiddha huA jo Aja taka avichinna rUpa se vidyamAna hai| dIkSA lekara unake suvihita ziSya kahalAne kA gaurava prApta isa kharataragaccha meM usake bAda aneka bar3e bar3e prbhaavkiyaa| unakI ziSya-saMtati bahuta bar3hI aura vaha aneka zAlI AcArya, bar3e-bar3e vidyAnidhi upAdhyAya, bar3e-bar3e zAkhA-prazAkhAoM meM phailI / usameM bar3e-bar3e vidvAna, pratibhAzAlI paNDita muni aura bar3e-bar3e mAMtrika, tAMtrikakriyAniSTha aura guNagariSTha AcArya upAdhyAyAdi samartha jyotirvid, vaidyaka vizArada Adi varmaTha yatijana hue sAdhu puruSa hue / navAMga-vRtikAra abhaya devasUri, saMvegaraMga- jinhoMne apane samAja kI unnati, pragati aura pratiSThA zAlAdi granthoM ke praNetA jinacandrasUri, surasundarI carita ke bar3hAne meM bar3A bhArI yoga diyaa| sAmAjika aura kartA dhanezvara apara nAma jinabhadrasUri, AdinAtha caritAdi sAmpradAyika utkarSa kI pravRtti ke sivA, kharataragacchAke racayitA vardhamAnasUri, pAnAtha carita evaM mahAvIra carita nuyAyI vidvAnoM ne saMskRta, prAkRta, apabhraMza evaM dezIyake kartA guNacandragaNI apara nAma devabhadrasUri, saMghapaTTakAdi bhASA ke sAhitya ko bhI samRddha karane meM asAdhAraNa udyama aneka granthoM ke praNetA jinavallabhasUri ityAdi anekAneka bar3e kiyA aura isake phalasvarUpa Aja hameM bhASA, sAhitya, bar3e dhurandhara vidvAna aura zAstrakAra, jo usa samaya utpanna itihAsa, darzana, jyotiSa, vaidyaka Adi vividha viSayoM hue aura jinakI sAhityika upAsanA se jaina vAGmaya- kA nirUpaNa karane vAlI choTI-bar3I saikar3oM hajAroM bhaNDAra bahuta kucha samRddha aura supratiSThita banA-inhIM granthakRtiyA~ jaina-bhaNDAroM meM upalabdha ho rahI haiM / kharatara jinezvarasUri ke ziSya-praziSyoM meM se the| gacchIya vidvAnoM kI kI huI yaha sAhityopAsanA na kevala
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 3 ] dharma kI hI dRSTi se mahattva vAlI haiM, apitu samuccaya bhAratIya saMskRti ke gaurava kI dRSTi se bhI utanI hI mahattA rakhatI hai / sAhityopAsanA kI dRSTi se kharataragaccha ke vidvAn yati muni var3e udAracetA mAlUma dete haiM / isa viSaya meM unakI upAsanA kA kSetra kevala apane dharma yA sampradAya ko bAr3a se baddha nahIM hai / ve jaina aura janetara vAGmaya ko samAna bhAva se adhyayana adhyApana karate rahe haiM / vyAkaraNa, kAvya, koSa, chanda, alaMkAra, nATaka, jyotiSa, vaidyaka aura darzanazAstra taka ke agaNita ajaina granthoM kA unhoMne bar3e Adara se Akalana kiyA hai aura ina viSayoM ke aneka arjuna granthoM para unhoMne apanI pANDityapUrNa TIkAyeM Adi raca kara tattad granthoM aura viSayoM ke adhyayana kArya meM bar3A upayukta sAhitya taiyAra kiyA hai / kharataragaccha ke gaurava ko pradarzita karane vAlI ye saba bAteM hama yahAM para bahuta hI saMkSepa meM, kevala sUtrarUpa se, ullikhita kara rahe haiM / vizeSahama "yugapradhA cAcArya gurvAvali" nAma se vistRta purAtana paTTAlo prakaTa kara cuke haiM unameM ina jinezvarasUri se AraMbha kara, zrIjinavallabhasUri kI paramparA ke kharataragacchIya AcArya zrIjitapUri ke paTTAbhiSikta hone ke samaya taka kA vikrama saMvat 1400 ke lagabhaga kA bahuta vistRta aura prAya: vizvasta aitihAsika varNana diyA huA hai / usake adhyayana se pAThakoM ko kharataragaccha ke tatkAlIna gaurava gAthA kA acchA paricaya mila sakegA / isa taraha pIche se bahuta prasiddhiprApta ukta kharataragaccha ke atirikta, jinezvarasUri kI ziSya paramparA meM se anya bhI kaI eka choTe-bar3e gaNa-gaccha pracalita hue aura unameM bhI kaI bar3e-bar3e prasiddha vidvAna, granthakAra, vyAkhyAtika, vAdA, tapasvI, camatkArI sAdhu-yati hue jinhoMne apane vyaktitva se jaina samAja ko samunnata karane meM uttama yoga diyA / jinezvarasUri ke jIvana kA anya yatijanoM para prabhAva jinezvarasUri ke prabala pANDitya aura utkRSTa caritra kA prabhAva isa taraha na kevala unake nijake ziSya samUha meM hI prasArita hujA, apitu tatkAlIna anyAnya gaccha evaM yati samudAya ke bhI bar3e-bar3e vyaktitvazAlI yatijanoM para usane gaharA asara DAlA aura usake kAraNa unameM se bhI kaI samartha vyaktiyoM ne, inake anukaraNa meM kriyodvAra, jJAnopAsanA, Adi kI viziSTa pravRtti kA bar3e utsAha ke sAtha uttama anusaraNa kiyA / ( jinezvarasUri ke jIvana sambandhI sAhitya aura unakI racanAoM kA vizeSa adhyayana muni jinavijaya ne kathAkoSa kI vistRta prastAvanA meM bahuta vistAra se diyA hai, yahAM usake Avazyaka aMza hI prastuta kiye gaye haiM ) jinezvarasUri se jaina samAja meM nUtana yuga kA AraMbha inake prAdurbhAva aura kAryakalApa ke prabhAva se jaina samAja meM eka sarvathA navIna yuga kA Arambha honA zurU huA / purAtana pracalita bhAvanAoM meM parivartana hone lagA / tyAgI aura gRhastha donoM prakAra ke samUhoM meM nae saMgaThana hone zurU hue| tyAgI arthAt yati varga jo purAtana paramparAgata gaNa aura kula ke rUpa meM vibhakta thA, vaha aba naye prakAra ke gacchoM ke rUpa meM saMgaThita hone lagA / devapUjA aura guruupAsanA kI jo kitanI purAno paddhatiyAM pracalita thIM, unameM saMzodhana aura parivartana ke vAtAvaraNa kA sarvatra udbhava hone lagA | inake pahale yativarga kA jo eka bahuta bar3A samUha citya nivAsI hokara cetyoM kI saMpatti aura saMrakSA kA adhikArI banA huA thA aura prAyaH zithilakriya aura svapUjAnirata ho rahA thA, usameM inake AcArapravaNa aura bhramaNazIla jIvana ke prabhAva se bar3e vega se aura bar3e parimANa meM parivartana honA prArambha huA / inake AdarzoM
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 4 ] ko lakSya meM rakhakara anyAnya aneka samartha yatijana catyAdhikAra kA aura zithilAcAra kA tyAga kara saMyama kI vizuddhi ke nimitta ucita kriyoddhAra karane lage aura acche saMyamI banane lge| saMyama aura tapazcaraNa ke sAtha-sAtha, bhinna-bhinna viSayoM aura zAstroM ke adhyayana aura jJAnasaMpAdana kArya bhI ina yatijanoM meM khUba utsAha ke sAtha vyavasthita rUpa se hone lagA / sabhI upAdeya viSayoM ke naye-naye grantha nirmANa kiye jAne lage aura purAtana granthoM para TIkA-TippaNa Adi race jAne lage / adhyayana-adhyApana aura grantha nirmANa ke kArya meM Avazyaka aise purAtana jaina granthoM ke atirikta brAhmaNa aura bauddha sampradAya ke bhI vyAkaraNa, nyAya, alaMkAra, kAvya, koSa, chanda, jyotiSa Adi vividha viSayoM ke sabhI mahatvapUrNa granthoM kI pothiyoM ke saMgrahavAle bar3e-bar3e jJAnabhaNDAra bhI sthApita kiye jAne lage / aba yatijana kevala apane-apane sthAnoM meM hIM baddha hokara baiTha rahane ke badale bhinna-bhinna pradezoM meM ghUmane lage aura tatkAlIna paristhiti ke anurUpa, dharmapracAra kA kArya karane lage / jagaha-jagaha ajaina kSatriya aura vaizya kuloM ko apane AcAra aura jJAna se prabhAvita kara, naye-naye jainazrAvaka banAe jAne lage aura purAne jaina goSThI-kula navIna jAtiyoM ke rUpa meM saMgaThita kiye jAne lage / purAne jaina devamandiroM kA uddhAra aura navIna mandiroM kA nirmANa kArya bhI sarvatra vizeSa rUpa se hone lagA / jina yatijanoMne caityanivAsa chor3a diyA thA unake rahane ke liye aise naye-naye vasati gRha banane lage jinameM una yatijanoM ke anuyAyI zrAvaka bhI aat free- naimittika dharma kriyAyeM karane kI vyavasthA rakhate the / ye hI vasati gRha pichale kAla meM upAzraya ke nAma se prasiddha hue / mandiroM meM pUjA aura utsavoM kI praNAlikAoM meM bhI naye-naye parivartana hone lage aura isake kAraNa yatijanoM meM paraspara, kitaneka vivAdAspada vicAroM aura zabdArthoM para bhI vAda-vivAda hone lagA, aura isake pariNAma meM kaI naye naye gaccha aura upagaccha bhI sthApita hone lge| aise carcAspada viSayoM para svataMtra choTe-bar3e grantha bhI likhe jAne lage aura eka-dUsare sampradAya kI ora se unakA khaNDana- maNDana bhI kiyA jAne lgaa| isa prakAra ina yatijanoM meM purAtana pracalita pravAha kI dRSTi se, eka prakAra kA navIna jIvanapravAha cAlU huA aura usake dvArA jaina saMgha kA nUtana saMgaThana bananA prArambha huA / isa taraha tatkAlIna jaina itihAsa kA siMhAvalokana karane se jJAta hotA hai ki vikrama kI 11 vIM zatAbdI ke prAraMbha meM jaina yativarga meM eka prakAra se nUtana yuga kI uSA kA AbhAsa hone lagA, jisakA prakaTa prAdurbhAva jinezvarasUri ke guru vardhamAnasUri ke kSitija para udita hone para dRSTigocara huaa| jinezvarasUri ke jIvanakArya ne isa yuga parivartana ko sunizcita mUrta svarUpa diyaa| taba se lekara pichale prAyaH 600 varSo meM, isa pazcima bhArata meM jaina dharma ke jo sAMpradAyika aura sAmAjika svarUpa kA pravAha pracalita rahA usake mUla meM jinezvarasUri kA jIvana sabase adhika viziSTa prabhAva rakhatA hai aura isa dRSTi se jinezvarasUri ko, jo unake ziSya-praziSyoM ne, yugapradhAna padase saMbodhita aura stutigocara kiyA hai vaha sarvathA ho satya vastusthiti kA nidarzaka hai / jinezvarasUri eka bahuta bhAgyazAlI sAdhu puruSa the| inakI yazorekhA evaM bhAgya rekhA bar3I utkaTa thI / isase inako aise-aise ziSya aura praziSyarUpa mahAn santatiratna prApta hue jinake pANDitya aura cAritrya ne inake gaurava ko digantavyApI aura kalpAnta sthAyI banA diyA / yoM to prAcInakAla meM, jaina saMpradAya meM saikar3oM hI aise samartha AcArya ho gae haiM jinakA saMyamI jIvana jinezvarasUri ke samAna hI mahatvazAlI aura prabhAvapUrNa thA; parantu jinezvarasUri ke jaisA vizAla prajJa aura vizuddha saMyamavAn, vipula ziSya-samudAya zAyada bahuta hI thor3e
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcAryoM ko prApta huA hogaa| jinezvarasUri ke ziSya- kArI banAnA parantu vaisA ucita avasara Ane ke pahale hI praziSyoM meM eka-se-eka bar3ha kara aneka vidvAn aura saMghamI prasannacandrasUrikA svargavAsa ho gyaa| unhoMne abhayadevasUrijI puruSa hue aura unhoMne apane mahAn guru ko guNagAthA kA kI ukta icchA ko apane uttarAdhikArI paTTadhara deva bhadrAbahuta hI uccasvara se khUba hI gAna kiyA hai| sadbhAgya cArya ke sAmane prakaTa kiyA aura sUcita kiyA ki isa kArya "se inake aise ziSya praziSyoM kI banAI huI bahuta so natha- ko tuma saMpAdita krnaa| 'kRtiyAM Aja bhI upalabdha haiM aura unameM se hameM inake abhayadevasUri ke svargavAsa ke bAda aNahilapura aura viSaya kI yatheSTa guru-prazastiyAM par3hane ko milatI haiN| stambhatIrtha jaise gujarAta ke prasiddha sthAnoM meM jahAM abhaya caityavAsa ke viruddha jinezvarasUri ne jina vicAroM kA deva ke dIkSita ziSyoM kA prabhAva thA, vahAM se aparicita pratipAdana kiyA thA, unakA sabase adhika vistAra aura sthAna meM jAkara apane vidyAbala ke sAmarthya dvArA jinavallabha pracAra vAstava meM jinavallabhasUri ne kiyA thaa| unake upadiSTa ne apane prabhAva kA kAryakSetra banAnA caahaa| isake lie mArga kA inhoMne bar3I prakharatA ke sAtha samarthana kiyA mevAr3a kI rAjadhAnI cittaur3a ko inhoMne pasanda kiyA, aura usameM unhoMne apane kaI naye vicAra aura nae vidhAna vahAM inakI yatheSTa manoratha siddhi huii| phira mAravAr3a ke bhI sammilita kiye| nAgaura Adi sthAnoM meM bhI inake bahuta se bhakta-upAsaka jinavallabhasUri bane / dhIre-dhIre inakA prabhAva mAlavA meM bhI bar3hA / jinavallabhasUri mUla meM mAravAr3a ke eka bar3e maThAdhIza mevAr3a, mAravAr3a meM taba bahuta se caityavAsI yati samudAya caityavAsI guru ke ziSya the parantu ve unase virakta hokara the unake sAtha inakI pratispardhA bhI khUba huii| inhoMne unake gujarAta meM abhayadevasUri ke pAsa zAstrAdhyayana karane ke adhiSThita devamandiroM ko anAyatana ThaharAyA aura unameM nimitta unake antevAsI hokara rahe the / ye bar3e pratibhAzAlI kiye jAne vAle pUjana utsavAdi ko azAstrIya udghoSita vidvAna, kavi, sAhityajJa, granthakAra aura jyotiSa zAstra- kiyaa| apane bhakta upAsakoM dvArA apane pakSa ke lie vizArada the / inake prakhara pANDitya aura viziSTa vaizAradya ko jagaha-jagaha nae mandira banavAye aura unameM kiye jAne vAle dekhakara abhayadevasUri ina para bar3e prasanna rahate the aura apane pUjAdi vidhAnoM ke lie kitaneka niyama nizcita kiye| mukhya dIkSita ziSyoM kI apekSA bho ina para adhika anurAga isa viSaya ke choTe bar3e kaI prakaraNa aura granthAdi kI bhI rakhate the / abhayadevasUri cAhate the ki apane uttarAdhikArI pada inhoMne racanA kii| para inakI sthApanA ho, parantu ye mUla caityavAso guru ke devabhadrAcArya ne inake bar3he hue isa prakAra ke praur3ha prabhAva dIkSita ziSya hone se zAyada inako gacchanAyaka ke rUpa meM ko dekhakara aura inake pakSa meM saikar3oM upAsakoM kA acchA anyAnya ziSya svIkAra nahIM kareMge aisA socakara apane samartha samUha jAnakara inako AcArya pada dekara amayadevasUri jIvanakAla meM ve isa vivAra ko kArya meM nahIM lA ske| ke paTTadhara rUpa meM inheM prasiddha karane kA nizcaya kiyaa| unake paTTadhara ke rUpa meM varSamAnAcArya (AdinAtha caritAdi jinezvarasUri ke ziSyasamUha meM usa samaya zAyada devabhadrAcArya ke kartA) kI sthApanA huI, tathApi aMtAvasthA meM abhayadeva- hI sabase adhika pratiSThA-sampala aura sabase adhika sUri ne prasannacandrasUri ko sUcita kiyA thA ki yogya vayovRddha puruSa the| ve isa kArya ke lie gujarAta se ravAnA samaya para jinavallabha ko AcArya pada dekara merA paTTAdhi- hokara cittaur3a pahU~ce / yaha cittor3a ho jinavallabhasUri
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ ke prabhAva kA udgama evaM kendra sthAna thaa| yahIM para sabase jinadattasUri ne apane pakSa kI viziSTa saMghaTanA karanI pahale jinavallabhasUri ke naye upAsaka bhakta bane aura zurU kii| jinezvarasari pratipAdita kucha maulika mantavyoM yahIM para inake pakSa kA sabase pahilA vIra vidhi caitya nAmaka kA Azraya lekara aura kucha jinavallabhasari ke upadiSTa vizAla jena mandira bnaa| vi0 saM0 1167 ke ASAr3ha vicAroM ko pallavita kara inhoMne jinavallabha dvArA sthApita mAsa meM inako isI mandira meM AcArya pada para pratiSThita ukta vidhipakSa nAmaka saMgha kA balavAna aura niyamabaddha kara devabhadrAcArya ne apane gacchapati guru prapannacandrasUri ke saMgaThana kiyA jisakI paramparA kA pravAha ATha sau barSa usa antima Adeza ko saphala kiyaa| para durbhAgya se ye pUre ho jAne para bhI akhaNDita rUpa se calatA hai| isa pada kA dIrghakAla taka upabhoga nahIM kara sake / cAra jinadattasUri ne prAkRta, saMskRta aura apabhraMza bhASA meM hI mahIne ke andara inakA usI cittaur3a meM svargavAsa choTe-bar3e aneka granthoM kI racanA ko| inameM eka gaNadharaho gyaa| isa ghaTanA ko jAnakara devabhadrAcArya ko sArddhazataka nAmaka natha hai jisameM inhoMne bhagavAna mahAvIra bar3A duHkha huaa| ke ziSya gaNadhara gautama se lekara apane gacchapati garu jinavajinadaktasUri llabhasuri taka ke mahAvAra ke zAsana meM hone vAle aura apanI jinavallabhasUri ne apane prabhAva se mAravAr3a, mevAr3a, saMpradAya paraMparA meM mAne jAne vAle pradhAna-pradhAna gaNadhArI mAlavA, bAgar3a Adi dezoM meM jo saikar3oM hI naye bhakta AcAryoM kI stuti kI hai| unhoMne 150 gAthA ke prakaraNa meM upAsaka banAye the aura apane pakSa ke aneka vidhi-caitya Adi kI 62 gAthAoM taka meM to pUrvakAla meM ho jAne vAle sthApita kiye the| unakA niyAmaka aisA koI samartha gaccha- kitane pUrvAvAryoM kI prazaMsA kI hai| 63 se lekara 84 taka nAyaka yadi na rahA to vaha pakSa chinna-bhinna ho jAyagA kI gAthAoM meM varddhamAnasUri aura unake ziSyasamUha meM hone aura isa taraha jinavallabhasUri kA kiyA huA kArya viphala vAle jinezvara, buddhisAgara, jinacandra, abhayadeva, devabhadrAdi ho jAyagA, yaha soca kara devabhadrAcArya, jinavallabhasUri apane nikaTa pUrvaja guruoM kI stuti kI hai| 85vIM gAthA ke paTTa para pratiSThita karane ke lie apane sAre samudAya se lekara 147 taka kI gAthAoM meM apane gaNa ke sthApaka meM se kisI yogya vyaktitva vAle yatijana kI khoja karane guru jinavallabha ko bahuta hI praur3ha zabdoM meM taraha-taraha se lge| unakI dRSTi dharmadeva upAdhyAya ke ziSya paMDita stavanA kI hai| jinezvarasUri ke guNavarNana meM inhoMne isa somacandra para par3I jo isa pada ke sarvathA yogya evaM jina- grantha meM likhA hai ki varddhamAnasUri ke caraNakamaloM meM zramara vallabha ke jaise hI puruSArthI, pratibhAzAlI, kriyAzIla ke samAna sevArasika jinezvararAri hue ve saba prakAra ke pramoM aura nirbhaya prANavAna vyakti the| devabhadrAcArya phira cittaur3a se rahita the arthAt apane vicAroM meM nima the, svaramaya gae aura vahAM para jinavallabhasUri ke pradhAna-pradhAna upAsakoM aura para samaya ke padArtha sArtha kA vistAra karane meM samartha the| ke sAtha parAmarza kara unakI sammati se saM0 1166 ke inhoMne aNahilavAr3a meM durlabharAja kI sabhA meM praveza karake vaizAkha mAsa meM somacandra gaNi ko AcArya pada dekara nAmadhArI AcAryoM ke sAtha nirvikAra bhAva se zAstrIya jinadattasUri ke nAma se jinavallabhasUri ke uttarAdhikArI vicAra kiyA aura sAdhuoM ke liye vasati-nivAsa ko AcArya pada para unheM pratiSThita kiyaa| jinaballabhasUri sthApanA kara apane pakSa kA sthApana kiyaa| jahAM para guruke vizAla upAsaka vRnda kA nAyakatva prApta karate hI kramAgata sadvArtA kA nAma bhI nahIM sunA jAtA thA, usa
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ / 7 ] gajarAta deza meM vicaraNa kara inhoMne vasatimArga ko prakaTa zrI abhayadevasUri kiyaa| jinezvarasUri ke anukrama meM zAyada tIsare parantu khyAti jinadattasUri kI isI taraha kI eka aura choTI sI aura mahattA kI dRSTi se sarvaprathama aise mahAn ziSya zrI (21 gAthA kI) prAkRta padya racanA hai jisakA nAma hai-sugaru abhayadevasUri hue, jinhoMne jainAgama granthoM meM jo ekAdazapAratantrya stava / isameM jinezvarasUri kI stavanA meM ve aGga sUtra grantha haiM, inameM se nau aMga ( 3 se 11 ) sUtroM para kahate haiM ki jinezvara apane samaya ke yugapravara hokara sarva suvizada saMskRta TokAe banAI / abhayadevAcArya apanI ina siddhAntoM ke jJAtA the| jena mata meM jo zithilAcAra rUpa vyAkhyAoM ke kAraNa jaina sAhityAkAza meM kalpAnta sthAyI cora samUha kA pracAra ho rahA thA usakA unhoMne nizcala nakSatra ke samAna sadA prakAzita aura sadA pratiSThita rUpa meM rUpa se nirdalana kiyaa| aNahilavAr3a meM durlabharAja kI ullikhita kiye jaayeNge| zvetAmbara saMpradAya ke pichale sabhI sabhA meM dravya liMgI ( vezadhArI ) rUpa hAthiyoM kA siha kI gaccha aura sabhI pakSa vAle vidvAnoM ne abhayadevasUri ko bar3I taraha vidAraNa kara ddaalaa| svecchAcArI sUriyoM ke matarUpI zraddhA aura satyaniSThA ke sAtha eka pramANabhUta evaM tathyavAdI andhakAra kA nAza karane meM sUrya ke samAna the jinezvarasuri AcArya ke rUpa meM svIkRta kiyA hai aura inake kathanoM ko prakaTa hue| pUrNatayA AptavAkya ko koTa meM samajhA hai| apane samakA lIna vidvat samAja meM bhI inakI pratiSThA bahuta UMcI thii| jinezvara sUri ve sAkSAta ziSya-praziSyoM dvArA kiye gaye zAyada ye apane guru se bhI bahuta adhika Adara ke pAtra aura unake gaurava paricayAtmaka ullekhoM se hameM yaha acchI taraha zraddhA ke bhAjana bane the| jJAta huA ki unakA AMtarika vyaktitva kaisA mahAn thA / jinadattasUri ke kiye gaye upayukta ullekhoM meM eka aitihA- zrI jinadattasUri sika ghaTanA kA hameM sUcana milA ki unhoMne gujarAta ke aNahilavAr3a ke rAjA durlabharAja kI sabhA meM nAmadhArI jinadattasUri, jinezvarasUri ke sAkSAt praziSyoM meM se hI eka the| inake dIkSA-guru dharmadeva upAdhyAya the jo AcAryo ke sAtha vAda-vivAda kara unako parAjita kiyA aura vahAM para vasativAsa kI sthApanA kii| jinezvara sUri ke svahasta dIkSita anyAnya ziSyoM meM se the / inakA mUla dIkSA nAma somacandra thA, harisiMhAcArya ne zro jinacandrasUri inako siddhAnta grantha par3hAye the| inake utkaTa vidyAnurAga jinezvarasUri ke paTTadhara ziSya jinacandrasUra he| apane para prasanna hokara devabhadrAcArya ne apanA vaha priya kaTAkharaNa garu ke svargavAsa ke bAda yahI unake paTTa para pratiSThita (lekhanI), jisase unhoMne apane bar3e-bar3e cAra granthoM kA lekhana hue aura gaNa pradhAna bne| inhoMne apane bahuzruta evaM kiyA thA, inako bheMTa ke svarUpa meM pradAna kiyA thaa| ye vikhyAta-koti aisA laghu guru-bandhu abhayadevAcArya kI bar3e jJAnI dhyAnI aura udyatavihArI the| jinavallabhasUri ke abhyarthanA ke vaza hokara saMvegaraMgazAlA nAmaka eka svargavAsa ke pazcAt inako unake uttarAdhikArI pada para saMvega bhAva ke pratipAdaka zAMtarasa prapUrNa evaM vRhada pramANa devabhadrAcArya ne AcArya ke rUpa meM sthApita kiyA thaa| prAkRta kathA grantha kI racanA saM0 1125 meM kii| [kathAkoSa prakaraNa kI prastAvanA se]
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAdAvAr3I-digdarzana kI prastAvanA meM muni jinavijayajI likhate haiM : kharatara gaccha ke mukhya yugapradhAna AcArya zrI jinadattasUri tathA unake uttarAdhikArI AcAryavarya maNidhArI zrIjinacandrasUri, zrIjinakuzalasUri evaM akabara-pratibodhaka zrIjinacandrasUri ke smAraka rUpa meM dAdAvAr3I nAma se jitane gurupUjA sthAna bane haiM utane anya kisI gaccha ke pUrvAcAryoM ke smAraka rUpa meM aise khAsa smAraka sthAna bane jJAta nahIM hote| ina pUrvAcAryoM meM mukhya sthAna zrIjinadattasUri kA hai / zrIjinadattasUri kA svargagamana rAjasthAna ke prAcIna evaM pradhAna nagara ajamera meM vi0 saM0 1211 meM huaa| jahA~ para unake zarIra kA agnisaMskAra huA, vahA~ para bhaktajanoM ne sarvaprathama usa sthAna para smAraka svarUpa debakUla banAyA aura usameM svargIya AcArya varya ke caraNacinha sthApita kiye| zrIjinadattasUri eka mahAn prabhAvazAlI AcArya the| jJAna aura kriyA ke sAtha hI unameM adbhuta saMgaThana zakti aura nirmANa zakti thii| unhoMne apane prakhara pANDitya evaM ojaHpUrNa saMyama ke prabhAva se hajAroM kI saMkhyA meM naye jaina dharmAnuyAyI zrAvaka vuloM kA vizAla saMgha nirmANa viyaa| rAjasthAna meM Aja jo lAkhoM osavAla jAtIya jaina jana haiM unake pUrvajoM kA adhikAMza bhAga, inhI jinadattasUrijI dvArA pratibodhita aura susaMgaTita huA thaa| bAda meM uttarottara ina AcArya ke jo ziSya-praziSya hote gae ve bhI mahAn guru kA Adarza sanmukha rakhate hue isa saMgha-nirmANa kA kArya sundara rUpa se calAte aura bar3hAte rahe / zrI jinadattasUri ke ye saba ziSya-praziSya dharma pracAra aura saMghanirmANa ke uddezya se bhAratavarSa ke jina-jina sthAnoM meM pahuMce, vahAM para devasthAna ke sAtha-sAtha hI ve yugapravartaka pravara guru ke smAraka rUpa meM choTe-moTe gurupUjA sthAna bhI banAte rahe aura unameM sUrijI ke caraNacinha athavA mUrti sthApita karate rhe| ye sthAna Aja saba dAdAvAr3I ke nAma se prasiddhi prApta kara rahe haiN| .. zrIjinadattasUri mahAn vidvAna aura cAritrazIla hone ke uparAnta eka viziSTa camatkArI mahAtmA bhI mAne jAte haiM ataH unake nAma-smaraNa tathA caraNa pUjana dvArA bhaktoM kI manokAmanAe~ bhI saphala hotI rahI hai| aisI zraddhA pUrvakAla se inake anuyAyI bhaktajanoM meM pracalita rahI hai ataH isa kAraNa se bhI inakI pUjA nimitta ina devakuloM, chatriyoM, stUpoM Adi kA nirmANa hotA rahA hai| ___ zrIjinadattasUri ke bAda unakI paTTa-paramparA meM hone vAle maNidhArI zrIjinacandrasUrijI, zrIjinakuzalasUrijI tathA akabara-pratibodhaka zrIjina candrasarijI ke viSaya meM bhI camatkArI hone kI bar3I zraddhA bhaktajanoM meM pracalita hai| isaliye prAya. ina cAroM AcAryoM kI bhI sammilita caraNa pAdukAe, mUti Adi pratiSThita aura pUjita hotI rahI hai|
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrojinacandrasarijI kI zreSTha racanA saMvegaraMgazAlA ArAdhanA ( saMkSipta paricaya ) le0 paM0 lAlacandra bhagavAn gAndhI, bar3audA [ suvihita mArga prakAzaka AcArya jinezvarasUrijI ke paTTadhara zrIjinacandrasUrijI hue| unakA vistRta paricaya to prApta nahIM hotA / yugapradhAnAcArya gurvAvalI meM itanA hI likhA hai ki 'jinezvarasUri ne jinacandra aura abhayadeva ko yogya jAnakara sUripada se vibhUSita kiyA aura ve zramaNa dharma kI viziSTa sAdhanA karate hue kramazaH bugapradhAna pada para AsIna hue| ___AcArya jinezvarasUri ke pazcAt sUrizreSTha jinacandrasUri hue jinave aSTAdaza nAmamAlA kA pATha aura artha sAGgopAGga kaNThAna thA, saba zAstroM ke pAraMgata jina candrasUri ne aThAraha hajAra zloka parimita saMvegaraMgazAlA kI saM0 1125 meM racanA kii| yaha grantha bhavya jIvoM ke lie mokSa rUpI mahala ke sopAna sadRza hai| ____ jinacandrasUri ne jAvAlipura meM jAkara dhAvakoM kI sabhA meM "cIya daNa mAvarasaya' ityAdi gAthAoM kI vyAkhyA karate hue jo siddhAnta saMvAda kahe the unako unhIM ke ziSya ne liskara 300 zloka parimita dinacaryA nAmaka grantha taiyAra kara diyA jo zrAvaka samAja ke lie bahuta upakArI siddha huaa| ve jinacandrasUri apane kAla meM jina-dharma kA yathArtha prakAza phailAkara devagati ko prApta hue|" ___ Apake racita paMca parameSThI namaskAra phala kulaka, kSapaka-zikSA prakaraNa, jIva-vibhatti, ArAdhanA, pArzva stotra Adi bhI prApta haiN| saMvegaraMgazAlA apane viSaya kA atyanta mahatvapUrNa vizada grantha hai| jisakA saMkSipta paricaya hamAre anurodha se jaina sAhitya ke viziSTa vidvAna paM0 lAlacandra bha0 gAMdhI ne likha bhejA hai| isa grantha kA hindI anuvAda prakAzita honA ati Avazyaka hai / -- saM0 ] zrIjainazAsana ke prabhAvaka, samartha dharmopadezaka, jyoti- zAlA ArAdhanA kI zreSTha racanA kI thI, jo 600-no sau dhara gItArtha jainAcAryoM meM zrIjinacandrasUrijI kA saMsmara- varSoM ke pIche-vikramasaMvat 2025 meM pUrNarUpa se prakAza meM NIya sthAna hai| mokSamArga ke ArAdhaka, mumukSu-janoM ke AI hai, parama Ananda kA viSaya hai| parama mAnanIya, satkarttavya-parAyaNa jisa AcArya ne Aja se bar3audA rAjyakI preraNA se suyogya vidvAna cImanalAla nau sau varSa pahile-vikrama saMvat 1125 meM prAkRta bhASA DA0 dalAla ma0 e0 IsvI san 1916 ke antima cAra mAsa meM dasa hajAra, 53 gAthA pramANa saMvegamArga-preraka saMvegaraMga- vahIM Thahara kara jesalamera kille ke prAcIna grantha-bhaNDAra
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 10 ] kA avalokana bar3I muzkila se kara sake / vahA~ kI riporTa kaccI noMdha vyavasthita kara prakAzita karAne ke pahile hI ve IsvI san 1917 akTobara mAsa meM svargastha hue / Aja se 50 varSa pahile IsvI san 1920 akTobara bar3audA - rAjakIya senTrala lAibrerI (saMskRta pustakAlaya) meM 'jaina paMDita' upanAmase hamArI niyukti huI, aura vidhivazAt sadgata cI0 DA0 dalAla ema0 e0 ke akAla svargavAsa se aprakAzita vaha kaccI noMdha AdhArita 'jesalamera durga jaina granthabhaNDAra - sUcIpatra' sampAdita - prakAzita karAne kA hamArA yoga AyA / do varSoM ke bAda IsvI san 1923 meM usa saMsthA dvArA gAyakavADa oriyanTala sirIja naM0 21 meM yaha grantha bahuta parizrama se bambaI ni0 sA0 dvArA prakAzita huA hai| bahuta grantha gaveSaNA ke bAda usameM prastAvanA aura viSayavAra aprasiddha grantha, granthakRta-paricaya pariziSTa Adi saMskRta bhASA meM maiMne taiyAra kiyA thA / usameM jesalamera durga ke bar3e bhaNDAra meM naM0 183 meM rahI huI uparyukta savegaraMgazAlA (203X23 sAija) 347 patravAlI tAr3apatrIya pothI kA sUcana hai / vahA~ antima ullekha isa prakAra hai : "iti zrIjinacandrasUrikRtA tadvineya zrIprasannacandrAcAryasamabhyathita - guNacandrargANi pratiryatkR (saMskRtA jinavallabhagajinA saMzodhitA saMveparaMgazAlAbhidhAnArAdhanA samAptA / saMvat 1207 varSe jyeSThamudi 10 gurau adya ha zrIvaTapadrake daMDa0 zrIvosari pratipatto saMvegaraMgazAlA pustakaM likhita miti / " - sva0 dalAla ne isakI pIche kI 27 padyoMvAlI likhAnevAle kI prazasti kA sUcana kiyA hai, avakAzAbhAva se vahA~ likho nahIM thI / je0 bhAM0 sUcIpatra meM 'aprasiddha grantha- granthakRtparicaya' karAne ke samaya maiMne 'jainopadezagranthA:' isa vibhAga meM pR0 38-39 meM 'saMvega raMgazAlA' ke sambandha meM anveSaNa pUrvaka saMkSipta paricaya sUcita kiyA thaa| usakI racanA saM01125 meM huI thI / li0 prati saM0 1207 kI thI / racanA kA AdhAra nIce TippaNI meM maiMne mUlagrantha kI arvAcIna se0 lA0 kI ha0 li0 prati se avataraNa dvArA darzAyA thAsamaikkatesu varisANa / ekkArasasu paNavIsa samahi // saesu niSpatti saMvattA esArAhaNa tti phuDapAyaDapayatthA / " bhAvArtha - vikramanRpakAla se 1125 varSa bItane ke bAda sphuTa pragaTa padArthavAlI yaha ArAdhanA siddhi ko prApta huI / fugafra kAlAo isake pIche maiMne haTTippaNikA kA bhI saMvAda darzAyA thA--''saMvegaraGgasAlA 1125 varSe navAGgAbhayadevavRddha bhrAtRjinacandrIyA 10053" maiMne vahA~ saMskRta meM saMkSepa meM paricaya karAyA thA ki 'ArAdhanetyarAhvayaM navAGgavRttikArAbhayadevasU re rabhyartha nayA viracitA / viracayitA cAyaM jinezvarasUrermukhya: 'zaSyo'bhayadetrasUrezva vRddhagatIryaH / " abhayadevasUri para TipaNI meM maiMne usI saMvegaraMgazAlA kI se0 lA0 kI ha0 li0 prati se pATha kA avataraNa vahAM darzAyA thA - "siriabhaya devasUritti pattakittI paraM bhavaNe ||[1004 ] je kuha mahAriu vimmamANassa naravaisseva / supadhassa daDhataM nivvatiyamaMgavittahiM // [ 10042] tassambhavaso liriNicaMda munivareNa imANa / lAgAre uciUNa varavayaNakumAI // [10043] mUtra kA gaNAo, guthittA niyayaguNeNa dadaM / vitritya - sorabharA, nimmaviyA rAhaNAmAlA // [10044]' bhAvArtha:- bhavana meM zreSTha kIrti pAnevAle zrI abhayadevasUri hue| jisane kubodha rUpa mahAripu dvArA vinaSTa kiye jAte narapati jaise zrutadharma kA dRr3hatva aMgoM ko vRttiyoM dvArA kiyA | unakI abhyarthanA ke vaza se wb
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI jinacandra munivara ne mAlAkAra kI taraha, mUlazruta [3.] rUpa udyAna se zreSTha vacana-kusumoM kA uccuMTana kara, apane zrIjinapatisUrijI dvArA vikrama kI terahavIM zatAbdI meM matiguNa se dRr3ha guMthana karake vividha artha-saurabha-bharapUra yaha racita paMcaliMgI-vivaraNa saM0 meM prazaMsA kI hai kiArAdhanAmAlA racI hai| "nartayituM saMvegaM punarnRNAM luptanRtyamiva kalinA / isake pIche maiMne vahA~ sUcana kiyA hai ki "pAzcA- saMvegaraGgazAlA yena vizAlA vyaraci rucirA // " tyairanekainanthakArairasyaH kRteH saMsmaraNamakAri / " isakA bhAvArtha:--jisane (zrI jina candrasUrijI ne), kalikAla bhAvArtha yaha hai ki-isa saMvegaraMgazAlA kRti kA saMsmaraNa, se jisakA nRtya lupta ho gayA thA, vaise mAno manuSyoM ke pIche honevAle aneka granthakAroM ne kiyA hai| isakA saMvega ko nRtya karAne ke lie vizAla manohara saMvegaraMgazAlA samarthana karane ke lie maiMne vahAM (1) guNacandragaNa kA racI / / [4] mahAvIracarita, (2) jinadattasUri kA gaNadharasArdhazataka, _ vikrama saMvat 1265 meM sumatigaNi ne gaNadharasArdhazataka (3) jinapatisUri kA paMcaliMgIvivaraNa (4) sumatigaNi kI / kI saM0 bRhadvRtti meM ullekha kiyA hai ki-- gaNadharasArdhazataka vRtti, (5) saMghapura mandira-zilAlekha, (6) "pazcAjinacandrasUrivara AsId yasyASTAdazanAma mAlA candratilaka upAdhyAya kA abhayakumAra carita tathA (7) bhuvana sUtrato'rthatazca manasyAsan sarvazAstravidaH / yenASTA(?) hita upAdhyAya ke rAjagRha-zilAlekha meM se-avataraNa TippaNI dazasahasrapramANA saMvegaraGgazAlA mokSaprAsAdapadavI meM darzAye the, ve isa prakAra haiM - bhavyajantUnAM kRtA / yena jAvAlipure dU(ga)tena zrAvakANAmane zrIguNacandra gaNi ne vikrama saMvat 1136 meM racita prAkRta vyAkhyAnaM 'covaMdaNamAvassaya' ityAdi gAthAyAH kurvatA mahAvIracarita meM prazaMsA kI hai ki siddhAntasaMvAdAH kathitAste sarve suziSyeNa likhitAH zatazrayasaMvegaraMgasAlA na kevalaM kavavirayaNA jeNa / pramANo dinacaryAnanthaH zrAddhAnAmupakArI jAtaH / " bhavajaNavimhaya karI vihiyA saMjama-pavittI vi // " [-yaha pATha maiMne bar3audA-janajJAnamandira-sthita bhAvArtha:- jisane (zrI jinacandrasUri ne ) sirpha saMvega- zrIhaMsavijayajI munirAja ke saMgraha kI arvAcIna ha0 li. raMgazAlA kAvya-racanA hI nahIM kI, bhavyajanoM ko vismaya prati se uddhRta kara darzAyA thA ] karAnevAlI saMyamapravRtti bhI kI thii| ___ bhAvArtha:-pIche (zrIjinezvarasUri aura buddhisAgarasUri _[2] ke anantara ) zrI jinacandra sUrivara hue| sarvazAstravid zrIjinadattasarijI ne vikrama kI bArahavIM zatAbdI. jisake mana meM - nAmamAlA jisake mana meM 18 nAmamAlAe~ sUtra se aura artha se upasthita uttarArdha meM racita prAgaNadharasArdhazataka meM prazaMsA kI hai thiiN| jisane dasa hajAra gAthA pramANa savegaraMgazAlA , ki bhavyajIvoM ke lie mokSa prAsAda-padavI kii| jAvAlipUra saMvegaraMgasAlA visAlasAlovamA kayA jenn| meM gae hue jisane zrAvakoM ke Age 'cIvaMdaNamAvarasaya' rAgAiveribhayabhIya - bhavvajaNa rakkhaNa nimittaM // " ityAdi gAthA kA vyAkhyAna karate hue siddhAnta ke saMvAda bhAvArtha:-jisane (zrI jinacandrasUrijI ne ) rAgAdi kahe the, una sabako suziSya ne likha lie, tIna sau vairiyoM se bhayabhIta bhavyajanoM ke rakSaNa-nimitta vizAla zloka-pramANa 'dinacaryA' nAmaka grantha zrAvakoM ke lie kilA o saMvegaraMgazAlA kii| upakArI ho gyaa|
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 5 ] rikta saMghapura jaina mandira kI bhitti meM lage hue prAyaH saM0 1326 ( ? ) ke apUrNa zilAlekha kI nakala sva buddhisAgarasUrijI kI preraNA se 'bIjApura- vRttAnta' ke lie maiMne 54 varSa pahile uddhRta kI thI, usameM yaha padya hai [12] "saMvegaraGgazAlA surabhiH suraviTapi kusumamAleva / zucitAmarasaridiva yasya kRtirjayati kIrtiriva // bhAvArtha:- jisakI (zrIjinacandrasUrijI kI ) kRti saMvegaraMgazAlA sugandhi kalpavRkSa kI kusumamAlA jaisI aura pavitra sarasa gaMgAnado jesI, aura unakI kIrti jaisI jayavatI hai / [ 6 ] unakI paramparA ke candratilaka upAdhyAya ne vi0 saM0 1312 meM race hue saM0 abhayakumAra carita kAvya meM do padya haiM ki " tasyAbhUtAM ziSyau, tatprathamaH sUrirAja jinacandraH / saMvegaraGgazAlAM vyadhita kathAM yo rasavizAlAm // bRhannamaskAraphala, zrotRloka sudhAprapAm / cakre kSapaka zikSAM ca yaH saMvegavivRddhaye // " bhAvArtha:- unake (zrIjinezvarasUrijI ke ) do ziSya hue / unameM prathama sUrirAja jinacandra hue; jisane rasavizAla zrotA logoM ke liye amRta parava jaisI saMvegaraMgazAlA kathA kI, aura jisane bRhannamaskAraphala tathA saMvega kI vivRddhi ke liye kSapakazikSA kI thI / rAjagRha meM vikrama ko pandrahavIM zatAbdI kA jo zilAlekha upalabdha hai, usameM unake anuyAyI bhuvanahita upAdhyAya ne saMskRta prazasti meM zrIjinacandrasUrijI kI saMvegaraMgazAlA kA saMsmaraNa isa prakAra kiyA hai--- "tataH zrIjinacandrAkhyo babhUva munipuMgavaH / saMvegaraGgazAlAM yazcakAra ca babhAra ca // " bhAvArtha:- usake bAda ( zrIjinezvarasUrijI ke pIche ) zrIjinacandra nAmake zreSTha sUri hue, jisane saMvega raMgazAlA kI, aura dhAraNa-poSaNa kI / -- uttamottama yaha saMvegaraMgazAlA grantha kaI varSoM ke pahile zrI jinadattasUri jJAnabhaMDAra, sUrata se tIna hajAra padya pramANa apUrNa prakAzita huA thaa| dasa hajAra tirepana gAthA pramANa paripUrNa grantha AcAryadevavijayamanoharasUri ziSyANu muni parama tapasvI zrI hemendravijayajI aura paM0 bAbUbhAI savacanda ke zubha prayatna se saMzodhita saMpAdita hokara, vikrama saMvat 2025 meM aNahilapura pattanavAsI bhaverI kAntilAla maNilAla dvArA mohamayI mumbApurI patrakAra prakAzita huA hai / mUlya sAr3he bAraha rupayA hai / gata saptAha meM ho saMpAdaka munirAja ne kRpayA usakI 1 prati hameM bheMTa bhejI hai / isa grantha ke TAiTala ke Upara tathA samApti ke pIche karttA zrIjinacandrasUrijI kA vizeSaNa tapAgacchIya chapA hai, ghaTa nahIM sakatA / 'tapAgaccha' nAmakI prasiddhi saM0 1285 se zrI jagaccandrasUrijI se hai, aura isa grantha kI racanA vi0 saMvat 1125 meM arthAt usase karIba Der3ha sau varSa pahile huI thI / aura vahA~ gujarAtI prastAvanA meM isa granthakAra zrIjinacandrasUrijI ko samartha tArkika mahAvAdI zrI siddhasena divAkara sUrijI kRta saMgatitarka grantha para asAdhAraNa TIkA likhanevAle pU0 AcAryadeva zrIabhayadevasUrijI mahArAja ke vaDIla gurubandhu sUcita kiyA, vaha ucita nahIM hai / isa saMvegaraMgazAlA kI prAnta prazasti meM spaSTa sUcana hai ki ve aMgoM kI vRtti racanevAle zrIabhayadeva sUrijI ke vaDIla gurubandhu the, unakI abhyarthanA se isa grantha kI racanA sUcita kI hai / abhayadevasUrijI ne aGgoM (Agama) para vRttiyA~ vikrama saMvat 1120 se 1128 taka meM racI thI, prasiddha hai /
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ isa saMvegaraMgazAlA ke kartA ne anta meM 10026 gAthA bhagavAn zreSTha zrIvardhamAnasUrijI hue| unake vyavahAranaya se apanI paramparA kA vaMzavRkSa sUcita kiyA hai| usameM aura nizcayanaya jaise athavA dravyastava aura bhAvastava jaise cauvIsaveM tIrthakara bhagavAna mahAvIra ke anantara sudharmA dharma kI parama unnati karane vAle do ziSya hue| unameM svAmI, jaMbUsvAmI, prabhavasvAmI, zayyaMbhava svAmI kI prathama zrIjinezvarasUri sUrya jaise hue / jisake udaya pAne paramparArUpa apUrva vaMzavRkSa kI, vajrasvAmI kI zAkhA meM para anya tejasvi-maMDala kI prabhAkA apaharaNa huA hue zrIvardhamAnasUrijI kA varNana 10034, 35 gAthA meM thaa| jisake hara-hAsa aura haMsa jaise ujjvala guNoM ke kiyA hai| unake do ziSya (1) jinezvarasUri aura (2) samUha ko smaraNa karate hue bhavyajana Aja bhI aMgoM para buddhisAgarasUri kA paricaya 10036 se 10036 gAthAoM romAMca ko dhAraNa karate haiM / meM karAyA hai aura dUsare, nipuNa zreSTha vyAkaraNa pramukha bahu zAstrakI "tassAhAe nimmalajasadhavalo siddhikAmaloyANaM / / racanA karane vAle buddhisAgarasUri nAma se jagat meM savisesavaMdaNijjo ya, rAyaNA tho(the) rappavaggovva // prakhyAta hue| 10034 // unake (donoM ke) pada-paMkaja aura utsaMga-saMga se kAleNaM saMbhUo, bhayavaM sirivaddhamANa munnivsbho| parama mAhAtmya pAnevAlA prathama ziSya jinacandrasari nippaDima pasamalaccho-vicchaDDAkhaMDa-bhaMDAro // 10035 // nAmavAlA utpanna huA / aura dUsarA ziSya abhayadevasari vavahAra-nicchayanaya va, daba-bhAvatthaya vva dhammassa / pUrNimA ke candra jaisA, bhavyajanarUpa kumudavana ko vikasvara paramunnaijaNagA tassa, doNi sIsA samuppaNNA // karanevAlA huaa| [-- isake pIche kA 10041 se // 10036 / / 10044 taka gAthA kA sambandha upara A gayA hai ] paDhamo sirisUrijiNesaro tti, sUro bva jammi udyammi / 10045 gAthA meM granthakAra ne sUcita kiyA hai kihotthA pahA'vahAro, dUraMta-teyassi cakkassa // 100 37 // zramaNa madhukaroM ke hRdaya haranevAlI isa ArAdhanAmAlA ajja vi ya jassa harahAsa-haMsagoraM guNANa patbhAraM / (saMvegaraMgazAlA) ko bhavya jana apane sukha (zubha) nimita sumaraMtA bhavvA uvahaMti romaMcamaMgesu // 10038 / / vilAsI janoMkI taraha sarva Adara se atyanta sevana kreN| bIo pUNa viraiya-niuNa-pavara vaagrnn-pmh-bhstyo| 10046 se 10054 gAthAoM meM kRtajJatAkA aura racanA nAmeNa buddhisAgara sUritti ahesi jayapayaDo // 10036 // sthalakA sUcana kiyA hai ki - "suguNa munijanoM ke padatesi paya-paMka ucchNg-sNg-sNptt-prm-maahppo| praNAma se jisakA bhAla pavitra huA hai, aise suprasiddha zreSThI sisso paDhamojiNacaMdasUri nAmo samuppanno // 1.0 40 // govardhana ke suta vikhyAta jajanAga ke putra jo suprazasta anno ya punnimAsasaharo bva, nivvaviya-bhavva-kumuyavaNo / ' tIrthayAtrA karane se prakhyAta hue, asAdhAraNa guNoM se jinhoMne [ gAthA 10041 se 10044 taka pahile darzAyA hai ] ujjvala vizAla kIrti upArjita kI hai / kibiboMkI bhAvArtha:-una (vajrasvAmI) kI zAkhA meM kAla-krama pratiSThA karAnA, zrutalekhana vagairaha dharmakRtyoM dvArA se nirmala ujjvala yazavAle, siddhi cAhane vAle logoM ke Atmonnati karanevAle, anya janoM ke citta ko camatkAra lie rAjA dvArA sthavira Atmavarga kI taraha (?) vizeSa karanevAle, jinamata-bhAvita buddhivAle siddha aura vIra vaMdanIya, apratima prazamalakSmIvaibhava ke akhaMDa bhaNDAra, nAmavAle zreSThiyoM ke parama sAhAyya aura Adara se yaha
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ / 14 ] racanA kI hai| isa ArAdhanA kI racanA se hamane jo pAThakoM ko smaraNa rahe ki, isa saMvegaraMgazAlA kucha kuzala (puNya) upArjana kiyA, usase bhavyajana , jina- ArAdhanA racanevAle zrojinacaMdrasUrijI ke guruvarya zrI jinevacana kA parama ArAdhanA ko prApta kreN| chatrA- zvarasUrijI ne gujarAta meM ahilabADa pattana (pATaNa) meM vallipurI meM jejjayake putra pAsanAga ke bhuvana meM vikramanRpa durlabharAja rAjA kI sabhA meM caityavAsiyoM ko vAda meM ke kAla se 1125 varSa vyatIta hone para sphuTa prakaTa parAsta kiyA thA, 'sAdhuoM ko caitya meM vAsa nahIM karanA padArthavAlI yaha ArAdhanA siddhi ko prApta huI hai| isa cAhiye, kintu gRhasthoM ke nirdoSa sthAna (vasati) meM vAsa racanAko, vinaya-naya-pradhAna, samasta guNoM ke sthAna, jinadatta karanA cAhie'-aisA sthApita kiyA thaa| uparyukta nirNaya gaNi nAmaka ziSya ne prathama pustaka meM likhii| saMmoha ko ke anusAra jinezvarasUrijI ke prathama ziSya jinacandrasUrijI dUra karane ke lie ginatI se nizcaya karake isa grantha meM ne isa grantha kI racanA pUrvokta gRhastha ke bhavana meM Thahara kara tirepana gAthA se adhika dasa hajAra gAthAe~ sthApita kI thii| uparyukta ghaTanA kA ullekha jinadattasUrijI ke prA. kI haiN| gaNadharasArdhazataka meM, tathA unake aneka anuyAyiyoM ne anta meM saMskRta ke gadya meM ullekha hai ki, zrIjinacandra anyatra prasiddha kiyA hai, jo jesalamera bhaNDAra kI granthasUcI sUri kRta, unake ziSya prasannacandrAcArya-samabhyathita, gaNacandra (gA0 o0 si0 naM0 21), tathA apabhraMzakAvyatrayI (gA0 . gaNi-pratisaMskRta, aura jinavallabhagaNi dvArA saMzodhita o0si0 naM027) ke pariziSTa Adi ke avalokana se jJAta saMbegaraMgazAlA nAmakI ArAdhanA samApta huii| hogaa| kharataragaccha vAloM kI mAnyatA yaha hai ki, usa vAda antameM prati-pustaka likhane kA samaya saMvat 1207 meM vijaya pAne se mahArAjA ne vijetA jinezvara sUrijIko (saM0 1203 nahIM) aura sthAna vaTapadraka meM (arthAt isa 'kharatara' zabda kahA yA viruda diyaa| isake bAda unake bar3audA meM samajhanA cAhiye / ) [prakAzita AvRtti meM anuyAyI kharataragaccha vAle pahacAne jAte haiN| durlabharAja daMDovAsare pratipattau chapA hai. vahA~ daDazrIvosari kA rAjya samaya vi0 saM0 1065 se 1078 taka prasiddha pratipattau honA cAhie, maiMne anyatra darzAyA hai / [dekheM, je0 hai, to bhI kharataragaccha kI sthApanA kA samaya saM0 1080 bhAM0 sUcIpatra (gA0 o0 si0 naM0 21 pR0 21, 'vaTapadra mAnA jAtA hai| (bar3audA) kA aitihAsika ullekho' hamArA 'aitihAsika saMvegaraMgazAlAkAra isa jinacandrasUrijI kI prabhAvakatA ke lekha saMgraha' sayAjI sAhityamAlA kra0 335 vagairaha) ___kAraNa kharataragaccha kI paTTa-paramparA meM unase caudhe paTTavara grantha nirdiSTa nAma-vardhamAnasUrijI kI saMvat / ' kA nAma 'jinacandrasUri' rakhane kI prathA hai| 1055 meM racita upadezapada-vRtti. jinezvarasarijI kI ArAdhanA-zAstrakI saMkalanA jAvAlipuramai saM0 1080 meM racita aSTakaprakaraNavRtti, pratiSThita pUrvAcAryoM se prazaMsita isa saMvegaraMgazAlA pramAlakSma Adi, tathA buddhisAgarasUrijI kA saM0 1080 meM ArAdhanA granya-athavA ArAdhanA zAstra ko saMkalanA zreSTha racita vyAkaraNa (paMcagrantho), aura abhayadeva sUriz2I kI saM0 / 1120 se 1128 meM racita sthAnAMga vagairaha aMgoMkI kavi zrIjinacandrasUrijI ne paramparA-prasthApita sarala subodha vRttiyoM kI prAcIna pratiyoM kA nirdeza hamane 'jesalamera- prAkRta bhASA meM ko, ucita kiyA hai| prArambha meM ziSTAbhaNDAra-granthasUcI' (gA0 o0 si0 naM0 21) meM kiyA hai, cAra-paripAlana karane ke lie vistAra se maMgala, abhidheya, jijJAsuoM ko avalokana karanA caahie| sambandha, prayojanAdi darzAyA hai| RSabhAdi sarva tIrthAdhipa
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ [15] mahAvIra, siddhoM, gautamAdi gaNadharoM, AcAryo, upAvyAyoM aura muniyoM ko praNAma karake sarvajJakI mahAvANI ko bhI namana kiyA hai / pravacana kI prazaMsA karake, niryAmaka guruoM aura muniyoM ko bhI namaskAra kiyA hai / sugati gamana kI mUlapadavI cAra skandharUpa yaha ArAdhanA jinhoMne prApta kI, una muniyoM ko vandana kiyA aura gRhasthoM ko abhinandana diyA ( gA0 14 ), majabUta nAva jaisI yaha ArAdhanA bhagavatI jagat meM jayavaMtI raho, jisa para ArUr3ha hokara bhavya bhavijana raudra bhava-samudra ko vaha zrutadevI jayavatI hai ki, jisake prasAda se jana bhI apane icchita artha nistAraNa meM samartha kavi hote haiM / jina ke pada - prabhAva se maiM sakala jana zlAghanIya padavIko pAyA hU~, vibudha janoM dvArA praNata una apane guruoM ko maiM praNipAta karatA hU~ / isa prakAra samasta stuti karane yogya zAstra viSayaka prastuta stutirUpa gajaghaTAdvArA subhaTakI taraha jisane pratyUha ( vighna ) - pratipakSa vinaSTa kiyA hai, aisA maiM svayaM mandamati hone para bhI bar3e guNa- gaNase guru aise suguruoM ke caraNa- prasAdase bhavyajanoMke hita ke lie kucha kahatA hU~ / (16) bhayaMkara bhavATavI meM durlabha manuSyatva, aura sukulAdi pAkara, bhAvi bhadrapanase, bhayake zeSaphnase, atyanta durjaya darzanamohanIya ke abalapana se, sugaruke upadezase athavA svayaM karmagranthi ke bhedase, bhArI paryaMta nadI se haraNa kiye jAte logoMko nadI taTakA prAlaMba (prakRSTa avalambana mila jAya, athavA raMjanoMko nidhAna prApta ho jAya, athavA vividha vyAdhipIr3ita janoMko suvaidya mila jAya, athavA kue~ke bhItara gire hue ko samartha hastAvalaMba mila jAya; isI taraha savizeSa puNyaprakarSase pAne yogya, cintAmaNi ratna aura kalpavRkSako jItane vAle, niSkalaMka parama (zreSTha) sarvajJa-dharma ko pAkara, apane hitakI hI gaveSaNA karanI caahie| vaha hita aisA ho ki, jo ahitase niyamase ( nizcayase) kahIM bhI, kisase tarate haiM / mandamati bhI, aura kabhI bhI bAdhita na ho| vaisA anupama atyanta ekAntika parama hita (sukha) mokSa meM hotA hai, aura mokSa karmoMke kSayase hotA hai. aura karmakSaya, vizuddha ArAdhanA ArAdhita karanese hotA hai / isalie hitArthI janoM ko ArAdhanA meM sadA yatna karanA cAhie; kyoMki, upAyake viraha se upeya ( prApta karane yogya sAdhya ) prApta nahIM ho sakatA / ArAdhanA karaneke matavAloM ko usa artha ko prakaTa karane vAle zAstroM kA jAna caahie| isalie 'gRhasthoM aura sAdhuoM donoM viSayaka isa ArAdhanA zAstrako maiM tuccha buddhi vAlA hone para bhI kahU~gA / ArAdhanA cAhane vAle vaha mana, vacana, kAyA isa trikaraNa kA ko cAhie ki rodha kare / ' isa ArAdhanA meM (1) parikarma-vidhAna (2) paragaNa - saMkramaNa (3) mamatvavyaccheda aura (4) samAdhilAbha nAmavAlecAra skandha (vibhAga) haiM / pahile (1) parikarma-vidhAna meM (1) arha (2) liGga, (3) zikSA. (4) vinaya, (5) samAdhi (6) mano'nuzAsti, (7) aniyata vihAra, (8) rAjA (2) pariNAma sAdhAraNa gora 10 viniyoga sthAnoM, (10) tyAga, ( 11 ) maraNa- vibhakti - 17 prakArake maraNoM para vicAra, (12) adhikRta maraNa, (13) sIti (zreNI), (14) bhAvanA aura (15) saMlekhanA isa prakArake 15 dvAroM ko vividha bodhaka dRSTAntoM se spaSTa rUpa meM samajhAyA hai / dUsare (2) paragaNa saMkramaNa skandha ( vibhAga) meM (1) dizA, (2) kSAmaNA, (3) anuzAsti, (4) susthita gave - paNA, (5) upasaMpadA, (6) parIkSA, (7) pratilekhanA, (8) pRcchA, (6) pratIkSA, (10) isa prakAra dasa dvAroMko vividha dRSTAntoM se spaSTarUpa meM samajhAyA hai / tIsare (3) mamatvatrayuccheda skandha ( vibhAga) meM (1)
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ AlocanA vidhAna, (2) zayyA, (3) saMstAraka, (4) niryA- kalikAlasarvajJa zrIhemacandrAcAryake svopajJa vivaraNa vAle maka, (5) darzana, (6) hAni, (7) pratyAkhyAna, (8) saMskRta yogazAstrase bhI parAmarza sUcita kiyA thaa| isa khAmaNA- kSamApanA, (6) kSamA isa taraha nau dvAroM ko saMvegaraMgazAlAkI racanA vikramasaMvat 1125 meM, aura vividha dRSTAntoMse spaSTa samajhAyA hai| zrI hemacandrAcArya kA janma vikramasaMvat 1145 meM (bIsa varSa ___ cothe (4) samAdhi-lAbha nAmaka skandha (vibhAga) meM pIche) huA thA, prasiddha hai| (1) anuzAsti, (2) pratipatti, (3) sA(smA)raNA, (4) saMvegaraMgazAlAmeM pariNAmadvArameM AyuSyaparijJAnake kavaca, (5) samatA, (6) dhyAna, (7) lezyA, (8) ArA- jo 11 dvAroM (1) devatA, (2) zakuna, (3) upazruti, (4) dhanA-phala aura (6) vijahanA dvArameM aneka jJAtavya viSaya chAyA, (5) nADI, (6) nimitta, (7) jyotiSa, (8) samajhAye gaye hai| svapna, (6) ariSTa, (10) yantra-prayoga aura (11) vidyA-ipake (1) anagAsti dvArameM tyAga karane yogya dvAra darzAye haiN| isI taraha zrIhemacandrAcAryane apane saMskRta 18 aThAraha pApasthAnakoM ke viSaya meM, (2) tyAga karane yogazAstrameM (pAMcaveM prakAzameM) kAla-jJAnakA vicAra yogya 8 ATha prakArake madasthAnoM ke viSayameM, (3) tyAga / vistArase darzAyA hai| tulanAtmaka dRSTise abhyAsa karane karane yogya krodhAdi kapAyoMke viSayameM, 4) tyAga karane yogya hai| yogya 5 pAMca prakAra ke pramAda ke viSaya meM, (5) pratibandha-tyAga pATaNa aura jesalamera Adike jaina granthabhaMDAroM meM viSayameM, (6) samyaktva- sthiratA ke viSayameM, (7) ahana Adi AradhanA-viSayaka choTe-moTe aneka grantha hai, sUcIpatrameM chaHkI bhaktimattA ke viSayameM, (8) paMcanamaskAratatparatA ke darzAye haiN| ina sabakA prAcIna AdhAra yaha saMvegaraMgazAlA viSayameM, (8) samyaga jJAnopayoga ke viSayameM, 10) paMca ArAdhanAzAstra mAlUma hotA hai| vartamAnameM, antima mahAdAta viSayameM, (11) catu:zaraNa-gamana, (12. duSkRta-gIM, ArAdhanA karAne ke lie sunAyA jAtA ArAdhanA prakIrNaka, (13) mRkRtoM kI anumodanA, (14, anitya Adi 12 cau paraNapayannA aura u0 vinaya vijayajI ma0 kA puNyabAraha bhAvanA, (15) zIla-pAlana, (16) indriya-damana, prakAza stavana ityAdi isa saMvegaraMgazAlA granthakA 'mamatva(17) tapameM udyama aura 18) niHzalyatA-niyANa-nidAna. vyuccheda' 'samAdha-lAbha' vibhAgakA saMkSepa hai- aisA avalomAyA, mithyAtva-zalya-tyAga isa prakAra 18 dvAroM ko kanase pratIta hogaa| anya vyatirekase vividha dRSTAntoM dvArA vivecana karake dasa hajArase adhika 53 prAkRta gAthAoMkA sAra isa acchI tarahase samajhAyA gayA hai| saMkSipta lekhameM digadarzana rUpa sUcita kiyA hai| parama upaisake prathama skandhake pariNAma dvAra meM zrAvakoMkI 11 kAraka isa grandhakA paThana-pAThana, vyAkhyAna, zravaNa, anuvAda pratimAoM ke anantara sAdhAraNa dravyake 10 viniyoga Adise prasAraNa karanA atyanta Avazyaka hai, parama hitakAraka sthAna darzAye haiM, vicArane samajhane yogya haiM; anya 7kSetroM sva * no svaparopakAraka hai| meM dravyApana karane kA upadeza hai| Ajase 26 varSa pahile AzA hai, caturvidha thIsaMgha isa ArAdhanA zAstrake maiMne 1 lekha 'sazIla jaina mahilAonAM saMsmaraNo' maMbaI aura pracArameM saba prakArase prayatna karake mahasena rAjAkI taraha mAMgarola jaina sabhAke sUvarNamahotsava aMkake lie gajarAtI meM Atmahitake sAtha paropakAra saadhege| mumukSu jana ArAdhanA likhA thA, vaha saMvat 1968 meM prakAzita huA thaa| rasAyanase unase ajarAmara bane--yahI zubhecchA / aura 'sayAjI sA'hatyamAlA' puSpa 335 meM hamAre saMvat 2027 poSavadi 3 guru 'aitihAsika lekhasaMgraha meM | kra. 10, 331 se 347 ( makara-saMkrAnti ) meM] saMvat 2056 meM prAcyavidyAmandira dvArA mahArAjA bar3I bAr3I, rAvapurA, sayAjIrAva yunivarsiTI, bar3audAse prakAzita hai| usameM maiMne bar3audA ( gujarAta ) isa saMvegaraMgazAlA meM se zramaNI aura zrAvaka, zrAvikA lAlacandra bhagavAn gAMdhI sthAnoM ke lie dravya-viniyoga vaktavya darzAyA thaa| sAthameM [ nivRtta 'janapaNDita' bar3audA rAjya ]
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ :-LD17nude EhCO & ADDARPA prathama narezvara aura prathamatIrthaGkakara bhagavAna RSabhadeva 1 bhagavAna kA karmabhUbhiyogya vividha kalA sikhAnA 3 bharata cakravartI kI AyudhazAlA meM cakra kA prAkaTya 2 brAhmI sundarI ko brAhmI lipI Adi sikhAnA 4 samavazaraNa meM caturvidha saMgha sthApana bAraha pariSada meM dharma deza 5 kailAza parvata para nirvANa, siddha zilA para virAjamAna prabhu citrakAra-indra dugaDa jaina bhavana ke saujanya se a national Jain Educan
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAnisamUrayaH HOOD TOTTISEjAnana - sAdhu sAdhvI sahita bhakta zrAvaka saMgha ko AzIrvAda dete hue yugapradhAna zrI jinadattasUri (cI kinavahata |
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ navAGgo-vRttikAra zrI abhayadevasari [agaracaMda nAhaTA] suvihita mArga prakAzaka zrI jinezvarasUrijo ke do kI paramparA zithila ho jAne se bahuta se guru AmnAya lupta pradhAna ziSya the, eka saMvegazAlA prakaraNakartA zrI jinacandra- ho gae aura mUla pATha bhI truTita aura azuddha hote jA rahe sUri aura dUsare navAGgI vRttikartA zrI abhayadevasUri / the| aisI paristhiti ko dekha kara abhayadevasUri ne apanI zrI jinezvarasUrijI ke paTTa para zrIjinacandrasUri aura unake paTTa bahuzrutatA kA upayoga una AgamoM para TIkAe~ banAne para zrI abhayadevasUrijo pratiSThita hue| Apake prArambhika ke rUpa meM kiyA / saM0 1120 se 1128 taka yaha kArya jIvana ke sambandha meM prabhAvaka caritra meM likhA hai ki AcArya nirantara calatA rhaa| pATaNa meM AgamoM ko pratiyAM aura jinezvarasUri saM0 1080 ke pazcAt jAvAlipura (jAlora) caityavAsI Agama vijJa AcArya kA sahayoga sulabha thA / madhya se vihAra karate hue mAlava pradeza kI rAjadhAnI dhArAnagarI vartI samaya meM saM0 1124 meM Apane dhavalakA meM rahate hue meM pdhaare| vahAM ApakA pravacana nirantara hotA thaa| isI bakula aura naMdika seTha ke ghara meM paMcAzaka TIkA bnaaii| nagarI meM zreSThI mahIdhara nAmaka vicakSaNa vyApArI rahatA ThANAMga sUtra se lekara vipAka sUtra taka navAGgoM kI jo thaa| unakI patnI dhanadevo thii| abhayakumAra unakA saubhAgya- Apane TIkA banAI, usakA saMzodhana udArabhAva se caityavAsI zAlI putra thaa| AcArya jinezvara sUri kA vyAkhyAna sune gItArtha droNAcArya se karAyA jisase ve sarvamAnya ho gii| ke lie mahIdhara kA putra abhayakumAra bhI AyA karatA thaa| abhayadevasUrijI ke jIvana kI dUsarI ghaTanA staMbhana pArzvaAcAryazrI ke vairAgyapoSaka zAMta rasavarddhaka upadeza se nAtha pratimA ko prakaTa karanA hai / kahA gayA hai ki TokAeM abhayakumAra prabhAvita huA aura mAtA-pitA se anumati racane ke samaya adhika parizrama aura cirakAla AyaMbila prApta kara zrIjinezvarasari ke pAsa dIkSA grahaNa kii| unakA tapa ke kAraNa ApakA zarIra vyAdhigrasta aura jarjarita ho dIkSA nAma abhayadevamuni rakhA gyaa| gayA / anazana karane kA vicAra karane para zAsanadevI ne kahA zrIjinezvarasUri ke pAsa hI sva-para zAstroM kA vidhivat ki seDhI nadI ke pArzvavartI khokharA palAza ke nIce bha0 adhyayana abhayadeva ne kiyaa| jJAnArjana ke sAtha-sAtha ve pArzvanAtha kI pratimA hai| ApakI stavanA se vaha pratimA ugna tapazcaryA bhI karane lge| Apako yogyatA aura pratibhA prakaTa hogii| usa pratimA ke snAtrajala se ApakI sArI vyAdhi ko dekhakara jineza rasUri ne Apako saMvat 1088 meM AcArya miTa jaaygii| zAsanadevI ke nirdezAnusAra unhoMne "jayatihupada pradAna kiyaa| a" stotra dvArA bha0 pArzvanAtha kI pratimA pragaTa kii| ___ usa samaya ke pramukha pramukha AcArya saiddhAntika AgamoM Aja bhI yaha stotra pratidina kharataragaccha meM pratikramaNa meM kA adhyayana chor3akara Ayurveda, dhanurveda, jyotiSa, sAmudrika, bolA jAtA hai / nATya zAstrAdi viSayoM meM pAragata hote jA rahe the / maMtra, yaMtra sumatigaNi racita gaNadhara sArdhazataka vRhad vRtti, aura taMtra vidyA ke camatkAroM se rAjAoM va janatA para bhI jinopAlopAdhyAya kRta yugapradhAnAcArya gurvAvalI, jinaunakA acchA prabhAva jamatA jAtA thaa| AgamoM ke abhyAsa prabhasUri kRta vividha tIrthakalpa evaM somadharma racita upadeza
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptati ke anusAra pArzvanAtha pratimA kA prakaTIkaraNa hone 6.dhasomezvara svapnaM somezvaranAmA dvijAti:, prabhAte ke pazcAt navAGgI TIkA racI gaI thI aura prabhAvaka varddhamAnasUrirUpa Izvaro'yaM sAkSAdeSa bhagavAnAcAryaH / caritra, prabaMdhacintAmaNi va purAtana prabandha saMgraha ke anusAra iti svapnAdezapramANena pratipadyatsthAM yAtrAsampUrNo manyanavAGgI TIkA pUrI hone ke bAda pratimA kA prakaTana huaa| mAna AcAryAnti ke ziSyo jAtaH, pAdAbhiSikta: kAle ___ AcArAMga aura sUyagaDAMga do AgamoM para zIlAMkAcArya jAto jinezvarasUrinAmA / tasya ziSya: zrImadabhayadevasUrikI TIkAe haiM, bAkI navAMga sUtroM para Apane TIkA likhakara nvaanggvRttikaarH| so'pi karmodayena kuSTI jAtaH / jaina zAsana kI mahAn sevA kI hai| TIkAe bahuta hI zunadevatAdezAt dakSiNa digvibhAgAt dhavalakkake samAtya upayogI aura mahattvapUrNa hai| inake atirikta aura bhI bahuta saMpayAtrayA thIstambha nAyakaM praNatu sa sUrirAgataH / 1131 se grantha paMcAzaka vRtti, va kaI granthoM ke bhASya banAye the| varSe zrI stambhanAyaka: prakaTIkRta: / grAmabhaTTana bohAve na Apake racita kaI stotra, prakaraNAdi bhI prApta haiN| sahI yaDa eSa puujymaanH| pratidinaM grAmabhaTTakapilayA gayA abhayadevasUrijI ne aneka vidvAna taiyAra kiye, jinameM nijodhasyakSarat payodhArayA saMjAyamAnasnapanasvarUpo'bhUt / se barddhamAnasUri racita AdinAthacarita, manoramA thAdi tadA ca zrImadabhayadevasUriNA jayatihu aNa dvAtriMzatikA sarvaprAkRta bhASA ke ma.tvapUrNa grantha race haiN| zrIjina vallabha gaNi jinazAzana bhakta daivatagaNa prauDhapratApodayAt guptamahAko Apane AgamAdi kA abhyAsa karavAke bahuta hI yogya mantrAkSarA peDhe SoDaze ca kAvye sa sUrirazokabAlakuntala vidvAna aura kavi banA diyaa| ina jinavallabhasUri kI prAsa samapudgala zrI : janisvAmI ca palAzavRkSamUlAt Atrisamasta racanAoM kA saMgraha aura unakA AlocanAtmaka raas| tata: zAsanaprabhAvako jaatH| 1368 varSe idaM adhyayana mahopAdhyAya vinayasAgarajI ne kiyA hai| unake isa ca bimbaM zrI stambha tIrthe samAyAto bhavikAnagrahaNAya / zodhakArya para hindI sAhitya sammelana ne unheM mahopAdhyAya itthaM kAlApekSayA nAnA bhaktyai nAnA nAmagrAhaM nAnAbhaktyA pada se vibhUSita kiyA hai| pUjito'yaM paramezvaraH / sarvArthasiddhidAtA jAtasteSAM dvAtriM. AcArya abhayadevasUri sarvagacchamAnya the| unakA caritra zatA prabandharbaddha zrIstammanAtha caritamidaM / zrI patra dviSoDazo kharataragaccha kI gurvAvali-paTTAvaliyoM ke atirikta anya 'bhUt bandho'bhayadevasUrikathA // 32 // gacchoya prabhAcandrasUri ne prabhAvaka-varitra meM eka svatatra iti amanda jagadAnanda dAyini AcArya zrI merutgaprabandha ke rUpa meM nAthata kiyA hai| isI taraha tapAgacchIya viracite devAdhideva mAhAtmya zAstre zrI stambhanAtha carite somadharma ne uAdeza-saptati meM bhI unakA prabandha likhA hai| dvAtriMzatprabandhabandhure dvatriMzattamaH prabandhaH samarthitaH / purAtana prabandha saMgraha meM bhI eka unakA prabandha prakAzita huA samApta cedaM zrIstambhanAthacaritam / hai| ina tInoM prakAzita prabandhoM ke atirikta merutuMgasUri racita staMbha pArzvanAtha caritra ke antima prabandha meM bhI saM0 1413 ke uparyukta prabandha meM stambhana pArzvanAtha abhayadevasUri ko kathA do hai / aprakAzita hone se usa kathA ke prakaTIkaraNa kA samaya saM0 1131 diyA hai isase navAMgako nIce diyA jA rahA hai| vRtti racanA ke bAda hI yaha ghaTanA huI-siddha hotA hai| "prabhAva paramparAyAM zrIcandragacche zrIsuvihita- abhayadevasUrijI kA svargavAsa saM0 1.35 yA saM01936 meM zirovatvaMsa varddhamAnasUrinAmA var3havANanagare vihAraM kurvnnaayyau| kADavaMja meM huaa| kharataragaccha paTTAvalI ke anusAra Apa
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturtha devaloka meM haiM aura tIsare bhava meM mokSagAmI hoMge yathA: -- "bhaNiyaM titthaya rehiM mahAvidehe bhavaMmi taiyammi / tumhANa ceva guruNo sigdhaM muti gamissaMti // 2 // kaTavANijye nagare zrI abhayadevA divam gatAH caturtha devaloke vijayinaH santi / " AcArya zrI abhayadevasUrijI kI nimnokta racanAe~ prApta haiM 1 sthAnAMga vRtti (saM0 1120 pATaNa) 2 samavAyAGgavRtti (saM0 1120 pATaNa) 3 bhagavatI vRtti (saM0 1128 ) 4 jJAtA sUtra vRtti (saM0 1 20 vijayA dazamI, pATaNa) 5 upAzaka dazA sUtravRtti 6 aMtadRzA sUtravRtti [ 16 ] " 7 anuttaropapAtika sUtra vRtti 8 praznavyAkaraNa sUtra vRtti vipAka sUtravRtti 10 upavAi sUtra vRtti 11 prajJApanA tRtIya pada saMgrahaNI 12 pAzaka sUtravRtti (saM0 1924 gholakA ) 14250 3575 18616 3800 812 866 162 4600 ww// 3125 133 7480 13 saptatikA bhASya 14 vRhad vandanaka bhASya 15 navapada prakaraNa bhASya 16 paMca nigranthI 17 Agama aSTottaro 18 nigoda SatrizikA 16 pudgala SaTtriMzikA 20 ArAdhanA prakaraNa 21 AloyaNA vidhi prakaraNa 22 svadharmI vAtsalya kulaka 23 jayatihuaNa stotra 24 25 staMbhana pArzva stava 26 pArzva vijJatikA (suranara kinnara ) 27 vijJaptikA (jesalamera bhaNDAra ) vastustava [devadutthiya ] 25 SaT sthAna bhASya 26 vIra stotra 30 SoDazaka TIkA 31 mahAdaNDaka 32 tithi payannA 33 mahAvIra carita (apabhraMza ) 34 upadhAnavidhi paMcAzaka prakaraNa AcArya abhayadevasUri ke mahattva ko vyakta karate hue droNAcArya kahate haiM :AcAryAH pratisadma santi mahimA yeSAmapi prAkRte, tuM nA'dhyavasIyate sucariteteSAM pavitra jagat / ekenA'pi guNena kintu jagati prajJAghanAH sAmprataM, yo dhatte'bhayadevasUrimatAM so'smAkamAdedyatAm // [ yu pradhAnAcArya gurvAvalI pUra 7] gA0 gA0 gA0 85 gA 25 TTO gA0 pa0 162 33 151 patra 30 16 8 26 gA0 173 gA 22 33 gA0 108 TITO 50
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakANDa vidvAna aura kavi-zreSTha zrojinavallabhasUri navAGgavRttikAra AcArya zrI abhayadevasUri ke paTTadhara naravara meM bhI vidhi-caitya sthApita kiye / mevAr3a, mAlava, zrI jinavallabhasUri jaina-zAsana ke mahAn jyotirdhara the| mAravAr3a aura bAgar3a Adi pradezoM meM inhoMne suvihita mArga unhone caityavAsa kA parityAga kara abhayadevasUrijI se upa- kA khUba pracAra kiyaa| inake jyotiSa-jJAna aura vidvatA sampadA grahaga kii| ye eka krAntikArI AcArya aura kI sarvatra prasiddhi ho gii| dhArA-nareza naravarma ne eka viziSTa vidvAna the, jinhoMne vidhimArga ke pracAra meM prabala vidvAna kI dI huI samasyApUtti apane sabhA-paNDitoM se na puruSArtha kiyA aura anekoM mahattvapUrNa granthoM kA nirmANa kara hote dekha, dUravartI zrI jinavallabhasUri ko vaha samasyA pada jaina sAhitya kA gaurava bddh'aayaa| kUrcapurIya caityavAsI bhejA, jisakI samyak pUrti se nRpati bahuta prabhAvita hue AcArya zrI jinezvara ke Apa ziSya the / vyAkaraNAdi samasta aura unake bhakta ho ge| sAhitya kA adhyayana karane ke pazcAt jainAgamAdi sAhitya jinavallabhagaNi ko saM0 1167 mitI ASAr3ha zuklA 6 meM niSNAta hone ke lie vAcanAcArya pada dekara inake guru ko cittaur3a ke vIra vidhi-caitya meM kathAkoSa Adi ke nirmAtA jinezvarAcArya ne abhayadevasUrijI ke pAsa bhejA / abhayadeva- devabhadrasUri ne AcArya pada dekara abhayadevasUri kA paTTadhara sUri ne inakI vinayazIlatA, asAdhAraNa pratibhA ko dekha ghoSita kiyaa| para cAra mAsa hI pUre nahIM ho pAye aura kara bar3e AtmIya bhAva se AgamAdi kA adhyayana krvaayaa| mitI kAttika kRSNa 12 ko inakA svargavAsa ho gyaa| itanA hI nahIM, abhayadevasUri ke eka bhakta daivajJa ne inheM jinavallabhasUri ko paravartI vidvAnoM ne kAlidAsa ke jyotiSa zAstra kA adhyayana karavA kara usa viSaya meM bhI sadRza kavi batalAyA hai| prAkRta, saMskRtAdi bhASAoM meM niSNAta banA diyaa| inakI pacAsoM racanAyeM prApta haiM, inameM se kaI saiddhAntika abhaya devasUri ke pAsa adhyayana samApta kara jaba ye apane racanAoM kA to anyagacchIya vidvAna AcAryoM ne TIkAeM guru ke pAsa jAne lage to unhoMne kahA ki siddhAntoM ke raca kara inakI mahattA ko svIkAra kiyA hai| adhyayana kA yahI sAra hai ki tadanusAra AcAra kA pAlana caityavAsa ke prabhAva se jaina mandiroM meM jo avidhi kA kiyA jaay| vidyAguru kI isa hita-zikSA kI unhoMne pravartana ho gayA thA usakA niSedha karate hue vighicaityoM ke gAMTha bA~dha lI aura apane guru jinezvara se milakara caityavAsa niyamoM ko inhoMne zilotkIrNa krvaayaa| saMvegaraMgazAlA tyAga kI AjJA prApta kara pATaNa-lauTa Aye aura abhayadeva- ke saMzodhana meM bhI inakA yoga rhaa| Apake ziSyoM meM sarijI se upasampadA grahaNa kara lii| isake bAda cittaur3a rAmadeva, jinazekharAdi kaI vidvAna the| AcArya devabhadrasari Aye aura caityavAsiyoM ko nirasta kara pArzvanAtha aura ne somacandra gaNi ko inake paTTa para sthApita kara jinadattamahAvIra caityoM kI sthApanA kii| tadanantara nAgapura aura sUri nAma se prasiddha kiyA / jinavallabhasUrijI kI jIvanI aura unake granthoM ke sambandha meM maho0 vinayasAgarajI likhita adhyayana pUrNa zodhaprabandha prakAzanAdhIna haiN| -agaracaMda nAhaTA
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogIndra yugapradhAna dAdA zrIjinadattasUri [ svargIya upAdhyAya muni zrI sukhasAgarajI mahArAja ] kisI bhI rASTra kI vAstavika sampatti hai usa deza kI santa paramparA, jisameM usakI AtmA sAkAra dIkhatI hai / isalie saMta ko hama isa deza ko paramparA kA jIvita pratIka mAna leM to koI atyukti nahIM hogI / eka saMta jIvana kA anta: parIkSaNa yA vihaMgAvalokana usa samaya ke sampUrNa mAnavIya vikAsAtmaka paramparAoM ke talasparzI anuzIlana para nirbhara hai| AcArya zrI jinadattasUri uparyukta paramparA ke eka aise hI udAracetA vyaktitva-saMpanna mahApuruSa haiM / AcArya zrI bArahavIM aura terahavIM zatAbdI ke mahApuruSa the / tatkAlika saMtoM meM sAhityikoM evaM tatvavidoM meM inakA sthAna atyanta mahatvapUrNa rahA hai / krAnti unake jIvana kA mUlamantra thA / jinadattasUrijI eka aisI vidrohAtmaka paramparA ke udghoSaka the jinhoMne krAnti ke jayaghoSa dvArA atIta se preraNA lekara bhaviSya kI zuddha paramparA kI nIMva DAlI / yaha unake prakhara vyaktitva kA hI prabhAva thA ki tAtkAlika vikRtimUlaka paramparAoM kA pariSkAra evaM sAMskRtika sUtra meM Abaddha kara jainadharma evaM muni samAja para AyI huI vipattiyoM kA kuzalatApUrvaka sAmanA kiyaa| jaina saMskRti ke navayuga pravartakoM meM aise mahApuruSa kI gaNanA hotI hai / zrI jinadattasUrijI satyAzrita kharataragacchIya paramparA ke eka aise sudRr3ha staMbha the, jinhoMne apane vyaktitva, sAdhanA aura prakANDa pANDitya ke bala para samAja meM jo zraddhA kA sthAna prApta kiyA hai, vaha Aja bhI amara hai / inakA janma gujarAta prAntIya dhavalakapura ( dholakA ) nAmaka aitihAsika nagara meM hu~bar3a jAtIya zreSThivaryaM vAchiga kI dharmapatnI vAhar3adevI kI ratnakukSi se saM0 1132 meM huA thA / suvihita mArga prakAzaka zrIjinezvarasUrijI ke vidvAna ziSya dharmadeva upAdhyAya kI AjJAnuvartinI AryAoM kA vahA~ para Agamana huA / zubha lakSaNa yukta tejasvI bAlaka ko dekha pulakita mana se mAtA ko vizeSa rUpa se dharmopadeza dekara zAsana sevA ke prati usameM vAtAvaraNa ko taiyAra huA jAnakara sUcita putra ko guru mahArAja kI sevA meM samarpita karane kI yAcanA kI / jahA~ vyakti-vyakti ke rUpa meM jIvana vyatIta karanA hai vahA~ svArtha panapatA hai / jahA~ vyakti samaSTi ke lie jIvanotsarga karatA hai vahA~ vaha amara ho jAtA hai / vAhar3adevI ko apane putra ko guru-samarpita karate hue tanika bhI duHkha nahIM huA apitu harpa huA / usane socA ki eka putra yadi saMskRti kI vikAsAtmaka paramparA ko bala detA hai aura sAre samAjakI sAMskRtika gaurava garimA kI rakSA va vRddhi ke lie kaThoratama sAdhanA svIkAra karatA hai to isa bAta se bar3hakara aura saubhAgya kI bAta ho hI kyA sakatI hai ? kAlAntara se dharmadevopAdhyAya dhavalakapura padhAre aura ise dIkSita kara somacandra nAma se abhiSikta kiyaa| vikAsa ke lakSana bAlyakAla se hI aMkurita hone lagate haiM / vidyAdhyayana ke kSetra meM inakI pratibhA kA lohA avyApaka varga bhI mAnate the / inakI bar3I dIkSA azokacandrAcArya ke karakamaloM dvArA sampanna huI jo ki jinezvarasUri ke ziSya sahadevamaNi ke ziSya the| harisiMhAcArya ke zrIcaraNoM meM baiThakara Apane saiddhAntika vAcanA prApta kara kaI maMtrAdi pustakoM ke sAtha aisA aitihAsika pratIka prApta kiyA jo AcAryavarya ke vidyAdhyayana meM kAma AtA thA /
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ / 22 / zrIjinavallabhasUrijI ke svargavAsa ke bAda unake padapara paramparA ke lie jAtivAda kA prazna hI upasthita nahIM devabhadrAcArya ne somacandra gaNi ko saM0 1166 vaisAkha kRSNa honA caahie| kyoMki varNavyavasthA ke virodha meM hI 6 zanivAra ko citaur3a ke vIracatya meM pratiSThita kiyA aura sampUrNa zramaNaparamparA kA zatAbdiyoM se bala laga rahA hai| unako zrI jinadattasUri nAma se abhiSikta kiyaa| jinadattasUrijI jaise yugapuruSa ke prakhara vyaktitva kA zrIjinadattasUri meM zrIjinavallabhasUrijI ke kucha guNoM hI prabhAva thA ki caityavAsiyoM kA pracaNDa virodha hote hue kA acchA vikAsa pAyA jAtA hai| ve anAgamika kisI bhI nUtana caitya-nirmANa kI purAtana paramparA ko saMbhAle bhI paramparA ke viruddha zira UMcA karane meM saMkucita nahIM rkhaa| AcAryazrI ne itane virATa samudAya ko na kevala hote the| Ayatana anAyatana jaise viSayoM kA spaSTIkaraNa ina zAMtimArga kA upAsaka hI banAyA apitu unake lie tathyoM ko spaSTa kara detA hai| samucita sAmAjika vyavasthA kA bhI nirdeza kiyaa| AcArya zrIjinadattasUrijI ke mana meM AcArya pada para unakA cAritrya yA saMyama itanA ujjvala thA ki pratiSThita hote hI eka bAta kI cintA unheM lagI ki aba unake tAtkAlika vicAra kA virodhI bhI lohA mAnate the / zAsana kA viziSTa prabhAva phailAne ke lie mujhe kisa ora pariNAma svarUpa caityavAsI jayadevAcAryAdi vidvAnoM jAnA caahie| AcArya ke hRdaya meM yadi virATa aura ne AcAramUlaka zaithilya kA parityAga kara suvihita-mArga prazasta bhAvanA na jage to usa meM vizvakalyANa ko chor3akara svIkAra kiyaa| svakalyANa kI kalpanA bhI asambhava hai| AcAryavara AcArya zrIjinadattasurijI ke bahumukhI vyaktitva para rAjasthAna kI ora prasthita hue| Apa kramazaH ajamera dRSTi kendrita karane para vidita hotA hai ki ve na kevala ucca padhAre / yahAM ke rAjA arNorAja ne Apako ucita sammAna koTi ke netRtvasapanna vyakti the, apitu saMyamazIla sAdhaka diyaa| zrAvakoM kI vizeSa preraNA va mahArAja ke sadupa- hone ke sAtha-sAtha zuddha sAhityakAra bhI the| AcAryavarya kI deza se unhoMne prasannatApUrvaka dakSiNa dizA kI ora parvata ke adhikatara kRtiyAM mAnava jIvana ko uccastara para pratiSThAnikaTa devamandira banavAne kI bhUmi pradAna ko / arNorAja pita karane se sambaddha haiN| evaM usa samaya ke caritrahIna Apako bahuta zraddhA kI dRSTi se dekhatA thaa| ambar3azrAvaka / ke prati vidroha kI cinagArI hai| tathApi kI ArAdhanA dvArA ambikAdevIne Apako yugapradhAna sAmAjika itihAsa kI sAmagrI kama nahIM hai| mahApuruSa ghoSita kiyA thaa| ____ AcAryazrI kI sAhityika kRtiyA~ saMskRta, prAkRna aura yugapravara ke adabhuta kArya apabhraMza bhASA meM milatI haiM jinakA na kevala dhArmika ___ yoM to Apane apane karmakSetra meM adhikatara manuSyoM ko dRSTi se mahatva hai apitu bhASA-vijJAna ko dRSTi se bhI satpatha para lAne kA suyaza prApta kiyA, para ApakA sukumAra adhyayana ke tathya prastuta karate haiM / AcAryavaryazrI ke sAhitya hRdaya anukampA se ota-prota hone ke kAraNa eka lAkha ko adhyayana ko vizeSa suvidhAoM ke lie stutiparaka va upatIsa hajAra se bhI adhika vyaktiyoM ko apanI tejomayI dezika isa taraha do bhAgoM meM vibhakta kara sakate haiN| prathama aupadezika vANI se hiMsAtmaka vRtiyoM kA parityAga karavA bhAgameM una kRtiyoM kA samAveza hai jo stuti, stotra sAhitya jaina dharma meM dIkSiA kiyaa| ye manuSya vibhinna jAtiyoM se saMbaddha haiM / ina kRtiyoM se parilakSita hotA hai ki AcAryake the, karmamUlaka saMskAroM meM vizvAsa karane vAlI jaina varSa eka bhAvu: kAra the / pUrvajoM ke prati vizvasta
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 23 1 bhAvanAoM ko liye hue the, mahAna puruSoM ke prati unake nAma saMzayapada praznottara bhI hai / kahA jAtA hai ki bhaTiNDA hRdaya meM upAra Adara aura sAbhAva thaa| svayaM ucca- kI eka zrAvikA ke samyaktva mUlaka kucha prazna the jisake koTi ke vidvAna sAhityazIla eTa yugapravartaka hote hue bhI uttara meM sUrijI ne isa grantha kA praNayana kiyA / isase patA inakI vinamratA stuti sAhitya meM bhalIbhA~ti parilakSita calatA hai ki unakI anuyAyinI zrAvikAeM kitanI uccatama hotI hai| yoM to sarvAdhiSThAyI stotra, suguru pArataMtrya uttaroM kI adhikAriNI thiiN| stotra, vighna-vinAzI stotra, zrutastava, ajitazAMti stotra, caityavaMdanakulaka to pratyeka gRhastha ke lie vizeSa pArzvanAtha maMtra garbhita stotra, mahAprabhAvaka stotra, cakra zvarI paThanIya hai| jisameM zrAvakoM ke dainika kartavya, sAdhuoM stotra, sarvajina stuti Adi racanAeM upalabdha haiN| una saba ke prati bhakti, Ayatana Adi kA vivecana khAdya-akhAdyAdi meM gaNadhara-sArdhazataka kA sthAna bahuta U~cA hai| bhagavAna viSayoM kA saMve tAtmaka ullekha hai| mahAvIra se lekara tatkAla taka ke mahAna AcAryoM kA AcAryavarya ke upadeza dharmarasAyana, kAlasvarUpakulaka guNAnuvAda isa kRtimeM kara svayaM bhI kAlAntara se usa koTi aura carcarI ye tInoM grantha apabhraMza meM race hue haiM / bhASA meM A gaye haiN| yadyapi AcAryavarya ko yaha kRti bahuta vijJAna kI dRSTi se adhyayana yogya haiM ho| ina granthoM meM bar3I nahIM hai para upayogagitA aura itihAsa kI dRSTi unakA prakANDa pANDitya zAstrIya avagAhana va gaMbhIra se vizeSa mahatva kI hai| cintana parilakSita hotA hai| sAdhaka kI vANI hI maMtra hai| AcArya zrI jinadatta- utsUtra padodghATanakulaka, upadezakulaka sAdhaka aura sUrijI rudrapallI jAte hue eka gA~va meM tthhre| vahA~ eka zrAvakoM ke AcAramUlaka jIvana para sundara prakAza DAlate anuyAyI gRhasthako vyantara deva ke dvArA utpIr3ita kiyA haiN| inake atirikta avasthAkulaka, vizikA pada vyavasthA, jAtA thaa| gaNadhara-saptatikA eka TippaNI ke rUpa meM vADIkUlaka, zAMtiparva vidhi, ArAtrikavRttAni aura likhakara zrAvaka ko dI gaI usase na kevala vaha pIDA se hI adhyAtmagItAni Adi kRtiyA~ upalabdha hai| mukta huA, apitu paristhitijanya AcAryavarya kA yaha grantha AcAryavarya bhramaNa karate hue bhArata vikhyAta aitihAbhAvI mAnava samAja ke lie eka avalaMbana bana gyaa| sika nagara ajamera pdhaare| yahIM para vi0 saM0 1211 meM __ AcArya zrI ke sammukha eka samasyA to vItarAga ke ApakA avasAna huaa| ajamera se vaise bhI ApakA saMbandha maulika aupadezika paramparAoM kI surakSA kI thI to kAphI rahA hai kyoMki Apake paTTadhara zrI jinacandrasUrijI kI dUsarI ora virodhiyoM dvArA ajJAnamUlaka upadeza ke parivAra dIkSA bhI saM0 1203 phAlguna zuklA 3 ko ajamera meM hI kI bhii| garudeva ke aupadezika sAhitya meM tatkAlIna jaina samAja ke samasta prabhAvazAlI AcAryoM meM inakA saMgharSoM ke bIja milate haiN| sandehadolAvalI prAkRta kI 150 gAthAoM meM gamphita sthAna itanA ucca rahA hai evaM itane stuti-stotra dvArA hai| samyaktva prApti, suguru va jaina darzana kI unnati ke zraddhAlu vyaktiyoM ne inake caraNoM para zraddhAMjali samarpita kI lie yaha kRti utkarSa mArga kA pradarzana karatI hai evaM / hai jo sammAna kisI bhI mahApuruSa ko prApta nahIM hai / ye tAtkAlika gRhasthoM ko sugarujanoM ke prati kisa prakAra jaina samAja ke hRdaya siMhAsana para itane pratiSThita haiM ki vyavahAra kareM, evaM pAsatyoM ke prati kisa prakAra raheM Adi inake caraNa va dAdAvAr3I hajAroM kI saMkhyA meM pAyI bAta bar3e vistAra ke sAtha kahI gaI haiN| isakA apara jAtI hai| ( abhibhASaNa se saMkalita ) huI thii|
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ maNidhArI dAdA zrIjinacandrasari .. yugapradhAna zrIjinadattasUrijI ke paTTAlaMkAra maNidhArI dIkSita hone ke pazcAt do varSa kI avadhi meM hI kiye zrIjinacaMdrasUrajo ne apane asAdhAraNa vyaktitva evaM loko- gaye vidyAdhyayana se ApakI pratibhA camaka utthii| phalataH ttA prabhAva ne kAraNa alpAyu meM hI jo prasiddhi prApta kI ApakI asAdhAraNa medhA, prabhAvazAlI mudrA evaM AkarSaka vaha sarvavidita hai / ye mahAn pratibhAzAlI evaM tattvavettA vyaktitva se prabhAvita hokara dIkSita hone ke do varSa pazcAt vidvAna AcArya the| hI saMvat 1205 meM vaizAkha zukla 6 ke dina vikramapura ke ____ inakA janma saMvat 1161 bhAdrapada zukla 8 ke dina zrI mahAvIra jinAlaya meM yugapradhAna AcArya zrIjinadattajAlamera ke nikaTa vikramapura nagara meM huaa| inake pitA sUrijI ne Apako AcArya pada pradAna kara zrI jinacandrasuri sAha rAsala jI evaM mAtA delhaNadevI thii| janma se hI jI ke nAma se prasiddha kiyaa| AcArya pada kA yaha mahAye adhika sundara the, jisake kAraNa sahaja hI sarvasAdhAraNa mahotsava inake pitA sAha rAsalajI ne hI bhavya samAroha ke priya ho gye| ke sAtha kiyA thaa| saMyogavaza vikramapura meM yugapradhAna AcArya zrI jinadattasUrijI kA cAturmAsa huaa| cAturmAsa kI avadhi meM yugapradhAna gurudeva dAdA zrIjinadattasUrijI ne apane sUri jI ke amRtamaya upadezoM ko sunane ke liye jahA~ nagara vinayI ziSya zrIjinacandrasUri ko zAstrajJAna Adi ke sAtha vAsI bhArI saMkhyA meM jAte the. vahA~ relhaNadevI bhI pratidina hI gaccha saMcAlana Adi kI bhI kaI zikSAeM dii| Apane inako vizeSa rUpa se yaha bhI kahA thA ki "yoginI-- pravacanAmRta kA pAna karatI haI apane jIvana ko dhanya mAnatI tho| delhaNa devI ke sAtha usake putra (hamAre caritra- pur| pura dillI meM kabhI mata jaanaa|" kyoMki AcAryadeva yaha nAyaka) bhI rahate the| eka dina delhaNadevI ke isa bAlaka jAnate the ki vahAM jAne para zrIjinacandrasUri ko alpAyu ke antahita zubha lakSaNoM ko dekhakara AcArya deva ne apane jJAnavala se yaha jAna liyA ki "yaha pratibhAsampanna bAlaka saMvat 1211 meM ASAr3ha zukla 11 ko ajamera meM zrI sarvathA mere paTTa ke yogya hai / nissandeha isakA prabhAva loko ra jinadattasUrijI kA svargavAsa ho gayA taba alpAyu meM hI ttara hogA evaM nikaTa bhaviSya meM hI gacchanAyaka kA mahatva. sAre gaccha kA bhAra Apa ke Upara A gayA evaM apane pUrNa pada prApta karegA." bAlaka saMskAravAna to thA hI gurudeva ke samAna Apa bhI kuzalatApUrvaka saphalatA ke sAtha usakA mana itanI kama Ayu ke hote hue bhI virakti kI isa gurutara bhAra ko vahana karane meM laga gye| aura agnasara hone lagA / antata: vikramapura se vihAra karane ke gaccha-bhAra ko vahana karate hue Apane vividha grAmoM evaM pazcAt ajamera meM saM0 1203 phAlAna zakla navamI ke nagaroM meM vihAra kara dharma pracAra karanA prAraMbha kiyaa| dina zrI pArzvanAtha vidhi vaitya meM pratibhAsampanna isa bAlaka phalasvarUpa Apa ke upadezoM se prabhAvita hokara kaI zrAvakoM ko AcAryajI ne dIkSita kiyaa| dIkSA ke samaya isa bAlaka evaM zrAvikAo ne dIkSAe grahaNa kii| kI Ayu mAtra 6 varSa kI thii| AcAryadeva dharmazAstroM ke atirikta jyotiSa zAstra
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ maNidhArI zrI jinacandrajamUri OM &0000004935 OM88888888883363 880038 wwws888888888888 kAhI manahI liyAhIpa jansIle kAma au asalara kazA rAsalImamadhilyAcI darase janma ho 300000000000000 8888888888 888888888 / Thummam a.kIsinavArI mahApAbaLa pUcha ra kirakApa ghara kona jAgA yamarAja kA bAra sunakara gavaI kara masTa ravanA cAhatA bhAvI paTTadhara sambandhI zrI jinadattasUrijI se pRcchA 8800900500058888888888 8888888888888888888888 zrI jina dala kI mahArAja ne phAsA ki merA madhara zilakI mAyademA devI ke udara se utpanna hogA ataH hama loga mAtu sau ke vahI puNyAjalI arpita karane Aye hai|| / 2008 50-800 baakaaraa laa niny maan nilut MANTRA mAtA delhaNadevo aura garbhastha maNidhArIjo ko vaMdanArtha rAmadeva kA _For Provikramapura Agamana (saM0 1167)
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ maNidhArI zrI jinacandramUri 300030880503000280808005 hama DInoM meM patra bikApara o kaam dekhaa prstut kr' 22:e +24 se AsA svIkAra kareM bhul raanl thaakshii ilaahaarjii 6 880038 Boo Soon 200000000 886660000 0000 204899803 886880000000000000002898800 0000000/ 20000000000058986880865 S ong 8833000 8 8888888885600000800 3 8833350 882 rAsa 8000000 nTama "rAsala zreSThI dvArA maNidhArIjI ko zrI jinadattasUri ke caraNoM meM samarpaNa 86880 zamalana zrI jina cala sari jI mahArAja vi.saM. 1203 kAnguna suTI ke dina majameranagara meM pa ziSya sarAsaranandana ko apane karakamalA se dIkSita kara rahe saM0 1203 phAlguna zuklAha ke dina ajamera meM zrI jinadatta sUrijI' dvArA maNidhArI jI ko dIkSita karanAnal use only
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ maNidhArI zrI jinacandrasUri grAma corasidAna ke bana meM zrI jinacandra sUri jI mahArAja saMgha ke sAtha vicara rahe the. vahAM para DAkU loga Agaye to zrI saMgha ghabarA gayA usa samaya gurudeva ne koTAkora rekhA ravIcI jisase DAkU saMgha ko nA dekha sake aura saMgha ne sabako dekhA - phATokAra resA cora sidAna ke mArga meM maNidhArIjI dvArA malecchoM se saMgha kI rakSA a.yu.pra.bR.ma.1008 mArAdhArI zrI nira sUrijI mahArAja dUsare dAdA gurU) kI zava yAtrA 23 mahi 14 niryAna vimAna meM maNidhArI jI kA antima darzana dillI meM svargavAsa saM001223 dvitIya bhAdra kRSNa 14
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ maNidhArI zrI jinacandramUri Dose 39000 BARBAS ANTALIA 5000000000000 P 3883363 38808 8888888888223086886 25388888888888888888888599900 conomeromeos 3003808688 maNidhArI zrI jinacandrasUrijI ke antima darzana Tinararan 1 E 8000082280 82888888885600000 / 1233x 98848 58888888888800000 20998308000 80-906 88856002 18982-889 888888888888888 S 2008 SEXI CARE mAma mAla kI rAjadhAna meM svargIya gurudeva ke zava ko saMdha kI asAvadhAnI se mAraka loka meM vicalA o ucu kssmer i sh aay' taa ai bhn si, 2 caai aNg-) aalim hot phulph tti baallaa naa| maNidhArI zrI jinacadrasUri ko antima ArAdhanA va zikSA ra
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ ke bhI pAraMgata vidvAna the| isake sAtha hI Apane kaI ve sadalabala zrAvaka-zrAvikAoM se pUrva hI AcArya deva ke camatkArapUrNa siddhiyA~ bhI prApta kI thiiN| darzanArtha pahuMca gaye aura nagara meM padhAra ne kI vinati kii| eka bAra saMgha ke sAtha vihAra kara jaba dillI kI ora AcAryazrI apane gurudeva yugapradhAna zrI jinadattasUrijI padhAra rahe the to mArga meM corasidAna grAma ke samIpa saMgha ne ke diye huye upadeza ko smaraNa karate hue dillI nagara meM praveza apanA par3Ava ddaalaa| usI samaya saMgha ko yaha mAlUma huA na karane kI dRSTi se mauna rhe| unheM mauna dekha kara punaH ki kucha luTere upadrava karate hue idhara hI A rahe haiN| isa mahArAja ne vizeSa anurodha kiyA to anta meM Apane nagara samAcAra se sabhI bhayabhIta ho ghabarAne lge| isa prakAra meM padArpaNa kara mahArAja madanapAla kI manokAmanA pUrI saMgha ko bhayAtura dekhakara sUrijI ne kAraNa pUchA ki Apa kii| yadyapi AcAryazrI ko apane gurudeva kI dillI na bhayabhIta kyoM haiM ? kisa kAraNa se ghabarA rahe haiM ? jAne kI AjJA kA ulaMghana karate hue mAnasika pIr3A kA jaba AcAryadeva ko yaha jJAta huA ki ye mlecchopadrava se anabhava ho rahA thA, tathApi bhavitavyatA ke kAraNa Apako vyAkula haiM, to unhoMne tatkAla hI kahA-'Apa saba dillI nagara meM padArpaNa karanA hI pdd'aa| vahAM kucha samaya nizcinta raheM, kisI kA kucha bhI ahita hone vAlA nahIM taka Apane apane upadezoM se bhavya jIvoM kA kalyANa karate hai| prabhu zrI jinadattasUrijI saba kI rakSA kreNge|" hae AyazeSa nikaTa jAna kara saM0 1223 bhAdrapada kRSNa __isake pazcAt Apane mantradhyAna kara apane daNDa se saMgha catardazI ko caturvidha saMgha se kSamAyAcanA kI evaM anazana ke cAroM ora koTa ke AkAra kI rekhA khIMca dii| isakA ArAdhanA ke pazcAt Apa svarga sidhAra gye| prabhAva yaha huA ki saMgha ke pAsa se jAte hue una mlecchoM antima samaya meM Apane zrAvakoM ke samakSa yaha bhaviSya(luTeroM) ko saMgha ne bhalI prakAra dekhA, kintu unakI dRSTi vANI kI ki- 'nagara se 'jatanI dUra merA saMskAra kiyA saMgha para tanika bhI na pdd'ii| isa prakAra mArga meM mleccho- jAvegA. nagara kI basAvaTa vasatI utanI hI dUra taka bar3hatI padrava ke bhaya se saMgha mukta hokara AcArya zrI ke sAtha vihAra jaaygii|" karatA huA kramazaH dillI ke samIpa pahuMca gyaa| ___ isa sambandha meM yaha bhI kahA jAtA hai ki AcArya zrI ___ AcArya zrI jinacandrasUrijI ke dillI padhArane kI ne apane svargavAsa ke pUrva hI saMgha ko bulAkara yaha Adeza sUcanA pAkara jaba sundara vezabhUSA meM susajita hokara nagara- diyA thA ki "mere vimAna ( rathI ) ko madhya meM kahIM vAsI evaM saubhAgyavatI striyA~ maMgalagAna gAtI huI AcArya vizrAma mata denA evaM sIdhe nagara se bAhara usI sthAna para jI ke darzanArtha jAne lagI to unheM jAte dekhakara rAjaprAsAda le jAkara vizrAma denA, jahA~ dAhasaMskAra karanA hai|" meM baiThe hue mahArAja madanapAla ne apane adhikAriyoM se zokAkula saMghane isa Adeza ko bhUlakara madhya meM hI pUrva pUchA ki nagara ke ye viziSTa jana kahAM jA rahe haiM ? unhoMne prathAnasAra vizrAma de diyaa| isakA pariNAma yaha huA kahA-"rAjan ! ye loga apane gurudeva ke svAgatArtha jA rahe ki tanika vizrAma dene ke pazcAt jaba vimAna ko uThAne haiM / Aja unakA hamAre nagara ke nikaTa hI padArpaNa huA hai| lage to lAkha prayatna karane para bhI vaha usa sthAna se lezamAtra gurudeva alpavayaska hote hue bhI dharma ke prakANDa vettA, prabhAva bhI nahIM srkaa| rAjA madanapAla ko jaba yaha sUcanA zAlI tathA sundara AkRti vAle haiN|" yaha sunakara mahArAja milI to unhoMne hAthI ke dvArA vimAna ko uThavAne kI ke mana meM bhI gurudeva ke darzana kI utkaNThA utpanna huI evaM vyavasthA karavAI; kintu usameM bhI saphalatA nahIM milii|
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ anta meM gurudeva kA hI camatkAra samajha kara mahArAjA ne jisake kAraNa hI 'maNidhAIjI' ke nAma se apakI prasiddhi usI sthAna para agnisaMskAra karane kA rAjakIya Adeza huii| isa maNi ke viSaya meM paTTAvalI meM yaha ullekha milatA pradAna kiyaa| hai ki Apane apane anta samaya meM zrAvakoM se kaha diyA thA isake pazcAt isa prakAra kI camatkAraparNa ghaTanA ke ki agnisaMskAra ke samaya mere zarIra ke nikaTa dUdha kA pAtra kAraNa gurudeva kA agnisaMskAra upI sthAna para kiyA gyaa| rakhanA jisase vaha maNi nikala kara usameM A jAyagI; kintu maNidhArI zrI jinacandrasarijI ne isa prakAra apanA garuviyoga kI vyAkulatA se zrAvakagaNa aisA karanA bhUla maMgalamaya aihika jIvanayApana kara apane samaya meM jinazAsana gae evaM bhavitavyatAvaza vaha maNi kisI anya yogI ke hAtha kI unnati ke sAtha-sAtha kaI alaukika kArya kiye| laga gii| kahA jAtA hai ki zrI jinapatisUrijI ne usa 'vazeSata: apane cetyavAsI pAcandrAcArya jaise kyovada evaM yogI ko stambhita pratimA pratiSThita kara usase vaha maNi jJAnavRddha AcArya ko zAstrArtha meM parAsta kara tathA dillIzvara prApta kara lI thii| mahArAjA madanapAla ko camatkRta karate hue jo abhUtapUrva kArya vastuta: maNidhArI zrI jinacandrasUrijI mahAn pratibhAkiye nissandeha ve ApakI utkRSTa sAdhanA ke paricAyaka zAlI evaM camatkArI AcArya the, isameM saMdeha nhiiN| vevala hI haiN| isake atirikta Apane mahattiyANa (mantridalIya) 6 varSa kI avasthA meM dIkSA grahaNa kara 8 varSa kI alpAyu jAti kI sthApanA kara mahAn upakAra kiyaa| Apake meM a cAryapada prApta kara lenA kama vismayakAraka nahIM hai / dvArA saMsthApita isa jAti kI paramparA ke kaI vyaktiyoM ne aise yugapradhAna maNidhArI zrI jinacandrasUrijI ke prati hRdaya pUrvadeza ke tIrthoM kA uddhAra kara zAsana kI mahAna sevAyeM kii| se jitanI bhI zraddhAJjali apita kI jAya, thor3I hai| AcAryadeva zrI jina candrasUrijI ke lalATa meM maNi thI, [zrIjinadatasUri sevAsaMgha prakAzita dAdAguru caritra se ] [ maNidhArI zrI jinacandra sUri jI ke mahAn vyaktitva kA jJAna yu0 pra0 zrI jinadattasUrijI ko unake mAtA ke garbha meM Ane se pUrva hI ho gayA thaa| yugapradhAnAcArya garvAvalI meM jinapAlopAdhyAya ne likhA hai - "svajJAnabala dRSTa nija paTToddhArakAri rAsalAGgaruhANAM bhAskaravadvibodhita bhavana maNDala bhavyAmbhoruhANAM" isa saMketAtmaka rahasya kA udghATana karate hue satarahavI zatAbdI kI garvAvalI meM yaha ullekha kiyA hai ki eka bAra seTha rAmadeva ne zrI jinadattasUrajI se pachA ki ApakI vRddhAvasthA A gaI, Apake pada yogya ziSya kauna hai ? surijI ne kahA- abhI to vaisA kAI dikhAI nahIM detA ! rAmadeva ne pUchA- abhI nahIM hai to kyA koI svarga se AveMge? pUjyazrI ne kahA-aisA hI hogA ! rAmadeva ne kahA-kaise?Apane kahA - amuka dina devaloka se cyava kara vikramapura ke zreSThI rAsala kI laghu dharmapatnI ko kukSi meM mere paTTayogya jIva avatIrNa hogaa| yaha sunakara kucha dina bAda rAmadeva sAMr3ha para car3ha kara vikramapura rAsala zreSThI ke ghara pahu~ce / seTha ne kuzalavArtApachane ke pazcAta Agamana kA kAraNa pachA / rAmadeva ne kahA- ApakI laghabhAryA ko bulAiye ! usake Ane para rAmadeva ne paTTa para baiThAkara delhaNadevo ke kaNTha meM hAra pahanAte hue namaskAra kiyaa| rAsala zreSThI ke isakA kAraNa pUchane para rAmadeva ne jinadattasUri dvArA jJAta, inakI kukSimeM unake paTTayogya puNyavAn jIva ke avatIrNa hone kA harSa saMvAda kaha sunaayaa| isa prakAra zrI jinadattasarijI ne inakI viziSTa yogya Ane se pUrva hI apane jJAnabala se jAna lI thii| ApakI jIvanI ke sambandha meM hamArI "maNidhArI zrI jinacandrasUri" pustaka dvitIyAvRtti vizeSa rUpa se draSTavya hai usameM ApakI racanAeM vyavasthAzikSAkUlaka" va stotrAdi bhI prakAzita haiN| -sampAdakA
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaTtriMzat gada-vijetA zrIjinapatisari [mahopAdhyAya vinayasAgara ] maNidhArI zrIjinacandrasUrijI ke paTTadhara SaTatriMzat vAda saM0 1244 meM ujjayanta-zatruJjayAdi tIrtho kI vijetA zrIjinapatisUri kA janma vi0 saM0 1210 vikramapura yAtrArtha saMgha sahita prayANa karate hue AcAryazrI candrAvatI meM mAlU gotrIya yazovarddhana kI dharmapatnI sUhavadevI ko ratna- padhAre / yahAM para pUrNimApakSIya prAmANika AcArya zrI kukSi se huA thaa| saM0 1217 phAlguna zulka 10 ko akalaGkadevasUri pAMca AcArya evaM 15 sAdhuoM ke sAtha saMgha jinacandrasUri ke kara kamaloM se dIkSA grahaNa kii| dIkSA darzanArtha aaye| AcArya zrI ke sAtha akalaGkadevasUri kI nAma narapati thA / saM0 1223 kArtika zukla 13 ko bar3e 'jinapati' nAma evaM saMgha ke sAtha sAdhu-sAdhviyoM ko jAnA mahotsava ke sAtha yugapradhAna zrI jinadattasUri ke pAdopajIvI cAhiye yA nahIM, ina praznoM para zAstracarcA huI aura jayadevAcArya ne inako AcArya pada pradAna kara jinacaMdrasUri ke AcArya akalaMka isa carcA meM niruttara hue| paTTadhara gaNanAyaka ghoSita kiyA / AcArya pada ke samaya nAma isI prakAra kAsahRda meM paurNamA sika tilakaprabhasUra ke jinapatisUri pradAna kiyA / vaha mahotsava jinapatisUri ke sAtha 'saMghapati' tathA 'vAkyazuddhi para carcA huI jisameM cAcA mAnadeva ne kiyA thaa| jinapatisUri ne vijaya prApta kii| __ saM0 1228 meM vihAra karate AzikA padhAre / AzikA ujjayanta-zatru jayA di tIrtho kI yAtrA karake vApisa ke nRpati bhImasiMha bhI pravezotsava meM sammilita hue the| lauTate hue AzApallI padhAre / yahAM vAdidevAcArya parampaAzikA sthita mahA prAmANika digambara vidvAna ko zAstrArtha rIya pradyumnAcArya ke sAtha 'Ayatana-anAyatana' para zAstrArtha meM parAjita kiyA thaa| huA jisameM pradyumnAcArya parAjaya ko prApta hue| isa saM0 1236 kArtika zukla 7 ke dina ajamera meM antima zAstrArtha kA adhyayana karane ke liye pradyumnAcArya kA hindU samrATa pRthvIrAja cauhAna kI adhyakSatA meM phalavaddhikA 'vAdasthala' tathA jinapatisUri kA "prabodhodaya vAdasthala" nagarI nivAsI upakeza gacchIya padmaprabha ke sAtha ApakA grantha draSTavya hai / zAstrArtha huaa| isa samaya rAjya meM mahAmaMtrI maNDalezvara AzApallI se AcAryazrI aNahillapura pATaNa padhAre / kaimAma tathA vAgIzvara, janArdana gaur3a, vidyApati Adi yahAM para apane gaccha ke 40 AcAryoM ko apano maNDalI pramukha vidvAna upasthita the / prativAdI padmaprabha mUrkha, abhi- meM milAkara vastrapradAna pUrvaka sammAnita kiyA / mAnI evaM anargala pralApI hone se zAstrArtha meM zIghra hI saM0 1251 meM lavaNakheTaka meM rANaka ke lhaNa ke Agraha parAjita ho gyaa| jinapatisUrikI pratibhA evaM sarvazAstroM se 'dakSiNAvarta ArAtrikAvataraNotsava bar3I dhUma-dhAma se meM asAdhAraNa pANDitya dekhakara pRthvIrAja cauhAna bahuta prasanna mnaayaa| hue aura vijayapatra hAthI ke haude para rakhakara bar3e ADambara saM0 1273 meM vRhadvAra meM nagarakoTIya rAjAdhirAja ke sAtha upAzraya meM Akara AcArya zrI ko pradAna kiyaa| pRthvI candra kI sabhA meM kAzmIrI paDita manodAnanda ke sAtha
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ / 28 ] AcArya zrI kI AjJA se jinapAlopAdhyAya ne zAstrArtha cAturmAsa kiye, kisa jagaha kaisA dharmapracAra kiyA, kiyaa| zAstrArtha kA viSaya thA "jaina darzana brAhya haiN|" kitane ziSya-praziSyAeM Adi dIkSita kiye, kahAM para kisa isa zAstrArtha meM paM0 manodAnanda burI taraha parAjaya ko vidvAna ke sAtha zAstrArtha yA vAda-vivAda kiyA, kisa prApta huaa| rAjA pRthvIcandra ne jayapatra jinopAlopAdhyAya rAjA kI sabhA meM kaisA sammAnAdi prApta kiyA-ityAdi ko pradAna kiyaa| bahuta hI jJAtavya aura tathyapUrNa bAtoM kA isa grantha meM saM0 1277 ASAr3ha zukla 10 ko AcAryazrI ne gaccha- bar3I vizada rIti se varNana kiyA gayA hai / gujarAta, mevAr3a, surakSA kI vyavasthA kara vIraprabha gaNi ko gaNanAyaka banAne mAravAr3a, sindha, bAgar3a, paMjAba aura vihAra Adi aneka kA saMketa kara anazanapUrvaka svarga kI ora prayANa kiyaa| dezoM ke aneka gA~voM meM rahane vAle saikar3oM hI dharmiSTha aura AcArya jinapatisUri kRta pratiSThAyeM. dhvajadaNDa sthApana, dhanika zrAvaka-zrAvikAoM ke kuTuMboM kA aura vyaktiyoM kA padasthApana mahotsava, zatAdhika dIkSA mahotsava Adi dharma- nAmollekha isameM milatA hai aura unhoMne kahA~para, kaise pUjAkRtyoM kA tathA AcArya zrIke vyaktitva kA adhyayana evaM pratiSThA evaM saMghotsava A de dharmakArya kiye, isakA nizcita ziSya praziSyoM kI viziSTa pratibhA kA aMkana karane ke liye vidhAna milatA hai / aitihAsika dRSTi se yaha grantha apane draSTavya hai-jinopAlopAdhyAya kRta 'kharataragaccha vRhad gurvAvalI' DhaMga kI eka anokhI kRti jaisA hai| isa grantha ke AviSkA isa mahatvapUrNa gurvAvalI ke sambandha meM mani jinavijaya raka bIkAnera nivAsI sAhityopAsaka zrIyuta agaracandajI jI ne isa prakAra likhA hai : nAhaTA haiM aura inhoMne hI hameM isa grantha ke saMpAdana kI ___"isa grantha meM vikrama kI gyArahavIM zatAbdI ke prAraMbha sAdara preraNA dI hai| nAhaTAjI ne isa grantha kA aitihAmeM hone vAle AcArya varddhamAnasari se lekara caudahavIM sika mahatva kyA hai aura sArvajavika dRSTi se bhI kina-kina zatAbdI ke aMta meM honevAle jinapadmasUri taka ke kharatara gaccha aitihAsika bAtoM kA jJAtavya isameM prApta hotA hai yaha mukhya ke AcAryo kA vistRta carita varNana hai / gurvAvalI arthAt saMkSepa meM batAne kA pratyana kiyA hai| guru paramparA kA itanA vistRta aura vizvasta carita varNana [bhAratIya vidyA pustaka 1 aMka 4 pR0 266] karanevAlA aisA aura koI grantha abhI taka jJAta nahIM huaa| AcArya zrI kI racanAoM meM saMghapaTTaka vRhad vRtti, prAya: cAra hajAra zloka parimANa yaha grantha hai aura isameM paMcaliGgI prakaraNa TIkA, prabodhodaya vAdasthala, kharataragaccha pratyeka AcArya kA jIvana-carita itane vistAra ke sAtha samAcArI, tIrthamAlA Adi ke atirikta katipaya stuti diyA gayA hai ki jaisA anyatra kisI grantha meM kisI bhI AcArya stotrAdi bhI pAye jAte haiN| kA nahI milatA / pichale kaI AcAryoM kA carita to Apake paTTapara suprasiddha vidvAna nemicandra bhANDAgArika prAyaH varSavAra ke krama se diyA gayA hai aura unake vihAra ke putra vIraprabha gaNi ko saM0 1277 mAgha zukla 6 ko krama kA tathA varSA-nivAsa kA kramavaddha varNana kiyA gayA jAvAlipura (jAlaura) ke mahAvIra caitya meM zrI sarvadevasUri hai| kisa AcArya ne kaba dIkSA dI, kaba AcArya padavI ne AcArya pada dekara jinezvarasUri (dvitIya) ke nAma se prasiddha prApta kI, kisa-kisa pradeza meM vihAra kiyA, kahAM-kahAM kiyA / of
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ pragaTaprabhAvI dAdA zrIjinakuzalasUri [ bha~varalAla nAhaTA ] putra pragaTaprabhAvI, bhaktavatsala lIsare dAdA sAhaba zrI jinakuzalasUri atyanta udAra aura apane samaya ke yugapradhAna mahApuruSa the I Apa mAravAr3a sAmiyANA ke chAjahar3a gotrIya maMtri devarAja ke putra jesala yA jilhAgara ke the aura ApakA janmanAma karmaNa thA / saM0 1337 mitI mArgazIrSa kRSNa 3 somavAra ke dina punarvasu nakSatra meM ApakA janma huA / Apake khAnadAna meM dhArmika saMskAra atyanta zlAghanIya the / kharataragaccha nAyaka, cAra rAjAoM ko pratibodha karane vAle kalikAla - kevalI zrI jinacandrasUri ke pAsa Apane vairAgyavAsita hokara saM0 1347 phAlguna zuklA 8 ke dina dIkSA lI / gurumahArAja saMsArapakSa meM Apake cAcA hote the / ApakA dIkSAnAma kuzalakIrti rakhA gayA / usa samaya upAdhyAya vivekasamudra, gaccha meM gItArtha aura vayovRddha the jinake pAsa bar3e-bar3e vidvAna AcAryoM ne vyAkaraNa, nyAya, tarka, alaMkAra, jyotiSa Adi kA adhyayana kiyA thA / kuzalakIrtijI kA vidyAdhyayana bhI Apake pAsa huA aura sarvatra vicarate hue zAsana prabhAvanA karane lage / saM0 1375 mAghasudi 12 ko Apa gurumahArAja dvArA vAcanAcArya pada se vibhUSita hue / samrATa kutubuddIna se nirvirodha tIrthayAtrA kA pharamAna prApta mahatiyANa acala siMha ke sAtha zrIjinacandrasUrijI mahArAja hastinApura evaM mathurA kI yAtrA kara khaMDAsarAya pdhaare| vahA~ kamparoga utpanna hote para apanA Ayu-zeSa nikaTa jJAta kara apane paTTa para vA0 kuzalakIrti gaNi ko abhiSikta karane kA nirdeza-patra rAjendracandrAcArya ke nAma se vijayasiMha ko sauNpaa| sUrijI rANA aroda aauhAna kI niti se mehatA pdhaare| vahAM 24 vima rahakara kozavANA padhAre aura vahIM saM0 1376 mitI ASAr3ha zukla 6 ko anazanapUrvaka svargavAsI hue / usa samaya gujarAta kI rAjadhAnI pATaNa meM kharatara - gaccha kA prabhutva bar3hA-car3hA thA / gaccha ke karNadhAroM ne yahIM para AcArya pada - mahotsava karane kA nirNaya kiyA / bar3e-bar3e AcArya va zramaNoM sahita gujarAta, sidha, rAjasthAna aura dillI pradeza Adi ke saMdha ko nimantrita kara bulAyA gayA / saM0 1377 mitI jeSTha kRSNa 11 kuMbha lagna meM AcArya pada kA abhiSeka huaa| usa samaya rAjendracandrAcAryajI ke sAtha upAdhyAya, vAcanAcAryAdi 33 sAdhu aura 23 sAdhviyA~ thIM / suzrAvaka jAlhaNa ke putra tejapAla, rudrapAla, jo maMtrIzvara karmacandra bacchAvata ke pUrvaja the, ne pracura dravya kara mahotsava manAyA / unhoMne usa samaya 100 AcArya, 7 0 sAdhu aura 2400 sAdhviyoM ko apane ghara bulAkara pratilAbha kara vastra phiraaye| bhImapallI, pATaNa, khaMbhAta, bIjApura Adi ke saMgha ne bhI utsava meM ullekhanIya yogadAna kiyA thaa| vA0 kuzalakIrti kA nAma zrIjinakuzalasUri prasiddha kiyA gayA / sUrijI saM0 1378 kA cAturmAsa bhomapallI karake dokSA, mAlAropaNa, padavI dAna Adi aneka dharmaprabhAvaka kArya karake apane jJAnabala se vidyA- guru upAdhyAyazrI vivekasamudrajI kA AyuzeSa nikaTa jJAtakara pATaNa padhAre aura jyeSTha kRSNa 14 ke dina unheM anazana karavA diyaa| upAdhyAyajI paMca parameSThI dhyAna pUrvaka jyeSTha zukla 2 ko svargavAsI hue / sUrijI ne mitI ASAr3ha zukla 13 ke dina unake stUpa kI pratiSThA kI ora nahIM cAturmAsa kiyA /
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 30 / saM0 1379 meM mArgazIrSa kRSNa 5 ko aneka nagaroM ke mahaddhika zrAvakoM kI upasthiti meM seTha tejapAla ne zAMtinAtha vidhi meM jalayAtrA sahita pratiSThA mahotsava mnaayaa| isI dina zatruMjaya mahAtIrtha para kharataravasahI meM mAnatuMgaprAsAda kI nIMva DAlI gayI / zrIjinakuzalasUrijI zilA, ratna aura dhAtumaya 150 pratimAe~ svakIya mUla samavazaraNadvaya, jinacandrasUri, jinaratnasUri Adi ke sAtha nAnA adhiSThAyaka mUrtiyoM kI pratiSThA kI / isa mahotsava meM bhImapallI aura AzApallI Adi ke zrAvakoM ne bhI kAphI sahayoga diyA thA / pratiSThA ke anantara sUri mahArAja bIjApura saMgha kI prArthanA se vahAM padhAre aura vAsupUjya prabhu ke mahAtIrtha kI vaMdanA kii| phira trizRGgama padhAre aura saMgha sahita tAraMgAjI evaM ArAsaNa tIrthoM kI yAtrA kii| mantradalIya jagatasiMha ne svadharmI vAtsalya, dhvajAropAdi kaI utsava kiye| sUrijI ne yAtrA se lauTakara pATaNa cAturmAsa kiyA / saM0 1380 meM seTha te pAla rudrapAla ke mAnatuMgavihAra jinAlaya ke yogya mUlanAyaka yuvAda pezvara bhagavAna kI 27 aMgula ko karpUra-dhavala pratimA, jinaprabodhasUri, jinacandrasUri, kapardI yakSa, kSetrapAla, aMbikAdi evaM dhvajadaNDAdi ke sAtha anya zrAvakoM kI nirmAti bahuta sI pratimAoM kI pratiSThA karavAyI / mArgazIrSa kRSNa 6 ko mAlAropaNa I vratagrahaNa, nandI mahotsavAdi vistAra se utsava hue| dillI nivAsI seTha rayapati ne samrATa gayAsuddIna tugalaka se tIrthayAtrA ke lie pharamAna prApta kara zrIjinakuzalasUrijI se anumati magAI, phira vizAla saMgha ke sAtha 0 kR0 7 ko prayANa karake kanyAnayana, narabhaTa, phalaudI pArzvanAtha kI yAtrA kara deza-videza ke saMgha sahita mArgavartI tIrthasthAna karate hue pATaNa pahu~ce / zrIjinakuzalasUrijI ko bhI atyanta AgrahapUrvaka saMgha ke sAtha padhArane kI vinatI kii| sUrijI 17 sAdhu aura 19 sAdhviyoM ke sAtha saMgha meM sammilita ho saMkhezvara tIrthAdi kI yAtrA karate hue ASAr3ha kRSNa 6 ke dina zatruMjaya phuNce| vahA~ uso dina do dIkSAe~ huiiN| dUsare dina samavasaraNa jinapatisUri, jinezvarasUri Adi gurumUrtiyoM kI pratiSThA ke sAtha pATaNa meM pUrva pratiSThita yugAdideva bhagavAna ko sthApita kiyA / ASAr3ha kRSNa 8 ke dina bratagrahaNa, nandI mahotsavAdi ke sAthasAtha sukhakIrti gaNi ko vAcanAcArya pada diyA / usa yAtrIsaMgha ke dvArA tIrtha ke bhaNDAra meM 50000) rupaye kI AmadanI huii| yaha vizAla yAtrI saMgha sUrijI ke sAtha ASAr3ha sudi 14 ko giranAra pahu~cA, yahA~ bhI saMgha ke dvArA vividha utsavAdi hue| tIrtha ke bhaMDAra meM 40000) rupaye kI AmadanI huii| Ananda ke sAtha yAtrA sampanna kara zrAvaNa zukla 13 ko pATaNa pdhaare| 15 dina taka nagara ke bAhara udyAna meM Thahara kara bhAdrapada kRSNa 11 ko samAroha pUrvaka nagara- praveza huA, tadanantara saMgha ne dillI kI ora prasthAna kiyA / saMvat 1381 mitI vaizAkha kRSNa 5 ko pATaNa ke zAMtinAtha vidhicaitya meM sUrijI ke karakamaloM se virATa pratiSThA mahotsava saMpanna huA / inameM jAlora, derAvara tathA zatruMjaya ( bUlhAvasahI aura aSTApada prAsAda ke lie 24 biMba ), uccAnagara ke lie agaNita jina pratimAeM tathA pATaNa ke lie jinaprabodhasUri, derAvara ke lie jinacandrasUri aMbikA Adi adhiSThAyaka va svabhaMDAra yogya samavasaraNa kI bhI pratiSThA ko / vaizAkha kRSNa 6 ke dina do bar3I dIkSAeM, pAMca sAdhu-sAdhviyoM kI dIkSA, jayadharma gaNi ko upAdhyaya pada tathA anya vrata grahaNAdi vistAra se hue / sUrimahArAja ko vIradeva Adi ne pATaNa se atyanta Agraha pUrvaka bhomapallI bulaayaa| saMgha ne samrATa gayAsuddIna se tIrthayAtrA ke hetu pharamAna prApta kara jyeSTha kRSNa 5ko bhImapallI se prayANa kiyaa| sUrijI ke sAtha 12 sAdhu aura kaI sAdhviyAM
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 1] bhI thIM / saMgha vAyar3a, sairisA, sarakheja, AzApallI hote hue zrImAla, sAcaura, gaDhahA Adi ke saMgha ke samakSa draha dina khaMbhAta pahu~cA / jisa prakAra jinezvarasUrijI ke padhArane para taka dIkSArthiyoM ke satkAra sahita phAlguna kRSNa 6 ko saM0 1286 meM mahAmaMtrI vastupAla ne evaM sa0 1364-67 dIkSA, pratiSThA, vratoccAraNAdi vividha utsava hue| meM seTha jesala ne zrI jinacandrasUrijI kA pravezotsava kiyA rAjagRha tIrtha ke vaibhAragiri sthita caturviMzati jinAlaya thA usI prakAra sUrijI kA isa samaya dhUmadhAma se pravezo- ke mUlanAyaka mahAvIra svAmI Adi bhaneka pASANa aura sava huaa| ATha dina taka nAnA utsavAdi saMpanna kara dhAtumaya bimba gurumUrtiyAM Adi ko pratiSThA evaM nyAyakItti AnandapUrvaka yAtrA karate hue zatrujaya kI ora cle| lalitakIrti, somakIti amarakI tti, jJAnakIrti, devakItidhAMdhUkA meM mantrIdalIya Tha0 udayakaraNa ne saMgha kI bahuta 6 sAdhuoM ko dIkSita diyaa| bhakti kii| zaguMjaya pahu~ca kara sUrijI ne dUsarI bAra yAtrA jAlora se caitra kRSNa meM vihAra kara samiyANA, kher3a kii| tIrtha ke bhaMDAra meM 15000 kI AmadanI huii| nagara hote hue jesalamera mahAdurga pdhaare| sindha deza ke AdinAtha prabhu ke vidhi-caitya meM navanirmita caturdizati zrAvaka apane udhara padhArane ke lie bAra-bAra vInati kara jinAlaya, devaku'lakAoM para kalaza va dhvajA di kA AropaNa rahe the ataH padraha dina rahakara siMdha deza ke derAvara nagara meM huaa| saMgha sahita sUrimaha rAja talahaTI meM aaye| padhAre / vahAM svapratiSThina AdinAtha prazna kA vandana kiyaa| lauTate samaya sarisA, saMkhezvara, pADala hote hue zrAvaNa zuklA phira ucca nagara padhArakara hindu-musalamAna sabako dharmopadazoM 11 ko bhImapallI pdhaare| se Anandita kiyaa| eka mAsa rahakara vApisa derAvara __ saM0 1382 vaizAkha zuklA 5 ko vinayaprabha, matiprabha, pdhaare| saM0 1384 mAgha zu0 5 ko ucca, derAvara, hariprabha, somaprabha sAdhu evaM kamalazrI, lalitazrI ko samA- kyAsapUra baharAmapUra, malikapura ke zrAvakoM aura adhikArohapUrvaka dIkSA dii| pattana, pAlanapura, bIjApura, AzA- riyoM ke anurodha se pratiSThA, vratagrahaNa Adi bar3e vistAra se pallI Adi kA saMgha bhI upasthita thA / tIna dina amAri sampanna kiye| rANukakoTa, kyAsapura ke lie do AdinAtha udghoSaNA ke sAtha bar3e utsava hue| phira sUrijI sAcaura malanAyakabiMba va dhAtu-pASANa kI aneka pratimAe pratiSThita padhAre / mAsakalpa karake lATahRda pdhaare| saMgha ke Agraha se kii| bhAva mUtti, modamUrti, udayamUrti, vijayamUrti, bAr3amera meM caumAsA karake zrI jinadattasUri racita caitya- hemamati, bhadramatti, mevamUrti, padmamUrti, harSamUrti Adi nau vaMdanakulaka para vistRta vRtti kI racanA kii| saM0 1383 sAdha, kuladharmA, vinayadharmA aura zIladharmA nAmaka tIna pauSa zuklA 15 ko jesalamera, lATahrada, sAcaura, pAlanapurIya sAdhviyoM kI dIkSA huii| saMgha ke samakSa amAri ghoSaNApUrvaka bar3o dokSA Adi saM. 1385 phAlgana zu0 4 ke dina uccApura, bahianeka utsava hue / tadanantara jAlora saMgha kI vinatI se rAmapura, kyAsapura ke kharatara gacchIya saMgha kI vidyamAnatA vihAra karake lavaNakheTaka pdhaare| yahA~ sUrijI ke pUrvaja meM navadIkSitoM ko upasthApanA, anekoM vratagrahaNa va kamalAkara uddharaNa vAhitrika kArita zAMtinAtha-jinAlaya thA evaM gaNi ko vAcanAcArya pada diyaa| saM0 1386 meM bahiguru jinacandrasUrijI kA janma evaM dIkSA yahIM huI thii| rAmapura pdhaare| vahAM dharmaprabhAvanA kara kyAsapura ke hinduyahA~ se samiyANA ( janmabhUmi ) hote hue jAlora pdhaare| musalamAna sabako Anandita kiyaa| 6 dina utsavAdi yahAM uccapura, devarAjapura, pATaNa, jesalamera, sivANA, ke pazcAt khojAvAhana padhArakara kyAsapura padhAre / musala
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ / 32 ] mAna nabAba aura sabhIlogoM dvArA sUrijI kA aisA pravezo- paTTadhara zrI jinapadmasUri kA TotsA ma. tsava kiyA gayA jo saM0 1238 meM antima hindU samrATa dhUma-dhAma se huaa| zrIjinapadmasUrijI ne 5 upAdhyAya pRthvIrAja dvArA kiye ajamera ke utsava kI yAda dilAtA 12 sAdhuoM ke sAtha jemalara padhAradAra cAtumAsa kiyA / thaa| tadanantara derAvara padhAra kara saM0 1386 kA caturmAsa inake atirikta ApakA ziSya parivAra bahuta bar3A tha. . vahIM kiyaa| bAraha sAdhuoM ke sAtha uccAnagara jAkara u0 vinayaprabha, somaprabha ityAdi kI paramparA maiM bahuta se mAsakalpa kiyaa| phira aneka grAma nagaroM meM vicarate hue bar3e-bar3e vidvAna aura granthakAra hue haiN| vinayaprabhopAdhyAya parazurorakoTa ge| vahAM se bahirAmapura hote hue unnavi- kA gautamarAsa jaina samAja meM bahupracalita racanA hai ApakA hArI zrI jinakuzalasUrijI derAvara padhAre aura saM0 1387 saMskRta meM naravarmacaritra evaM kaI stotrAdi upalabdha haiN| kA vahIM cAturmAsa vahIM kiyaa| zrIjinakuzalasUri jI ne apane jIvana meM zAsana kI ___ saM0 1388 meM uccApura, bahirAmapura, kyAsapura, bar3I prabhAvanA kI unhoMne pacAsa hajAra naye jaina banAkara silAravAhaNa Adi sabhI sthAnoM ke zrAvakoM kI upasthiti paramparA-mizana ko akSuNNa rkhaa| Apa uccakoTi ke vidvAna aura prabhAzAlI vyakti the| dAdAzrIjinadattasUri meM mArgazIrSa zu0 10 ko vratagrahaNAdi nandImahotsavapUrvaka jI kRta caityavaMdana kulaka nAmaka 27 gAthA kI laghu kRti vidvat ziromaNi taruNakItti ko AcArya pada dekara taruNa para 4000 zloka parimita TIkA racakara apanI apratima prabhAcArya nAma se prasiddha kiyaa| paM0 labdhinidhAna ko pratibhA kA udAharaNa prastuta kiyA hai| isameM 24 dharma upAdhyAya pada diyA, jayapriya, puNyapriya evaM jayazrI, dharmazrI, kathAe~ haiM jinameM zreNika mahArAja kathA to 645 zloka ko dIkSita kiyaa| saM0 1386 kA cAturmAsa derAvara parimita haiN| isa grantha meM aneka siddhAntoM ke pramANa bhI meM kiyA aura taruNaprabhAcArya va labdhinidhAnopAdhyAya ko uddhata haiN| ApakI dUgarI kRti jinacandrasUri catuHsaptasyAdvAdaratnAkara, mahAtarka ratnAkara Adi siddhAntoM kA tikA prAkRta kI 74 gAthAoM meM hai| isake atirikta parizIlana krvaayaa| mAgha zukla meM tIbrajvara va zvAsa kI kaI stotrAdi bhI saMskRta meM aneka race the, jinameM 8 stotra vyAdhi hone para apanA AyuzeSa nikaTa jJAtakara zrI taruNa- upalabdha haiM / prabhAcArya va labdhinidhAnopAdhyAya ko apane pada para Apa apane jIvitakAla meM jisa prakAra jaina saMgha ke padmamUtti ko gacchanAyaka banAne kI AjJA dekara anazana mahAna upakArI the svargavAsa ke pazcAt bhI bhaktoM ke mano* karake mati phAlguna kRSNa 5 kI rAtri ke pichale pahara meM vAMchita pUrNa karane meM kalpavRkSa ke sadRza haiN| Apane anekoM svarga sidhaare| vidyutagati se samAcAra phailate hI sindha ko darzana die haiM aura smaraNa karane vAloM ke lie hAjarA deza ke gA~voM ke loga derAvara A phuNce| phA0 kR06 hajUra haiN| yahI kAraNa hai ki Aja 637 varSa bIta jAne ko 75 maMDapikAoM se maMDita niryAna vimAna meM virAja- para bhI Apa pratyakSa haiN| Apa bhavanapati-mahaddhika karmendra mAna kara bar3e mahotsavapUrvaka zokAkula saMgha ne nagara ke nAmaka deva haiN| jIvitakAla meM bhI dharaNendra ApakA bhakta rAjamArgoM se hote hae sUrijI ke pAvana zarIra ko smazAna thA aura svarga meM bhI dharaNendra-padamAvatI indra-indrANI se meM le jAkara agnisaMskAra kiyaa| abhinna maitrI hai| Aja sAre bhAratavarSa meM Apake jitane sUrijI ke agni-saMskAra sthAna meM sundarastUpa nirmANa caraNa va mUrtiyA~-dAdAvAr3iyA~ haiM, anya kisI ke nhiiN| kiyA gayA jo Age calakara tIrtha rUpa ho gyaa| mitI yahA eka gurudeva ke mahatva kA sAkSAt udAharaNa haiM / 9-10 jyeSTha zukla 6 ko haripAla kArita AdinAtha pratimA, varSa bAda Apake janma ko sAta sau varSa pUre hote haiM AzA derAvara stUpa, jesalamera aura kyAsapura ke liye zrIjinakuzala- hai bhakta gaNa aSTama janma zatAbdI bar3e samAroha se manAkara mUrijI kI tIna mUrtiyoM kA pratiSThA mahotsava huaa| Apake
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ S - / w S7 ANHI kaTaprabhAvodAdA zrIjinakuzalasUri mUrti bar3e dAdAjI, (maharaulI) zrI jinaprabhasUri mUrti (kharatarabasahI, zatra aya) Jain Education Internaciona yumapradhAnazrIjinacandrasUri (caturtha dAdA) RSabhadeva jinAlaya (bIkAnera) mahArAjaary.org
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ HAN saM0637 meM zrI udyotanasUri pratiSThita AdinAtha pratimA gAMgANItIrtha saM0 1083 pra0 AdinAtha paMcatIrthI jaina zve0 pacAyatI maMdira, kalakattA air Education International jainAcArya zrIjinakIndasAgarasarijI zrI jaina zvetAmbara mandira gAMgANI tIrtha inelibrary.ong |
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAn zAsana-prabhAvaka zrojinaprabhasari [agaracanda nAhaTA] jaina granthoM meM jaina zAsana kI samaya-samaya para mahAn bar3e zAsana-prabhAvaka ho gae haiM jinake sambandha meM sAdhAraNaprabhAvanA karane vAle ATha prakAra ke prabhAvaka-puruSoM kA tayA logoM ko bahuta hI kama jAnakArI hai| isalie yahAM ullekha milatA hai / aise prabhAvaka puruSoM ke sambandha meM prabhA- unakA Avazyaka paricaya diyA jA rahA hai| vaka caritrAdi mahatvapUrNa grantha race gaye haiN| ATha prakAra ke vRddhAcArya prabandhAvalI ke jinaprabhasUri prabandha meM prAkRta prabhAvaka isa prakAra mAne gae haiM -prAvanika dharmakathI,vAdI, bhASA meM jinaprabhasUri kA acchA vivaraNa diyA gayA hai, naimittika, tapasvI, vidyAvAn, siddha aura kavi / ina unake anusAra ye mohilavAr3I lADanUM ke zrImAla tAmbI prabhAvaka puruSoM ne apane asAdhAraNa prabhAva se Apatti ke gotrIya zrAvaka mahAdhara ke putra ratnapAla kI dharmapatnI khetalasamaya jaina zAsana kI rakSA kI, rAjA-mahArAjA evaM janatA devI ke kukSi se utpanna hue the| inakA nAma subhaTapAla ko jaina dharma ke pratibodha dvArA zAsana kI unnati kI evaM thaa| sAta-ATha varSa kI bAlyAvasthA meM hI padmAvatI devI zobhA bddh'aaii| AryarakSita abhayadevasUri ko prAvanika, ke vizeSa saMketa dvArA zrI jinasiMhasUri ne unake nivAsa pAdaliptasUri ko kavi, vidyAbalI aura siddha, vijaya- sthAna meM jAkara subhaTapAla ko dIkSita kiyaa| sUrijI ne devasUri va jIvadevasUri ko siddha, mallavAdI vRddhavAdI, aura apanI Ayu alpa jJAta kara saM0 1341 kiDhavANAnagara meM devasUri ko vAdI, batpaTTisUri, mAnatuMgasUri ko kavi, inheM AcArya pada dekara apane paTTapara sthApita kara diyaa| siddharSi ko dharmakathI mahendrasUri ko naimittika, AcArya upadezasaptatikA meM jinaprabhasUri saM0 1332 meM hue hemacandra ko prAvacanika, dharmakathI auraka vi prabhAvaka, likhA hai, yaha sambhavata: janma samaya hogaa| thor3e hI samaya prabhAvaka caritra kI muni kalyANavijayajI kI mahattvapUrNa meM jinasiMhasUrijI ne jo padmAvato ArAdhanA kI thI vaha prastAvanA meM batalAyA gayA hai| unake ziSya-jinaprabhasUrijI ko phalavatI ho gaI aura Apa kharataragaccha meM bhI jinezvarasUri, abhayadevasUri, jina- vyAkaraNa, koza, chaMda, lakSaNa, sAhitya, nyAya, SaTdarzana, vallabhasUri, jinadattasUri, maNidhArI-jinacandrasUri aura jina- maMtra-taMtra aura jaina darzana ke mahAn vidvAna bana ge| Apake patisUri ne vividha prakAra se jina zAsana kI prabhAvanA ko racita vizAla aura mahattvapUrNa vividha viSayaka sAhitya se hai| jinapatisUri ke paTTadhara jinezvarasUri ke do mahAn paTTa- yaha bhalo-bhAMti spaSTa hai| anya gacchIya aura kharataragaccha dhara hue-jinaprabodhasUri to osavAla aura jinasiMhasUri kI rudrapalloya zAkhA ke vidvAnoM ko Apane adhyayana karAyA zrImAla saMgha meM vizeSa dharma-pracAra karate rhe| isalie evaM unake granthoM kA saMzodhana kiyaa| ina do AcAryoM se kharataragaccha kI do zAkhAeM alaga ho asAdhAraNa vidvattA ke sAtha-sAtha padmAvatIdevI ke gii| jinasiMhasUri kI zAkhA kA nAma kharatara AcArya sAnnidhya dvArA Apane bahuta se camatkAra dikhAye haiM jinakA prasiddha ho gayA, unake ziSya evaM paTTadhara jinaprabhasUri vahuta varNana kharataragaccha paTTAvaliyoM se bhI adhika tapAgacchIya
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ / 34 1 granthoM meM milatA hai aura yaha bAta vizeSa ullekha yogya sammAna prApta kiyA thaa| unhoMne kannANA kI mahAvIra hai| saM0 1503 meM somadharma ne upadeza-saptatikA nAmaka pratimA sulatAna se prAsAkara dillI ke jaina maMdira meM sthApita apane mahatvapUrNa grantha ke tRtIya gurutvAdhikAra ke paMcama karAyI thI / pIche se muhammada tugalaka ne jinaprabhasUri ke upadeza meM jina prabhasUri ke bAdazAha ko pratibodha evaM kaI ziSya 'jinadevasUri ko surattAna sarAi dI thI jinameM camatkAroM kA vivaraNa diyA hai| prArambha meM likhA hai ki cAra sau zrAvakoM ke ghara, pauSadhazAlA va mandira banAyA isa kaliyuga meM kaI AcArya jina zAsana rUpI ghara meM dIpaka usI meM ukta mahAvIra svAmI ko virAjamAna kiyA gayA / ke sAmAna hue| isa sambandha meM mlecchapati ko pratibodha inakI pUjA va bhakti zvetAmbara samAja hI nahIM, digambara ko dene vAle zrIjinaprabhasUri kA udAharaNa jAnane lAyaka aura anya matAvalambI bhI karate rahe haiN| hai / aMta meM nimna zloka dvArA unakI stuti kI kanyAnayanIya mahAvIra pratimA kalpa ke likhanevAle gaI hai: "jinasiMhasUri- ziSya' batalAthe gaye haiM ata: jinaprabhasUri yA sa zrI jinaprabhaHsUri-duritAzeSatAmasa: unake kisI gurumrAtA ne isa kalpa kI racanA kI hai| bhadra' kagetu saMghAya, zAsanasya prabhAvakaH // 1 // isameM spaSTa likhA hai ki hamAre pUrvAcArya zrI jinapatisUri isI prakAra saMvat 6521 meM tapAgacchIya zubhazIla jI ne saM0 1233 ke ASAr3ha zukla 10 guruvAra ko isa gaNi ne prabandha paMcazatI nAmaka mahatvapUrNa grantha banAyA jisake pratimA kI pratiSThA kI thI aura isakA nirmANa jinapati prArambha meM hI zrI jinaprabhasUrijI ke camatkArika 16 pravandha sUri ke cAcA mAnadeva ne karavAyA thA / antima hindU samrATa dete hue aMta meM likhA hai pRthvIrAja ke nidhana ke bAda turkoM ke bhaya se seTha rAmadeva 'iti kiyanto jinaprabhasUrI avadAtasambandhAH" ke sacanAnusAra isa pratimA ko kaMyavAsa sthala kI vipula isa grantha meM jinaprabhasUri sambandhI aura bhI kaI jJAtavya bAlU meM chipA diyA gayA thA / saM0 1311 ke dAruNa durbhikSa prabandha haiN| uparokta 16 ke atirikta naM020,306,314 meM jojjaga nAmaka sUtradhAra ko svapna dekara yaha pratimA pragaTa tathA anya bhI kaI prabandha Apake sambandhita haiN| purAtana huI aura zrAvakoM ne mandira banavAkara virAjamAna kii| prabandha saMgraha meM muni jinavijayajI ke prakAzita jinaprabhasUri saM0 1385 meM hAMsI ke sikadAra ne zrAvakoM ko bandI utpatti prabandha va anya eka ravivarddhana likhita vistRta prabandha banAyA aura isa mahAvIra bimba ko dillI lAkara tuglkaahai| kharataragaccha vRhad-gurvAvalI-yugapradhAnAcArya gurvAvalo bAda ke zAhI khajAne meM rakha diyA / ke aMta meM jo vRddhAcArya prabandhAvalI nAmaka prAkRtako racanA janapada vihAra karate hue jinaprabhasUri dillI padhAre aura prakAzita huI hai| usameM jinasiMhasUri aura jinaprabhasUri rAjasabhA meM paNDitoM kI goSThI dvArA samrATa ko prabhAvita ke prabandha, kharataragacchIya vidvAna ke likhe hue haiM evaM kara isa prabhu-pratimA ko prApta kiyaa| muhammada tugalaka ne kharataragaccha ko paTTAvalI Adi meM bhI kucha vivaraNa milatA addharAtri taka sUrijI ke sAtha goSTI kI aura unheM vahIM hai para sabase mahatvapUrNa ghaTanA yA kAryavizeSa kA sama- rkhaa| prata: kAla saMtuSTa sulatAna ne 1000 gAyeM, bahuta kAlIna vivaraNa vividha tIrthakalpa ke kanyAnayanIya mahAvIra sA dravya, vastra-kaMvala, caMdana, karpUrAdi sugaMdhita padArtha pratimA kalpa aura usake kalpa parizeSa meM prApta hai| usake sUrijI ko bheMTa kiyaa| para guruzrI ne kahA ye saba sAdhuoM anusAra jinaprabhasUrijI ne yaha muhammada tugalaka se bahuta bar3A ko lenA prakalpya hai| sulatAna ke vizeSa anurodha se kucha
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ [3 ] vastra-kambala unhoMne 'rAjAbhiyoga' se svIkAra kiyA aura harisAgarasUrijI mahArAja kI preraNA se parivaddhita kara muhammada tugalaka ne bar3e mahotsava ke sAtha jinaprabhasUri aura paMDitajI ne grantha rUpa meM taiyAra kara diyA, jise saM0 1965 jinadevasari ko hAthiyoM para ArUr3ha kara pauSadhazAlA meM zrIjinaharisAgarasUri jJAna bhaNDAra, lohAvaTa se devanAgarI pahu~cAyA / samaya-samaya para sUrijI evaM unake ziSya jinadeva- lipi va gujarAtI bhASA meM prakAzita kiyA gyaa| sUri ko vidvattAdi se camatkRta hokara sulatAna ne zatrujaya, pratibhAsampanna mahAn vidvAna jinaprabhasUri jI ko do giranAra, phalaudI Adi tIrthoM kI rakSA ke lie pharamAna pradhAna racanAe~ vividhatIrthakalpa aura vidhimArga-pramA die / kalpa ke racayitA ne anta meM likhA hai ki muhammada muni jinavijayajI ne sampAdita kI hai, unameM se vidhizAha ko prabhAvita karake jinaprabhasUrijI ne bar3I zAsana prapA meM hamane jinaprabhasUri sambandhI nibandha likhA thaa| prabhAvanA evaM unnati ko| isa prakAra paMcama kAla meM caturtha isake bAda hamArA kaI varSoM se yaha prayatna rahA ki sUriAre kA bhAsa kraayaa| mahArAja sambandhI eka adhyayanapUrNa svatantra vRhadgrantha prakAupayukta kannANaya mahAvIra kalpa kA parizeSa rUpa anya zita kiyA jAya aura maho0 vinayasAgarajI ko yaha kAma kalpa siMhatilakasUri ke Adeza se vidyAtilaka muni ne likhA sauMpA gyaa| unhoMne vaha grantha taiyAra bhI kara diyA hai, hai jisameM jinaprabhasUri aura jinadevasUri ko zAsana sAtha hI sUrijI ke racita stotroM kA saMgraha bhI saMpAdita kara prabhAvanA va muhammada tugalaka ko savizeSa prabhAvita karane kA rakhA hai| hama zIghra hI usa mahattvapUrNa grantha ko prakAzana vivaraNa hai / ye donoM hI kalpa jinaprabhasUrijI kI vidya- karane meM pratyanazIla haiN| mAnatA meM race gae the| isI prakAra unhIM ke samakAlIna sUrijI sambandhI prabandhoM kI eka satarahavIM zatI racita jinaprabhasUri gIta tathA jinadevasUri gIta hameM prApta kI likhita saMgraha prati hamAre saMgraha meM hai, para vaha apUrNa ho hue jinheM hamane saM0 1964 meM prakAzita apane aitihAsika prApta huI hai| hama upadezasaptati prabandha-paMcazatI evaM prabandha jaina kAvya saMgraha meM prakAzita kara diyA hai| unameM spaSTa saMgrahAdi prakAzita prabandhoM ko dekhane kA pAThakoM ko likhA hai saM0 1385 ke pauSa zukla 8 zanivAra ko dillI anurodha karate haiM jisase unake cAmatkArika prabhAva aura meM muhammada sAha se zrI jinaprabhasUri mile / sulatAna ne unheM mahAna vyaktitva kA kucha paricaya mila jaaygaa| jinaprabhaapane pAsa baiThAkara Adara diyaa| sUrijIne navIna kAvyoM sUrijI kA eka mahatvapUrNa maMtra-taMtra sambandhI grantha rahasyadvArA use prasanna kiyaa| sulatAna ne inheM dhana-kanaka Adi kalpadruma bhI abhI pUrNa rUpa se prApta nahI huA, usakI khoja bahuta sI cIja dI aura jo cAhie, mAMgane ko kahA para jArI hai| solahavIM zatAbdI kI prati kA prApta antima nirIha sUrijI ne una akalpya vastuoM ko grahaNa nahIM kiyaa| patra yahAM prakAzita kiyA jA rahA hai / isase vizeSa prabhAvita hokara unheM naI vastI Adi kA rahasyakalpaduma' pharamAna diyA aura vastrAdi dvArA svahasta se inakI pUjA ta saMgha pratyanIkAnAM bhayaMkarAdezAH / karIyaM jayaH / kii| svadeze jayaH paradeze aparAjitatvaM / tIrthAdipratyanIkamadhye _____saM0 1986 meM paM0 lAlacanda bha0 gAMdhI kA jinaprabha- etattrayamasya mahApIThasya smaraNena bhavati / OM hrIM mahAsUri aura sulatAna muhammada sambandhI eka aitihAsika nibandha mAtaMge zuci caMDAlo amukaM daha 2 paca 2 matha 2 uccATaya 'jena' ke raupya mahotsava aMka meM prakAzita huaa| jise zrI 2 hra phuT svAhA // kRSNa khaDI khaMDa 108 homayetU
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ / 36 1 uccATanaM vizeSataH / saMpannI viSaye / OM rakta cAmuMDe nara uparyukta 16vIM zatI kI prati kA antima patra prApta huaa| zira taMDa muMDa mAlinI amukI AkarSaya 2 hrIM nmH| isa prApta aMza kI nakala upara dI hai| isa grantha kI pUrI AkRSTi maMtra / sahasratrayajApAt siddhi siddhiH pazcAt prati kA patA lagAnA Avazyaka hai / kisI bhI sajjana ko 108 AkarSayati / OM hrIM pratyaMgire mahAvidya yena kena- isakI pUrI prati kI jAnakArI mile to hameM sUcita karane kA cit pApaM kRtaM kAritaM anumataM vA nazyatu tatpApaM tatraiva anurodha karate haiN| gacchatu" zrI jinaprabhasUrijI aura unake vividha tIrthakalpa ke OM hrIM pratyagire mahAvidya svAhA vAra 21 lavaNa- sambandha meM muni jinavijayajI ne likhA hai-"granthakAra DalI jaccA Aturasyopari mrAmayitvA kAMjike kssiptvaa| (jinaprabhasUri ) apane samaya ke eka bar3e bhArI vidvAna aura Ature DhAlyate kArmaNa bhadro bhavati / prabhAvazAlI the| jinaprabhasUri ne jisa taraha vikrama kI ___ ubhayaliMgI bIja 7 sAThI cokhA 6 palI 1 goduudh| satarahIM zatAbdI meM mugala va samrATa akabara bAdazAha ke RtusnAtAyAH pAnaM deyaM snigdhamadhurabhojanaM / Rtugarbho- darabAra meM jaina jagadguru hIravijayasUri ( aura yugapradhAna tpattipradhAnasUka DiduvAran vAt ekavarNa godugdhena pIyate garbhA- jinacandrasUri ) ne zAhI sammAna prApta kiyA thA usI taraha dhAnAdina 75 anaMtara dina 3 garbhavyatyayaH ||ch|| jinaprabhasUri ne bho codahavIM zatAbdI meM tugalaka sultAna saMvat 1546 varSe zrAvaNa sudi 13 trayodazI dine muhammada zAha ke darabAra meM bar3A gaurava prApta kiyaa| gurau zrImaDapamahAdurga zrI kharataragacche zrIjinabhadra- bhArata ke musalamAna bAdazAhoM ke daravAra meM jainadharma kA sUri paTTAlaMkAra zrI zrIjinacandrasUri paTTodayA calacUlA mahatva batalAne vAle aura usakA gaurava bar3hAne vAle zAyada sahasrakarAvatAra zrI saMprativijayamAna zrIjinasamudrasUri sabase pahale ye hI AcArya hue| vijayarAjye zrI vAdIndra vividhatIrthakalpa nAmaka grantha jaina sAhitya kI eka pAdhyAya vineya vAcanAcArya vartha zrI sAdhurAja gaNivarANA- viziSTa vastu hai| aitihAsika aura bhaugolika donoM mAdezena ziSyaleza ....... lekhi zrI rahasya kalpadruma- prakAra ke viSayoM kI dRSTi se isa grantha kA bahuta kucha mahAmnAya: ||ch||ch|| zreyostu / paM0 bhaktivallabha gaNi- mahattva hai| jaina sAhitya hI meM nahIM, samagra bhAratIya sAnnidhyena // sAhitya meM bhI isa prakAra kA koI dUsarA graMtha abhI [patra 11 vAM prApta kinAre truTita] taka jJAta nahIM huaa| yaha grantha vikrama kI caudahavIM uparyukta nantha kA ullekha jinaprabhasUrijI ne va unake zatAbdI meM jainadharma ke jitane purAtana aura vidyamAna samakAlIna rudrapallIya somatilakasUri racita ladhustava tIrthasthAna the unake sambandha meM prAyaH eka prakAra kI TokAdi meM prApta hai / yaha TIkA saM0 1367 meM racI gaI gAiDa buka" hai isameM varNita una tIrthoM kA saMkSipta rUpa aura rAjasthAna prAcya vidyA pratiSThAna, jodhapura se prakA- se sthAna varNana bhI hai aura yathAjJAta itihAsa bhI hai / zita hai| __ prastuta racanA ke avalokana se jJAta hotA hai ki ____ bIkAnera ke vRhad jJAnabhaMDAra meM hameM bahuta varSa pUrva itihAsa aura sthalabhramaNa se racayitA ko bar3A prema thaa| isa grantha kA kucha aMza prApta huA thA jise jaina siddhAnta- inhoMne apane jIvana meM bhArata ke bahuta se bhAgoM meM paribhAskara evaM jana satyaprakAza meM prakAzita kiyaa| usake bAda bhramaNa kiyA thA / gujarAta, rAjapUtAnA, mAlavA, madhya
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ pradeza, barAr3a, dakSiNa, karNATaka, telaMga, bihAra, kozala, jinaprabhasUrijI kI eka ullekhanIya pratimA mahAtIrtha avadha, yuktaprAnta aura paMjAba Adi ke kaI purAtana aura zatruJjaya kI kharatara-vasahI meM virAjamAna hai jisako prasiddha sthaloM kI inhoMne yAtrA ko thii| isa yAtrA ke pratikRti isa grantha meM dI gaI hai| jinaprabhasUri zAkhA samaya usa sthAna ke bAre meM jo jo sAhityagata aura paramparA- satarahavIM zatAbdI taka to barAbara calatI rahI jisameM zruta bAta unheM jJAta huI unako unhoMne saMkSapa meM lipibaddha cAritravarddhana Adi bahuta bar3e-bar3e vidvAna isa paramparA meM kara liyaa| isa taraha usa sthAna yA tIrtha kA eka kalpa hue haiN| banA diyA aura sAtha hI granthakAra ko saMskRta aura prAkRta jinaprabhasUri kA zreNika dyAzraya kAvya pAlItAnA se donoM bhASAoM meM, gadya aura padya donoM hI prakAra se grantha apUrNa prakAzita huA thA use susampAdita rUpa se prakAzana racanA karane kA eka sA abhyAsa hone ke kAraNa kabhI koI karanA Avazyaka hai| kalpa unhoMne saMskRta bhASA meM likha diyA to koI prAkRta __ hamArI rAya meM zrI jinaprabhasUrijI ko yahI gauravapUrNa meN| isI taraha kabhI kisI kalpa kI racanA gadya meM kara sthAna milanA cAhie jo anya cAroM dAdA-guruoM kA hai| lI to kisI kI padya meN| inake itihAsa prakAzana dvArA bhAratIya itihAsa kA eka jinaprabhasUri kA vidhiprapAgrantha bhI vidhi-vidhAnoM kA nayA adhyAya jur3egA / sulatAna muhammada tugalaka ko itihAsa bahuta bar3A aura mahatvapUrNa saMgraha hai| jaina stotra Apane kAroM ne adyAvadhi jisa dRSTikoNa se dekhA hai vastuta: vaha sAta sau banAye kahe jAte haiM, para abhI karIba sau ke laga ekAGgI hai| jinaprabhasUri sambandhI samakAlIna prApta bhaga upalabdha haiN| itane adhika vividha prakAra ke aura ullekhoM se yaha siddha hotA hai ki vaha eka vidyApremI aura viziSTa stotra anya kisI ke bhI prApta nahIM haiN| kalpasUtra guNagrAhI zAsaka thaa| ko 'sandehaviSauSadhi" TIkA saM0 1364 meM sabase pahale aitihAsika jaina kAvya saMgraha meM prakAzita zrI jinaprabhaApane bnaaii| saM0 1356 meM racita dvayAzrama mahAkAvya sUri ke eka gIta se zrIjinaprabhasUrijI ne azvapati kutubuddIna ApakI viziSTa kAvya pratibhA kA paricAyaka hai / saM0 ko bhI raMjita va prabhAvita kiyA thA1352 se 1360 taka kI Apako pacAsoM racanAyeM stotroM ke atirikta bhI prApta haiN| sUri mantrakalpa evaM cUlikA Agamu siddhaMtupurANa vakhANIie paDibohai savvaloie hrIMkAra kalpa, vartamAna vidyA aura rahasyakalpadruma Apako jiNaprabhasUri guru sArikhau ho viralA dIsai koi e // vidyAoM va maMtra-taMtra sambandhI ullekhanIya racanAeM haiN| AThAhI AThAmihi cauthi ter3Avai suritANu e / ajitazAMti, uvasaggahara, bhayahara, anuyogacatuSTaya, mahAvIra- puhasitu mukhu jinaprabhasUri caliyau jimi sasi iMdu vimANi e|| stava, SaDAvazyaka, sAdhu pratikramaNa, vidagdhamukhamaMDana Adi asapati kutubadInu maniraMjiu, dITheli jinaprabhasari e aneka granthoM kI mahattvapUrNa TIkAe Apane banAI / kAtantra- ekatihi mana sAsau pUchai, rAya maNAraha pUri e|| vibhramavRtti, hema anekArtha zeSavRtti, rucAdigaNa vRtti Adi tapAgacchoya jinaprabhasUri prabandhoM meM pIrojasAha ko ApakI vyAkaraNa viSayaka racanAe haiN| kaI prakaraNa pratibodha dene kA ullekha milatA hai para ve prabandha, savAso aura unake vivaraNa bhI Apane race haiM, una saba kA yahAM varSa bAda ke hone se smRti doSa se yaha nAma likhA jAnA vivaraNa denA saMbhava nhiiN| saMbhava hai|
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ aneka jJAnabhaNDAroM ke saMsthApaka zrIjina [purAtattvAcArya muni jinavijaya ] [ zrI jinarAjasUrijI ke paTTadhara pandrahavIM zatAbdI ke mahAn grantha saMrakSaka AcArya zrI jinabhadrasUrijI kA janma saM0 1446 caitra badi ( sudi ) 6 ArdrA nakSatra meM chAjahar3a zAha dhINiga kI bhAryA khetalade kI kukSi se huA thaa| saM0 1461 meM inakI dIkSA huI / vA0 zolacandragaNi ke pAsa inhoMne adhyayana kara zruta rahasya ko prApta kiyaa| 25 varSa kI Ayu meM saM0 1475 ke mAgha sudi 15 budhavAra ko bhANasolI grAma meM zrI sAgaracandrAcArya ne inheM gacchanAyaka pada para pratiSThita kiyA / sA0 nAlhA ne bahuta bar3e mahotsava pUrvaka padasthApanA karavAyI, inhoMne aneka sAdhu-sAdhviyoM ko dIkSita kiyaa| bhAvaprabhAcArya, kotiratnAcArya aura jayasAgaropAdhyAya ko AcArya, upAdhyAya Adi padoM para pratiSThita kiyaa| giranAra, AbU aura jaisalamera meM upadeza dekara jinamandira pratiSThita kiye| saM0 1514 migasara badi 6 ko kuMbhalamera meM Apa svargavAsI hue| inake paTTa para zrI jinacandrasUri ko saM0 1515 ke jeTha badi 2 ko pATaNa meM sAha samarasiMha kArita naMdodvArA zrI kItiratnAcArya ne sthApita kiyaa| _ApakI jIvanI ke sambandha meM zrI jinabhadrasUri rAsa va kaI gIta hamAre saMgraha meM haiN| ukta rAsa kA sAra hamane jaina satyaprakAza meM prakAzita kara diyA hai| jaisalamera kA suprasiddha jJAnabhaMDAra Apake nAma se hI prasiddha hai| mahAn zrutarakSaka zrI jinabhadrasUrijI kI paramparA meM aneka AcArya upAdhyAya aura vidvAna hue| meM jinabhadrasUri paramparA hI sarvAdhika prabhAvazAlI rahI hai| bIkAnera aura jayapura kI bhaTTArakIya, AcAryoya, AdyapakSIya, bhAvaharSIya, jinaraMga sUri zAkhA, inhIM kI paramparA meM huI haiN| jinabhadrasUrijo kI prAcIna mUrtiyAM, caraNa pAdukAeM aneka sthAnoM meM pratiSThita dAdAvAr3iyoM va maMdiroM meM pUjyamAna haiN| cAroM dAdAsAhaba ke sAtha inake caraNa bhI kaI sthAnoM meM eka sAtha pratiSThita haiN| saM0 1484 meM jayasAgaropAdhyAya ne nagarakoTa kAMgar3A kI yAtrA ke vivaraNa vAlA mahatvapUrNa vijJaptipatra Apako bhejA thaa| munijinavijayajI ne vijJapti-triveNI kI prastAvanA meM zrIjinabhadrasUri kA paricaya isa prakAra diyA hai| -sampAdaka ] jinabhadrasUri zilAlekha hai jisameM inake upadeza se uparyukta mandira banane AcArya zrI jinabhadrasUri bahuta acche vidvAna aura va pratiSThita hone kA vRttAnta hai| isa lekha me inake guNoM pratiSThita ho gae haiN| unhoMne apane jIvana-kAla meM upadeza tathA inake karavAye hue dharma-kAryoM kA saMkSipta ullekha karane dvArA aneka dharmakArya karavAye, kaI rAjA-mahArAjAoM ko vAlA eka guru varNanASTaka hai| isa aSTaka ke avalokana apane bhakta bnaae| vividha dezoM meM vicara kara jaina- se inake jIvana kA acchA paricaya milatA hai| ukta dharma kI samunnati karane kA vizeSa prayatna kiyaa| jaisala- saMskRta aSTaka kA tAtparya yaha hai ki ye bar3e prabhAvaka, mera ke saMbhavanAtha mandira meM saM. 1467 kA eka bar3A pratiSThAvAna aura pratibhAzAlI AcArya the| siddhAntoM ke
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAnane vAle bar3e-bar3e paNDita inake Azrita-sevA meM rahate aura viziSTatA vAlA jo kArya kiyA hai vaha bhinna-bhinna the| inake utkRSTa brahmacarya aura satya-vrata ko dekhakara loka sthAnoM meM vizAla pustakAlaya sthApita karAne kA hai| inheM sthalibhadra kI upamA dete the| inake vacana ko saba inhoMne jaise aura jitane zAstra bhaNDAra sthApita kiye. koI Asa vacana kI taraha svIkArate the| inhoMne apane karAye, vaise zAyada hI anya AcArya ne kiye-karavAye hoN| saubhAgya se zAsana ko acchI taraha dIpAyA-zobhAyA thaa| isa granthoddhAra kArya ke prAcurya meM inake aura sukRta mAno giranAra, citrakUTa ( cittaur3agar3ha ), mAMDavyapura ( maMDovara) gauNa ho gae the| Adi sthAnoM meM inake upadeza se zrAvakoM ne bar3e-bar3e jina aSTalakSI ke prazasni padya se jaisalamera, jAvAlapura, bhuvana banAye the| aNahillapura pATaNa Adi sthAnoM meM devagiri ( daulatAbAda ) ahipura aura pATaNa ina pAMca vizAla pustaka bhaDAra sthApana karavAye the| maMDapadurga, sthAnoM ke bhaMDAroM kA maNDapa durga ( mAMDavagar3ha ), AzApallI pralhAdanapura (pAlanapura ), talapATaka Adi nagaroM meM yA karNAvato aura khambhAyata-ina tIna aura anya bhaMDAroM aneka jinabimboM kI vidhipUrvaka pratiSThA kI yii| inhoMne kA ullekha milatA hai| apanI buddhi se anekAnta jayapatAkA jaise prakhara tarka grantha jaisalamera kharataragaccha kA pradhAna sthAna thaa| jinaaura vizeSAvazyaka bhASya jaise siddhAntagrantha aneka muniyoM bhadrasUri isa gaccha ke netA the| inhoMne jaisalasera ke zAstra ko par3hAe the| ye karmaprakRti aura karmagrantha jaise gahana saMgraha ke uddhAra kA saMkalpa kiyaa| aneka acche-acche granthoM ke rahasyoM kA vivecana aisA sundara aura sarala karate lekhaka isa kAma ke lie roke gaye aura unake dvArA tAr3athe ki jise sunakara bhinnagaccha ke sAdhu bhI camatkRta hote patra aura kAgajoM para nakaleM karAyI jAne lgiiN| jinathe aura inake jJAna kI prazaMsA karate the| rAula zrI bhadrasUri svayaM bhinna-bhinna pradezoM meM phirakara zrAvakoM ko vairisiha aura tryaMbakadAsa jaise nRpati inake caraNoM meM bhakti- zAstroddhAra kA satata upadeza dene lge| isa prakAra saM0 pUrvaka praNAma kiyA karate the| isa prakAra ye acArya bar3e 1475 se 1515 taka ke 40 vaSoM meM hajAroM balki zAnta, dAnta, saMyamI, vidvAna aura pUre yogya gacchapati the| lAkhoM grantha likhavAye aura unheM bhinna-bhinna sthAnoM meM ___inake upadeza se jaisalamera ke zrAvaka sA* zivA, mahiSa, rakhakara aneka naye pustaka bhaMDAra kAyama kiye / lolA aura lAkhaNa nAma ke cAra bhrAtAoM ne saMvata 1464 pATaNa aura AzApallI ke bhaDAra eka hI zrAvaka ke meM bar3A bhavya jinamandira banavAyA jisakI pratiSThA inhoMne likhAye hue nahIM the kintu kaI gRhasthoM ne apanI icchAsaMvat 1467 meM kI thI aura saMbhavanAtha prabhRti tIna sau nusAra eka, do athavA dasa, bIsa pustakeM likhavA kara inameM jinabimba pratiSThita kiye the| isa pratiSThA meM ukta cAra rakha dI thiiN| parantu khaMbhAyata kA bhaNDAra eka hI zrAvaka bhAiyoM ne agaNita dravya kharca kiyA thaa| dharaNAka ne taiyAra karavAyA thA yaha parIkSa gotrIya sA0 ___ aura bhI aneka sthAnoM meM bar3e-bar3e jinamandira banavAye, gUjara kA putra aura sa0 sAiyA kA pitA thaa| pratiSThAmahotava karavAye aura hajAroM jinabimba pratiSThita maNDapadurga ke zrImAlI sonigirA vaMzIya maMtrIzrImaMDana kiye the| aura dhanadarAja bar3e acche vidvAna the| maNDana kA vaMza aura jinabhadrasUri aura pustaka bhANDAgAra kuTumba kharataragaccha kA anuyAyI thaa| ina bhrAtAoM jinabhadrasUri ne apane jIvana meM sabase adhika mahatvakA ne jo uccakoTi kA zikSaNa prApta kiyA thA vaha isI
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ isa samaya isa gaccha ke sAdhuoM kI kRpA kA phala thA / gaccha ke netA jinabhadrasUri the, isalie unapara inakA anurAga aura sadbhAva svabhAvataH hI adhika thA / ina donoM bhAiyoM ne apane-apane granthoM meM ina AcArya kI bhUri-bhUri prazaMsA kI hai| ina zrAtAoM ne jinabhadrasUri ke upadeza se eka vizAla siddhAntakoza likhavAyA thA / yaha siddhAntakoza Aja vidyamAna nhiiN| pATaNa ke bhaNDAra meM bhagavatIsUtra kI prati maMDana ke siddhAntakoza kI hai / isa prati ke anta meM maNDana kI prazasti hai / bhadrasUri ne vidvattA ke pramANa meM granthoM kI racanA kI hai aisA pratIta nahIM hotA / inakA banAyA huA eka grantha mere dRSTigocara huA hai, isakA nAma 'jinasattarI prakaraNa hai| yaha prAkRta meM gAthAbaMdha hai| isakI kula [ 40 ] shi gAvAeN 220 haiN| isameM 24 tIrthaMkaroM ke pUrvabhava saMkhyA, dvIpakSetra, vijaya nagara, nAma aura Ayu Adi 70 bAtoM kI sUcI hai / jinabhadrasUri kA ziSya samudAya bar3A aura prabhAvazAlI thA / jinabhadrasUri kI eka pASANamaya mUrti jodhapura rAjya ke kher3agar3ha ke pAsa jo nagara gAMva hai, vahAM ke mUmigRha meM sthApita hai / yaha mUrti ukeza vaMza ke kAyasthakula vAle kisI zrAvaka ne saMvat 1512 meM banavAyI thI / jinabhadrasUri bahuta bhAgyavAna aura tejasvI the| AcArya pravara zrIjinabhari jI ke hAtha kI likhI huI sundaroM akSaroM vAlI eka prati kalakattA ke zrI pUraNacaMda nAhara ke saMgraha meM hamAre avalokana meM AI jo saM0 1511 ASAr3ha badi 14 budhavAra kI likhI huI hai| yoga vidhi padasthApanA vidhi kI yaha prati vA sAdhutilaka gaNa ko prasAdI kRta hai| isake antima patra kI prati kRti nIce dI dUra jA rahI hai / jisase pAThakoM ko sUrijI kI akSara - hetu ke darzana ho jAyeMge 1 muni zrI caturavijayajI ne jaina sotra saMdoha bhAga 2 kI prastAvanA meM jinabhadrasUrijI ko anya racanAoM, pAdukAoM, ziSyoM Adi kA acchA vivaraNa diyA hai| mAyAmApazanAnAni vinavAsAta na zramaNa saMgha spAna 3sImA khamAma mA guDa niyama evamAbhamAjAlAmamA bhAratamAma mAmalA maMdima kiM nAma / / kar3avedinAthAvAna umAbhAsamAsa bhAgAkArAdipunnA ivAmA mahinA zurU isa mAma nAmAMkI rANIvara pAlAuna dipAvalIninAnA bhAradamAsa mADhA msianorasyamamihamA pApamina pAyadAna na karatA maMsabhava mAnApAdiya rayaha rAga samipa matiH nArikA/mAvAyanammara priv| pavaninivAdinamAsamAvazya sApAvayAmida kA umma grAM kArabhiesa mAma madAnaMda ginnAnimitta kAra mikAumA adyAyanaviniyamananiminimAnasamAsA nAkAraNa namaka samAppadAna 33vAtmamanupakhiviyanimikramamA nidyAdinAsa madara zurutizivArA parikalakArAdAhiyAmAnnamannimizrA pAnamIyAna upanAmalagAvalApa caMdavAdAdika paraMparAgamanakA ninivArAsIbhAra mAmalA damis bAkasamAvi haMniyA ugaMvakara mAyAdivAdazamAsAdi333nA kazyalamAgin sImA rAmamA(makara/svAsa divAnAta bhupatiMparilaTikAcaM jIyanikA vAlamA dAunala jAvAviya nAmaMkArazanirAnimikA nimannammamA sammA kAkArasamAndrAmatrIparamANurUvaMvAnaM dimAi kAmAdAditi niyanimi dyAvAsI mAyanA mamma pani sAvika vikAravainimana mAto yAni ca sunaayaa| nikAsa vAkara hAmI dAdA pavanAvivigsamA 36 pAnavara kAlayI mulAlA vAyuruvaMdana kadA naMdanavanAdAdikAni pAnAti ||vitrmar virAmavivazA // 2 // 111vArya jhApA 214 vajanananilina mi 0mA tilakamanyavavanAtha sAkSInetha patiH / /
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ kalakattA dAdAbAr3I kA bhItarI dRzya maMtrIravara karmacanda bacchAvata SRT- SANA Jain Education Inte kalakattA dAdAbAr3I, phoTo mahendra siMghIse Only nararatna motIzAha nAhaTA bambaI
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainAcArya zrIjinakRpAcandrasUrijI jainAcArya zrIjinamaNisAgarasUrijI / zatraMjaya-sammelana meM jainAcArya zrIjinAnaMdasAgarasUrijI u0 sukhasAgarajI u0 kavIndrasAgarajI gaNivarya zrI buddhimunijI, gaNivarya hemendrasAgarajI Adi sAdhusamudAya
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ lAlamadite OR dAdA zrIjinadattasUri 1 bAvana vIra causaTha yoginI pratibodha 2 ajamera meM pratikramaNa ke samaya kar3akatI bijalI ko pAtra ke nIce dabAnA dAdA zrIjinacandrasUri 1 kAjI ko TopI utArI akabara ke darabAra meM 2 ammAvasa kA candrodaya akabara darabAra
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIjinadattasUri 1 ujjaina meM staMbha meM se maMtra pustikA nikAlanA 2 sindha mulatAna meM paMca nadI sAdhana zrIjinakuzalasUri 1 samudra meM jagata seTha ke DUbate jahAja ko tirAyA 2 bAdazAha ke samakSa bhaise ke mukha se bAta kraaii| jIyAgaMja ke vimalanAtha jinAlaya kI dAdAbAr3I meM jayapura ke suprasiddha gaNeza musavvara ke citra 52ww.jainelibrary.org
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ akabara-pratibodhaka yugapradhAna zrI jinacandrasari [bhavaralAla nAhaTA] maNidhArIjI ke svargavAsa ke pacIsa varSa pazcAt mumukSuoM ko zuddha cAritra mArga ke pathika bnaaye| dharmaAryAvarta apanI svAdhInatA khokara yavana-zAsana kI durdAnta krAnti karake jaina dharma meM AyI huI vikRtiyoM kA pariSkAra cakkI meM burI taraha se pisA jAne lgaa| usake sahasrA- kiyaa| akabara, jahAMgIra evaM hindU rAjA-mahArAjAoM bdiyoM se saMcita dharma, saMskRti, sAhitya aura kalA ko ko apane cAritrabala se prabhAvita-pratibodhita kara jaina apAra kSati phuNcii| yadi samaya-samaya para mahApuruSoM ne zAsana kI mahAn prabhAvanA kii| unhIM kA saMkSipta paricaya janma lekara apane lokottara prabhAva se janatA kA manobala yahAM denA abhISTa hai| va cAritrabala UcA na uThAyA hotA to jisa rUpa meM vIraprasU mAravAr3a ke khetasara gA~va meM rIhar3a gotrIya samAja vidyamAna hai, kabhI nahIM rhtaa| mahApuruSoM kA osavAla zreSThI zrIvantazAha ko dharmapatnI zriyA devI kI yogabala saMsAra kI kalyANa-siddhi karatA hai| kukSi se saM0 1565 caitra kRSNa 12 ke dina Apane janma vasatimArga prakAzaka zrI jinezvarasUrijI ke pazcAt kramaza: liyaa| mAtA-pitA ne ApakA guNaniSpanna nAma 'sulatAnaunakI paTTa-paramparA meM jo bhI mahApuruSa hue, ve kSatriya, brAhmaNa, kumAra' rakhA jo Age calakara jaina samAja ke sulatAna vaizyAdi prajA ko pratibodha dekara dhArmika samAja kA nirmANa samrATa hue / bAlyakAla meM hI aneka kalAoM ke pAragAmI karate gae, jisase jaina samAja kA gaurava bddh'aa| na kevala ho gae vizeSataH pUrva janma saMskAravaza dharma kI ora ApakA tyAgI varga meM hI ucca cAritra kA pratiSThApana huA jhukAva atyadhika thaa| balki jaina zrAvakoM meM bhI anekoM zreSThI, maMtrI, senApati saM0 1604 meM kharataragaccha nAyaka zrIjinamANikyasUri Adi prabhAvazAlI, dharmaprANa aura paropakArI vyakti hue jI mahArAja ke padhArane para unake upadezoM kA Apa para bar3A jinhoMne deza aura samAja kI sevA meM apanA sarvasva utsarga asara huA aura ApakI vairAgya-bhAvanA se mAtA-pitA ko kara diyaa| rAjya-zAsana meM samaya-samaya para jainAcAryoM dIkSA lene kI AjJA pradAna karane ko vivaza honA pdd'aa| va jaina gRhasthoM-zrAvakoM kA bhI bar3A bhArI varcasva rahA hai| varSa kI Ayu vAle sUlatAna kumAra ne bar3e hI ullAsapUrvaka apanI udAratA aura prabhAva ke kAraNa jainetara samAja se jaina saMyama-mArga svIkAra kiyaa| guru mahArAja ne ApakA nAma samAja kI kSati kama huI aura tIrtha va dharmarakSA meM zAsakoM 'sumatidhIra' rkhaa| pratibhA-sampanna aura vilakSaNa buddhise bar3A bhArI sahayoga bhI milatA rahA / caudahavIM zatAbdI zAlI hone se Apane alpakAla meM hI gyAraha aMga Adi meM tIsare dAdA zrI jinakuzalasUrijo aura zAsana-prabhAvaka sakala zAstra par3ha DAle tathA vAda-vivAda, vyAkhyAna, kalAdi zrI jinaprabhasUrijI kA jaina zAsana para bar3A upakAra meM pAragAmI hokara guru mahArAja ke sAtha deza-videza meM huA / usI paramparA meM caturtha dAdA sAhaba zrI jinacandrasUrijI vicaraNa karane lge| hue jo yugapradhAna mahApuruSa the| unhoMne hajAroM usa samaya jaina sAghuoM meM thor3A AcAra-zaithilya kA
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ praveza ho cukA thA jise parihAra kara kriyoddhAra karane kI sAdhu-mArga se prayojana ho, ve hamAre sAtha raheM aura jo loga bhAvanA sabhI gacchanAyakoM meM utpanna huii| zrIjinamANikyasUri asamartha hoM, ve veza tyAgakara gRhastha bana jAveM / kyoMki sAdhuveza jI mahArAja ne bhI dAdAsAhaba zrI jinakuzalasUrijI mahArAja meM anAcAra akSamya hai| sUrijI ke prabala puruSArtha se 300 ke svargavAsa se pavitra tIrtharUpa derAvara kI yAtrA karake yatiyoM meM se solaha vyakti candramA kI solaha kalA rUpa gaccha meM phaile hue zithilAcAra ko samUla naSTa karane kA jinacandrasUrijI ke sAtha ho gae / saMyama pAlana meM asamartha saMkalpa kiyA parantu bhavitavyatA vaza ve apane vicAroM ko avaziSTa logoM ko mastaka para pagar3I dhAraNa karAke 'mattheraNa' kArya rUpa meM pariNata na kara sake aura vahAM se jesalamera Ate gRhastha banAyA gayA, jo mahAtmA kahalAne lage aura adhyApana, hae mArga meM pipAsA pariSaha utpanna ho jAne se anazana lekhana va citrakalAdi kA kAma karake apanI AjIvikA svIkAra kara liyaa| sandhyA ke pazcAt kisI pathikAdi calAne lge| ke pAsa pAnI kI yogavAI bhI milI para sUrimahArAja apane sUrijI kI krAnti saphala huii| yaha kriyoddhAra saM0 cirakAla ke cauvihAra brata ko bhaMga karane ke lie rAjI nahIM 1614 caitra kRSNa 7 ko huaa| bIkAnera cAturmAsa ke hue / unakA svargavAsa hone para jaba 24 ziSya jesalamera anantara saM0 1615 kA cAturmAsa mahevAnagara meM kiyA aura padhAre to gurubhakta rAvala mAladeva ne svayaM AcArya-padotsava nAkor3A pArzvanAtha prabhu ke sAnnidhya meM chammAsI tapArAdhana kI taiyAriyA~ kI aura tatra virAjita kharataragaccha ke begaGa kiyaa| tapa japa ke prabhAva se A zAkhA ke prabhAvaka AcArya zrIguNaprabhasUrijI mahArAja sita hone lgiiN| cAturmAsa ke pazcAt Apa gujarAta kI se bar3e samAroha ke sAtha mitI bhAdrapada zukla 6 guruvAra ke rAjadhAnI pATaNa padhAre / saM0 1616 mAgha sUdi 11 ko dina sataraha varSa kI Ayu vAle zrI sumatidhIrajI ko AcArya bIkAnera se nikale hue yAtrI saMgha ne, zatruJjaya yAtrA se pada para pratiSThita krvaayaa| gaccha maryAdAnusAra ApakA nAma lauTate hue pATaNa meM jaMgamatIrtha-sUrimahArAja kI caraNa zrI jinacandrasUri prasiddha huA / uso rAtri meM guru mahArAja vandanA kii| zrIjinamA NikyasUrijI ne darzana dekara samavazaraNa pustikA una dinoM gujarAta meM kharataragaccha kA prabhAva sarvatra sthita sa mnAya sUri-mantravidhi nirdeza patra kI ora saMketa vistRta thA, pATaNa to kharatara viruda prApti kA aura vstikiyaa| vAsa prakAza kA A sari mahArAja vahAM ___ cAturmAsa pUrNa kara ApazrI bIkAnera pdhaare| maMtrI cAturmAsa meM virAjamAna the, unhoMne poSadha vidhiprakaraNa para saMgrAmasiMha vacchAvata kI prabala prArthanA thI, ata: saMgha ke 3554 zloka parimita vidvattApUrNa TIkA racI, jise upAzraya meM jahA~ tIna sau yatigaNa vidyamAna the, cAturmAsa mahopAdhyAya puNyasAgara aura vA0 sAdhukI ti gaNi jaise na kara sUrijImaMtrIzvara kI azvazAlA meM hI rhe| unakA vidvAna gotArtho ne saMzodhita kii| yuvaka hRdaya vairAgyarasa se ota-prota thaa| unhoMne mahAna usa jamAne meM tapAgaccha meM dharmasAgara upAdhyAya eka cintana-manana ke pazcAt krAnti kA mUla-maMtra kriyA-uddhAra kalahapriya aura vidvattAbhimAnI vyakti hue, jinhoMne jaina kI bhAvanA ko kAryAnvita karanA nizcita kiyaa| samAja meM pArasparika dveSa bhAva vRddhi karane vAle katipaya - maMtrI saMgrAmasiMha kA isa kArya meM pUrNa sahayoga rahA, granthoM kI racanA karake zAnti ke samudra sadRza jaina samAja sUri mahArAja ne yatijanoM ko AjJA dI ki jinheM zuddha meM dveSa-var3avAgni utpanna ko| unhoMne sabhI gacchoM ke prati
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSavamana kiyA aura suvihita ziromaNi navAGga vRtikartA saM0 1624 kA caumAsA nADolAI kiyA, mugala abhayadevasUri kharataragaccha meM nahIM hue, kharataragaccha kI senA ke bhaya se sabhI nAgarika itastataH nagara chor3akara utpatti bAda meM huI, yaha galata prarUpaNA kI; kyoMki bhAgane lge| sUri mahArAja upAzraya meM nizcala dhyAna meM abhayadevasUri jI sarvagaccha mAnya mahApuruSa the aura unheM baiThe rahe, jisake prabhAva se mugala senA mArga bhUlakara anyatra kharalaragaccha meM hue amAnya karake hI ve apanI citta- calI gaI / logoM ne lauTakara sUrijI ke pratyakSa camatkAra ko kAluSyavRtti-khaNDanAtmaka duSpravRtti kI pUrti kara sakate the| dekhakara bhakti bhAva se unakI stavanA kii| jaba unakI yaha duSpravRtti prakAza meM AI to zrIjina- saM0 1625 bApeU, 1626 bIkAnera, saM0 1627 kA canmasUrijo ne usakA prabala virodha kiyA aura dharma sAgara cAturmAsa mahima karake AgarA padhAre aura saurIpura, upAdhyAya ko samasta gacchAcAryoM kI upasthiti meM kArtika candravAr3a, hastinApurAdi tIrtho kI yAtrA kii| saM0 1628 sudi 4 ke dina zAstrArtha ke liye AhvAna kiyaa| para ve kA cAturmAsa AgarA kara 1626 kA rohataka kiyaa| paMcAsarApAr3A kI pozAla meM chipa baitthe| dUsarI bAra saM0 1630 ke bIkAnera cAtumasi meM pratiSThA va vratokArtika sadi 7 ko phira dharmasAgara ko bulAyA para unake na cAraNa Adi dharma kRtya hae / saM01631-32 kA cAturmAsa bhI Ane para caurAsI gaccha zrIkA-gItArtho ke samakSa abhaya- bIkAnera haa| saM0 1633 meM phalaudhI pArzvanAtha tIrtha ke devasUri ke kharataragaccha meM hone ke vividha pramANoM sahita tAloM ko hAtha samarza se khola kara tIrtha darzana kiyA / phira 'matapatra' likhA gayA aura usameM samasta gacchAcAryo kI sahI jesalamera cAturmAsa kara gelI zrAvikA'dako bratoccAraNa kara. karAke utsatrabhASI dharmasAgara ko nihnava pramANita kara jaina vAye / tadanantara derAvara padhAre aura kuzala garu ke svargasthAna saMgha se bahiSkRta kara diyA gyaa| kI yAtrA kara vahIM cAturmAsa kiyA / 1635 jesalamera, saM0 isa prakAra pATaNa meM punaH zAstrArtha vijaya kI suvi hata 1636 bIkAnera, saM0 1637 serUNA, saM0 1638 bIkAnera patAkA phaharA kara sUrijI khabhAta pdhaare| saM0 1618 kA saM0 1636 jesalamera, saM0 1640 AsanI koTa meM cAturmAsa cAturmAsa karake saM0 1616 meM rAjanagara-ahamadAvAda padhAre / karake jesalamera padhAre / mAgha sudI 5 ko apane ziSya mahimarAja yahAM maMtrIzvara sAraMgadhara satyavAdI ke lAye hue vidvattAbhimAnI jI ko vAcaka pada se alaMkRta 'kyaa| saM01641 kA cAturmAsa bhaTTa kI samasyApUrti kara use parAsta kiyaa| saM0 1620 karake pATaNa padhAre / saM0 1642 kA cAturmAsa kara zAstrArtha kA cAturmAsa bIsalanagara aura saM0 1621 kA cAturmAsa meM vijaya prApta kI / saM0 1643 kA caumAsA ahamadAbAda bIkAnera meM kiyaa| saM0 1622 vai0 zu0 3 ko pratiSThA kara ke dharmasAgara ke utsUtrAtmaka granthoM kA uccheda kiyaa| karAke cAturmAsa jesalamera kiyaa| bIkAnera ke maMtrI saM0 1644 meM khaMbhAta cAturmAsakara ahamadAbAda padhAre saghapati saMgrAma siMha ne nAgaura ke hasanakulokhAna para sandhi-vigraha somajI sAha ke saMva sahita zatruJjayAdi tIrthoM kI yAtrA meM jaya prApta kara sari mahArAja kA pravezotsava kraayaa| kii| saM0 1645 sUrata, sa. 1646 ahamadAbAda padhAra saM. 1622.23 ke cAturmAsa jesalamera meM bitAkara khatAsara aura vijayAdazamI ke dina hAjApaTela kI pola sthiaa| ke caupar3A cAMpasI-cAMpalade ke putra mAnasiMha ko mArgazIrSa zivA somajI ke zAMtinAtha jinAlaya kI pratiSThA baDo kR0 5 ko dIkSita kiyA / inakA nAma 'mahimarAja' rakhA, jo Age calakara sari mahArAja ke paTTadhara zrIjina siMhasari nAga dhUma-dhAma se kii| mandira meM 31 paktiyoM kA zilAlekha se prasiddha hue| lagA huA hai evaM eka deharI meM saMkhavAla gotrAya zrAvako
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ kA lekha hai / 1647 meM pATaNa caumAsA kiyA zrAvikA koDAM phalAdeza diyaa| bAdazAha ne isa hiMsAmaya kArya ko anucita ko vratoccAraNa krvaayaa| phira ahamadAbAda hote hue jAnakara jainavidhi se grahazAMti anuSThAna karane kA maMtrI khaMbhAta pdhaare| karmacandra ko Adeza diyaa| Apake tyAga-tapomaya jIvana aura vidvattA kI saurabha maMtrIzvara ne caitra sudi 15 ke dina sone cAMdI ke ghar3oM akabara ke darabAra taka jA phuNcii| akabara ne maMtrI se eka lAkha ke sadvyaya se vAcaka mahimarAjajI ke dvArA karmacandra ko Adeza dekara evaM sUri mahArAja ko zIghra supArzvanAthajI mandira meM zAMti-snAtra krvaayaa| maMgaladIpa lAhaura padhArane ke liye pharamAna bhijvaaye| sUrijI khaMbhAta aura AratI ke samaya samrATa aura zAhajAdA salIma ne se ahamadAbAda pdhaare| ASAr3ha sudi 13 ko lAhaura ke upasthita hokara dasa hajAra rupaye prabhubhakti meM bheMTa kiye| lie prasthAna kara mahezANA, siddhapura, pAlanapura hote hue prabhu kA snAtrajala ko apane netroM meM lagAyA tathA antaHpura sIrohI ke suratAna devar3A kI vInati se sIrohI pdhaare| meM bhI bhejA / samrATa akabara sUrimahArAja ko "bar3e guru" paryaSaNa ke 8 dina sIrohI meM bitAye / rAva suratAna nAma se pukAratA thA, isase unakI isI nAma se sarvatra ne pUrNimA ke dina jIvahiMsA niSiddha ghoSita kii| vahAM se prasiddhi ho gii| jAlora pdhaare| bAdazAha kA pharamAna AyA ki Apa ekabAra nauraMgakhAna dvArA dvArikA ke jaina mandiroM caumAse bAda zIghra padhAre para ziSyoM ko pahale hI lAhora ke vinAza kI vArtA sunI to surijI ne samrATa ko tIrthabheja deN| sU rajI ne mahimarAja vAcaka ko ThA0 7 se lAhaura mAhAtmya batalAte hue unakI rakSA kA upadeza diyaa| bhejA / sarijI caumAsA utarane para dechara, sarANA, bhamarANI samrATa ne tatkAla pharamAna patra likhavAkara apanI mudrA khAMDapa, dru NADA, rohITha pdhaare| ina saba nagaroM meM bar3e 2 lagAke maMtrIzvara ko samarpita kara diyA, jisameM likhA thA nagaroM kA saMgha vaMdanArtha AyA thaa| gurudeva pAlI, sojata, ki Aja se samasta jaina tIrtha mantrI karmacandra ke adhIna bolADA, jayatAraNa hote hue mer3atA pdhaare| maMtrIzvara haiN| gajarAta ke sabedAra AjamakhAna ko tIrtharakSA ke lie karmacandra ke putra bhAgyacanda, lakSmIcandrane pravezotsavAdi kiye| sakhta hukma bhejA, jisase zatrujaya tIrtha para mlecchopadrava kA nAgaura, bApeU, par3ihArA, rAjaladasera, mAlAsara, riNI, sarasA, nivAraNa huaa| kasara hote hue hApANA padhAre / maMtrIzvara ne sUrijI ke lAhaura ekabAra kAzmIra vijaya ke nimitta jAte hue samrATa ne praveza kI bar3I taiyAriyA~ kii| saM0 1648 phA0 zu0 12 ke sari mahArAja ko bulAkara AzIrvAda prApta kiyA aura dina 31 sAdhuoM ke parivAra sahita lAhaura jAkara bAdazAha ASAr3ha zakkA se pUrNimA taka bAraha sUboM meM jIvoM ko ko dharmopadeza diyaa| samrATa, guru mahArAja ke pravacana se bar3A abhayadAna dene ke lie 12 pharamAna likha bheje| isake prabhAvita huA aura pratidina DyoDhI-mahala meM bulAkara anukaraNa meM anya sabhI rAjAoM ne bhI apane-apane rAjyoM meM upadeza zravaNa prAraMbha kiyaa| ekavAra samrATa ne guru mahArAja ke samakSa ekaso svarNa mudrAe~ bheMTa rakhI jise asvIkAra karane 10 dina, 15 dina, 20 dina, mahInA, do mahInA taka para unakI niSpRhatA se vaha bar3A prabhAvita huaa| jIvoM ke abhayadAna kI udghoSaNA kraaii| ekabAra zAhajAdA salIma ke mUla nakSatra meM putrI utpanna samrATa ne apane kazmIra pravAsa meM dharmagoSThI va jIvahaI to jyotiSI logoM ne usa putrI kA janmayoga pitA ke dayA pracAra ke lie vAcaka mahimarAja ko bhejane kI prArthanA lie aniSTakArI batalA kara nadI meM pravAhita karane kA kii| maMtrIzvara aura zrAvaka varga sAtha meM the hI ataH sUrijI ne
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ lAbha jAnakara muni harSavizAla aura paMcAnana mahAtmA Adi dharma kI vidhi ke anusAra utsava karane kI AjJA dI / karmake sAtha vAcakajI ko bhI bhejaa| mitI zrAvaNa zukla 13 candrane rAjA rAyasiMhajI kI anumati pAkara saMgha ko ko prathama prayANa rAjA rAmadAsa kI vAr3I meM huaa| ekatra kiyA aura saMgha-AjJA prApta kara phAlguNa kRSNa 10 usa samaya samrATa, salIma tathA rAjA, mahArAjA aura se aSTAhnikA mahotsava prArambha kiyA aura phAlguna zukla 2 vidvAnoM kI eka vizAla sabhA ekatra huI jisameM sUrijI ke dina madhyAhna meM zrI jinasiMhasUri kA AcArya pada, vA0 ko bhI apanI ziSya-maNDalI sahita nimantrita kiyaa| isa jayasoma aura ratnanidhAna ko upAdhyAya pada evaM paM0 guNasabhA meM samayasundarajI ne 'rAjAno dadate saukhyaM' vAkya ke vinaya va samayasundara ko vAcanAcArya pada se alaMkRta kiyA 1022407 artha vAlA aSTalakSI grantha par3hakara sunaayaa| gyaa| yaha utsava saMkhavAla sAdhudeva ke banAye hue kharatara samrATa ne use apane hAtha meM lekara racayitA ko samarpita gacchopAzraya meM huA / mantrIzvara ne dila kholakara apAra dhana karake pramANIbhUta ghoSita kiyaa| rAzi vyaya kii| samrATa ne lAhora meM to amAri udghokazmIra jAte hue rohatAsapura meM maMtrIzvara ko zAhI SaNA kI hI para sUrijI ke upadeza se khaMbhAta ke samudra ke antaHpura kI rakSA ke lie rukanA pdd'aa| vAcakajI samrATa asaMkhya jalacara jIvoM ko bhI varSAvadhi abhayadAna dene kA ke sAtha meM the| unake upadeza se mArgavartI tAlAboM ke pharamAna jArI kiyaa| "yugapradhAna" guru ke nAma para jalacara jIvoM kA mAranA niSiddha huaa| kazmIra ke kaThina maMtrIzvara ne savA karor3a kA dAna kiyaa| samrATa ke va patharIle mArga meM zItAdi pariSaha sahate hue paidala calane sanmukha bhI dasa hajAra rupaye, 10 hAthI, 12 ghor3e aura 27 vAle vAcakajI kI sAdhucaryA kA samrATa ke hRdaya meM gaharA tukkasa bheMTa rakhe jisameM se samrATa ne maMgala ke nimitta kevala prabhAva pdd'aa| vijaya prApta kara zrInagara Ane para vAcaka 1 rupayA svIkAra kiyaa| sUrimahArAja ne bohitya saMtati jI ke upadeza se samrATa ne ATha dina taka amAri ud- ko pAkSika, cAturmAsika, va sAMvatsarika parvo meM jayatihu praNa ghoSaNA krvaaii| bolane kA va zrImAloM ko pratikramaNa meM stuti bolane kA saM0 1646 ke mAgha meM lAhora lauTane para sUrijI ne Adeza diyaa| rAjA rAyasiMhajI ne kitane hI AgamAdi sAdhumaMDalI sahita jAkara samrATa ko AzIrvAda diyaa| grantha sUrimahArAja ko samarpaNa kiye jinheM bIkAnera jJAnasamrATa ne vAcaka jI ko kazmIra pravAsa meM nikaTa se dekhA bhaNDAra meM rakhA gyaa| thA ata: unake guNoM kI prazaMsA karate hue inheM AcArya sUrijI lAhora meM dharma-prabhAvanA kara hApANA padhAre pada se vibhUSita karane ke lie sUrijI se nivedana kiyaa| aura saM0 1650 kA cAturmAsa kiyaa| eka dina rAtri ke __sUrijI ko sammati pAkara samrATa ne maMtrI karmacandra se samaya cora upAzraya meM Aye para sAdhuoM ke pAsa kyA rakhA kahA-vAcakajI siMha ke sadRza cAritra-dharma meM dRr3ha haiM ataH thA? bIkAnera jJAnabhaNDAra ke lie prApta granyAdi curA kara unakA nAma 'siMhasUri' rakhA jAya aura bar3e guru mahArAja cora jAne lage to sUrijI ke tapobala se ve andhe ho gaye ke lie aisA kauna sA sarvocca pada hai jo tumhAre dharmAnusAra aura pustake vApasa A gii| samrATa ke pAsa lAhaura meM unheM diyA jAya / karmacandra ne jinadattasUri jI kA jIvanavRtta jayasomopAdhyAyAdi cAturmAsa sthita the hI, sUri mahArAja batAyA aura unake devatA pradatta yugapradhAna pada se prabhAvita ne lAhora Akara saM0 1651 kA cAturmAsa kiyA jisase hokara akabara ne sUrijI ko 'yugapradhAna' ghoSita karate hue jaina akabara ko nirantara dharmopadeza milatA rhaa| aneka
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 46 ] zilAlekhAdi se pramANita hai ki sUri mahArAja ke upadeza cAturmAsa kiyA, phira ahamadAbAda Akara mAghasudi 10 ko se samrATa ne saba milAkara varSa meM chaH mahIne apane rAjya meM dhanAsutAra kI pola meM, zAmalA kI pola meM ora TemalA kI jIvahiMsA niSiddha kI tathA sarvatra gobadha baMda kara gorakSA pola meM bar3e samAroha se pratiSThA krvaayii| saM0 1654 meM kI aura zatruJjaya tIrtha ko karamukta kiyaa| zanuMjaya padhAra kara mitI jeTha zu0 11 ko moTI-TuM ka-vimala jahAMgIra kI AtmajIvanI, DA0 vinseSTa e. smitha, vasahI ke sabhA maNDapa meM dAdA zrI jinadattasUrijI evaM zrI purtagAlI pAdarI pinahero va pro0 IzvarIprasAda Adi ke jinakuzalasUri jI kI caraNapAdukAeM pratiSThita kI / vahAM se ullekhoM se spaSTa hai ki sUrijI Adi ke samparka meM Akara Akara, ahamadAbAda meM cAturmAsa kiyaa| saM0 1655 kA akabara bar3A dayAlu ho gayA thA / samrATa ke darabArI vyakti caumAsA khaMbhAta kiyaa| samrATa akabara ne burahAnapura meM sUrijI abulaphajala, AjamakhAna, khAnakhAnA ityAdi para bhI sUrijI ko smaraNa kiyaa| phira IDara ityAdi vicarate hue ahamadAbAda kA bar3A prabhAva thaa| dharmasAgara upAdhyAya ke grantha, jo aaye| yahAM mantrI karmacanda kA dehAnta huaa| saMvata kaI bAra apramANita ThaharAye jA cuke the, phira pravacana- 1657 pATaNa cAturmAsa kara sIrohI padhAre, vahAM mAgha parIkSA grantha kA vivAda chir3A jise abulaphajala kI sahI sudi 10 ko pratiSThA kii| saM0 1658 khaMbhAta, 1656 se nikAle hue zAhI pharamAna se nirAkRta kiyA jAnA ahamadAbAda, saM0 1660 pATaNa, saM0 1661 meM mahevA pramANita hai| cAturmAsa kiyA / mitI mi0kR 5 ko kAMkariyA kammA ke samrATa ne sUrijI se paMcanadI ke pAMca pIroM-devoM ko dvArA pratiSThA karAne kA ullekha hai / saM0 1662 meM bIkAnera vaza meM karane kA Agraha kiyA kyoMki jinadattasUri ke padhAre / caitra kRSNa 7 ke dina nAhaToM kI gavAr3a sthita zatruJjayAkathA prasaMga se vaha prabhAvita thaa| sUrijI saM. 1652 kA vatAra AdinAtha jinAlaya kI pratiSThA krvaayii| saM0 cAtarmAsa hApANA karake mulatAna padhAre aura candraveli 1663 kA cAturmAsa bokAnera meM haa| saM0 1664 pattana jAkara paMcanadI ke saMgama sthAna meM AyaMbila va baizAkha sadi 7 ko phira bIkAnera meM pratiSThA hii| saMbhavataH aSTamatapa pUrvaka phuNce| yaha pratiSThA mahAvIra svAmI ke mandira kI huI thii| sUrijI ke dhyAna meM nizcala hote hI naukA bhI nizcala saM 1664 kA cAturmAsa laverA meM huaa| jodhapura ho gii| unake sUri-maMtra jApa aura sadguNoM se AkRSTa hokara se rAjA surasiMha vandanArtha aaye| apane rAjya meM sarvatra pAMcanadI ke pAMca pIra, maNibhadra yakSa, khor3iyA kSetrapAlAdi sUrijI kA vAjitroM meM praveza ho, isake lie paravAnA jAhira sevA meM upasthita ho gaye aura unheM dharmonnati-zAsana prabhAvanA kiyaa| saM0 1665 meM mer3atA cAturmAsa bitAkara ahamadAmeM sahAyya karane kA vacana diyaa| bAda pdhaare| saM 1666 kA cAturmAsa khaMbhAta kiyA / sUrijI prAta:kAla candraveli pattana padhAre / ghoravAr3a saM 1667 kA cAturmAsa ahamadAbAda meM karake saM 1668 kA sAha nAniga ke putra rAjapAla ne utsava kiyaa| vahAM se cAturmAsa pATaNa meM kiyaa| uccanagara hote hue derAvara padhAre aura dAdA sAhaba zrI isa samaya eka aisI ghaTanA huI jisase sUrijI ko vRddhAjinakazalasUrijI ke svarga-sthAna kI caraNa-vaMdanA kii| vasthA meM bhI satvara vihAra karake AgarA AnA pdd'aa| bAta tadanaMtara zrI jinamANikyasUrijI ke nirvANa-stUpa aura navahara yaha thI ki jahAMgIra kA zAsana thA, usane kisI yati ke pura pArzvanAtha ko yAtrA kara jesalamera meM saM0 1653 kA anAcAra se kSubdha hokara sabhI yati-sAdhuoM ko Adeza diyA
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 47 ] isa ki ve gRhastha bana jAya anyathA unheM giraphtAra kara liyA jAya / isa AjJA se sarvatra khalabalI maca gii| koI deza dezAntara gaye aura kaI bhUmigRhoM meM chipa gae / samaya jaina zAsana meM Apake sivA koI aisA prabhAvazAlI nahIM thA jo samrATa ke pAsa jAkara usakI AjJA radda karavAyai / AgarA saMgha ne Apako padhAra kara yaha saMkaTa dUra karane kI prArthanA kii| sUrijI pATaNa se AgarA Akara bAdazAha se mile aura usakA hukma radda karavAke sAdhuoM kA vihAra khulA karavAyA / saM0 1666 kA caumAsA AgarA kiyaa| isa comAse meM bAdazAha se sUrijI kA acchA saMparka rahA aura zAhI darabAra meM bhaTTa ko zAstrArtha meM parAstakara "savAI yugapradhAna bhaTTAraka" nAma se prasiddhi prApta kI / cAturmAsa ke pazcAt sUrijI mer3atA pdhaare| bIlAr3A ke saMgha ko vinatI se Apane bilAr3A cAturmAsa kiyaa| Apake sAtha sumati kallola, puNyapradhAna munivallabha, amIpAla Adi sAdhu the / paryuSaNa ke bAda jJAnopayoga se apanA Ayu zeSa jAna kara ziSyoM ko hita zikSA dekara anazana kara liyA / cAra prahara anazana pAla kara Azvina badi 2 ke dina svadhAma pdhaare| ApakI aMtyeSTi bANagaMgA ke taTa para bar3e dhUma dhAma se kI gii| agni prajvalita huI aura dekhate-dekhate ApakI pAvana tapaH pUta deha rAkha ho gaI para ApakI mukhavastrikA nahIM jlii| isa prakaTa camatkAra ko dekha kara loga cakita ho gae sUrijI ke abhisaMskAra sthAna meM stUpa banA kara caraNa pratiSThA kI gaI / Apake paTTa para AcArya zrI jina siMhasUra baiThe 1 mahAn prabhAvaka hone se Apa jaina samAja meM cauthe dAdAjI nAma se prasiddha hue| Apake caraNapAdukA, mUrtiyAM jesalamera bIkAnera, mulatAna, khaMbhAta, zatruMjaya Adi aneka sthAnoM meM pratiSThita huii| sUrata, pATaNa, ahamadAbAda bharauMca, bhAikhalA Adi gujarAta meM aneka jagaha ApakI svarga tithi 'dAdA dUja' kahalAtI hai aura dAdAvAr3iyoM meM melA bharatA hai / sUrijI ke vizAla sAdhu sAdhvI samudAya thA / unhoMne 44 naMdi meM dIkSA dI thI, jisase 2000 sAdhuoM ke samu dAya kA anumAna kiyA jA sakatA hai| inake svayaM ke ziSya 65 the / praziSya samayasuMdarajI jaisoM ke 44 ziSya the / aura inake AjJAnuvarttI sAdhu sAre bhArata meM vicarate the| Apane svayaM rAjasthAna meM 26, gUjarAta maiM 20, paMjAba meM 5 aura dillI AgarA ke pradeza meM 5 cAturmAsa kiye the / usa samaya kharataragaccha kI aura bhI kaI zAkhAeM thIM jinake AcArya va sAdhu samudAya sarvatra vicaratA thA / sAdhviyoM kI saMkhyA sAdhuoM se adhika hotI hai ataH samUce kharataragaccha ke sAdhuoM kI saMkhyA usa samaya pAMca hajAra se kama nahIM hogI / Apa svayaM vidvAna the aura Apake sAdhu samudAya ne jo mahAn sahitya sevA kI hai isakA kucha vivaraNa hamane "yugapradhAna zrI jinacandrasUri" grantha meM svataMtra prakaraNa meM diyA hai tathA Apake ziSya - ziSya va AjJAnuvarttI sAdhuoM kA bhI yathAjJAna vivaraNa diyA gayA hai / ApakA bhakta zrAvaka samudAya bhI bahuta hI ullekhayogya rahA hai jinhoMne maMdira - mUrti nirmANa, saMghayAtrA, granthalekhana aura zAsana - prabhAvanA meM apane nyAyoparjita dravya kA dila khola ke upayoga kiyA / Apake bhakta zrAvakoM meM maMtrIzvara karmacandra usa samaya ke bahuta bar3e rAjanItijJa, mahAn dAnI, dharma-priya evaM guru- bhakta the, jinhoMne jina siMhasUri ke padotsava meM savA karor3a kA dAna dekara eka advitIya udAharaNa upasthita kiyA / unake sambandha meM jayasoma ne 'karmacandra maMtrivaMza prabandha' evaM unake ziSya guNavinaya ne usapara vRtti tathA bhASA meM rAsa kI racanA kara acchA prakAza DAlA hai / isI prakAra poravAr3a jAtIya ahamadAbAda ke saMghapati somajI bhI bar3e dharma niSTa the / unhoMne ahamadAbAda ke kaI poloM meM jainamaMdiroM ke nirmANa ke sAtha-sAtha zatruMjaya kA bar3A saMgha nikAlA evaMva hAM kharatara vasahI meM vizAla caumukha jinAlaya kA nirmANa karAyA, jisakI pratiSThA unake putrarUpajI
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ yugapradhAna zrojinacandrasari -- wn w khrkhnn dr w : mkhn drd khh dr pnsryn ne zrIjinarAjasUrijI ke karakamaloM se bar3edhUmadhAma se krvaayii| saM0 somajI kI svadharmI-bhakti bhI vizeSa rUpa se ullekhanIya hai / inake va inake rUpajI ke sambandha meM zrIvallabha upAdhyAya ne eka prazasti kAvya kI saMskRta meM racanA kI hai / kheda hai ki vaha pUrNa rUpa se upalabdha nahIM ho sakA, prApta aMza rAjasthAna prAcya vidyA pratiSThAna, jodhapura se prakAzita huA hai| kavivara samayasundara ne bhI bhAvapUrNa saM0 somajI veli kI racanA kI hai| sUrijI ke anya bhakta zrAvakoM ne bhI jinazAsana ke utkarSa meM bar3A yogadAna diyaa| bIkAnera ke ligA gotrIya satIdAsa ne zatrujaya para vimalavasahI meM "kharatara-jaya-prAsAda"jinAlaya nirmANa karAyA evaM bhattA talahaTI ke sAmane satIvAva bhI unhIM kI banavAyI huI hai| giranArajI para dAdA sAhaba kI deharI banAkara gurudevoM ke caraNa virAjamAna karanevAle botharA parivAra va anya aneka zrAvakoM meM laudravA tIrthoddhAraka thAharUsAha, maheMvA meM jinAlaya nirmAtA kAMkariyA kamA, jUThA kaTAriyA, meDatA ke caupar3A AsakaraNa tathA bIkAnera, ahamadAvAda Adi ke aneka dharmapremI zrAvakoM kA ullekha yahAM sImita sthAna meM saMbhava nhiiN| thbt nm w rdh y st dr yn dwrbyn bzygrny hstm w nh z nsn ny mr myry nb z bdn r khh dr khshwry b m r bh bh nm prstr w khrdr d khy hyN . n mmn ddh bh nm bny bry khnrh h h bry thrn r thdyd my khnd. mn b kh nym bh yrn frr hw y s khw ykh dw br st yh dry wr byn yn jzm w bry ryst r dr msyr brjr `mwdy w psdry wr m`ndry w drmny bh mrdm aSTAhnikAmAdi zAhI pharamAna naM0 1 yu0 jinacandrasUrijI ko samrATa akabara jo aSTAhnikA ke amAri kA pharamAna diyA thA usakI pratikRti sAmane dI jA rahI hai| isa pharamAna kA sArAMza yaha hai ki - "zubhacintaka tapasvI jinacandrasUri kharatara hamAre pAsa rahate the| jaba unakI bhagavadabhakti prakaTa haI to hamane unako bar3I bAdazAhI kI maharavAniyoM meM milA liyA aura apanI Ama dayA se hukma pharamA diyA ki ASAr3ha zukla 6 se 15 taka koI jIva na mArA jAya aura na koI AdamI kisI jAnavara ko satAve / asala bAta to yaha hai- jaba paramezvara ne AdamI ke bAste bhAMti-bhAMti ke / padArtha upajAye haiM taba vaha kabhI kisI jAnavara ko dukha na de aura apane peTa ko pazuoM kA maraghaTa na banAve / " "bar3e-bar3e hAkima jAgIradAra aura musaddI jAna leM ki hamArI yahI mAnasika icchA hai ki sAre manuSyoM aura jIva-jantuoM ko sukha mile jisase saba loga abhana caina se raha kara paramAtmA kI ArAdhanA meM lage rheN|"
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAdA guruoM ke prAcIna citra [bhaMvaralAla nAhaTA] Arya saMskRti meM guru kA pada atyanta mahatvapUrNa hai| meM, logoM ke gharoM meM dAdAsAhaba ke citra hajAroM kI paramAtmA kA paricaya karAne vAle tathA Atmadarzana karAne saMkhyA meM hAtha ke bane hue pAye jAte haiM aura aba yaMtra yuga vAle guru hI hote haiM / yoM to guru kaI prakAra ke hote haiM para meM to eka-eka prakAra ke hajAroM ho jAya, yaha svAbhAvika jainadarzana meM unhoM sadguru ko sarvocca sthAna diyA gayA hai hai| isa lekha meM hameM dAdA sAhaba ke jIvanavRtta se sambandhita jo AtmadraSTA haiN| jisane mArga dekhA hai vahI mArga dikhA citroM kA saMkSipta paricaya karAnA abhISTa hai jisase hamAre sakatA hai kyoMki dIpaka se dIpaka prakaTa hotA hai| hajAroM isa kalAtmaka aura aitihAsika avadAna para pAThakoM kA bujhe hue dIpaka koI kAmake nahIM, jAgatI jyoti eka hI vihaMgAvalokana ho jAya / vizva ko Alokita kara sakatI hai| bhagavAna mahAvIra ke jo tattva vyAkhyAna dvArA yA lekhana dvArA so pRSThoM pazcAt aneka sadaguruSoM ne jaina-zAsana kA udyota kiyA meM nahIM samajhAyA jA sakatA use eka hI citraphalaka ko hai va dharma ko bacAkara akSuNNa rakhA hai| paMcamakAla meM aise dekha kara yA dikhAkara AtmasAt kiyA va karAyA jA sakatA 2004 yugapradhAna kSAyika draSTA puruSa hoMge aisA zAstroM hai| citra-vidhAoM meM bhitticitroM kA sthAna sarvaprathama meM varNana hai| kharataragaccha meM kaI yugapradhAna sadguru hue hai| prAgaitihAsika kAlIna guphAoM ke ADe TeDhe aMkana haiM jinameM cAroM dAdA-guruoM kA nAma bar3e Adara ke sAtha se lekara ajantA, ilorA, sittanavAsala Adi vikasita liyA jAtA hai, unakI hajAroM dAdAvAr3iyAM aura mUrti, kalAdhAmoM aura rAjamahaloM, seThoM-ra IsoM ke gharoM va mandiracaraNa-pAduke Adi Aja bhI pUjyamAna haiM / dAdAvAr3iyoM ke bhitti-citra bhI apanI kalA-sampatti ko Atmadarzana prApti ke lie sadguru kI pUjA-bhakti cirakAla se saMjoye hue cale Arahe haiN| dAdAsAhaba ke anivArya hai| ataH bhakta loga AtmakalyANa ke uddezya jIvanavRtta saMbandhI citra adhikAMza mandiroM tathA dAdAse guru-bhakti meM saMlagna rahane se niSkAma sevAphala avazya vAr3iyoM meM hI pAye jAte haiM / jIrNoddhAra Adi ke samaya prApta karate haiN| jaise dhAnya ke lie khetI karane vAle ko prAcIna citroM kA tirobhAva honA anivArya hai / para isa ghAsa to anAyAsa hI upalabdha ho jAtI hai, usI prakAra paramparA kA vikAsa hotA gayA aura Aja bhI mandiroM, puNya-prAgbhAra se ihalaukika kAmanAeM bhI pUrNa ho hI dAdAvAr3iyoM meM jIvanavRtta ke vibhinna bhAvoM vAle citroM jAtI haiN| pUjana-ArAdhana ke lie jisa prakAra pratimA- kA nirmANa honA cAlU hai / bokAnera, rAyapura, bhadrAvatI, pAdukAdi Avazyaka hai usI prakAra citra-pratikRti bhI darzana udarAmasara, bhadrezvara Adi aneka sthAnoM ke bhitticitra sundara ke lie va vAsakSepa pUjAdi ke lie Avazyaka hai| tIrthakara va darzanIya haiM / citrAvalI ke sAtha guru-mUrti pAdukAoM ko rakhane kI dAdAsAhaba ke citroM meM dUsarI vidhA kASThaphalakoM prathA prAcIna kAla se calI AtI hai| Aja bhI mandiroM kI hai jinakA prArambha zrI jinavallabhasUrijI, zrI jinadatta
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUrijI ke citroM se hotA hai| isake bAda kalikAla ke prArambha se maMtra, saMtra khAmnAya garbhita aneka prakAra ke sarvajJa hemacandrAcArya kumArapAla eTaM vAdidevasUri-kumudacandra ke vastra-paTa citra pAye jAte haiN| tIrthapaTTa, sUrimantra paTTa zAstrArtha ke bhAva vAle kASThaphalaka pAye jAte haiM / dAdA- va varddhamAna vidyA paTTa meM bhI guruoM ke citra hai| hamAre sAhaba ke citrita-kASThaphalakoM kA paricaya zrI jaina zvetA- saMgraha kA zrI cintAmaNipArzvanAtha paTTa jo saMvat 1400 ke mbara paMcAyatI mandira, kalakattA ke sArddha zatAbdI smRti- AmapAsa kA hai, citrita hai| usameM zrItaruNaprabhasUrijI grantha meM maiMne prakAzita kiyA hai para eka mahattvapUrNa kASThaphalaka mahArAja aura unake ziSya kA mahatvapUrNa citra aMkita haiN| jisapara zrI jinadattasUrijI aura tribhuvanagiri ke yAdava gata do DhAI sau varSoM meM dAdAsAhaba ke svataMtra citra rAjA kumArapAla kA citra hai aura jo jesalamera ke bar3e bane hue milate haiM jo mandiroM, dAdAvAr3iyoM, upAzrayoM, bhaNDAra meM thA para aba zrI thAharUzAha ke bhaNDAra meM logoM ke makAnoM aura rAjamahaloM taka meM TaMge hue pAye jAte vartamAna hai, aba taka prApta kara prakAzita na kara sakane kA haiN| una citroM meM dAdAsAhaba ke jovana carita kI mahatvahameM kheda hai| pUrNa ghaTanAeM citrita haiN| bIkAnera durga-sthita mahArAjA purAtattvAcArya ninavijayajI ke 'bhAratIya-vidyA' ke gajasiMhajo ke mala gajamandira meM zrIjinacandrasUri siMdhIjI ke saMsmaraNAMka meM evaM hamAre yugapradhAna jinadattasUri (caturthadAdA) aura ambara bAdazAha ke milana kA citra lagA grantha meM prakAzita citra bhI usa samaya ke AcArya va zramaNa- haA hai| isake atirikta yati jayacandajI ke saMgraha meM, zramaNI varga ke nAmollekha yukta hone se mahattvapUrNa haiN| hamAre zrI jinacAritrasurijI ke pAsa, badrIdAsajI ke mandira abhaya jaina granthAlaya - zaMkaradAna nAhaTA kalAbhavana kA citra kalakattA meM, pUraNacandra jI nAhara ke saMgraha meM paMcanadI ina saba citroM meM prAcIna hai jo dAdAsAhaba ke AcArya pada sAdhana ke evaM lakhanaU, jIyAgaMja Adi aneka prApti 1166 se pUrva arthAt saM0 1150 ke Asa-pAsa kA sthAnoM meM prAcIna citra pAye jAte haiN| unhIM ke anukaraNa hai / purAtana citrakalA kI dRSTi se ye upAdAna atyanta meM tapAgaccha ya zrImAn hIra vijayasRrijI mahArAja aura mUlyavAna haiN| akabara milana ke citra bhI pichale pacAsa varSoM meM banane ___ kASThaphalakoM ke pazcAt granthoM meM citrita pUrvAcAryoM ke prArambha hue haiN| prasiddha vaktA va lekhaka munivarya zrI vidyAcitroM meM hemacandrAcArya-kumArapAla ke citroM ke pazcAt vijayajI mahArAja ne apane lakhanaU cAturmAsa meM sarvaprathama khaMbhAta bhaNDAra sthita zrIjinezvarasUri ( dvitIya ) kA hIravijayasUrijI aura akabara kA citra nirmANa karAyA thaa| citra atyanta mahatva kA hai jo hamAre aitihAsika jana kAvya kharataragaccha meM cAroM dAdAsAhaba evaM jinaprabhasUrijI saMgraha meM mudrita hai| tatpazcAt kalpasUtra, zAlibhadra caupAI aura sulatAna muhammada bAdazAha ke milana sambandhI jitane Adi granthoM meM zrI jinarAjasUri, zrI jinaraMgasUri Adi ke citra pAye jAte haiM unameM lokapravAda aura smRti doSa se eka citra upalabdha haiN| siMghIjI ke saMgraha ke zAhI citrakAra kA jIvanavRtta dUsare se sambandhita samajhakara ghaTA viparyaya zAhivAhana citrita zAlibhadra caupAI ke aitihAsika citra aMkita ho gayA hai para hameM yahA~ usake aitihAsika vizlekAlpanika na hokara asalI hai / aThArahavIM-unnIsavIM zatI ke SaNa meM na jAkara lokamAnyatA aura zraddhA-bhakti dvArA vijJapti-patroM meM jainAcAryoM ke saMkhyAbaddha citra saMprApta haiM jo nimita citroM kA paricaya denA hI abhISTa hai| aitihAsika dRSTi se atyanta mahattvapUrNa haiM / pandrahavIM zatAbdI sau varSa pUrva jayapura ke rAmanArAyaNajI tahabIladAra
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ / 51 ] ke rAste meM rahane vAle gaNeza musavvara ( citrakAra ) ko (1) 1 zAsana devatAne kokar3I 6 dono (2) zrI baMgAla meM bulAyA gayA aura usane bAlUcara va kalakattA meM abhayadevasUri (3) pozAla (2) abhayadevasUri (3) lagabhaga pandraha varSa rahakara saikar3oM jainacitroM kA nirmANa 1 jayatihuaNa stavanA karI zrI thaMbhaNA pArzvanAthajI pragaTa kiyaa| ve citra kalAsamRddhi meM apUrva aura mUlyavAna haiN| bhayA jamIna se, NavaNa karAyA 4 pakhAla choMTatA roga gayA yadi una samasta citroM kA sAMgopAMga varNana likhA jAya raktapittIkA / to saikar3oM peja ho sakate haiM para hama yahAM kevala dAdAsAhaba (2) zrI jinadattasUri, zrI jinakuzalasUri-yaha citra Adi ke citroM kA hI saMkSipta paricaya de rahe haiN| 754 17 iMca kA hai jisameM donoM dAdA guruoM ke citroM meM 1 zrI abhayadevasUrijI-yaha citra 73417 ica vibhinna bhAva haiN| citra ke vAma pArzva meM zrI jinadattasUrijI kA hai| isa citra meM dAhinI ora nagara kA dRzya hai jisake mahArAja virAjamAna haiM jinake samakSa 52 vIra [18] tInoM ora parakoTA aura do daravAje dRSTigocara hote haiN| evaM pRSTha bhAga meM 64 yoginI ( 24 ) avasthita haiM / gurunagara ke tIna svarNamaya zikhara vAle jinAlayo para dhvajAdaNDa devake Age sthApanAjI evaM hAtha meM mukhavastrikA hai / dUsarA suzobhita hai| sAmane poSadhazAlA meM zrI abhayadevasUrijI paMcanadI kA bhAva hai jinake taTapara pA~ca mandira bane hue mahArAja virAjamAna haiM jinake samakSa zyAmavarNavAlI hai| pA~coM pIra gurudeva ke samakSa karabaddha khar3e haiN| tIsarA zAsanadevI upasthita hai jisake sunahare jaro ke vastra va mukuTa ajamera ke upAzraya kA hai jisameM gurudeva apane 6 ziSyoM ke alaMkArAdi pahane hue haiM / zAsana devo nau kokar3I sulajhAne sAtha pratikramaNa kara raheM haiM aura kar3akatI huI bijalI ko ke lie AcAryazrI ko de rahI hai| bAhara abhayadevasUri jI pAtra ke nIce dabA dete haiN| cauthA bhAva gurudeva ke nagara mahArAja apane daza ziSyoM ke sAtha vihAra karake jA rahe praveza kA hai, ghor3e ke nIce dabakara mare hue mugalaputra ko haiM / sAtha meM ATha zrAvaka tathA do bAlaka bhI cala rahe haiN| tIna musalamAna uThAkara lAte haiN| vRkSa ke nIce baiThe hue sUri mahArAja eka palAza vRkSa ke noce jayatihuaNa stotra dvArA gurudeva use maMtrazakti se jilA dete haiN| pA~ca musalamAna prabhu kI stavanA karate haiM / pAsa meM 6 sAdhu baiThe haiM aura sAta karabaddha khar3e haiN| gurudeva ke pRSTha bhAgameM pA~ca ziSya baiThe haiM zrAvaka khar3e haiM / jaMgala meM jahAM gAya kA dUdha jharatA thA, gurudeva ke vihAra meM pIche chatradhArI vyakti va nau ziSya dikhAye staMbhana pArzvanAtha svAmI kI pratimA prakaTa hotI hai / eka haiM, sAmane 16 zrAvaka cala rahe haiM jinakI pagar3I para zirapeca zrAvaka ke hAtha meM pratimA hai| phira siMhAsana para virAja- baMdhe hai, lambe zveta jAme pahina kara kamarabaMda va utarAsata mAna karake zrAvaka loga svarNakalazoM se abhiSeka karate haiN| lagAyA haA hai| do zrAvaka prabhuko nhavaNa karAte haiM, cAra zrAvaka kalaza liye pA~cavA~ bhAva zrIjinakuzalasUrijI se sambandhita khar3e haiN| eka zrAvaka phira prabhu kA nhavaNa jala lAkara mAlUma detA hai| nagara ke madhya meM gurudeva upAzraya meM pravacana sUrijI ke Upara chIMTatA hai jisase roga nivAraNa ho jAtA kara rahe haiM / pA~ca sAdhu sAmane khar3e haiM, sAta zrAvaka beThe hai| pRSThabhUmi meM khajUra, tAr3a, Amra, azokAdi ke vRkSa hue vyAkhyAna suna rahe haiM, bhakta kI dukhabharI pukAra suna kara vidyamAna haiM / maidAna aura TIloM para kahIM-kahIM hariyAlI DUbatI huI naukA ko kinAre ke dRzya meM hAtha ke sahAre se chAI huI hai| citra paricaya meM nimnokta vAkya likhe hue tirA dete haiN| citrakAra ne citra-paricaya rUpa kucha bhI nahIM likhA hai|
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 52 / 3 zrI jinacandrasUri ( akabara pratibodhaka)- (3) dAdA zrI jinaprabhasUrijI kAjI kI TopI akabara yaha citra 74 // X 16 // inca lambA hai| isameM nagara ke (?) ke darabAra meM / cAra daravAje haiM jinameM do donoM ora va do pAsa-pAsa hI zrI jinaprabhasUri mugala kI TopI utArI AsamAna suM dikhAye haiN| nagara ke kucha makAna va guMbajadAra masjida haiM vadhA su bhAva / tathA upAzraya kA bhAva bhI dikhAyA hai| nagara ke madhya meM (4) dAdA zrI jinacandrasUrijI thAlI AkAza meM zAhI durga-rAjaprAsAda hai jisake bAhara do saMtarI paharA akabara ke darabAra meM / zAsana devI dvArA thAlI kA pradAna / de rahe haiM / mahala ke bA~yeM kakSa meM caukI para zrI jinacaMdra- zrI jina maNIyAlA candrasUrijI candramA ugAyo thAla car3hAsUrijI va unake pRSTha bhAga meM 7 ziSya baiThe haiM / sAmane kara, so bhAva / siMhAsana para bAdazAha baiThA hai jisake poche cAravyakti paMkhA, (5) zrI jinadattasUrijI ujjaina nagarI thAMbha phAr3a pothI kiraNiyA-Adi rAjacinhadhArI tathA do umarAva baiThe haiN| nikAlI / sAmelA karake ujjaina nagarI meM padhArate haiM / sUrijI ke pAsa eka kAlI bakarI aura do zvetaraMga ke bacce (6) zrI jinadattasUrijI mulatAna meM pAMca nadI pAMca khar3e haiM / mahala ke dUsare kakSa meM bhI isI bhAva kA citra hai para pora vaza kiyaa| sUrijI aura samrATa ko AsamAna kI ora dekhate dikhAye (7. zrI jinakuzalasUrijI mahArAja dariyAva meM jagata haiM jisase mAlUma hotA hai ki kAjI kI TopI vAlA bhAva seTha ko jahAja tirAyo / citrita karanA citrakAra bhUla gayA hai| upAzraya (8) zrI jinadattasUrijI bAdazAha suM bhaisA ke mukha suM kakSa meM zAsanadevI sarijI ko thAla arpita karatI hai jise bAta karAI so bhaav| AsamAna meM sthita candrodaya dekha kara saba loka vismita ho jIyAgaMja ke zrI saMbhavanAtha jinAlaya meM 274 15 jAte haiN| upAzraya meM cAra sAdhu va eka zrAvaka bhI vidya- sAija ke do citra lage hue haiM jinameM eka zrI jinadattamAna hai / khar3e hue tIna zrAvakoM meM eka vyakti hAtha U~cA sUrijI aura dUsarA zrI jinakugalamUrijo ke jIvanavRtta se karake amAvasyA kA candrodaya batA rahA hai| nagara ke saMbandhita hai| zrI jinadattasUrijI ke citra meM bAvana vIra, bAhara azvArohI va UMTa savAra donoM ora daur3ate hue jA causaTha yoginI; paMcanadI-paMcapIra, binalI vaza kIdhI, uccanagara, bar3anagara, aMbar3a hAthe akSara Adi ke 7 bhAva haiN| jIyAgaMja ke zrI vimalanAthajI ke mandira sthita dAdA zrI jinakuzalasUrijI ke citra meM 'jIhAjatArI' ke bhAva ke jI ke mandira meM kAThagolA se Aye hue nimnokta mahatva- atirikta eka meM yuddha citra, eka meM nagara ke upAzraya meM pUrNa citra lage hue haiN| ye citra bhI yazasvI citrakAra virAjamAna gurudeva va bAhya dRzya bhI haiM para citra paricaya gaNeza ke banAye hue haiN| paricaya isa prakAra likhA hai : nahIM diyA hai| (1) kalama gaNeza caterA kI sAkIna jayapura Thi, kalakattA ke zrI mahAvIra svAmI ke maMdira meM bhI cAracAMda gola daravAjA khejar3A ke raste rAmanArAyaNajI tavIla- pAMca citra haiN| jinameM eka choTA citra maNidhArI jinacandrasUrijI dAra ke pAsa'bAvana vIra causaTha jogano" dAdA zrIjinadata- aura sAmane bAdazAha (rAjA madanapAla) apane musAhiboM ke sUrijo / sAija 18422 / sAtha hai| cA~dA-candrapura ke jinAlayastha dAdA deharI meM (2) ajamera meM bijalI pAtra ke noce| magivArojI mahArAja kA vitra lagA huA hai| yoM choTe
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 53 ] moTe bahuta se dAdA sAhaba ke prAcIna citra pAe jAte haiM / lakhanaU meM bhI dAdA sAhaba ke citra dekhe smaraNa hai / prAcIna citrakalA ke citroM kA paricaya dene ke pazcAt usI ke anukaraNa meM vartamAna ke yazasvI aura bhArata vizruta citrakAra zrI indradUgar3a kA banAyA huA vizAla aura kalA - pUrNa citra kalakattA- dAdAvAr3I meM lagA huA hai jisameM bar3e dAdAsAhaba ke jIvanavRtta se sambandhita kaI bhAva citrita haiM | vyAkhyAna vAcaspati muni zrI kAntisAgarajI ne pahale bhAMdakajI meM mitti citra banavAye the aura tatpazcAt 'zrI jina guru-guNa-sacitra puSpamAlA' pustaka meM ikaraMge aura tiraMge citroM kA bhI prakAzana karavAyA jisameM cAroM dAdA sAhaba ke 24 tiraMge evaM 2 kASTaphalaka citra prakAzita hue haiN| virya hemendra nAgarajI ke patrAnusAra sUrata meM zrI jinadattasUri jJAnabhaNDAra meM katipaya citra lage haiM jinameM 17 x 17 iMca ke ( 1 ) kSamAkalyANopAya va munnAlAla joharI va (2) jinalAbhasUrijI kA citra do DhAI sau varSa prAcIna haiM / eka bar3e citra meM bIca meM jinacandrasUrijI dAhinI ora abhayadevasUrijI bAMI tarapha jinavallabhasUrijI / dUsare meM varddhamAnasUrijI ( madhya meM ) jinezvarasUrijI ( dAhine) aura buddhisAgarasUrijI ( bAMyeM ) haiM / eka citra maNidhArIjI kA hai jisameM bAdazAha sAmane khar3A dikhAyA gayA hai / cauthe dAdA zrI jinacandrasUrijI ke citra meM akabara milana kA bhAva citrita hai / ye citra 55-60 varSa purAne haiM aura zrI jinakRpAcandrasUrijI ke upadeza se bane hue haiM / aura bhI dAdAsAhaba va dUsare kharataragacchAcAryoM ke citra upAzrayoM Adi meM paryApta pAye jAte haiM jinheM zodhapUrvaka prakAza meM lAnA cAhie / 1 muni jinavijayajI ke prakAzita jinadattasUrijI ke citramaya kASThaphalaka ke tIna blaoNka 'bhAratIya vidyA'- nibandha saMgraha meM prakAzita hue haiM / inameM se jinadattasUri sambandhI do yahAM prakAzita kara rahe haiM / inakA vivaraNa munijI ne isa prakAra diyA hai : isa paTTikA ke bAMye aura dAhine bhAga meM citrita dRzyoM ke do khaMDa haiM / ina donoM khaNDoM meM jinadattasUrijI kI vyAkhyAna-sabhA kA Alekhana hai / isake Upara vAle citra - khaNDa meM madhya meM zrI jinadattasUri virAjamAna haiM aura unake sanmukha paM0 jinarakSita baiThe haiN| jinarakSita ke pIche do zrAvaka haiM evaM zrIjinadattasUrijI ke pRSTha bhAga meM eka zrAvaka aura do zrAvikAe baiThI haiM / nIce vAle citrakhaNDa meM madhya meM zrI jinadattasUri aura unake sammukha zrIguNasamudrAcArya aura unake pIche eka muni aura eka zrAvaka baiThA hai / jinadattasUri ke pRSTha bhAga meM do zrAvaka baiThe haiM / sUrijI ke sAmane sthApanAcArya rakhe haiM, jinapara 'mahAvIra ' akSara likhe hue haiM / isa citrAvalI se vidita hotA hai ki yaha sacitra kASThapaTTikA zrIjinadattasUrijI ke nijI saMgraha kI kisI tAr3apatrIya pustaka kI hai / kisI bhakta zrAvaka ne unheM kisI bar3e aura mahatvapUrNa grantha ko likhAkara bheMTa kiyA thA, jisake Upara kI yaha eka sundara citrAlaMkRta paTar3I hai / saMbhava hai ki isameM Alekhita strIpuruSa isa grantha ko bheMTa karane vAle zrAvaka parivAra ke hI mukhya vyakti ho / jinAlaya meM sUrijI ne eka bhavya mahAvIra prabhu pratimA kI mAravAr3a ke vikramapura ke zreSThI devadhara nirmANita pratiSThA kI thii| saMbhava hai ki isa citrapaTTikA meM isI pratiSThA prasaMgakA Alekhana ho / kyoMki sUrijI ke samakSa sthita sthApanAcArya para "mahAvIra" nAma likhA huA hai / kadAcit isI devadhara ne isa paTTikA ke sAtha vAle grantha ko likhA kara sUrijI ko samarpita kiyA ho aura isa paTTikA meM ukta prasaMgake smAraka svarUpa citrAGkana kiyA gayA ho / jaina sampradAya meM aise prasaMgoM ke nimitta pustakAdi lekhana va citrapaTTikAdi ke Alekhana kI pravRtti ati prAcIna kAla se calI A rahI hai / hama ise vikrama kI bArahavIM zatI ke aMtima aura terahavIM zatAbdI ke prArambha ke citrAlekhana kI pratIka, nizcita rUpase mAna sakate haiM, itanI prAcIna anya koI sundara citrAkRti adyApi hameM upalabdha nahIM hai !
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ zimijAkSitA ki runtasyA mahAdAra zrI jinadatta sUri aura paMDita jinarakSita isakA zrI jinadattasUri aura guNasamudrAcArya [ zrI jinadattasUri sevAsaMgha ke saujanya se ]
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI jinadattasUrijI ke citroM meM prAcInatama athavA na aave| citra ke madhya rUMDa meM donoM ora borDa tathA madhya dUsare zabdoM meM kahA jAya to isa zailI kI prAcIna kASTha- meM phUla banAyA hai jisake bIca meM chidra hai jo tADapatrIya paTTikA kA citra jo yahAM prakAzita kiyA jA rahA hai, natha ko DorI pirokara bAMdhane meM kAma AtA thA / zrI jinadattasUri ke AcArya pada prApti ke pUrva kA hai| citra ke dUsare rUNDa meM sAdhviyoM kA upAzraya hai / paTTa yaha phalaka citra hamAre ''seTha zaMkaradAna nAhaTA kalAbhavana" para pravattinI vimalamati baiThI huI haiM jinake pRSTha bhAga meM bhI meM surakSita hai| pIThaphalaka suzobhita hai / sAmane do sAdhviyA~ baiThI huI haiM ___ yaha kASThapaTTikA 34116 ica kI hai| isake cAroM jinake nAma 'naya zrI sAdhvI' aura 'nayamatim' likhA huA ora borDara hai| isa citra ke tIna khaMDa haiN| prathama khaMDa hai| tInoM ke bIca meM sthApanAcAryajI rakhe hue haiM, sAdhvIjI meM AcArya zrIguNasamudra aura sAmane hI Asana para soma- ke pIche eka zrAvikA Asana para baiThI huI hai jisapara usakA candragaNi ! zrIjinadattasUri ) beTe hue haiN| AcAryazrI ke nAma naMdIsIra (vikA) likhA huA hai| citraphalaka kA pRSTha bhAga meM pITha-phalaka hai aura zrI somacandragaNi ke nahIM kinArA TUTa jAne se jor3A huA hai| hai isase unakA dIkSAparyAya meM bar3A honA pramANita hai| isa sacitra kASThapaTTikA kA samaya-isameM zrIjinadatta. donoM ke madhya meM sthApanAcArya jI haiM. donoM ke pAsa rajoharaNa sarijI ke dIkSAnAma likhA huA hone se saM0 1166 ke hai, donoM eka goDA UMcA aura eka goDA nIcA kiye hue pUrva kA to hai hii| isameM Aye hue sAdhu-sAviyoM ke nAma pravacanamudrA meM Amane sAmane baiThe haiN| donoM ke zveta "gaNadharasAddhazataka vRhadvRtti" meM nahIM milate ata: AcArya vastra haiN| pada prApti se pUrva zrIjinadattasUri jI ke AjJAnuvartinI jo AcArya zrI ke pIche eka zrAvaka baiThA hai jisakI dhotI sAdhviyA~ thIM, unakA nAma prApta honA aitihAsika dRSTi se jAMghiye kI bhAMti hai| kaMdhe para uttarIya vastra ke atirikta bhI mahatvapUrNa hai| hamArI rAya meM isa kASThapaTTikA kA koI vastra nahIM hai jo usa samaya ke alpavastra-paridhAna ko samaya saM0 1150 ke Asa-pAsa kA hai / sUcita karatA hai| zAvaka ke gale meM svarNahAra hai aura aprakAzita mahatvapUrNa kASThaphalaka eka goDA UMcA karake karabaddha baiThA hai, usake pRSTha bhAga meM jesalamera ke zrIjinabhadrasUri jJAnabhaMDAra meM jo zrIjinado zrAvikAeM bhI isI mudrA meM haiM, jinake gale meM hAra va dattasUri jI aura narapati kumArapAla kI mahatvapUrNa sacitra hAthoM meM cUr3iyA~ aura kAnoM meM bar3e-bar3e karNaphUla hai| vastra kASThapaTTikA thI, vaha abhI thAharUsAha ke bhaMDAra meM rakhI sabake raMgIna aura chIMTakI bhA~ti hai, kezapAza kA jUr3A bAMdhA huI hai| use dekhakara hamane jo saMkSipta vivaraNa noTa kiyA huA hai| zrAvaka ke maror3I huI patalI mUcha aura Thor3I thA use yahA~ diyA jA rahA haike bhAga ko chor3akara alpa dAr3hI hai| zrAvaka ke khule isa citra paTTikA para '9 narapati kumArapAla bhaktimastaka para ghane bAloM kA girdA hai| rastu" likhA huA hai| isa phalaka ke madhya meM navaphaNA __somacandragaNi ke pRSTha bhAga meM do vyakti baiThe haiM jinakI pArzvanAtha kA jinAlaya hai jisakI saparikara pratimA ke veSabhUSA bhI uparyukta zrAvakoM ke sadRza hI hai| citra zailI ubhayapakSa meM gajArur3ha indra aura donoM ora cAmaradhArI meM tatkAlIna prathAnusAra netra kI tIkhI rekhAe' aura donoM avasthita haiN| dAhinI ora do zaMkhadhArI puruSa khar3e haiN| A~kha isalie dikhAyI hai ki citra meM ekAkSIpana kA doSa bhagavAn ke bAyeM kakSa meM puSpa-caMgerI lie hue bhakta khar3e haiM,
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ jisake pIche do vyakti nRtya karate hue evaM do vyakti vAdya- sthita sAdhu kA nAma paM0 brahmacandra hai| pRSTha bhAga meM do maMtra lie khar3e haiN| jinAlaya ke dAhinI ora zrI jinadatta- rAjapuruSa haiM jinakA nAma citra ke uparibhAga meM "sahaNapa sUri jo kI vyAkhyAna sabhA hai| AcAryazrI ke pIche do (la' va anaMga likhA hai / sAdhvIjI ke sAmane bhI bhakta zrAvaka evaM eka ziSya narapati rAjA kumArapAla baiThA sthApanAcArya aura unake samakSa do zrAvikAe~ hAtha jor3e huA hai| rAjA ke sAtha rAnI va do paricAraka vidyamAna khar3I haiM / gaNadharasAIzataka vRhaddhRtti ke anusAra pArzvanAtha haiM / AcArya zrIMjinadatta sUrijI kA paricaya citrakAra ne ke nadaphaNoM kI prathA zrIjinadatasUrijI se ho pracalita huI "zrIyugapradhAnAgama zrImajinadatta sUrayaH // 6 // likhA hai| thii| narabhaTa meM navaphaNA pArzvanAtha pratimA kI pratiSThA jinAlaya ke bA~yeM tarapha zrIguNasamudrAcArya vidyamAna haiM sUrijI ne kI thii| vaha jinAlaya Age calakara mahAtIrtha jinake sAmane sthApanA cAraMjI va caturvidha saMgha hai| tri ke rUpa meM prasiddha ho gyaa| INHETANS somacandrANi (zrIjinadattamuri) aura guNasamudrAcArya [ zaMkaradAna nA haTA kalAbhavana, bIkAnera se ] Iood AjJAnuvartinI sAdhvI nayazro aura nayamatI
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI kIrtiratnasari racita neminAtha mahAkAvya [ pro0 satyavrata 'vRSita'] [ kharataragaccha ke mahAn AcAryoM ne saMgha-vyavasthA bar3I sUjha-bUjha se kii| mukhya paTTadhara-yugapradhAna AcArya ke sAtha-sAtha sAmAnya AcArya ke rUpa meM upayukta vyaktiyoM ko AcArya pada diyA jAtA rahA hai jisase paTTaghara ke svargavAsa ho jAne ke bAda koI avyavasthA nahIM hone paave| bhAvI paTTadhara svargavAsI AcArya ke antima samaya meM samIpa na hone para yathAsamaya usa pada para pratiSThita karane ke lie sAmAnya AcArya ko bholAvaNa de dI jAtI thI aura ve una yugapradhAnAcArya ke saMketAnusAra yogya sthAna aura zubhamuharta meM pUrvavartI AcArya kI sUri mantrAmnAya paraMparA ko dete hue bar3e mahotsava ke sAtha naye gacchanAyaka kA paTTAbhiSeka karavA dete the| AcArya baddha mAnasUri ne jinezvarasUri aura buddhisAgarasUri ko AcArya pada diyA, inameM se jinezvarasUri paTTadhara bane aura buddhisAgarasUri unake sahayogI rhe| isake bAda jinacadrasUri saMvegaraMgazAlAkartA aura abhayadeva sUri ko AcArya pada diyA gayA inameM se jinacandrasUri paTTadhara bane aura unake svargavAsa ke bAda abhayadevasUri gacchanAyaka bane / yoM abhayadevasUri ke varddhamAnasUri Adi kaI vidvAna ziSya the para jinavallabhagaNi meM vizeSa yogyatA kA anubhava kara unhoMne prasannacaMdrasUri ko yathAsamaya jinavallabhagaNi ko apane paTTa para sthApita karane kI AjJA dI thii| usakI pUrti na kara sakane ke kAraNa devabhadrAcArya ne kAphI samaya ke bAda abhayadevasUri ke paTTa para jinavallabhasUri ko pratiSThita kiyaa| alpakAla meM hI unakA svargavAsa ho jAne para inhIM devabhadrasUrijI ne somacandra gaNi ko jinavallabhasUri ke paTTa para abhiSikta kiyaa| isI taraha maNidhArI jinacandrasUri ne apane antima samaya meM nikaTavartoM guNacandragaNi ko apane paTTadhara kA jo saMketa diyA thA tadanusAra caudaha varSa kI Ayu vAle jinapatisUrijI ko unake paTTa para sthApita kiyA gyaa| isa paramparA meM pandrahavIM zatAbdI ke AcArya jinabhadrasUrijI ne u0 kItirAja ko AcArya pada dekara kItiratnasari ke nAma se prasiddha kiyaa| unhoMne hI jinabhadrasUrijI ke paTTa para jinacandrasUrijI ko sthApita kiyA thaa| AcArya kotiratnasUri apane samaya ke bahuta bar3e vidvAna aura prabhAvaka vyakti the| unake sambandha meM saM0 1964 meM prakAzita hamAre aitihAsika jaina kAvya saMgraha meM Avazyaka jAnakArI dI gaI thii| unake 51 ziSya hue, jinameM guNaratnasUri, kalyANacandra Adi ullekhanIya rahe haiM / kItiratnasUrijI kI prAcInatama mUtti nAkor3A pArzvanAtha tIrtha meM pUjita hai| inakI ziSya-santati kA bahuta vistAra huaa| kItiratnasUri zAkhA Ajataka calI A rahI hai jisameM pacAsoM kavi, vidvAna hue haiM, usI meM AcArya zrIjinakRpAcandrasUrijI jaise gItArtha AcArya-ziromaNi hue haiM / kItiratnasU rijI kI ziSya-paramparA ne aneka sthAnoM meM unake stUpa-pAdukAdi sthApita karavAye aura bahuta se stavana-gItAdi nirmANa kiye| unhIM mahApuruSa ke eka mahAkAvya kA AlocanAtmaka adhyayana gavarnamaiNTa kAleja zrIgaMgAnagara ke saMskRta : . vibhAga ke adhyakSa pro. satyavrata prastuta kara rahe haiN| -saMpAdaka
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 56 ] jaina saMskRta mahAkAvyoM meM kavicakravartI kIrtirAja upAdhyAyakRta neminAtha mahAkAvya ko gauravamaya pada prApta hai / isameM jaina dharma ke bAIsaveM tIrthaMkara neminAtha ke preraka caritra ke katipaya prasaMgoM ko mahAkAvyocita vistAra ke sAtha, bAraha sargoM ke vyApaka kalevara meM prastuta kiyA gayA hai / kIrtirAja kAlidAsottara una ine-gine kaviyoM meM haiM, jinhoMne mAgha evaM harSa kI kRtrima tathA alaMkRtipradhAna zailI ke ekachatra zAsana se mukta hokara apane liye abhinava surucipUrNa mArga kI udbhAvanA kI hai / neminAtha kAvya bhAvapakSa tathA kalApakSa kA jo maMjula samanvaya vidyamAna hai, vaha hrAsakAlIna kaviyoM kI racanAoM meM atIva durlabha hai / pANDitya pradarzana tathA bauddhika vilAsa ke usa yuga meM neminAtha mahAkAvya jaisI prasAdapUrNa kRti kI racanA karane meM saphala honA kIrtirAja kI bahuta bar3I upalabdhi hai / neminAtha mahAkAvya kA mahAkAvyatva prAcIna bhAratIya AlaGkArikoM ne mahAkAvya ke jo mAnadaNDa nizcita kiye haiM, unakI kasauTI para neminAthakAvya eka saphala mahAkAvya siddha hotA hai / zAstrIya vidhAna ke anurUpa yaha sambaddha racanA hai tathA isameM, mahAkAvya ke liye Avazyaka, aSTAdhika bAraha sarga vidyamAna haiM / dhIrodAtta guNoM se yukta kSatriyakula- prasUta devatulya neminAtha isake nAyaka haiN| neminAtha mahAkAvya meM zRGgAra rasa kI pradhAnatA hai / karuNa, vIra tathA raudra rasa kA AnuSaMgika rUpa meM paripAka huA hai / mahAkAvya ke kathAnaka kA itihAsa prakhyAta athavA sadAzrita honA Avazyaka mAnA gayA hai| neminAthakAvya kA kathAnaka lokavizruta neminAtha ke carita se sambaddha hai / caturvarga meM se dharma tathA mokSa kI prApti isakA lakSya hai / dharma kA abhiprAya yahA~ naitika utthAna tathA mokSa kA tAtparya Amuka abhyudaya hai / viSayoM tathA anya sAMsArika AkarSaNoM kA parityAga kara parama pada prApta karane kI dhvani, kAvya meM sarvatra sunAI par3atI hai / mahAkAvya kI rUr3ha paramparA ke anusAra neminAthamahAkAvya kA prArambha namaskArAtmaka maMgalAcaraNa se huA hai, jisameM svayaM kAvyanAyaka neminAtha kI caraNavandamA kI gayI hai| vande tanneminAthasya padadvandva zriyAmpadam / nAthairasevi devAnAM yadbhRGgeriva paGkajam // 11 // AlaMkArikoM ke vidhAna kA pAlana karate hue kAvya ke Arambha meM sajjana prazaMsA tathA khalanindA bhI kI gayI hai / yadupati samudravijaya kI rAjadhAnI ke manorama varNana meM kavi ne sannagarIvarNana kI rUr3hi kA nirvAha kiyA hai / kAvya kA zIrSaka caritanAyaka ke nAma para AdhArita hai, tathA pratyeka sarga kA nAmakaraNa usameM varNita viSaya ke anurUpa kiyA gayA hai, jisase vizvanAtha ke mahAkAvyIya vidhAna kI pUrti hotI hai / antima sarga ke eka aMza meM citrakAvya kI yojanA karake jaina kavi ne hemacandra vAgbhaTa Adi jainAcAryoM ke vidhAna kA pAlana kiyA hai / chanda prayoga sambandhI paramparAgata niyamoM kA prastuta kAvya meM AMzika rUpa se nirvAha huA hai| kAvya ke pAMca sargoM meM to pratyeka sarga meM eka chanda kI pramukhatA hai tathA sargAnta meM chanda badala jAtA hai / yaha sAhityAcAryoM ke vidhAna ke sarvathA anurUpa hai / kintu zeSa sAta sargoM meM nAnA vRttoM kA prayoga zAstrIya niyamoM kA spaSTa ullaMghana hai kyoMki mahAkAvya meM chandavaividhya eka-do sargoM meM hI kAmya mAnA gayA hai / mahAkAvyoM kI mAnya paripATI ke anusAra neminAthakAvya meM nagara, parvata, prabhAta, vana, dUtapreSaNa ( pratIkAtmaka ), yuddha, sainya prayANa, putrajanma, janmotsava, SaD Rtu Adi varNyaviSayoM ke vistRta varNana pAye jAte haiM / vastutaH kAvya meM inhIM vastuvyApAra varNanoM kA prAdhAnya hai / paramparAgata niyamoM ke anusAra mahAkAvya meM pAMca nATyasandhiyoM kI yojanA Avazyaka mAnI gayI hai / neminAtha mahAkAvya kA kathAnaka yadyapi atIva saMkSipta hai,
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 56 ] prathama tathApi isameM pAMcoM sandhiyA~ khojI jA sakatI haiN| sarga meM zivAdevI ke garbha meM jinezvara ke avatarita hone meM mukhasandhi hai / isameM kathAnaka ke phalAgama kA bIja nihita hai tathA usake prati pAThaka kI utsukatA jAgrata hotI hai / dvitIya sarga meM svapnadarzana se lekara tRtIya sarga meM putrajanma taka pratimukha sandhi svIkAra kI jA sakatI hai, kyoMki mukhasandhi meM jisa kathAbIja kA vapana huA thA, vaha yahA~ kucha alakSya rahakara putrajanma se lakSya ho jAtA hai| caturtha sarga se aSTama sarga taka garbhasandhi kI yojanA mAnI jA sakatI hai| sUtikarma, snAtrotsava tathA janmotsava meM phalAgama kAvya ke garbha meM gupta rahatA hai| naveM se gyArahaveM sarga taka eka ora neminAtha dvArA vaivAhika prastAva svIkAra kara lene se mukhyaphala kI prApti meM bAdhA upasthita hotI hai, kintu dUsarI ora vadhUgRha meM vadhya pazuoM kA karuNakrandana sunakara unake nirvedagrasta hone tathA dIkSA grahaNa karane se phalaprApti nizcita ho jAtI hai / ataH yahA~ vimarza sandhi kA saphala nirvAha huA hai / gyArahaveM sarga ke anta meM kevalajJAna tathA bArahaveM sarga meM parama pada prApta karane ke varNana meM nirvahaNa sandhi vidyamAna hai / ina zAstrIya lakSaNoM ke atirikta neminAtha mahAkAvya meM mahAkAvyocita rasavyaMjanA, bhavya bhAvoM kI abhivyakti, zailI kI manoramatA tathA bhASA ko udAttatA vidyamAna haiM / nemanAthamahAkAvya ko zAstrIyatA neminAthakAvya paurANika mahAkAvya hai athavA isakI gaNanA zAstrIya zailI ke mahAkAvyoM meM kI jAnI cAhiye, isakA nizcayAtmaka uttara denA kaThina hai / isameM eka ora paurANika mahAkAvyoM ke tattva vartamAna haiM, to dUsarI ora yaha zAstrIya mahAkAvyoM kI vizeSatAoM se bhUSita hai / paurANika mahAkAvyoM kI bhA~ti isameM zivAdevI ke garbha meM jinezvara kA avataraNa hotA hai jisake phalasvarUpa use caudaha svapna dikhAI dete haiN| dikkumAriyA~ navajAta zizu kA sUtikarma karane ke liye AtI haiM / usakA snAtrotsava indradvArA sampanna hotA hai / dIkSA se pUrva bhI vaha bhagavAn kA abhiSeka karatA hai / paurANika zailI ke anurUpa isameM do svatantra stotroM kA samAveza kiyA gayA hai / katipaya anya padyoM meM bhI jinezvara kA prazastigAna huA hai / jinezvara ke janmotsava meM devAMganAe~ nRtya karatI haiM tathA devagaNa puSpavRSTi karate haiM / paurANika mahAkAvyoM kI paripATI ke anusAra isameM nArI ko jIvana-patha kI bAvA mAnA gayA hai| kAvyanAyaka dIkSA lekara kevalajJAna tathA antataH paramapada prApta karate haiN| unakI dezanA kA samAveza bhI kAvya meM huA hai / ina samUce paurANika tattvoM ke vidyamAna hone para bhI neminAtha kAvya ko paurANika mahAkAvya mAnanA nyAyocita nahIM hai / isameM zAstrIya mahAkAvya ke lakSaNa itane puSTa tathA pracura haiM ki isakI yatkiMcita paurANikatA unake sindhu pravAha meM pUrNatayA majjita ho jAtI hai / hAsakAlIna zAstrIya mahAkAvyakI pramukha vizeSatA - varNya viSaya tathA abhivyaMjanA zailI meM vaiSamya - isameM bharapUra mAtrA meM vartamAna hai / zAstrIya mahAkAvyoM kI bhA~ti neminAthamahAkAvya meM vastuvyApAroM kI vistRta yojanA huI hai / isakI bhASA meM adbhuta udAttatA tathA zailI meM mahAkAvyocita praur3hatA evaM garimA hai / citrakAvya kI yojanA ke dvArA kAvya meM camatkRti utpanna karane tathA apanA racanAkauzala pradarzita karane kA prayAsa bhI kavi ne kiyA hai / alaMkAroM kA bhAvapUrNa vidhAna, rasa, vyaMjanA, prakRti tathA mAnava saundarya kA hRdayagrAhI citraNa, sumadhura chandoM kA prayoga Adi zAstrIya kAvyoM kI aisI vizeSatAe~ isa kAvya meM haiM ki isakI zAstrIyatA meM tanika bhI sandeha nahIM raha jAtA / vastuta: neminAthamahAkAvya kI samagra prakRti tathA vAtAvaraNa zAstrIya zailI ke mahAkAvya ke anusAra hai / ataH ise zAstrIya mahAkAvyoM kI koTi meM sthAna denA sarvathA upayukta hai /
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 60 ] kaviparicaya tathA racanAkAla kIrtirAja ke anya adhikAMza jaina kAvyoM kI bhA~ti neminAthamahAkAvya meM kavi prazasti nahIM hai / ataH kAvya se unake jIvana tathA sthitikAla ke viSaya meM kucha bhI jJAta nahIM hotA / anya aitihAsika lekhoM ke AdhAra para unake jIvanavRtta kA punarnirmANa karane kA prayAsa kiyA gayA hai / unake anusAra kIrtirAja apane samaya ke prakhyAta tathA prabhAvazAlI kharataragacchIya AcArya the / ve saMkhavAlagotrIya zAha kocara ke vaMzaja depA ke kaniSTha putra the / unakA janma samvat 1449 meM depA kI patnI devalade kI kukSi se huA / unakA janma nAma delhAkuMvara thA / delhAkuMvara ne caudaha varSa kI alpAvasthA meM, samvat 1463 kI ASAr3ha di ekAdazI ko dIkSA grahaNa kii| jinavarddhanasUri ne ApakA nAma kIrtirAja rakhA / kIrtirAja ke sAhityaguru bhI jinavarddhanasUra hI the / unakI pratibhA tathA vidvattA se prabhAvita hokara jinavarddhanasUri ne samvat 1470 meM vAcanAcArya pada tathA dasa varSa pazcAt jinabhadrasUri ne unheM mehave maiM upAdhyAya pada para pratiSThita kiyA / pUrva dezoM kA vihAra karate samaya jaba kIrtirAja jaisalamera padhAre, to gacchanAyaka jinabhadrasUrine yogya jAnakara unheM samvat 1467 kI mAgha zuklA dazamI ko AcArya pada pradAna kiyaa| tatpazcAt ve kIrtiratnasUra ke nAma se prakhyAta hue| Apake agraja lakkhA aura kelhA ne isa avasara para pada-mahotsava kA bhavya Ayojana kiyA / kIrtirAja 76 varSa kI praur3hAvasthA meM, pazccIsa dina kI anazana-ArAdhanA ke pazcAt samvat 1525 vaizAkha badi paMcamI ko vIramapura meM svarga sidhaare| saMgha ne vahAM pUrva dizA meM eka stUpa kA nirmANa karAyA jo aba bhI vidyamAna hai / vIramapura, mahave ke atirikta jodhapura, AbU Adi sthAnoM meM bhI ApakI caraNapAdukAeM sthApita kI gayIM / jayakIrti aura abhayavilAsakRta gItoM se jJAla hotA hai ki samvat 1879, vaizAkha kRSNa dazamI ko gar3Ale ( bIkAnera kA samIpavartI nAlagrAma ) meM unakA prAsAda banavAyA gayA thA / kIrtiratnasUri ke 51 ziSya the / neminAtha kAvya ke atirikta unake katipaya stavanAdi bhI upalabdha haiM / ' neminAtha mahAkAvya upAdhyAya kIrtirAja kI racanA hai / kIrtirAja ko upAdhyAya pada saMvat 1480 meM prApta huA aura saM0 1467 meM ve AcArya pada para AsIna hokara kIrttiratnasUri bane / ataH neminAmakAvya kA racanAkAla saMvat 1480 tathA 1467 ke madhya mAnanA sarvathA nyAyocita hai / saM0 1495 kI likhI huI isakI prAcInatama prati prApta hai aura yahI isakA racanAkAla hai / kathAnaka neminAtha mahAkAvya ke bAraha sargoM meM tIrthaMkara neminAtha kA jIvanacarita nibaddha karane kA upakrama kiyA gayA hai / kavi ne jisa pariveza meM jinacarita prastuta kiyA hai, usameM usakI katipaya pramukha ghaTanAoM kA hI nirUpaNa sambhava ho sakA hai| cyavanakalyANaka varNana nAmaka prathama sarga meM yAdava rAjasUryapurA meM samudra vijaya kI patnI, zivAdevI ke garbha meM bAIsaveM jineza ke avataraNa kA varNana hai / alaMkAroM ke vivekapUrNa yojanA tathA bimbavaividhya ke dvArA kavi sUryapura kA rocaka kavitvapUrNa citra aMkita karane meM samartha huA hai / dvitIya sarga meM zivAdevI paramparAgata caudaha svapna dekhatI hai / samudravijaya svapnaphala batalAte haiM ki ina svapnoM ke darzana se tumheM pratApI putra kI prApti hogI jo apane bhujabala 1 vistRta paricaya ke liye dekhiye zrI agaravanda nAhaTA tathA bhaMvaralAla nAhaTA dvArA sampAdita 'aitihAsika jaina kAvyasaMgraha', pR0 35-40
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ se cAroM dizAoM ko jItakara codaha bhuvanoM kA adhipati tathA viSaya-sukha meM utanA hI antara hai jitanA gAya tathA bnegaa| prabhAta varNana nAmaka isa sarga ke zeSAMza meM prabhAta snuhI ke dUdha meM / viSayabhoga se AtmA tRpta nahIM ho kA mArmika varNana huA hai / tRtIya sarga meM samudravijaya sakatI, kintu mAtA ke atyadhika Agraha se ve, kevala svapnadarzana kA vAstavika phala jAnane ke liye kuzala unakI icchApUrti ke liye gArhasthya jIvana meM praveza karanA jyotiSiyoM ko nimaMtrita karate haiN| daivajJoM ne batAyA ki svIkAra kara lete haiM / ugrasena kI lAvaNyavatI putrI rAjImatI ina caudaha svapnoM ko dekhanevAlI nArI kI kukSi meM brahmatulya se unakA vivAha nizcaya hotA hai| dasaveM sarga meM neminAtha jina avatIrNa hote haiN| samaya para zivA ne eka tejasvI vadhUgRha ko prasthAna karate haiN| yahIM unako dekhane ke lie putra ko janma diyaa| caturtha sarga meM divakumAriyAM navajAta lAlAyita pura-sundariyoM kA varNana kiyA gayA hai| vadhUgRha zizu kA sUtikarma karatI haiM / meruvarNana nAmaka paMcama sarga meM meM bArAta ke bhojana ke liye baMdhe hue maraNAsanna nirIha indra zizu ko janmAbhiSeka ke liye meru parvata para le pazuoM kA cItkAra sunakara unheM AtmaglAni hotI hai| jAtA hai / isI prasaMga meM meru kA varNana kiyA gayA hai| aura ve vivAha ko bIca meM hI chor3akara dIkSA grahaNa kara chaThe sarga meM bhagavAna ke snAtrotsava kA rocaka varNana hai| lete haiN| gyAraveM sarga ke pUrvAddhaM meM apratyAzita pratyAkhyAna sAtave sarga meM ceTiyoM se putra janma kA samAcAra pAkara se apamAnita rAjImatI kA karuNa vilApa hai / moha-saMyama samudravijaya Ananda vibhora ho jAtA hai| vaha putra-prApti yuddhavarNana nAmaka isa sarga ke uttarArddha meM moha tathA saMyama ke upalakSa meM rAjya ke samasta bandiyoM ko mukta kara detA ke protakAtmaka yuddha kA atIva rocaka varNana hai / parAjita hai tathA jIvavadha para pratibandha lagA detA hai| usane janmo* hokara moha neminAtha ke hRdaya durga ko chor3a detA hai| tsava kA bhavya Ayojana kiyaa| zizu kA nAma ariSTa- jisase unheM kevalajJAna ko prApti hotI hai| bArahaveM sarga meM nemi rakhA gyaa| AThaveM sarga meM ariSTanemi ke zArIrika yAdava kevalajJAnI prabha kI vandanA karane ke liye ujayanta sauMdarya tathA paramparAgata chaha RtuoM kA hRdayagrAhI varNana hai / parvata para jAte haiN| jinezvara kI dezanA ke prabhAva se kucha nAtha ne pAMcajanya ko kautukavaza isa vega se dIkSA grahaNa kara lete haiM tathA kucha zrAvaka dharma svIkAra phUMkA ki tInoM loka bhaya se kampita ho gye| kRSNa ko karate hai| jinendra rAjImatI ko caritraraya para baiThA kara AzaMkA huI ki kahIM yaha bhujabala se mujhe rAjyacyuta na kara mokSapuro bheja dete haiM aura kucha samaya pazcAt apanI prANade, kintu unhoMne zrIkRSNa ko AzvAsana diyA ki mujhe priyA se milane ke liye svayaM bhI parama pada ko prasthAna sAMsArika viSayoM meM ruci nahIM hai, tuma nirbhaya hokara rAjya karate haiN| kA upabhoga kro| navaM sarga meM neminAya ke mAtA-pitA ke neminAthakAvya kA kayAnaka atyalpa hai. kinta kavi ne Agraha se zrIkRSNa ko paliyAM, nAnA yuktiyA~ dekara unheM use vividha varNanoM, saMvAdoM tathA stotroM se puSTa-pUrita kara vaivAhika jIvana meM pravRtta karane kA prayAsa karatI haiN| unakA bAraha sargo ke vistRta AlavAla meM Aropita kiyA hai| . pramukha tarka hai ki mokSa kA lakSya sukha-prApti hai, kintu vaha yaha vistAra mahAkAvya kI kalevarapUrti ke lie bhale hI viSaya bhoga se hI mila jAye, to kaSTadAyaka tapa kI kyA upayukta ho, isase kathAvastu kA vikAsakrama vikhalita AvazyakatA? neminAtha unakI yuktiyoM kA dRr3hatApUrvaka ho gayA hai tathA kathApramAha kI sahajatA naSTa ho gayI hai| khaNDana karate haiN| umA kayA hai ki mokSajanya Ananda kathAnaka ke nirvAha kI dRSTi se neminAthamahAkAvya ko
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhika saphala nahIM kahA jA sakatA / paga-paga para prAsaMgika- neminAthamahAkAvya meM prayukta aprAsaMgika varNanoM ke setu bAMdha dene se kAvya kI kathAvastu katipaya kAvya-rUr3hiyA~ ruka-ruka kara, mandagati se Age bar3hatI hai / vastutaH, kathAnaka saMskRta mahAkAvyoM kI racanA eka nizcita Dharre para kI ora kavi kA adhika dhyAna nahIM hai / kAvya kA adhikatara huI hai jisase unameM aneka zilpagata samAnatAe dRSTigamya bhAga varNanoM se hI Acchanna hai| kathAvastu kA sUkSma saMketa hotI haiN| zAstrIya mAnadaMDoM ke nirvAha ke atirikta unameM karake kavi turanta kisI-na-kisI varNana meM juTa jAtA hai| katipaya kAvyarUr3hiyoM kA manoyogapUrvaka pAlana kiyA gayA kathAnaka kI gatyAtmakatA kA anumAna isI se kiyA jA hai| yahA~ hama neminAtha mahAkAvya meM prayukta do rUDiyoM sakatA hai ki tRtIya sarga meM hue putrajanma kI sUcanA samudra- kI ora vidvAnoM kA dhyAna AkRSTa karanA Avazyaka vijaya ko sAtave sarga meM milatI hai / madhyavartI tIna sarga zizu samajhate haiM kyoMki inakA kAvya meM viziSTa sthAna hai tathA ke sUtikarma, janmAbhiSeka Adi ke vistRta varNanoM para vyaya ye ina rUr3hiyoM ke tulanAtmaka adhyayana ke liye rocaka sAmagno kara diye gaye haiN| tulanAtmaka dRSTi se yahAM yaha jAnanA prastuta karatI haiN| prathama rUr3hi kA sambandha prabhAta varNana se rocaka hogA ki raghuvaMza meM dvitIya sarga meM janma lekara raghu hai| prabhAta varNana kI paramparA kAlidAsa tathA unake caturtha sarga meM digvijaya se lauTa bhI AtA hai| dvitoya sarga paravartI aneka mahAkAvyoM meM upalabdha hai| kAlidAsa kA meM prabhAta kA tathA aSTama meM SaDaRtu kA vistArapUrvaka prabhAta varNana AkAra meM choTA hotA huA bhI mArmikatA meM varNana kiyA gayA hai| kAvya ke zeSAMza meM bhI varNanoM kA bejor3a hai| mAgha kA prabhAtavarNana bahuta vistRta hai, yadyapi bAhulya hai| isa varNanaprAcurya ke kAraNa kAvya ko anviti prAtaHkAla kA isa koTi kA alaMkRta varNana samUce sAhitya khaNDita ho gayI hai| kAvya ke adhikAMza bhAga mala kathA- meM anyatra durlabha hai| anya kAvyoM meM prabhAtavarNana ke nAma vastu ke sAtha sUkSma-tantu se jur3e hue haiN| isaliye kAvya kA para piSTapeSaNa hI huA hai| kItirAja kA yaha varNana kucha kathAnaka laMgar3AtA huA hI calatA hai| kintu yaha smaraNIya vistRta hotA huA bhI sarasatA tathA mArmikatA se paripUrNa hai ki tatkAlIna mahAkAvya-paripATI hI aisI tho ki hai| mAgha kI bhA~ti usane na to dUra ko kaur3o phaikI hai mUla kathA ke saphala viniyoga kI apekSA viSayAntaroM ko aura na vaha jJAna-pradarzana ke phera meM par3A hai| usane to, pallavita karane meM ho kAvyakalA ko sArthakatA mAnI jAtI kuzala citrakAra kI taraha, apanI lalita-prAMjala zailI meM thii| ata: kAtirAja ko isakA pArA doSa denA nyAyya prAtaHkAlIna prakRti ke manorama citra aMkata karake ttkaanhiiN| vastutaH, unhoMne vastuvyApAra ke ina varNanoM ko lona sahaja vAtAvaraNa ko anAyAsa ujAgara kara diyA hai| apano bahuzrutatA kA krIDAMgana na banA kara tatkAlIna mAgadhoM dvArA rAjastuti, hAthI ke jAga kara bhI mastI ke kAvyarUr3ha ke lohapAza se bacane kA ilAdhya prayatna kAraNa AMkhe na kholane tathA karavaTa badala kara zRGkhalArava kiyA hai| karane 3 aura ghor3oM ke dvArA namaka cATane kI rUr3hi kA bhI 2 dhyAne manaH svaM munibhivilambitaM. vilambitaM karkazarociSA tamaH / suSvApa yasmin kumudaM prabhAsitaM, prabhAsitaM paGkajabAndhavoparlaH // 2141 3 nidrAsukhaM samanubhUya cirAya rAtrAvudbhUtazRGkhalAravaM parivartya pArzvam / / prApya prabovamapi deva ! gajendra eSa nonnolayatyalasanetrayugaM madAndhaH / / 2 / 54
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ / 63 isa prasaMga meM prayoga kiyA gayA hai| apanI svAbhAvikatA kAcitkarAdrapratikarmabhaGgabhayena hitvA pataduttarIyam / tathA mAmiva tA ke kAraNa, katirAja kA yaha varNana saMskRta- maJjIravAcAlapadAravindA drutaM gavAkSAbhimukhaM cacAla / sAhitya ke sarvottama prabhAtavarNanoM se Takkara le sakatA hai| 10.13 ___ nAyaka ko dekhane ko utsuka paura yuvatiyoM ke sambhrama caritracitraNa tathA tajanya ceSTAoM kA varNana karanA saMskRta-mahAkAvyoM neminAtha mahAkAvya ke saMkSipta kathAnaka meM pAtroM kI kI eka anya bahupracalita rUDhi hai, jisakA prayoga neminAtha saMkhyA bhI sImita hai| kathAnAyaka neminAtha ke atirikta kAvya meM bhI huA hai / bauddha kavi azvaghoSa se prArambha unake pitA samudravijaya, mAtA zivA devI, rAjImatI, hokara kAlidAsa, mAgha, harSa Adi se hotI huI yaha kAvya ugrasena, pratIkAtmaka samrATa moha tathA saMyama aura dUta kaitava rUr3hi katipaya jaina kaviyoM kI racanAoM meM bhI dRSTigata hI mahAkAvya ke pAtra haiM / parantu ina saba kI caritragata hotI hai| azvaghoSa tathA kAlidAsa kA yaha varNana, apane vizeSatAoM kA nirUpaNa karane se kavi ko samAna saphalatA sahaja lAvaNya se camatkRta hai| mAgha ke varNana meM, unake nahIM milii| anya adhikAMza varNanoM ke samAna, vilAsitA kI pradhAnatA neminAtha hai| upAdhyAya kItirAja kA sambhrama citraNa yathArthatA se jinezvara neminAtha kAvya ke nAyaka haiN| unakA caritra otaprota hai, jisase pAThaka ke hRdaya meM purasundariyoM kI paurANika pariveza meM prastuta kiyA gayA hai jisase unake caritra svarA sahasA pratibimbita ho jAtI hai| nArI ke nIvI- ke katipaya pakSa hI udghATita ho sake haiM aura usameM koI skhalana athavA adhovastra ke girane kA varNana, isa sandarbha navInatA bhI dRSTigata nahIM hotii| ve devocita vibhUti meM, prAyaH sabhI kaviyoM ne kiyA hai / kAlidAsa ne adhI- tathA zakti se sampanna haiN| unake dharA para avatIrNa hote ratA ko nIvIskhalana kA kAraNa batA kara maryAdA kI rakSA ho samudra vijaya ke samasta zatru mlAna ho jAte haiM / dikkukI hai| mAgha ne isakA koI kAraNa nahIM diyA jisase mAriyA~ unakA sUtikarma karatI haiM tathA janmAbhiSeka sampanna usako nAyikA kA vilAsI rUpa adhika mukhara ho gayA karane ke liye svayaM surapati indra jinagRha meM AtA hai| hai / nagna nArI ko janasamUha meM pradarzita karanA jaina yati pAJcajanya ko phUMkanA tathA zaktiparIkSA meM SoDazakalA sampanna kI pavitratAvAdI vRtti ke pratikUla thA, ataH usane isa zrIkRSNa ko parAjita karanA unakI anupama zaktimattA ke rUDhi ko kAvya meM sthAna nahIM diyaa| isake viparIta kAvya pramANa haiN| meM uttarIya-pAta kA varNana kiyA gayA hai| zuddha naitikatA neminAtha vItarAga nAyaka haiN| yauvana kI mAdaka vAdI dRSTi se to zAyada yaha bhI aucityapUrNa nahIM kintu avasthA meM bhI veSayika sukhabhoga unheM abhibhUta nahIM kara nIvIskhalana kI tulanA meM yaha avazya hI kSamya hai, aura pAte / kRSNapatniyA~ nAnA pralobhana tathA yuktiyA~ dekara unheM kavi ne isakA jo kAraNa diyA hai usase to purasundarI para vaivAhika jIvana meM pravRtta karane kA prayAsa karatI haiM, kintu kAmukatA kA doSa Aropita hI nahIM kiyA jA sktaa| ve himAlaya kI bhA~ti aDiga tathA aDola rahate haiM / unakA kI tirAja kI nAyikA hAtha ke Ardra prasAdhana ke miTane dRr3ha vizvAsa hai ki vaiSayika sukha paramArtha ke zatru hai| ke bhaya se uttarIya ko nahIM pakar3atI, aura vaha usI avasthA unase AtmA usI prakAra tRpta nahIM ho sakatI jaise jalarAzi meM gavAkSa kI ora daur3a jAtI hai| se sAgara athavA kATha se agni / unake vicAra meM dhauSadhi
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ ko chor3a kara kAmAtura mUDha hI nArI rUpI auSadha kA haiN| 'na kharo na bhRyasA mRdRH' unakI nIti kA mUlamantra hai / sevana karatA hai| vAstavika sakha ihaloka meM hI vidya valIbatvaM kevalA kssaantishcnnddtvmvivekitaa| mAna hai| dvAbhyAmataH sametAbhyAM so'Ta siddhimamanyata // 1 / 43 hitaM dharmoSadhaM hitvA maDhAH kAmajvarArditAH / prazAsana ke cAru saMcAlana ke liye unhoMne nyAyapriya tathA mukhapriyamapazyantu sevante lalanauSadhA" // 6 / 4 zAstravettA mantriyoM ko niyukta kiyA hai (1 / 47) / unake AtmA toSayitaM naiva zakyo vaiSayikaiH mukhH| rimatakAnta oSTha mitroM ke liye akSaya koza luTAte haiM to salilairiva pAthodhiH kASTariva dhanaJcayaH // 1 / 25 unakI bhra bhaMgimA zazuoM para vajrapAta karatI hai| anantamakSayaM saukhyaM bhuJjA no brahmasadma ni / vajradaNDAyate so'yaM pratyanIkamahIbhujAm / jyoti:svarUpa evAyaM tiSThatyAtmA sanA naH // 6 / 26 ___ kalpadramAyate kAmaM pAdadvandvopajI vinAm / / 1 / 52 neminAtha pitRvatsala putra haiN| mAtA ke Agraha se ve, prajAprema samudravijaya ke caritra kA eka anya guNa hai| icchA na hote hae bhI ve bala unakI prasannatA ke lie vivAha yathocita kara-vyavasthA se usane sahaja hI prajA kA vizvAsa karanA svIkAra lete haiN| kintu vadhU gRha meM bhojanArtha badhya prApta kara liyA hai| pazuoM kA Arta svara sunakara unakA nida prabala ho jAlA hai aura ve vivAha se vimukha hokara pravrajyA grahaNa kara lete haiN| AkArAya lalau lokAd bhAgadheyaM na tRSNayA / 1 / 45 samudra vijaya- yadupati samudravijaya kathAnAyaka nemi- samudravijaya putravatsala pitA haiN| putra janma kA nAtha ke pitA haiN| unameM rAjocita mace gaNa vidyamAna hai| samAcAra sunakara unakI bAche khila jAtI haiN| putra-prApti ve rUpavAn, zaktizAlI, aizvarya sampanna tathA prahara medhAvI ke upalakSya meM ve muktahasta se dhana vitarita karate haiM, bandiyoM haiN| unake guNa alaMkaraNa mAtra nahIM haiM. ve vyAvahArika ko mukta kara dete haiM tathA janmotsava kA ThATadAra Ayojana jIvana meM unakA upayoga karate haiM (zakteranagaNAH kriyAH karate haiM, jo nirantara bAraha dina taka calatA hai| 1 / 36) / samudravijaya antas se dhAmika vyakti haiN| unakA dharma samudravijaya tejasvI zAsaka haiM / unake bandI ke zabdoM sarvopari hai / Arhata-dharma unheM putra, patnI, rAjya tathA prANoM meM agni tathA sUrya kA teja bhale hI zAnta ho jAye. unakA se bhI adhika priya hai| parAkrama sarvatra apratihata hai| prANebhyo'pi dhanebhyo'ti yoSidbhyo'pyadhikaM priyam / vidhyA yate'mbhasA vahniH sUryo'bdena pidhIyate / so'masta medinIjAni vizuddha dharmamAhatam // 1 / 42 na kenApi paraM rAjasvatteja: parihIyate // 7 / 25 isa prakAra samadavijaya trivargasAdhana meM rata haiN| isa siMhAsanArur3ha hote hI unake zatru niSprabha ho jAte haiM / phalataH savyavasthA tathA nyAyaparAyaNatA ke kAraNa unake rAjya meM zatru lakSmo ne unakA isa prakAra varaNa kiyA jaise navayauvanA samaya para varSA hotI hai, pRthvI ratna upajAtI hai tathA prajA bAlA vivAhavelA meM pati kA (1 / 38) / unakA rAjya nirajIvI hai / aura vaha svayaM rAjya ko isa prakAra nizcinta pAzavika bala para AdhArita nahIM hai| kevala kSamA ko hokara bhogate haiM jaise kAmo kAminI kI kaMcana kAyA ko| napuMsakatA tathA nirbAdha pracaNDatA ko aviveka mAna kara, ina kAle varSati parjanyaH sUte ratnAni medinI / donoM ke samanvaya ke AdhAra para hI ve rAjya-saMcAlana karate prajAzcirAya jIvanti tasmin bhuJjati bhUtalam // 1 // 44
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ samRddhamabhajadrAjyaM sa samastanayAmalam / mahAkAvya kI bhAvasamRddhi tathA kAvyamattA kA pramukha kAraNa kAmIva kAminI kAyaM sa sa maratana yAmalam // 1 54 isakA manorama prakRti-citraNa hai| kIrtirAja ne mahAkAvya rAjImatI-rAjImatI kAvya kI abhAgI nAyikA ke anya pakSoM kI bhA~ti prakRti-citraNa meM bhI apanI maulihai| vaha zIlasampanna tathA atula rUpavatI hai| use katA kA paricaya diyA hai| kAlidAsottara mahAkAvyoM neminAtha kI patnI banane kA saubhAgya milane lagA thA, meM prakRti ke uddIpana pakSa kI pArzvabhUmi meM ukti vaicitrya kintu krUra vidhi ne, palaka jhapakate hI usakI navodita ke dvArA nAyaka-nAyikAoM ke vilAsitApUrNa citra aGkita AzAoM para pAnI phera diyaa| vivAha meM bhojanArtha bhAvI karane kI paripATI hai| prakRti ke Alambana-pakSa ke prati vyApaka hiMsA se udvigna hokara neminAtha dIkSA grahaNa kara vAlmIki tathA kAlidAsa kA-sA anurAga anya saMskRta lete haiN| isa akAraNa nikarAraNa se rAjImatI stabdha raha kaviyoM meM dRSTigocara nahIM hotaa| kItirAja ne yadyapi jAtI hai| bandhujanoM ke samajhAne-bujhAne se usake tapta vividha zailiyoM meM prakRti kA citraNa kiyA hai, kintu prakRti hRdaya ko sAntvanA to milatI hai, kintu usakA jIvana-koza ke sahaja-svAbhAvika citra prastuta karane meM unakA mana adhika rIta cukA hai| antataH vaha kevalajJAnI neminAtha kI dezanA ramA hai aura ina svabhAvoktiyoM meM hI unakI kAvyakalA se paramapada ko prApta karatI hai| kA utkRSTa rUpa vyakta huA hai| ugrasena -- bhojaputra ugrasena kA caritra mAnavIya guNoM prakRti ke Alambana pakSa ke citraNa meM kItirAja ne se otaprota hai| vaha uccakulaprasUta nItikuzala zAsaka sUkSma paryavekSaNa kA paricaya diyA hai| varNyaviSaya ke hai| vaha zaraNAgata vatsala, guNaratnoM kI nidhi tathA sAtha tAdAtmya sthApita karane ke pazcAt prastuta kiye kIrtilatA kA kAnana hai| lakSmI tathA sarasvatI, apanA gaye ye citra adbhuta sajIvatA se spandita haiN| hemanta meM paramparAgata dveSa chor3a kara usake pAsa eka sAtha rahatI haiN| dina kramazaH choTe hote jAte haiM tathA kuhAsA uttarottara vipakSI nRpagaNa usake teja se bhIta hokara kanyAoM ke upa bar3hatA jAtA hai| upamA ko surucipUrNa yojanA ke dvArA hAroM se usakA roSa zAnta karate haiN| kavi ne hemantakAlIna isa prAkRtika tathya kA mArmika citra anya pAtra aGkita kiyA hai| zivAdevI neminAtha kI mAtA hai| kAvya meM usake caritra kA pallavana nahIM huA hai| pratIkAtmaka samrATa moha upayayau zanakairiha lAghavaM dinagaNo khalarAga ivA nizam / tathA saMyama rAjanItikuzala zAsakoM kI bhAMti AcaraNa vavRdhire ca tuSArasamRddhyo'nusamayaM sujanapraNayA iva // 8 / 48 karate haiN| moharAja dUta kaitava ko bhejakara saMyama nRpati zaratkAlIna upakaraNoM kA yaha svAbhAvika citra manoko neminAtha kA hRdaya durga chor3ane kA Adeza detA hai| dUta ramatA se otaprota hai| pUrNa nipuNatA se apane svAmI kA pakSa prastuta karatA hai / saMyamarAja kA mantrI zuddha viveka dUta kI uktiyoM kA muMha ApaH praseduH kalamA vipecurhasAzcukUjurjahasuH kajAni / tor3a uttara detA hai| sambhUya sAnandamivAvateruH zaradguNAH sarvajalAzayeSu // 8 / 82 prakRti-citraNa- neminAthakAvya ke vistRta phalaka para isa zleSopamA meM zarat kA samagra rUpa ujAgara karane prakRti ko vyApaka sthAna prApta huA hai| vastuta: neminAtha meM kavi ko AzAtIta saphalatA milI hai|
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ rasavimukta vilolapayodharA hsitkaashlstplitaaNkitaa| hrAsakAlIna mahAkAvya-pravRtti ke anusAra kItirAja kSarita-pavitrama zAlikaNa dvijA jayati kApi zarajaratI kssitau| ne prakRti ke uddIpana rUpa kA bhI varNana apane kAvya meM kiyA 8 / 43 hai| uddIpana rUpa meM prakRti mAnava kI bhAvanAoM ko udvelita . pAvasa meM dAminI kI damaka, varSA kI avirAma phuhAra karatI hai / prastuta paMktiyoM meM smarapaTa hasadRza dhanagarjanA tathA zItala bayAra mAdaka vAtAvaraNa kI saSTi karatI haiN| ko vilAsI janoM kI kAmAgni ko pradIpta karate hae pavana jhakore khAkara meghamAlA, madhuramandra garjanA karato huI citrita kiyA gayA hai jisase ve raNazUra kAmaraNa meM parAjita gaganAMgana meM ghUmatI phiratI hai| varSAkAla ke isa sahaja hokara prANavallabhAoM kI manuhAra karane meM pravRtta ho dRzya ko kAvya meM isa prakAra prastuta kiyA gayA hai| upamA jAte haiN| ke prayoga ne bhAvAbhivyakti ko samarthatA pradAna kI hai| smarapateH paTahAniva vAridAn kSaradabhrajalA kalagajitA sacapalA cplaanilnoditaa| ninadato'tha nizamya vilAsinaH / diva cacAla navAmbudamaNDalI gajaghaTeva manobhavabhUpateH // 8 / 38 samadanA nyapatannavakAminIneminAthamahAkAvya meM pazRprakRti ke bhI abhirAma citra caraNayo raNayogavido'pi hi // 8 // 37 prastuta kiye gaye haiN| ye eka ora kavi kI sUkSma nirIkSaNa uddIpana pakSa ke isa varNana meM prakRti pRSThabhUmi meM calI zakti ke sAkSI haiM aura dUsarI ora usake pazajagata kI gayA hai aura premI yugaloM kA bhoga-vilAsa pramukha ho ceSTAoM ke gahana adhyayana ko vyakta karate haiN| hAthI kA gayA hai, kintu paramparA se aise varNanoM kI gaNanA uddIpana yaha svabhAva hai ki vaha rAta bhara gaharI nIMda sotA hai| ke antargata hI kI jAtI hai| prAta:kAla jAgakara bhI vaha alasAI A~khoM ko mastI se priyakaraH kaThinastanakumbhayoH priyakaraH srsaatvpllv:| made par3e rahatA hai kintu bAra-bAra karavaTeM badala kara pAda priyatamA samabIjayadAkulAM navaratAM varatAntalatAgRhe / / zRkhalA se zabda karatA hai jisase usake jagane kI sUcanA 8123 gajapAloM ko mila jAtI hai| nimnokta svabhAvokti meM neminAtha kAvya meM prakRti kA mAnavIkaraNa bhI huA yaha gajaprakRti sAkAra ho uThI hai / hai| prakRti para mAnavIya bhAvanAoM tathA kAryakalApoM kA nidrAsukhaM samanubhUya cirAya rAtrA. Aropa karane se vaha mAnava kI bhA~ti AcaraNa karatI hai| vudbhUtazRGkhalAravaM parivartya paarshvm| prAtaHkAla sUrya ke udita hote hI kamalinI vikasita ho prApya prabodhamapi deva ! gajendra eSa jAtI hai aura bhramaragaNa usakA rasapAna karane lagate haiM isakA ___ nonmIlayatyalasanetrayugaM madAndhaH / / 2 / 54 citraNa kavi ne sUrya para nAyaka, kamalinI meM nAyikA tathA vyAdha ke madhuragota ke vazIbhUta hokara, apanI priyAoM bhramaragaNa para parapuruSa kA Aropa karake kiyA hai / apano ke sAtha vana meM caukar3I bharate hae hariNoM kA hRdayanAhI preyasI ko para puruSoM se cumbita dekha kara sUrya krodha se citra isa prakAra aGkita kiyA gayA hai| lAla ho jAtA hai tathA kaThora pAdaprahAra se usa vyabhikalagItinAdarasaraGgave dino hariNA amI hariNalocane vne| cAriNI ko daNDita karatA hai| saha kAminIbhiralamutpatanti he. paripItavAtapariNoditA iva // yatra bhramadmamaracumbitAnanA 12 / 11 mavekSya kopAdiva mUni padminIm /
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ svapreyasI lohitamUrtimAvahan kintu unakA yamaka na kevala duharUtA se mukta hai apitu isase kaThorapAdainijaghAna tApanaH // 2 / 42 prakRti varNanoM kI prabhAvazAlitA meM vRddhi huI hai| nimnalikhita padya meM latAoM ko pragalbhA nAyikAoM saundarya citraNa-kIrtirAja ne kAvya ke katipaya ke rUpa meM citrita kiyA gayA hai jo puSpavatI hotI huI bhI pAtroM ke kAyika saundarya kA hRdayahArI citraNa kiyA hai, taruNoM ke sAtha bAhya rati meM lIna ho jAtI haiN| parantu unakI kalA kI sampadA rAjImatI tathA devAMganAoM komalAGgayo latAkAntAH pravRttA yasya kaanne| ke citroM ko hI milI hai| saundarya-citraNa meM adhikatara puSpavatyo'nyaho citraM taruNAliGganaM vyadhuH // 1 / 31 nakhazikhapraNAlI kA Azraya liyA gayA hai jisake antargata katipaya sthaloM para prakRti kA Adarza rUpa citrita vaya pAtra ke aMgoM-pratyaMgoM kA sUkSma varNana kiyA jAtA kiyA gayA hai| aise prasaMgoM meM prakRti nisargaviruddha Aca- hai| kavi ne bahudhA paramparAmukta upamAnoM ke dvArA apane raNa karatI hai| jinajanma ke avasara para prakRti ne apanI pAtroM kA saundarya vyakta kiyA hai kintu upamAnayojanA meM svabhAvagata vizeSatAoM ko chor3a kara Adarza rUpa prakaTa upameya-sAdRzya kA dhyAna rakhane se unake saundarya citroM meM kiyA hai| sahaja AkarSaNa tathA sajIvatA kA samAveza ho gayA hai| sapadi dazadizo'trAmeyanamalyamApuH jahA~ navIna upamAnoM kA prayoga kiyA gayA hai vahA~ kAvyasamajani ca samaste jIvaloke prakAzaH // kalA meM adbhata bhAvapreSaNIyatA A gayI hai| nimnokta padya api vavuranukUlA vAyatro reNuvarja meM devAMganAoM kI jaghanasthalI ko kAmadeva kI AsanagaddI vilayamagamadApad dausthyaduHkhaM pRthivyAm // 3 // 39 kaha kara usakI puSTatA tathA vistAra kA sahaja bhAna karA prakRticitraNa meM kAttirAja ne parigaNanAtmaka zailo / diyA gayA hai| kA bhI Azraya liyA hai| nimnokta padya meM vibhinna vakSoM vRtA dukUlena sukomalena vilagnakAJcIguNajAtyaratnA / vibhAti yAsAM jaghanasthalI sA manobhavasyAsanagandikeva / / ke nAmoM kI gaNanA mAtra kara dI hai| sahakAraeSa khadiro'yamajuno'yamimau palAzabakulo sahodgatA / 647 isI prakAra rAjImatI kI jaMghAoM ko kadalIstambha kuTa jAvamU sarala eSa campako madirAkSi zelavipina gaveSyatAma // tathA kAmagaja ke AlAna ke rUpa meM citrita karake eka ora 12 / 13 unakI suDaulatA tathA zItalatA ko vyakta kiyA gayA hai to kAvya meM eka sthAna para prakRti svAgata katra ke rUpa meM dUsarI ora, unakI vazIkaraNa kSamatA ko ujAgara kara diyA prakaTa huI hai| gayA hai| racayituM hya citAmatithikriyAM pathikamA hvayatova sagauravam / babhAvurUyugaM yasyAH kadalIstambhakomalam / kusumitA phalitAmravaNAvalI suvayasAM vayasAM kalakUjitaH // AlAna iva durdAnta-mInave tanahastinaH // 655 818 neminAtha mahAkAvya meM upamAna kI apekSA upameya isa prakAra kIrtirAja ne prakRti ke vividha rUpoM kA aMgoM kA vaiziSTya batAkara, vyatireka ke dvArA bhI pAtro citra kiyA hai / hrApAlona saMskRta mahAkAvyakAroM ko kA lokottara sondarya citrita kiyA gayA hai| rAjImato kI bhA~ti unhoMne prakRti citraga meM yamaka kI yojanA ko hai mukhamAdhurI se parAsta lAvaNyanidhi candramA ko, lagnAvaza
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 68 ] muMha chipAne ke liye, mana meM mAna-mArA phiratA huA citrita karake navayauvanA rAjImatI ke sarvAtizAyI mukhasaundarya ko mUrta kara diyA hai / yasyA vastreNa jita: zaMke lAghavaM prApya candramAH / tulavadvAyunotkSipto bambhramIti nabhastale // 52 rasayojanA zAstrIya vidhAna ke anusAra mahAkAvya meM zRGgAra, vIra tathA zAnta meM se kisI eka rasa kI pradhAnatA honI cAhie / neminAtha mahAkAvya meM zRGgAra kA aGgI rasa ke rUpa meM pallavana huA hai / vIra, raudra, karuNa Adi zRGgAra rasa ke poSaka bana kara Ae haiM / RtuvarNana ke prasaMga meM zRGgAra ke aneka ramaNIka citra dRSTigata hote haiM / smarapateH paTahAniva vAridAn ninadato'ya nizamya vilAsinaH / samadanA nyapatannavakAminIcaraNayoH raNayogavido'pi hi // 1 8 / 37 yahA~ nAyaka kI nAyikAviSayaka rati sthAyIbhAva hai / pramadA Alambana vibhAva hai / kAmadundubhitulya meghagarjanA uddIpana vibhAva hai| raNajetA nAyaka kA mAnabhaMjana ke nimitta nAyikA ke caraNoM meM giranA anubhAva hai / autsukya, mada Adi vyabhicArI bhAva haiN| ina vibhAva, anubhAva tathA saMcArI bhAvoM se puSTa hokara nAyaka kA sthAyIbhAva zRGgAra ke rUpa meM niSpanna huA hai / nimnokta padya meM zRMGgArarasa kI sundara abhivyakti huI hai| upavane pavaneritapAdape navataraM bata rantumanAH parA / sakaruNA karuNAvacaye priyaM priyatamA yatamAnamavArayat / / 6 / 22 pAMcaveM sarga meM sahasA siMhAsana ke prakampita hone se krodhonmata hue indra ke varNana meM raudra rasa kA bhavya citraNa huA hai| lalATapaTTa bhrukuTIbhayAnakaM dhruvo bhujaMgAviva dAruNAkRtI | yaH kAlA atikuNDakhaNDAnAbhaM mukhamAdaye'sau // dadaMza dantai raSayA harinijI rasena zacyA adharAvivAdharau // prasphoTayAmAsa karAvitastataH krodhadra masyolbaNapallavAviva // 5 / 3-4 ajJAta yahAM indra kA hRdgata krodha sthAyIbhAva hai / jinezvara Alambana vibhAva hai / siMhAsana kA akasmAta kAMpanA uddIpana vibhAva hai / lalATa para bhRkuTi kA prakaTa honA, bhauhoM kA tananA, netroM kA agnikuNDa kI bhAMti agnivarSA karanA, adharoM kA kATanA tathA hAthoM kA sphoTana anubhAva haiN| amarSa, AkSepa, ugratA Adi saMcArI bhAva saMyoga se krodha raudra rasa ke rUpa meM vyakta haiM / inake huA hai / pratIkAtmaka samrATa moha ke dUta tathA saMyamarAja ke nItinipuNa mantrI viveka kI uktiyoM ke antargata, gyArahava sarga meM, vorarasa kI kamanIya jhAMkI dekhane ko milatI hai / yadi zaktirihAsti te prabhoH pratigRhNAtu tadA tu tAnyapi / parameSa vilolajihvayA kapaTI bhApayate jagajjanam ||11|44 mantrI viveka kA utsAha yahA~ sthAyI bhAva ke rUpa meM vartamAna hai| moharAja Alambana hai / usake dUta kI kaTUktiyA~ uddIpana kA kAma karatI haiM / mantrI kA vipakSa ko cunautI denA tathA moha kI vAcAlatA kA majAka ur3AnA anubhAva haiN| dhRti, garva, tarka Adi saMcArI bhAva haiM / isa prakAra vIrarasa samUce upakaraNa yahAM vidyamAna haiM / isI sarga meM apratyAzita pratyAkhyAna se zokatata rAjIta ke vilApa meM karuNarasa ko sRSTi huI hai / atha bhojanarendraputrikA pravimuktA prabhugA tapasvinI / vyalapadgaladazrulocanA zithilAMgA luThitA mahItale // 11 // 1 rAjImatI kA nirAkaraNajanya zoka sthAyIbhAva hai / neminAtha Alambana vibhAva haiN| vivAha se acAnaka virata hokara unakA pravrajyA grahaNa kara lenA uddIpana vibhAva hai| pRthvI para loTanA, aMgoM kA vicitra honA tathA ApU
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ bahAnA anubhAva haiN| viSAda, cintA, smRti Adi prayoga huA hai / nave sarga meM bhASA ke the samasta guNa dekhe vyabhicArI bhAva haiN| inase samRddha hokara rAjImatI ke jA sakate haiN| zoka kI abhivyakti karuNa rasa ke rUpa meM huI hai| vivAhaya kumArendra ! bAlAzcaJcalalocanAH / isa prakAra kItirAja ne kAvya meM rasAtmaka prasaMgoM ke bhukSva bhogAn samaM tAbhirapsarobhirivAmaraH // dvArA pAtroM ke manobhAvoM ko vANo pradAna kI hai tathA rUpa-saundarya-sampannAM zIlAlaGkAradhAriNIm / kAvya saundarya ko prasphuTita kiyA hai| jharallAvaNya-pIyUSa-sAndra-pInapayodharAm // bhASA hemAbjagarbhagaurAGgoM mRgAkSI kulabAlikAm / neminAtha mahAkAvya kI saphalatA kA adhikAMza zreya ye nopabhuJjate lokA vedhasA vaJcitA hi te // isakI prasAdapUrNa prAMjala bhASA ko hai| vidvattApradarzana, saMsAre sArabhUto yaH kilAyampramadAjanaH / uktiTe citrya, alaMkaraNapriyatA Adi samakAlIna pravRttiyoM yo'sArazcetavAbhAti gardabhasya guNopamaH // 6 / 12-15 ke prabala AkarSaNa ke samakSa AtmasamarpaNa na karanA kIrti- zArdUlavikrIDita jaise vizAlakAya chanda meM bhASA ke rAja kI maulikatA tathA suruci kA dyotaka hai / neminAtha mAdhurya ko yathAvat surakSita rakhanA kavi kI bahuta bar3I mahAkAvya kI bhASA mahAkAvyocita garimA tathA prANavattA upalabdhi haise maNDita hai| kavi kA bhASA para pUrNa adhikAra hai kintu puNyADhya kamalA yathA nijapati yoSAH suzolA yathA anAvazyaka alaMkaraNa kI ora usakI pravRtti nahIM / isI- sUtrAthaM vizadA yathA vivRtayastArA yathA zItagum / liye usake kAvya meM bhAvapakSa tathA kalApakSa kA manorama puMsAM karma yathA dhiyazca hRdayaM khAnAM yathA vRttayaH samanvaya dRSTigata hotA hai / neminAtha mahAkAvya kI bhASA sAnandaM kulakoTayaH kila yadUnAmanvagustaM tathA // kI mukhya vizeSatA yaha hai ki vaha, bhAva tathA paristhiti 10 / 10 ke anusAra svata: apanA rUpa parivartita karatI jAtI hai| yadyapi samasta mahAkAbya prasAdaguNa ko mAdhurI se phalasvarUpa vaha kahIM mAdhurya se taralita hai to kahIM oja se ota-prota hai, kintu sAtaveM sarga meM prasAda kA sarvotama rUpa pradIpta / bhAvAnukUla zabdoM ke vivekapUrNa cayana tathA kuzala dIkha par3atA hai| isameM jita sahaja, sarala tathA subodha gumphana se dhvanisaundarya ko sRSTi karane meM kavi ne siddha- bhASA kA prayoga huA hai, usa para sAhityadarpaNakAra ko hastatA kA paricaya diyA hai / anuprAsa tathA yamaka ke suru- yaha ukti "cittaM vyApnoti yaH kSipraM zuSkandhanamivAnala:' cipUrNa prayoga se unake kAvya ke mAdhurya meM racanAtmaka jhaMkRti akSarazaH caritArtha hoto hai|| kA samAveza ho gayA hai| nimnalikhita padya meM yaha vizeSatA babhau rAjJaH sabhAsthAnaM nAnAvicchitisundaram / bharapUra mAtrA meM vidyamAna hai| prabhorjanmamaho draSTuM svavimAnamivAgatam // 7 // 13 guruNA ca yatra taruNA'guruNA vasudhA kriyeta surbhirvsudhaa| anekaH svArthamicchadbhivinIpakAvanopakaiH / kamanAtureti ramaNekamanA ramaNI surasya zucihAramaNI // 5 / 51 rAjamArgastadAkIrNaH khagairiva phaladrumaH // 7 / 15 zRGgAra Adi komala bhAvoM ke citraNa kI padAvalI nItikathana kI bhASA sabase sarala hai| nave sarga meM mAkhana-sI mRdula, saundarya-sI sundara tathA yauvana-sI mAdaka neminAtha kI nItiparaka uktiyA~ bhASA ko isI saralatA, hai| aise prasaMgoM meM sarvatra allasamAsa vAlo padAvalI kA masUNatA tathA komalatA se yukta haiM /
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ / 70 hitaM dharmoSadhaM hitvA mUDhAH kAmajvarAditAH / 1-hI prema tadyadvazavarticittaH pratyeti duHkhaM sukharUpameva mukhapriyamapathyantu sevante lalanauSadham / / 6 / 24 / 2 / 43 AtmA toSayituM naiva zakyo vaiSayikaiH sukhaiH / 2-vicArya vAcaM hi vadanti dhIrAH / 3 / 18 salilairiva pAyodhi: kASThariva dhanaJjayaH / 6 / 25 3- uccaiH sthitirvA kva bhavejjaDAnAm / 6 / 13 kintu krodha tathA yuddha ke varNana meM bhASA oja se 4-sthAnaM pavitrAH kva na vA labhante / 6 / 33 paripUrNa ho jAtI hai| ojavyaMjaka kaThora zabdoM ke dvArA 5-jano'bhinave ramate'khilaH / 813 yatheSTa vAtAvaraNa kA nirmANa karake kavi ne bhAvavyaMjanA ko 6- kAle ripumapyAzrayetsudhIH / 8 / 46 atova samartha banA diyA hai| moha tathA saMyama ke yuddha 7-sakalo'pyuditaM zrayatIha janaH / 8 / 53 varNana meM bhASA kI yaha zaktimattA vartamAna hai| -pitroH sukhAyaiva pravartante sunandanAH / 6 / 34 raNatUryarave samutthite bhtthkkaaprigjite'mbre| ___-zuddhirna tapo vinAtmanaH / 11 / 23 ubhayorbalayoH parasparaM parilagno'tha vibhISaNo raNaH // 11176 pAMcave sarga meM indra ke krodhavarNana meM jisa padAvalI ko 10-nahi kAryA hitadezanA jar3e / 11148 yojanA kI gayI hai, vaha apane vega tathA nAda se hRdaya meM 11-nahi dharmakarmaNi sudhIvilambate / 12 / 2 oja kA saMcAra karatI hai| isa dRSTi se yaha padya vizeSa ina bahumUlya guNoM se bhUSita hotI huI bhI neminAthadarzanIya hai| kAvya ko bhASA meM katipaya doSa haiM, jinakI ora saMketa na vipakSapakSakSayabaddhakakSa vidyullatAnA miva saJcayaM tt| karanA anyAyapUrNa hogaa| kAvya meM kucha aise sthaloM para sphuratsphuliGga kulizaM karAlaM dhyAtveti yAvatsa jidhRkSatisma vikaTa samAsAnta padAvalI kA prayoga kiyA gayA hai jahA~ // 59 usakA koI aucitya nahIM hai| yuddhAdi ke varNana meM to kItirAja kI bhASA meM bimba nirmANa ko pUrNa kSamatA samAsa bahulA zailI abhISTa vAtAvaraNa ke nirmANa meM sahAyaka hai| sambhrama ke citraNa meM bhASA tvarA tathA vega se pUrNa hotI hai, kintu meruvarNana ke prasaMga meM isakI kyA hai| devasabhA ke isa varNana meM, upayukta zabdAvalI ke sArthakatA hai ? prayoga se sabhAsadoM kI indraprayANajanya AkulatA sAkAra bhittipratijvaladanekamanojJaralaniryanmayUkhapaTalIsatata prakAzAH / ho uThI hai| dvAreSu nirmaka rapuSkariNIjalomimUrddhanmahamuSitayAtrikagAtradharmAH dRSTi dadAnA sakalAsu dikSu kimetadityAkulitaM bru vaannaa| // 552 utthAnato devapaterakasmAt sarvApi cukSobha sabhA sudharmA // isake atirikta ne minAya mahAkAvya meM yatra-tatra, chanda 5 / 18 pUrti ke liye balAt atirikta padoM kA prayoga kiyA gayA neminAtha kAvya meM yatra-tatra madhura sUktiyoM tathA hai / svakAntaraktAH ke pazcAt 'zucayaH' tathA 'pativratAH' lokoktiyoM kA prayoga huA hai jo isakI bhASA kI (2 / 36) kA, zuka ke sAtha 'vi' kA (2 / 58) marAla ke lokasampRkti ko sUcaka haiM tathA kAvya kI prabhAvakAritA sAtha khaga kA (2 / 59), vizArada ke sAtha 'vizeSyajana' kA ko vRddhigata karatoM haiN| kotapaya mArmika sUktiyA~ yahA~ (111 / 6) tathA vadanti ke sAtha 'vAcam' kA (3 / 18) prayoga udhRta ko jAto haiN| sarvathA Avazyaka nahIM hai / inase eka ora, ina sthaloM para,
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 71 ] kavi kI chanda prayoga meM asamarthatA vyakta hotI hai, dUsarI tuda me tatadambhatvaM tvaM bhadantatameda tu| ora, yahA~ vaha kAvyadoSa A gayA hai, jo sAhityazAstra meM rakSa tAta ! vizAmIza ! zamIzA vitatAkSara // 12 // 38 'adhika' nAma se khyAta hai| prastuta do padyoM kI padAvalI meM pUrNa sAmya hai, kintu neminAtha kAvya meM katipaya dezI zabda bhI prayukta hue padayojanA tathA vigraha ke vaibhinya ke AdhAra para inase do haiM / bIca ke liye vicAla, gaddI ke liye gandikA; mAlI bhinna-bhinna artha nikAle gaye haiM / ke liye mAlika: ullekhanIya haiN| inameM se 'vicAla' zabda mahAmada bhavA''rAgahari vigrahahAriNam / kucha uccAraNa bhinnatA ke sAtha, paMjAbI meM aba bhI pramodajAtatArenaM zreyaskaraM mahAptakam // 12 // 41 pracalita hai| mahAma dambhavArAga hariM vigrahahAriNam / neminAtha mahAkAvya kI bhASA meM nijI AkarSaNa hai| pramodajAtatArenaM zreyaskaraM mahAptakam // 12 // 42 vaha prasaMgAnukula, praur3ha, sahaja tathA prAMjala hai| nissandeha ye padya vidvattA ko cunautI haiM / TIkA ke binA inakA isase saMskRta-sAhitya gauravAnvita huA hai| vAstavika artha samajhanA vidvAnoM ke liye bhI sambhava nhiiN| pANDityapradarzana thA zAbdI krIr3A ye rasacarvaNA meM bhale hI bAdhaka hoM, inase kavi kA agAdha kItirAja ne bAraha sarga meM citrAlakAroM ke dvArA kAvya pANDitya, racanAkauzala tathA bhASAdhikAra vyakta hotA meM camatkRti lAne tathA pANDitya pradarzita karane kA prayatna hai| mAgha, vastupAla Adi ko bhA~ti pUre sarga meM ina kiyA hai / saubhAgyavaza ese padyoM kI saMkhyA bahuta kama hai| kalAbAjiyoM kA sanniveza na karake kItirAja ne apane sambhavata: ina padyoM ke dvArA ve batalA denA cAhate haiM ki maiM pAThakoM ko bauddhika vyAyAma se bacA liyA hai| samavartI kAvyazailI se anabhijJa athavA citrakAvya kI alaMkAravidhAna- alaGkArayojanA meM bhI kIrtirAja racanA karane meM asamartha nahIM hu~, kintu apanI suruci ke kI maulika sUjha-bUjha kA paricaya milatA hai| neminAtha kAraNa mujhe vaha grAhya nahIM hai / aise sthaloM para bhASA ke kAvya meM zabdAlaGkAra tathA arthAlaMkAra donoM kA vyApaka sAtha manamAnA khilavAr3a kiyA gayA hai jisase usameM durU 'dula prayoga huA hai, kintu bhAvoM kA galA ghoMTa kara barabasa hatA tathA kliSTatA kA samAveza ho gayA hai| alaMkAra ha~sane kA prayatna kIrtirAja ne kahIM nahIM kiyA nimnalikhita padya meM kevala do akSaroM, 'la' tathA ka, hai| unake kAvya meM alaMkAra isa sahajatA se prayukta hue kA prayoga huA hai| haiM ki unase kAvyasaundarya svataH prasphuTita hotA jAtA hai / lulallIlAkalAke likIlA kelikalAkulam / neminAthamahAkAvya ke alaMkAra bhAvAbhivyakti ko samartha lokAlokAkalaM kAlaM kokilAlikulAlakA / / 12 / 36 banAne meM pUrNatayA sakSama haiN| isa padya kI racanA meM kevala eka vyaJjana tathA tIna ____ antyAnuprAsa kI svAbhAvika avatAraNA kA eka svaroM kA Azraya liyA gayA hai| atItAntena etAM te tantantu tatatAtatim / udAharaNa dekhiyeRtatAM tAM tu totottu tAto'tatAM tato'ntatut // 12 // 37 / / jagaJjanAnandathumandaheturjagattrayaklezasetuH / nimnokta padya kI racanA anuloma vilomAtmaka vidhi jagatprabhuryAdavavaMzaketurjagatpunAti sma sa kambuketuH / / 3 / 37 se huI hai| ata: yaha prArambha tathA anta se eka samAna paDhA zabdAlaMkAroM meM yamaka kA kAvya meM pracara prayoga jA sakatA hai| kiyA gayA hai| yamaka kI surucipUrNa yojanA zRGgAra
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 72 / mAdhurI ko vRddhigata karane meM sahAyaka huI hai| phiJca pitroH sukhAyeva pravartante sunandanAH / vanitayA'nitayA ramaNaM kayA'pyamalayA mlyaaclmaarutH| sadA sindhoH pramodAya candro vyomAvagAhate // 34 dhuta-latA-tala-tAmaraso'dhiko nahi mato himato vissto'pin|| zaravarNana meM madamatta vRSabha ke AcaraNa kI puSTi eka sAmAnya ukti se karate hae arthAntaranyAsa kA prayoga kiyA neminAthamahAkAvya meM zlokAdhyamaka ko bhI vistRta gayA hai / sthAna milA hai, kintu kItirAja ke yamaka kI vizeSatA madotkaTA vidArya bhUtalaM vRSAkSipanti yatra mataske rajo nije / yaha hai ki vaha sarvatra durUhatA tathA kliSTatA se mukta hai| ayukta-yukta-kRtya-saMvicAraNAM vidanti kiM kadA madAndhabuddhayaH puNya ! kopacayadaM natAvakaM puNyakopacayadaM na tAvakam / // 3 // 44 darzanaM jinapa ! yAvadIkSyate tAvadeva gadaduHsthatAdikam // 12 // 33 jinezvara kI lokottara vilakSaNatA kA citraNa karate arthAlaMkAroM kA prayoga bhI bhAvAbhivyakti ko saghana samaya kavi kI kalpanA atizayokti ke rUpa meM prakaTa banAne ke liye kiyA gayA hai| upamA, utprekSA, dRSTAnta, huI hai / rUpaka, arthAntaranyAsa, samAsokti, atizayokti, ullekha yadyarkadugdhaM zucigorasasya prApnoti sAmyaM ca viSaM sudhAyAH / Adi kI vivekapUrNa yojanA se kAvya meM adbhuta bhAva devAntaraM deva ! tadA tvadIyAM tulyA dadhAti trijagatpradIpaH // preSaNIyatA A gayI hai| jinezvara ke snAtrotsava ke 6 / 35 prasaMga meM mUrta kI amUrta se upamA kA sundara prayoga huA hai| inake atirikta parisaMkhyA, vakrokti, virodhAbhAsa, devatA atha zivAM sanandanAM ninyire dhnddiniketnm| sandeha, asaMgati, viSama, sahokti, nidarzanA, paryAyokti, dharmazAstrasahitAM matiM giraH sadguroriva vineyamAnasam // vyatireka, vibhAvanA Adi alaMkAra neminAtha kAvya ke 4 // 48 saundarya meM vRddhi karate haiN| inameM se kucha ke udAharaNa yahAM prastuta padya meM utprekSA kI mAmika avatAraNA huI hai| diye jAte haiM / pavamAnacaJcaladalaM jalAzaye ravitejasA sphuTadidaM pyoruhm| parisaMkhyA- na mando'tra janaH ko'pi paraM mando yadi grahaH / parizaMkya te bata mayA tavAnanAta kamalAkSi ! bibhyadiva viyogo nApi dampatyo viyogastu paraM vane // 1 / 17 kampatetarAm / / 12 / 6 sandeha- pizaGgavAsAH kimayaM nArAyaNaH ? rUpaka kA saphala prayoga nimnokta paMktiyoM meM dRSTigata suvarNakAya: kimayaM vihaGgama: ? hotA hai| savismayaM tarkitamevamAdita: rAtri-striyA mugdhatayA tamo'Jjanai siMhaM sphuratkAJcanacArukesaram ? 25 digdhAni kASThAtanayAmukhAnyatha / vakrokti- devaH priye ! ko vRSabho'yi ! kiM gauH ? prakSAlayatpUSamayUkhapAyasA naivaM vRSAMka: ? kimu zaMkaro ? na / devyA vibhAtaM dadRze svatAtavat // 2 // 30 jino tu cakrI ti vadhUvarAbhyAM kRSNapatniyAM neminAtha ko jina yuktiyoM se vaivAhika yo vakramuktaH sa mude jinendraH / / 3 / 12 jIvana meM pravRtta karane kA prayAsa karatI haiM, unameM, eka asaMgati -- gandhasAra-dhanasAra-vilepaM sthAna para, dRSTAnta kI bhAvapUrNa yojanA huI hai| kanyakA vidadhire'tha tdNge|
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ / 73 ] kautukaM maha didaM yadamUSAmapyanazyadakhilo khalu tApaH anya ATha chandoM ke nAma isa prakAra haiM- drutavilambita, // 4 // 44 upajAti (indravajrA + upendravajrA), indravajrA, svAgatA, virodhAbhAsa-digdevyo'pi rasalInAH sabhramA apyvibhrmaaH| rathoddhatA, indravaMzA, upajAti, (indravaMzA + vaMzasya) vAmA api ca no vAmA bhUSitA apyabhaSitAH tathA zAlinI / paMcama sarga meM sAta chandoM ko apanAyA ___ gayA hai-upajAti (indravajrA + upendravajrA), indravajrA, paryAyokti-raNa rAtrau mahInAtha ! candrahAso vilokyte| vasantatilakA, vaMzastha, pramitAkSarA, rathoddhatA tathA zArdUviyujyate svakAntAbhyazcakravAkairivAribhiH lavikrIDita / chaThe sarga meM pAMca chanda dRSTigocara hote haiN| inameM upajAti kI pramukhatA hai| zeSa cAra chanda haiN|| 827 upendravajrA, indravajrA, zArdUlavikrIDita tathA mAlinI / viSama- modakaH kvauka zAzcAtra kva sapi:khaNDamodakaH / kvedaM vaiSayika saukhyaM kvacidAnandajaM sukham / / 6 / 22 aSTama sarga meM prayukta chandoM kI saMkhyA gyAraha hai| unake nAma isa prakAra haiM-drutavilambita, indravajrA, vibhAvarI, chandayojanA upajAti (vaMzasya + indravaMzA), svAgatA, vaitAlIya bhAvavyaMjaka chandoM ke prayoga meM kItirAja pUrNata: siddha- nandinI, toTaka, zAlinI, sragdharA tathA eka ajJAtanAmA hasta haiN| unake kAvya meM aneka chandoM kA upayoga viSama vRtta / isa sarga meM nAnA chandoM kA prayoga RtukiyA gayA hai| prathama, saptama tathA navama sarga meM anuSTupa parivartana se udita vividha bhAvoM ko vyakta karane meM pUrNakI pradhAnatA hai| prathama sarga ke antima do padya mAlinI tayA sakSama hai / bArahaveM sarga meM bhI gyAraha chanda prayoga meM tathA upajAti chanda meM haiM, saptama sarga ke anta meM mAlinI kA lAe gaye haiM / ve isa prakAra haiM- nandinI, upajAti prayoga huA hai aura navama sarga kA paiMtAlIsavAM tathA antima (indravaMzA +- vaMzastha), upajAti ( indravajrA + upendrapadya kramazaH upagIti tathA nandinI meM nibaddha hai| gyArahaveM vajrA), rathoddhatA, viyoginI, drutavilambita, upendravajrA, sarga meM vaitAlIya chanda apanAyA gayA hai| sargAnta meM upa- anuSTup, mAlinI, mandAkrAntA tathA AryA / dasaveM sarga kI jAti tathA mandAkrAntA kA upayoga kiyA gayA hai| racanA meM jina cAra chandoM kA Azraya liyA gayA hai, unake tRtIya sarga kI racanA upajAti meM huI hai| antima do nAma isa prakAra haiM-upajAti (indravajrA + upendravajrA), padyoM meM mAlinI kA prayoga huA hai| zeSa sAta sargoM meM zArdUlavikrIDita, iMdravajrA tathA upendravajrA / isa prakAra kavi ne nAnA vRttoM ke prayoga se apanA chandajJAna pradarzita neminAtha mahAkAvya meM kula milA kara paccIsa chanda prayukta karane kI ceSTA kI hai| dvitIya sarga meM upajAti (vaMzastha hue haiN| inameM upajAti kA prayoga sabase adhika hai| indravaMzA), indravaMzA, vaMzastha, indravajrA, upajAti (indravajrA isa kAvya ke mUlamAtra kA saMskaraNa yazovijaya upendravajrA), vasantatilakA, drutavilambita tathA zAlinI, granthamAlA bhAvanagara se saM0 1970 meM prakAzita huA hai| ina ATha chandoM ko prayukta kiyA gayA hai| caturtha sarga ko usake bAda Adhunika TIkA sahita eka patrAkAra saMskaraNa racanA nau chandoM meM huI hai| inameM anuSTup kA prAdhAnya hai| bhI prakAzita huA hai /
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ maNivArI dAdA zrojina candrasUrijo aura dillopati rAjA madanapAla [ mahAvIra svAmI kA mandira, kalakattA se ]
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ u0 zrIlabdhimuniviracitam naramaNi-maNDita-bhAlasthala yugapradhAna zrIjinacandrasUri caritam [kharatara gaccha meM yugapradhAna zrIjinadattasUrijI, unake paTTadhara maNidhArI zrIjinacaMdrasUrijI, pragaTaprabhAvI zrI jinakuzalasUrijI aura akabara-pratibodhaka zrI jinacandrasUrijI, ye cAroM AcArya dAdAjo ke nAma se vikhyAta haiM, hamane jaba sAhitya ko zodha mahopAdhyAya kavivara samayasuMdara saMbandhI vizeSa jAnakArI prApta karane lie prAraMbha ko to unake dAdAgurU caturtha dAdA sAhaba sambandhI vipula samagrI hamAre sAmane AI / hamane zatAdhika granthoM ke AdhAra se unakA svatantra vistRta jIvanacaritra 'yugapradhAna zrojinacandra sUri' saM0 1962 meM prakAzita kiyA aura usake bAda kramazaH dAdA zrIjinakuzalasUri, maNidhArI jinacandrasUri ke caritra prakAzata kiye / jaba ve paramapUjya Azu-kavi AdhyAya labdhimunijI ko bheje gaye to unhoMne unake AdhAra se cAra saMskRta kAvya nirmANa kara diye| akabara pratibodhaka jinacandrasUri carita kAvya 6 sargoM meM 1212 padyoM kA hai| saM0 1962 ke baizAkha sudi 7 ko bhujanagara meM isakI racanA huI hai| isake bAda zrI jinakuzalasUri caritra 633 zlokoM meM saM0 1966 mArgazIrSa zu 15 ahamadAbAda meM pUrNa kiyaa| tadanaMtara maNidhArI jinacandrasUri caritra saM0 1668 ke akSayatRtIyA kA baMbaI meM racA / aMtima zrI jina dattasUri caritra 468 zlokoM meM saM0 2005 baizAkha sudi 5 ko jayapura meM pUrNa kiyA / ina cAroM saMskRta kAvyoM meM se akabara-pratibodhaka zrI jina candrasUri caritra dAdAguru ke ananya bhakta ko abhayacaMdajI va zrI lakSmIcandajI seTha dvArA prakAzita ho gayA hai| abhI aSTama zatAbdI ke prasaMga se maNidhArIjI kA caritra bhI prakAzita karanA atyAvazyaka samajha kara use yahAM diyA jA rahA hai| -saMpAdakA praNamya zrImahAvoraM caritaM likhyate myaa| ebhiH samprApya SaDviMzatyabdAlpAyurakArayat / maNibhRjjinacandrAkhya sUrINAM puNyazAlinAm // 1 // kArya tadasti cAzcaryajanakaM gauravAnvitam // 6 // jainasamAje vikhyAtA dAdeti nAmadhArakAH / __ ajJAyi guruvaryeNa shriijindttsuurinnaa| zrojinadattasUrIzAH zrojinacandrasUrayaH // 2 // pratibhAdiparIkSAtaH sa ca mahAprabhAvakaH / / 7 // jinakuzalasUrIzAH shriijincndrsuuryH|| dRzyante dattasUrINAM lokottaraprabhAvakAH / zrokharataragacchasya caturveteSu sUriSu / / 3 / / zrIjinacandrasUrIza-jIvane cAMkitA guNAH // 8 // zrIjinadattasUrINAM samAgacchatyanantaram / zrojinacandrasUrINA-mabhidhA maNivAriNAm // 4 // maNidhArI mahAn vyakti-rasAdhAraNasajjanaH / vibhivizeSakama abhUdato'sya saMkSipta paricayo'tra dIyate // 6 // te mahApratibhAzAli-vidvAMsaH sUrayo'bhavan / jesalamerudurgasya sauSThavarAjyavattini / zuddhajJAna-kriyAyuktA jindhrmprbhaavkaaH|| 5 / / zrIvikramapura draGga caitya-zrAddhajanAkule // 10 //
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ / 76 ] uvAsa rAsalazreSThI shraaddhdhrmpraaynnH|| tatra saMvadguNavyomasUryAbde phAlgunAjane / dharmiSThA strI guNazreSThA tasya delhaNade priyA // 11 // navamyAM pArzvanAthasya vidhicaitye mahotsavAt / / 26 // yugmam zraM jinadattasUrINAM mahAprabhAvazAlinAm / tasyAH kukSerabhUdasya shailaangkdrvtsre| ziSyatvenAbhavad dIkSA lAtvA rAsalanandanaH / / 27 // bhAdrazuklASTamI ghasra jyeSThAyAM janma satkSaNe // 12 // so'sAdhAraNadhIzAlI smaraNazaktisaMyutaH / zrIjinadattasUrINAM zrIvikramapure mahAn / alpIyasApi kAlena vikasatpratibho'bhavat // 28 // prabhAvaH samabhUnmAryAdyupadrava-nivAraNAt / / 13 // cakra laghuvayaskasya sarasvatIsutasya ca / zrIjinadattasUrIzai gijar3aviSaye punH| meghA zlAghA munerasya sarvairjanaH praharSitaH // 26 // racitvA carcarIgranyo'pabhraMza bhASayA varaH // 14 // sUrerapi parIkSAyAH zlAghAM cakrarjanA atha / mehara vAsalAdonAM vikramapuravAsinAm / zrI vikramapure saMvadvANa-kha-sUrya-vatsare // 30 // zrAddhAnAM paThanArthaM ca preSito vikrame pure // 15 / / yugmam vaizAkhe zaklaSaThyAM ca mhaaviirjinaalye| granthena bhAvitastena zrAvakaH sahniyAtmajaH / sa jinacandrasUrIzeH svapade sthApito muniH ||31||yugmm devadharaH parityajyAmnAyaM ca caityavAsinaH // 16 // zrIjinacandrasUrIti nAmnA khyAtiM gataH sa ca / lAtvA' namerutaH sUrIn zrI vikramapure svayam / asya pitrA mahAyuktyA sUripadotsavaH kRtaH / / 32 // avIkaraccaturmAsI prabhUtAdarapUrvakam // 17 // yugmam / / zrI jinacandrasUrIze lalATa-maNidhAriNi / sudhAmayopadezena teSAM prabhAvazAlinAm / zrIjinadattasUrINAmabhavanmahatI kRpA // 33 // bahavo bhavino jIvAH prAptAH sadvodhamatra ca // 18 // yato yaizca svayaM jyoti mantra-tantrAgamAdikAn / sarvaviratayaH keciddezaviratayaH punH| sAmnAyAn pAThayitvA'yaM mahAvizAradaH kRtaH // 34 / / kecitkecana samyatva bhRto tatrAbhavan janAH // 16 // mAhezvarivaNig-vipra-kSatriyAstatra suurinnaa| sUrIzajinacandro'pi kSamAvAn vinayI gunnii| pratibodhya kRtAH zuddhajainadharmAnuyAyinaH // 20 // sarvadA gurusevAyAM dattacittazca tasthivAn // 35 / / punaH zrIjinadattasarIzaistatra bhvaabdhitaarinnii|| asya vinayiziSyasyAkRtrimabhaktisevayA / mahAvIra prabhormUttiH sthApitA'bhUjinAlaye // 21 // AsannatiprasannA hi zrIjinadattasUrayaH // 36 // mAtrA sahaikadA bAlAvastho rAsalanandanaH / sva-paronnatikRdgaccha-saJcAlanAdikAH punaH / suguru vandituM pUjyAdhiSThitopAzrayaM yayau / / 22 // asmai zrIdattasUrIzairdattA zikSA anekazaH // 37 // sUriNAlokya taM bAlaM zubhalakSaNalakSitam / tA sumahattvasaMyuktA'socchikSakA vadAmahe / pratibhAzAlinaM jJAtvA, svapadayogyabhAvinam / / 23 // vayaM yato guroH sevA-mUlyalAbho hi vidyate // 38 // bahiH prakAzitA vArtA sA tAM zrutvA ninaatmnH| sA zikSeyaM kadApi tvaM mA gamo yoginIpuram / jananIjanakAbhyAM hi guruve pratyalAbhi sH||24|| yugmam tatra te gamane bhAvI mRtyu duSTa surIcchalAt // 6 // zrI vikramapure kRtvA bahrIM dharmaprabhAvanAm / yatastatra kSaNe tasmin dussttaanaambhvnmhaan| yugapradhAnasUrIzA ajameru samAyayuH // 25 // yoginovoravezAlAdi devAnAmupadravaH // 40 //
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUrIzo bhaavisngket-bhaavaarthoymbhuudytH| zrI devakulikAH zreSThigayadhara vidhaapitaaH| sambandhesminnayaM tiSThetsAvadhAnatayA svayam // 41 // / pratiSThitAstataH pUjyA ajameru samAgatAH / / 56 / / yugmam rudra-sUrya-samASADha-dhavalaikAdazI tithau / tatra stUpaM pratiSThApya zrIjinadattasadguroH / ajamere gatAH svarga zrIjinadattasUrayaH // 42 // tato vihRtya sUrIzA babberakapuraM yayuH / / 57 / / tatazcandragurau sarva gacchabhAraH samAgataH / tatra tairdIkSitA guNa-bhadrA-bhayenduvAcakAH / niravahadyathArthena padamidamasAvapi // 43 / / yazazcandra-yazobhadro devabhadrazca tatpriyA / / 58 / / pAvayantaH puragrAmAn zrIjinacandrasUrayaH / tataH zroAzikApuryA nAgadattAya saadhve| sambadva dendusUryAbde tribhuvanagiriM yayuH // 44 // adAyi vAcanAcAryapadaM zrIcandrasUriNA / / 56 / / tatratya zAntinAthasya vidhicaitye prtisstthite| tato mahAvanasyAne shrojincndrsrinnaa| zrIjinadattasUrIzaiH zrIjinacandrasUriNA // 45 / / ajitajinanAthasya vidhicaityaM pratiSThitam // 60 // svarNamaya dhvajA daNDa-kumbhAH pratiSThitAH punH| tata indrapure pUjyaiH zAntinAtha jinAlaye / pradattaM gaNinI hema-devyai pravattinopadam / / 46 / / yugmam svarNamayadhvajA daNDa-kumbhAH pratiSThitAH punH|| 61 / / tataste mathurAyAtrAM kRtvA gurbhImapallikAm / tagalAyAM tataH pUjyaira jitanAthamandiram / tatra samvannagelAkSInduvarSe phAlgunAjune // 47 // guNacandramuneH pitRmahalAla vinirmitam / / 62 // dazamyAM hi mahAvIracaitye shriicndrsuurinnaa| punaH karA kSinenduvatsare vAdalopure / pUrNadeva gaNI vIrabhadro jinarathaH punaH // 48 // tenaiva kAritAH zrImatpArzvanAthajinAlaye // 63 // vIranayo jayazIlo jinabhadro jaga hitH| svarNamayadhvajA daNDakumbhA ambApurI gRhe| zrInarapatireteSTI dIkSitA munayo varAH // 46 / / svarNakumbhadhvajA daNDAH pratyasthApi mahotsavAt / / 64 / / tribhivizeSakama tribhivizeSakama zrAddha-kSemandharazreSThI punastaiH prtibodhitH| tataH sukhena sUrIzA viharantaH purAdiSu / tato vihRtya sUrIzA mahakoTaM yayuH krapAt / / 50 // rudrapallIM gatA jagmu narapAlapuraM tataH / / 65 / / tatra candraprabhasvAmicaitye pUtyaiH prtisstthitaaH| tatra guruparAjetuM jyotirvidekapaNDitaH / svarNadaNDadhvajA kumbhAH sAdhugolakakAritAH 51 // abhinAnyakarot jyotizca zrIguruNA samam // 66 // utsave'sminlalo mAlAM raupyapaJcAzatA'rpaNAt / carasthirAdilagneSu prabhAvo daryatAM tvyaa| zreSThikSemandharothAstita uccapuraM gatAH / / 52 // eka lagnasya kasyApoti pRSTaH sava sUriNA / / 67 // tatra samvadgajelAkSInduvarSe guNavarddhanaH / tasminniruttarIbhUte vRSa lagna ya suurinnaa| RSabhadatta-vinayazolAdi munayo varAH // 53 / / antimai kAdazAMzeSu mArgazIrSamuhUrta ke / / 68 // sarasvatI guNazrIzca jagazrIrAyikAH punH| zrIpArzvanAtha caityAne zilaiSA syAspati siraa| dIkSitAH sUribhiracaiva manye'pi bahavaH kramAt // 54 // yAvadaGgamunolAbdaM, pratijJAyeti ttpurH|| 66 // yugmam saMsthApyatAM zilAM kuhvAM vipro nItaH parAjayam / samvaccandrakarAkSIndu varSe zrI cndrsuurinnaa|| svasthAnaM sa gataH pUjyA rudrapallIM gatAstataH // 7 // sAgarapAr3A sadgrAme pArzvanAtha jinAlaye // 55 / / tribhirvizeSakam
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ caityavAsipamacandra-sUriNA hiirghyyaa'nydaa| tenona ca tamo dravyamastIti nyAyarItitaH / saMgacchanto bahimi svAzrayAsannamArgataH / / 7 / / yadA'haM sthApayiSye kiM madane sthAsyase tadA // 86 // laghuvayaskasUrIzAH samunayo vilokitaaH| guruH prAha tamastIti yogyatA kasya kasya na / vaH sukhazAtirastIti pRSTAste jaguro miti // 72 // svataeva kSaNAyAte jJAsyatha rAjaparSadi // 87 // punaH pRSTo guruH padma-sUriNA bhvtaa'dhunaa| pazuprAyATavIreva raNabhUrastyavetya ca / keSAM keSAM ca zAstrANAmadhyayanaM vidhoyate // 73 / / mAM laghuvayasaM zakti naidhanIyAdhikA tvayA // 88 // tat zrutvA muninA proktamekena paarshvvrtinaa| yUyaM jAnItha siMhasya laghudehavato ravaM / adhIyante' dhunAsmAkaM sUrayo nyAyakandalIm / / 74 // tIkSNaM nizamya trasyanti nagAkRtigajA api / / 86 // punaH pRSTo guruzcaityastha pdmcndrsuurinnaa| tadA'nayo dvayoH sUryoH zrutvA vAda-vivAdakam / IrSAlunA tamovAdo bhavatA paThito na vA / / 75 // tatra ca kautukaM draSTumanekai militA janAH // 60 // guruH prAha tamovAdagranyo vilokito myaa| lAtvA nijaguroH pakSaM zrAvakAH pkssyodyoH| so'vag nvayA samIcInaM tanmananaM kRtaM na vA // 76 / / mahAntaM darzayAmAsurahaMkAraM parasparam / / 61 / / guru prAha samIcInaM tatkRtaM so'vadatpunaH / ante rAjasabhAyAM tacchAstrArtho nizcito'jani / svarUpaM kIdRzaM tasya rUpyarUpi tamosti vA // 77 // tacchAstrArthaH samArabdho nirNItasamaye punaH // 12 // pUjyo'vak tatsvarUpaM ca kIdRzamapi vidyatAm / tatra zrIcandrasUrIzairnaya-pramANa-yuktibhiH / adhunA nAsti tadvAda-vivAdakaraNakSaNaH // 78 // vidvattayA samaM svIya pakSasamarthanaM kRtam / / 63 / / vivAdagrastavastUnAM nirNayo rAjaparSadi / prApto niruttarIbhUtaH padmasUriH parAjayam / vidvacchiSTajanAdhyakSameva bhavitumarhati / / 76 / / tataH zrIguruve sabhyairjayapatraM samarpitam / / 64 / / pramANa-naya nikSepaiH sv-svpksssmrthnm| vidvajjanaiH samaM pUjyaH svasthAnamAyayau guroH kRtvA vastusvarUpasya vicAraH kiyate budhaiH / / 60 / / / samantAdakhilasthAne prasphuTito jayadhvaniH // 65 // nizcito'yaM hi yat svIyapakSe saMsthApite'pi ca / / prazaMsA'jani sarvatra guroH suvihitAdhvanaH / dravyaM svasya svarUpaMca naiva tyajati kahi cit / / 81 // tannimittaM kRtaH zrAddharaSTAhnikotsavo mudA // 66 // prokta tena punaH svIyapakSasthApanamAtrataH / / tahaTTAkhyayA padmasUrizrAddhA jane punaH / guNaparyAyayug dravyaM sva-svarUpaM tyajenna vA // 2 // guru zrAddhAgatAH khyAti jayatihaTTasaMjJayA // 6 // prokta sarvestamo dravyaM tadasti sarvasammatam / tataH pUjyAH susArthena samaM celuH kramAccalan / pUjyo'vAdIttamo dravyaM vidvAnnAGgokaroti kaH / / 83 // corasidAna sadgrAmosannamuttaritaH saca ||98 // vArtAlApakSaNe tasmin shriijincndrsuurinnaa| mlecchAgamanamAkarNya tatra tasmin kSaNe'jani / ziSTatA namratA zAntiH pradarzitA yathA yathA // 84 // sarvaH sArtho bhayabhrAnto naSTuM lagna itastataH // 66 // prakampitazarIraskaH kopaatirktlocnH| sArtha tathAvidhaM dRTvA sa pRSTo guruNAM jgau| padmacandro'bhimAnenonmatto'jani tathA tathA // 85 // bhagavan dRzyatAmatrAgacchanti malecchasainikAH 100 /
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ samucchala ti dizyasyAM dhUliH kolAhalopi c| rAjAjJAM prApya cAruhya taraGgamAn sahasrazaH / teSAM saMzrayate sAvadhAnI bhUyAvadadguruH // 10 // niyogino'bhavanpRSThe, madanapAla bhUpateH // 116 / / bho bhavyA dhairyamAghAyaikatra vidhIyatAM nim zrAddha bhyaH pUrvamevAgAtsasainyau bhUpatiguroH / zakaTa vRSabhAzcauSTrA kharakriyANakAdikam / / 102 / / pArzva sanmAnitaH sArthalokena vastuDhaukanAt // 11 // zrIjinadattasUrIndro yuSmadbhadra krissyti| sUriNApyarpitA tasmA amRtamayadezanA / tairapi sugurUktatatsarva zIghratayA kRtam // 103 // dezanAnte nRpeNA'pi pRSTAH zrIcandrasUrayaH // 118 / / pracchannIbhUya sArtho sthAttatazcAkarSi suurinnaa| pUjyAH sthAnAtkuto jAtaM vaH zubhAgamanaM guruH| mantritanijadaNDena rekhA sArtha samaMtataH / / 104 / / prAha sAmpratamAyAmo rudrapallIpurAdvayam // 11 // sArthajanaiH svapArvena niryAnto mleccha sainikaaH|| nRpeNAvAdi he pUjyA utthIyatAM pracalyatAm / azvasthitAH kRpAhInAH sahasrazo vilokitaaH||105|| bhavadbhiracaraNanyAsaiH pavitrI kriyatAM purIm / 120 / parantu sainikamrlecchaH sArtho nAdarzi kintu te| pUjyaiH smRtvA guroH zikSA kimapi naiva jlpitm| prAkArameva pazyanto duSTA dUrataraM gatAH // 10 // maunaM dRSTvA badadbhUpaH pUjyamaunaM kathaM dhRtam // 12 // sArthajano'khilo jAto nirbhayazcalitastataH / kiMvAstyasmatpure kopi pratipakSI jno'thvaa| sayoginI purAsanna kicid grAmaM samAgataH // 107 / / jJAtvAsannAgatAn sUrInnantuM dillInivAsinaH / / prAzukAhArapAnIya-vastrAdivastu durlabhaH / / 122 / / Thakkura lohaTa zreSThi mahicandrakulendavaH / / 108 // kosti heturyataH pUjyaistyaktA mArgAgataM puram / sA pAlhaNAdayazrAddhAH saMghamukhyA mahaddhikAH / gamyate'nyatra pUjyo vaga dharmakSetraM bhavatpuram // 123 / / celU rathAdimArUDhAH svaparivAra saMyutAH ||106|yugmm tahi mamAnurodhenotthIyatAM yoginiipure| mahAyuktyA mahAbhUtyA viniryAtaH purAbahiH / zIghra pracalyatAM tatra sarvabhavyaM bhaviSyati / / 12 / / prAsAdastho janAn dRtvA madanapAlabhUpatiH / / 110 // vizvasyatAM bhavadbhirmatpure kopi kariSyati / ahamahamikAH zreSThalokA amo purAbahiH / nApamAnaM puna!GgalImapyutthApayiSyati // 125 / / kathaM yAntIti papraccha svapradhAna niyoginH||111|| pUjyo rAjAnurodhena zikSAmullaGghayan guroH| yugmam / / bhavitavyatayodAsInatayA tatpuraM yayau // 126 / / tairadhikAribhiH prokta raajnniitivishaardaaH| sUrIzvarapravezasya mahotsave'khilaM puram / atyantasundarAkArA anekazaktisaMyutAH // 11 // zRGgAritaM ca sadvastrapatAkAtoraNAdibhiH // 127 / / AyAnti guravo'mISAM zrIjinacandrasUrayaH / praNeduH sarvavAdyAni bhaTTAdyA virudAvalim / te tAn vandituM yAnti bhaktivAsitamAnasAH // 113 / / lokA jagurjagurbhadragItAni sadhavAstriyaH // 128 // yugmm|| kutuhalavazAdrAjJo manasi gurudarzanam / sthAne sthAne'bhavannRtyaM sthAne sthAne striyaH punaH / katu jAgaritotkaNThA jJApayatsodhikAriNaH / / 114 / / / svastikAdIni cakra : snmuktaaphlaaksstaadibhiH||126|| AnIyatAM ca paTTAzva udghoSyatAM pure ythaa| lakSazo manujA pArasaGkIrNatvena bhuuptiH| paMcale.yurmayA sAddha', rAjyAdhikAriNo laghu // 115 // acAlItsUrisevAyAM sArthe pramudito bhRzam // 130 //
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ pravezotsavadRzyoyaM lok hRdayacakSuSAm / sampUrNAnandadAyI cAta bhRtpUrvo bhavatpure // 131 // sUrirAje samAyAte yoginI puravAsiSu / navajIvanasaJcAro lagno bhavitumadbhutaH // 132 // aneka lokasantaptA AtmanaH zAntilAbhakam / lAtuM lagnAzca sUrIzadezanAmRtadhArayA // 133 // madanapAla bhUpo'pi darzanArthamanekazaH / Agatya sUrirAjopadezalAbhaM gRhItavAn // 134 // dvitIyAcandravadrAjo dharmarAgo dine dine / vRdhe pratyahaM dharmabhAvanA ca janeSvapi // 135 // | svAnyakalyANaniSThasya tiSThato yoginIpure / zrI jinacandrasUrezca kiyanto vAsarA gatAH // 136 // eka sminvAsare dRSTvA dhanAbhAvena durbalam / svabhakta' kulacandrAkhyaM zrAddha dayAlusUriNA // 135 // likhitamaSTagandhena yantra' vitIrya jalpitam / muSTIpramANavAsena pUjanIyaM tvAnizam // 138 // yantrapaTTasya nirmAlya vAsakSepazca mizritaH / pAradAdiprayogeNa sauvarNaM ca bhaviSyati // 136 // tribhirvizeSakam // kulacandro pi pUjyokta vidhyanusArato'nizam / kurvANastadvidhi svalpakAlena dhanavAnabhUt // 140 // ekasminvAsare pUjyA dillyuttarIyadvArataH bahirbhUmiM ca gacchanto bhavansvamunibhiH samam // 141 // navarAjyantimAzvina- dhavalanavamIdine / [ 80 [ tadabhUtra mAryante'neke jIvA narAdhamaiH || 142 || sUriNA gacchatA mArge mAMsArtha kalahaM mithaH / kurvANo dvau surau dRSTau mithyAtvamatimohitau // 143 // dayAluhRdayAcAryai rekomadhyAttayordvayoH / atibalAmidhau devo mithyAtvI pratibodhitaH // 144 // so'pi bhUtvopazAntaug bhavadda zanayA mayA / mAMsabaliH parityakto dAruNaduHkhadAyakaH || 145 // paratvanugrahaM kRtvA nivAsArthaM pradarzyatAm / sthAnaM me nivasan yatra tvadAjJAM pAlayAmyaham || 146 || pArzvanAthavidhicaitye dvArasamIpavarttini / gatvA tvaM dakSiNastambhe vaseti guruNA kathi || 147 / / evaM deyaM samAzvAsyopAzrayametya sUriNA / lohaDAdisvabhaktebhyaH zrAddhemyo'zrAvi sA kathA // 148 // punaH pAzrveza caityasya stambhe ca dakSiNa sthite / adhiSThAtRrAkRtyutkIrNArthaM sUcanA kRtA // 146 // tathaivAkAritaiH zrAddheguruNA sa pratiSThitaH / ati vistaratastasyAtibalAkhyA kRtA punaH // 150 // zrAddhAstadpUjanaM cakruH svAdiSTa khAdyavastubhiH / sasuraH pUrayAmAsa tanmanaH kAmanAM sadA / / 151 // evaM sarvatra kurvANA jainadharmaprabhAvanAm / zrI jinacandrasUrIzA lalATamaNidhArakAH // 152 // nijAyurnikaTaM jJAtvA guNAkSiravivatsare / dvitIyabhAdrapatkRSNa caturdazItithau punaH || 153 || caturvidhena saMdhena sArddhaM vidhAya kSAmaNAm / prAnte cAnazanaM kRtvA samAdhinA divaM yayuH || 154 / / mRtyuH paTTAvaliSveSAM babhUva yoginIcchalAt / prAnte bhaviSyavArayuktA zrAddhAdhyakSa ca sUriNA / / 155 / / asmAkaM dehasaMskAraM yAvaddaraM kariSyatha / vibhUtipuraM tAvaddUraM varddhiSyate khalu || 156 || tataH zrAddhA mahAyuktyAne kamaNDaparAji pUtaM saMsthApyaniryANavimAne sugurostanum // 157 // purAddUrataraM nItvA sadvastUcchAlanAdibhiH / cakru rantakriyAM sAracandanAdikavastubhiH // 158 // tatsthAnaM vidyate'dyApi "bar3edAdAjI " saMjJayA / sAghuratha kurvANo-ntimapavitradarzanam // 156 // adhIramAnasaH kurvannazrupAtaM zucAkulaH / guNacandragaNIsUreritthaM cakAra saMstatram // 160 // yugmam //
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAturvarNya midaM mRdA prayayate tdpmaalokituN| tatra sthitvA gaNI kaJcitkAlaM tato vihRtya ca / mAdRkSAzca maharSayastava vacaH katU sadaivodyatAH / caturvidhena saMghena sArddha babberakaM yayau / / 171 // zakro'pi svayameva devasa hito yuSmatprabhAmIdate zrIjinacandrasUrINAmAjJAyA anusArataH / tarika zrIjina candrasRrisuguro svarga prati prasthitaH / 1 // guNacandragaNI tatra sarvamAnyo mahotsavAt / / 172 / / sAhityaM ca nirarthaka samabhavannirlakSaNaM lakSaNam zrI jinadattasUrINAM vRddha ziSyeNa dhiimtaa| mantramantraparaira bhUyata tathA kaivalyamevAzritam dApayitvA padaM sUreH zrIjayadevasU riNA / / 173 // kaivalyA jinacandrasUrivara te svargAdhirahe hahA !! zrIjinapatisUrIza ityamidhAnapUrvakam / siddhAntaH sukariSyate kimapi yattannaiva jaaniimhe||2|| sthApayAmAsa tatpa? narapati munIzvaram // 174 // pramANikarAdhunikaividheyaH pramANamArgaH sphuTamapramANaH / tribhivizeSakam / / hahA ! mahAkaSTamupasthitaM te svargAdhirohe jinacandrasUreH nUtanasUripitRvya-mAnadevo karonmahe / // 3 // sArddhamatratyasaMghena, sAsaraupyakaM vyayam / / 175 // pUjyasnehavazAcA ranyepi sAdhavaH punH| dezAntarIyasaMghenA-pi militvA mahotsave / mithaHparAGmukhIbhUyAzrupAtaM zoka vihvalAH // 161 / / bahudravyavyayaM kRtvA svajanma saphalIkRtam / / 176 / / upasthitAH punaH zrAddhA api vastrAJcalena c| kSaNe'smin vAcanAcArya-jina bhadropyalaMkRtaH / samAcchAdya svanetrANi cakra gadgadarodanam / / 62 / / zrI jinacandrasUrIza-ziSyaH sa ripadena hi // 177! / samaye'smin sAmAyAtaH zoka sindhuH samaMtataH / pAThaka ji napAlena kRtAyA anusArataH / kasya kApi kathA nAbhUtsuguruvirahaM vinA / / 16 / / garvAvale rmayA'lekhi, caritra maNidhAriNAm // 178 // sunizcitamidaM dRzyamapare darzakA api / kiyAnanyo pi vRttAntaH paTTAvaliSu dRzyate / neSTaM dRSTavA'bhavan roddha nijahRdayamakSamAH // 164 / / anyAyu candrasarINAM svalpaH sopyatra kathyate // 176 / / guNacandragaNI dRSTvemAmasamaMjasAM dazAm / candrasa rilalATe'bhUnmaNiraca tena hetunA / kiyantaM samayaM pazcAddhairya dhRtvA munInavag / 165 / / prasidvistasya loke'bhUnmaNidhAryabhidhAnataH / 180 / / bhavantaH svAtmanaH zAntiM stvshaalisusaadhvH| prokta etasya sambandha itthaM paTTAvalau maNeH / yacchantu gamita ratnaM mahAgha durlabhaM ca yat / 166 / / nijAntasamaye'vAdi zrAddhebhyazcandrasUriNA / / 181 // lakSopAyavidhAne'pi, haste tanna caTiSyati / yuSmAbhiragnisaMskAra-samayAtpUrvameva hi / prAnte me guruNA'vazyakarttavyasUcanaM kRtam / / 167 // sthApanIyaM ca moha nikaSA dugdhabhAjanam // 182 // kariSyAmyevamevAhaM teSAmAjJAnusArataH / tato maNiH sa nirgatyAyAsyati dugdhabhAjane / sarveSAM bhavatAM yena, susantoSo bhaviSyati // 16 // suguruvirahAt zrAddha statkaraNa tu vismRtam // 18 // adhunA calyatA mAgamyatAM mayA samaMvaraiH bhavitavyavazAdyogi-haste sa caTito maNiH / bhavadbhirma nibhiH zIghra sarva bhavyaM bhaviSyati / / 16 / / pUrvoktavidhinA lAtvA taM yogI prayayau maNim // 184 // kSaNe'smin dAhasaMskAraH satkAkhila kriyAM gaNI / pratiSThAppAhatomUrti stambhitAM tena yoginA / samApyopAzrayaM vidvAn munibhiH samamAgataH / / 150 / / anyadA yogitaH prAptaH sa maNiH patisUrINA // 15 //
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIjinacandrasUrIzA lalATamaNidhArakAH / natanacaityacaityAni, jinadharmaprabhAvanAm / zAsanodyotakA Asan mahA prabhAvazAlinaH / / 186 / / vidhAyamahatI sevA kRtAptazAsanasya ca // 165 / / ataH kharatare gacche caturtha paTTadhA riNAm / / sAmprataM pUrvadezIya-jaina tIrthAni santi yat / tannAma sthApanAyAzca cali taarmaatprmpr| / / 187 // yeSAM dravyAtmabhogasya supariNatirasti hi / / 166 / mahatIyANa jAtizcAsthApi shriicndrsuurinnaa| asyA jAte: samIcInA saMkhyAtrizatavatsa rAt / pratibodhyopadezena zrImadArhatazAsane // 188 / / prAgabhUt hai yamAnA sA, nAmazeSA'dhunA'bhavan / / 167 / ' bhASAyAM mahatIyANa maMtridalIyaH saMskRte / zrInAhaTAgotribhavAgarendusaMdRbdhabha SAmaya pustakAcca / ityulekhaH sametyasyA jAterbAhulyataH puna / / 186 // dRbdhaM mayA zrIjinacandrasUreridaM caritraM maNidhArakasya sNskRtaadishilaalekh-kthnsyaanusaartH| ||168 / asyA utpattiratyanta-prAcInAsti ca tadyayA // 16 // idaM samApta suguru prasAdAtsaMvadgajAkAGkazazAGkavarSe / zrIRSabhaprabhoH putra-bharatacakravattinaH / vaizAkha zuvalasya tRtIyakAyAMtithau ca bhaume parimohama hyAm / 166 zrIdalamantryabhUnmukhyo mantriguNasamanvitaH // 16 // zuddhe gaNe kharatare munimohanAkhyamantridalIyanAmnA tatsantatirapyabhUjjane / tacchiSyarAjamunita jinaratnasUreH / prasiddhA mantrizabdasyApadmazamahatA'jani // 162 // jJAna kriyAguNabhRto laghubandhanopAato'sya vaMzajAnAM hi jAtinAmApi bhuutle| dhyAyena labdhimuninA ra citaM caritram / / 2. 0 / mahattIyANa ityAsIdukta zabdAnasArataH / / 16 / / mahendrasUryapartizuddhadIkSaH zrImohanAkhyaH sumunistatazca / kiyadbhirvyaktibhiryasya vaMzaparamparAgataiH zrImadyazaHsU rivarastataH zrI jinadvisUrI zariSTha jye pUrvadezIyatIrthAnAM jIrNoddhArANi bhUrizaH // 164 / / 201 // yugmaa| // iti zrImaNidhArI dAdA zrIjinacandrasUrIzvara caritraM samAptam / / saMvat 1968 vaizAkhazukla tRtIyAyAM maGgale sthAnAnagare la bdhimuninA UkhIyaM pratiH iti / [ uparyukta maNidhArI zrI jina candrasUrijI kA jIvana caritra hamArI 'maNidhArI jinacandrasUri' pustaka ke padyabaddha rUpameM hai / isase 28 varSa pUrva pUjya upAdhyAya | labdhimunijI mahArAja ne saM0 1650 meM zrIratnamunijI mahArAja ke sahAyya se kharatara gaccha paTTAvalI saMskRta meM 1745 zlokoM meM nirmANa kI thii| prastuta paTTAvalI kI 74 patra va 2075 graMtha saMkhyA vAlI upAdhyAyajI mahArAja ke svayaM mahIdapura meM likhI huI prati hamAre 'abhaya jaina granthAlaya' bIkAnera meM hai jisameM maNidhArI jI kA jIvanavRtta zloka 997 se padyAMka 1865 paryanta hai| prastuta caritra meM maNidhArIjI ke pratibodhita jAti-gotroM kA itihAsa bhI hai| hama apane 'maNidhArI zrI jina candrasari' ke dvitIya saMskaraNa meM mahAjana vaMza muktAvalI aura jaina sampradAya zikSA ke AdhAra se isa viSaya meM prakAzita kara cuke haiM ataH paTTAvalI ke zloka yahAM nahIM diye jA rahe haiM / -sampAdaka]
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAdAjI Aja bhAratavarSa meM kauna aisA jainamatAvalambI hogA jo ki pUjya dAdA ke nAma se paricita na ho| pUjyAdA kA nAma jainamatAvalambI bacce-bacce taka kI jihvA para nartana karatA hai| kevala jainamatAvalambI ho nahIM jenetara bho adhikAMza vyakti dAdA ke nAma se pUrNa paricita haiM, dAdA ye do zabda usake karNakuharoM meM praveza pA cuke haiM aura nahIM to deza ke kone-kone meM pratyeka nagaroM va kasboM meM 'dAdAbAr3I' nAma se prasiddha sthAnoM ne isa zabda se pratyeka nAgarika ko paricita banA diyA hai| bahuta se nAgarika cAhe ve jainI hoM yA jainetara, prAtaH sAyaM ina dAdAvAr3iyoM meM dAdA kI vandanA ke lie, ArAdhanA ke liye yA svAsthyalAbhArtha bhramaNa ke liye ho sahI, avazya jAyA karate haiM / sabhI vyaktiyoM ko una sthAnoM meM jAne se pratyakSa yA apratyakSa rUpa meM eka alaukika zAnti kA anubhava hotA hai| vaha aura kucha nahIM kintu pUjya dAdA ke vyaktitva kA parokSa prabhAva hI hai| ___itanA hote hue bhI jainetara vyaktiyoM meM adhikAMza vyakti dAdA zabda ke abhidheya usa alaukika prabhAvazAlo mahApuruSa tathA usa ke advitIya mahAguNoM se sarvathA anabhijJa haiM ve kevala itanA hI samajhate haiM ki 'dAdA' jaina samAja meM koI prabhAvazAlI mahApuruSa huA hai jisake nAma para ina dAdAvAr3iyoM ko sthApanA huI hai aura unhoM kI vandanA ke lie pratidina hajAra vyakti isa jagaha jAyA karate haiM itanA hI nahIM katipaya jainI bhI unake vAstavika vyaktitva va gaNoM se aparicita hI haiN| vastuta: 'dAdA' isa dvayakSara zabda se dAdA isa sAmAnya artha kI hI pratIti nahIM hotI kintu isake sAtha hI mAtha aneka anya arthoM ko bhI pratIti hotI hai| dAdA zabda ke uccAraNa karane para jina-zAsana ko caramotkarSa para pahu~cAne vAle, samaya-prabhAva se jainasampadAya meM samAgata kurItiyoM, kadAcAroM, kadAgrahoM va zithilAcAroM kA apano dRr3ha vivekamayI va kAntimayI vicAradhArA se samUla uccheda karane vAle, sindha, gujarAta va marusthala meM sarvAdhika jinazAsana kA pracAra va prasAra karane vAle, yugapradhAna AcAryoM meM sarvAtizAyo camatkAra va prabhAva se alaGakRta alaukika mahApuruSa artha kI pratIti hotI hai| dAdAne usa camatkAra kA pradarzana kiyA jisase AkRSTa hokara caityavAsiyoM taka ne suvihita vasativAsa ko svIkAra kiyA, rAjAoM, mahArAjAoM, yoginiyoM va devoM taka ne unake Age apanA mamtaka jhukAyA, sarvatra jainadharma kA atyadhika pracAra va prasAra huA, bar3e-bar3e pratipakSI vidvadgajendroM kA mada unake prakhara va prakANDa pANDitya se zAnta huA, lAkhoM se adhika vyakti icchA se jinazAsanAnuyAyI bne| unane apane jIvana-kAla meM ho aneka camatkAroM kA pradarzana kiyA yaha bAta nahIM, Aja bhI unake aneka prakAra ke camatkAra logoM ke dvArA pratyakSa anubhUta kiye jAte haiN| jaina va jainetara janatA ke jIvana meM dAdA otaprota haiN| ve kisI kA vyantaropadrava dUra karate haiM to kisI kA yoginI updrv| kiso ke bhatopadrava ko ve zAnti karate haiM to kisI ke mahAmArI janya upadrava kii| kiso ko ghora kAnanoM meM mArga-pradarzana karate haiM to kiso ke samudra ke tuphAna se ghire hue jahAja ko samudra se pAra lagAte haiN| kiso ko Apatti kA nirAkaraNa karate haiM to kisI kA manovAJchita pUrNa karate haiN| kisI ko jAgrata meM. to kisI ko svapna meM kisI ko pratyakSa rUpa meM to kisI ko apratyakSa rUpa meM ve darzana aba bhI dete haiN| patha-bhraSTa kA ve patha-pradarzana karate haiM aura unmArgapravRtta ko sanmArga para lAte haiN| ye ho saba nAnAvidha camatkAra haiM jinake kAraNa Aja saba jagaha dAdA kA nAma sunAI detA haiM, saba jagaha unake sthAna banAye jAte haiM tathA unako vandanAyeM kI jAtI haiM / dhana, pada, santAna va paramapada ko prApti ke liye bho loga unakI upAsanA karate haiM aura apanA abhISTa phalotra hI prApta karate haiM / [ svAmI surajanadAsa ke dAdAjo aura unakA sAhitya se ]
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahopAdhyAya jayasAgara [agaracanda nAhaTA] kharatara gaccha meM AcAryoM ke atirikta bahuta se aise ke nIce inake vaMza kA vivaraNa bhI likhA huA thA, jise prabhAvazAlI vidvAna hue haiM jinhoMne anake sthAnoM meM vicara nahIM diyA jA sakA / use zodhapatrikA bhAga 6 aMka 1 kara acchA dharma pracAra kiyA aura sAhitya-nirmANa meM bhI meM prakAzita hamAre 'mahopAdhyAya jayasAgara aura unakI nirantara lage rahe / paTTAvaliyoM meM AcArya-paramparA kA hI racanAe~ nAmaka lekha meM chapavA diyA gayA thaa| vivaraNa rahatA hai isalie aise viziSTa vidvAnoM ke sambandha saM. 1994 meM muni jayantavijayajI kA 'zrI ada meM bhI prAya: Avazyaka jAnakArI hameM nahIM mila paatii| prAcIna jaina lekha saMdoha' nAmaka mahatvapUrNa grantha prakAzita muni jinavijayajI ne san 1916 meM upAdhyAya jayasAgara huA, usameM AbU ke kharataravasahI yA comukhajI ke pratimA kI vijJapti-triveNI nAmaka mahatvapUrNa racanA susampAdita kara lekha bhI prakAzita hue, inameM se lekhAGka 446-56-57 meM jana AtmAnanda sabhA, bhAvanagara se prakAzita karavAyI jayasAgara mahopAdhyAya ke mandira nirmAtA darar3A gotrIya thii| isake prAraMbha meM unhoMne bahuta mahatvapUNa evaM vistRta saMdhapati maNDalika ke bhrAtA hone kA ulekha prakAzita huaa| prastAvanA 66 pRSThoM meM likhI thI, isa meM jayasAgara upA- muni jaya tavijayajI ne AbU kI kharataravasahI ke lekhoM kA dhyAya ke saMbandha meM likhA thA ki 'inake janma sthAna aura gajarAtI anuvAda prakAzita karate hue saMghapati manDalika mAtA pitAdi ke viSaya meM kucha bhI vRttAnta upalabdha nahIM kA zilAlekhoM meM prApta vaMza vRkSa bhI de diyA thaa| usameM huA, hone kI vizeSa saMbhAvanA bhI nahIM hai| vizeSakara unhoMne likhA thA ki saMghavI manDalika ke 6 bhAiyoM meM se kA ullekha paTTAvalI meM huA karatA hai parantu usa baDe bhAI sAha delA aura choTe bhAI sAha mahIpati ke strI meM bhI kevala gacchapati AcArya hI ke sambandha kI bAta- putra parivAra ke nAma kisI pratimA lekha meM nahIM mile / likhI jAne kI prathA hone se itara aise vyaktiyoM kA vizeSa ataH choTe bhAI mahIpati kI alpa Saya meM mRtyu ho gaI hogI hAla nahIM mila sakatA / aise vyaktiyoM ke gurvAdi evaM aura bar3e bhAI delhA ne choTo umra meM hI dIkSA le lI hogii| samayAdi kA jo kucha thor3A bahuta patA lagatA hai vaha kevala aisA lagatA hai ki dIkSita avasthA meM inakA nAma jayaunake nijake athavA ziSyAdi ke banAye hue granthoM vagairaha sAgarajI rakhA gayA hogaa| pIche se yogyatA prApta hone kI prazastiyoM kA pratApa hai|" para ve mahopAdhyAya ho ge| isI lie saMghavI maNDalika saubhAgya se hamAre saMgraha meM eka aisA prAcIna patra ke kaI lekhoM meM 'zrI jayasAgara mahopAdhyAya bAndhavena' milA jisameM u0 jayasAgarajI sambandhI kucha mahatvapUrNa likhA milatA hai / arthAt mahopAdhyAya jayasAgarajI saMghavo bAteM likhI huI thI ataH hamane usakA Avazyaka aMza apane maNDalika ke saMsAra-pakSa meM bhrAtA hote the / 'aitihAsika jaina kAvya saMgraha' pR0 400 meM prakAzita kara vAstava meM muni zrI jayantavijayajI ke upayukta donoM diyA thA tathA usakA aitihAsika sAra, unakI racanAoM anumAna sahI nahIM haiM / pUjya gagivarya zrI buddhimunijI ko nAmAvalI saha prAraMbha meM de diyA thaa| para usI patra ne hameM u0 jayasAgarajI ke racita svarNAkSarI kalpasUtra kI
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ eka mahatvapUrNa prazasti nakala karake bhejA thI, isase spaSTa svarNAkSaro kalpasUtra-prazasti (1) hai ki saMghapati maNDalika ke bhrAtA saMghapati mahIpati ne saM0 svasti sarvAstimanmukhyaH, UkezaH jJAtimaNDanaH // 1506 meM yaha prati likhavAyI thI aura isa prazasti meM padmasiMhaH purA jajJe, khomasiMhastata: kramAt // 1 // mahIpati kI patnI putroM aura putravadhu ke nAma prApta haiM, khomaNirdayitA tasya haripAlastadaGgabhUH // ata: mahIpati ko alpAyu meM mRtyu ho gaI ---yaha anumAna niviSTaM yanmanaH pUSNi zrAddhadharmamayaM mahaH / / 2 / / jo AbU ke pratimA lekhoM meM mahIpati ke strIputroM ke nAma dasAjakAnhar3I bhoja vIrabhAvAsigastathA / / na milane se kiyA gayA thA, prApta prazasti se asiddha ho baDa yAkazca sarve'pi SaDamI haripAlajAH // 3 // jAtA hai| isI taraha delhA ke bhI strIputrA da kA pratimA bhAramallo bhAvadevo, bhImadevastRtoyakaH / / lekhoM meM nAma na milane se unhone alpAyu meM dokSA le lI kAnhar3asya trayo'yete sutAH sUjanatAdhitA: // 4 // hogI va unakA nAma jayasAgara rakhA gayA hogA --yaha chAr3AdayaH punaH paJca nandanA bhojasambhavAH / ! anumAna bhI prApta prazasti meM delhA ke putra kohaTa kA nAma AsodvoramasambhUto-nagarAjaH sutAdhikaH / / 5 // mila jAne se galata siddha ho jAtA hai / saba se mahatvapUrNa prathamarAja ityasti baDuyAGgaruho mahAn / / bAta isa prazasti se yaha mAlUma hotI hai ki haripAla ke putra teSu zrImAnudArazca, sAdhAsAko vyaziSyata / / 6 / / Asiga yA AsarAja ke putroM meM se tRtIya putra jinadatta tatpriyA priyadharmAso - tsorityamalAzayA / ne bAlyAvasthA meM dIkSA grahaNa karalI thii| AThaveM zloka tayAraSTaneSvAdyaH pAlaH pralhAda bhanmanAH / / 7 / / meM isakA spaSTa ullekha hone se yaha nizcita ho jAtA dvitIyo maNDanA nAma kuTumba janapUjitaH / / hai ki jayasAgarajo darar3A gotrIya AsarAja ke putra the aura tamoyo jinadattazca yo bAlye'pyatrahInatam / / 8 / / unakA 'jinadatta' nAma thA, tathA bAlyAvasthA meM dIkSA caturthaH kila delhAkhya jhaMTAka: paJcamaH puna: // grahaNa kara lI thii| pratimA levoM meM harisAla ke pUrvajoM maNDalAdhipavanmAnyaH SaSTho maNDalikastathA / / ke nAma nahIM milate lekina prazasti meM padmasiMha-khomasiMha saptamaH sAdhunAlAko -55TamaH sAdhumahIpatiH // 6 // ye do nAma pUrvajoM ke aura mila jAte haiM tathA vaMzajoM ke govindaratanAharSa -- rAjA pAlhAGgajAstrayaH // bhI kaI ajJAtanAma prApta ho jAte haiN| sAtha hI sAtha / kohaTo delha janmA''ste tasyApyastyambaDoGgajaH // 10 // isa vaMza ke puruSoM ke katipaya anya sukRtyoM kA bho ullekha- zrIpAlo bhomasiMhazca, dvAvimau UNTajAtako // nIya vivaraNa mila jAtA hai| yathA sAjaNa: satyanA'ste, putro maNDalikasya tu // 11 // saMghapati AsA dharmazAlA, tIrthayAtrA, upAdhyAyapada pomasiMho lajma kSama)siMho-ragamallazca mAlhajA: // sthApana aura svadharmo-vAtsalyAdi meM dravya kA savyayakara susthiraH sthAvaro nAma, mahIpatyaGgasambhava: // 12 // kRtArtha hae the| saM0 1487 meM u.jayasAgarajI ke sAnnidhya tadabhAryA pratali: pUNya-vatI zIlavatI satI // meM maNDalika ne zatruJjaya-giranAra mahAtIrthoM kI saMgha sahita tanayau sunayau tasyA devacandra-havAbhidho // 3 // yAtrA kI thii| evaM dUsarI bAra saM0 1503 meM bhI ubhaya- kalAM deva candrasya, kobAI nAmataH zubhA // tIrthoM kI yAtrA kI thii| maNDalika Adi ne AbU para mahIpatiparovAra - zciraM jayatu bhUtale // 14 // caumukha prAsAda banAyA thA, isI prakAra giranAra tIrtha ke ityAdi santatirbhayasyAsAkasyojjvale kule| vIra jinAlaya meM devakUlikA nirmAga karavAyI tho| uttarottara satkarma-viratAste nirantaram // 15 // prastuta prazasti vA0 jayasAgara kI racita hai aitihAsika dharmazAlA tIrthayAtro-pAdhyAya sthApanAdiSu / dRSTi se mahatvapUrNa hone se noce dI jA rahI hai| sAdhammikeSu cAsAko dhanaM ninye kRtArthatAm // 16 //
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ apica-saMvat 1487 varSe sahodara bhAvasthitopAdhyAyazrIjaya sAgaragaNisAnnidhyamAsAdya mahAvibhUtyA ca mahAmahimnA, yAtrAM mahAtortha yuge'vyakArSIt / saGghayukto mahatA mahiSThaH saGgha zatAM maNDalikaH prapannaH || 17 || savat 1503 varSe tatsAnnidhyAdeva - lokottarA sphAtirudAratA ca, lokottaraM saGghajanaca naca / zatruJja raivatake ca yAtrA kRtAdbha tA maNDalikena bhUyaH // 18 // samaM maNDalinaiva, mAlAkazca mahIpatiH / tadA saGghapatI jAtau priyA maNDalikasya tu // 11 // rohiNI nAmataH khyAtA mAMjurmAlAGganA punaH / kAI mahotsAhA, mahIpatisadhammiNI // 20 // Asadan saGghapatnItvametAstisraH kulastriyaH / prAyeNa hi purandhrINAM mahattvaM puruSAzritam // 21 // arbudAdvizirasyucca-ste prAsAdaM caturmukham / bhrAtaraM kArayanti sma, trayo maNDalikAdayaH // 22 // itazca cAndre kuThe zrIjinacandrasUriH saMvijJabhAvo'bhayadevasUriH / dvallabhaH zrI jinavallabho'pi yugapradhAno jinadattasUriH // 23 // kAnhar3a bhAramala-bhAvadeva - bhImadeva maMDana dasAja pAlhA bhA0sArU jinadatta (dIkSA lI ) goviMdarAja ratnarAja - harSarAja [ 86 ] bhoja chADAdi 5 delhA 1 kI haTa -- - bhAgyAdbhutaH zrIjinacandrasUriH kriyAkaThoro jinapattisUriH / jinezvaraH sUrirudAravRtto, jinaprabodho duritAnnivRttaH ||24|| prabhAvaka : zrI jinacandrasUriH sUrijinAdiH kuzalAntazabdaH / padmAnidhiH zrajitapadmasUri labdhernidhAnaM jinalabdhisUriH ||25|| saMgika : zrIjinacandrasUrijinodayaH sUrirabhUdabhUriH / tataH paraM zrIjinarAjasUriH saubhAgya sImA zrutasampadokaH ||26|| tadAspadavyoma tuSAraroci virocate zrIjinabhadrasUriH / tasyopadezAmRtapAnatuSTa steSu triSu bhAtRSu puNya puSTaH ||27|| zrIvate vIrajinendra caitye, vidhApya saddadevakulIM kulInaH / mahIpatiH saGghapatiH suvarNAkSarairmudA lekhayatisma kalpam // 28 // yugmam saMvat 1506 varSe - zrIjayasAgara vAcaka vinimmitA sadasi vAcyamAnA'sau / kalpaprazastiramalA nandatvAnandakalpalatA ||26|| iti zrI kharatara gurubhakta saGghapati maNDalika bhrAtR saGghapati sA0 mahIpati kalpapustaka prazastiH padmasiMha khIma siMha - strI - khImaNI I haripAla vIrama jhAMTA bhA0 amarI nagarAja Asiga ( AsarAja ) strI-soSu zrIpAla - bhImasiMha 1 maMDalika bhA0horAI - rohiNI / sAjaNa bhA0 sonAI aMbaDa saM0 1511 ko prazasti meM gaNapati, udayarAja megharAja ke nAma adhika hai / mAlA bhA0 mAMjU - baDuyAka prathamarAja I mahIpati pomasiMha-lakSmasiMha - raNamala T sahasamala - vastupAla sthAvara- - pUtalI bhA0 1 devacaMdra haricaMdra ( stro ko bAI )
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ / 87 upAdhyAya jayasAgarajI kI vijJati-triveNI dvArA aneka kharataravasato tu zreyasAM dhAma zAntinaye tathya aura jaina itihAsa tathA aprasiddha tIrtha sambandhI strayatidamabhinamyAhlAdabhAvaM bhajAmi // 18 // " mahattvapUrNa jAnakArI milatI hai / muni jinavijayajI ne paMjAba aura sindha pradeza meM zatAbdiyoM taka kharataragaccha likhA hai ki vijJapti triveNI rUpa patra aitihAsika dRSTi se kA bahuta acchA prabhAva rahA hai / isa sambandha meM merA lekha bar3e mahatva kA hai| isameM likhA gayA vRttAMta manoraMjaka "sindha prAnta aura kharataragaccha" draSTavya hai| hokara jaina samAja kI tatkAlIna paristhiti para acchA hamAre aitihAsika jena kAvya saMgraha meM jayasAgaropA. prakAza DAlatA hai / usa samaya bhArata ke una (sindhu paMjAba) dhyAya sambandhI jo mahattvapUrNa vivaraNa saM0 1511 kA pradezoM meM bhI jaina dharma kA kaisA acchA pracAra va satkAra likhA huA chapA hai usakA sAra isa prakAra hai-- thaa| ina pradezoM meM hajAroM jaina basate the va saikar3oM jinA- "ujjayanta zikhara para narapAla saMghapati ne "lakSmIlaya maujada the jinameM kA Aja eka bhI vidyamAna nhiiN| tilaka' nAmaka vihAra banAnA prAraMbha kiyA taba ambAdevI, jina marukoTa, gopasthala, nandanavanapura aura koTillagnAma Adi zrI devI Apake pratyakSa huI aura sairisA pAzvanAtha jinAlaya tIrthasthaloM kA isameM ullekha hai unakA Aja koI nAma meM zrI zeSa, padmAvatI saha pratyakSa huA thaa| medapATataka bhI nahIM jAnatA / jahA~ para pAMca pAMca dasa dasa sAdha dezavartI nAgadaha ke navakhaNDA-pArzva caityAlaya meM zrIsarasvatI cAturmAsa rahA karate the vahAM para Aja do ghaNTe Thaharane ke devI Apa para prasanna huI thii| zrI jinakuzalasUrijI Adi liye bhI yatheSTa sthAna nhiiN| jisa nagarakoTa mahAtIrtha kI devatA bhI Apa para prasanna the| Apane pUrva meM rAjagRha nagara yAtrA karane ke lie itanI dUra dUra se saMgha jAyA karate the uddar3a-vihArAdi, uttara meM nagarakoTTAdi, pazcima meM nAgadraha vaha nagarakoTa kahAM para AyA hai isakA bhI kisI ko patA Adi ko rAjasabhAoM meM vAdi vRndoM ko parAsta kara nhii| vijaya prApta kI thii| Apane sandeha, dolAvalI vRtti, ___ isameM kevala alaMkArika varNana hI nahIM hai parantu eka pRthvIcandra carita, parva ratnAvalo, RSabhastava, bhAvArivAraNa vizeSa prasaMga kA saccA aura sampUrNa itihAsa bho hai| vRtti evaM saMskRta prAkRta ke hajAroM stavanAdi banAye / aisA patra abhI taka pUrva meM koI nahIM pragaTa huaa| yaha eka anekoM zrAvakoM ko saMghapati banAye aura aneka ziSyoM ko bilkula naI hI cIja hai|" par3hAkara vidvAna bnaaye|" ___ nagarakoTa kAMgar3A meM bahuta prAcIna pratimA thii| isameM ullikhita giranAra ke narapAla kRta "lakSmIkharataragaccha ke AcArya jinezvarasUrijI ke pratiSThita aura tilaka prAsAda" ke saMbandha meM ratnasiMhasUri racita giranAra sAdhu khImasiMha kArita zAMtinAtha maMdira va mUti kA tIrthamAlA meM bhI ullekha milatA haiupAdhyAyajI ne vahAM darzana kiyaa| vahAM ke rAjA bhI thApI zrI tilaka prAsAdahi, sAhanarapAli paraMparA se jaina the| narendra rUpacaMda ke banAye hue maMdira meM puNya prasAdihiM sovanamayasirivIro" svarNamaya mahAvIra bimbako bhI unhoMne namana kiyaa| yahAM maho0 jayasAgara jinarAjasUriz2o ke ziSya the ataH ko kharataravasahI kA ullekha karate hue likhA hai --- unakI dIkSA saM0 1460 ke Asa-pAsa honI cAhiye / "api ca nagarakoTTe dezajAlandharasthe inakI dIkSA bAlyakAla meM huI, aisA prazasti meM ullekha hai, prathama jinaparAjaH svarNamUrtistu vIraH ataH dasa-bAraha varSa kI Ayu meM dIkSita hone se janma saM0
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ / 1445-50 ke bIca honA caahiye| saM0 1475 meM kI vistRta prastAvanA meM Apake ziSya samUha ke sambandha meM zrI jinabhadrasUrijI ne Apako upAdhyAya pada se vibhUSita bhI likhA hai| tadanusAra Apake prathama ziSya megharAja kiyA thaa| zrojinavaddha' nasUrijI ke pAsa Apane lakSaNa- gaNi the jinake racita nagarakoTa ke AdinAtha stotra, sAhityAdi kA adhyayana kiyA thaa| saM. 1478 se saM0 caubIsa padyoM kA hArabandha kAvya hai| dUsare ziSya 15.3 taka kI ApakI aneka racanAyeM prApta haiN| saM0 somakuJjara ke vividha alaMkArika padya vijJapti triveNI me 1511 kI prazasti ke anusAra Apane hajAroM stuti- prApta haiN| evaM kharataragaccha-paTTAvalI hamAre etihAsika stotrAdi banAye the| kheda hai ki ApakI racanAoM kI tIna jaina kAvya saMgraha meM padya 30 kI prakAzita hai| jesalamera ke saMgraha-pratiyA~ hamAre avalokana meM AI ve tInoM hI adharI zrI saMbhavanAtha jinAlaya kI prazasti saM0 1467 meM Apane thIM, phira bhI ApakI pacAsoM racanAeM saMprApta haiN| svargIya nirmANa kI jo jaisalamera jaina lekha saMgraha meM madrita hai| mani kI kAntisAgarajI ke saMgraha meM ApakI kRtiyoM kA jayasAgaropAdhyAya ke viziSTa ziSyoM meM u0 ralacandra eka guTakA jAnane meM AyA hai jise hama aba taka nahIM dekha bhI ullekhanIya hai jinakI dIkSA saM0 1484 ke lagabhaga sake haiM / saM0 1515 ke AsapAsa apakA svargavAsa anumA- haI hogii| saM0 1503 meM jayasAgaropAdhyAya ke pRthvonita hai| candra caritra ko prazasti meM gaNi ratnacandra dvArA racanA meM __ kharatara gaccha meM mahopAdhyAya pada ke lie yaha paramparA sahAyatA kA ullekha hai| saM0 1521 se pUrva inheM upAhai ki apane samaya meM jo saba upAdhyAyoM se vayovRddha-gItArtha dhyAya pada prApta ho cukA thaa| inake ziSya bhaktilAbhoho vaha apane samaya kA eka hI mahopAdhyAya mAnA jAtA pAdhyAya bhI acche vidvAna the unakI kaI racanAyeM upalabdha hai| AcArya-upAdhyAya to aneka ho sakate para mahopAdhyAya haiN| unake ziSya pAThaka cAritrasAra ke ziSya cAhacandra eka hI hotA hai, ata: mahopAdhyAya jayasAgara dIrghAyu, aura bhAnameza vAcaka the jinake ziSya jJAnavimala upAdhyAya patrahattara-assI varSa ke hue hoNge| asAdhAraNa pratibhA / aura unake ziSya zrIvallabhopAdhyAya apane samaya ke nAmI sampanna vidvAna hone ke nAte Apane saikar3oM racanA avazya kI vidvAna the| Apake racita vijayadeva mAhAmya kI muni hogii| prAta: racanAoM kA susampAdita Aloca tmika jina vijayajI ne bar3o prazaMsA kI hai| Apake arajinamtava saMgraha prakAzana hone se ApakI vidvattA kA saccA mulyAMkana ho skegaa| saTIka aura saMghapati rUpajI vaMza prazasti maho0 vinayasAgara maho0 jayasAgarajI kI ziSya-paramparA bhI bar3I jI saMpAdita evaM vidvadprabodha tathA hemacandra ke vyAkaraNa maratvapUrNa rahI hai| mani jinavijayajI ne vijJapti triveNI koza AdimI TIkA prakAzita ho cakI hai| 5:):) WAITI - -- ---- -- - - - -
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIguNaratnagaNi ko tarkataraGgiNI [jitendra jeTalI ] anekAntavAda kA AcaraNa karane vAle jainAcAryoM ne isa tarkataraGgiNI ke abhyAsa se yaha spaSTa pratIta hotI apane sampradAya ke dArzanika granthoM para TIkA-TippaNa Adi hai ki "ii guNaratnagaNijI aneka zAstroM ke vidvAna hote kI racanA kI hai yaha Azcarya kI bAta nahIM hai kintu anya hue eka acche tArkika the / the kharataragaccha ke the isalie darzana ke granthoM para bhI prAmANika vyAkhyA rUpa TIkArye usa gaccha ke lie yaha atyanta gaurasa ko bAta hai| ve kisa likhI haiM / aisI racanAoM meM se zrIguNaratnagaNijI kI tarka- prakAra ke ucca zreNI ke tArkika the yaha tarkataraGgiNo se ho taraGgiNI bhI hai| jJAta hotA hai| zrIgaNaratnagaNi vinayasamadragaNi ke ziSya the| vinaya mudragANa ke ziSya the| vinaya- tarkataraGgiNI govardhana kI prakAzikA kI TIkA hone samudragagi jinamANikya ke ziSya the jo ki jinacandrasUri ke se sAmAnyata: carcA meM govardhana kA ve anusaraNa karate haiM phira samAnakAlIna the| jinacandrasUri zrIhIravijayasUri ke samAna- bhI ve jina siddhAntoM kI carcA govardhanajI ne nahIM kI hai kAlIna the| unakA samaya mogala samrATa akabara ke samaya una siddhAntoM kI carcA bhI samaya 2 para karate haiN| jaise ki kA hai kyoMki ve unake darabAra meM Amantrita huA karate the| govardhana maGgalavAdakI koI vizeSa carcA nahIM karate haiM zrI guNaratnagaNi ne tarkataraGgiNo ke uparAnta 'kAvyaprakAza' phira bhI gaNaratnagaNi apano tarkataraGgiNo meM anya naiyAyika ke Upara eka 10000 zlokapramANa kI sundara TIkA likhI hai| nihAloM kI bhAMti vidvAnoM kI bhAMti maGgalavAdako carcA viratAra se karate haiN| yaha TIkA unhoMne apane ziSya ratnavizAla ke lie likhii| isa carcA meM be udayanAcArya, gaGgaza, pakSadhara mitra Adi hai| isI taraha yaha tarkataraGgiNI bhI unhone usI ziSya ke ruDha prAcIna tathA arvAcIna f dvAnoM ko ve maGgala viSayaka vAste likho hai / tarkataraGgiNI pustikA meM yaha spaSTa nideza matoM kI AlocanA karake de gaGgaza upAdhyAya ke mata se hai / ve likhate hai ki sammata hote haiN| zrImadala vizAlAkhyasvaziSyAdhyayanahetave / maGgalavAda ke anantara ve nyAyasUtra ke pramANa prameya guNaratnagaNizcakre TokAM takaMtaraGgiNIm // Adi prathama sUtra ko lekara samAsavAda kI carcA karate haiM / yaha tarkataraGgiNI govardhana kI prakAzikA jo ki kezava yadyapi govardhana ne yaha carcA mokSavAda ke anantara kI hai| mizra kI tarkabhASA ke Upara TIkA hai usakI pratIka hai| parantu guNaratnagaNi ne yaha carcA yahIM para kI hai aura taraGgiNI kI samApti meM aura maGgala meM isa viSaya kA ucita sthAna bhI yahI hai kyoMki samAsavAda kI carcA se hI nirdeza kiyA gayA hai| nyAyasUtra ke pramANa ko lekara apavarga kA artha spaSTatara hotA 1 draSTavya 'janetara granthoM para jena vidvAnoM kI TokAe~' bhAratIya vidyA varSa 2 aGka 3 le0 agaracanda nAhaTA tathA saptapadArthI jinavaInasUri TIkA sahita prastAvanA pR0 7 se 6 / pra0 lA0 da0 bhAratIya vidyAmandira ahamadAbAda 2 draSTavya yugadhdhAna zrIjinacandrasUri pR0 163-164 zrI agara canda nAhaTA, bhaMvaralAla nAhaTA !
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ / 10, hai isa vAste yaha carcA yahAM kI jAya yaha adhika tarkasaMgata nyAyasUtra ke vAtyasyApana bhASya meM zAstra kI vividha pratIta hotA hai| pravRtti, uddeza, lakSaNa tathA parIkSA nirdiSTa hai / tarkabhASAkAra ___ samAsavAda meM govardhana ne nyAyasUtra ke prathamasUtra meM ita- ina tInoM kA lakSaNa dete haiN| prakAzikA ke kartA govardhana retara dvanda samAsa kahakara sUtra ko samajhAyA hai / guNaratlaga Ni ne ina tInoM viSaya kI vistRta carcA karate haiN| unhIM kA bhinna-bhinna dvandva samAsoM kI carcA pANini ke sUtra ke AdhAra anusaraNa karate hue guNaratna ina viSayoM kI ora vistRta para kI hai| ve karmadhArAya aura dvandva ke bheda ko samajhakara carcA karate haiN| unakI isa carcA meM unakA navyanyAya satra meM itaretara dvandva samAsa kyoM hai isa viSaya ko spaSTa kA pANDitya spaSTa pratIta hotA hai| karate haiN| isa carcA se guNaratnagaNi acche vaiyAkaraNa the yaha bhI pratIta hotA hai| uddeza, lakSaNa aura parIkSA ina tInoM kI carcA ke pIche __ samAsavAda ke anantara prakAzikAkAra mokSavAda ko carcA pramANa vagairaha solaha padArtho kA vicAra zurU hotA hai / vistAra se karate haiN| nyAya ke solaha padArthoM kA tatvajJAna pramANa kA krama prathama hone se svAbhAvika rUpa se pramANa kA mokSa kA kAraNa kisa taraha hotA hai yaha samajhAne kA prayala lakSaNa aura parIkSA ko jAtI hai / guNaratna pramANa ke lakSaNa karate haiM / ve zAstra tathA tatvajJAna ko mokSa kA sIdhA kAraNa meM pramA kI yathArthatA kyA hai isako carcA govardhana kA anuna mAnakara zAstra tathA tatvajJAna mokSa ke prayojaka haiM aisA saraNa karate hue vistAra se karate haiN| yathArthatva ko samasiddha karate haiM / 5 guNaratna prakAzikA ke prAmANika TokA- jhAte hue tadvati tatprakArAtva meM guNaratna 'tadvati' pada ke kAra honese govardhana kI isa bAta kA samarthana karate hue ise artha meM jitane bhI dirodhi artha haiM unakA yukti se khaNDana vistAra se samajhAte haiM aura kisa taraha zAstra aura tatvajJAna karate haiN| pramA kA karaNa pramANa hai aisA lakSaNa karane mokSa kA sIdhA janaka na hokara prayojaka haiM ise spaSTa karate meM jaise pramA ke lakSaNa kI carcA karanI hotI hai usI haiN| isa carcA meM guNaratnaga Ni kAzImaraNa se mukti hotI hai taraha karaNa kI bhI carcA svAbhAvika rUpase karanI par3atI yA nahIM isakI bhI carcA karate haiM aura naiyAyika matAnasAra hai| govardhana pramA karaNa pramANa ko samajhAte hue kAzImaraNa se tatvajJAna hotA hai aura tatvajJAna mokSakA 'anubhavatvavyApyAjAtyavacchinnakAryatAnirUpitakAraNatAzrayatve prayojaka hai isa bAta ko ve siddha karate haiN| yahAM kAzI sati pramAkaraNatvam pramAvaM' aisI pramANa kI vyAkhyA maraNa jaisA sarala mArga ko chor3akara zAstrabhyAsa jaisA kaThina dete haiN| guNaratna navyanyAya kI paddhati se vistAra se mArga kyoM liyA jAya ? jaise pUrvapakSa kA khaNDana guNaratna pramANa ke isa lakSaNa kA pakRtya karake samajhAte haiN|' prAmANika TIkAsAra ke nAte karate haiN| ve cAhate to isa kAraNa ke lakSaNa ko samajhAte hue unhoMne pAMcoM viSaya kA acchI taraha khaNDana kara sakate the para prAmANika anyathAsiddhi ko bhI vistAra se spaSTa kiyA hai| TIkAsAra honase hI unhoMne aisA yahAM nahIM kiyA hai| tadanantara tInoM prakAra ke karaNa tathA samavAyi kAraNa aura 3 draSTavya maGgalavAda tarkataraGgiNI pR0 1 se 8 saM0 DaoN0 vasanta pArIkha 4 draSTavya vahI pR0 10 7 , vahI pR0 37-51 8 draSTavya vahI pR058 5 draSTavya tarkataraGgiNI mokSavAda pR0 23-28 , , pR0-67-71 tathA pRSTha 78-84 6 , vahI pR0 30 10 , pR0 84-60
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ / 11 ] upAdAna kAraNa meM kyA bheda hai ipako carcA bhI kI karate hue kevalavyatireka vyApti anvaya rUpa se bhI kaise ho sakatI hai use spaSTa karane haiM / pakSatA kI carcA pramANa ke lakSaNa meM pratyakSa pramANa kI carcA meM tarka meM 'anumitsAviraha viziSTa siddha yabhAvaH pakSatA' ke lakSaNa bhASAkAra aura prakAzikAkAra kA anusaraNa karate hue meM viziSTAbhAva ke artha ko carvA ve vizadatAse aura unhoMne bauddha aura momAMsaka ke pratyakSa lakSaNoM ko bhI vistAra se karate haiM17 / / vistAra se carcA karake khaNDana kiyA hai12 / / anumAna kI carcA meM hetvAbhAsa kI carcA anivArya pratyakSa ke anantara anumAna pramANa ko carcA meM 'anu- hai| guNaratna hetvAbhAsa kA govarddhana se prastuta lakSaNa kisa mAna kA kAraNa liMga parAmarza hI hai' isa tarkabhASAkAra taraha pAMcoM hetvAbhAsoM ko AvRta karatA hai yaha eka aura prakAzikAkAra ke mata kI guNaratna ne vizadatA se prAmANika TIkAkAra ke nAte vistAra dikhAte haiM / ve pratyeka navyanyAya ke AdhAra para samajhAyA hai 13 / isa carcA meM hetvAbhAsa meM kyA pharka hai, vizeSataH asiddha aura viruddha vyApti ke lakSaNa ko carcA govardhana ne adhika nahIM ko hai meM kyA antara hai isakA sUkSma nirUpaNa udayana ke mata kA parantu guNarala navyanyAya ke prasthApaka gaMgeza upAdhyAya anusaraNa karate hue dete haiN| sAtha meM eka hI sthAna para ke vyApti ke lakSaNa ko lekara vyApti ke aneka lakSaNa prastuta hetvAbhAsoM kA saMgraha ho jAya, arthAt aneka hetvAbhAsa hoM karate haiM aura isase unake navyanyAya ke jJAna ko viziSTatA to usameM koI doSa nahIM hai, isa bAta ko bhI spaSTa rUpa spaSTatayA gocara hotI hai / isa carcA meM ve upAdhi, se pratipAdita karate haiM / tarka vagairaha kI carcA karate hue mImAMsaka jaise anya dArzanikoM anumAna ke anantara upamAna ko carcA TokAkAra ke matoM kI bhI vyAptigrAhyatva ke viSaya meM carcA karate govardhana ke anusAra atyanta saMkSepa meM karake ve zabdapramANa haiM / cArvAka joki pratyakSa pramANa kA svokAra hI nahIM kI carcA karate haiN| govarddhana zabda pramANa ko carcA ko karate haiM unake mata kA bhI guNarata ne naiyAyika paddhati adhika vistAra se "etAvatprapaMcasya bAlabodhArtha karase khaNDana kiyA hai15| NAt' aisA kaha kara nahIM karate haiM, parantu guNaratna zabda anumAna meM vyApti ko carcA ke sAtha hetu kI carcA pramANa kI aneka vizeSatAoM kI carcA vistAra se karate bhI anivArya hai| naiyAyika anvayavyatirekI kevalAnvayI haiM (pR0 307) / ve gaGgaza ke mata ko uddhRta karake govaaura kevalavyatirekI tInoM prakAra ke hetuoM kA svIkAra dhaMna ke diye hue lakSaNa ko vistAra se samajhAte haiM, aura karate haiM / isa carcA meM guNaratna udayana ke mata kA anusaraNa Aptatva kyA hai, tathA AkAMkSA, yogyatA Adi bhI kyA 11 tarkataraGgiNo pR0 100 aura Age 18 'vAyurgandhavAn snehAn' isa hetvAbhAsa ke udAharaNa 12 , , pR0 174 meM ve likhate haiM ki ekasyaiva 'snehasya anaikAntika13 draSTadhya vahI pu0 183-184 viruddhatyAdi paJcatvavyavahAraH kathamityAzaGkAyA , pR. 187 ora Age muttaram -- upAdheyasaGkare'pyupAdhyasaGkara iti , pR. 242 nyAyAdoSagatasaMkhyAmAdAya duSTaheto paJcatvAdi, pR0 272 saMkhyAvyavahAraH' - tarkataraGgiNI saM0 DaoN0 parIkha, , pR0 275 hastalikhita prati pR0 605-606 /
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 2 ] hai, yaha bhI spaSTa karate haiN| tarkabhASAkAra aura prakAzi- carcA honI cAhie parantu pramANa-vicAra jitanI carcA ina kAkAra ne zabda ke anityatva kI carcA yadyapi nahIM ko hai prameyoM ko nahIM kI gaI hai / isa viSaya meM tarkabhASAkAra se kintu isakA mahattva samajhate hue guNaratla isa carcA ko lekara taraGgiNokAra taka saba samAna haiM / zarIra kI carcA cher3ate haiM, aura zabda-nityatva Adi momAMsaka ke mata kA meM guNaratta ne zarIratva jAti hai yA nahIM isakI carcA cher3I khaNDana bhI karate haiN| isa carcA meM zabda kI zaktiyA~, hai (pR0 438-36) ora sAGkarya doSa hote hue mI zarIratva abhivA, lakSaNA aura vyaJjanA ko carcA bho samAviSTa ho jAti hai aisA svIkAra kiyA hai| jAtI hai (pR. 3 5) / caturtha prameya artha ko carcA meM vaizeSika mata ke sAtoM ___ cAroM pramANoM ko sthApanA ke anantara arthApatti, padArthoM kA nirUpaga tarkabhASAkAra ne kiyA hai| isase anupalabdhi, kiMvA abhAva ye do pramANoM kA antarbhAva kucha padArthoM ko carcA kI punarukti hotI hai| guNaratna anumAna meM nyAya aura vaizeSika paramparA karatI hai / tara- isa vAste isa viSaya ko koI vistRta carcA nahIM karate haiM / DigIkAra bhI unakA anusaraNa karate 3e ina pramANoM kA yahAM 'evama' pada kA vicAra zrIgaNaratna vistAra se karate haiM amumAna meM antabhAva karate haiN| pramANa ke antarbhAva kI isa (pR0 448 ) / carcA kA samApana karate hae 'eva' pada kA carcA meM vizeSaNa vizeSya bhAva sambandha se abhAva kA artha anyonyAbhAva ho sakatA hai aise lIlAvatIkAra ke mata pratyakSajJAna kaise hotA hai yaha bhI vizadatA se taraMgiNI meM ko ve samarthita karate haiM / samajhAyA gayA hai (pR. 335-357) / artha meM se dravya padArtha ke nirUpaNa meM pRthvI kA nirUpaNa pramANoM ko carcA meM tarkabhASAkAra ne prAmANyavAda AtA hai| isameM vizeSa carcA pAkaja prakriyA kI ko gaI kI carcA bhI kI hai| isa viSaya meM tarkabhASAkAra pUrva hai| yaha carcA yahAM saMkSepa meM hI kI jAtI hai, kyoMki isa pakSa meM bhaTTamata ke siddhAnta ko rakhate haiN| prakAzikA kA carcA kA ucita sthAna guNoM kI carcA meM hai / dravyoM kI svataH prAmANyavAdo mImAMsaka ke tInoM matoM ko lekara carcA meM tejasa dravya sUvarNa kI carcA bhI svabhAvata: kI unakA khaNDana karate haiM / guNaratna momAMsa aura neyAyika jAtI hai| isa viSaya meM taraMgiNIkAra sUcana karate haiM ki donoM ke matoM ko samajhAkara prathama jJAnaprAmANya kyA hai, yadyapi suvarNa meM tejasa rUpa tathA sparza utpanna hotA hai kintu yaha vistAra se samajhAte haiM aura mImAMsaka ke pratyeka mata ve pRthvI ke paramANu ko adhikatA hone se pArthivarUpa aura ko vizadatA se aura vistAra se carcA karate haiM (pR. 361- pArthiva svarza se abhibhUta ho jAte haiM (pR. 452-54) / 62) / yadyapi isa viSaya meM jaina siddhAnta nyAya vaizeSika pRthvI, jala, teja aura vAyu ke nirUpaNa ke anantara ke siddhAnta se pRthaka hai| phira bhI guNarata ise prAmANikatA cAroM dravyoM ke paramANuoM kI carcA meM paramANuvAda kI se nyAya vaizeSika ke parataH prAmANyavAda kA sthApana carcA kI jAtI haijainadarzana ke pudgala ora nyAya aura maNDA karate haiN| karIba AdhA grantha taraMgigIkAra ne vaizeSika ke paramANu bhinna hone para bhI zrI guNaratna yahAM pramANa kI carcA meM upayukta kiyA hai| kevala paramANuvAda kI carcA karate haiN| paramANuoM se sRSTipramANa ko carcA ke anantara nyAya darzana ke bAraha saMhAra kI prakriyA kaise hotI hai, yaha vaizeSika mata ke anuprayoM kI carcA zurU hoto hai| ina bAraha prameyoM meM bhI sAra samajhAyA gayA hai| yahAM para pralaya ke samaya sAre AdhyAtmika dRSTi se mukhya AtmA, zarIra, aura indriya kI paramANuoM kA vibhAjana kaise hotA hai ise vistAra se tarka
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ taraGgigomeM zrIguNacandra samajhAte haiM (pR0 455-56) / yahAM sati etevRttimAtravRttiguNecasAkSAdvyApyajAtikatvaM parimANapara prAcIna aura navIna naiyAyikoM ke matabhedameM guNaratna prAcIna tvam' (pR0 504 ) spaSTa lakSaNa dete haiM / 'pRthaktva' guNa naiyAyikoM ke mata ko samarthita karate hue samavAyi kAraNa ko samajhAte hue ve anyonyAbhAva se pRthaktva kisa taraha ke nAza se kArya kA nAza hotA hai, isa siddhAnta ko bhinna hai isakA spaSTokaraNa vizadatAse karate haiN| svIkAra karate haiN| dravya kI carcA meM gaNaratna AtmA kI tadanantara ve saMyoga ko samajhAte hue isakA bhI samucarcA prameya meM ho jAne ke kAraNa punarukti doSa ke vAraNa ke cita lakSaNa "vibhAgapratiyogikAnyonyAbhAvatve sati ekaliye nahIM karate haiN| vRttimAtravRttiguNatvasAkSAdvyApya jAtikatvaM sayogatvam" dete dravya ke anantara gaNa nirUpaNa meM tarkabhASAkAra guNa haiN| isa lakSaNa ko padakRtya zailI se samajhA kara saMyoga kA lakSaNa "sAmAnyavAnasamAdhikAraNamasyanyAtmA gaNa:" ke bheda ko bhI ve samajhAte haiN| isa viSaya meM naiyAyika aisA dete haiN| prakAzikAkAra govardhana isa lakSaNa meM 'karma- jo ki saMyoga ko avyApya vRtti kahate haiM unake sAtha dravyabhinnatve sati' aisA vizeSaNa bar3hAte haiN| guNaratna isa apanI asammati prakaTa karate hue zrIguNaratna saMyoga ko bhI vizeSaNa vRddhi ko vistAra se samajhAte haiM aura raghunAtha vyApya vRtti siddha karate haiN| apane mata ke samarthana meM ve ziromaNi ke guNa ke lakSaNa ko bhI uddhata karate haiM / guNa kI lIlAvatI ko uddhRta karate haiM (pR0 513-16) / saMyoga carcA meM rUpa ko carcA bhI kI jAtI hai| gaNaratna prAcona ke anaMtara svAbhAvika krama se vibhAga kA nirUpaNa AtA neyAyikoM ke mata ko puSTa karate hue citrarUpa ko Avazya- hai| vibhAga yaha saMyoga kA abhAva nahIM hai. kintu svataMtra katA samajhAte haiM (pR. 486) / rUpa, rasa, gandha aura sparza gaNa hai--yaha bAta eka acche tArkika kI taraha gaNaratna ina cAroM guNoM ke lakSaNa ko padakRtya zailI se samajhA kara samajhAte haiM / pAcana prakriyA kI vistAra se carvA karate haiN| yahAM piThara- tadanantara paratna, aparatva ityAdi gagoM ko saMkSepa meM pAkavAdI naiyAyika aura pIlAAkavAdIpika ke matoM ko samajhA kara ve zabda nirUpaNa kI carcA vistAra se karate haiM / ve vistAra se aura vizadatA se niSpakSa rUpa se sthApita 'vocotaraGganyAya' kiMvA 'kadamba mukulanyAya' se naye-naye zabda karate haiN| isa prakriyA meM vibhAgaja vibhAga ko sahAyatA se kisa taraha utpanna hote haiM aura zrotrandriya meM ho utpanna paramANu meM rUpAdi kA pharka kaige hotA hai yaha bAta apane hokara zabda kA kisa prakAra grahaNa hotA hai ise ve vistAra ziSya ko spaSTatA ke vAste ve samajhAte haiM (pR0464)| se samajhAte haiM / zabda kA anityatva aura kevala tIna kSaNa cAra suNoM ke nirUpaNa meM saMkhyA kA nirUpaNa tarka- taka zabda kese rahatA hai yaha samajhAte hue buddhi kevala do kSaNa bhASAkAra karate haiM / guNaratnajI ne yahAM para govardhana ke lakSaNa taka hI rahatI hai aisA spaSTa karate haiN| zabda ke nAza ke ke sAtha asammati pragaTa karate hue kahA hai ki "vastutastu tadapi viSaya meM pUrva pakSa ke mata ko tarkabhASAkAra kA mata samalakSaNaM na saMbhavati tasya lakSaNatAvacchedakatvAt" / itanA kaha jhane meM bhala gaNaralajI ne yahA~ para kI hai| yaha kucha kezava mizra kI bAta ko samajhane meM galatI se ho gayA hai| kara ve apanI ora se "vyAsajyavRttitve sati pRthaktvAtma zabda ke anantara buddhi, dharma, adharma Adi AtmA ke gaNoM guNatvavyApyajAtimatvam" (pR0 466) aisA yathArtha lakSaNa kA nirUpaNa karate hue bhrama kiMvA anyathAkhyAti kA bhI dete haiN| yaha bAta unako sUkSmekSikA kI bodhaka hai| isI nirUpaNa ve karate haiM / isa nirUpaNa meM khyAtavAda aura taraha ve parimANa nAmaka gaNa kA bhI 'kAlavattivRttitve bhinna-bhinna khyAtiyoM kI carcA kI gaI hai (pR. 530) /
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ dravya aura guNa kI carcA ke anantara karma nirUpaNa meM haiN| yadyapi hemacandrasUri ne kevalavAda ko hI svIkAra jaina guNaratna karma kA svataMtra lakSaNa hI dete haiN| yaha hai "saMyoga- darzana ko dRSTi se pramANamImAMsA meM kiyA hai phira bhI yahAM vibhAgayoranapekSakAraNaM karma" (pR0 532) / yahAM ve prazasta- prAmANika TIkAkAra guNaratna tInoM ko acchI taraha samajhA pAda bhASya kA anusaraNa karate haiN| unheM tarkabhASAkAra kara tInoM ke bheda kI AvazyakatA bho samajhAte haiN| kathA kA aura govardhana kA diyA huA lakSaNa saMtoSa nahIM de ko carcA ke isa prasaMga meM nigrahasthAna kI carcA bhI samAsakA hai| sAmAnya, vizeSa samavAya aura abhAva ye cAroM viSTa hotI hai| kathA meM kevalavAdI aura prativAdI hI padArtha vaizeSika ke hI apane padArtha haiN| phira bhI yahA~ bhAga lete haiM isa mata kA khaNDana karate hue govardhana vAdI gaNaratna ina padArthoM kA khaNDana nahIM karate haiM sAmAnya aura prativAdI ke samUha arthAt eka se adhika vyakti bho meM sAmAnya yA jAti upAdhi se kisa taraha bhinna hai, yaha isameM bhAga le sakate haiM, guNarala unhIM kA anasaraNa karate samajhAte haiN| unake matAnusAra jAti saMkara se mukta honI haiN| isa viSaya meM ratnakozakAra ne kathA ke jo antara prakaTa cAhie (pR0 534) / "brAhmaNatva" jAti kisa taraha kiyA hai usakA khaNDana bhI guNaratna karate haiM / nigraha cAroM prakAra se zakya hotI hai yaha tArkika yukti se ve sthAna kI carcA meM hetvAbhAsa kI carcA eka bAra AcakI prastuta karate haiM / vizeSa kI khAsa carcA na karate hae samavAya hai ve isa vAste punarAvRtti nahIM karate haiN| chala aura gati kI carcA meM svarUpa sambandha se samavAya kisa taraha bhinna ke viSaya meM bhI ve adhika kucha vivaraNa nahIM karate haiM hai aura avayavI kevala avayavoM kA samUha na hokara avayavoM kyoMki kathA kI carcA meM ye saba A jAte haiN| se bhinna hai yaha nyAya vaizeSika kA siddhAnta ve acchI taraha ___ saMkSepa meM tarkabhASAkAra aura unake TIkAkAra prakApratipAdita karate haiM (pR0537 ) / zikAkAra govardhana ne jina viSayoM kI vizeSa carcA nahIM samavAya ke bAda abhAva kI carcA ve vizeSa rUpa se / kI hai, aise viSayoM kI carcA gaNaratna ne apanI tarkatarakarate haiN| anyonyAbhAva se saMsargAbhAva, jisake tIna GgiNI meM Adhunika prAmANika TIkAkAra kI taraha kI hai| prakAra haiM, vaha kaise pRthaka haiM ise vizadatA se aura vistAra ye viSaya haiM (1) maGgalavAda, (2) kAzImaraNa mukti, (3) se ve samajhate hai| ipo carcA meM pratyeka abhAva eka dUsare uddezya, lakSaNa aura parIkSA kA vistAra se vivaraNa, (4) se kyoM bhinna haiM yaha bhI ve acchI taraha samajhAte haiM (pR0. kAraNa lakSaNa (5) SoDhA sannikarSa (6) vyApti (7) avacche541-52) / mImAMsaka jo ki abhAva ko alaga nahIM dakatva (8) sAmAnyalakSaNA tathA jJAnalakSaNA pratyAsatti (6) mAnate haiM unakA khaNDana bhI ve nyAya vaizeSika ke siddhAntoM hetu ketIna prakAra (10) satpratipakSa aura saMdeha kA bheda (11) ke anusAra karate haiN| zabda kI anityatA (12) zabda zaktiyA~ (13) prAmANyavAda AtmA, zarIra, indriya aura artha ke nirUpaNa ke anantara meM mImAMsakoM ke tInoM mata kI AlocanA (14) zarIratva nyAya ke avaziSTa ATha prabhedoM meM ve atyanta saMkSepa karate jAti (15) pralaya (16) guNa kA lakSaNa (17) citrarUpa haiN| siddhAnta kI carcA meM gaNarala govardhana kA anusaraNa (18) pAkaja prakriyA (16) pRthaktva aura anyonyAbhAva kA karate haiM aura govardhana ne vArtikakAra ke matAnusAra tarka bheda (20) anyathAkhyAti aura abhAva ke prakAroM ke bheda bhASAkAra jo ki bhASyakAra vAtsyAyana ke mata kA ityAdi haiN| svIkAra karate haiM unakA khaNDana karate haiM / guNarala bhI usI taraha tarkabhASAkAra ke mata kA khaMDana vizeSata: abhyu- nyAya kI anya kRtiyoM meM zazadhara TippaNa vagairaha bhI pagama siddhAnta ke bheda ke viSaya meM karate haiN| siddhAnta ke unhoMne likhA hai| kAvyaprakAza kI bhI vistRta TIkA unako bAda tarka kA lakSaNa dekara prakAzikAkAra ke anusAra tarka kRti hai isa taraha kharataragaccha ke yaha vidvAna apane samaya ke prakAra samajhAte haiM (pR0 583-84) / ke padavAkyapramANajJa aise eka gaccha ke gaurava pradAna karane nyAya zAstra ke anya padArthoM ko vizeSa carcA na karate vAle vidvAna the| AzA hai kharatara gaccha ke zreSThI unakI hAve vAdajalpa aura vitaNDA ye tIna padArthoM ko samajhAte kRtiyoM ko prakAza meM lAne kA savizeSa prayatna karage / .
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahattvapUrNa kharataragacchIya jyotiSa graMtha joisahIra [paM0 bhagavAnadAsa jaina] isa nAma kA jyotiSa zAstra ke muhUrta viSaya kA "paNa paramiTTha NameyaM samarIya suhaguruya sarassaI sahiyaM / prAcIna graMtha hai / isakA dUsarA nAma jyotiSasAra bhI hai| kahiyaM joisahIraM gAthA chaMdeNa baMdheNa // 1 // " yaha do prakAra kI racanA vAlA dekhane meM AtA hai / eka to maMgalAcaraNa meM iSTa devoM ko namaskAra karake gnantha kA dUhA aura caupAI chaMdoM meM bhASAmaya hai| isakI prAcIna nAma 'joisahIra' (jyotiSahIra ) spaSTa kiyA hai / isake hastalikhita do prati sAkSara ratna zrIagaracandajI nAhaTA bAda prathama taraMga meM 56 viSayoM ke nAma kI pAMca gAthAeM bIkAnera vAle ke zAstra saMgraha meM maujUda hai / ina donoM prati ke haiN| viSaya yaha haipIche kA kucha bhAga binA likhA raha gayA hai, jisase isako "tithi 1, vAra 2. nakSatra 3, yoga 4, horAcakra 5, racanA samaya Adi samajhane meM kaThinatA hai, parantu isakI rAzi 6, dinazuddhi 7, puruSa nava vAhana 8, svaranADI , racanA karane vAlA kharataracchIya paM0 hIrakalaza muni hI hai, vatsacakra 10, zivacakra 11, yoginIcakra 12, rAhu 13, aisA grantha vAMcane se mAlUma huA ki chaMdoM meM kaI eka sthAna zukra 14, kIlaka yoga 15. paridhacakra 16, paMcaka 17, zUla para kartA ne apanA nAma jor3A hai| 18, ravicAra 16, sthirayoga 20, sarvAkayoga 21, raviyoga isa gratha kI dUsarI racanA prAkRta gAthAbaddha hai, isakI 22, rAjayoga 23, kumArayoga 24, amcana yoga 25, jvAlAeka prati jAlora ( rAjasthAna ) me jJAnamuni maNDalI mukhI yoga 26, zubhayoga 21, azubhayoga 28, addha - lAyabrarI meM hai, prati meM mukhya gratha ke alAvA pratyeka panne prahara 26, kAlavelA 30, kulikayoga 31, upakulikake cAroM tarapha khAlI jagaha meM TippaNiyAM likhI huI haiM, yoga 32, kaMTakayoga 33, karkaTayoga 34, yamaghaMTayoga 35, parantu gratha kA antima bhAga kucha binA likhA raha gayA hai| utpAtayoga 36, mRtyuyoga 37, kANayoga 38, siddhiisakI dUsarI prati nAhaTAjI ne kalakattA gulAbakumArI yoga 36, khaMjayoga 4., yamalayoga 41, saMvartakayoga 42, lAyabrarI se lAkara mere pAsa bhejI thI yaha pUrNa likhI huI ADalayoga 43, bhasmayoga 44, upagrahayoga 45, dNddthii| grantha ke anta meM granthakAra kI prazasti hone se mAlUma yoga 46, hAlAhalayoga 47, vajramUsalayoga 48, yamadaMSTrAhuA ki- 'vRhatkharataragacchIya jaMgamayugaprathAna bhaTTAraka yoga 46, kaMbhacakra 50, bhadrA (viSTi) yoga 51, kAlapAzajainAcArya zrI jinacandrasUrIzvarajI ke vijayarAjya meM paMDita yoga 52, chIMka vicAra 53, vijayayoga 54, gamanaphala 55, hIrakalaza muni ne vikramasaMvat 1627 ke varSa meM racanA kI tArAbala 56, grahacakra 57, candrAvasthA 58 aura hai / sampUrNa grantha meM lagabhaga 1200 gAthAyeM haiN| inake do karaNa 56 / " adhyAya taraMgoM ke nAma se rakhA hai| prathama taraMga meM 56 itane viSayavAle prathamataraGga meM 416 gAthArya haiM / viSaya haiN| prathama maMgalAcaraNa yaha hai isake anta meM granthakAra ne likhA hai ki-"itizrIkharatara
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ gacche paMDita hIrakalazakRte zrIjyotiSasAre prthmrtrnggH|" zalAkA, rogInADIvedha, sUryakAlAnakSatra, candrakAlAnala, ___ ina viSayoM meM prasaMgopAta kucheka camatkAri prayoga diye mRtyukAlAnala, catuHnADIcakra, caughaDiyA, viSakanyA, zIlagaye haiM, jo jyotiSa nIM jAnanevAle bhI AsAnI se apanA parIkSA, rAzi Ayacakra, khaMja cakra, gatavastu jJAna, paMca tattva, pratyeka dina kA zubhAzubha phala jAna sakate haiN| samayaparIkSA, dizAcakra, saMkrAnti vicAra, 'catu:maMDala, "dinarikkha jamma rikkhaM melI tihivAra aMka savvehiM / akaDamacakra, lagna aura bhAvaphala, sarvapRcchA, dIkSA, vadhupraveza, satteNa bhAga harae sesaM aMkAi phala bhaNiyaM // 13 // gaMDAMtayoga, vivAha," ityAdi viSaya haiN| lacchI dukkhaM lAbhaM sogaM sukkhaM ca jarA asaNAyaM / ina viSayoM meM porasI sADha porasI Adi paccakkhANa samvehi joisAyaM bhAsi hIraMca nivvAyaM // 14 // " pArane kA samaya apane jAnakI chAyA se jAnane kA batadina kA nakSatra, janma kA nakSatra, tithi aura vAra, ina lAyA hai / gAthA 331 se gAthA 465 taka varSa kA zubhAsabake aMkoM ko ikaTThA kara ke sAta se bhAga denaa| jo zeSa zubhaphala likhA hai varSa kaisA hogA ? sukAla par3egA yA bace usakA phala khnaa| eka zeSa bace to lakSmI kI prApti. dRSkAla, varSA kitanI aura kaba barasegI, dhAnyAdi vastu teja zaSa dA bace to dukha, tIna bace to lAbha. cAra bace to hogI yA maMdI ityAdi jAnane kA arghakAMDa likhA hai| bAda zoka, pAMca bace to sukha, chaha bace to vRddhapanA aura sAta meM janma kuMDaliyo kA varNana hai / vijaya yaMtra Adi likhane zeSa bace to bhojana prApti hove / aisA saba jyotiSa zAstra kA prakAra ko likhA hai / grahoM ko zAnti ke liye upAsanA meM kahA gayA hai, isakA avalokana karake hI ra manine yahA~ vidhi batalAI hai, (vaM caubIsa tIrthaMkaroM ko rAzi tathA kathana kiyA hai| kisake liye kauna tIrthakara lAbhadAyaka hai ityAdi viSayoM ___ ityAdi kaIeka camatkArika kathana isa granthameM likhe kA varNana hai / gaye hai| anta meM graMthakAra ne apanI prazasti likhI haidUsare taragameM 63 viSaya isa prakAra haiM gAhA chaMda virUddha astha viruddha ca jamae bhaNiyaM / "nakSatroM kI yoni, nAr3I, vedha, varNa, gaNa, yajIprIti, taM gIyatthA savvaM kariya pasAuvva khamiyavvaM // 276 // SaDASTaka, graha mitra, rAzimela, va, lenA denI, dvidvAdaza, sirikharataragaNa guruNo sUrijiNacaMda vijayarAehi / tRtIya ekAdaza, dazama caturtha, ubhaya samarAptaka, navapacama, hIrakalasehi guphiya joisasAraM hiyagarattha / / 27 // grAmacakra. gRhAraMbha, culhI cakra, vidyA muhataM, grahaNa, zizu solasa e sagavIsa vacchara vikammivijayadasamIe / annaprAzana, kSaurakarma, karNavedha, vastrAbharaNa, bhojana, zrImaMta, ahipuramajhe Agama uddhariyaM joisa horaM // 278 // " snAna, nRpamantrI, zubhAzubha, mAsa adhika mAsa, pakSa, tithi iti zrIkharataragacche paNDitahIrakalazamunikRtiH ko hAni vRddhi, nyUnAdhika nakSatrayoga, pAMcavAra kA phala, zrIjyotiSasAre dvitIyamtaraGgaH sampUrNaH / nakSatrasnAna, garbhayoga, paMthAcakra, jyeSThA aura mUla nakSatra aisA mahatvapUrNa natha prakAzita ho jAya to janatA ko, jAtaka zAnti, rohiNIcakra mRtakArya, rAtri dinamAna, vizeSa lAbha ho sakatA hai /
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahopAdhyAya samayasundarajI ke sAhitya meM laukika-tatva [DA0 manohora zarmA] jaina kavi-kovidoM ne rAjasthAna sAhitya ko zrIvRddhi svaroM meM gAe jAnevAloM jJAna-tatva kA sahaja hI apanAkara meM apUrva yogadAna kiyA hai| inameM mahopAdhyAya samaya- usako jIvana kA aMga banA letI hai| isa manovaijJAnika sundarajI kA UMcA sthAna hai / ApakI bahuvidha racanAoM se tathya ko munivaroM ne pUrNatayA samajhA aura isakA apane rAjasthAnI sAhitya gauravAnvita hai / Apa eka sAtha hI bahuta gItoM meM pracuratA se prayoga kiyaa| isakA madhura phala yaha bar3e vidvAna aura aura uccakoTi ke kavi the / Apane sudIrdha huA ki unakI divyavANI kA loka hRdaya meM praveza to kAla taka sAhitya-sAdhanA ko aura janAdhAraNa meM zola dharma huA hI, sAtha hI lokagItoM kA amUlya bhaNDAra bhI kA pracAra kiyaa| madhyakAlIna bhAratIya saMta-sAdheko meM surakSita ho gyaa| Aja prAcIna rAjasthAnI lokagItoM ke unakA vyaktitva nirAlA hI hai / adhyayana hetu jaina muniyoM ke banAye hue gIta hI eka mAtra mahopAdhyAya samayasundarajI kI sAhitya sAdhanA ko sAdhana svarUpa upalabdha haiN| unhoMne apane gItoM kI racanA yaha eka vizeSatA hai ki usameM eka sAtha ho zAstra aura la loka pracalita 'deziyoM ke AdhAra para kI aura sAtha hI loka donoM kA sundara samanvaya huA hai| jaina muni svayaM usa gIta kI prathama paMkti kA prAraMmbha meM hI saMketa bhI kara zIladharma kA AcaraNa karake usase janasAdhAraNa ko bho diyA / 'jaina gurjara kaviyoM' (bhAga 3 khaNDa :) meM ina lAbhAnvita karane kI dizA meM sadaiva prayatnazIla rahe haiM, deziyoM kI vistRta sUcI kA saMkalana dekhate hI banatA hai| ataH unake sAhitya meM laukika tattvoM kA praveza svAbhAvika mahAkavi samayasundarajI saMgatI zAstra ke premo evaM hai| mahAkavi samayasundarajI ke sAhitya meM to lokasAhitya jJAtA the| Apane apane gItoM ko aneka rAga rAganiyoM ke kA raMga bharapUra hai| madhyakAlIna rAjasthAnI (gujarAtI) atirikta tatkAlIna loka pracalita 'DhAloM' (toM) meM bhI lokasAhitya ke adhyayana hetu unakA sAhitya eka sundara grathita kiyA hai| kahAvata prasiddha hai-- 'samayasundara rA evaM upayogI sAdhana hai| isa viSaya meM eka bar3A grantha gItar3A nai rANe kuMbhairA bhiitdd'aa|' samayasundarajI ke gItoM likhA jA sakatA hai parantu yahAM viSaya ko vistAra na dekara kI yaha lokaprazasti koI sAdhAraNa bAta nahIM hai| parantu saMkSipta jJAtavya hI prastuta kiyA jA rahA hai| dhyAna rakhanA cAhiye ki isa mahimA kA mUla kAraNa unake ____ lokagItoM kI mahimA nirAlI hai / inameM eka sAtha dvArA lokagItoM kI svaralaharI ko apanA kara usake AdhAra hI zabda aura svara donoM kA sarala saundarya samanvita milatA para gIta-racanA karanA hI hai / isa dizA meM kucha cune hue hai| yaha rasapUrNa sAdhana janasAdhAraNa meM kisI bhI tatva kA udAharaNa draSTavya haiM, jinameM lokagItoM kA prAraMbhika aMza pracAra-prasAra karane hetu paramopayogI hai| janatA apane ho saMketa hetu diyA gayA hai
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 8 ] 1 caraNAlI cADa ra Ni caDhai, cakha kari rAtA colo re viratI dANava dala vici, ghAu dIyai ghamarolo re, caraNAlI cAmaMDa raNi caDhai / sItArAma caupaI, khaNDa 2, DhAla 3) 2 vesara sonA kI dhari de be catura sonAra, vesara sonA kii| vesara pahirI sonA kI raMjhe naMdakumAra, vesara sonA kii| (vahI, khaNDa 4, DhAla 1) 3 torA kIjaI mhAMkA lAla dArU piaijI, par3avai padhArau mhAMkA lAla, lasakara lejyAMjI, torI ajaba sUrati mhAMko manar3au raMjyo re lobhI laMjyo jii| __(vahI, khaMDa 5, DhAla 3) / sahara bhalo paNi sAMkar3oM re, nagara bhalo paNi dUra re, haThIlA vayarI nAha bhalo paNi nAnhar3o re lAla / Ayo Ayo jovana pUra re, haThIlA bayarI lAho lai harapAlakA re lAla / (vahI, khaMDa 5, DAla 4) 5 laMkA lIjaigI, puNi rAvaNa laMkA liijigii| ___o Avata lakhamaNa kau lasakara, jyuM ghaNa umaTe shraavnn| (vahI khaMDa 6, DhAla 2) 6 re raMgaratA karahalA, mo prIu rattau ANi, hu~ to Upari kADhi nai, prANa karU kurabANa, suraMgA karahA re, mo prIu pAchau vAli, majIThA karahA re| (vahI, khaMDa 7, DhAla 3) 7 siharAM sirahara sivapurI re, gaLAM vaDau giranAri re, rANyAM sirahari rukamiNI re, kumarAM nandakumAra re, kaMsAsura-mAraNa Avinai, pralhAda-udhAraNa rAsa ramaNi ghari Ajyo, dhari bhAjyo ho rAmajI, rAsa ramaNi ghari aajyo| (vahI, khaNDa 7, DhAla 5) 8 sUbarA tuM sUlatANa, bIjA ho, bIjA ho thArA suMbarA olagU ho (vahI, khaNDa 8, DhAla 6) 6 ammAM morI mohi paraNAvi he, ammAM morI jesalamerA jAdavAM he. jAdava moTA rAya, jAdava moTA rAya he, ammAM morI kar3i morI nai ghor3e caDhe he / (vahI, khaNDa 8, hAla 7) 10 galiyAre sAjaNa milyA mArurAya, do nayaNAM de coTa redhaNa vArI lAla / hasiyA paNa bolyA nahIM mArurAya, kAika mana mAMhi khoTa khoTa re, Aja rahau raMgamahala maI mArurAya / (vahI, khaMDa 6, DhAla 2) 11 dillI ke daravAra maI lakha Avai lakha jAi, eka na Avai navaraMgakhAna jAkI pagharI Dhali Dhali jAvai ve, navaraMga vairAgI laal| (vahI, khaNDa 6, DAla 4) yahAM mahAkavi samayasundarajI ke dvArA apane gItoM meM prayukta kevala gyAraha 'deziyoM' ke saMketa diye gae haiM, parantu dhyAna rakhanA cAhie ki ina 'deziyoM' ke gIta vividha prakAra ke haiN| inameM bhaktirasa ke sAtha hI zRgArarasa bhI hai aura sAtha hI sAmAjika jIvana kI jhalaka bhI spaSTa hai| mahAkavi ne kaI jagaha para gIta ke pracalana-sthAna kI bhI sUcanA dI hai, jaise 'e gIta siMdha mAMhe prasiddha chai' 'e gItanI DhAla jodhapura, nAgaura, mer3atA nagare prasiddha chai' aadi| itanA hI nahIM, kahIM-kahIM prayukta 'dezI' ke geyatatva ke sambandha meM bhI sUcanA dI gaI hai, jaise
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 'jA jA re bAMdhava tu bar3au' e gujarAtI gItanI DAla athavA 'vIsarI munheM vAlahai' tathA hariyAnI ( mItArAma caupaI, khaNDa 4, DhAla 2 ) 2 ehanI DhAla nAyakAnI DhAla sarIkhI chai paNa AMkaNI laharakau chai / (vahI, khaNDa 5, DhAla 4) 3 e gItanI DhAla rAga khaMbhAvato sohalAnI / vahI khaNDa 8, DhAla [ * ] yahAM taka mahAkavi ke gItoM meM carcA huI hai / Age unake gotoM meM ke udAharaNa bhI draSTavya haiM, jo eka karate haiM / loka aura zAstra kA yaha samanvaya anya rAjasthAnI kaviyoM meM bhI aneka dekhA jAtA hai aura yaha paramparAgata cIja hai / namUne ke taura para yahAM mahAkavi samayasundarajI kA eka pUrA gIta diyA jAtA hai - prayukta loka-saMgIta para prayukta laukika dohoM nirAlI hI chaTA prakaTa zrosthUlibhadra gItam ( rAga sAraMga ) prItar3iyA na kIjai ho nAri paradesiyAM re, khiNa khiNa dAjhai deha | vIchar3iyA vAlhesara malavo dohilau re, sAlai sAlai adhika saneha // prIta8 // Aja nai tara AvyA kAla uThi cAlavu re, bhamara bhamaMtA joi / sAjaniyA bolAvi pAchA valatAM thakAM re, dharatI bhAraNi hoi // prIta0 // rAti na ta nAva vAlhA nIMdar3I re, divasa na lAgai bhUkha / anna nai pANI mujha nai navi rucai re, dina dina sabalo dukha // prIta0 // re, mata nA manoratha savi manamA rahyA kahiyai kehanai re sAtha | kAliyA to likhatA bhIjai AMsUoM re, Avai dokhI hAthi // prati0 // nadiyAM taNA vhAlA relA vAlahA re, ochA taNAM saneha | bahatA vaha vAla utAvalA re, ki dikhAvai cheha // prIta0 // sArasar3I cir3iyA motI cugai re, cuge to nigale kAMi / sAcA sadaguru jo AvI milai re, mile to bichur3a kAMi // prIta0 // pari sthUlabhadra kozA pratibUjhavI re, pAlI - pAlI pUraba prIti saneha / zIla suraMgI dIdhI cunar3I re, samayasundara kahai eha // prIta0 // ( samayasundara kRti kusumAJjali, pRSTha 311-312) uparyukta gIta kI prAyaH sabhI 'kar3iyoM' meM lokapracalita dohoM kA sarasa evaM sundara prayoga sahaja hI dekhA jA sakatA hai, jinameM nimna dohe to ati pracalita haiM-rAti na Avai nIMdar3I, divasa na lAgai bhUkha / anna pANI navi dina dina sabalo dUkha // 1 // rucai, ochAM kerA neha / DUMgara kerA vAhalA, bahatA bahara utAvalA, jhaTakI dikhAvai cheha // 2 // sArasar3I motI cuge, cugai to nigale kAya | sAcA prItama jo mile, mile to bichur3e kAya // 3 // loka sAhitya kA dUsarA pramukha aMga lokakathA hai / lokakathAoM ke saMrakSaNa meM jaina vidvAnoM kA yogadAna atyanta sarAhanIya hai| unhoMne zIlopadeza hetu aneka lokakathAoM kA prayoga kiyA hai aura sAtha hI unheM likhakara bhI surakSita kara diyA hai| unakI TIkAoM meM bhI loka
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 100 ] kathAoM kA bAlAvabodha hetu prayoga huA hai| isa prakAra se pAlana kiyA gyaa| bAlAvabodha TokAe lokakathAoM ke adhyayana ke lie bar3I jaba puNyasAra bar3A huA to usako par3hane ke lie upayogI haiN| jaina kaviyoM ne apane kathA-kAvyoM meM bhI pAThazAlA meM bhejA gyaa| usI pAThazAlA meM seTha ratnasAra pracuratA ke sAtha lokakathAoM kA AdhAra grahaNa kiyA hai| ko putrI ratnavatI bhI par3hatI thii| vaha puruSa-niMdaka thii| isa prakriyA ne eka nayA hI vAtAvaraNa banA diyA hai| vahAM eka dina ina donoM meM vivAda ho gayA aura puNyasAra ne lokakathAoM ko sAdhAraNa parivartana ke sAtha dhArmika ratnavatI ko patnI ke rUpa meM prApta karane kA nizcaya prakaTa pariveza meM prastuta kiyA gayA hai| pAtroM evaM sthAnoM ke kara diyaa| nAma rakha die gae haiM aura unake sukha-duHkha kA kAraNa puNyasAra ne ghara Akara anna-pAna chor3a diyA aura pUrvajanma ke bhale athavA bure karmo ko pragaTa kiyA gayA hai| ratnavatI se vivAha karane kA nizcaya sabako kaha sunaayaa| jisa prakAra boddha kathA-sAhitya meM lokakathAoM kA dhArmika usakA pitA purandara seTha nagara meM bar3I pratiSThA rakhatA thA / dRSTi se prayoga huA hai, vaisA hI kucha jaina sAhitya meM vaha ratnasAra ke ghara gayA aura apane putra ke lie unakI bhI huA hai| parantu donoM jagaha prayoga karane kI zailI putro ratnavatI ko mAMga ko| parantu ratnavatI isa sambandha meM kucha bhinnatA athavA apanI vizeSatA hai| sAtha hI ke lie ekadama naTa gii| phira bhI usake pitA ne use dhyAna rakhanA cAhiye ki eka hI lokakathA ko AdhAra abodha samajha kara usakI sagAI puNyasAra ke sAtha mAna kara aneka jaina vidvAnoM ne apanI racanAe~ prastuta kI kara dii| hai, jo una lokakathAoM kI janapriyatA tathA bodhapUrNatA jaba puNyasAra kucha aura bar3A huA to vaha juAriyoM kI sUcaka haiN| mahAkavi samayasundarajo ne bhI aneka kI saMgata meM par3a gayA aura eka dina usake pitA ke yahAM kathA-kAvyoM kI racanA kI hai, jinako paramparA ke anu- dharohara rUpa meM par3A huA rAnI kA hAra jue meM hAra gyaa| sAra 'rAsa' 'caupaI' athavA 'prabaMdha' nAma diyA gayA hai| phala yaha huA ki puNyasAra ko apanA ghara chor3anA yaha viSaya ati-vistRta vivecanA kI apekSA rakhatA hai parantu par3A aura vaha jaMgala meM jAkara eka bar3a ke koTara meM rAta yahAM sthAnAbhAva ke kAraNa unakI kevala eka racanA para bitAne ke lie baiTha gyaa| hI kucha carcA kI jAtI hai / mahAkavi praNota 'zrI puNyatara rAtri ke samaya usa bar3a ke per3a para puNyasAra ne caritra caupaI' nAmaka kathAkAvya prasiddha hai, jo zrI do deviyoM ko paraspara meM bAtacIta karate hue sunaa| bhaMvaralAla nAhaTA dvArA sampAdita 'samayasundara rAsa paMcaka unake vArtAlApa se pragaTa huA ki vallabhI nagara meM sundara seTha meM prakAzita ho cukA hai| isa kAvya kI vastu saMkSipta rUpa ne apanI sAta putriyoM ke vivAha kI pUrNa tayArI kara meM isa prakAra hai rakhI hai aura lambodara ke Adeza se unake lie vara pAne ___ dharmAtmA purandara seTha ke puNyazrI nAmaka pativratA kI pratIkSA meM baiThA hai| yaha kautuka ko vastu thii| patnI thI, parantu unake koI putra na thaa| ataH ve udAsa ata: use dekhane ke lie una deviyoM ne vaTavRkSa ko mantra rahate the| Akhira seTha ne putra hetu kuladevI ko ArAdhanA prabhAva se ur3AyA aura ve vallabhI A phuNciiN| kahanA kI, jisake varadAna se use putraratna kI prApti huii| putra na hogA ki puNyasAra bhI vRkSa ke koTara meM baiThA huA kA nAma puNyasAra rakhA gayA aura usakA bar3e dulAra vahIM A pahu~cA / phira donoM deviyA~ nAyikA ke rUpa meM
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ sundara seTha ke yahAM calIM to puNyasAra bhI unake pIche ho liyaa| Age seTha ne apanI sAtoM putriyoM kA vivAha usake sAtha karake bar3A sukha mAnA / / 101 / vivAha ke bAda puNyasAra apanI patniyoM ke sAtha mahala meM gayA parantu use cintA thI ki kahIM vaTavRkSa ur3a kara vApisa na calA jaave| vaha deha cintA kI nivRttihetu apanI guNasundarI nAmaka pakSI ke sAtha mahala se nIce AyA aura vahAM eka dIvAra para isa prakAra likha diyA kihAM gopAcala kihAM valahi, kihAM lambodara deva / Avyo beTo vihi vasahi, gayo sattavi paraNevi // gopAlapurAdAgAM, vallabhyAM niyatervazAt / pariNIya vadhU sapta punastatra gatosmyaham // * isake bAda puNyasAra vahAM se vaTavRkSa ke koTara meM A baiThA aura vApisa apane sthAna meM A gayA / cupacApa cala kara usa deviyoM ke sAtha ur3akara agale dina purandara seTha putra kI talAza karatA huA usI bar3a ke pAsa A pahu~cA aura putra ko vastrAlaMkAroM se susajjita dekha kara parama prasanna huaa| seTha apane beTe ko ghara le gayA aura usake lAe hue gahanoM ko beca kara rAnI kA hAra prApta kara liyA gyaa| aba puNyasAra ne jue kA vyasana tyAga diyA aura vaha pitA ke sAtha apanI dUkAna para kAma karane lagA / idhara vallabhI meM jAmAtA ke acAnaka cale jAne ke kAraNa sundara seTha ke ghara meM bar3I cintA phaila gaI aura usakI sAtoM putriyA~ viraha meM vilApa karane lgiiN| guNasundarI ne puNyasAra dvArA dIvAra para likhe hue lekha ko par3ha kara apane pati kA patA lagAne kA nizcaya kiyaa| vaha puruSaveza dhAraNa karake guNasundara vyApArI ke rUpa meM gopAcala A pahu~cI aura vahA~ thor3e hI samaya meM usane acchI prasiddhi prApta kara lI / yahA~ guNasundara (yuvaka vyApArI) para rajavatI kI najara par3I to vaha usake rUpa-saundarya para mugdha ho gaI aura usI ke sAtha vivAha karane kA nizcaya kiyaa| ralasAra seTha ne apanI putrI ke vivAha hetu guNasundara ko kahA parantu vaha isa prastAva ko svIkAra karane ke lie taiyAra nahIM huA / phira bahuta Agraha kie jAne para use ratnavatI kA pANigrahaNa karanA hI par3A / guNasundarI ne 6 mAsa kI avadhi meM apane pati kA yaha avadhi samApta patA lagA lene kA praNa kiyA thaa| hone para usane gopAcala meM agnipraveza karane kA nizcaya kiyaa| rAjA ne use rokA aura puNyasAra ko use samajhAne ke lie bhejaa| isa samaya vArtAlApa meM sArA bheda prakaTa ho gayA aura guNasundara ne nArI veza dhAraNa kara liyA / sundara seTha kI putrI kA vivAha guNasundara ke sAtha huA thA, jo svayaM eka nAro thaa| aba usake pati kI samasyA sAmane AI to svabhAvataH hI puNyasAra usakA pati mAnA gyaa| aMta meM guNasundarI kI 6 bahanoM ko bhI vallabhI se gopAcala bulavA liyA gayA aura puNya gara apanI AThoM pazniyoM ke sAtha AnaMda se rahane lgaa| 1 puNyasAra viSayaka uparyukta kathA ke pramukha prasaMga isa prakAra ke haiM ki ve anya lokakathAoM meM hue kucha badale rUpa meM bhI milate haiM / unakA sAmAnya paricaya nIce likhe anusAra haiM 1 devo athavA deva kI ArAdhanA se saMtAnahIna vyakti ko putra kI prApti / 2 yuvaka tathA yuvatI kA pAThazAlA meM eka sAtha par3hanA aura unameM paraspara prema asA vivAda kA paidA honA / 3 seTha-putra kA viziSTa kanyA se vivAha ke lie haTha karanA aura usakI icchApUrti honA /
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4 dhana kho dene ke kAraNa seTha-putra kA pitA dvArA hai| 'Thakurai sAha rI bAta' meM padya kA rUpa isa prakAra hai - apane ghara se nikAlA jAnA / __ saraso pATaNa sarasa naya, susarai Thakuro nAMva / 5 kisI vRkSa ke nIce soe hue athavA chape hue Isara tUThe pAIye, A gaihaNa o gAMva // kathAnAyaka dvArA devo athavA pakSiyoM kI bAta- uparyukta kathAvastu meM puruSaveza dhAraNa karane vAlI nAro cIta sunanA tathA usase lAbhAnvita honA / dvArA dUsarA nArI ke sAtha vivAha karanA bhI Azcaryajanaka 6 ur3ane vAle vRkSa para baiThakara kathAnAyaka kA dUra deza ghaTanA hai / yaha ghaTanA aMgreja-kavi zeksapIyara viracita meM pahuMcanA aura vahA~ dhana prApta karanA tathA vivAha 'bArahavIM rAta' ( Twelfth Night ) nAmaka prasiddha krnaa| nATaka ke kathAnaka kA sahaja ho smaraNa karavA detI hai, - 7 kathAnAyaka kA devavANI se dUra-deza meM vivAhita jisameM samAna rUpa vAle bhAI-bahina ghara se nikalate haiM aura honaa| aMta meM Azcaryajanaka rUpa se unake prema-vivAha sampanna hote 8 vara dvArA dIvAra para yA vadhU ke vastra para kucha haiN| vahA~ bahina puruSaveza meM eka 'DyUka' kI sevA karatI likha kara cupacApa ajJAta-dazA meM cale jAnA hai, jo Age jAkara usakA pati banatA hai| ina donoM 6 vadhU dvArA puruSa-veza dhAraNa karake apane pati kI kathAnakoM meM vizeSa samAnatA na hone para bhI paruSaveza talAsa meM nikalanA aura aMta meM apane pati kA dhAriNI nAro para dUsaro nAro kA mugdha honA aura usake patA lagAne meM saphala honaa| sAtha vivAha karane ke lie icchA karanA to spaSTa hI hai / 10 puruSa-veza dhAraNa karane vAlI yuvatI kA anya itanA hI nahIM, vaha bhrama meM par3a kara usI ke samAna rUpa yuvatI se vivAha honA aura aMta meM usake pati vAle usake bhAI se vivAha bhI kara letI hai, jisake sAtha ko usakA pariNItA patnI ke rUpa meM prApta honaa| upakA pUrva-paricaya nahIM hai| mahAkavi zeksapoyara ne apane 11 ghara se nikale hue yuvaka kathAnAyaka kA aMta meM nATaka kA kathAnaka kisI lokakathA ke AdhAra para hI dhana-sampanna honA tathA use sundarI patnI prApta / khar3A kiyA hai| isa prakAra lokakathAoM ko sArvabhaumika honaa| samaprANatA siddha hotI hai| mahAkavi samayasundarajI ne apane kAvya ke aMta meM jena- mahAkavi samayasundarajI ne apanI kathAnaka racanAoM meM paramparA ke anusAra kathAnAyaka ke pUrvajanma kA vRttAMta dekara sthAna-sthAna para loka-subhASitoM kA prayoga karake unako use samApta kiyA hai parantu uparyukta prasaMgoM para dhyAna dene se sajAyA hai / isa kriyA se unakI racanA meM sAmarthya kA vidita hotA hai ki ve deza-videza ko aneka lokakathAoM saMcAra huA aura sAtha hI aneka loka-subhASitoM kA sahaja meM sahaja hI dekhe jA sakate haiM aura kula milA kara eka ho saMrakSaNa bhI ho gyaa| rAjasthAna ke anya kaviyoM ne rocaka lokakathA kA ThATha sAmane khar3A kara dete haiN| bhI isI prakAra loka-subhASitoM kA apanI racanAoM meM bar3e isa kathAnaka meM vaha padya pAThaka kA dhyAna vizeSa rUpa cAva se prayoga kiyA hai| 'bAtoM' meM to inakA prayoga aura se AkRSTa karatA hai. jise vara eka dIvAra para apane paricaya bhI adhika ruci se haA hai| ina loka-subhASitoM meM kaI hetu likha kara cupacApa calA jAtA hai| isI prakAra ko prAkRta-gAthAeM bhI haiM, jo kAphI lambe samaya se calI A anya loka kathA meM yaha padya aneka rUpAntaroM meM dekhA jAtA rahIM thIM aura thor3o-bahuta rUpAntarita hokara lokamukha para ava.
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthita thiiN| yahI kAraNa hai ki aisI gAthAoM ko aneka dokar3e tAla mAdala bhalA vAjaI / rUpoM meM prayukta dekhA jAtA hai| Age samayasundarajI kI dokar3e jiNavara nA gaNa gAjai / / racanAoM meM prayukta kucha prAkRta-gAthAoM ke udAharaNa dokar3e laDI hAtha be joDai / draSTavya haiM dokar3A pAkhai karar3akA mor3ai ! 1 ki tANaM jammeNa vi, jaNaNIe pasava dukkha jaNaeNa / (dhanadatta zreSThi caupaI) para upayAra muNo vihu, na jANa hiyayaMmi vipphuraI // 1 // 5 jAsu kahIye eka dukha, so le uThe ikavIsa / do purise dharau dharA, ahavA dohi pi dhAriyA dhrinnii| eka dukha bica meM gayo mile bIsa bagasIsa // uvayAre jassa maI, uvayAra jo navi mhusaI // 2 // (puNyasAra caritra caupaI) lacchI sahAva calA, tao vi cavalaM ca jIviyaM hoii| Upara jo loka pracalita subhASita prastuta kiye gae haiM, bhAvo tau vi cavalo, upayAra vilaMbaNA kosa // 3 // ve janasAdhAraNa meM kahAvatoM ke samAna kAma meM lAye jAte 2 dosai vivihaM cariyaM, jANijjai sayaNa dujaNa viseso| rahe haiN| bahAvata ke samAna ho uktiyoM ke dvArA vaktA appANaM ca kalijai, hiDijai teNa puhavIe // 2 // apane kathana ko pramANa-puSTa banakara saMtoSa mAnate haiN| (priya melaka caupaI) sAtha hI dhyAna rakhanA cahiye ki mahAkavi samayasUndarajI 3 gehaM pi taM masANaM, jattha na dIsai dhali sirIyA ne apane kAvya meM sthAna-sthAna para rAjasthAnI kahAvatoM kA AvaMti paDaMti raDavaDaMti, do tinni DibhAI // 1 // bhI bar3A hI sundara prayoga kiyA hai| Age isa sambandha (puNyasAra caritra caupaI) meM kucha cune hue udAharaNa diye jAte haiMAge rAjasthAnI bhASA ke kucha loka pracalita subhASita 1 UkhANau kahai loka, sahiyAM morI, peTa i ko ghAlai nahIM, ati vAlhI churI re lo| draSTavya haiM (sItArAma caupaI, khaNDa 8, DhAla 1) ghari ghor3au nai pAlau jAi, 2 jiNa pUThai duramaNa phirai, gAphila kima rahai teha re, ghari ghoNau nai lUkhau khaai| sUtAM rI pADA jiAi, dRSTAMta kahai maha ehre| ghari palaMga nai dharatI soyai, (samayasundara kRti kusumAli , pR0 435) tiNa rI bairI jIvatai nAi rovai / 3 ughatai vichANau lAghau, AhIMNai bUjhAMNau be| (priyamelaka caupaI) maMga nai cAula mAMhi, ghI ghaNau prIsANau be|| 2 chaTI rAte je likhyA, matthai dei hattha / (sItArAma caupaI, khaNDa 1, DhAla 6) deva likhAvai viha likhai, kUNa meTivA samattha / uparyukta vivecana se prATa hotA hai ki mahopAdhyAya (caMpaka seTha caupaI) samayasundarajI ke sAhitya meM laukika-tatva pracara parimANa 3 jasu dhari vahila na dIsai gADau, meM prayukta haiM aura yahI kAraNa hai ki unakI racanAoM ko jasu dhari bhaiMsi na roka pADau / itanI janapriyatA prApta huI hai| isa viSaya para vistAra jam ghari nAri na car3au khalakA, se vicAra kiyA jAya to kaI rocaka tathya prakaTa hoNge| tasu ghari dAlida bahare lahakai / / AzA hai rAjasthAnI sAhitya ko adhyetA isa dizA meM 4 dokar3A vAlhA re dokar3A vAlhA / prayatnazIla hokara apane parizrama kA upayogI evaM madhura dokar3e rotA rahaI chai kAlhA / / phala sAhitya-jagat ko bheMTa kreNge|
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ yoganiSTha prAcArya buddhisAgarasUrijI racita guMhalI (1) zrI abhayadevasUri nI guMhalI jenA mana nahIM mhAru thAru, sAcu te mAnyu mana sAru Atama saMyama mA mana dhAyu'""Atama0-1 rAga- bhavi tame vaMdo re nadI kAMThe jaMgala mAM vasiyA, zuddhAtama nAM thaiyA rasiyA, bhavijana bhAve re, abhayadevasUri vaMdo, je dhyAna samAdhi ullasiyA...Atama0-2 AgamajJAnI re, muni vAcaka sUri iMdo, siddhiyo pragaTI rahI shAmI, paNasiddhinA nahIM je kAmI; nava aMgo nI vRtti karI ne, jaga Agama prasarAvyAM; nizadina raheMtA Atama rAmI...Atama0-3 jenI TIkAbho vAMcI ne, munigaNa mana harakhAyAM, bhavi-1 pahAr3o guphA mAM bahu rahIyA, zuddhAtama darzana je lahIyA, caityavAsI zrI droNAcArya, zodhI TIkAo bhAve : adhyAtma mArga viSe vahiyA .. AtamaH -4 mahAvI. pATe moTA bhakto, bhakti rAganA dAve, bhavi0-2 vAcakajI e stavanA kIdhI, pAmyA saMgata samatA siddhiH vartamAna mAM abhayadevasUri, TIkAnI zubha shAya, cauvIsa pada Atama RddhI. ''Atama0-5 buddhisAgara sakala saMghane, upakArI sUrirAya, bhavi0 -3 avadhUta alakha muni avatArI, phakIrAI jenI sukhakyArI; (2) zrIjinadattasUrijI nI guMhalI buddhisAgara guru jayakArI Atama0.6 rAga-- alI sahelI e (4) zrImad devacandrajI nI gaMhalI jinadattasUri, jainadharma vRddhi karanArA thai gayA zAsana zobhA, kAraka jaino navA karI zobhA lahyA; rAga- vhAlA gururAja upadeza aape| jinadattasUri jagamA dAdA, kehavAyA gaNa gaNadhi sAdA gurudevacandra jI pada baMdo, bhavobhavanA pApa nikaMdo, guru0 dhanya dhanya pitAjI ne mAtA...jinadatta-1 racyA grantha ghaNA guNakArI, nayacakra AgamasAra bhArI: jagamAM jina zAsana ujavAlyU, dharmI jIvana sadhalaM gAlyu, bIjA grantha ghaNA sukhakArI- guru0 1 ghaTamAM paramAtama pada bhAlyU.. jinadatta-2 jeha adhyAtama upayogo, jeha Atama guNa gaNa bhogI kharatara gacche bahu pakAyA, dAdA bhArata saghale chAyA, tattvajJAnI sahaja guNa yogI-gu0 2 buddhisAgara guNI guNa gAyA.. jinadatta-3 nija zuddhAtama dila pyAro, moha bhAva ne mAnyo nyAro, (3) zrImadU AnaMdaghanajI nI guMhalI jenA ghaTa mAM jJAna apAro- gu0 3 jaina zAsana nI karI sevA, pAmyA Atama sukhanA mevA ; rAga-alI sAhelI jaMgama tIratha jAvA ubhI rahene, prabhu bhakti nI sAcI hevA- gu0 4 AtamajJAnI AnaMdadhana jogI, vaMdo naranArI, jaina kauma mA jeha prasiddha, jenA grantha diye sukha Rddhi, prakhyAta thayA bahu darzana mAM, khAkhI atizayadhArI, buddhisAgara lhAvo lIdha-gu0 5
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAkavi jinaharSa : mUlyAGkana aura sandeza [DaoN0 IzvarAnanda zarmA ema0 e0 pI-eca0 DI0] aThArahavIM zatI ke kharataragacchIya jaina sAdhu mahAkavi Adi nAma unheM vizeSa priya the| nirmala nIragaMgA, zyAma jinaharSa vAgIzvarI ke varadaputra the| ve janmajAta kAvya- jalarAzi jamunA, parama pavitra godAvarI, anta:salilA pratibhA, navanavonmeSazAlinI kalpanA aura vicArasAra- sarasvatI, rajatAbha revA, savegA sarayU, nadpa sindhu Adi saMdoha ke dhanI the / unakI zramazIla kuzala lekhanI sarasa nadiyoM, himAcala, vindhyAcala, girinAra, vaitADhya, revataka, kAvya praNayana meM SaSThi 60 varSa paryanta nirantara saMlagna zatrujaya prabhRti parvatoM, vividha janturakula vanoM, puSparAji rhii| usa sudIrgha avadhi meM unhoMne pA~ca mahAkAvyoM, zobhita upavanoM, zatadala vibhUSita sarovaroM ke varNana meM unnIsa ekArtha kAvyoM evaM lagabhaga paiMtAlIsa khaNDakAvyoM evaM kavi kA dezaprema abhivyakta huA hai| unake kAvya meM zataza: muktakoM se mA bhAratI ke bhaMDAra ko saMbharita kiyaa| TahakatI kokila, guMjanarata madhupa, dhanagarjita vanarAja, catuHzatI racanAoM ke praNetA vAcaka evaM gAyaka jinaharSa madajharita gajarAja, capala vilocana hariNa, payasvatI dhenu kA sarasa rAsa kathAkAroM meM bhI zIrSastha sthAna rakhate haiN| bharizaH varNana-citraNa milatA hai / jainatIrthoM kI suSamA, gItakAroM, bhaktipadapraNetAoM aura lokasAhitya sarjakoM meM prAcIna bhAratIya nagariyoM kA vaibhava aura abhrakaSa devaunakA vaiziSTaya nirvivAda hai| bhAvoM kI anupama ajasra mandiroM kA saundaryavarNana-unakI vANI ko prabala vegavatI abhivyakti, bhASA ko prANavanta abhivA janA, jIvana kI banAtA rahA hai| bhAratIya rAjA, prajA, zAsana-vyavasthA samagratA kA vyApaka AyAma, marmasthaloM kA saMsparza, vyApaka kA manorama kAvyamaya citraNa kara unhoMne apane dezaprema vaduSya aura kavi-hRdaya kI sahRdayatA Adi viziSTa guNa kA prakaTana hI kiyA hai| kavi ne bhArata bhUmi kI ISad unheM kalAkovida rasika pAThaka samudAya kA kalakaMThahAra vartula AkRti ko car3hI sIMgar3hI ke sadRza batAkara maulika banA dete haiN| ve kharataragacchIya kSemakIrti zAkhA meM dIkSita aprastuta kA puraHsthApana hI nahIM kiyA; apitu dakSiNAmuni the; kintu unakA bhAvapravaNa mAnasa kisI bhI prakAra varta kI bhaugolika AkRti kA svarUpa sAmya bho vyaMjita ke pUrvAgraha, durAgraha aura dharmAsahiSNutA se sarvathA mukta kiyA hai (candanamala yAgiri caupaI pRSTha 4) / kavi kI svadeza thaa| jAtibheda, vargabheda aura sImita sAmpradAyika dRSTi- bhakti kA isase bar3A pramANa aura kyA ho sakatA hai ki ve koNa se ve Upara uTha cuke the| rAga, dveSa, IrSyA, gaccha- Aryadeza meM janmako prabala puNyakA kAraNa mAnate haiM aura moha, jaise durguNa unake uttuMga zikhara ke samAna vyaktitva ke apanI acala AsthA vyakta karate haiM ki bhArata meM utpanna sammukha baune se pratIta hote the| hue binA pAmara prANIko aihika sukha aura pAralaukika zAnti ___ janmanA ke rAjasthAnI the; lekina unake dezapremI kavine prApta hI nahIM ho sakate (zatrujaya rAsa pRSTha 173) / bhAratabhUmi ke vividha svarUpoM ko apanI sarasvatI meM kavikA vaiduSya vyApaka aura gahana thaa| unheM rAjarUpAyita kiyA hai| AryAvarta, bhAratavarSa, bharatakSetra sthAnI, gujarAtI aura saMskRta bhASA kA viziSTa jJAna
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 106 ] thaa| jyotiSa zAstra meM unakI vizeSa abhiruci thii| "paMcama pravINavAra, suNo merI sIkha sAra, zAstroM ke nidadhyAsana, vidvat pravacana-zravaNa, ora lakSaNa teramo nakhata bhaiyA, naumI rAsi dIjiye / granthoM ke paThana-pAThana se unakI pratibhA zANa para car3he maNi- ihaNa Aye te dvAri, mAtana ko tAta chAri, ratna ke samAna dedIpyamAna ho gayI thii| unheM jaina aura tAtana ko tAta kiye, sujasa lhiijiye| jainetara dharma granthoM kA talasparzI bodha thaa| kAvyazAstra ke tIsarI saMkrAnti tU to, dazamI hi rAsi pAsi, ve niSNAta vidvAn the| svAdhyAya priyatA ne unhe purANa, kugati ko ghara manU cauthI rAsi kIjiye / itihAsa, sAmudrika zAstra, Ayurveda, saMgIta, zAli- para triyA chipA rAsi, sAtamI nihAri yAra, vAhana prabhRti zAstroM kA prakANDa paNDita banA diyA thaa| jinaharSa paMcama rAsi, upamA lahIjiye // " jyotiSazAstra sambandhI unake vizeSa jJAna kA nidarzana mRgAMkalekhA rAsa pRSTha 13 nimnAMkita pada meM prakaTa hai| vorasena aura kusumazrI ke jyotiSazAstra ke samAna hI zakunazAstra meM bhI vivAha mahata ke viSaya meM ve likhate haiM : kavi kI gati aura ruci thii| unake kAvyoM meM aneka "vIrasena kumAranI vRSarAsi khaa| prakaraNoM meM cakravartI samrATa, mahApuruSa aura uccakoTi ke mithuna rAsi kanyAtaNo, thApI jyotiSa rAi // tyAgI puruSoM ke lakSaNa vaNita hue haiN| zubha zakunoM kI gaurI gurubala johayU, bidanai ravibala joi / sUcI paThitavya haiM :candra bihU naI pUjatoU~, joyo yU suSa hoi // 'taru Upara tItara lavai, ghur3asiri seva karaMta / duSaNa dasa sAhA taNA, TAlyA gaNika sujANa // zaku pramANa jAMNijyo, eka aneka virataMta // mAhauM-mAhiM vicAranai, kIdhanu lagana pramANa // bhairava totara kUkara i, jAhiNajo vAseha / kusumazrI rAsa pRSTha 4 / eke kajje nIsA , kajjA sayala kareha / / vAyasa jimaNo Utarai, hue sAMvahU svAna / kahane kI AvazyakatA nahIM ki kavi ne vivAha muhUrta zubha zakune pAMmai sahI, paga-paga puruSa nidhAna / / aura lagna dekhane kI pUrI paddhati kA yahA~ vidhivata ullekha [ji0 : na0 pR0 424 ) kiyA hai| kavi apanI calatI kavitA meM bhI samaya kA nirdeza jyotiSa ko sAMketika bhASA meM karatA hai-jaise zakunazAstra ke samAna sAmudrika zAstra meM bhI kavi kA jJAna atyanta vyApaka thaa| eka udAharaNa 'karaka laganna bhayo vara sundara, rAma karai to sahI sukhpaave| draSTavya hai granthAvalo pRSTha 406 'doThA lakSaNa nRpa taNAM, meMgala maccha AkAra | uttarASAr3hA vidyuvAsa 'lAlare' dhaja sAyara toraNa dhanuSa, chatra cAmara udAra' / / [zatruJjaya mahAtmya rAsa pRSTha 62 ] -kumArapAla rAsa pRSTha 84 kavi ne navagrahagarbhita stavanoM meM bhI apanI jyotiSa kavi ke Ayurveda sambandhI jJAna kA paricaya-usake sambandhI abhiruci ko prakaTa kiyA hai| kavi kA jyotiSa dvArA vaNita aThAraha prakAra ke kuSThoM aura unake kAraNoM vidyA para kitanA pANDitya thA, usakA nirdezana nIce se milatA hai| kUTazailo meM likhe pada meM draSTavya haiM - 'huricanda rAjAno rAsa' aura 'kaliyuga AkhyAna'
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ / 107 ] nAmnI racanAoM meM kavi kA porANika jJAna vijRmbhita rocaka varNana kiyA hai| eka ora vaha kanyAdAna kA zAstrokta huA hai| ___ phala batAtA hai to dUsarI ora vahIM geya lokagItoM kI pATaNa kI rAjavaMzAvalI ke saMvata vAra varNana meM smRti bhI dilAtA hai| usane rAjasthAna ke suprasiddha lokausakA pramANa-puSTa aitihAsika jJAna prakaTita hotA hai| gIta 'kezariyo lADoM ko bar3e cAva aura manoyoga se __ kavi jinaharSa vItarAga sAdhu hone para bhI loka gavAyA hai| kavi ne ghara-jAmAtAoM ko apamAnAvasthA kA vimukha nahIM the| ve jana-kalyANa ko apanI sAdhanA kA citraNa bhI kiyA hai aura unheM avilamba svAbhimAnI jIvana aMga samajhate the| ve samAja ke sacce hitacintaka the aura ke lie zvasura gRha se haTa jAne kI zubha sampati dI hai| apane jJAna, anubhava tathA AcaraNoM se use sanmArga para kavine sarvasAdhAraNa ko satyapathapara agnesara hone kI calAnA cAhate the| kavi kA samasta sAhitya samAja ko preraNA dI hai| vaha purajora zabdAvalI meM duSTa saMga tyAga sAtha lekara calA hai| unhoMne varga-vizeSa kI tarkapratiSTha kA Agraha karatA hai| RNa lene vAloM ko usake duSphala zuSka UhApohAtmaka mAnasika saMtRpti kA kabhI prayatna se paricita karAtA hai aura kabhI bhI karjA na lene kI zikSA nahIM kiyA / yaha bhI anubhava nahIM kiyA ki sAdhuveza detA hai| (kumArapAla rAsa pRSTha 102) / me unheM gRhastha dharmopadeza, vivAha vidhAna, prasUtA paricaryA kavi svayaM bhikSu yAcaka thA; lekina usane yAMcAAdi kA varNana nahIM karanA cAhiye thaa| ve bheda buddhi vRtti kI kaTu bhartsanA ko hai / vaha una abhAge nirdhana se sarvathA pare the| unake liye prasUtA aura navor3hA meM vyaktiyoM se zikSA grahaNa karane ko kahatA hai jo strI ke koI antara nahIM thaa| ve sarvahita kathana me tatpara avicArita upadeza, duSTajana ko kuzikSA aura zrAvaNAnta rahate the / jaba bhI unheM avasara milA-unhoMne halakarSaNa se bhikSaka bane bhaTakate phirate haiN| kavi ne dhana usakA sadupayoga utthaayaa| isI sAmAjika kalyANa kA mahattva isI rUpameM svIkAra kiyA hai ki vaha jIvana ke unheM samAja kA prakAza-stambha banA diyA thaa| anyatama sAdhanA kA sAdhana hai| use sAdhya samajhane vAloM ko __mahAkavi parivAra hIna the phira bhI pArivArikoM ko usane phaTakAra banAyI hai| kavi ke puruSa pAtra bahuvivAha madupadeza dete the| unhoMne aneka prasaMgoM meM upadeza diyA hai ki karate haiM; parantu vaha isake viparIta hai / dvibhArya puruSa kI sugRhiNI hI gRhamaMDana hai aura susvAmI ho gRhasthI kA vahI durgati hotI hai jo do pAToM ke bIca meM par3e anna prANatattva / sAsa aura bahU ko paraspara prema se rahane ko ko| kavine 'premapatra' likhane kA DhaMga bhI batAyA hai / bAta para ve atyadhika bala dete haiM / patnI ko pati se na lar3ane usane yaha patra virahiNI nAyikA kI ora se pravAsI priyako sumati dete haiN| pitRgRha se zvasuragRha ke lie prasthA- tama ko likhA hai| usane vyAvahArika upadeza bhI diyA hai nodyata navor3hA ko zikSA dI gayI hai ki use sahiSNutA ki rAjA, cora, zera, sarpa, bAlaka, kavi aura zastrapANi rakhanI cAhiye / sAsa, sasura, nanada, devarAnI, jeThAnI kA ko nahIM cher3anA cAhiye; anyathA ye vinAza kara dete haiM / apamAna nahIM karanA cAhiye / kavi ne sAsa bahU ke vaira ko kahane kI AvazyakatA nahIM ki mahAkavi jinaharSa undura mArjAra kA sA sahaja vaira kahA hai; isalie vaha bahU sAmAjikoM ke apane hI abhinna aMga haiN| sAsa bAhU kA ko pUrva sAvacetI kA pATha par3hAkara usako gRhasthI kI jhagar3A ho to ve vahA~ zAnti sthApanArtha upasthita haiN| putra sukhada kAmanA karatA hai / kavi ne vivAha-vidhi kA atyanta anarjaka ho gayA hai to ve use upadeza zikSaNa se upArjaka
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ / 108 1 banAne kA amodha astra rakhate haiN| vyAdhi mandira zarIra ko kiyaa| unakI pravRtti khaNDanAtmaka adhika rahI aura maNDajalodara aura kuSTa se saMrakSaNa ke lie ve pUrva sAvacetI' ke nAtmaka kama / rUpameM yUkAnigaraNa aura karoliyA bhakSaNa kA kramazaH niSedha mahAkavi jinaharSa ne bhI pradarzana nimitta kiye jAne karate haiM / yAtrA, zakuna, loka, paraloka, vidhi vidhAna-tapa, vAle bAhyAcaraNa kA virodha kiyA hai| unhoMne jaina aura sAdhanA-saMyama-isa prakAra jIvana ke pratyeka kSetra meM vaha janetara donoM ko phaTakArA hai lekina unakI pravRtti khaMDanahamAre sAtha hai;- unakA anubhava hameM sudUra taka mArga-bodha pradhAna nahIM hai| usameM vyaMgya kA asahya prahAra nahIM hai| karAtA hai| ve kahate haiM lekina mAdhurya ke sAtha / isa prasaMga meM yaha batA nirguNopAsanA meM brahma nirAkAra hai| vaha avyakta hai| denA anucita nahIM hogA ki jinaharSa ne mUrtipUjA kA khaMDana guNa-rahita hone ke kAraNa nirguNa hai| ghara-ghara meM vaha vyApta nahIM kiyA hai| hAM, maMDana avazya kiyA hai| unakI racanA hai| jinaharSa kA 'siddha' kabIra ke brahma se milatA hai| vaha 'jina pratimA hu~Do rAsa' kA uddezya eka mAtra mUrtipUjA bhI vItarAga, guNa rahita aura nirAkRti hai| kabIra ke brahma kA samarthana hI hai / mUrtipUjA ke isa bindu para kavi jinaharSa aura jinaharSa ke siddha meM itanA hI antara samajhanA cAhiye nirguNiyoM se mela nahIM khAte / nirguNiyoM ne tIrtha aura ki prathama kI vyApti sarvatra hai jabaki dvitIya ko nahIM hai| brAhmaNoM kA ghora virodha kiyA hai| jinaharSa meM yaha bAta vaha caitanyAvasthA meM AkAza meM sthAna vizeSa para rahatA hai; nahIM hai| unhoMne aneka tIrthoM kI yAtrAeM kI thIM aura jabaki nirguNiyoM kA brahma agajaga meM isa prakAra ghalA milA 'tortha caitya paripATI' kI samartha racanA se puNya sthala yAtrA hai; jisa prakAra dahI meM ghii| ke mahattva ko abhivyaMjita kiyA thaa| hiMsA-pradhAna dharmoM kA Atmatattva vizvavyApI brahma kA aMza hai| kA / nA kA ghora virodha donoM ne hI kiyA hai| jinaharSa hiMsA jabaki jinaharpa kI AtmA karmaphala kSayoparAnta svayaM brahma paraka dharma ko dharma aura zastrapANi devatAoM ko devatA bana jAtI hai| vaha kisI brahma kA aMza nahIM hai| isa svIkArane ko tatpara nahIM haiM / nirguNa sampradAya meM vrata prakAra jinaharSa ke samasta siddha eka-eka brahma haiN| ve aneka upavAsa para anAsthA vyakta kI gayI hai / jinaharSa ne aisA haiM; nirguNiyoM kA eka hai / nahIM kiyA hai| isa prakAra hama dekhate haiM ki jinaharSa aura ____ kavIradAsa aura jinaharSane garu kI mahattA samAna rUpase nirguNa saMta vaicArika maga meM kucha dUrI taka to sAtha-sAtha svIkAra kI hai| donoM meM hI gurukRpA ke lie AkAMkSA calate haiM; para phira chiTaka jAte haiN| hai| donoM hI guru ke prati kRtajJatA kA bhAva rakhate haiN| saguNa bhakti meM paramAtmA ke aMzabhUta avatAra kI kabIra ne guru ko govinda se bhI bar3A kahA hai lekina jina- bhakti kI jAtI hai| yaha avataraNa adharma ke nAza aura harSa aisA nahIM kaha sake haiM / ve guru ko Izvara kI-sI mahattA dharma kI sthApanA ke nimitta hotA hai| avatArI prabhu bhaktoM dete haiN| unake kAvya meM paMcaparameSThiyoM ko paMcaguru kI kA duHkha bhaMjana karate haiN| apanI lIlA se saMsAra ko saMjJA dI gayI hai| sanmArga dikhAte haiM / ve zola, zakti aura saundarya ke nidhAna nirguNiyoM ne dharma ke bAhya AcAra kA khaMDana kiyA hote haiM / zrIrAma aura zrIkRSNa aise hI Izvara rUpa the / hai| unake AlocanA prahAra se maMdira masjida taka nahIM sUradAsa aura tulasIdAsa ke ArAdhya ve hI the| unakI baca ske| karmakAMDa, janmanA jAti kA unhoMne ghora virodha bhakti sagaNa bhakti kI koTi meM AtI hai|
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 106 ] jinaharSa ne apanI upAsanA ke puSpa arhanta ke caraNoM meM arpita kiye haiM / arhanta ve haiM jinhoMne pahale tIrthakara prakRti kA bandha kiyA ho, kintu phira bhI unako avatAra nahIM kahA jA sktaa| ve taba aura dhyAna ke dvArA bhayaMkara parISahoM ko sahate hue cAra ghAtiyA karmoM ko jalAte haiM / aura taba arhanta kahalAne ke adhikArI banate haiM / arthAt guNa avatArI pahale se hI prabhukA viziSTa rUpa hotA hai kintu arhanta sva pauruSa se bhagavAna banate haiM / sAkAratA, vyaktatA aura spaSTatA kI dRSTi se donoM meM koI antara nahIM hai, ataH jaina bhakti kSetra meM arhanta saguNa brahma ke rUpa meM pUje jAte haiM / vaiSNava bhaktoM ke aura jinaharSa ke bhaktipadoM meM paryApta bhAvAtmaka sAmya pAyA jAtA hai| donoM ne hI ArAdhya ko itara se devoM mahattama samajhA hai| sUradAsa anya devoM se bhikSA mAMgane ko rasanA kA vyartha prayAsa kahate haiM ( sUrasAgara pra0 pR0 12) / tulasIdAsa likhate haiM ki anyadeva mAyA se vivaza haiM, unakI zaraNa meM jAnA vyartha hai / ( tulasIdAsa - vinaya patrikA pR0 162 ) / jinaharSa bhI yahI kahate haiM ki itara samasta devatA naTa ora viTa ke samAna haiM ( granthAvalI pR0 22 ) / unheM dekhane se mana khinna hotA hai / ArAdhya kI mahattA ke sAtha-sAtha bhakta apanI honatA kA anubhava bhI karatA hai / tulasI ne "tuma sama dIna bandhu na kou sama, sunahu nRpati raghurAI" (vinaya patrikA padasaMsthA 242) aura sUradAsa ne avadha kaho kauna dara jAI meM yahI bhAvanA vyakta kI hai / ( sUrasAgara ) bhakta jinarSa kA dInabhAva bhI draSTavya hai / kavi sAMsArika kaSTa paramparAoM se saMtapta hokara prabhu zaraNa meM pahu~catA hai / vaha dayA kI bhikSA mAMgatA hai / use svAcarita kukarmoM se glAni kA anubhava hotA hai aura apane uddhAra kI prArthanA karatA hai / dInatA ke sAtha hI bhakta apane doSoM kA ullekha bhI kiyA karate haiM / unheM prabhu kI karuNA kA avalambana rahatA hai, isaliye ve karuNAsAgara se kucha bhI pracchanna rakhanA nahIM cAhate / tulaso 'vinaya patrikA' meM apane ko 'saba vidhi hona, malIna aura viSayalIna' kahate haiM / (1 tulasI- vinayapatrikA pada saMkhyA 144) sUradAsa ne 'mosama kauna kuTila khala kAmI' ( sUrasAgara ) meM apane doSoM ko hI ginAyA hai / jinaharSa bhI kahate haiM ki maiM mohamAyA meM magna ho gayA hU~ aura usase ThA bhI gayA hU~ | maiMne kukarmoM ke kAraNa apane donoM hI bhava naSTa kara diye haiM / ( moha magana mAyA maiM dhUta u nija bhava hAre do granthAvalI pR0 32) kavi ke komala citra ko sarvAdhika prabhAvita karanevAlI marumandAkinI mIrAbAI haiM / jo ananyatA, viraha tIvratA aura vigraha saundarya darzana ko lalAka hama mIrA meM pAte haiM, vahI jinaharSa meM | morA ne jabase nanda nandana giridhara gopAla ko dekhA hai, usake netra vahIM aTaka gaye haiM " jabase mohi nandanandana dRSTi paDayo - nainA lobhI re bahuri sake nahi Aya... morApadAvalI pR0 167) | bhakta jinaharSa kI sthiti bhI yahI hai / jabase zrI zItalajina ko mUrti unheM dRSTigocara huI hai, unake netra vahI ThiThaka gaye haiM / vApisa loTane kA nAma taka nahIM lete / ( 'jabase mUrati dRSTi parIrI - nayanana aTake rasika sanehI, haTake na rahe eka ghara ro - jinaharSa granthAvalI pR0 7) mIrA giradhara gopAla kI janma-janmAntara ko dAsI hai, usakA prema eka janma kA nahIM, apitu aneka janmoM meM upacita rAzi ho cukA hai / ( meM dAsI thAMrI janama janama ko, the sAhiba sugA' mIrA padAvalI pR0 176 ) jinaharSa bhI apane ko bhava bhavAntara kA prabhu premI mAnate haiM / prabhuse lagI unakI lagana aneka janmoM kI hai / ( 'bhava-bhava tujhasUM prItar3I re.. jinaharSa granthAvalI pR0 164 ) | mAMga ko svapna meM prabhu ne apanA liyA hai / giridhara ke sAtha usa vivAha bhI svapna meM hI huA hai / ( 'bhAI mhAro supaNAM mA~ paraNyo dInAnAtha' mIrA padAvalI pR0 216) / jinaharSa ke ArAdhya bhI usase svapna meM milate haiM aura sukha umaMga kA
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 [ 110 saMcAra karate haiM / ( 'sUtAM ho prabhu sutAM ho, supanAM mAM milai jI' jinaharSa pratyAvalI pR0 170 ) / mIrA kA sAdhya prabhu caraNa-vandana hai | iso hetu vaha giradhara gopAla kI cAkarI karane ko samutsuka hai usameM base prabhudarzana, smaraNa aura bhAvabhakti kA viguNita lAbha prApta hogA / ('cAkarI meM darasaNa pAUM-sumiraNa pAU~ baracI' mIrApadAvalI pR0 27) jina harSa bhI kevala ArAdhya sevA kI kAmanA rakhate haiN| usake atirikta unheM aura kucha nahIM cAhiye / ( caraNa kamalanI cAU~ cAkarI, ho rAja avara na pAU~ bIjI bAta' - jina granthAvalI pR0 182) / mahAkavi harSa bahupaThita aura bahuzruta the / unhoMne aneka bhASAoM ke grantha ranoM kA adhyayana, manana kiyA thaa| ve satsaMga prasaMga meM vidvajjanoM, paTTadharoM aura muniyoM ke pravacana zravaNa se lAbhAnvita bhI the / ukta vyApaka adhyayana, hue manana aura zravaNa kA prabhAva unake kAvyoM para bhI par3A hai / yaha mukhyataH do rUpoM meM upalakSita hotA hai| 1 vicAra aura bhAva -sAmya ke rUpa meM / 2 pracalita pada paMktiyoM, sUktiyoM ko avikala svIkArane ke rUpa meM / mahAkavi ke mahAn kAvyoM meM aise aneka bhAva aura vicAra milate haiM jinakA varNana pUrvavartI kaviyoM kI racanAoM meM upalabdha hotA hai / katipaya udAharaNa paThitavya haiM : 'durjanaH parihartavyo vidyayAlaMkRto'pi san / maNinA bhUSitaH sarpa kimo na bhayaMkaraH // ... 'jina kA chAyAnuvAda bhI draSTavya hai khala saMgata tajiye jasA vidhA sobhata toya | pannagamaNi saMyukta leM, kyUM na bhAkara hoya // isI prasaMga meM somaprabhAcArya kRta saMskRta zlokoM ora jinaharSa dvArA vihita unake bhAvAnuvAda kA udAharaNa bhI paThitavya hai -- 'svarNasthAle kSipati sarajaH pAdazaucaM vidhatte pIyUSeNa pravarakariNaM vAtyeSabhAram / vistAratnaM vikirati karAda vAyasoDAvanArtham / yo duSprApaM gamayati mudhA martyajanma pramattaH // iMdhana caMdana kATha kare suravRna upAri dhaturana bove| / sovana bAla bhare rajate sudhArasa kara pAvahiM dhove| hastI mahAmada masta manohara, bhArabahAra ke tAr3a vigove / mUDha pramAda gayo jasarAja na dharma kare nara sobhata Sove // kahane kI AvazyakatA nahIM ki bhAvAnuvAda meM kavi baMdhakara nahIM calA hai / usane 'iMdhana caMdana kATha kareM kA bhAva apanI ora se jor3akara mUla zloka ke bhAva ko aura bhI prabhAvaka banA diyA hai / nimnAMkita uddharaNoM meM bhI bhAvasAmya dRSTigocara hotA hai| ' SaSThAMzavRtterapi dharma eSa:' kAlidAsa zAkuntalam - 'loka dII dhanadhAna to re, rAyabhaNo jima lAga / tima munivara paNa dhammaM no re, chaThoM bhAga suM rAga // jina harSa - haribalamA rAsa pR0 380 'subhASita ratna bhANDAgAra' ke subhASita mUrkha hi dukhAnubhUya zobhate' ko jinaharSa 'dukhaviNa sukha kima pAya' se abhivyaMjita karate haiN| , mahAkavi jinaharSa ke kAvya meM pUrvavartI kaviyoM kI pada paMktiyA~ bhI milatI haiN| katipaya udAharaNa diye jA rahe haiM / kabIra - nau dvAre kA pIMjarA, tAme paMchI pauna / rahane ko Acaraja hai, gae acambho kauna || jinaharSa - dasa dubAra dasa duvAra ko pIMjaroM, tAme paMchI pona / " rahaNa abU bho hai jasA jAna artha'bo koNa // mIrA - jo maiM aiso jAMNatI, nagara DhaMDoro pheratI jinaharSa-jo hama aise jAnate, sahI DhaMDhore pherate, prIta kiyAM dukha hoya / prIta na kariyo koya | prIti bIca dukha hoya / prIti karo mata koi //
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'DholA mArUrAM dUhA' meM pAvasa Rtu kA varNana jinaharSa racita 'barasAtarA dUhA' se kitanA sAmya rakhatA haiDholA mArUrA hA 'bIjuliyAM calAvali ---- Abhai AbhaI eka / kadI mile uNa sAhiyA, kara kAjala kI rekha // juliyAM calAvali, Abhai Abhai cyAri / kavare milauMlI sajjaNAM, lAbI bAMha pasAri // jinaharSa bIjuliyAM sala bhalliyAM, Age-Age kor3i | kare mile sajaNAM, kaMcukI kasa chor3i // boliyAM galI bAdalA, siMharAM mAthe khAta / kade mile sajaNAM, karI ughAr3I gAta // jaina kaviyoM meM mahAkavi jinaharSa, dharmarddhana, jina rAjasUri aura vinayacanda ke sama-sAmayika the / isaliye ye paraspara prabhAvita pratIta hote haiN| 111) mAnava samAja ke kavi haiM aura prakRti ko mAnava ke itastataH dekhakara hI harSita hote haiN| mAnava nirapekSa prakRti kA rUpa unheM AkRSTa nahIM karatA / nAgarika saMskRti kI apekSA kavi ko janapada saMskRti se vizeSa anurAga hai| grAmya vezabhUSA, rahana-sahana aura parva utsavoM kA varNana karane meM usakA abhiniveza dekhate hI banatA hai / usane rAbar3I, bAjare ke DaMThala, pake bera, khIcar3A, sIMgar3I, AgalagI bher3a, damAmI ke UMTa, carmarajju, casa, mathanI, tila niSpIDana, arka, atula, kRpachAyA, eraNDa vaTavRkSa aura ajAgalastana ko apane kAvya meM aprastuta vidhAna ke rUpa meM prastuta kiyA hai, lekina isakA tAtparya yaha kadApi nahIM hai ki vaha nAgarika saMskRti se anabhijJa hai| jinaha 'oMkAra apAra jagata AdhArasabai nara nAri saMsAra jape hai... dharmavarddhana - U~kAra udAra agamma apAra-saMsAra meM sAra padAratha nAmI 1 / mahAkavi jinaharSa rasasiddha katri the / zrotAoM para unako sarasa vANI kA jAduI prabhAva thaa| zrRMgAra ke saMyoga aura viyoga varNana meM unheM jitanI saphalatA milI hai, utanI hI zAnta varNana meM kavi kA para duHkha kAtara hRdaya karuNa meM jitanA zmA hai, vaha hAsya se utanA hI dUra hai| bIbhatsa aura bhayAnaka rasa varNana kI apekSA unakA hRdaya vIra aura raudrameM ulhasita pratIta hotA hai| bhaktirasa meM kavi kA zraddhopeta mAnasa nirantara nimajita rahane kA abhilASI hai, jabaki vatsala rasa avatAraNA meM vaha kevala paramparA kA nirvAha mAtra karatA hai| adbhutarasa meM usakI viziSTa ruci hai| kavi ko prakRti se hAdika lagAva nahIM hai| vaha usake uddIpaka rUpa se jitanA prabhAvita aura utsAhita hotA hai utanA usake Alambana rUpase nahIM / vastutaH jinaharSa - yaha nirvivAda tathya hai ki abhivyaJcanA sAhitya kA mahatvapUrNa aGga hai| uttama se uttama anubhUti bho abhi vyakti ke binA mUka raha jAtI hai / vastutaH ina donoM meM samavAya sambandha hai eka ke abhAva meM dUsarI kA astitva sambhava nahIM hai / anubhUti yadi AtmA hai to abhivyakti nizcaya hI zarIra hai / eka ke anastitva meM dUsarI kA astitva niSprayojana hai| kuzala kavi jinaharSa ne abhivyakti kI ramaNIyatA evaM prabhAva kSamatA kI siddhi ke liye aneka sAdhanoM kA upayoga kiyA hai| isa tathya ko hama eka do udAharaNa prastuta kara spaSTa karanA cAhate haiN| jinaharSa ne mAnava jIvana ko usakI samagratA meM grahaNa kiyA hai; isa liye unake kAvya meM vibhinna prakAra ke citra upalabdha haiM / sthira citra : vRddha jyotiSI kA eka zabdacitra draSTavya hai :'goSe baiThyo seTha krodhe bharyo re, dITho brAhmaNa eka / nAma nArAyaNa pothI kASameM re, vidyA bhaNyo aneka // pItAmbarano pahiraNa dhAvatIyore, laTapaTa bIMTI pAga / abala pachevar3I Upara udagIre, kanaka janoI bhAga //
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ / 112 ] bhArI jala bharIyo grahIyo, jiNare kesara tilaka aSaMDa / hAtha pavitrI pahirI sovanI re, bAMsa taNoM karadaNDa / garar3hI bar3hau sau barasAM taNau re, kesa thayA siri piit| sIsa halAvai jamane nA kahai re, dota paDyA mukhapIta // buSuSAMsa, masu kare re, dRSTa alapa mukha lAla / kahai jinaharaSa jarA thayau jojarau re. ethaI chaThI DhAla / [ guNAbalo caupaI pR0 3 ] kavi ne aisA sajIva zabda citra prastuta kiyA hai ki yadi citrakAra cAhe to isake pariveza meM apanI tulikA se vaha jyotiSI kA prabhAvaka citra aMkita kara sakatA hai| kavi ne aneka gati citroM ko bhI ubhArA hai| jisase usake abhivyaMjana kauzala kA nidarzana hotA hai| cAhatA / isalie sabhI kI surata-suvidhA ke samucita vAtAvaraNa kI sarjanA karanI caahiye| jIva mAtra para ahiMsA kA bhAva rakhanA caahiye| kavi ne batAyA hai ki sarvahita kAmanA kA mUla ver|gy hai / rAga aura dvaSa bandhana ke kAraNa haiN| isaliye unase mukti pAne kA prayAsa karanA caahiye| prANI ko bAhya aura Antarika dRSTiyoM se itanA pavitra, nirvikAra ora niSkaluSa bana jAnA cAhiye ki usakA jovana doSoM se AkrAnta na hone paave| use ahiMsA, satya, asteya, brahmacarya aura aparigraha jaise mahAvratoM kI sthUla aura sUkSma sAdhanA karanI cAhiye / krodha, lobha, mAyA, moha, jaise dUSaNoM se bacanA caahiye| kavi ke zabdoM meM'khAra tajo manako are mAnava ! khAra te deha udhAra na hoI / zAnti bhajo mana bhrAnti tajo kucha hoihiM soi karego tuM joii| jIva ko ghAta kI bAta nivArike, Apa samAna gaNoM saba koii| rAganadvaSa dharo manama jasarAja magati joM cAhiiM joii|| mahAkavi jinaharSa ne apane vipula sAhitya ke mAdhyama se abhivyaMjita kiyA hai ki jIvana kA anyatama uddezya AtmavikAsa hai| sAMsArika moha badhanoM meM par3akara prANI ko mUla lakSya se paribhraSTa nahIM honA cAhiye / sAdhaka ko sadaiva smRtipatha meM yaha saMrakSita rakhanA cAhiye ki saba jInA cAhate haiM, koI maranA nahIM cAhatA / dayAhita aura upakAra kA bhAjana kevala mAnava hI nahIM hai. pratyata saMsAra ke samasta prANI haiN| sabhI sukha cAhate haiM. du.kha koI nahIM
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUjya zrImad devacaMdrajI ke sAhitya meM se sudhAbindu [Atmayoga sAdhaka svAmIjI zrI RSabhadAsajI ] citra vicitra svabhAvavAle, vividha prakAra ke jar3a cetana ataH prANiyoM ko apane sAdhya bindu kI siddhi ke liye vizva padArthoM se paripUrNa isa vizAla vizva kA jaba hama avalo- ke padArtha vijJAna kA prabodha prApta karanA anivArya hai| vaha kana karate haiM aura isa vizvataMtra kA vyavasthita DhaMga se zakti mAnava meM hone ke kAraNa mAnava apanI mahAnanda mukti saMcAlana dekhakara isake antastala meM rahe prayojana ko sUkSma- pada kA adhikArI mAnA gayA hai| dRSTi se samajhane ke liye prayatna karate haiM to sArA tantra yadyapi mAnava janma kI mahattA ko pratyeka darzana ne sakala jIvarAzi ke liye svatantra, sva-para nira bAdha, sahaja pradhAna sthAna diyA hai parantu mAnava janma kI mahattA kA sukha ko siddhi ke carama sAdhya ke upalakSya meM paropakAra kI rahasya jaisA AIt-darzana meM pratipAdana kiyA gayA hai, vaisA prabala bhUmikA para nirantara zramazIla ho, aisA bhAsa hue kahIM bhI najara nahIM AtA / Arhat darzana meM samasta carAcara binA nahIM rahatA aura isake samarthana meM pUrva maharSiyoM ke kaI prANiyoM ko tIna kakSAoM meM vibhAjita kiyA gayA hai| zloka milate haiN| udAharaNArtha kitane hI prANI karma cetanA ke vaza haiM, kitane hI prANI paropakArAya phalanti bRkSAH, paropakArAya vahanti nadyaH / karmaphala cetanA ke vaza haiM aura kitane hI jJAna cetanA ke paropakArAya duhanti gAva:, paropakArAya zatAM vibhUtayaH // vaza haiN| tIsarI jJAna cetanA kA vizeSa vikAsa mAnava vAstava meM gagana maMDala meM sUrya-candra-tArA-graha janma meM hI dRSTigocara ho rahA hai| AIt darzana meM hI nakSatra- ko jagamagAtI huI jyoti prANiyoM ke prabodha prApti AtmA ke svabhAva aura vibhAva dharma kA sarvAGgasundara ke patha meM protsAhana detI huI unake prANa-rakSaNa ke amRta / pratipAdana hai aura isa ubhaya dharma kA anusandhAna karane ke samAna aneka poSaka tatvoM ko pradAna kara rahI hai| pavana, liye do prakAra kI dravyAthika aura paryAyAthika dRSTi kA prakAza, pAnI, agni Adi bhI prANiyoM ke prANa-rakSaNa meM bar3A sundara varNana hai| svabhAva se hI yaha ananta jJAna, sampUrNa sahAyatA kara rahe haiM aura parvata, nadI, nAle, bana, darzana, cAritra, ananta vIrya aura ananta sukha kA svAmI hai upavana, udyAna, hare hariyAle kheta prANiyoM ke prANoM kA aura ajara, amUrta, agurulaghu aura avyAbAdha guNoM kA astitva abAdhita rakhane meM bahuta anugraha kara rahe hoM, aisA nidhAna hai| isIliye satat sukhAbhilASI aura usakI dRSTigocara ho rahA hai| agara naisargika niyaMtraNa ke padArtha prApti ke hetu pUrNa prayatnazIla hai parantu vizvatantra kI vastuvijJAna meM aisI paropakArapUrNa prakriyA na hotI to prANI sthiti ke vijJAna kA vikAsa na sAdhe vahA~ taka yaha apanI kSaNa mAtra bhI apanA astitva nahIM TikA sakate kyoMki prANI mAtra sukha cAhate haiM, vaha sukha bhI satat cAhate haiM ajJAnadazA meM sukha ke badale dukha paramparAvaddhaka sukhAbhAsa aura sampUrNa sukha cAhate haiN| isaliye prANI mAtra kA yaha ke liye prayAsa karatA rahatA hai aura usa bhrAMti meM apane eka sanAtana siddha sahaja svabhAva ho, aisA jJAta hotA hai| ko caurAsI lAkha jovAyoni ke namara-jAla meM phaMsAtA hai
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ / 114 / tathA janma maraNa ko bhayAnaka bhavATavI meM bhaTakatA hai, kyoki isakI Atmapradeza rUpa jJAna cetanA kI vizeSatA phiratA hai| mastiSka bhAga meM keMdrita hai| isaliye yaha satyAnusandhAna ___ vizva yantra kA padArtha vijJAna kitanA hI paropakAra- karake apane sAdhya-sahajAnanda, saccidAnanda svarUpa ko prApta pUrNa hone para bhI usake garbha meM rahe hue paramAnandakArI kara sakatA hai| tiryacoM meM to, tirache svabhAva ke hone ke paramArtha ko haraeka prApta nahIM kara sakatA aura isake kaI kAraNa, jJAna kA bahuta sAdhAraNa sthiti meM vikAsa hotA hai kAraNoM para Arhat darzana meM aneka prakAra se prakAza DAlA kyoki unakA mastiSka tirachA hai / yaha pratyakSa dekhA jAtA gayA hai| usameM eka kAraNa yaha bhI batAyA gayA hai ki yaha hai ki hAthI, ghor3e Adi kA mastiSka kitanA hI bar3A hone AtmA urdhvagamana svabhAvavAlA hai| jisa taraha agni kA para bhI, unakI jJAna-cetanA bahuta sImita hai, isaliye dhuA~ urdhvagAmI hone se usakA urdhvagamana karAne meM koI satya ko sAkSAtkAra karane ke ve pAtra hI nahIM haiN| deva prayatna kI z2arUrata nahIM hai lekina itara dizAoM meM gamana aura naraka ke jIva urdhvagAmI jarUra haiM parantu janmAntaroM ke karAne meM bar3A prayatna karanA par3atA hai kyoMki vaha dhueM kA vibhAva dharma meM cAhe zubha yA azubha nyUnAdhika mAtrA meM vibhAva hai, svabhAva nahIM hai| isI taraha AtmA apane pravRtti huI hai jisase unake sukha-duHkha kI sthiti unake urdhvagamana svabhAva meM sahaja hI vikAsa sAdha sakatA hai jaba hA vikAsa sAdha sakatA hai jaba svAdhIna nahIM hai| ata: ve bhI satya sAdhanA ko caritArtha ki adhogamana evaM tirachAgamana meM cetana zakti kA vikAsa karane meM samartha nahIM haiN| kevala mAnava janma meM hI vaibhAvika duHsAdhya ho jAtA hai / AtmA vanaspatikAya Adi sthAvara zakti samatula mAtrA meM vikasita na hone se isako svAbhAmeM adhogAmI [ Topsy Torby ] sthiti meM hai, vika zakti sAdhane kA sundara prasaMga hai| isIliye mAnava tiyaMca Adi trasa meM tirachAgAmI (Oblique) sthiti janma ko ati durlabha mAnA gayA hai aura usakI durlabhatA ke meM hai aura naraka, deva aura manuSya gati meM urdhvagamana (Per. dasa sundara dRSTAMta uttarAdhyayana sUtra meM bar3e DhaMga se darzAye pendicular) sthiti meM hai| zAstrakAra maharSiyoM ne gaye haiN| aisA sundara varNana aura kahIM nahIM miltaa| tIna cetanAoM kA varNana karake pahale hI khulAsA kara aba bAta yaha hai ki hameM apanI svAbhAvika saccidAna da diyA hai ki tithaMca gati, cAhe sthAvara meM ho cAhe sthiti ko prApta karane ke liye svabhAva evaM vibhAva ke kArya trasa meM ho, karma cetanA ke vaza hai; naraka aura deva karmaphala kAraNa bhAvoM para khUba vizleSaNa karanA nitAnta Avazyaka cetanA ke vaza hai aura mAnava eka hI aisI gati hai jisameM hai| Ahata-darzana meM usa vizleSaNa vizva-vidyA kA nAma jJAna cetanA-pradhAna hai / vanaspati Adi meM usakI adhogamana dravya gaNa-paryAya kA ciMtana hai aura yahI Arhat-darzana kA sthiti hone se cetanA kA bilkula alpa vikAsa najara AtA Adarza dhyAna hai, kyoMki yaha vizvataMtra itanA vicitra evaM hai kyoMki unakI jar3a aura dhar3a saba ulTe haiN| yahI kAraNa vijJAnapUrNa hai ki isameM kitane hI sthUla-sUkSma kAraNa haiM, hai ki vRkSoM kI zAkhA-parizAkhAoM Adi Upara ke bhAgoM kitane hI upAdAna-nimitta kAraNa haiM aura kitane hI mUrta ko kATane para bhI ve jIvana kA astitva banAye rakhate haiN| amUrta kAraNa haiM / isaliye Arhat-darzana meM sarvajJa bane binA mAnava ke urdhvagamana svabhAva meM vikasita hone se mastaka ke evaM kevalajJAna prApti kiye binA koI mukti prApta nahIM kara nAce rahe hue adhobhAga ke aMgapAtroM ko kATane para bhI vaha sktaa| isa vizva-tatra kA saMcAlana jIva, ajIva donoM jovita rahatA hai va apane jIvana kA astitva TikA sakatA padArthoM ke paraspara saMbaMdha se calatA hai| isaliye kevala
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 115 1 jIva kI ajara, amara, avinAzI, saccidAnanda svarUpa kI mAnyatAvAle darzana hI jIva ko muktidhAma para pahu~cAne para pahu~cAne meM saphala nahIM bana skte| sAtha meM ajIva tatva jo dharma, adharma, AkAza, kAla aura pudagala haiM, unake pUrNa svarUpa ko samajhe binA chuTakArA nahIM hai| yadyapi dUsare dravya apanI gati, sthiti, avakAza, pravarttanA aura pariNAma kriyA meM jIva ke sAtha sambandhita hai tathApi inapara vizeSa maMthana, parizIlana na bhI hove parantu pudgala kA svarUpa samajhanA parama Avazyaka hai kyoMki pudgala aura jIva paraspara pariNAmI dravya haiN| eka dUsare kA paraspara sambandha alipta hone para bhI ve apanA prabhAva paraspara DAle binA rahate nahIM / eka darpaNa ke sAmane kAlA pardA rakha diyA jAya to yadyapi pardA aura darpaNa pRthaka hai, phira bhI parde kI parachAyA darpaNa kI nirmalatA ko Avarita kiye binA rahatI nhiiN| isI taraha AtmA ke Upara pudgala kA AvaraNa kyA hai, kaise hotA hai, kaise TikatA hai ora kaise miTatA hai, yaha saba samajhatA hI par3egA kyoMki pudgala kI bhI kaI vargaNAyeM haiN| khAsakara audArika Adi ATha vargaNAe~ jIva se bahuta sambandhita haiM aura inameM bhI kArmaNa vargaNA, jo ati sUkSma mAnI jAtI hai apane pariNAma ke asara dvArA AtmA ko sva-para kA bhAna taka bhUlA detI hai aura yaha jIva para-pariNAmI bana jAtA hai| saMjJA kAya viSaya-vAsanA, AzA, tRSNA ye saba pudgala pariNAmI hone para bhI jIva apanI ajJAna dazA meM inako AtmapariNAmI samajhakara unameM pariNamana karatA hai aura pudgala pariNAmI banakara cAroM gatiyoM meM paribhramaNa karatA hai / apane ananta prANoM ke saMyoga-viyoga ke cakkara meM arapaTa paTi nyAyena" anAdikAla se saMsAra samudra ke janma maraNa kI taraMgoM meM gote khAtA rahatA hai / bArha darzana ko paribhASA meM bravya-guNa-paryAya kI ghaTanA meM hI sAre saMsAra kA cakra calatA hai / isaliye dravya-guNa paryAya kA jitanA bhI sUkSma adhyayana, avalokana, ciMtana, maMthana aura parizIlana hogA, utanA hI satya kA sAkSAtkAra evaM vastusthiti kA bhAna hotA jAyagA / grISma Rtu kI tApa se pIr3ita hAthI sarovara ke paMka (kIcar3a ) kI zItalatA ko dekhakara usameM sukha kI bhrAMti meM vizrAMti lene gayA / use zItalatA kA sukha anubhava jarUra huA parantu usa kAdava meM aisA pha~sa gayA ki vaha phira bAhara nahIM A sakA / grISma Rtu ke pracaMDa tApa se kIcar3a sUkhatA gayA aura hAthI ko apane prANoM kI Ahuti denI pdd'ii| isa taraha isa saMsAra kA hAla hai / isaliye vaibhAvika saMbaMdha vikAsa mArga meM kahA~ taka upayogI hai aura kahA~ taka nirupayogI hai, isakA samyag bodha prApta na ho to vahI vikAsa vikAra rUpa banakara vinAza kI tarapha le jAtA hai| vizvataMtra ke prANiyoM ke lie jIvana vikAza kI prakriyA ko jIva apanI ajJAna dazA meM nirarthaka banA detA hai / vizvataMtra meM kaho yA Arhat-darzana kI paribhASA meM lokasthiti kaho yA vijJAna kI bhASA meM COSMIC ORDER kaho, pratyeka padArtha apane svAbhAvika svarUpa meM avasthita rahane ke liye sadA pravRttizIla hai| ataH At-darzana meM sava bar3e tatvoM kA parama tatva (Fulorum of the whole Universe) "uvannei bA, vigamei vA dhuve vA" mAnA hai| arhanta bhagavaMta dharma vIrtha sthApita karane ke lie apanI amRta dezanA kA maMgalAcaraNa karate haiM taba aisA hI varNana hai ki gaNadhara prazna karate haiM ki "bhaMte / kiM vattaM ? kiM tatta ? usake pratyuttara meM bhagavanta " uvanne vA vigamei vA dhuvei vA" pharamAte haiM / yahI dravya-guNa- paryAya kI ghaTamAla ko samajhane kA paramoskRSTa sAdhana hai aura naisargika niyaMtraNa kA sArA vizva vidhAna isI vijJAna ko prakAza meM lAne ke liye niyojita hai /
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ / 116 ] jo puNya-pavitra AtmA janma-janmAntaroM meM ahiMsA meM mujhe jaba bhinna-2 sAhitya kA avalokana, adhyayana, manana saMyama-tapa kA uttarottara vikAsa sAdhate hue kevalajJAna ko aura parizIlana karanA par3A taba usameM mujhe dravyAnuyogI prApta karake isa lokAloka prakAzaka-pUrNa-vijJAna pratipAdana mahAtmA devacandrajI ko 'AgamasAra' Adi pustakoM kA ke adhikArI banate haiM, ve hI tIrthakara kahalAte haiN| jIvoM tathA unake tatvagabhita stavanoM Adi kA adhyayana karane kA ko tArane ke liye mArgadarzaka Agamika bhASA meM ve mahA- bhI saubhAgya prApta huA, jinameM se upalabdha bodha ke liye nimika, mahA-sArthavAha, mahA-mAhaNa aura mahAgopa ina mahAna upakArI ke upakAra kA maiM ananta RNI haiM, aura kahalAte haiN| unakA pravacana hI paramotkRSTa dharma evaM dharmA- unhIM mahApuruSa ke divya jIvana kA yazogAna karane ke nuzAsana kahalAtA hai| isa vizvataMtra ke viziSTa vijJAna upalakSa meM hI yaha lekhanI uThAI hai| yadyapi Upara lekha kI ko prakAza meM lAye binA isakI padArtha-vyavasthA ke parade ke maryAdA ke bAhara pUrva-bhamikA bahuta bana gaI hai, ataH maiM pIche raho huI paropakAra kI prakriyA kA paramArtha rUpa unake viSaya meM aba kyA likhU ? parantu yaha kahAvata prasiddha paramAnanda pada prANo prApta kare, aisA jo gupta rahasya rahA hai ki rAma ke yazogAna meM rAvaNa ko anokhI kathano itanI huA hai, usakI pUrti hetu kevala arhanta bhagavaMta hI adhikArI vistRta batAI ki rAma kI kathanI usase bhI vizeSa vistRta hai / ata: ve hI kArya kI siddhi ke liye kAraNa kI samyaga- karanA Avazyaka samajhA gayA, parantu usa sUjJaciMtaka ne to sAmagrI sarjana karate haiM aura usameM svAbhAvika vaibhAvika eka hI vAkya meM kaha diyA ki rAvaNa aneka vidyA, siddhi, dharmakSetra Adi sAdhana aisA sAmagrI jitanI prANo ko apane Rddhi, vRddhi, saMpatti aura zakti kA svAmo thA parantu rAma paramAnanda patha kI prApti ke liye cAhiye, usakI pUrti karate kI kisI zakti kA varNana kie binA yaho kahA ki rAma ne haiM; aTala niyama hai| isaliye sArA vizvataMtra unakI sevA meM rAvaNa ko parAjita kiyaa| isase siddha ho gayA ki rAma pravRtta hai (The whole Cosmic order re- meM rAvaNa se bho aneka viziSTa zaktiyA~ thiiN| isI taraha se mains at their service ) / isiliye padArtha maiM bhI yahA~ kahanA cAhatA huuN| vyavasthA ke vidhAna ke mutAbika unake paMca kalyANakoM meM Apake sAhitya meM se maiM jo kucha samajhA hU~, vaha sAgara devendroM, surendroM kA zubhAgamana hotA hai aura sAmagna kI rUpI gAgara meM batalAnA cAhatA hU~ ki apane jovana ke pUrti karanevAle prabhu haiM, aisA saMketa karanevAle azokavRkSAdi utthAna ke liye, paramAnanda pada kI prApti ke liye evaM aSTa mahAprA tihArya kA prAdurbhAva hotA hai| prANiyoM ko mukti maMgala niketana kA nivAsI banane ke lie tIna bAteM haraeka pratikUlatA ko palAyana karake sAnukUlatA ke sAdhana bahuta jarUrI haiM:juTAne kI viziSTa-vibhUti jo cauMtIsa atizayoM ke nAma (1) prabhu kI prabhutA (2) samarpaNabhAva (3) Azaya kI se prasiddha hai, vaha bhI unake svAdhIna ho jAtI hai| vishuddhi| isaliye naisargika padArtha vyavasthA ke pramANabhata prati- uparokta tIna bAteM yadi ThIka taraha se samajhI jAve to nidhi (The most bonafide representative) mAnava sukhe-sukhe narendra devendra, surendra aura ahamindroM kI tIrthakaroM aura unake sthApita tIrtha kI ArAdhanA-prabhAvanA anupama Rddhi samRddhi kI saritA meM sukha saMpAdana karatA ho hamAre liye paramotkRSTa maMgala rUpa evaM parama zreyaskara huA siddhidhAma meM pahuMca sakatA hai| ina bAtoM ko samajhe hai| isI ArAdhanA-prabhAvanA ke yathArtha bodha ke upalakSa binA jo prAgo Ano parimita prajJA va maryAdita
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ / 117 ] meMdhA para AdhAra rakhakara mukti-mArga meM pravAsa karatA vizva ke vibhu evaM prabhu haiN| ataH aise prabhu ko samarpita hone hai to vaha paramArtha ke badale anartha, dharma ke badale meM hI hamArA sarvodaya hai / isaliye aisA zuddha Azaya banAkara badale adharma, puNya ke badale pApa, upakAra ke badale apakAra, jo prabhu kA smaraNa karatA hai evaM unako AjJA kA pAlana hita ke badale ahita, zubha ke badale azubha aura zuddha ke karatA hai, vaha paramAnanda pada ko sulabhatA se prApta karatA hai badale azuddha AcaraNa karake parAbhava sthiti ko prApta kara kyoMki ve Age pharamAte haiM ki-- apanA adha: patana kiye binA rahegA nhiiN| "zubhAzaya thira prabhu upayoge, jo-samare tuja nAmajI / ___ jaise niSNAta DAkTara se saMparka sAdhane ke bAda apane avyAbAdha anantu pAme, parama amRta sukhadhAmajI // " dimAgo davAoM ke jhagar3e meM par3anA mahAmarkhatA hai tathA aise hI bhAva zrI savidhinAtha bhagavAna ke stavana meM niSNAta DAkTara ke Upara nirbhara rahane meM hI sAdhya kI siddhi milate haiM / hai, uso taraha pahale hameM prabhu ko prabhunA ko khUba samajhanA ___"prabhu mudrA ne yoga prabhu prabhutA lakhe ho lAla cAhiye tabhI samarpaNa-bhAva AyegA aura Azaya ko zuddhi ke dravya taNe sAdharmya svasaMpati olakhe ho lAla" liye AturatA vikasita hotI jAyagI aura vaha apanI Age jAte-jAte zrI mahAvIra svAmI ke stavana meM to Adarza-bhAvanA ko saphala banA skegaa| kevala AtmajJAna yahA~ taka kahate haiM kiko apano mati-kalpanA ko mAnyatAya mAnane ora manAne meM 'tArajo bApajI viruda nija rAkhavA, apanA hI nahIM, lekina anekoM ke utthAna ke badale patana meM dAsa noM sevanA rakhe joso" apane zuSka jJAna ko upakaraNa banAne ke badale adhikaraNa banAne ke samAna hai| isaliye parama-pUjya mahAtmA zrImad isa taraha se majhe to ina tIna bAtoM para zrI devacandra jo ___ ke prati apano atmA meM itanA sadbhAva hai ki jisake varNana kA apane stavanoM meM prazaMsanIya prayatna kiyA hai| ke liye mere pAsa koI zabda nahIM hai| zrIzotalanAtha prabhu ke stavana meM Apa pharamAte haiM ki - vese bhI inake racanA granyoM meM naya, nikSepa pramANa, "zItala jona prati prabhutA prabhu ko, lakSaNa, mArgaNA sthAna, guNasthAna, dravya-kSetra-kAla-bhAva, mujha thako kaho na jAvejo" paMca samavAya, audAyika Adi paMca bhAva, paMcAzrava, paTa kyoMki sArA vizva-vidhAna Apako AjJA ke adhon| dravya, sapta dharma-kSetra, aSTa karma, aSTa karaNa, no tatva, nau pada ho gayA hai| Adi gahana viSayoM kA bhI itanA sundara aura sarala DhaMga se "dravya, kSetra ne kAla, bhAva, guNa, pratipAdana hai ki sAmAnya buddhivAlA bhI apanA AtmotthAna rAjanoti e cAra jI sAdha sakatA hai| saMskRta, prAkRta ke praur3ha vidvAna hote hue trAsa binA jar3a cetana prabhu ko, bhI Apane sAre AgamoM kA amRta-rasa rAjasthAnI, gujakoI na lope kArajo" rAtI, hindo, vraja bhASA meM gadya-padya meM apanA sAhitya arthAt jar3a cetana rUpa SaT dravya ke dvArA sAre vizva- sarjana karake bar3A lokopayogI banAyA jisake liye unakA tantra kA saMcAlana ho rahA hai; ye saba Apako AjJA kA jitanA bhI guNa gAna gAyA jAve, usatA hI thor3A hai / lopa nahIM krte| mere kahane kA Azaya yaha hai ki Apa hI ve bar3e Agama vyavahArI, sacce adhyAtma-mukha the aura
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ / 118 ] AIt-darzana kI mAnyatAnusAra ve bar3e Atma-yogI puruSa dharma zAstroM meM TIToDI ke aMDe samudra meM jAne se apane caMcuthe, isameM koI zaka nhiiN| pAta se samudra ko khAlI karane jaisA dRSTAnta hai| parantu zrImad devacandrajI ko sAhitya racanA meM se prabhu kI ToToDI ke Atma vizvAsa ne garUGajI ko AkarSita kiyA, prabhutA, samarpaNa bhAva, Azaya kI vizuddhi kA AdhAra lekara garur3ajI ke dvArA viSNu bhagavAna kI kRpA huii| unhoMne hI maiM Atma yoga sarovara meM caMcupAta kara rahA huuN| samudra usake sAdhya ko saphala banAyA aura samudra ko aMDe vApasa ke pravAsa meM jaise pravahaNa hI AdhAra rUpa hai, isI taraha se dekara kSamA mAMganI pdd'ii| aise hI isa prabhu kI prabhutA meM inake pravacana-rUpI pravahaNa, mero Atma-yoga-sAdhanA meM vaha zakti rahI huI hai jinako kRpA evaM anugraha se hamArA mere liye puSTAvalaMbana rUpa hai| agara yaha AdhAra na milA beDApAra ho sakatA hai| isaliye dina prati dina pramu ke hotA to isa bhayAnaka bhavasAgara ko pAra karane kA sAhasa prati dAsatva-bhAva kI vRddhi karate jAnA-yahI mukti dvAra bhI nahIM hotA, jaise ki apanI bhujA se samudra pAra karane- taka pahu~cane kA sarala upAya hai / "dAso'haM" bhAva apane vAle ko sthiti hotI hai| vaha kitanA hI parAkrama karake Apa apramatta guNasthAnakoM meM 'so'haM' bhAva para pahuMcAyegA pravahaNa binA apanI bhujA bala se thor3o pragati sAdhe parantu aura anta meM "so'haM" bhAva bhI vItarAga guNasthAnakoM meM samudra kI eka hI taraMga meM vaha zakti hai ki vaha usakA chUTakara aisI kevalajJAna sthiti meM rahA huA apane zuddha sArA puruSArtha niSphala banA sakatI hai| jisa taraha samudra siddhAtma svarUpastha "ha' "ego me sAsao appA, nANa maccha, kaccha, magara Adi bhayAnaka jaMtuoM se bharA hai, usI daMsaNa saMjuo" sva para nirAbAdha sahajAnanda bhAva siddha svarUpa taraha isa bhavasAgara meM bhI saMjJA, kaSAya, viSaya vAsanA, ko prApta kara yagA / tRSNA rUpI aise bhayAnaka jaMtu bhare par3e haiM aura hama prabhu ke pravacana rUpI pravaNa ko prApta kiye binA unase baca hI nahIM isa prakAra pUjya zrImad devacandrajI kA maiM dina rAta skte| bar3e bar3e puruSArthI pUrvadhara puruSa bhI pragati ke pravAha jitanA bhI guNa gAUM, vaha thor3A hI hai parantu unake divya meM se par3akara nigoda taka paha~ce haiM to mere jaise puruSArthahona jIvana sambandhI isa sthAna para do zabda unake prati merA ajJAnI isa pravAsa meM apano ho jJAna kriyA ke bala para pUjya bhAva pradarzita karane ke liye ullikhita kiye haiM, isameM kaise vikAsa sAdha sakate haiM ? ata: isa agama, apAra saMsAra mati maMdatA ke kAraNa koI truTi rahI ho to kSamA ko pAra karane kA mere jaise pAmara prANI kA puruSArtha, hindU cAhatA huuN| sujJeSu kiM bahunA ! - -
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ kharatara gaccha ko krAntikArI aura adhyAtmika-paramparA . zrI bhaMvaralAla nAhaTA AryAvarta ke dharma-zarIra kI AtmA jainadharma hai| jisa ne apanI sAdhanA kA kendra bindu Atma-vizuddhi va Atma prakAra AtmA ke binA samasta zarIra zava ke sadRza hotA sAkSAtkAra ko maanaa| sAr3he bAraha varSa paryanta dhyAna, hai, usI prakAra samasta zuSka kriyA kANDa yadi unameM adhyA- mauna, kAyotsargAdi dvArA bAharI AkarSaNoM se cittavRtti tmikatA kA abhAva ho to ve kevalakAya-kleza mAtra hote ora pravRtti ko haTA kara AtmA kI sampUrNa zaktiyoM haiN| Adhibhautika sAdhanA se Atma zAMti nahIM miltii| ko vikasita kiyaa| dehAtma buddhi ko mithyAtva batalAte Aja se DhAI hajAra varSa pUrva jaba bhagavAna mahAvIra kA prAdu. hue samyagdarzana hI vAstava meM Atmadarzana hai, isake prApta rbhAva huA, janatA trividhatApa satapta thii| zAMti ke lie hone para sAMsArika yA paudgalika viSayoM kI Asakti svayaM tar3aphate prANiyoM ko mRga-marIcikA ke cakkara meM gote lagAne chUTa jAtI hai, batalAyA / kevalajJAna, kevaladarzana ke sivA pariNAma zUnya thaa| jahAM veda purANAdi sabhI AtmA kI pUrNa nirmalatA, vizuddhatA dvArA prApta AtmA kI zAstra bhautika zikSA evaM ekAntika Atma prarUpaNA taka caitanya zakti kA paripUrNa vikAsa hI hai| AcArAMga sImita raha gae, jainAgamoM kA prathama aMga AcArAMga "AtmA sUtra meM unhoMne kahA hai, jo eka AtmA ko jAna letA hai kyA hai ?'' isa prAimarI zikSA kA udghoSa karatA hai| vaha saba ko jAna letA hai| uttarAdhyayana sUtra meM kahA bhagavAna mahAvIra ne Atmadarzana ko pradhAnatA dI aura hai - AtmA hI apanA zatru aura AtmA hI apanA mitra lAkhoM varSoM kI zuSka ajJAna tapazcaryA ko vyartha aura jJAnI- hai, bAharI zatruoM se yuddha karane kA koI artha nahIM; AtmA AtmajJAnI kI kriyA-caryA ko sArthaka btlaayaa| vaha ke zatru rAga, dveSa, moha haiM unhIM para vijaya prApta kro| zvAsozvAsa meM karor3oM varSoM ke pApoM ko kSaya kara detA hai| bAhya tapazcaryA AtmalInatA hetu aura dehAsakti ke parityAga isIlie unhoMne 'appa nANeNa muNo hoI" khaa| bAhya rUpa hai| chaH AvazyakoM meM kAyotsarga dehAsakti kA tyAga upakaraNoM ke meru jitane Dhera lagAkara bhI kAryasiddhi meM rUpa hI hai kyoMki pudgala moha miTe binA antarmukha vRtti akSama batAkara AtmajJAnI zramaNattva kI nIMva dRDha kii| nahIM hotI aura Atmadarzana nahIM hotaa| icchA hI dhArmika kSetra meM phaile DhauMga rUpI andhakAra ko dUra karane ke baMdhana hai, icchA nirodha hI tapa aura Atma-ramaNatA hI lie AtmajJAna kI divya jyoti prakaTa kii| cittavRtti pravAha cAritra hai| hamAre samasta dharmAcaraNoM kA uddezya Atma bAhara bhaTakane se roka kara antamukhI karake akhaNDa AnaMda vizuddhi hI honA caahie| Atma'kendrita sAdhanA hI prApti kI kalA batA kara nivRtti mArga ko prazasta karane sahI mokSa mArga hai| meM bhagavAna kI amRta vANI bar3I hI amogha piddha huii| bhagavAna mahAvIra kI isa adhyAtmika paramparA ko lAkhoM prANI nirvANa mArga ke pathika hokara apramatta sAdhanA anekoM bhavyAtmAoM ne apanAte hue Atma kalyANa kiyaa| meM laga kara AtmakalyANa karane lge| bhagavAna mahAvIra samaya-samaya para jo bahirmukhatA ko abhivRddhi huI use dUra
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ / 120 / karane ke lie hI jenAcAryo-muniyoM ne briyA rahAra kiyA mApighaTa sari ve para zrI jina candra sUri pratiSTita hue, arthAt zithilAcAra kA parityAga kara ke cyAtmaka mArga unhone apane guru kI asmi i chAko bar3e acche rUpa meM pUrNa kA puraddhAra kiyaa| madhyakAlIna cetyavAsa zithilAcAra kiyaa| bIkAnera ke maMtrI saMgrAma siMha bacchAvata kI vijJapti kA eka pravahamAna zrota thA jisameM bar3e-bar3e AcArya aura se sa0 1613 meM bIkAnera Akara unhoMne spaSTa rUpa se munigaNa bahate cale gae phalataH AdhyAtmika sAdhanA kSINa ghoSaNA kara dI ki jo sAdhvAcAra kI ThIka se pAlana karanA ho gaI, ADambara aura kriyA kANDoM kA Adhikya ho cAhate hoM ve mere sAtha raheM aura jo pAlana na kara sakeM ve veza gyaa| janatA ko bhI bhagavAna mahAvIra ko adhyAtmika ko na lajA kara gRhastha ho jAya / kahA jAtA hai ki unake zikSAeM milanI kaThina ho gii| jaina saMgha ko adhyAtmika zaMkhanAda re tIna sau ya'tayoM me se vedala 16 unake sAthI preraNA dene vAle krAntikArI prAcAryoM kI yuga pukArane sAthI bane avazeSa sA deza parityAga kara gRhastha mahAtmA AcArya haridra, jinavara sUri, niha sUri. ji.nadatta sUri matheraNa khlaaye| upAdhyAya bhAvaharSa ne briyoddhAra karake maNidhArI jinacaMdrasUra, aura jinapati sUri jaise yugapradhAna apane sAdhu samudAya ko vyavasthita kiyA jo Age calakara AcAryoM ko janma dayA jinhoMne jainacaityoM aura muniyo ke bhAvaharSIya zAlA ke kahalAye / yugapradhAna jina drasUri kA AcAroM meM AI huI vikRti kA prabala puruSArtha dvArA parihAra lokottara prabhAva bar3hA phalata: samnATa akabara bhI unase kiyA aura suvihita mani mArga kA punaradvAra kiyaa| prabhAvita huaa| jahA~gIra ko bhI apanI anacita ThAma AcArya jinezvarasUri ne caityavAsa para eka prabala vApasa lenI pdd'ii| jaina zAsna kA vaha svarNa yuga thA, usa coTa karake usakI jar3eM hilA dI jinavallabha aura jinadatta samaya aneka vidvAna hue jinake sAhitya ne janadharma kA sUrijI ne jagaha-jagaha ghUmakara janatA meM jAgRti padAkara gaurava bddh'aayaa| yuga parivartana kara DAlA aura jinapatisurijI ne to rahI AcArya jinarAjasUri ke bAda phira sAdhvAcAra sahI zithilAcAra ko pravRttiyoM kA bar3e bar3e AcAryo se pAlana meM thor3I zithilatA AgaI ataH zrIjina rattasurijI lohA lekara nAma zeSa hI kara ddaalaa| paTTadhara jinacandrasUri ne phira se naye niyama bnaae| jinarAjasUri mAnava svabhAva kI kamajorI ke kAraNa zanaiH zanaiH aura jinacandrasUri ke madhyakAla meM hI suprasiddha adhyAtma zithilAcAra phira bar3hatA gayA aura samaya-samaya para suvihita anubhava yogI AnandaghanajI hue jinakA mUla nAma AcAra ko pratiSThita karane ke lie kriyoddhAra kI paramparA lAbhAnanda jI thaa| ve mUlataH kharataragaccha ke the| mer3atA bhI calatI rhii| solahavIM zatAbdI meM tapAgaccha ke meMhI janma aura ucca Atma sAdhanarata vicara kara meDatA AnandavimalamUri Adi ne kriyoddhAra kiyA taba kharataragaccha meM ho svargavAsI hue| unakA upAya Aja bhI vahA~ ke jinamANikyasUri ne bhI AcAra zaithilya ko dUra karane maujUda hai / paramagItArtha AcArya kRpAcandrasUri jI ne yogakI prabala bhAvanA kI aura isake lie derAvara pUjya dAdA niSTha AcArya buddhisAgara jI ko Anandaghana jo ke mUlataH jinakuzalasUri jI ke maGgalamaya AzIrvAda ke liye prasthAna kharataragacchIya hone kI jo bAta kahI thI usakI puSTi kiyA para mArga meM hI svargavAsa ho jAne se unakI bhAvanA Agama-prabhAkara munirAja zrI puNya vijayajI ko prApta kharatara mUrta rUpa na le sakI isa samaya kharataragaccha ke upAdhyAya gacchoya zrI puNya kalaza gaNi ke ziSyoM ko lAbhAnandajI kanakatilaka ne kriyoddhAra kiyA / saM0 1612 meM zrIjina ke aSTasahasrI par3hAne ke uralekha dvArA bhI ho gaI hai /
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ (20 tU terA sambhAla - sahajAnanda yogIndra yugapradhAna zrI sahajAnandaghana (bhadra munijI) mahArAja janma saM0 1670 bhA0 su. 10 DumarA dIkSA saM0 1610 vai0 su06 lAyajA yugapradhAna pada saM0 2018 jye0 su. 15 borar3I mahAprayANa saM0 2027 kA0 su03 ratnakUTa hampI citra-zrI indra dUgar3a (jaina bhavana kalakattA ke saujanya se)
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ sa. 1664 pAlItAnA meM paMkti (1) 1 zrI buddhimunijI 2 u0 zrI labdhimunijI 3 gaNivaryaratanamunijI 4 bhAvamunijI 5 premamunijI paMkti (2) zrInandanamunijI 2 zrIbhadramunijI 3sani muktiI 4 pUrNAnandamunijI 5 premasAgarajI zrIjayAnandamunijI gaNivarya zrI buddhimunijI
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 121 ] satarahavIM zatI ke "sumati" nAmaka kharataragacchIya kavi adhyAtma rasika hue haiN| jinake katipaya pada tatkAlIna likhita hamAre saMgraha ke do guTakoM meM mile jo "vIra vANI" meM prakAzita kiye haiM / satarahavIM zatAbdI ke uttarArddha meM jinaprabhasUri zAkhA ke vidvAna bhAnucandragaNi se zikSA prApta zrImAlajJAtIya banArasIdAsa nAmaka sukavi hue| unhoMne digambarAcArya kundakunda ke samayasArAdi granthoM se prabhAvita hokara adhyAtma mArga ko vizeSa rUpa se apanAyA jisase unakA mata adhyAtma matI-banArasImata nAma se prasiddha ho gyaa| thor3e samaya meM hI isa adhyAtma mata kA dUra dUra taka jabardasta prabhAva phailA / sudUra mulatAna ke kaI kharataragacchIya osavAla zrAvakoM ne bhI usase adhyAtmika preraNA prApta kI; phalataH udhara vicarane vAle sumatiraMga, dharmamandira, aura zrI maddevacandrajI ne kaI mahatvapUrNa adhyAtmika racanAyeM unhIM AdhyAtmirasika zrAvakoM kI preraNA se kI / banArasIdAsajIkA samayasAra, banArasI vila sa, arddha kathAnaka Adi sAhitya ullekhanIya hai / zrImad devacandrajI mahArAja akabara pratibodhaka caturtha dAdA zrIjinacandrasUrijI ke ziSya zrI puNyapradhAnopAdhyAya kI ziSya paramparA meM u0 dopacandrajI ke ziSya the / ApakA janma saM0 1746 meM bIkAnera ke kisI gAMva meM lUNiyA tulasIdAsajI ke yahAM huA / laghukya meM dIkSA lekara zrutajJAna kI jabadarasta upAsanA kI / Apa apane samaya ke mahAn prabhAvaka, atizaya - jJAnI aura advitIya adhyAtma tatvavettA the / ApakI 16 varSa kI avasthA meM racita dhyAnadIpikA caupaI jaisI racanAoM se Apake praur3ha pANDitya aura adhyAtma jJAna kA acchA paricaya milatA hai| cauvIsI Adi racanAoM meM Apane tattvajJAna aura bhakti kI avirala dhArA pravAhita kI hai| snAtrapUjA Adi kRtiyA~ bhakti kI ajor3a srotasvinI haiM / ApakI kRtiyoM kA saMkalana karake 45-50 varSa pUrva yoganiSTha AcArya pravara zrI buddhisAgarasUrijI ne adhyAtma jJAna prasAraka maMDala se zrImaddevacandra bhAga - 1-2 meM prakAzita kI thI evaM AcArya mahArAja ne ApakI saMskRta stuti Adi meM bar3I hI bhakti pradarzita kI hai / zrImaddevacandrajI ne kriyoddhAra kiyA thA, ve sarvagaccha samabhAvI aura jainazAsana ke stambha the / Apane saM0 1812 bhA0 va0 15 ke dina nazvara deha kA tyAga kiyaa| viziSTa mahApuruSoM dvArA jJAta anuzrutiyoM ke anusAra Apa vartamAna meM mahAvideha kSetra meM kevalI paryAya meM vicarate haiM / zrImaddevacandrajI mahArAja ke rAsa- devavilAsa meM Apake dhrAMgadhA padhArane para jina sukhAnandajI mahArAja se milane kA ullekha AyA hai ve sukhAnandajI bhI kharataragaccha ke hI adhyAtmI puruSa the unake kaI pada Anandaghana bahuttarI meM prakAzita pAye jAte haiM tathA kaI tIrthakaroM va dAdAsAhaba ke stavana bhI upalabdha haiM / dIkSAnandI sUcI ke anusAra Apa suguNakIrti ke ziSya the aura saM0 1728 poSa badi 7 ko Satara meM zrIjinacandrasUri dvArA dIkSita hue the / saM0 1805 meM prAMgaghrA pratiSThA ke samaya devacandrajI se bar3e premapUrvaka mile usa samaya ApakI Ayu 10 varSa se kama nahIM hogI / zrIsukhAnandajI kI kRtiyAM adhika parimANa meM milanI apekSita hai | unnIsavIM zatAbdI ke kharataragacchIya vidvAnoM meM zrImadjJAnasArajI bar3e hI adhyAtmayogI hue haiM jinheM choTe AnandaghanajI kahA jAtA hai| inakI cauvIsI, bIsI, bahuttarI ityAdi saMkhyAbaddha kRtiyAM hamAre " jJAnasAra granthAvalI" meM prakAzita haiM / zrImad AnandaghanajI kI cauvIsI aura bahuttarI ke kaI padoM para Apane varSoM taka manana kara bAlAvabodha likhe haiM jo atyanta mahattvapUrNa haiM / ApakA janma saM0 1801 dIkSA saM0 1821 aura svargavAsa saM0 1868 meM huA thaa| ApakA dIrghajIvana tyAga, tapasyA, uccakoTi kI sAhitya sAdhanA va yoga sAdhanAmaya thA / bar3e-bar3e rAjA
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ / 122 mahArAjAoM para ApakA bar3A prabhAva thaa| inakI jIvanI giranAra para rAjula guphA se dakSiNa kI ora aba bhI prasiddha ke sambandha meM hamArI 'jJAnasAra granthAvalI' draSTavya hai| hai evaM jUnAgar3ha talahaTI meM dharmazAlA se saMlagna dAdAvAr3I unnIsavIM zatAbdo meM kAzI meM kharataragaccha ke meM makasUdAbAda nivAsI zrI pUraNacandajI golachA nirmApita upAdhyAya zrI cAritranandI gaNi parama gItArtha the| jinake guru inakI caraNa pAdukAeM saM0 1621 meM jUnAgar3ha saMgha va tortha nidhi upAdhyAya ke do ziSya cidAnanda jI (kapUracandajI) kI peDhI seTha devacanda lakhamIcaMda ne zrI jina haMsasUri jI dvArA aura jJAnAnanda jo bar3e uccakoTi ke kavi aura AdhyAtmika pratiSThita karAI thii| puruSa hue haiN| zrI cidAnandajI mahArAja kA svarodaya bosavIM zatAbdo ke kharataragacchIya yoga sAdhanArata grantha unakI yogasAdhanA aura tadviSayaka jJAna kA acchA adhyAtmI puruSoM meM dUsare cidAnandajI mahArAja kA nAma paricAyaka hai, ApakI pudgala-gItA, bAvanI, bahuttarI-pada vizeSa ullekhanIya hai| Apa hAtharasa ke nikaTavartI grAma aura stavanA di bhI uccakoTi kI kArAkalA aura anubhava jJAna se otaprota haiM / kavitAoM kA sarjana, sauSTava, phabate udAharaNa aura hRdayagrAhI bhAva atyanta zlAghanIya haiM / Apa gujarAta-bhAvanagara Adi meM kAphI vicare the| bhAvanagara kI jainadharma prasAraka sabhA dvArA cidAnandajI sarvasaMgraha do bhAgoM meM ApakI samasta kRtiyA~ prakAzita haiN| zrI cidAnandajI ke gurubhrAtA zrI jJAnAnandajI bhI uccakoTi ke adhyAtma yogI the| Apake zatAdhika padoM kA saMgraha jJAna vilAsa aura saMyamataraMga rUpa meM sATha vIracanda pAnAcanda ne prakAzita kiyA thaa| zrIcidAnanda jI mahArAja pahale pAvApurI meM gAMvamandira ke pRSTha bhAga kI koTharI meM dhyAna kiyA karate the aura pIche giranArajo, pAlItAnA va sammetazikharajI meM bhI rhe| sammetazikharajI meM, giranArajI meM tathA anyatra bhI ApakI dhyAna-gaphAe~ pramiddha haiN| bhAvanagara ke pAsa Apane chIMpA jAti ko prati- ke agravAla vaizya the| ApakA nAma phakIracanda thA / bodha dekara jaina banAyA thaa| tIsa varSa pUrva jaba bhadramuninI kalakata meM gaMdhaka, sore kI dalAlI karate hue virakta mahArAja bhAvanagara padhAre / taba usa jAti vAloM ne kahA- hokara sarvasvatyAgI bane aura ajImagaMja jAkara zAstrAApa khataragaccha ke haiM / hama bho khataragaccha ke zrocidAnandajI bhyAsa pUrvaka apane ko jayapurastha kharataragacchoya zrI mahArAja dvArA pratibodhita haiM zivajIrAmajI mahArAja ke ziSya ke rUpa meM udghoSita ina cidAnanda jI aura jJAnAnandajI ke pazcAta kharatara- kiyaa| tadanannara pAvApurI ora rAjagRhI meM jAkara gacchIya saMvegI muni premacandrajI kA nAma AtA hai jo sAdhanA kii| pahale cidAnandajI ke dhyAna sthAna meM giranAra parvata kI guphAoM meM dhyAna karate the| inako guphA jAkara dhyAna karane para 11ve dina Apako AtmAnubhUti syA
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ / 10) huI aura gurukRpA se cidAnanda nAma paayaa| Apako 'bar3I dIkSA zrI sukhasAgarajI mahArAja ne dI thii| Apako haThayoga sAdhanA kI jAnakArI bahuta jabaradasta thii| Apane kaI granthoM kI racanA kI thii| jinameM (1) dravyAnubhava ratnAkara (2) adhyAtma anubhava yogaprakAza (3) zuddhadeva anubhava vicAra (4) syAdvAdAnubhava ratnAkara (5) AgamasAra hindI anuvAda (6) dayAnandamata nirNaya (7) jinAjJA vidhi prakAza (8) Atmabhramocchedana bhAnu (6) zruta anubhava vicAra (10) kumata kuliMgocchedana bhAskara prApta haiN| prabhAva se saMsAra se virakti hokara siddhabhUmi meM jAkara ApakA svargavAsa saM0 1956 pauSa badi 6 prAtaH 10 baje vRkSavat sAdhanA karane kI AtmapreraNA huii| isa kAla meM jAvarA meM huA thaa| aisI kaThina sAdhanA asambhava batA kara samudAya meM sAdhu kharataragaccha ke cAritra sampanna yogasAdhakoM meM zrI motI- jIvana amuka kAla taka bitAne kI AjJA pAkara punazIbhAI candrajI mahArAja kA nAma bhI ullekhanIya hai / ye pahale kI preraNA se kharataragacchIya zrI mohanalAlajI mahArAja ke lUNakaraNasara ke yatijI ke ziSya the| utkRSTa vairAgya praziSya cAritra-cUr3AmaNi gaNivarya zrIratnamunijI ( AcArya bhAvanA se prerita ho yaha sAdhu bane / inakI sAdhanA bar3I zrI jinaratnasUri ) ke pAsa saM0 1986 kaccha deza ke gAMva kaThora thii| zAstrokta vidhi se svAdhyAya dhyAna ke pazcAt lAyajA meM dIkSita hue| upAdhyAya zrIlabdhimunijI ke tIsare prahara kI cilamilAto dhapa meM zahara meM Akara rUkhA pAsa alpakAla meM samasta zAstroM kA a sUkhA AhAra lete| ye bar3e saralasbhAvI aura dhyAnayogI Apa SaDbhASA vyAkaraNa, kAvya, koza, chaMda, alaMkAra Adi the| hamane bhadrAvatI kI prAcIna gaphAoM meM Apake darzana ke prakANDa vidvAna bne| bAraha varSa paryanta gurujanoM kI kiye the / ApakA svargavAsa bhopAla meM huA thaa| tapasvI nizrA meM cAritra ko utkRSTa sAdhanA karate hue vicare / zrI cAritramunijo Apake hI ziSya the| bhadrAvatI meM saM0 2003 mito poSa sudi 14 somavAra saMdhyA 6 baje ApakI pratimA virAjamAna kara saMgha ne Apake prati zraddhA amRta velA meM Apane mokalasara guphA meM praveza kiyaa| vyakta kI hai| ApakI koI racanA upalabdha nahIM hai| vahAM Upara bAgha kI guphA thI aura isa guphA meM bhI do kharataragaccha kI AdhyAtmika paramparA-bhavana ke zikhara viSadhara sA~pa rahate the, jisameM kaThina sAdhanA kii| saM0 sadRza vartamAna ke antima mahApuruSa zrI bhadramunijI-sahajA- 2004 kI kAtika pUrNimA ko vihAra kara vahAM se gar3hanandadhanajI hue haiM jinakA abhI-amI mitI kArtika sudI sivANA pdhaare| tatpazcAt pAlI, IDara Adi sthAnoM 2 ko hampI meM nirvANa huA hai| ApakI sAdhanA adbhuta, meM guphAvAsa kiyaa| IDara meM tapta-zilAoM para ghaNToM alaukika aura bar3I hI kaThina thii| ApakA janma saM0 kAyotsarga karate the / cArabhujA roDa ( AmeTa) meM candrabhAgA 1670 mitI bhAdrapada zuklA 10 ke dina kaccha ke DumarA taTavartI guphA meM kevala eka paMchiyA aura eka caddara ke sivA gA~va meM huA thaa| unosa varSa kI avasthA meM bambaI anya vastra ke binA, kar3Ake kI ThaNDa meM tapa karate rahe / pratibhAtabAjAra meM ApakoM dhyAna-samAdhi laga gaI jisake dina ThAma cauvihAra ekAzanA to varSoM se calatA hI thaa|
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ / 124 / vaha bhI hAtha meM alpa AhAra karate the| naye karmabandha na hoM hemakUTa para kucha dina rahakara sAmane ko pahAr3I ratnakUTa ko aura udayAdhIna karmoM ko khapAne kA adbhuta prayoga Apane guphA meM adhivAsa kiyaa| zrImadrAjacandra Azrama kI mauna rahate hue kiyaa| phira hRSIkeza, uttara kAzI aura sthAnA huii| maisUra sarakAra aura hemakUTa ke mahanta paMjAba ke sthAnoM meM nirvikalpa bhAva se vicarate hue saM0 jAgIradAra ne samUcA pahAr3a jaina saMgha ko nizulka bheMTa 2010 meM mahAtIrtha sametazikharajI padhAre / madhuvana va pahAr3a kiyA / jahA~ ke bhayAnaka vAtAvaraNa meM dina meM bhI loga para zrIcidAnandajI mahArAja kI guphA meM raha kara tapazcaryA jAne meM hicakicAte the, Apake virAjane se divyatIrtha ho kii| vahAM se vihAra kara vIraprabhu kI nirvANabhUmi pAvA- gayA / bahuta se makAna aura guphAoM kA nirmANa huaa| purI meM padhAra kara chaH sAta mAsa rhe| dahANu kI lohANA vidyut aura jala kI suvidhA to hai ho| zrImadrAjacandra vakola puraSottama premajI pauMDA kI putrI saralA ke liye janmazatAbdI ke avasara para pakko sar3aka kA nirmANa ho gayA samAdhi-zataka racakara mauna sAdhanA meM bhI eka ghaNTA prava. hai jisase moTareM bhI Upara jAtI haiN| vizAla vyAkhyAna cana karake use samAdhimaraNa kraayaa| AtmabhAvamA kI hAla, phrI bhojanAlaya Adi to ho hI gaye, vizAla akhaNDa dhuna pracArita kara rAjagRhAdi yAtrA kara gayA hote mandira aura dAdAvAr3I ke nirmANa kI bhI yojanAeM haiN| hue gokAka padhAre / vahAM tIna varSa akhaMDa mauna sAdhanA meM prativarSa lAkhoM rupayoM kA Amada-kharca hai| parvRSaNa meM to gaphAvAsa kiyaa| isa samaya ThAma cauvihAra meM kevala dUdha usa nirjana sthala meM cAra pA~ca sau vyakti parvArAdhana karate aura kelA ke sivA annAdi kA tyAga thaa| phira madhya rahe haiN| pratidina prAtaHkAla aura madhyAnha ke pravacana meM bhI pradeza meM padhAra kara tAraNapaMtha ke tIrtha dhAma nisiIjI meM bahuta se bhAvuka lAbha uThAte rhe| Apane tIna varSa pUrva kucha dina raha kara Atmasiddhi kA hindI padyAnuvAda karake samasta tIrtha yAtrA aura pacAsoM sthAnoM meM bhramaNa karake jo pravacana kiyaa| mathurA, bIkAnera Adi padhAra kara saM0 vyakti hampo nahIM pahu~ca sakate the unheM bhI apanI amRta 2014 kA cAturmAsa prAcIna tIrtha khaNDagiri ( bhuvanezvara ) vANI se lAbhAnvita kiyA / Apa dhyAna aura yoga ke meM bitaayaa| tIrthayAtrA karate hue kSatriyakuNDa pahAr3a para pAragAmI the| caMcala mana ko vaza karane, dehAdhyAsa miTA tapasvI sAdhaka zrImanamohanarAjajo bhaNazAlI ke Agraha se do kara Atmadarzana prApta karane ko zAstrIya kuMjiyA~ Apake mAsa rhe| phira huSokeza Adi sthAnoM meM hokara madhyapradeza hastagata thiiN| Apa kI pravacana zailo advitIya thii| padhAre ora cAturmAsa Una meM bitaayaa| phira bIkAnera padhAre, tattvajJAna aura adhyAtmavAda jaise zuSka viSaya kI nirUpaNajaisalamera kI yAtrA ko| zivavAr3I aura udarAmasara ke zailI ApakI ajor3a thii| hajAroM zrotAoM ke manogata dhoroM meM rahakara borar3I padhAre |sN0 2018 ke jyeSTa zuklA praznoM ko binA prazna kiye pravacana meM samAdhAna kara dene 15 kI rAtri meM sAtaso nara-nAriyoM kI upasthiti meM ko adbhuta pratibhA thii| aneka sadgata mahApuruSoM se ApakA divya vastuoM ke sAtha yugapradhAna pada kA zloka prakaTa huA saMparka thA, aura divya suMgadhI divya vRSTi Adi hote rahate / jisake sAkSI svarUpa aneka viziSTa vyakti vidyamAna the| aneka labdhi siddhiyA~ jo yugapradhAna puruSa meM svAbhAvika tatpazcAt kramazaH pUrva janmoM kI sAdhanA bhUmi hampI padhAre pragaTa hoto haiM, vidyamAna rahate hue bhI kabhI usa tarapha lakSya jo rAmAyaNakAlIna kiSkindhyA aura madhyakAla ke vijaya- nahIM krte| jvara, sardI Adi vyAdhi kI kRpA banI rahatI nagara kA dhvaMzAvazeSa hai| vahAM 140 jaina mandira vAle para karma khapAne ke liye ve usakA svAgata karate aura auSa
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ t 15 1 dhAdi kA prayoga na kara udayagata karmoM ko bhogakara nAza karanA hI unakA dhyeya thA / aise samaya meM unakI dhyAna samAdhi aura bhI uccastara para pahu~ca jAtI / satya hai| jise dehAdhyAsa nahIM, AtmA ke zAsvata avinAzopana kA akhaNDa jJAna hai use zarIra kI cintA ho bhI kaise sakatI hai ? to isa prakAra kI AtmaramaNatA aura zarIra ke prati nirmohIpana se Apa ke zarIra ko arzavyAdhi ne jora mArA aura azakti bar3hatI gii| gata paryuSaNa para deha vyAdhi kA pAlana kara zrotAoM ko apane pravacanoM kA khUba lAbha diyA / 28 kIlo se bhI kramazaH zarIra kSINa hotA gayA ghaTatA gayA para satata Atmacintana meM rahe una mahAyogI ne gata kArtika zukla 2 kI rAtri meM isa nazvara deha kA tyAga kara diyaa| isa dAdA sAhaba zrI jinadatasUrijI Adi gurujanoM ke prati ApakI ananya bhakti thI ora ApakA jIvana bhI unhIM ke patha-pradarzana meM udayAdhIna pravRtta thA / dAdA sAhaba ne hI Apako "tU terA saMbhAla" dhyeya maMtra dekara Atma sAkSAtkAra kI preraNA dI thii| vartamAna jaina samAja apane Atma darzana mArga se hajAroM yojana dUra calA gayA hai aura zAstra-nirdiSTa Atmasiddhi se vaMchita Atma-ramaNatA se dUra kevala bAhya cakAcauMdha meM bhaTakA huA hai / vartamAna pravRtti meM ApakI bhAva dayA prerita urakAra buddhi Atmadarzana kI preraNA detI rhii| Apane hRdaya meM gacchoM kI to bAta hI kyA para digambara-zvetAmbara bheda-bhAvoM ko bhI miTA dene kI bhAvanA thI ve svayaM digambara adhyAtmika graMthoM ko adhyayana karate aura unhoMne una graMthoM ko bhASA padyoM meM guphita kara adhyAtmika jagat kA mahAn upakAra kiyA hai / niyamasAra, samAdhizataka Adi kRtiyAM usI kA pariNAma hai / zrImad AnaMdaghana jI kI caubIsI kA Apane 17-18 stavanoM taka kA mananIya vivecana likhA va padoM kA bhI artha saMkalana kiyA thA / Apane prAkRta va bhASA meM dAdA sAhaba ke stotra stavanAdi race cetyavandana caubIsI anubhUti kI AvAja, saMkhyAbaDha stavana va padoM kA nirmANa kiyA / pacAsa tIsa varSa pUrva Apane prAkRta vyAkaraNa ko bhI racanA kI thI jise guphA vAsa kI ekAkI bhAvanA ne alabhya kara diyaa| isI prakAra "sarala samAdhi" kI donoM kApiyA~ jisameM apanI prasiddhi kI saMbhAvanA samajha kara tIvra vairAgyavaza aprApya kara diyaa| guruvarya zrI jinaratnapuri jo va vidyAguru upA dhyAya jo dho munijoM kI stavanA meM saMskRta va zrI bhASA meM kaI padya race / Apako sabhI racanAeM prakAzita karane kI bhAvanA hote hue bhI hama Apako AjJA na hone se prakAzita na kara ske| Apake pravacanoM kA yadi sAMgopAMga saMgraha kiyA jAtA to vaha mumukSuoM ke lie bar3A ho upakArI kArya hotA / ' vartamAna yuga meM zrImad rAjacaMdra sarvocca koTi ke dharmiSTha, sAdhaka aura AtmajJAnI hue haiM / dAdA sAhaba kI udAra preraNAvaza Apane unake granthoM ko AtmasAt kara adhikAdhika vivecana apane pravacanoM meM kiyA / unake prati ApakI aTUTa zraddhA bhakti thI jisase Apane zrImad ke anubhava patha ko khUba prazasta kiyaa| zrImad rAjacaMdra graMtha meM se tattvavijJAna" nAma se unako cunI huI rathanAoM kA saMgraha prakAzita krvaayaa| zrImad devacaMdrajI kI racanAoM kA punaH saMpAdana prakAzana karane ke lie hameM hastalikhita pratiyoM ke AdhAra se "zrImad devacaMdra " graMtha taiyAra karane kI preraNA dii| isI prakAra zrImad AnaMdaghana jI ko kRtiyoM (bAboso stavana aura pada bahutarI) ke pAThoM ko bhI prAcIna pratiyoM ke AdhAra se susaMpAdita saMskaraNa prakAzana karane kA sujhAva diyaa| hamane Apake AdezAnusAra ye donoM kArya yathAzakti kiye haiM aura unheM zIghra hI prakAzana kiyA jaaygaa| hamArI bhAvanA thI ki ye donoM grantha ApalI ke nirIkSaNa meM prakAzita hoM para bhavitavyatA ko aisA svIkAra nahIMthA | kharataragaccha meM aura bhI kaI sthAno vairAgI adhyAtma priya sAdhu sAdhvI hue haiM unameM se pravartinI svayaMdhI jI vizeSa rUpa se ullekhanIya haiM / unnIsavIM zatAbdI meM u0 zrI kSamA halyANa jI ne saMvegI muniyoM kI paramparA prArambha ko unameM zrI sukhasAgara jI kA samudAya Aja vidya mAna hai, bIsavIM zatAbdI ke pUrvAddha meM yati saMpradAya meM se zromohanalAlajI mahArAja aura zrIjinakRpAcandrasUrijI mahArAja ne kipodvAra karake pacAsoM sAdhu-sAdhviyoM ko saMyamAdhana meM pravRtta kie unakI paramparA bhI cala rahI hai /
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ upAdhyAya kSamAkalyANajI aura unakA sAdhu samudAya [ lekhaka - agaracanda nAhaTA ] bhagavAna mahAvIra ke zAsana kI yaha eka vizeSatA rahI hai ki mAnava prakRtyanusAra sAdhvAcAra meM jaba-jaba zithi latA AyI to usake parihAra ke lie kaI krAntikArI mahApuruSa prakaTa hue| kyoMki bha0 mahAvIra ne jainamuniyoM kA AcAra bar3A kaThina aura niravadya rakhA thA isalie unakI vANI kA jinhoMne bhI ThIka se svAdhyAya manana kiyA unheM jainadharma kA Adarza sadA yaha preraNA detA rahA ki vizuddha sAdhvAcAra pAlana karanA hI pratyeka sAdhu-sAdhvI kA kartavya hai / yadi usameM kahIM doSa lagatA hai to usakA parimArjana kiyA jAnA bhI atyAvazyaka hai / kharataragaccha apanI vizuddha sAdhvAcAra kI paramparA ke lie prasiddha rahA hai| ise suvihita vidhimArga isa upanAma se bhI ullikhita kiyA jAtA rahA hai / samaya samaya para jaba bhI githilAcAra panapA taba kharataragaccha ke AcAryoM aura muniyoM ne kriyodvAra dvArA punaH zuddha sAdhvAcAra pratiSThita kiyA / unnIsavIM zatAbdI ke prArambha meM bhI vAcaka amRtadharmaNi ne saMvega bhAva se katipaya sAdhUcita niyamoM ko grahaNa kara AcAra-niSThA kA bhavya udAharaNa upasthita kiyaa| ye jinabhaktisUrijI ke ziSya prItisAgara upAdhyAya ke ziSya the / saM0 1838 mitI mAghasudi 5 ko Apane parigraha kA sarvathA tyAga kara diyA thA / inhIM ke ziSya upAdhyAya kSamA kalyANajI hue jinakI paramparA kA sAdhu samudAya Aja bhI sukhasAgarajI ke saMghAr3e ke nAma se vidya mAna haiM / paM0 nityAnaMdajI viracita saMskRta kSamAkalyANacarita ke anusAra kSamAkalyANajI kA janma bIkAnera ke samo parvata kesaradesara gA~va ke osavaMzIya mAlU gotra meM saM0 1801 meM huA thA / ApakA janma nAma khuzAlacandra thA / nadI sUcI ke anusAra saM0 1815-16 meM zrIjinalAbhasUrijI ke pAsa Apane yati-dIkSA grahaNa kii| Apake dharma- pratibodhaka aura guru vAcaka amRtadharmajI the / vidyAguru upAdhyAya rAjasoma aura upAdhyAya rAmavijaya ( rUpacandra ) the / saMvat 1826 se 40 taka Apa vAcaka amRtadharmajI, zrIjinalAbhasUrijI aura zrIjinacandrasUrijI ke sAtha rAjasthAna ke atirikta gujarAta - saurASTra-kacchAdi meM vicare aura tatrastha tIrthoM kI yAtrA kara saM0 1843 meM pUrvadeza kI ora apane guru mahArAja ke sAtha vihAra kiyA / saM0 1843 kA cAturmAsa bAlUcara meM karake bhagavatI sUtrakI vAcanA kI / pA~cavarSa taka baMgAla- vihAra meM vicaraNa kara Apane kaI maMdira-mUrtiyoM pAdukAoM Adi kI pratiSThA kii| vahAM ke zrAvakoM kI preraNA se hindI-rAjasthAnI meM kaI racanAe~ bhI kIM / saM0 1850 kA cAturmAsa bIkAnera karake saM0 1851 kA jesalamera kiyA aura vahIM mAgha sudipa ko Apake guru mahArAja kA svargavAsa ho gayA / jesalamera meM Aja bhI amRtadharmazAlA unakI smRti meM vidyamAna hai / saM0 1855 zrIjinacandrasUrijI ne Apako vAcaka pada diyA aura do tIna varSa bAda zrIjinacandrasUrijI ne Apako upAdhyAya pada se vibhUSita kiyA / saM0 1858-56 meM Apa upAdhyAya ke rUpa meM sUrijI ke sAtha jesalamera the / saM0 1826 se lekara 1873 taka Apa nirantara sAhitya nirmANa karate rahe / ajImaMgaja, mahimApura, mahAjana TolI, paTanA, devIkoTa,
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ ! 127 ] ajamera, bIkAnera, jodhapura, maMDovara meM Apane pratiSThAeM karavAyIM / aneka zrAvaka zrAvikAoM ne Apase vrata grahaNa kiyaa| sabhI prasiddha tIrthoM kI Apane yAtrAeM kIM / saM0 1866 meM giDiyA rAjArAma va saMghapati tilokacaMda lUniyA ke vizAla saMgha ke sAtha zatruJjaya giranAra Adi tIrthoM kI yAtrA kI / Apane aneka suyogya ziSyAdi ko vidyAdhyayana karavAyA / jinameM se sumativarddhana aura umedacandra ko ullekhanIya racanAyeM prApta haiM / saM0 1868 meM zArIrika asvasthatA ke kAraNa Apa kizanagar3ha se bIkAnera A gaye aura antima samaya taka vahIM virAje / saM0 1873 poSa badi 14 maMgalavAra ko bokAnera meM ApakA svargavAsa huA | Apake ani saMskAra sthAna para rela dAdAjI meM caraNapAdukA evaM stUpa pratiSThita haiM / zrI sImaMdhara svAmIjI ke mandira va suganajI ke upAzraya meM ApakI mUrtiyA~ sthApita haiM / ApakI taruNa aura vRddhAvasthA ke kaI citra bhI upalabdha haiM / Apake akSara bar3e sundara the Apake likhe hue patra kA blAka, ApakA citra, racanAoM kI sUcI aura vizeSa jIvana paricaya zrI puNyasvarNa jJAnapITha, jayapura se prakAzita Apake praznottara sArddha zataka ke hindI anuvAda meM prakAzita kara cukA hU~ / ApakI kaI saMskRta kI racanAe~ va stavanAdi prakAzita ho cuke haiM / kalyANavijaya, vivekavijaya, vidyA. nandana, dharmavizAla Apake ziSya the / dharmAnandajI ke ziSya rAjasAgarajI unake ziSya RddhisAgarajI ke ziSya sukhasAgarajI hue / kSamAkalyANajI apane samaya ke bar3e AgamajJa aura gItArtha puruSa the 1 zrIjJAnatA uralaDavatamAhimadilAyA vistahIsAghasAyA naMdakebalapAzAnIharu bimArIezo dhUmazAhIlA sImevara karaDyAgamAyadeza naMmanamAnyAre vIraDI birAnAmadanadevAsavarasAhibatra kaDaka sAla sevAupavAsa sAhaUtAhagAvAdhadharmasanehA hIya kplpaalde|| prakRtitachavidehApa gA| sotrakavacanecAlI / to dovaDU DumarIti / saravanatAyAmIvazA || DokIvAkhaprItitriya!!! AditaUla giviMdramasaMvatayastara vaanni|| dovIsai cinadInAma | dinamabhitryANi nivardha rkre| dhoviiraabhaajitraamaalvdhm| dizabAjI (zrAdamutitizrIrvijJAtitIrdha karAtAstadanAtI saMpUrNAti // saMda111matIvadi0 dinamaMyadeva vazAla pitr||shraavko prattAvakanyAdakA bAIkamA nAvanAIH // ||shriiH|| 10:01 // zrIH5 zrI bhad devacandrajI ke hastAkSaroM meM AnaMdavarddhana kRta cauvIsI kA antima patra (1770 ) [ abhaya jaina granthAlaya, bIkAnera
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ suvihitAgraNI gaNAdhIza sukhasAgarajI kA jIvana paricaya [ lekhaka-agaracanda nAhaTA ] mahApuruSoM kA nAma smaraNa hI mahAmAGgalyaprada mAnA granthoM ko racanA kI thii| Apake ziSya dharmAnandajI ke ziSya jAtA hai / jana sAdhAraNa ke jIvanastara ko U~cA uThAne rAjasAgarajI se caritranAyaka ne dIkSA grahaNa kI thI aura meM mahApuruSoM kA jIvanacaritra jitanA upayogI hotA hai, unake ziSya RddhisAgarajI ke ziSya ke rUpa meM Apa anya koI bhI sAdhana nahIM hotA / zAstravAkya mArga dikhAte prasiddha haiM / haiM aura una Adarzo ke udAharaNa mahApuruSa apanI jIvanI svargIya munivarya zrIsukhasAgarajI kA janma saM0 1876 dvArA upasthita karate haiM / ata: unase adhika evaM sadyaH meM sarasvatI pattana ( sarasA ) nAmaka sthAna meM huA thA / preraNA milanA svAbhAvika hai| yahI kAraNa hai ki pratyeka Apake pitAjIkA nAma manasukhalAlajI va mAtuzrI kA nAma Astika vyakti mahApuruSoM ke nAma smaraNa, bhakti evaM jetI bAI thaa| osavAla jAti ke dUgar3a gotra ke Apa pUjAdi dvArA apane ko kRtakRtya hone kA anubhava karatA hai| ratna the| Apake yauvanAvasthA meM praveza se pUrva hI mAtA __ jaina dharma meM samaya-samaya para aneka mahApuruSa hue haiN| pitA donoM kA viyoga ho gayA / ata: apanI bahana ke jinameM se kaiyoM kA prabhAva to apane samaya taka hI adhika Agraha se ye jayapura meM A gaye, va golachA mANikacandajI rahA aura kaiyoM ke dIrghakAla taka unake ziSya sataMtidvArA lakSmIcandajI kI sahAyatA se kiriyANe kA vyApAra karane lokopakAra hotA rahA hai| yahA~ jina mahApuruSoM kA pari- lge| thor3e samaya meM hI apanI vyavahAra kuzalatA se Apa caya karAyA jA rahA hai ve dvitIya prakAra ke haiN| unakI unake yahAM munIma jaise uttaradAyitva pUrNa pada para suzobhita puNya paramparA meM Aja bhI darjana se adhika sAghava 200 hA gaya / ke lagabhaga sAdhviyoM kA vizAla samudAya vidyamAna hai| bAlyAvarathA se hI ApakI ruci dharmadhyAna kI ora jo ki sthAna-sthAna para vihAra kara svaparopakAra kara rahe vizeSa thii| isI se pitAjI ke anurodha karane para bhI haiN| ina mahApuruSa kA zubha nAma munivarya sukhasAgarajI Apane vivAha karanA svIkAra nahIM kiyA thA va sAmAyika, thaa| zve. jaina samAja ke suvihita ziromaNi jinezvara- pUjA, tapazcaryAdi meM saMlagna rahate the| saM0 1906 meM jayasUrijI kI saMtati kharataragaccha ke nAma se prasiddha hai / isa pura meM muni zrIrAjasAgarajI va RddhisAgarajI kA cAturmAsa gaccha meM 18vIM zatI meM jinabhaktisUrijo AcArya ho cuke huaa| phalata: ApakI dharmabhAvanA ke sIMcana kA zabhana haiN| unake ziSya prItisAgarajI ke ziSya amRtadharma ke suyoga prApta ho gayA / apanI car3hatI bhAvanA se Apane ziSya kSamAkalyANajI 16vIM zatI ke nAmAMkita vidvAno meM munizrI se sAdha-dharma svIkAra karane ko utkaMThA prakaTa kii| se hai| Apane tatkAlIna zithilAcAra se apane ko UMcA unhoMne bhI Apako vairAgyavAna va dIkSA kI utkaTa bhAvanA uThAkara suvihita mArga meM navacetanA kA saMcAra kiyA thaa| vAlA jJAta kara cAturmAsa hone para bhI Apake Agraha ko janasAdhAraNa ke upakAra ke liye Apane aneka upayogI svIkAra kiyaa| niyamAnusAra apane nikaTa sambandhiyoM se
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ NUG bhadrezvara (kaccha) tIrtha kI dAdAbAr3I choTA dAdAjI, dillI * zrIindradUgar3a citrita, zrIjinadatta pUrijI ke jIvanavRtta citra, kalakattA dAdAbAr3I
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ pravartinIjI zrI vallabha zrI jI mahArAja zAsana pramAvikA pravartinI zrI vicakSaNa zrI jI mahArAja
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ / 126 ] cAritra dharma svIkAra karane kI anumati prAptakara sAMvatsarika ApakA samudAya huaa| kSamata kSAmaNA ke mAMgalika parva ke dina gurujI ke pAsa eka bAra Apane svapna meM manohara vATikA meM bachar3oM Apane dIkSA grahaNa kI / dIkSA kA mahotsava uparyukta golachA ke jhuNDasaha gAyoM ko vicarate hue dekhA jisake phalasvarUpa parivAra ne kiyaa| munivara rAjasAgarajI ne pravrajyA grahaNa Apane bhaviSya meM sAdhvI samudAya kA vistAra honA batAyA karAte hue Apako munizrI RddhisAgarajI kA ziSya ghoSita aura ApakI yaha bhaviSyavANI pUrNarUpase siddha huI / kiyaa| jainAgamoM ke nirantara adhyayana se Apake jJAna kI vRddhi ___ sAdhvAcAra ko samucita zikSA ke anantara mArgazIrSa huI aura jana sAdhAraNa ke subodha ke liye Apane jIvAjIva, mAsa meM Apako bar3I dIkSA bhI ho gyii| aba Apa jaina rAziprakAza (1910 meM sailAne se prakAzita) bhASA kalpasiddhAnta ke vizeSa adhyayana meM saMlagna ho gaye aura thor3e hI sUtra, 108 bola, 62 mArgaNAyaMtra, dazaka, zataka, aSTaka samaya meM jenAgamoM meM dakSatA prApta kara lo| evaM kaI anya bola-cAla ke granthoM kI racanA kii| AgamavAcanA ke samaya zAstrokta sAdhu jovana se apane isa prakAra suvihita mArga kA punaruddhAra kara dharmapracAra vartamAna jIvana kI tulanA karane para zithilatA najara aaii| karate hue 36 varSa 4 mahIne 14 dina kA nirmala saMyama ataH sAdhvAcAra ko khapa hone se Apane muni padmasAgarajI pAlana kara saM0 1942 ke mAgha vadi 4 zanivAra ke prAtaH va guNavantasAgarajI ke sAtha gurujI se alaga hokara saM0 kAla phalaudI meM anazana dvArA Apa dhyAnapUrvaka svarga 1918 sirohI meM kriyA-uddhAra kara liyaa| tadanantara suvi- sidhAre / hita mArga kA pracAra va tapa saMyama se apanI AtmA ko . Apa bar3e puNyazAlI mahApuruSa the / yadyapi ApakI bhAvita karate hue sarvatra vihAra karane lge| anukrama se vidyamAnatA meM 5 sAdhu va 14 sAdhviyoM kA samudAya hI tIrthAdhirAja zatrujaya ko yAtrA karake Apa phalaudI huA para vaha kramazaH vRddhi ko prApta huA aura thor3e samaya pdhaare| ke anantara hI sAdhviyoM kI saM0 200 ke lagabhaga pahu~ca idhara sAdhvIjI rUpadhIjI kI ziSyA udyotazrIjI gaI hai| zithilAcAra se sambandha viccheda kara saM0 1922 meM phalaudI bIsavIM zatI ke kharataragacchIya vidvAna granthakAra va Ayo / aura Apako yogya suvihita guru jAnakara Apase kriyApAtra yogirAja cidAnandajI ne zivajIrAma se alaga vAsakSepa lekara AjJAnuvartini ho gii| saM0 1924 meM hokara pUjya sukhasAgarajI mahArAja se ajamera meM upasthApanA lakSmI bAI dIkSita hokara unako lakSmIzrIjI ke nAma se dokSA grahaNa kI thii| isase usa samaya Apake vizuddha ziSyA ho gyiiN| saM0 1925 meM bhagavAnadAsa zrAvaka ne cAritra kI khyAti kitanI adhika tho, isakA bhalI bhA~ti guruzrI se dIkSA grahaNa kii| aura bhagavAnasAgarajI ke nAma paricaya milatA hai| se ve prasiddha ho gye| muni padmasAgarajI phalaudI padhArane ke aise mahApuruSa jaina saMgha meM adhikAdhika avatarita hoM pUrva hI alaga ho cuke the ataH 3 sAdhu ora 3 sAdhvI kA * yahI hArdika abhilASA hai /
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ prabhAvaka prAcAryadeva zrI jinaharisAgarasUrIzvara [le0 munizrI kAntisAgarajI] AcArya pada kI mahattA AbAla-brahmacArI pravacana-prabhAvaka pUjya zrI jinaharisAgara jaina zAsana meM AcAryoM kA sthAna ii tIrthakara bhagavAn sUrIzvarajI mahArAja the| ApakA hI punIta caritra se dUsare nambara para hI AtA hai kyoMki jisa samaya bhavyA- prastuta lekha meM prakAzita kiyA jAtA hai| smAoM ko mokSa-mArga dikhA kara zrItIrthakara bhagavAn aja kumAra harisiMha rAmara pada ko prApta ho jAte haiM, usa samaya unake virahakAla jodhapura rAjya ke nAgora paragane meM prAkRtika saundarya se meM dvAdazAGgI rUpa sampUrNa pravacana ko aura jaina-saMgha ke harAbharA 'rohiNA' nAma kA eka choTA sA gAMva hai| vahAM viziSTa uttaradAyitva ko AcArya deva hI dhAraNa karate haiN| khetI-pazupAlana Adi svAvalambo karma vAle aura yuddhabhUmi ataeva pravacana-prabhAvaka prAta:smaraNIya AcArya-devoM ke meM duzmanoM se lohA lenevAle, kSatriyocita guNoM se svatantra punIta caritroM ko jAnanA pratyeka AtmahitaiSI kA kartavya jIvana vAle, jATa vaMzIya jhuriyA khAnadAna ke ho jAtA hai| ata: eka aise hI AcAryadeva ke divya logoM kI jamIMdArI hai| jamIMdAroM ke pradhAna puruSajIvana se paricaya karAyA jAtA hai| jisakI atula-kIti- zrIhanumantasiMhajI kI dharmapatnI zrImatI kesaradevI kiraNoM se mAravADa kA pratyeka pradeza Aja prakAza- kI pavitra ka~kha se vi0 saM0 1646 ke mArgazIrSa zuklA 7 mAna hai| ke dina divya muhUrta meM hamAre carita-nAyaka kA janma huA _ pUrva sambandha thaa| hari-sUrya aura siMha ke samAna tejomaya bhavya AkRti zrImanmahAvIra bhagavAna ke 67ve paTTadhara zrIjinabhakti aura mahApuruSoM ke pradhAna lakSaNoM se yukta apane sukumAra ko sUrijI ma0 ke paTTaziSya zroprItisAgarajI mahArAjane vi0 dekhakara mAtA pitA ne ApakA guNAnurUpa nAma 'zrIharipiha' kI 16vIM-zatAbdI meM yati samudAya meM bar3hate hue zithilA- rakhA thaa| cAra ko aura prabhupUjA virodhI DhuMDhaka mata ke pracAra ko saphala saMyoga dekhakara vAcanAcArya zrI amRtadharmajI ma0 aura mahopAdhyAya apanI alaukika lIlAoM se mAtA-pitAdi parijanoM zrIkSamAkalyANa jI mahArAja-jo ki Apake ziSya-paziSya ko Anandita karate hue kumAra harisiMha jaba karIba 6-7 the- ke sAtha zrI siddhAcala tIrthAdhirAja para kriyoddhAra kiyA varSa ke hue taba apane pitA ke sAtha pUjya gaNAdhIzvara zrI thaa| mahopAdhyAya zrIkSamAkalyANajo ma0 kI ziSya paramparA bhagavAnsAgarajI mahArAja-jo ki gRhasthAvasthA meM Apake meM paramopakArI siddhAntadadhi gaNAdhIzvara zrIsukhasAgarajI cAcA lagate the - ke darzana ke liye phalodI (mAravAr3a) mahArAja hue| ApakA samudAya kharatara gacchIya sAdhuoM meM gye| bAla lIlA ke sAtha Apane vaMdana karake zrIgurumahAadhika prAcIna evaM suvistRta rUpase vartamAna hai| rAja kI pApahAriNo caraNadhUli ko apane mastaka meM zrIsukhasAgarajI mahArAja kI samudAya ke adhinAyaka lgaaii| zrIgurudeva ne divya-dRSTi se Apa meM bhAvI prabhAva.
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ | 131 1 katA ke prazasta cinha pAye / loka kalyANa kI bhAvanA se prerita ho guru mahArAja ne zrIhanumantasiMha jI ko upadeza diyA ki tumhAre 5 lar3ake haiM / unameM se isa madhyama kumAra ko Apa hameM de do| kyoMki yaha kumAra bar3A bhArI sAdhu hogA, aura apane upadezoM se jainazAsana kI mahatI sevA karegA / isako dene se tumako bhI apUrva dharma-lAbha hogA / gurumahArAja kI isa puNya preraNA se prerita ho vIrahRdayo hanumantasiMhajI ne bar3I vIratA ke sAtha apane prANa pyAre putra ko dharma ke nAma para zrIgurumahArAja ko bheMTa kara diyA / gurudeva aura kumAra ke isa saphala saMyoga se 'sone meM sugandha kI kahAvata caritArtha huI / dhanya guru ! ghanya pitA !! dhanya kumAra !!! sAdhutA ke aGkura zrI guru mahArAja ne apanI vRddhAvasthA ke kAraNa kumAra kI vizeSa dekhabhAla aura paThana-pAThana kA bhAra apane sahayogI mahAtapasvI zrI chaganasAgarajI mahArAja ko diyA / pUjya tapastrIjI ke yogya anuzAsana meM mahAmahima zAlinI medhAvAle kumAra ne sAdhu kriyA ke sUtra thor3e hI samaya meM sokha liye / pUrva janma ke puNyodaya kI prabalatA se ATha varSa kI bAlya avasthA meM guru mahArAja kI parama dayA se ' ke boja aGkurita ho gaye / sAdhutA sAdhu zrI harisAgarajI kumAra harisiMha jaba kucha adhika sAr3he ATha varSa ke hue, taba yuvakoM kA sA joza, aura vRddhoM kA sA anubhava rakhate the / guru mahArAja ne mAtA pitA ko aura sthAnIya ( phalodI) jaina saMgha ko anumati se ApakI dIkSA kA prazasta muhurtta 1957 ASAr3ha kRSNa 5 ke dina nirdhArita kiyA / apane AyuSya kI avadhi nikaTa A jAne se zrI guru mahArAja ne zrI saMgha se khamata - khAmaNA karate hue antima AjJA do ki 'harisiMha ko yogya avasthA hone para ise merA uttarAdhikArI mAnanA' saMgha ke mukhiyA mahA tapasvI zrIchatanasAgarajI ma0 ne apane pUjya gaNAdhIzvarajI kI isa AjJA ko zirodhArya karake, unako nizcinta banA diyA / gaNi zrIbhagavAnsAgarajI mahArAja AtmaramaNa karate hue divya loka ko sidhAra gaye taba saMgha meM eka dama zoka chA gayA / paraMtu gurudeva ke pratinidhi svarUpa kumAra harisiMha ke dIkSA mahotsava ne zoka ko miTA kara apUrva Ananda ko phailA diyaa| zrI saMgha ke sAmane bar3e bhArI samAroha ke sAtha pU0 ta0 zrI chaganasAgarajI mahArAja ne kumAra harisiMha ko usI pUrva nizcita sumuhurta meM bhagavatI dokSA pradAna kara pUjya gaNAdhIzvara zrI bhagavAnasAgarajI mahArAja ke ziSya 'zrI harisAgarajI' nAma se udghASita kiye / carita nAyaka ke guru bhAI gaNAdhIzvara pUjya zrI bhagavAnasAgarajI mahArAja sAhaba ke ziSya adhyAtma yogI caitanyasAgarajI ma0 urpha cidAnandajI mahArAja mahopAdhyAya zrI sumatisAgarajI mahArAja, muni zrI dhanasAgarajI mahArAja, muni zrI tejasAgarajI mahArAja, zrI trailokyasAgarajI mahArAja aura hamAre caritanAyaka AcArya zrI jinaharisAgarasUrIzvarajI mahArAja hue / Adarza jIvana pUjya zrI baganasAgarajI mahArAja kI vRddhAvasthA hone se aura hamAre caritanAyaka kI bAla avasthA hone se saM0 1957 se 1965 taka ke cAturmAsa lohAvaTa aura phalodI ( mAravAr3a) meM hI hue / isa sAnukUla saMyoga meM jJAna- tapa aura avasthA se sthivira pada ko pAye hue pUjya zrI chaganasAgarajI mahArAja ne Apako saMskRta va prAkRta bhASA ko par3hAne ke sAtha-sAtha prakaraNoM kA tatva jJAna aura AgamoM kA maulika rahasya bhalI prakAra se samajhA diyaa| vidyAguru ko parama dayA aura ApakI pror3ha prajJA ne Apake ko Adarza aura unnata banA diyA /
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ / 132 / caritanAyaka gaNAdhIza vikaTa pradezoM meM bhI prAyaH ye loga hI sucAru pracAra kara zrI bhagavAnsAgarajI mahArAja kI antima AjJA- rahe haiN| nusAra hamAre caritanAyaka ko mahAtapasvI zrI chaganasAgara caritanAyaka aura pratiSThAe~ jI mahArAja ne saM0 1966 dvi0 zrA0 zu0 5 ko apane hamAre caritanAyaka kI adhyakSatA meM kaI prabhu mandiroM 52 veM upavAsa kI mahAtapazcaryA ke punIta dina meM jodhapura, kI aura guru mandiroM kI puNya pratiSThAe~ huI haiM / sujAnagar3ha phalodo, tIvarI, jetAraNa, pAlI Adi anyAnya nagaroM ke meM zrIpanecaMdajI siMghI ke banAye zrIpArzvanAtha svAmI ke upasthita jaina saMgha ke sAmane mahA samAroha ke sAtha lohAvaTa mandira kI, kelu (jodhapura) meM paMcAyatI zrIRSabhadeva svAmI meM gaNAdhIza pada se alaMkRta kiyaa| Apake gaNAdhIza pada ke mandira kI, mohanavADI (jayapura) meM seTha zrIdulIcaMdajI thata sAdhaoM meM makhya zrI trailokyasAgarajI hamIramalajI golechA dvArA virAjamAna kiye zrIpArzvanAtha mahArAja Adi, sAdhviyoM meM zrI dIpazrIjI Adi, zrAvakoM svAmo kI, zrIsAgaramalajI sirahamalajI saMcetI ke banAye meM lohAvaTa ke zrIyut genamalajI kocara, phalodI ke zrIyut zrInavapada paTTa kI, koTe meM divAna bAhAdura seTha kesarIsujAnamalajI golechA-sva0 phUlacaMdajI golechA, jodhapura siMhajI ke, aura hAtharasa (u0 pra0) meM seTha bihArIlAla ke sva0 kAnamalajI paTavA Adi ke nAma ullekhanIya haiN| mohakamacaMdajI ke banAye zrIdAdA-guru ke mandiroM kI, zAnta dAnta dhIra guNa yogya gaNAdhIza ko pAkara sAdhu- lohAvaTa meM paMcAyatI guru mandira meM gaNanAyaka zrIsukhasAdhvo-zrAvaka-zrAvikA rUpa caturvidha saMgha ne apanA aho- sAgarajI mahArAja sAhaba ko aura ga0 zrIbhagavAnsAgarajI bhAgya maanaa| ma0 evaM zrochaganasAgarajI ma. ke mUrti caraNoM kI praticaritanAyaka aura samudAya vRddhi ThAeM ullekhanIya hai / hamAre caritanAyaka gaNAdhIzvara zrI harisAgarajI carita nAyaka aura udyApana mahArAja ke anuzAsana meM karIba savAso sAdhu-sAdhviyoM hamAre caritanAyaka kI adhyakSatA meM kaI dharmapremI kI abhivRddhi huI hai| isa samaya Apako AjJA meM karIba zrImAn zrAvakoM ne apanI 2 tapasyAoM kI pUrNAhUti ke do sau sAdhu-sAdhviyA~ vartamAna haiM / sAdhuoM meM kaI mahAtmA upalakSa meM bar3e bar3e udyApana mahotsava kiye haiN| unameM AbAla-brahmacArI, prakharavaktA, mahAtapasvI, vidvAn aura phalodI (mAravAr3a) meM zrIratanalAlajI golechA kA kiyA kavi rUpa se jaina zAsana kI sevA kara rahe haiN| sAdhviyoM huA zrInavapadajI kA, koTe meM divAna bahAdura seTha kesaroke tIna samudAya ( 1-pravattinI zrI bhAvadhIjI kA, siMhajI kA kiyA huA poSa-dazamI kA, jayapura meM seTha 2-pra0 zrI puNyazrIjI kA aura 3-pra0 zrI siMhazrIjI kA gokalacandajI puMgaliyA, seTha hamIramalajI golechA, seTha hai)| inameM bhI kaI AjIvana brahmacAriNI, viziSTa vyAkhyAna sAgaramalajo sirahamalajo, seTha vijayacandajI pAlecA, Adi dAtrI, mahAtapasvinI evaM viduSI pracArikA rUpa meM jaina ke kiye hue jJAna paMcamI, navapadajI aura vIsasthAnakajI siddhAntoM kA pracAra kara rahI haiM / anyAnya gacchIya sAdhuoM ke tIvarI (mAravAr3a) meM zrImatI jeThIvAI kA kiyA huA ke jaise kaccha, kAThiyAvADa, gujarAta Adi jaina pradhAna dezoM jJAna-paMcamI kA, aura dehalo ke lAlA kesaracandajI boharA meM Apake sAdhu-sAdhvI pracAra karate ho haiM parantu mAravAr3a, ke kiye hue jJAnapaMcamo aura navapada jI ke udyApana mahotsava mAlavA, mevAr3a, u. pra., ma. pra0, Adi ajena pravAna vizeSa ullekhanIya hue haiN|
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 133 / carita nAyaka-aura saMgha ke kisI matAbhinivezI menejara ke haTAyA huA 'zrIkharatara hamAre caritanAyaka ke pavitra upadeza se prerita ho kaI vasahI' nAma kA sAina borDa usI per3hI ke jariye vApisa bhavyAtmAoM ne tAraNahAra tIrthoM kI yAtrA ke liye charI- lgvaayaa| vahI zrIkharatara gaccha kI bikharI huI zaktikoM pAlaka bar3e-bar3e saMgha nikAle haiN| unameM zrIjesalamera mahA- saMgaThita karane ke liye zrIkharataragaccha saMgha sammelana kA vRhad tIrtha ke lie phalodI se pahalI vAra seTha sahasamalajI Ayojana krvaayaa| bIkAnera meM zrIkSamAkalyANajI ke golechA dvArA, aura dUsarI bAra seTha suganamalajI golechA aura jayapura meM paMcAyatI ke prAcIna hastalikhita jainajJAna kI dharmapatnI zrImatI rAdhAbAI dvArA, zrIbArejA pArzva- bhaNDAra kA jIrNoddhAra krvaayaa| kaI tIrtho ke-mUrtiyoM nAtha tIrtha ke liye mAMgarola se pahalI bAra seTha jamanAdAsa ke prAcIna zilAlekhoM kA, prabhAvaka AcAryoM kI kaI morArajI dvArA aura dUsarI bAra seTha makanajI kAnajI prAcIna paTTAvaliyoM kA, aura puNya prazastiyoM kA vRhat dvArA, zrIaMjArA pArzvanAtha tIrtha ke liye verAvalase kharatara- saMgraha Apane taiyAra kiyA hai| gaccha paMcAyatI dvArA, tAladhvaja mahAtIrtha ke liye zrIpA- carita nAyaka aura sAhityika lItAnA se Ahora nivAsI seTha candanamala chogAjI dvArA, pravRtti tIrthAdhirAja zrIsiddhAcalajI ke lie ahamadAbAda se seTha hamAre caritanAyaka zrI uvavAI sUtra kA saTIka hindI DAhyAbhAI dvArA aura dehalI se zrI hastInApura mahAtIrtha anuvAda dAdAguru zrI jinadattasUrijI mahArAja kI aitike liye lAlA cAMdamalajo ghevariyA kI dharmapatnI zrImatI sika pUjA, mahAtapasvI zrI chaganasAgara jI mahArAja kA kapUrIdevI dvArA Adi 2 charo-pAlate hue bar3e-bar3e saMgha divya jIvanavRtta, hari-vilAsa stavanAvalI ke do bhAga, vizeSa ullekha yogya hue haiN| Adi kaI granthoM kA nava sarjana kiyA hai| lohAvaTa se carita nAyaka aura saMsthAeM prakAzita honevAle zrI sukhasAgara jJAna bindu jinakI saMkhyA hamAre caritanAyaka ke amogha upadeza se kaI zaharoM isa samaya 50 hai-ApakI sAhityaka bhAvanA kA madhura meM zikSAlaya, pustakAlaya, mitramaNDala Adi kaI saMsthAe phala hai| inhIM jJAna binduoM se suprasiddha itihAsa lekhaka sthApita huI haiM ! pAlItAnA meM zrIjinadattasUri brahmacaryAzrama paM0 lAlacanda bhagavAnadAsa gA~dhI dvArA likhita zrIjinaprabhajAmanagara meM zrIkharataragaccha jJAnamandira-jainazAlA, lohAvaTa sUrijI ma0 kA aitihAsika jIvanacaritra, jayAnanda-kevalI meM jainamitramaNDala, zrIharisAgara jainapustakAlaya, kalakatte meM caritra,bhAva prakaraNa, saMbodha-sattarI Adi mahatvapUrNa sAhitya zrIzvetAmbara jaina sevAsaMgha-vidyAlaya, bAlucara ( murzi- granthoM kA prakAzana huA hai| zrI hindI jainAgama-sumati dAbAda) meM zrIharisAgara jaina jJAnamandira-jaina pAThazAlA prakAzana kAryAlaya koTA se prakAzita honevAle-jainAgama Adi viziSTa saMsthAe~ samAjasevA aura jaina saMskRti kA sAhitya ke liye Apa zrI ke sadupadeza se bhAgalapura ke rahIsa pracAra kara rahI haiN| rAyabahAdura sukharAjajI ne, unake suputra bAbU rAyakumAra carita nAyaka aura purAtatvarakSA siMha jI ne ajomagaMja ke rAjA vijayasiMha jo kI mAtA hamAre carita nAyaka ne zrIsiddhAcala tIrthAdhirAja para zrI suganakumArIjI ne-aura kaI zrImAnoM ne kAphI 'kharatara vasahI' ke prAcIna itihAsa kI surakSA ke nimitta sahAyatA pahu~cAI hai| ApakI amUlya-sAhityaka sammati pravaNDa Andolana karake zrIAnandajI kalyANajI kI per3hI kA sva. bAbU pUrANa vandajI nAhara M. A. B.L.
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ bihAra purAtatva vibhAga ke pramukha prophesara jI0 sI0 candrA zIrSa zuda 14 ko vijaya muhurta meM 'zrIjinaharisAgarasUrIsAhaba, rAya bahAdura vRjamohana jI vyAsa Adi jaina ajaina zvara jI mahArAja kI jaya' dhvani ke sAtha abhinandana pUrvaka vidvAna bahuta Adara karate rahe haiM / AcArya pada se Apako sammAnita kiyaa| caritra nAyaka kA vihAra upasaMhAra hamAre carita nAyaka ne apane 37 varSa ke lambe dokSA pUjyapAda prAtaHsmaraNIya jainAcArya zrIjinaharisAgara paryAya meM saMyama ko sAdhanA, tIrtho kI sparzanA aura loka- sUrIzvarajI mahArAja kA yaha saMkSipta caritra hai| hamAre kalyANa kI viziSTa bhAvanA se prerita ho kAThiyAvAr3a, caritanAyaka AcAryadeva zrI aura ApakI AjJA ko mAnane gujarAta, rAjapUtAnA-mAravAr3a, mevAr3a, mAlavA, yU0 pI0 vAle lagabhaga 200 sAdhu-sAdhviyAM haiN| evaM AcArya zrI paMjAba, bihAra, baMgAla Adi pradezoM meM vihAra karake karma ke ziSya ma0 gaNAdhIza muni zrI hemendra sAgara jI ma0 vAda, anekAntavAda, ahiMsAvAda Adi mukhya jaina siddhAntoM muni zrI darzanasAgarajI ma0, mu0 zrI tIrtha sAgarajI ma0, kA pracAra kiyA hai| Apake hRdayaMgama upadezoM se prabhAvita evaM muni zrI kalyANasAgarajI mahArAja Adi muni mahodaya hokara kaI baMgAlI bhAiyoM ne AjIvana matsya-mAMsa aura jaina saMgha kI abhivRddhi karate hae apane Adarza jIvana ke madirA kA tyAga karake jIvana ko Adarza banAyA hai / Apa prakAza se bhavyAtmAoM ko prakAzita kreN| ne torthAdhirAja zrI siddhAcala-tAladhvaja-giranAra-prabhAsa hamAre caritanAyaka do varSa taka jesalamera meM virAje aura pATana-portugIja sAmrAjya ke dovatIrtha-zaMkhezvara-tAraMgA aha- vahA~ prAcIna bhaNDAra kA nirIkSaNa kiyaa| itanA hI nahIM madAbAda-pATaNa-pAlanapura-AbU-delavAr3A-rANakapura-jesalamera. para 5 paMDita aura 5 lahiye (lekhaka) rakhakara gurudeva zrI ne lodravA,nAkor3A-karer3A pArzvanAtha-kezariyAnAtha-ajamera-jaya- prAcIna alabhya granthoM kI pratilipiyA~ karAI, saMzodhanAtmaka pura-dehalI-hastinApura-sauripura-kampilapura-ratnapurI-ayodhyA- kAryoM meM vizeSa zrama karane se gurudeva kA svAsthya bigar3atA kAnapura-lakhanaU-banArasa-siMhapurI-candrapuro-paTanA-campApurI- gyaa| jesalamera se gurudeva ne vihAra kiyA, rAste meM vizeSa zrIsametazikharajI - kalakattA - murzidAbAda-bhaddilapura Adi tabIyata bigar3ane se AcArya zrI ne pharamAyA-maiM apanA antima tAraNahAra tIrthoM kI yAtrAeM kI haiN| samaya kisI tIrtha para vyatIta karanA cAhatA hU~ ataH Apa caritanAyaka kA AcArya pada zrI phalaudI pArzvanAtha mer3atAror3a padhAre, svAsthya pratidina hamAre caritanAyaka ko 1663 meM ma0 ta0 zrI chagana- giratA hI gayA, AhAra lenA bhI banda kiyA aura aham sAgarajI mahArAja ne aura jodhapura Adi zaharoM ke pramukha arhama dhvani lagAte rhe| do dina-rAta nirantara dhvani karate jaina saMgha ne lohAvaTa meM gaNAdhIzvara pUjya zrI sukhasAgarajI rahe, anta meM jabAna banda ho gaI taba bIkAnera, jodhapura mahArAja ke samudAya ke gaNAdhIza pada se sucArU rUpa se vibhU- Adi se bar3e 2 vaidya, DAkTara Aye kintu gurudeva zrI ne apanA Sita kiyA thaa| phira bhI ajImagaMja (murzidAbAda) ke rAja AyuSya sannikaTa jAnakara 'apANaM vosirAmi' kara diyaa| mAnya dharmapremI jaina saMgha ne kalakattA, dehalI, lakhanaU, saMvat 2006 poSavadi 8 maGgalavAra prAtaHkAla sUryodaya phalodI Adi nagaroM ke pramukha vyaktiyoM ke vizAla jana- ke pazcAt Apa zrI sarva caturvidha saMgha ko vilakhatA huA samUha ke bIca mahA samAroha ke sAtha vi0saM0 1962 mArga- chor3akara svarga padhAra gaye /
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAsanaprabhAvaka AcArya zrIjinAnaMdasAgarasUri [le0-- muni mahodayasAgara] isa saMsAra kI sapATI para anekoM janme aura anekoM kezaradevI kI ratnakukSI se ApakA janma huaa| ApakA mara gaye, kintu amara kauna hai ? jo vyakti dharma, rASTra nAma yAdavasiMhajI rakhA gyaa| evaM samAja ke hita ke liye zahIda ho gaye, ve mara kara bhI sailAnA meM musaddI koThAro khAnadAna, sarvazreSTha, dharmaAja saMsAra meM amara haiM / zIla, susaMskAra yukta evaM rAjakhAnadAna meM bhI sammAnanIya jinhoMne apanA pUrA jIvana jagata ko bhalAI meM mAnA jAtA hai| ApakI tejasvI mukha mudrA, va sundara bitAyA, sevA karate samarpita ho gaye, ve deha rUpa se bhale lakSaNa yukta zarIra, bhAvi meM honahAra kI nizAnI thii| vidyamAna na hoM kintu kArya se ve sadA ke liye amara haiN| vyavahArika zikSA ApazrI ne bAlya avasthA meM prApta pRthvI ko 'bahuratnA' kA pada diyA gayA hai| isa karalI thii| pRthvI para aneka saMta, mahaMta, pIra paigambara ho gaye sabhI sva0 pravattinIjI zrI jJAnazrIjI kA cAturmAsa ne jagata ko zAnti kA mArga dikhAyA, paraspara maitrI bhAva sailAnA meM huaa| bacapana se hI Apa meM dhArmika susaMskAra kA upadeza diyaa| saMsAra bho aise hI mahApuruSoM kI ke kAraNa Apa sAdhvIjI ke pravacana meM jAyA karate the, arcanA karatA hai| unhIM mahApuruSoM ke guNoM ko yAda samaya samaya para Apa unase dhArmika carcA, zaMkA-samAdhAna kara, unake patha ke anugAmI banakara jagata unake upakAroM kiyA karate the| cAturmAsa samaya meM Apane satsaMga kA ko kabhI nahIM bhuultaa| unhIM mahAnubhAvoM kI to jayaM- acchA lAbha liyaa| usake phalasvarUpa tyAgamaya jIvana para tiyAM manAI jAtI hai| sabhI dharma va sabhI sampradAyoM ApakA acchA AkarSaNa rhaa| meM mahApuruSa utpanna huye haiN| sadA se kar3I se kar3I jur3ato vikrama saM0 1968 vaizAkha zudI 12 budhavAra ke zubha AI hai, jyota se jyota jalatI A rahI hai / dina ratalAma nagara meM cAritra-ratna, pUjyapAda, gaNAdhIzvara unhIM mahApuruSoM meM se hai-hamAre paramapUjya, parama jo zrImad trailokyasAgara jI ma. sA. ke karakamaloM se upakArI, parama-AdaraNIya, prakhara-vaktA, Agama - jJAtA, 22 varSa kI yuvAvasthA meM Apane saMyama svIkAra kiyaa| zAsana-prabhAvaka AcAryadeva zrI 1008 vIraputra zrIjina zAsanarAgI, dIvAna-bahAdura, seTha kezarIsiMhajI sA. AnandasAgarasUrIzvarajI ma. sA0 haiN| ApakI saMkSipta bAphanA ne dIkSA mahotsava dhAma dhUma se kiyaa| jIvanI likhakara maiM apane ko kRtArtha samajhatA huuN| vinayAdi zreSTha guNa, gurubhakti, eka niSTha sevA, Adi bhArata bhUmi ke mAlavA prAMta meM sailAnA nagara meM guNoM se tathA janma se tIna smaraNazakti vAle hone ke vikrama saM0 1946 ASAr3ha zukla 12 somavAra koThArI kAraNa kucha hI samaya meM Apane zAstroM kI gahana zikSA khAnadAna meM zreSThivarya zrI tejakaraNa jo sA0 kI bhAryA prApta kara lii| aMgrejI bhASA ke sAtha hindo para bhI
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ / 16 / ApakA varcasva acchA thaa| Apane hindI bhASA meM hindI bhASA ke Apa prakhara himAyatI the| chApakI gadya va padya kI racanA kii| prAkRta bhASA ke kaI AgamoM vyAkhyAna zailI bar3I vidvatA pUrNa va rocaka thii| sAdhu kA bhASAMtara hindI meM kiyaa| kaI svataMtra granthoM kI sAdhvI varga ko abhyAsa karAnA use pravacana ( bhASaNa ) hindI bhASA meM racanA kii| zailI sikhAnA ApazrI kA khAsa lakSa thaa| __ ApazrI ne rAjAvATI, torAvATI, zekhAvATI, goDa- pratanI zrIvallabhazrIjI, pra0 zrIpramodazrIjI, pra0 vADa, jhorAmagarA, mAlavA, rAjasthAna, gujarAta, saurASTra zrIvicakSaNazrIjI Adi sAdhvI varga ko Apane hI abhyAsa kaccha, khAnadeza Adi bhArata ke vibhinna prAMtoM meM vicarakara karAyA va bhASaNa zailI sikhaayii| samudAya para ApakA jainadharma kA pracAra kiyaa| bhArI upakAra hai| Apa dravyAnuyoga ke acche vyAkhyAtA ___saM0 1986 meM kaccha prAnta ke aMjAra nagara meM deza ke the| kaI jijJAsu vyakti Apase tatvacarcA kara jJAnako pyAsa svataMtratA saMgrAma ke senAnI mahAtmA gAMdhI se mulAkAta bujhAne Ate the| tatvacarcA ke rasikoM ke liye "AgamahuI / "khAdI aura jaina sAdhu" isa viSaya para kApho sAra" nAmaka vivecanAtmaka graMtha kI racanA kI / ApazrI ne mahatvapUrNa carcA huii| Apake sudhArakavAdI vicAradhArA se apane jIvana kAla meM karIbana 46 pustakoM kA prakAzana mahAtmA jI prabhAvita hue| kiyaa| pracura mAtrA meM Apane sAhitya kI sevA kI, khUba ApazrI ke guruvarya, caritaratna, gaNAdhIzvarajo zrImad jJAna dAna diyaa| jagaha-jagaha jJAna kI pyAU kholii| trailokyasAgarajI ma. sA. saM0 1974 rAjasthAna ke pUjya sva0 AcArya zrI ne apane janma sthAna sailAnA lohAvaTa nagara meM zrAvaNa zuklA 15 ke dina svarga sidhaaye| nagara (ji. ratalAma meM) jJAnamaMdira kI sthApanA kii| vahA~ usake pazcAt pa0 pU0 prAtaH smaraNIya, zAnta-svabhAvI, ke rAjA sAhaba Apake gRhasthI jIvana ke mitra va sahapAThI AcAryadeva zrI 1008 zrIjinaharisAgarasUrIzvarajI ma0 the| rAjA sAhaba ke Agraha se Apane sailAnA meM zrIAnaMdasA0 samudAya ke saMcAlaka bne| ApazrI sarala svabhAva jJAnamaMdira kI sthApanA kii| jJAnamandira kA zilA ke cAritra-sampanna, AcArya the| Apa pUjyapAda zrI ne sthApana, seTha buddhisiMhajI bAphanA ke kara kamaloM se sampanna kAphI samaya taka samudAya kA saMcAlana kiyA / saM0 2006 hA, evaM jJAnamaMdira kA udghATana selonA-nareza ke karameM zrI phalodI pArzvanAtha tIrtha ( meDatAroDa ) meM svarga kamaloM se sampanna huaa| zrIAnaMda jJAnamaMdira Apake sidhAye / tatpazcAt saM0 2006 mAghazudI 5 ko pratApagar3ha jIvanakI jItI jAgatI amara jyoti hai| (rAjasthAna) meM bhAratavarSa ke samasta kharataragaccha zrIsaMgha ne AcArya pada para vibhUSita hone ke pazcAt vi0 saM0 bhArI samAroha pUrvaka ApazrI ko AcArya pada para vibhUSita 2007 kA cAturmAsa, karane Apa koTA pdhaare| seTha kiyaa| jabase samudAya saMcAlana ko sArA uttaradAyitva sAhaba ka kaI samaya se Agraha thA, ataH Apa koTA Apake Upara A gyaa| pdhaare| koTA ke cAturmAsa ko aitihAsika cAturmAsa ApazrI ne kaI jagaha vidyAzAlA, pAThazAlA, pusta- mAnA jA sakatA hai| Apa cAturmAsa virAje vahAM usI kAlaya Adi ko sthApanA krvaaii| Apa navayuga ke kATA nagara meM digaMbara AcArya pU0 zrI sUryasAgarajI ma. nirmAtA the, usa samaya janatA meM par3hane-likhane kA adhika va sthAnakavAsI sampradAya ke AcArya zrocauthamalajI ma. pracAra nahIM thA, jisameM kanyAzikSA prAya: zUnya-sI thii| bhI vahIM cAturmAsa rhe| tInoM mahArathayoM ne ekahI pAda
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ madAgatAnaMta prathamAsA sAmasIhA 23 zrI jinezvarasUri (dvitIya ) yugapradhAna zrI jinacandrasUri aura samrATa akabara upAdhyAya zrI kSamAkalyANajI mahArAja zrIgaNapa
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ maNidhArI zrI jinacandrasUri chatarI, maharaulI maNidhArI dAdAjI maharaulI
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 137 ] para se vItarAga kI vANI sunaaii| pratidina vyAkhyAna kI pdd'aa| anta meM AjJA milI aura jIrNoddhAra kA pUrA jhaDiyAM barasane lgii| tInoM mahApuruSa bhinna-bhinna mAnyatA lAbha bambaI nivAsI gurudeva bhakta, dAnavIra seTha punamacandajI vAle hone para bhI eka jagaha para sAtha-sAtha pravacana dete| galAbacandajI golechA ne liyaa| jIrNoddhAra hone ke bAda madhura milana se janatA ko aikyatA kA acchI preraNA unakI punaH pratiSThA ke liye evaM zrIjinadattasUri sevA saMgha milii| ke dvitIya adhivezana ke Ayojana para padhArane ke liye saMgha gaccha meM sAdhu-sAdhvI, zrAvaka-zrAvikAoM kA majabUta ke pramukha zrAvaka varga, pUjyazrIko sevA meM sailAnA saMgaThana evaM yojanAbaddha pracAra va vikAsa ke liye ApazrIne phuNcaa| zrI saMgha kI AgrahapUrvaka kI huI vinati se samasta zrIsaMgha se parAmarza kara saM0 2011 meM ajamera meM lAbha kA kAraNa jAnakara Apa zrI ne pAlItAnA kI ora pa0 pU0 yugapradhAna dAdA sAhaba zrIjinadattasUrijI ma. sA. vihAra kiyaa| gaccha va samudAya ke pU0 munivarga va kI aSTama zatAbdI samAroha ke avasara para Apa zrI kI sAdhvIjI gaNa bhI pAlItAnA padhAra gye| seTha AnandajI preraNA va zAsanarAgI zrIpratApamalajI sA0 seThiyA ke kalyANajI kI peDhI kI ora se pUjya AcAryazrI ke bhavya parizrama se "akhila bhAratIya zrI jinadattasUri sevA-saMgha" praveza mahotsava kA Ayojana kiyA gayA / kI sthApanA huI / gaccha ko mAnane vAle zrAvaka-gaNa pUre saM0 2026 vaizAkha zuklA 6 ko siddhAcalajI tIrtha bhArata ke kone-kone meM phaile hue haiN| ataH eka aisI saMga- para nava-nirmita dehariyoM meM pU0 dAdA-gurudevoM ke prAcIna ThanAtmaka saMsthA ho, jo sAre deza meM gaccha ke mandira, caraNoM kI pratiSThA Apa pUjya zrI ke kara kamaloM dvArA dAdAvAr3I, jJAnabhaMDAra, zilAlekha Adi kI dekha bhAla va sampanna huii| cAturmAsa kA samaya nikaTa aayaa| zrI saMgha ucca vyavasthA kara sake, isa vastu ko sAmane rakhakara zrI ke Agraha se Apa muni-maMDala sahita vahIM cAturmAsa jinadattasUri sevA saMgha kI sthApanA huii| virAje / pU0 upAdhyAyajI, bahuzruta zrI kavIndrasAgarajI ___ Apa zrI ne kaI jagaha para dIkSAe~, pratiSThAe~, aMjana- ma. sA. (bAda meM AcArya) pU0 zrIhemendrasAgarajI ma.. zalAkA, upadhAna, chaHrI pAlate saMgha nikalavAye jisameM sA0 (vartamAna gaNAdhIzajI) pU0 Aryaputra zrI udayapramukha :- phalodI se jaisalamera, indaura se mAMDavagar3ha, mAMDavI sAgarajI ma. sA. pU0 zrI kAntisAgarajI ma. sA. se bhadre zvarajItIrtha, mAMDavI se sutharI tIrtha aadi| Adi 14 munirAja, evaM kula milA kara 26 munirAjoM zAzvatA tIrthAdhirAja zrI siddhAcalajI tIrtha para dAdA va 62 sAdhvIjIgaNa kA saMyukta cAturmAsa pAlItAnA meM sAhaba kI ToMka meM, yugapradhAna pU0 dAdA gurudeva zrI jina- huaa| dattasUrijI ma. va zrI jinakuzalamUrijI ma. sA. ke caraNa cAturmAsa kAla meM sAdhu-sAdhviyoM kA paThana-pAThana, jinako pratiSThA mugala samrATa akabara-pratibodhaka, yuga- bhASaNa dene kI zikSA ApazrIne prArambha kii| cAturmAsa meM pradhAna, jinacandrasUrIzvarajI ma. sA. ke kara kamaloM se varSA kI jhar3iyoM ke sAtha-sAtha tapasyA kI bhI jhaDiye sekar3oM varSa pUrva huI thI, vaha chatrI prAyaH jIrNa avasthA meM laganI prArambha huI / ApazrI kI nizrAmeM 10 mAsakSamaNa pahu~cane kA kAraNa unake jIrNoddhAra ke liye tIrtha ko vaho- hue| tapasviyoM kA bhavyajulUsa, aTThAI mahotsava, zAntivaTa kartA, seTha AnandajI kalyANajI kI peDhI se AjJA prApta snAtra, svAmI-vAtsalya kA Ayojana huaa| vijayAdazamI karane meM zrI jinadattasUri sevA saMgha ko bhArI puruSArtha karanA se zrI saMgha kI ora se sthAnIya najarabAga meM upadhAna tara
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ / 138 / kI ArAdhanA prArambha huii| zAnadAra DhaMga se cAturmAsa kA plaoNTa meM ApakA agnidAha huaa| una bhUmi kA bhI mahAn samaya pUrA huaa| saubhAgya samajhe ki makAna banane ke pUrva mahApuruSa ko prativarSa pAlItAnA meM yAtrA ke liye padhArane vAle sthApita kiyaa| sAdha-sAdhvI va zrAvaka-zrAvikAoM ko dharmazAlA meM Thaharane kaMkubAI kI dharmazAlA meM pUjyavarazrIjI ke Atma kA sthAna nahIM milatA thA, aura milatA bhI thA to usameM zreyArtha aTThAI mahotsava va zAntisnAtra kA bhavya Ayojana kaI jhaMjhaTeM AtI thii| isa saMkaTa ko sadA ke liye dUra kiyA gayA / karane kI yojanA pUjyavara ApazrI evaM pU0 upAdhyAyajI pU0 sva0 AcAryazrI aba hamAre bIca meM nahIM rahe kintu ma0 sA0 zrIkavIndrasAgarajI ma. sA0 (bAdameM AcArya) ne Apa pUjyavarazrI kA Adarza jIvana ApakI hita zikSAyeM bnaaii| jayapura saMgha ke pramukha zrAvaka zreriThavarya zrIhamIra- hamAre sAmane haiN| hama unakA pAlana karate hue ApazrI malajI sA0 golecchA va zrI siremalajI sA0 saMcetI Adi ke caraNoM meM hamArI namrava hArdika zraddhAJjali samarpita se parAmarza kara dharmazAlA banAne ke liye "zrIjinahari karate haiN| vihAra" ke nAma para plaoNTa kharIdA gyaa| Apake AtmA kI mahAna pUNyAI thI ki yovana abacAturmAsa kA samaya saMpUrNa ho cukA thA, sabhI bihAra sthA meM cAritra lekara vItarAga ke zAsana va gaccha ko kI taiyAriyA~ meM lage the| pU0 upAdhyAyajI ma. sA0 ne diipaayaa| Apane zAsana para kiye mahAn upakAra, zrIsaMgha pAlanapura kI ora prasthAna kiyaa| Apa pUjyavara bhI kadApi nahIM bhala sktaa| bar3odA kI ora prasthAna karane vAle the kintu bhAvI hona vartamAna meM Apake muni va sAdhvIgaNa, pU0 gaNAdhIzvara hAra hokara hI rahatA hai| ekAeka ApazrI ko hArTa eTeka zrI hemendrasAgarajI ma. sA. kI AjJAmeM mahAkauzala, sA huA, ki so prakAra kI binA bimArI ke samAdhistha huye| mAMdhrapradeza, tAmilanADu, varnATaka, baMgAla, rAjasthAna, gujaApake acAnaka svargavAsa se sAre saMgha meM zoka chaagyaa| rAta. saurASTa mahArASTra Adi pradezoM meM vicara kara zAsana AkAzavANI dvArA sarvatra samAcAra prasArita kiye gye| kA pracAra karate haiN| ApazrI ke antima saMskAra kA pUrA lAbha bar3audA nivAsI, jo cche haiM, aura sabhI ke bhalAI kI ciMtA karate haiM seTha zAntilAla hemarAja pArakha ne liyA / ve sadA ke liye janatA ke hRdaya paTala para ajara haiM ! bhavitavyatA kI khAsa bAta to yaha thI kI ApakI amara haiM ! nizrAmeM pUrvAcArya ke nAma para kharide hae plATa meM pakkI pUjya garudeva kI pavitra AtmA ko zata-zata praNAma likhApaDhI hone ke bAda ekahI mAha ke bhItara usI hI OM zAnti -TOR
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArya zrIjinakavIndrasAgarasari [ le0-sAdhvIjI zrI sajjanazrIjI 'vizArada'] isa anAdikAlIna caturgatyAtmaka saMsAra kAnana meM vicAra kiyA ki hamArA yaha bAlaka jIvita rahA to ise ananta prANI sva sva karmAnusAra vicitra-vicitra zarIradhAraNa zAsana sevArtha samarpita kara deNge| 'honahAra biravAna ke karake karma vipAka ko zubhAzubha rUpa se bhogate hue bhramaNa karate hota cIkane pAta' ke anusAra yaha bAlaka zaizavAvasthA se rahate haiN| unameM se koI AtmA kisI mahAn puNyodaya hI tejasvI aura tIbra buddhi kA thaa| se mAnava zarIra pAkara sadguru saMyoga se svarUpa kA bhAna jaba hamAre yaha divya puruSa kevala 10 varSa ke ho the karake prakRti kI ora gamana karate haiM / janma aura jarAmaraNa tabhI pitA kI chatra-chAyA uTha gaI aura yaha prasaMga isa se chUTa kara vAstavika mukti prApta karane ke liye tapa saMyama bAlaka ke liye vairAgyodbhava kA kAraNa bnaa| kI sAdhanA pUrvaka sva para kalyANa sAdhate haiN| aise hI zoka-grasta mAtA putra apano anAtha dazA se atyanta prANiyoM meM se svargIya AcAryadeva the, jinhoMne bAlyAvasthA HkhI ho gye| 'kha' meM bhagavAna yAda AtA hai yaha se AtmavikAsa ke patha para cala para mAnava jIvana ko kahAvata sahI hai| kucha dina to zokAbhibhUta ho vyatIta kRtArtha kiyaa| kiye| bAlaka dhanapata ne kahA, mA~ maiM dokSA luuNgaa| vaMzA-paricaya va janma mujhe kisI acche gurujI ko sauMpa deN| ApazrI ke pUrvaja sonIgarA cauhAna kSatriya the aura vIra prasavinI marubhUmi ke dhannANo grAma meM nivAsa karate mAtA ne vicAra kiyA, aba eka bAra bar3I bahina the| vi0 saM0 605 meM zrI devAnandamUri se pratibodha ke darzana karane calanA caahiye| mAtAjI ko bar3I bahina, pAkara jaina osavAla bo aura ahiMsA dharma dhAraNa kiyA / jinakA nAma jIvIbAI thA, svanAmadhanyA prasiddha viduSI pUrva puruSa jagAjI zAha 'rAno' Akara rahane lo| rAno Arila zrImatI puNyatro jI ma. sA. ke pAsa dIkSA se pAhaNa aura phira vyApArArtha inhIM ke vaMzaja zrImalajo lekara sAdhvI bana gaI thii| unakA nAma zrImatI dayAzrI saM0 1616 meM lAlapurA cale gaye the| vahA~ bhI sthiti jI ma0 thaa| ve isa samaya zrImato ratnazrIjI ma. sA. Thoka na hone se inake vaMzaja zeSamala jo pAlamapura Aye ke sAya mAravAr3a meM vicaratI thI, vahIM mAtA putra darzanArtha aura vahIM nivAsa kara liyaa| iso vaMza meM becarabhAI jA phuNce| ke suputra zrI nihAlacandra zAha ko dharmarako zrImatI banU zrImato ratnazrIjI ma. sA0 ne isa buddhimAna tejayo bAI kI ralakSi se vi0 saM. 1964 ko caitra zukA bAlaka ko bhAvanA ko vairAgyamaya AkhyAnoM se parisuSTa 13 ko zubha sana sUvita eka divya bAla ne abatAra kiyA aura gaNAdhIzara zrImAna harisAgarajI ma. sA. liyaa| Hi-pAtA ke isake pUrva kaI bAla bAlpA- ke pAsa vArmika pitA-dosA lene ko koTe bheja diyaa| vathA meM hI kAla kAThiA ho cuke the| ataH unhoMne vahIM raha kara zitA prAta karane lge| thor3e dinoM meM ho
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 140 ] inhoMne jIvavicAra, navatattva Adi prakaraNa evaM pratikramaNa, guruvarya mahodaya kI sahAyatA kii| stavana, sajjhAya Adi sIkha liye| Apa hI ke adamya sAhasa aura preraNA se vi0 saM0 gaNAdhIza mahodaya koTA se jayapura pdhaare| vahIM 2006 meM mer3atA roDa phalodhI pArzvanAtha vidyAlaya kI vi0 saM0 1676 ke phAlguna mAsa kI kRSNa paMcamI ko sthApanA huii| uso varSa gurudeva ne meDatA roDa meM upadhAna 12 varSa ke kizora bAlaka dhanapatazAha ne zubha muhUrta meM mAlArohaNa ke avasara para mArgazIrSa zuklA 10 ke dina bar3I dhUmadhAma se 4 anya vairAgiyoM ke sAtha dIkSA dhAraNa Apako upAdhyAya pada se vibhUSita kiyaa| Apake gurudeva kii| inakA nAma 'kavIndrasAgara' rakhA gayA aura gaNA- kA pakSAghAta se usI varSa poSa kRSNA aSTamI ko svargavAsa dhIza mahodaya ke ziSya bane / ho jAne para upasthita zrIsaMgha ne Apa zrI ko AcAryapada adhyayana para virAjamAna hone kI prArthanA kI, kintu ApazrI ne ___ apane yogya gurudeva ko chatrachAyA meM nivAsa karake pharamAyA hamAre samudAya meM parAmparA se bar3e hI isa pada vyAkaraNa, nyAya, kAvya, koza, chanda, alaMkAra Adi zAstra ko alaMkRta karate haiM / ata: yaha pada vIraputra zrImAna Anandapar3he evaM saMskRta prAkRta gurjara Adi bhASAoM kA samyaga sAgarajI mahArAja sA0 suzobhita kreNge| mujhe jo gurudeva jJAna prApta kiyA va jaina zAstroM kA bhI gambhIra adhyayana banA gaye haiM, vahI rahU~gA / kitano vinamratA aura niHspRhatA ! kiyaa| 'yathAnAma tathAguNaH' ke anurUpa Apa solaha yoga-sAdhana varSa kI Ayu se hI kAvya praNayana karane laga gaye the| Apako AtmasAdhanA ke liye ekAnta sthAna atyadhika svalpa kAla meM hI Azu kavi bana gye| Apane saMskRta rucikara the| vidyAdhyayanAntara ApazrI yogasAdhanA ke liye aura rASTrabhASA meM kAvya sAhitya meM anupama vRddhi ko hai| kucha sasaya osiyAM ke nikaTa parvata guphA meM rahe the, evaM dArzanika evaM tatvajJAna se pUrNa aneka caityavandana, stavana, lohAvaTa ke pAsa kI TekarI bhI ApakA sAdhanA sthala stutiyA~ sajjhAe~ aura pujAeM banAI hai jo jaina sAhitya rahA thaa| kI anupama kRtiyAM haiN| jaina sAhitya ke gambhIra jJAna jayapura meM mohanavAr3I nAmaka sthAna para bhI Apane kA sarala evaM sarasa vivecana par3ha kara pAThaka anAyAsa ho kaI bAra tapasyA pUrvaka sAdhanA kI thii| vahA~ Apake tatvajJAna ko hRdayaMgama kara sakatA hai aura Ananda-samudra meM sAmane nAgadeva phana uThAye rAtri bhara baiThe rahe the| yaha dRzya mama ho sakatA hai| Adhunika kAla meM isa prakAra tattva- kaI vyaktiyoM ne A~khoM dekhA thaa| Apa haThayoga ko Asana jJAnamaya sAhitya bahuta kama dRSTigocara hotA hai| jaina prANAyAma mudrAneti, dhautI Adi kaI kriyAyeM kiyA samAja ko Apase atyadhika AzAeM thIM, ki asAmayika karate the| nidhana se ve saba nirAzA meM parivartita ho gii| tapazcaryA Apane 41 varSa ke saMyamI jIvana meM 30 varSa gurudeva ke prAyaH dekhA jAtA hai ki jJAnAbhyAsI sAdhu sAdhvI caraNoM meM vyatIta kiye aura mAravAr3a, kaccha, gujarAta, varga tapasyA se vaMcita raha jAte haiM kintu Apa mahAnubhAva uttara pradeza, baMgAla meM vihAra karake tIrtha yAtrA ke sAtha hI isake apavAda rUpa the| jJAnArjana, evaM kAvya-praNayana ke dharma pracAra kiyaa| jayapura, jaisalamera Adi kaI jJAna ke sAtha hI tAzcaryA bho samaya samaya para kiyA karate bhaMDAroM ko suvyavasthita karane, socapatra banAne Adi meM the| 42 varSa ke saMyamI jovana meM Apane mAsa-ga, pana
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ kSamaNa, achAiyA~, paMcaule, Adi kiye| teloM ko to mahotsava pUrvaka AcArya pada para pratiSThita kiyA gyaa| ginatI hI nahIM kI jA sktii| __ ApazrI svabhAva se hI sarala milanasAra aura gambhIra sAhitya sevA the| dayAlutA aura hRdaya kI vizAlatA Adi sadguNoM se Apane saikar3oM choTe moTe caityavandana, stutiyA~ stavana, suzobhita the / ApazrI ke antaHkaraNa meM zAzana, va gaccha sajjhAya Adi banAye, ratnatraya pUjA, pArzvanAtha paMcakalyANaka va samadAya ke utkarSa kI bhAvanAe~ satat jAgRta rahatI thii| pUjA, mahAvIra paMcakalyANaka pUjA, causaThaprakArI pUjA, pAlItAnA meM "zrI jina hari vihAra" ApazrI ko satpreraNA tathA cAroM dAdA guruoM kI pRthaka 2 pUjAe~ evaM caitropUrNimA kArtika pUrNimA vidhi, upadhAna, viMzatisthAnaka, varSItapa chammAsI tapa Adi ke deva-vandana Adi viziSTa ____ ApazrI ke kaI ziSya hue, para vartamAna meM kevala zrI racanAeM kI haiN| Apa saMskRta prAkRta hindI meM samAna rUpa kalyANasAgarajI tathA munizrI kailAzasAgara jI vidyamAna hai / meM racanAe~ karate the| bahuta sI racanAoM meM Apane apanA samudAya ke durbhAgya se ApazrI pUre eka varSa bhI nAma na dekara apane pUjya gurudeva kA, gurubhrAtAoM kA evaM AcArya pada dvArA sevA nahIM kara pAye ki karAlakAla ne anyoM kA nAma diyA hai| isa sAre sAhitya kA pUrNa nirdayatA pUrvaka isa ratna ko samudAya se chIna liyaa| ugna paricaya vistAra bhaya se yahA~ nahIM diyA jA rahA hai| vihAra karate hue svasthya sabala ___ ApakI pravacana zailI ojasvI va dArzanika jJAnayukta ahamadAbAda se kevala 20 dina meM mandasaura ke pAsa bUr3hA thii| bhASA sarala, subodha aura prasAda guNayukta thii| grAma meM phA * zu0 ekama ko saMdhyA samaya pdhaare| vahA~ racanAoM meM alaMkAra svabhAvataH hI A gaye haiN| ata: pratiSThA kArya va yogodvahana karAne padhAre the kintu phA0 zu0 Apako eka pratibhAzAlI kavi bhI kahA jA sakatA hai| 5 zanivAra 2018 ko rAtri ko 12 // baje aksamAta AcArya pada hArTaphela ho jAne se navakAra kA jApa karate evaM pratiSThA vikrama saM0 2017 ko pauSa zuklA 10 ko prakharavaktA kArya ke lige dhyAna meM avasthita ye mahAnubhAva saMgha va samuvyAkhyAna-vAcaspati vIraputra zrI jina AnandasAgara dAya ko nirAdhAra nirAzrita banAkara devaloka meM jA virAje sUrIzvara jI ma. sA. ke Akasmika svarga gamanAnantara sArI dAdA gurudeva va zAsanadeva usa mahApuruSa ko AtmA ko zAMti samudAya ne ApahI ko samudAyAdhIza bnaayaa| ahamadAbAda evaM samudAya ko unake padAnusaraNa ko zakti pradAna kareM, meM caitra kRSNa 7 ko zrI kharataragaccha saMgha dvArA Apako yahI hamArI hArdika abhilASA hai| |
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAn pratApI zrImohanalAlajI mahArAja [ bha~varalAla nAhaTA ] paMcamakAla meM jinezvara bhagavAna ke abhAva meM jinazAsana ko akSuNNa rakhane meM jitapratimA aura jainAgama donoM prabala kAraNa haiM jisakI rakSA kA zreya zramaNa paramparA ko hai / unhoMne ho apane upadezoM dvArA zrAvaka gRhastha varga ko dharma meM sthira rakhA aura phalasvarUpa sAtoM kSetra samunnata hote rahe / sudUra baMgAla jaise hiMsApradhAna deza meM to yatijanoM ne vicara kara jaina dharmI logoM ko dharma mArga meM sthira rakhA hai / samaya-samaya para Aye hue zaithilya ko parityAga kara zuddha sAdhvAcAra ko pratiSThA baDhAne vAle vartamAna sAdhu-samudAya ke tInoM mahApuruSoM ne kiyoddhAra kiyA thA / zrImad devacandrajI, jinaharSajI Adi aneka suvihita sAdhuoM ko paramparA aba nahIM rahI hai para kSamAkalyANajI mahArAja jinakA sAdhu-sAdhvI samudAya kharatara gaccha meM sarvAdhika hai, ke pazcAt mahAn pratApI tapomUrti zrI mohanalAlajI mahArAja kA punIta nAma AtA hai / Apane pahale yadi dIkSA lekara lakhanaU meM kAphI varSa rahe phira kalakattA- baMgAla meM vicaraNakara yahIM se vairAgya meM abhivRddhi hone para tIrthayAtrA karate hue ajamera jAkara phira tyAga mArga kI ora agrasara hue the, unakA saMkSipta paricaya yahAM diyA jAtA hai / mahAn zAsana prabhAvaka zrI mohanalAlajI mahArAja aThArahavIM zatAbdI ke AcAryapravara zrIjinamukhasUrijI ke vidvAn ziSya yati karmacandrajI IzvaradAsajI vRddhicandrajIlAlacandajo ke kramAgata yati zrIrUpacandajI ke ziSyaratna the | ApakA janma saM0 1887 vaizAkha sudi 6 ko mathurA afra candrapura grAma meM sanADhya brAhmaga bAdaramalajI kI suzIlA dharmapattI sundarabAI kI kukSi se huA thA / ApakA nAma mohanalAla rakhA gayA, jaba Apa sAta varSa ke hue mAtA-pitA ne nAgaura Akara saM0 1864 meM yati zrIrUpacandrajI ko ziSya rUpameM samarpaNa kara diyA / yatijI ne Apako yogya samajhakara vidyAbhyAsa karAnA prArambha kiyA / alpa samaya meM huI pragati se gurujI Apa para bar3e prasanna rahane lge| usa samaya zrIpUjyAcArya zrIjinamahendrasUrijI bar3e prabhAvazAlI the aura unhIM ke AjJAnuvarttI yati zrarUpacandrajI the / dIkSAnaMdI sUcI ke anusAra Apa kI dIkSA saM0 1600 meM nAgora meM honA sambhava hai / mohana kA nAma mAnodaya aura lakSmImeru muni ke pautraziSya likhA hai| jovanacarita ke anusAra ApakI dIkSA mAlava deza ke makasIjI tortha meM zrI jina mahendrasUrijI ke kara kamaloM se huI thI / inhIM jina mahendrasUri jo mahArAja ne tIrthAdhirAja zatruJjaya para bambaI ke nagaraseTha nAhaTA gotrIya zrI motIzAha kI TraeNka meM mUlanAyakAdi anekoM jina pratimAoM ko aMjanazalAkA pratiSThA bar3e bhArI ThATha se karAI thI / zrImohanalAlajI mahArAja ne 30 varSa taka yatiparyAya meM rahakara saM0 1930 meM kalakattA se ajamera padhArakara kriyoddhAra karake saMvegapakSa dhAraNa kiyaa| ApakA sAdhvAcAra bar3A kaThina aura dhyAna yoga meM rata rahate the ekavAra akele vicarate hue cala rahe the nagara meM na pahuMca sake to vRkSa ke noce hI kAyotsarga meM sthita rahe, Apake dhyAna prabhAva se nikaTa AyA huA siMha bhI zAnta ho gayA /
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ tapazcaryArata saMyamI jIvana meM Apako rAtri meM pAnI taka Adi Apake upadezo se huii| saM0 1946 meM mahAtIrtha rakhane kI AvazyakatA nahIM par3atI thii| pIche jaba sAdhu zatrujaya kI talahaTTI meM murzidAbAda nivAsI rAyabahAdura samudAya baDhA taba rakhane lge| ekabAra Apa prAcIna tIrtha bAbU dhanapatasiMhajI dugar3a dvArA nirmApita vizAla jinAlaya zrIosiyAM padhAre to vahAM kA mandira garbhagRha aura prabhu kI pratiSThA-aMjanazalAkA ApahI ke kara-kamalo se sampanna pratimA taka bAlu meM DhaMke hue the| Apane jabataka jIrNoddhAra huI thii| kArya na ho vigaya kA tyAga kara diyaa| pIche nagaraseTha ko ApakA ziSya parivAra vizAla thA, ApameM sarvagaccha mAlUma par3A aura jIrNoddhAra karavAyA gyaa| osiyAM ke mandira meM ApazrI kI matti virAjamAna hai| samabhAva kA Adarza guNa thA ata: ApakA ziSya samudAya ___Apame mAravADa, gajarAta, kAThiyAvADa Adi aneka Aja bhI kharatara aura tapagaccha donoM meM suzobhita hai| grAma nagaroM meM apratibaddha vihAra kiyA thaa| bambaI jaisI ___Apake va Apake ziSyoM dvArA aneka mandiroM, dAdAvAr3iyoM mahAnagarI meM jaina sAdhuoM kA vicaraNa sarvaprathama Apane hI ke nirmANa, jIrNoddhArAdi hue, jJAna bhaMDAra Adi saMsthAeM prArabha kiyaa| vahA~ ApakA bar3A prabhAva huA, vacana-siddha sthApita huI, sAhityoddhAra huaa| Apa apane samaya ke eka pratApI mahApuruSa to the hI, bambaI meM ghara dharameM Apake citra tejasvI yugapuruSa the| nirmala tapa-saMyama se AtmA ko dekhe jAte haiN| Apane anekoM bhavyAtmAoM ko dezavirati bhAvita kara aneka prakAra se zAsana-prabhAvanA karake saM0 sarvavirati dharma meM dIkSita kiyaa| ApakA vizAla sAdhU 1964 vaizAkha kRSNa 14 ko sUrata nagara meM Apa samAdhi samudAya huaa| aneka sthAnoM meM jorNoddhAra-pratiSThAeM pUrvaka svarga sidhAre / AcArya-pravara zrojinayaza:sarijI [ bhaMvaralAla nAhaTA] kharatara gaccha vibhUSaNa, vacana siddha yogIzvara zrI mohana- yAtrA karate hue ahamadAbAda jA phuNce| kisI seTha kI lAlajI mahArAja ke paTTa-ziSya zrI yazomanijI kA janma dukAna meM jAkara madhura vyavahAra se use prasanna kara naukarI saM. 1912 meM jodhapura ke pUnamacaMdajI sAMDa kI dharmapatnI kara lI aura niSThApUrvaka kAma karane lge| muni mahArAjoM mAMgobAI ko kukSi se huaa| inakA nAma jeThamala thA, ke pAsa dhArmika abhyAsa cAlU kiyA evaM vyAkhyAna zravaNa va pitAzrI kA dehAnta ho jAne para apane pairoM para khar3e hone parvatithi ko tapazyA karane lge| eka bAra kaccha ke parAsavA aura dhArmika abhyAsa karane ke liye mAtA kI AjJA lekara gAMva gae; jahAM jIta vijayajI mahArAja kA samAgama huaa| kisI gAr3evAle ke sAtha ahamadAbAda ko ora cala pdd'e| ApakI dhArmikadRvRtti aura abhyAsa dekhakara dharmAdhyApaka inake pAsa thor3A sA bhAtA aura rAha kharca ke liye mAtra rUpa meM niyukti ho gii| dhArmika zikSA dete hue bhI Apane do rupaye the| inake pAsa pArzvanAtha bhagavAna ke nAma kA 45 upavAsa kI dIrghatapazcaryA kii| svadharmI-bandhuoM ke saMbala thA ataH bhUkha pyAsa kA khyAla kiye binA Avarata sAtha sametasikharajI Adi paMcatIrthI kI yAtrA kii|
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ * . pandraha varSa ke dIrgha pravAsa se jeThamalajI jodhapura lauTe pratiSThA ke hetu pAlItAnA padhArane kI prArthanA kii| . aura vinayapUrvaka mAtA ko sthAnakavAso mAnyatA char3Akara bAbU sAhaba kI bhaktisikta prArthanA svIkAra kara jinapratimA ke prati zraddhAlu bnaayaa| tadanantara unhoMne 51 pUjyavara zrI mohanalAlajo mahArAja apane ziSya samudAya dina kI dIrgha tapazcaryA prArambha kI dIvAna kuMdanamalajI ne sahita pAlItAnA padhAre aura nau dvAra vAle vizAla bar3e ThAThase apane ghara le jAkara pAraNA kraayaa| mAtA-putra jinAlaya kI pratiSThA saM0 1946 mAgha sudi 10 ke dina donoM vairAgya rasa ota-prota the| mAtA ko dIkSA dilAne bar3e ThATha ke sAtha kraaii| 15 hajAra mAnava medinI kI ke amantara jeThamalajI ne kharataragaccha nabhomaNi zrI mohanalAla upasthiti meM aMjanazalAkA ke vidhi-vidhAna ke kAryoM meM jo mahArAja ke vandanArtha navAzahara jAkara ' dIkSA kI garu mahArAja ke sAtha zrIyazomuni jI kI upasthiti aura bhAvanA vyakta kara jodhapura padhArane ke liye vonatI ko| pUrA pUrA sahayoga thaa| gurumahArAja ke jodhapura padhArane para Apane saM0 1941 jeTha isI varSa mitI aSAr3ha sudi 6 ko cUru ke yati rAmazu05 ke dina unake karakamaloM se dIkSA lI aura 'jasamuni' kumArajI ko dIkSA dekara RddhimunijI ke nAma se yazobane / vyAkaraNa, kAvya, jainAgamAdi ke abhyAsa meM datta- manijI ke ziSya prasiddha kiye| phira kevalama ni aura amara cita hokara abhyAsa karate hue garumahArAja ke sAtha ajamera, muni bhI Apake ziSya hue| sUrata-ahamadAbAda ke saMgha ko pATaNa aura pAlanapura cAturmAsa kara phalodI pdhaare| AgrahabharI vInatI thii| ataH saM0 1952-53 ke jodhapura saMgha kI vonatI se guru mahArAjane jasamunijI ko cAturmAsa sUrata meM karake ahamadAbAda pdhaare| saM0 1954vahAM cAturmAsa ke liye bhejaa| tapazvI to Apa the hI 55-56 ke cAturmAsa karake panyAsa zrI dayAvimala jI ke sAre cAturmAsa meM AyaMbila tapa karate tathA uttarAdhyayana pAsa 45 AgamoM ke yo godvahana kiye / samasta saMgha ne Apako sUtra kA pravacana karate the| apanI bhUmi ke muniratna ko panyAsa aura gaNipada se vibhUSita kiyaa| tadanantara guru dekha saMgha Ananda-vibhora ho gyaa| cAturmAsa ke anantara mahArAja ke caraNoM meM sUrata Akara harSa nijI ko yogodvahana phalodI padhAra kara gurumahArAja ke sAtha jesalamera, AbU, kraayaa| saM0 19:7 sUrata caumAsA kara 1958 bambaI acalagaDha Adi tIrthoM kI yAtrA karate hue ahamadAbAda padhAre aura harakhamunijI ko panyAsa pada pradAna kiyaa| padhAra kara cAturmAsa kiyaa| tadanantara pAlotAnA, sUrata, rAjasthAna meM dharma pracAra aura vihAra ke liye guru baMbaI, sUrata, pAlItAnA cAturmAsa kiyA sAtaveM cAturmAsa mahArAja kI AjJA huI to ApazrI ne sAta ziSyoM ke sAtha meM Apane guNamuni ko dIkSita kiyaa| zivagaMja cAturmAsa kara upadhAna kraayaa| rAjamunijI ke __siddhAcalajI kI jayA talahaTI meM rAya dhanapatasiMhajI ziSya ratnamanijI, labdhimunijI aura hetazrIjI ko bar3I bahAdura ne dhanavasI TuMka kA nirmANa kraayaa| unakI dharma- dIkSA dii| saM0 1960 kA cAturmAsa jodhapura meM kiyA patno rAnI mainAsundarI ko svapna meM Adeza huA ki aura saM0 1661 kA cAturmAsa ajamera viraaje| isI jinAlaya kI pratiSThA zrI mohanalAlajI mahArAja ke samaya kAnphrensa adhivezana para gae hue kalakattAke rAya badrokarakamaloM se kraave| unhoMne bAbUsAhaba ko apane svapna dAsa mukIma bahAdura, ratalAma ke seTha cAMdamalajI paTavA, kI bAta khii| unake mana meM bhI vahI vicAra thA ata: gvAliyara ke rAyavahAdura nathamalajI golachA aura phalodI apane putra bAbU narapatasiMha ko bhejakara mahArAja sAhaba ko ke seTha phUlacandajI golachA ne zrI mohanalAlajI mahArAja
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ . mahAn pratApI zrImohanalAlajI mahArAja mahAna tapazvI zrIjinayazaHsUrijI mahArAja dain jainAcArya zrI jinaRddhisUrijI mahArAja vidvadarya upAdhyAya znI laginijI
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ hayAnA mastayogI zrI jJAnasAgarajI aura vA. jayakItijI jaM. ya.pra. bha. sva.jainAcArya pujya zrI harisAgara sUrIzvarajI mahArAja sAhaba zivyaratna ziSyaratna INSFERENGERSmaramamamamamasamapAta janma 1ere: dikSA 1957 AcAryapada- svargavAsa zrIkAMtIsAgarajI mahArAja sAhaba.sa.192-saM.200ET misara-saM.2006 zrI darzanasAgarajI mahArAja sAhaba janma-1984 dikSA-2002 janma 1968 dikSA-1e76 cAMdA cAturmAsameM se. 2012 jainAcArya zrI jinaharisAgarasUrijI ziSya ratna muni kAntisAgarajI va darzanasAgarajI
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 145 ] se arja kI ki Apa kharatara gaccha ke haiM aura idhara dharma kA udyota karate haiM to rAjasthAna, uttara pradeza aura baMgAla ko bhI dharma meM TikAye rakhiye ! gurumahArAja ne paM0 harakhamunijI ko kahA ki tuma kharataragaccha ke ho, pArakha gotrIya ho ata: kharatara gaccha ko kriyA karo / paMnyAsa jI ne gurvAjJAzirodhArya mAnate hue bhI cAlU kriyA karate hue udhara ke kSetroM ko saMbhAlane kI icchA prakaTa kI / gurumahArAja ne ajamera sthita hamAre caritra nAyaka yazomuni jI ko AjJApatra likhA jise unhoMne saharSa svIkAra kiyaa| guru mahArAja ko isase bar3A santoSa huA / cAturmAsa bAda panyAsa jI bambaI kI aura padhAre aura dahANu meM gurumahArAja ke caraNoM meM upasthita hue / Apane guru- mahArAja kI bar3I sevAbhakti kI, veyAvacca meM satat rahane lage / ekadina gurumahArAja ne yazomunijI ko bulAkara zatrujaya yAtrArya jAne kI AjJA dii| ve 8 ziSyoM ke sAtha vallabhIpura taka pahu~ce to unheM gurumahArAja ke svargavAsa ke samAcAra mile | saM0 1964 kA cAturmAsa pAlItAnA karake seThAnI ANaMdakuMvara bAI kI prArthanA se ratalAma padhAre / seThAnIjI ne udyApanAdimeM pracura dravya vyaya kiyaa| sUrata ke navalacanda bhAI ko dIkSA dekara nItimuni nAma se RddhimunijI ke ziSya kiye| isI samaya sUrata ke pAsa kaThora gAMva meM pratiSThA ke avasara para ekatra mohanalAlajI mahArAja ke saMghAr3e ke kAntimuni, devamuni, Rddhimuni, nayamuni, kalyA muni kSamAmuni Adi 30 sAdhuoM ne zrIyazomunijI ko AcArya pada para pratiSThita karane kA likhita nirNaya kiyA / zrIyazomunijI mahArAja semaliyA, ujjaina, maksIjo hote hue indaura padhAre aura kezaramuni, ratanamuni bhAvamuni ko yogodvahana kraayaa| RddhimunijI bhI sUrata se vihAra kara mAMDavagaDha meM A mile / jayapura se gumAnamunijI bhI guNA 'kI chAvanI A pahu~ce / Apane donoM ko yogohana kriyA meM praveza karAyA / saM0 1965 kA cAturmAsa gvAliyara meM kiyA | yogodvahana pUrNa hone para gumAnamunijI RddhimunijI aura kezarama nijI ko utsava pUrvaka panyAsa pada se vibhUSita kiyaa| pUrva deza ke tIrthoM kI yAtrA kI bhAvanA hone se gvAliyara se vihAra kara datiyA, jhAMsI, kAnapura, lakhanaU, ayodhyA, kAzI, paTanA hote hue pAvApurI pdhaare| vIraprabhu kI nirvANabhUmi kI yAtrA kara kuMDa lapura, rAjagRho, kSatriyakuMDa Adi hote hue sammetazikharajI padhAre / kalakattA saMgha ne upasthita hokara kalakattA padhArane kI vInata kI / ApazrI sAdhumaNDala sahita kalakattA padhAre aura eka mAsa rahakara saM0 1966 kA cAturmAsa kiyA / saM0 1967 ajImagaMja aura saM0 1968 kA cAturmAsa bAlUcara meM kiyaa| Apake satsaMga meM zrI amaracandajI botharA ne dharma kA rahasya samajhakara saparivAra terApaMtha ko zraddhAtyAgakara jinapratimA kI dRr3ha mAnyatA svIkAra kii| saMgha kI vInati se zrIgumAnamunijI, vezaramunijI aura buddhimunijI ko kalakattA cAturmAsa ke lie ApazrI ne bhejA / ApazrI zAntadAnta, vidvAna aura tapasvI the| sArA saMgha Apako AcArya pada pradAna karane ke pakSa meM thaa| sUrata meM kiye hue 30 muni sammelana kA nirNaya, kRgacandrajI mahArAja va aneka sthAna ke saMgha ke patra AjAne se jagata seTha phate canda, rA0 ba0 kezarImalajI rA0 ba0 badrIdAsajI, nathamalajI golachA Adi ke Agraha se Apako saM0 1966 jyeSTha zuda6 ke dina Apako AcArya pada se vibhUSita kiyA gayA / ApazrI kA lakSa Atmazuddhi kI ora thA mauna abhigraha pUrvaka tapazcaryA karane lge| paM0 kezaramuni bhAvamunijI sAdhuoM ke sAtha bhAgalapura, campApurI, zikharajI kI yAtrA kara pAvApurI pdhaare| Azvina sudI meM Apane dhyAna aura jApapUrvaka dIrghatapasyA prArambha kI / icchA na hote hue bhI saMgha ke Agraha se migasaravadi 12 ko 53 upavAsa kA pAraNA kiyaa| dupahara meM ulTI hone ke bAda azAtA bar3hatI gaI aura mi0 su03 saM0 1970 meM samAdhi pUrvaka rAtri meM 2 baje nazvara deha ko tyAgakara svargavAsI hue / pAvApurI meM tAlAba ke sAmane deharI meM ApakI pratimA virAjamAna kI gaI /
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ prabhAvaka AcArya zrIjinaRddhisari [bhaMvaralAla nAhaTA ] suvihita ziromaNi mahAmunirAja zrI mohanalAla jI pratiSThA samaya AgaMtuka logoM ne utsava meM grAmophona ke mahArAja ke svahasta dIkSita praziSya zrI jinaRddhisUri jI azlIla rikArDa bajAne prAraMbha kiye| aura manA karane para vidvAna, sarala-svabhAvI aura tapa japa rata eka caritavAn bhI na mAne to Apa mauna dhAraNa kara baiTha ge| grAmophona bhI mahAtmA the| unakA janma cUru ke brAhmaNa parivAra meM huA mauna ho gayA aura lAkha upAya karane para bhI ThIka na huaa| thA aura vahIM ke yativarya cimanIrAmajI ke pAsa Apane Akhira Apase prArthanA kI aura ahAte se bAhara jAne para ThIka dIkSA lI thI, ApakA nAma rAmakumArajI tho| Apake ho gyaa| saM0 1963 meM mohanalAlajI mahArAja kA svargabar3e guru bhAI RddhikaraNajI bhI uccakoTi ke tyAga vAsa ho gayA to kaThora caumAsA kara Apane gujarAtIvairAgya pariNAma vAle the inhoMne dekhA ki unase pahale maiM mAravAr3I kA kleza dUra kara paraspara saMpa kraayaa| mohana tyAgI bana jAU anyathA gaddI kA jAla mere gale meM A lAlajI ma. ke caraNoM kI pratiSThA krvaaii| mAravAr3I jaaygaa| Apa curU se nikala kara bIkAnera gaye, maMdiroM va sAtha kA nayA mandira huA, camatkAra pUrNa pratiSThA karavAI nAla meM dAdA sAhaba ke darzana kara paidala hI calakara AbU yahIM yazomuni jI ko AcArya pada para sthApita karane kA jA pahuMce kyoMki rela bhAr3e kA paisA kahAM thA? vahA~ se more sAdhu samudAya ne nirNaya kiyaa| jhagaDiyA saMdha meM eka yatijI ke sAtha giranArajI gye| aura phira siddhA- yAtrA kara bar3oda meM saM0 1964 mAgha meM zAMtinAtha bha0 calajI Akara yAtrA karane lge| zrImohanalAlajI mahArAja kI pratiSThA kraaii| vyAre meM ajitanAtha bha0 ko vaizAkha ke pAsa saM0 1946 ASAr3ha sudi 6 ko dIkSita hokara meM tathA sarabhoNa meM jeTha mahIne meM pratiSThA krvaayii| rAmakumArajI se zrIRddhimuni jI bane, Apako zrIyazo- sUrata-navApurA meM zAmalA pArzvanAtha kI pratiSThA kii| mani jI kA ziSya ghoSita kiyA gayA / Apane datta cita Apake upadeza se upAya kA jIrNoddhAra huaa| guru hokara vidyAdhyayana kiyA, tapa japa pUrvaka saMyama sAdhanA mahArAja kI AjJA se mAMDavagar3ha padhAra kara yogodvahana karate hue guru mahArAja zrI sevA meM tatpara rahe jaba taka kiyA / saM0 1666 mArgazIrSa zukla 3 ke dina gvAliyara meM mohanalAlajI mahArAja vidyamAna the, adhikAMza unhoMne Apako gurumahArAja ne panyAsa pada se vibhUSita kiyaa| Apako apane sAtha rakhA, aura unakA varada hAtha Apake gurumahArAja pUrva deza yAtrArtha padhAre Apane jayapura Akara mastaka para rhaa| sAta caumAse sAtha karane ke bAda alaga caumAsA kiyA bar3e bhArI utsava hue / dIkSA ke bAda prathama vicarane kI bhI AjJA dete the| saM0 1956 meM guru zrI yazomuni jI ke sAtha rohir3A pratiSThA kraaii| aneka bAra cUru meM Akara 20 dina sthiratA kI terApaMthiyoM ko sthAnoM meM vicara kara tIrtha yAtrAeM kii| saM0 1961 meM zAstra carcA meM niruttara kiyaa| nAgora ke saMgha meM anaikya buhArI meM pratiSThA karAne Apa aura caturamuni jo ge| dUra kara saMpa karAyA, dIkSA mahotsavAdi hue /
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ saM0 1967 kA cAturmAsa panyAsa jI ne kucerA khaMbhAta va 1980 kar3oda cAturmAsa kiyaa| vahA~ lADuA kiyA / yajJa-homa, zAMtipATha aura ThAkurajI jo savArI zrImAlI bhAiyoM ko saMgha ke jImanavAra meM zAmila nahIM nikalane para bhI bUMda na girI to ApazrI ke upadeza se kiyA jAtA thA, panyAsajI ne upadeza dekara bhedabhAva dUra jena rathayAtrA nikalI, snAtra pUjA hote hI mUsaladhAra varSA kraayaa| saM0 1981 valasAr3a karake naMdarabAra padhAre se tAlAba bhara ge| vahAM se tIna mIla lUNasara meM bhI Apake upadeza se navIna upAzraya kA nirmANa huaa| prabhu isI prakAra varSA huI to kucerA ke 30 ghara sthAnakavAsiyoM pratiSThA, dhvajadaMDArohaNa Adi bar3e hI ThATha-mATha se hue| ne punaH mandira AmnAya svIkAra kara utsavAdi kie, saM0 1982 vyArA caumAse meM bhI upadhAna Adi pracura doDasau vyaktiyoM ke saMgha ne prathamabAra zatruJjaya yAtrA kii| dharmakArya hue| TAMkela gA~va meM mandira aura upAzraya nirmANa tadanantara phalaudo, puSkara, ajamera hokara jayapura padhAre, udyApa- hue, aura bhI nAmAnugnAma vicarate aneka prakAra ke zAsanonAdi utsava hue| paMcatIrthI kara aneka nagaroM meM vicarate nnati ke kArya kiye| saM0 1983 vaizAkha meM sAmaTA bandara bambaI pdhaare| do cAturmAsa kara pAlItAnA padhAre 81 meM mandira kI pratiSThA krvaaii| saM0 1983-84 ke cAtu AMbila aura 50 navakAravAlI pUrvaka ninnANuM yAtrA kii| si bambaI hue / gholavar3a meM mandira va upAzraya upadeza saM01971 kA cAturmAsa khaMbhAta meM karake mohanalAlajI jaina dekara krvaayaa| saM0 1985 sUrata, 1986 kaThora meM hunnarazAlA aura pAThazAlA sthApita kii| saM0 1972 caumAsA kiyaa| Apane cAra aura pA~ca upavAsa se ekameM sUrata cAturmAsa meM upadhAna tapa evaM aneka utsava hue| eka pAraNA karane kI kaThina tapasyA tIna mahIne taka kii| saM 1973-74 lAlabAga bambaI kA upadhAna karAyA, phira sAyaNa hokara sUrata Adi aneka sthAnoM meM vicarate utsavAdi hue / pAlItAnA padhAra kara ekAntara upavAsa hue saM0 1987 kA cAturmAsa dahANu kiyaa| borar3I aura pAraNe meM AMbila pUrvaka ugratapazcaryA ko kaI varSoM se padhAra kara upAzraya ke aTake hae kAma prati zraddhAntu bane sthAnakavAsI muni rUpacandajI phaNasA meM upAzraya-deharAsara banA / gujarAta meM sthAna-sthAna ke ziSya gulAbacanda jI ne apane ziSya girIdhArIlAlajI meM vicara kara vividha dharma kArya karAye / marolI meM upAzraya ke sAtha Akara Apake pAsa saM0 1975 vai0 zu. 6 ko huaa| khaMbhAta kI dAdAvAr3o ko cAroM dehariyoM kA dIkSA lii| unakA zrI galAbamani aura usake ziSya kA jIrNoddhAra hone para sarata se vividha gAMvoM meM vicarate hae girivara muni nAma sthApana kiyA / tadanantara saM0 1976 kA khaMbhAta padhAra kara dAdAvAr3I kI pratiSThA saM0 1988 caumAsA bambaI kara bhAta Aye aura aThAI-mahotsavAdi jyeSTha sudi 10 ko kii| kaTAriyA gotrIya pArekha choTAlAla ke bAda sUrata pdhaare| maganalAla nANAvaTI ne pratiSThA, svadharmIvatsala Adi meM sUrata meM dAdAguru zrImohanalAlajI ke jJAnabhaMDAra ko acchA dravya vyaya kiyaa| cAturmAsa ke bAda mAtara tIrtha suvyavasthita karane kA bIr3A uThAyA aura 45 alamAriyoM ko yAtrA kara sojite padhArane para mANibhadravAra kI deharI ko alaga-alaga dAtAoM se vyavasthA kii| AlozAna se AkAzavANI huI ki khaMbhAta jAkara mANekacI ke makAna thA, upadhAna tapa meM mAlA kI bolI Adi ke upAzraya sthita mANibhadra deharI ko jIrNoddhAra kA upadeza milAkara jJAnabhaNDAra meM tIsa hajAra jamA hue| mohana- do| khaMbhAta meM panyAsajI upadeza se saM0 1986 phA0 su0 lAlajI jaina pAThazAlA ko bhI sthApanA huii| saM0 1976 1 ko jIrNoddhAra sampanna huaa| kArtika pUrNimA ke dina
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ / 146 j mahodayamuni ko dIkSA dekara zrI gulAbamunijI ke ziSya bambaI saMgha panyAsajI mahArAja ko AcArya pada para pratibanAye / aneka gA~voM meM vicarate hue ahamadAbAda pdhaare| SThita karane kA vicAra karatA thA para panyAsajI svIkAra saMgha kI vInati se jIrNoddhArita kaMsArI pAzvanAthajI kI nahIM karate the| anta meM ravajo sojapAla Adi samasta zrI pratiSThA khaMbhAta jAkara bar3e samAroha se kraaii| ahamadA ___ saMgha ke Agraha se saM0 1965 phAguNa sudi 5 ko bar3e bhArI bAda padhAra kara dAdAsAhabakI jayantI manAI, dAdAvAr3I samAroha pUrvaka Apako AcArya pada se alaMkRta kiyA gyaa| kA jIrNoddhAra hmaa| aneka sthAna ke mandira-upAzrayoM ke sama jIrNoddhArAdi ke upadeza dete hue davIyara padhAra kara pratiSThA aba panyAsa RddhimunijI zrIjinayaza:sUrijI ke paTTadhara karAI / gholavaDa meM jaina boDiMga kI sthApanA krvaayii| jainAcArya bhaTTAraka zrIjinaRddhisUrijI nAma se prasiddha hue| saM0 1991 kA cAturmAsa bambaI kiyaa| panyAsa zrIkezara- saM meM jaba Apa dahANa meM virAjamAna the to manijI ThA0 3 mahAvIra svAmI meM va kacchI vIsA osa- gaNivarya zrI ratnamanijI, labdhimanijI bhI Akara mile / vAloM ke Agraha se zrIRddhimunijI ne mAMDavI meM caumAsA aparva Ananda haa| ApazrI kI hArdika icchA thI hI kiyA / varddhamAnatapa AMbila khAtA khulavAyA / aneka dharmakArya ki sayogya cAritra-caDAmaNi ralamanijI ko AcAye pada hue| saM0 1662 lAlavAr3I caumAsA kiyA bhAdrava do hone aura zrIlabdhimanijI ko upAdhyAya pada diyA jaay| bambaI se kharataragaccha aura aMcalagaccha ke pardUSaNa sAtha hue| dUsare saMghane zrI AcArya mahArAja ke vyAkhyAna meM yahI manoratha bhAdrava meM galAbama nijI ne dAdara meM va panyAsajI ne lAla- prakaTa kiyaa| AcArya mahArAja aura saMgha kI AjJA se vAr3I meM tapAgacchIya paryuSaNa parvArAdhana kraayaa| panyAsa ratnamanijI aura labdhimanijI padavI lene meM niSpRha hote kezaramunijI kA kAto sudi 6 ko svargavAsa hone para hue bhI unheM svIkAra karanA par3A / daza dina paryanta mahotsava pAyadhunI pdhaare| karake zrIjinaRddhisarijI mahArAja ne ratnamanijI ko jayapura nivAsI nathamalajI ko dIkSA dekara buddhi AcArya pada evaM labdhimanijI ko upAdhyAtha pada se alaMkRta munijI ke ziSya naMdanamuni nAma se prasiddha kiye / panyAsajI jo kiyaa| mitI ASAr3ha sudi 7 ke dina zubha muhUrta meM yaha kA 1963 kA cAturmAsa dAdara haa| ThANA nagara meM pada mahAtsava huaa| padhAra kara saMgha meM vyApta kusaMpa ko dUra kara bAraha varSa se tadanaMtara aneka sthAnoM meM vicaraNa karate hue Apa rAjaaTake hue mandira ke kAma ko cAlU krvaayaa| saM0 1994 sthAna padhAre aura janma bhUmi cUru ke bhaktoM ke Agraha se mitI vai0 su06 ko ThANA mandira kI pratiSThA kA mahata vahAM cAturmAsa kiyaa| upadhAna tapake mAlAropaNa ke avasara niklaa| yaha mandira atyanta sundara aura zrIpAla caritra para bIkAnera padhAra kara u0 zrImaNisAgarajI mahArAja ko ke zilla citroM se advitIya zobhanIka ho gyaa| pratiSThA AcArya-pada se alaMkRta kiyaa| phira nAgora Adi sthAnoM kArya vai0 ba0 13 ko prArambha hokara aThAI mahotsavAdi meM vicaraNa karate hae jorNoddha dvArA bar3e ThATha se huaa| vai0 su0 12 ko panyAsajI mahA. zAsanonnati kArya karane lge| rAja vihAra kara bambaI ke upanagaroM meM vicre| mATuMgA anta meM bambaI padhAra kara borIvalI meM saMbhavanAtha jinAmeM ravajI sojapAla ke derAsara meM pratimAjI pdhraaye| laya nirmANa kA upadeza dekara kArya prArambha krvaayaa| saM0 malAr3ameM seTha bAlUbhAI ke derAsara meM pratimAjI virAjamAna 2008 meM ApakA svargavAsa ho gyaa| mahAvIra svAmI ke ko / saM0 1994 kA cAtumAsa ThANA saMgha ke atyAgraha mandira meM ApakI tadAkAra mUtti virAjamAna kI gii| se svayaM virAje / dAdAsAhaba kI jayantI-pUjA bar3e ThATha se ApakA jIvana vRtAnta zrIjinaRddhisUri jIvana-prabhA meM huii| varddhamAnatapa AyaMbila khAtA kholA gyaa| sAhamI saM0 1665 meM chapA thA aura vidvata ziromaNi u0 labdhipacchalAdi meM kacchI, gujarAtI aura mAravAr3I bhAiyoM kA munijI ne saM0 2014 meM saMskRta kAvyamaya carita kaccha sahabhoja nahIM hotA thA, vaha prArambha huaa| ThANA aura mAMDavI meM nirmANa kiyA jo aprakAzita hai|
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcAryaratna zrIjinaratnasUri [bhaMvaralAla nAhaTA] jagatpUjya mohanalAlajI mahArAja ke saMghAr3e meM AcArya cANoda gaye / unake pAsa ApakA zAstrAmyAsa acchI taraha zrIjinaratnasUrijI vastutaH ratna hI the| ApakA janma kaccha calatA thA, idhara zromohanalAlajI mahArAja kI asvasthatA deza ke lAyajA meM saM0 1938 meM huA / ApakA janma ke kAraNa panyAsajI ke sAtha bambaI ko aura vihAra kiyA, nAma devajI thA / ATha varSa kI Ayu meM pAThazAlA meM para bhaktoM ke Agrahavaza mohanalAlajo mahArAja ne sUrata kI praveza kiyaa| dhArmika aura vyAvahArika zikSA prApta kara ora vihAra kiyA thA, ataH mArga meM hI dahANuM meM gurudeva bambaI meM apane pitAjI kI dukAna kA kAma saMbhAla kara ke darzana ho ge| zrImohanalAlajI mahArAja 18 ziSyaarthopArjana dvArA mAtA-pitA ko santoSa diyaa| deza meM praziSyoM ke sAtha sUrata pdhaare| zrIratnamunijI unakI sevA Apake sagAI-vivAha kI bAta cala rahI thI aura ve utsu. meM dattacitta the| unakA hArdika AzIrvAda prApta kara unakI katA se devajI bhAI kI rAha dekhate the / para idhara bambaI meM AjJA se panyAsajI ke sAtha Apa pAlItANA padhAre / phira zrImohanalAlajI mahArAja kA cAturmAsa hone se saMskAra- ratalAma Adi meM vicara kara unakI AjJAse bhAvamunijI saMpanna devajI bhAI pratidina apane mitra ladhAbhAI kesAtha ke sAtha kezariyAjI padhAre / zarIra asvastha hote hue bhI vyAkhyAna sunane jAte aura unakI amRta vANI se donoM Apane 21 mAsa paryanta AMbila tapa kiyaa| panyAsajI ne kI AtmA meM vairagya bIja aMkurita ho ge| donoM mitroM saM0 1966 meM gvAliyara meM uttarAdhyayana va bhagavatI sUtra ne yathAvasara pUjyazrI se dIkSA pradAna karane ko prArthanA kA yogodvahana zrIkezaramunijI, bhAvamunijI aura cimana kii| pUjyazrI ne unheM yogya jJAtakara apane ziSya zrIrAja- munijI ke sAtha Apako bhI kraayaa| tadanantara Apa munijI ke pAsa revadara bhejaa| saM0 1958 caitrabadi 3 ko gaNi pada se vibhUSita hue / saM0 1967 kA cAturmAsa guru dIkSA dekara devajI kA ratnamuni aura ladhAbhAI kA labdhi mahArAja zrIrAjamunijI ke sAtha karake 1968 mahIdapura muni nAma diyA / saM0 1656 kA cAturmAsa maMDhAra meM padhAre / tadanantara saM0 1966 kA cAturmAsa bambaI kiyaa| karane ke bAda saM0 1960 vai0-zu0-10 ko zivagaMja meM yahAM phA0 su0 2 ko guru mahArAja kI AjJA se vochaDoda panyAsa zrIyazomunijI ke karakamaloM se bar3I dIkSA huii| ke zrIpannAlAla ko dIkSA dekara premamuni nAma se prasiddha saM0 1960 zivagaMja, 1661 navAzahara saM0 1962 kA kiyaa| saM0 1970 kA cAturmAsa bhI bambaI kiyA / cAturmAsa pIpAr3a meM guruvarya zrIrAjamunijI ke sAtha huaa| yahA~ zrIjinayaza:sUrijI mahArAja ke pAvApurI meM svargavyAkaraNa, alaMkAra. kAvyAdikA adhyayana sucArutayA karake vAsI hone ke duHkhada samAcAra sune| kUcerA padhAre / yahAM rAjamunijI ke upadeza se 25 ghara gaNivarya zrIratnamunijI ko janmabhUmi chor3e bahuta varSa sthAnakavAsI mandira AmnAya ke bane / ho gae the ataH zrAvakasaMgha kI prArthanA svIkAra kara zatrujaya zrIratnamunijI yogodvahanake lie panyAsajI ke pAsa yAtrA karate hue apane ziSyoM ke sAtha kaccha meM praviSTa ho
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ aMjAra hote hue bhadrezvara tIrtha kI yAtrAkara lAyajA pdhaare| aura par3ANA meM gurupAdukAeM pratiSThita kii| Daga padhArane yahA~ pUjA prabhAvanA, udyApanAdi aneka hue| saM0 1971 para zrIlakSmIcandajI baida ke taraphase udyApanAdi hue aura kA cAturmAsa bIdar3A, 1672 kA mAMDavI kiyaa| yahAM dAdA jinakuzalasUrijI va ratnaprabhasUrijI kI pAdukA pratiSThA se nAMgalapura padhArane para guruvarya rAjamunijI ke svargavAsa kii| mAMDavagaDha yAtrA karake indaura maksIjI, ujjaina, hote hone ke samAcAra mile / saM0 1973 bhuja, 1674 lAyajA hue mahIdapura padhAre / labdhimunijI aura premamunijI ko cAturmAsa kiyaa| phira mAMDavI meM rAjazrIjI ko dIkSA vIchaDoda cAturmAsArtha bhejaa| svayaM bhAvamunijI ke sAtha dii| kaccha deza meM dharma pracAra karate hue 1975 saM0 ruNIjA padhArakara saM0 1983 kA cAturmAsa kiyaa| meM durgApura (navAvAsa) caumAsA kiyA aura saMgha meM par3e hue 16.84 mahIdapura, saM0 1985 kA cAturmAsa bhANapurA do tar3oMko eka kara zAnti kI / inphlyuejA phailane se zahara kiyaa| udyApana aura bar3I dIkSAdi hue / mAlavA meM khAlI huA aura rAyaNa jAkara cAturmAsa pUrNa kiyaa| gaNijI mahArAja ko vicarate sunakara bambaI se ravajI sojasaM0 1973 meM DosAbhAI lAlacanda kA saMgha nikalA hI thA, pAla ne Agraha pUrvaka bambaI padhArane ko vinatI kI / ApazrI phira bhuja se zA0 vasanajI vAghajI ne bhadrezvara kA saMgha nAmAnugrAma vicarate hue ghATakopara phuNce| meghajI sojapAla, nikAlA / gaNivarya yAtrA karake aMjAra padhAre / idhara gaNasI bhImasI Adi kI vinatise bambaI lAlavAr3I padhAre / siddhAcalajI yAtrA karate hue zrIlabdhimunijI A mile| dAdAsAhaba kI jayantI zrIgaur3IjI ke upAzraya meM zrI vijaunake sAtha phira bhadrezvara padhAre / saM0 1676 kA cAtu- yavallabhasUrijI kI adhyakSatA meM bar3e ThATa-mATha se mnaayii| si bhUja aura saM0 1677 kA mAMDavI kiyaa| phira jAma- saM0 1986 kA caumAsA lAlavAr3I meM kiyA / nagara, sUrata, katAra gAMva, ahamadAbAda, serisA, bhoyaNIjI, gaNivarya zrIratanamunijI ke upadeza aura mUlacanda hIrApAnasara, tAraMgA, kuMbhAriyAjI, AbU yAtrA karate hue canda bhagata ke prayAsa se mahAvIra svAmI ke pIche ke kharataraaNAdarA padhAre / labdhimunijI, bhAvamunijI ko zivagaMja gacchIya upAzraya kA jIrNoddhAra huaa| saM0 1987 kA bhejA aura svayaM premamunijI ke sAtha maMDhAra cAturmAsa cAturmAsa vahIM kara labdhimunijI ke bhAI lAlajI bhAI ko kiyA / pAlI meM panyAsa zrIke zaramunijI se mile| saM0 1988 po0 su0 10 ko dIkSitakara mahendra muni nAma dayAzrIjI ko dIkSA do| saM0 1980 kA cAturmAsa se labdhimuni jI ke ziSya banAye / premamunijI ko yogojesalamera kiyaa| kile para dAdA sAhaba kI navIna deharI dvahana ke lie zrI kezaramunijI ke pAsa pAlItAnA bhejaa| meM donoM dAdAsAhaba kI pratiSThA karAI / saM0 1981 meM vahAM kaccha ke medhajI ko saM0 1986 poSa sudi 12 ke phalodI cAturmAsa kiyA / jJAnazrIjIva vallabhazrIjI ke Agraha dina kezaramunijI ke hAtha se dIkSita kara premamunijI kA se hemazrIjI ko dIkSA dii| lohAvaTa meM gautamasvAmI aura ziSya bnaayaa| cakrezvarIjo kI pratiSThA kara ajamera padhAre / tadanantara zrI ratnamunijI mahArAja sUrata, khaMbhAta hote hue ratalAma, semaliyA, padhAre / saM0 1982 nalakher3A cAtu- pAlItAnA padhAre / zrI kezaramunijI ko vandana kara phira rmAsa kiyA, caudaha pratimAoM kI aMjanazalAkA kii| giranArajI ko yAtrA kI aura muktimunijI ko bar3I dIkSA maMDodA meM rikhabacandajI coraDiyA ke banavAye hue gurumadira dii| saM0 1986 kA cAturmAsa jAmanagara karake aMjAra meM dAdA jinadattasUri Adi kI pratiSThA karavAyI / khujanera padhAre / bhadrezvara, muMdrA, mAMDavI hokara merAvA padhAre /
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ . . . neNabAI ko bar3e samAroha aura vividha dharmakAryoM meM sad zrIjI kI ziSyA prasiddha kI gii| vahIM se rAyaNa meM saM0 dravyavyaya karane ke anantara dIkSA dekara rAjazrIjI kI 1664 cAturmAsa kara siddhAcalajI padhAre / isa samaya Apa ziSyA ratnazrI nAma se prasiddha kiyaa| kA 10 sAdhu the| premamunijI ke bhagavatI sUtra kA yogodvahana saM0 1991 kA cAturmAsa apane premamunijI aura mukti aura nandanamanijI kI bar3I dIkSA huii| kalyANabhuvana munijI ke sAtha bhuja meM kiyaa| mahendramunijI kI meM kalpasUtra ke yoga karAye, pannavaNA sUtra bAcA, pracura bImArI ke kAraNa labdhimunijI mAMDavI rhe| umarasI tapazcaryAeM huii| pUjA prabhAvanA svadhamIvAtsalyAdi khUba bhAI kI dharmapatnI indrAbAI ne upadhAna. aThAI mahotsava hue| marzidAbAda nivAsI rAjA vijayasiMhajI kI mAtA pUjA, prabhAvanAdi kiye / tadanantara bhuja se aMjAra, mudrA, sugaNa kumArI ko tarapha se upadhAnatapa huaa| mArgazIrSa hote hue mAMDavo padhAre / yahAM mahendramuni bImAra to the hI sUdi 5 ko gaNivarya ratnama nijI ke hAtha se mAlaropaNa cai0 su0 2 ko kAladharma prApta hue| gaNicarya lAyajA huaa| dUsare dina zrI buddhigu nijI aura premamunijI ko padhAre, kherAja bhAI ne utsava, udyApana, svadharmIvAtsalyAdi 'gaNi' pada se bhUSita kiyA gayA / jAvarA ke seTha jdd'aavkiye| candajI kI ora se udyApanotsava huaa| kaccha ke DamarA nivAsI nAgajI-neNabAI ke putra ___ saM0 1666 kA cAturmAsa ahamadAbAda huaa| phira malajI bhAI-jo antarvairAgya se raMgehae the-mAtA pitA bar3audA padhArakara gaNivarya ne neminAtha jinAlaya ke pAsa kI AjJA prApta kara gaNivarya zrI ratnamunijI ke pAsa Aye / dIkSA kA muhurta niklaa| nitya naI pUjA-prabhA garumandira meM dAdA garudeva zrIjinadattasUri kI mUrti pAdukA vanA aura utsavoM kI dhUma maca gii| dIkSA kA vAghoDA bahuta Adi kI pratiSThA bar3e hI ThATha-bATha se kii| vahA~ se baMbaIkI hI zAnadAra niklaa| mUlajI bhAI kA vairAgya aura dIkSA aura vihAra kara dahANu pdhaare| zrIjinaRddhisUrijI vahA~ lene kA ullAsa apUrva thaa| ratha meM baiThe varasIdAna dete hue virAjamAna the, Ananda pUrvaka milana huaa| saMgha kI vinati jaya-jayakArapUrvaka Akara vai0 zu06 ke dina gaNIzvarajI se bambaI pdhaare| saMgha ko apAra harSa huaa| zrIratnamunijI ke pAsa vidhivat dIkSA lii| ApakA nAma bhadramanijI ke caritra guNa kI saurabha sarvatra vyApta thii| AcArya zrI rakhA gyaa| saM0 1962 kA cAtarmAsa ratnamanijI ne jinaRddhisUrijI mahArAja ne saMgha kI vinati se Apako lAyajA, labdhimunijI, bhAvamunijI kA aMjAra va prema AcArya pada denA nizcaya kiyA / bambaI meM vividha prakAra munijI, bhadramunijI, kA mAMDavI haa| cAturmAsa ke ke mahotsava hone lge| mitI aSAr3ha sUdi 7 ko sUrijI ne bAda mAMDavo Akara guru mahArAja ne bhadrama nijo ko baDI Apako AcArya pada se vibhUSita kiyaa| saM0 1997 kA dIkSA dii| cAturmAsa bambaI pAyadhunI meM kiyaa| zrI jinaRddhisUri tuMbar3I ke paTela zAmajI bhAI ke saMgha sahita paMcatIrthI dAdara, labdhimunijI ghATakopara aura premamunijI ne lAlayAtrA kii| sutharI meM ghutakalola pArzvanAthajI ke samakSa bAr3I meM caumAsA kiyaa| caritanAyaka ke upadeza se zrI saMghapati mAlA zAmajI ko pahanAyI gii| saM0 1963 jinadattasUri jJAnabhaMDAra sthApita huA / lAlabAr3I meM mAMDavI cAturmAsa kara muMdrA meM padhAre aura rAmazrIjo ko meM vividha prakAra ke utsava hue| AcArya zrI ne apane dIkSita kiyaa| vahIM inakI bar3I dIkSA huI aura kalyANa- bhAI gaNazI bhAI kI prArthanA se saM0 1868 kA cAturmAsa
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 152 | lAlabAr3I kiyA / velajI bhAI ko dIkSA dekara meghamuni nAma se prasiddha kiyA, bahuta se utsava hue| saM0 1666 meM daza sAdhuoM ke sAtha caritranAyaka ne sUrata caumAsA kiyA | phira bar3audA padhArakara labdhimunijI ke ziSya meghamunijI va gulAbamunijI ke ziSya ratnAkara muni ko bar3I dIkSA dI / saM0 2000 kA cAtumasa ratalAma kiyA, upadhAna tapa a di aneka dharma kArya hue / semaliyA jI kI yAtrA kara mahIdapura pdhaare| mahIdapura meM rAjamuni jI ke bhAI cunIlAlajI bAphaNA ne mandira nirmANa karAyA thA, pratiSThA kArya bAkI thA, ataH kharataragaccha saMgha ko isakA bhAra sauMpA gayA para vaha lekha patra unake bahina ke pAsa rakhA, vaha tapAgaccha kI thI usane unalogoM ko de diyaa| korTa car3hane para donoM ko milakara pratiSThA karane kA Adeza huA, para unhoMne kabjA nahIM chor3A to kleza bar3hatA dekha kharataragaccha vAloM ne naI jamIna lekara mandira banAyA aura usameM rAjamunijI va nayamunijI ke granthoM kA jJAna bhaMDAra sthApita kiyaa| pratimA kI aprApti se saMgha cintita thA kyoMki utsava prAraMbha ho gayA thA phira upA dhyAyajI, ratnazrIjI aura zrAvaka aura zrAvikA gomI bAI kI eka sA pratimA prApta hone va puSpAdi se pUjA karane kA svapna AyA / AcArya zrI ne bIkAnera jAkara pratimA prApta karane kI preraNA dii| saM0 1155 kI pratimA tatkAla prApta ho gaI aura AnandapUrvaka pratiSThAsampanna huI / dAdA sAhaba kI mUrti pAdukAe~, rAjamunijI va sukhasAgara jI kI pAdukAeM tathA cakrezvarI devI kI bhI pratiSThA huI / saM0 2001 kA cAturmAsa mahodapura huA / bar3odiyA meM padhArane para udyApana va dAdAsAhaba kI caraNa pratiSThA huI zujAlapura ke maMdira meM dAdAsAhaba kI caraNa pratiSThA kI / sa0 2002 kA cAturmAsa kara AsAmapurA, indIra hote hue mAMDavagar3ha yAtrA kara ratalAma pdhaare| garavaTTa gA~va meM dAdAsAhaba kI caraNa pratiSThA kI / tada nantara bhAnapurA kukuTezvara, pratApagar3ha va caraNoda padhAre / caraNoda meM pratiSThA kArya sampanna karAke saM0 2003 ko pratApagar3ha meM cAturmAsa kiyA / maMdasaura meM cakrezvarIjI kI pratiSThA karAI / jAvarA se semaliyAjI kA saMgha nikalA, saMghapati cAMdamalajI copar3A ko tIrthamAlA paha nAyI / ratalAma se khAcaroda padhAre / jAvarA ke pyAracaM da jI pagAriyA ne vai pArzvanAthajIkA saMgha nikAlA / tadanaMtara jayapura kI ora bihAra kara koTA pdhaare| gaNi zrI bhAvamunijI ko pakSAghAta ho gayA aura jeTha vadi 15 kI rAtri meM unakA samAdhipUrvaka svargavAsa ho gayA / sa0 2004 kA cAturmAsa koTA meM huA / bhagavatI sUtravAcanA, aThAI mahotsava evaM svadharmI vAtsalyA di aneka dharmakArya seTha kezarIsiMhajI bAphaNA ne karavAye / tadanaMtara sUrijo jayapura padhAre / azAtAvedanIya ke udaya se zarIra meM utpanna vyAdhi ko samatA se sahana kiyA / zrImAloM ke maMdira meM dezagAjIkhAna se AI huI pratimAe sthApita kI / kaccha bhuja kI dAdAbAr3I kI pratiSThA ke liye saMgha kI ora se vinatI karane ravajI zivajI borA Aye / saM0 2005 kA cAturmAsa jayapura kara sa0 2006 kA ajamera meM kiyA / saM0 2007 jyeSTha sudi 5 ko vijayanagara meM pratiSThA mahotsava huA, candraprabhasvAmI Adi ke saha dAdAsAhaba ke caraNoM kI pratiSThA kI / phira ratanacandajI saMcetI kI vinatI se ajamera padhAre / unake bIsa sthAnaka kA udyApana huA / bhagatiyAjI kI koThI ke deharAsara meM dAdA sAhaba jinadattasUri mUrti kI pratiSThA karavAyI / ajamera se vyAvara padhAra kara mulatAna nivAsI hIrAlAlajI bhugar3I ko sa0 2007 ASAr3ha sudi 1 ko dIkSita kara hIramuni banAye | upadhAna tapa huaa| sUrijI cAturmAsa pUrNa kara pAlI, rAtA mahAvIra jI, zivagaMja, koraTA hote hue gar3hasivANA pdhaare| phira vAMkalI, takhatagar3ha hokara zrIkezaramunijI kI janmabhUmi 2.
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ / 153 / cUDA pdhaare| saM0 2008 jeTha badi 7 ko dAdA jinadattasUri mUrti, maNidhArI jinacaMdrasUri va jinakuzalasUri evaM paM0 kezaramunijI kI pAdukAaiM pratiSThita kii| vahAM se Ahora jAlora hote hue gar3hasivANA Akara cAturmAsa kiyA / phira nAkor3AjI padhAra kara mArgazira sudi 1 ko dAdAsAhaba jinadattasUri mUrti va zrIkIrtiratnasUrijI kI jIrNoddhArita deharI meM pratiSThA karavAI / nAkor3AjI se vihAra kara sUrijI DIsA kaiMpa bhIlar3iyAjI hote hue rAdhanapura, kaTAriyA, aMjAra hote hue bhadrezvara tIrthaM pahu~ce / bhadrezvarajI kI yAtrA kara mAMDavI hote hue bhuja padhAre, saMgha kA ciramanoratha pUrNa huA / yahA~ dAdAbAr3I nirmANa kA lambA itihAsa hai para isakI ceSTA karane vAle hemacanda bhAI jisa dina svargavAsI hue usI dina Apane svapna meM purAnI aura naI dAdAvAr3I Adi sahita utsava ko va hemacaMda bhAI Adi ko dekhA vahI dRzya bhuja kI dAdAvAr3I pratiSThA ke samaya sAkSAt ho gayA / saM0 2006 mAgha sudi 11 ko bar3e samAroha pUrvaka pratiSThA huii| sUrata se seTha bAlUbhAI vidhi-vidhAna ke liye aaye| jinadattasUri kI pratimA va maNidhArI jinacandrasUri va zrI jinakuzalasUri ke bIsavIM zatAbdI ke mahApuruSoM meM kharataragaccha vibhUSaNa zrI mohanalAlajI mahArAja kA sthAna sarvopari hai / ve bar3e pratApI, kriyApAtra, tyAgI tapasvI aura vacanasiddha yogI puruSa the| unameM gaccha kadAgraha na hokara saMyama sAdhana aura samabhAvI zramaNatva suvizeSa thA / unakA ziSya samu dAya bhI kharatara aura tapA donoM gacchoM kI zobhA bar3hAne caraNoM kI pratiSThA bar3e dhUmadhAma se huI / saM0 2010 kA cAturmAsa sUrijI ne mAMDavI kiyA / mi0 va0 2 ko dharmanAtha jinAlaya para dhvajadaMDa car3hAyA gayA, utsava hue| moTA AsaMbiyA meM maMdira kA zatAbdI mahotsava huA / bhuja kI dAdAbAr3I meM hemacaMda bhAI kI ora se navIna jinAlaya nirmANa hetu saM0 2011 vai0 zu0 12 ko sUrijI ke kara kamaloM se khAta muhUrta huA / tadanaMtara sUrijI ne aMjAra cAturmAsa kiyA / cAturmAsa ke pazcAt bhadrezvara yAtrA kara mAMDavI pdhaare| vahAM kI vizAla ramaNIya dAdAvAr3I meM dAdA jinadattasUri pratimA virAjamAna karane kA upadeza diyA, paTela vIkamasI rAghavajI ne isa kArya ko sampanna karane kI apanI bhAvanA vyakta kI / sUrijI kA zarIra svastha thA, A~kha kA motiyAbiMda utaratA thA jisakA ilAja karAnA thA para mAgha vadI 8 ko arddhAGga vyAdhi ho gayI ora mAgha sudi 1 ke dina samAdhipUrvaka svargavAsI hue / Apane apane jIvana meM zuddha caritra pAlana karate hue, zAsana aura gaccha kI khUba prabhAvanA kI thI / vidvadvarya upAdhyAya zrIlabdhimunijI [ bhaMvaralAla nAhaTA ] vAlA hai / u0 zrIlabdhimunijI mahArAja ne Apake vacanAmRta se saMsAra se virakta hokara saMyama svIkAra kiyA thA / zrIlabdhimunijI kA janma kaccha ke moTI khAkhara gA~va meM huA thaa| Apake pitA danAbhAI deDhiyA vIsA osavAla the / saM0 1935 meM janma lekara dhArmika saMskAra yukta mAtA-pitA kI chatra-chAyA meM bar3e hue / ApakA nAma
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ w] ladhAbhAI thaa| Apase choTe bhAI nAnajI aura ratanabAI kezaramunijI va ratnamunijI ke sAtha vicara kara cAra varSa nAmaka bahina thii| saM0 1658 meM pitAjI ke sAtha bambaI bambaI virAje / saM0 1989 kA caumAsA jAmanagara karake jAkara ladhAbhAI, mAyakhalA meM seTha ratanasI kI dukAna meM phira kaccha padhAre / merAU, maoNDavI, aMjAra, moTI khAkhara, kAma karane lge| yahA~ se thor3I dUra para seTha bhImasI karamasI moTA AsaMbiyA meM kramaza: cAturmAsa karake pAlItAnA ko dukAna thI, unake jyeSTha putra devajo bhAI ke sAtha aura ahamadAbAda meM do cAturmAsa va bambaI, ghATakopara meM ApakI ghaniSThatA ho gaI kyoMki ve bhI dhArmika saMskAra do cAturmAsa kiye / saM0 1996 meM sUrata cAturmAsa karake vAle vyakti the| saM0 1958 meM plega kI bImArI phailI phira mAlavA pdhaare| mahIdapura, ujjaina, ratalAma meM jisameM seTha ratanasI bhAI cala bse| unakA svastha zarIra cAturmAsa kara saM0 2004 meM koTA, phira jayapura, ajamera, dekhate-dekhate calA gayA, yahI ghaTanA saMsAra kI kSaNabhaMguratA vyAvara aura gar3ha sivANA meM saM0 2008 kA cAturmAsa batAne ke liye Apake saMskArI manako paryApta thii| mitra bitA kara kaccha pdhaare| saM0 2006 meM bhuja cAturmAsa devajI bhAI se bAta huI, ve bhI saMsAra se virakta the| kara zrIjinaratnasUrijI ke sAtha hI dAdAbAr3I ko pratiSThA saMyogavaza usa varSa paramapUjya zrImohanalAlajI mahArAja ko| phira mAMDavI, aMjAra, moTA AsaMbiyA, bhuja Adi kA bambaI meM cAturmAsa thaa| donoM mitroM ne unakI amRta- meM vicarate rhe| saM0 1676 se 2011 taka jabataka vANI se vairAgya-vAsita hokara dIkSA dene kI prArthanA kii| zrojinaratnasUrijI vidyamAna the, adhikAMza unhIM ke sAtha pUjyazrI ne mumukSu cimanAjI ke sAtha Apako apane vicare, kevala dasa bAraha caumAse alaga kiye the| unake vidvAna ziSya zrIrAjamunijI ke pAsa AbU ke nikaTavartI svargavAsa ke pazcAt bhI Apa vRddhAvasthA meM kaccha deza ke maMDhAra gAMva meM bhejaa| rAjamunijo ne donoM mitroM ko vibhinna kSetroM ko pAvana karate rahe / saM0 1958 caitravadi 3 ko zubhamuharta meM dIkSA dii| Apa bar3e vidvAna, gaMbhIra aura apramatta vihArI the / zrIdevajI bhAI ratnamuni (AcArya zrIjinaratnasUri) aura ladhA vidyAdAna kA guNa to Apa meM bahuta hI zlAghanIya thaa| bhAI labdhimuni bane / prathama cAturmAsa meM paMca pratikramaNAdi kAvya, koza, nyAya, alaMkAra, vyAkaraNa aura jainAgamoM kA abhyAsa pUrNa ho gayA / saM0 1660 vaizAkha sudi 10 ke diggaja vidvAna hone para bhI sarala aura nirahaMkAra raha ko panyAsa zrIyazomunijI (A0 jinayazaHsUrijI) ke pAsa kara na kevala apane ziSyoM ko hI unhoMne adhyayana karAyA Apa donoM kI bar3o dIkSA huii| tadanantara saM0 1972 taka apitu jo bhI AyA use khUba vidyAdAna diyaa| zrIjinarAjasthAna, saurASTra, gujarAta aura mAlavA meM guruvarya zrIrAja- ratnasUrijI ke ziSya adhyAtmayogI santa pravara zrIbhadramuni munijI ke sAtha vicare / unake svargavAsI ho jAne se Daga ( sahajAnaMdaghana ) jI mahArAja ke Apa hI vidyAguru the / meM cAturmAsa karake saM0 1674-75 ke cAturmAsa bambaI unhoMne vidyAguru kI eka saMskRta va chaH stutiyA~ bhASA aura sUrata meM paM0 zrIRddhimunijI aura kAntimunijI ke meM nirmANa ko jo labdhi-jIvana prakAza meM prakAzita haiM / sAtha kiye| tadanantara kaccha padhAra kara saM0 1976-77 ke upAdhyAyajI mahArAja apanA adhika samaya jApa meM to cAturmAsa bhuja va maoNDavI meM apane guru-bhrAtA zrIratnamunijI bitAte hI the para saMskRta kAvyaracanA meM Apa bar3e siddhake sAtha kiye| saM0 1978 meM unhIM ke sAtha sUrata hasta the| sarala bhASA meM kAvya racanA karake sAdhAraNa caumAsA kara 1676 se 85 taka rAjasthAna va mAlavA meM vyakti bho AsAnIse samajha sake isakA dhyAna rakha kara
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 15 ] kliSTa zabdoM dvArA vidvattA pradarzana se dUra rhe| Apa Apane jainamandiroM, dAdAvAr3iyoM aura guru caraNasaMskRta bhASA ke prakhara vidvAna aura Azukavi the| saM0 mUrtiyoM kI aneka sthAnoM meM pratiSThAe krvaayii| Apake 1970 meM kharataragaccha paTTAvalI kI racanA Apane 1745 upadeza se aneka mandiroM kA navanirmANa va jIrNoddhAra zlokoM meM kii| saM0 1972 meM kalpasUtraTIkA racI / navapada haa| saM0 1973 meM paNAsalI meM jinAlaya kI pratiSThA stuti, dAdAsAhaba ke stotra, dIkSAvidhi, yogodvahana vidhi kraaii| saM0 2013 meM kaccha mAMDavI kI dAdAvAr3I kA Adi kI racanA Apane 1977-76 meM kii| saM0 1660 mAghabadi 2 ke dina zilAropaNa karAyA / saM0 2014 meM meM zrIpAlacaritra rcaa| nirmANa kArya sampanna hone para zrIjinadattasUri mandira kI saM0 1962 meM hamArA yugapradhAna zrIjinacandrasUri pratiSThA karavAyI aura dharmanAtha svAmI ke mandira ke pAsa grantha prakAzita hote hI tadanusAra 1212 zloka aura chaH kharatara gacchopAzraya meM zrIjinaratnasUrijI kI mUrti pratiSThita sargo meM saMskRta kAvya raca ddaalaa| saM0 1980 meM krvaayii| saM. 2016 meM kaccha-bhuja kI dAdAvAr3I meM Apane jesalamera cAturmAsa meM vahA~ ke jJAnabhaMDAra se kitane saM0 hemacanda bhAI ke banavAye hue jinAlaya meM saMbhavanAtha hI prAcIna granthoM kI pratilipiyAM kI thiiN| saM0 1966 bhagavAna Adi jinabimboM kI aJjanazalAkA krvaayii| meM 633 padyoM meM zrIjinakuzalasUri caritra, saM0 1698 meM aura bhI aneka sthAnoM meM gurumahArAja aura zrIjinaratnasUri 201 zlokoM meM maNidhArI zrIjinacandrasUri caritra evaM jI ke sAtha pratiSThAdi zAsanonnAyaka kAryoM meM barAbara saM0 2005 meM 468 zlokamaya zrIjinadattasUri caritra bhAga lete rahe / kAvya kI racanA kii| ___ DhAI hajAra varSa prAcIna kaccha deza ke suprasiddha bhadrezvara ____saM0 2011 meM zrI jinaratnasUri caritra, saM0 2012 tIrtha meM Apake upadeza se zrIjinadattasUrijI Adi gurudevoM meM zrIjinayaza:sUri caritra, saM0 2014 meM zrIjinaRddhi kA bhavya guru mandira nirmita huaa| jisako pratiSThA Apake sUri caritra, saM0 2015 meM zrI mohanalAlajI mahArAja svargavAsa ke pazcAta baDe samAroha pUrvaka gaNivarya zrIpremakA jovana caritra zlokabaddha likhA / isa prakAra Apane manijI va zrIjayAnandamunijI ke karakamaloM se saM0 2026 nau aitihAsika kAvyoM ke racane kA abhUtapUrva kArya kiyaa| baizAkha sudi 10 ko sampanna huii| inake atirikta Apane saM0 2001 meM Atma-bhAvanA, saM. 2005 meM dvAdaza parva kathA, caityavandana caubIsI, bIsa upAdhyAya zrIlabdhimunijI mahArAja bAla-brahmacAro, sthAnaka caityavandana, stutiyA~ aura pAMcaparva-stutiyoM kI bhI udAracetA, nirabhimAnI, zAnta-dAnta aura saralaprakRti ke racanA kii| saM0 2007 meM saMskRta zlokabaddha susaDha caritra diggaja vidvAna the| ve 65 varSa paryanta utkRSTa saMyama kA nirmANa va 2008 meM siddhAcalajI ke 108 khamAsamaNa sAdhanA karake 88 varSa kI Ayu meM saM0 2023 meM kaccha bhI zlokabaddha bnaaye| ke moTA AsaMbiyA gA~va meM svarga sidhAre /
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ svargIya gaNivarya buddhimunijI [ agaracanda nAhaTA ] jaina dharma ke anusAra samyagdarzana, jJAna aura cAritra hI mokSamArga hai / jo vyakti apane jIvana meM isa ratnatrayI kI jitane parimANa se ArAdhanA karatA hai vaha utanA hI mokSa ke samIpa pahuMcatA hai, mAnava jIvana kA uddezya yA carama lakSya mokSa prApta karanA hI hai / manuSya ke sivA koI bhI anya prANI mokSa prApta nahIM kara sakatA / isaliye manuSya jIvana ko pAkara jo bhI vyakti uparokta ratnatrayI kI ArAdhanA meM laga jAtA hai usI kA jIvana dhanya hai, yadyapi isa paMcama kAla meM isa kSetra se sIdhe mokSa kI prApti nahIM hotI, phira bhI anantakAla ke bhava-bhramaNa ko bahuta hI sImita kiyA jA sakatA hai / yAvat sAdhanA sahI aura uccastara kI ho to bhavAntara ( dUsare bhava meM) bhI mokSa prApta ho sakatA hai / cAhiye saMyamaniSThA aura niraMtara samyaka sAdhanA | yahAM aise hI eka saMyamaniSTha muni mahArAja kA paricaya diyA jA rahA hai jinhoMne apane jIvana meM ratnatrayI kI ArAdhanA bahuta hI acche rUpa meM kI hai, kaI vyakti jJAna to kAphI prApta kara lete haiM para jJAna kA phala virati hai use prApta nahIM kara pAte aura jaba taka jJAna ke anusAra kriyA cAritra kA vikAsa nahIM kiyA jAya vahAM taka mokSa prApta nahIM kiyA jA sakatA 'jJAna kriyAbhyAM mokSaH / gaNivarya buddhimunijI ke jIvana meM jJAna aura cAritra ina donoM kA adbhuta sumela ho gayA thA yaha vizeSa rUpa se ullekhanIya hai / ApakA janma jodhapura pradezAntargata gaMgANI tIrtha ke samIpavartI bilAre gAMva meM huA thaa| caudharI (jATa) vaMza meM janma lekara bhI saMyogavaza Apane jaina - dIkSA grahaNa kii| Apake pitA kA svargavAsa Apake bacapana meM hI ho gayA thA aura ApakI mAtA ne bhI apanA antima samaya jAna kara inheM eka maThAdhIza- mahaMta ko sauMpa diyA thA, vahAM rahate samaya suyogavaza panyAsa zrI kesaramunijI kA satsamAgama Apako milA aura jaina muni kI dIkSA lene kI bhAvanA jAgrata huI / panyAsajI ke sAtha paidala calate hue lUNI jaMkazana ke pAsa jaba Apa Aye to saM0 1963 meM ha varSa kI choTI sI Ayu meM hI Apa dIkSita ho gaye ApakA janma nAma navala thA, aba ApakA dIkSA nAma buddhimuni rakhA gayA vAstava meM yaha nAma pUrNa sArthaka huA Apane apanI buddhi kA vikAsa karake jJAna aura cAritra kI adbhuta ArAdhanA kii| thor3e varSoM meM hI Apa acche vidvAna ho gaye aura apane guruzrI ko jJAna sevA meM sahayoga dene lage / tatkAlIna AcArya jinayazaH sUrijI aura apane guru kesaramunijI ke sAtha sammetazikharajI kI yAtrA karake Apa mahAvIra nirvANa - bhUmi pAvApurI meM padhAre AcAryazrI kA caturmAsa vahIM huA aura 53 upavAsa karake ve vahIM svargavAsI ho gaye, tadanantara aneka sthAnoM meM vicarate hue Apa guruzrI ke sAtha sUrata padhAre, vahAM guruzrI asvastha ho gaye aura bambaI jAkara caturmAsa kiyA usI cAturmAsa meM kArtika zuklA 6 ko pUjya kesaramunijI kA svargavAsa ho gayA / karIba 20 varSa taka Apane guruzrI kI sevA meM rahakara jJAnavRddhi aura saMyama aura tapa - jo muni jIvana ke do viziSTa guNa haiM - meM Apane apanA jIvana lagA diyA AbhyaMtara tapa ke 6 bhedoM meM vaiyAvRtya sevA meM ApakI bar3I ruci thI, Apake guruzrI ke bhrAtA pUrNamunijI ke zarIra meM
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ / 157 ] eka bhayaMkara phor3A ho gayA usase mavAda nikalatA thA stha rahane lage. phira bhI jJAna aura saMyama kI ArAdhanA meM aura usameM kIr3e par3a gaye the durgandha ke kAraNa koI AdamI nirantara lage rahate the / pAsa bhI baiTha nahIM pAtA thA, para Apane 6 mahInoM taka kadambagiri ke saMgha meM sammilita hokara saubhAgacandajI apane hAthoM se use dhone malhamapaTTI karane Adi kA kAma mehatA ko Apane saMghapati kI mAlA pahanAI aura tadanantara saharSa kiyaa| isase pUrNamunijI ko bahuta zAtA pahu~cI, upAdhyAyajI kI AjJAnusAra asvastha hote hue bhI bhujave svastha ho gye| kaccha ke sambhavanAtha jinAlaya kI aMjanazalAkA aura AgamoM kA adhyayana karane ke lie Apane sampUrNa pratiSThA upAdhyAyajI ke sAnnidhya meM karavAI phira pAloAgamoM kA yogodvahana kiyaa| isake bAda saM0 1965 meM tAnA padhAre aura siddhagiri para sthita dAdAjI ke caraNasiddhakSetra pAlItAnA meM AcArya zrojinaratnasUrijI ne Apako pAdukAoM kI pratiSThA aura zrIjinadattasUri sevA saMgha ke gaNipada se vibhUSita kiyaa| adhivezana meM sammilita hue| vahAM zrIgulAbamunijI kAphI dinoM se asvastha the| Apane unakI sevAmeM koI kasara nahIM mAravAr3a, gujarAta, kaccha, saurASTra aura pUrva pradeza taka rakhI, para unakI AyuSya kI samApti kA avasara A cukA meM Apa niraMtara vicarate rhe| kaccha aura mAravAr3a meM to thA, ataH saM0 2017 vaisAkha sudi 10 mahAvIra kevalajJAna Apane kaI mandiramUrtiyoM evaM pAdukAoM kI pratiSThA bho krvaayii| zrIjinaratnasUrijI kI AjJA se bhuja meM dAdA tithi ke dina gulAbamunijI svargastha ho gye| jinadattasUrijI kI mUrti evaM anya pAdukAoM ko pratiSThA ApakA svAsthya pahale se ho narama cala rahA thA aura bar3I dhUmadhAma se krvaaii| vahA~ se mAravAr3a ke cUr3A grAma meM kAphI azakti A gaI thii| talahaTTo taka jAne meM bhI Akara jinapratimA, nUtana dAdAvAr3I aura jinadattasUrijI Apa thakajAte the| para saM0 2018 ke migasara se svAsthya ko mUrti-pratiSThA karavAI / cUDA cAturmAsa ke samaya hI aura bhI girane lagA aura vedyoM ke davA se bhI koI phAyadA Apako jinaratnasUrijI ke svargavAsa kA samAcAra milA nahIM huA to Apa ko DolI meM vihAra karake havApAnI AcAryazrI ko antima AjJAnusAra Apane jinaRddhisUrijo badalane ke lie anyatra calane ko kahA gayA / para Apane ke ziSya gulAbamunijI ko sevA ke lie bambaI kI ora yahI kahA ki maiM DolI meM baiThakara kabhI vihAra nahIM karUMgA vihAra kiyA aura unako aMtima samaya taka apane sAtha rakha phAlguna mahIne se jvara bhI kAphI rahane lagA aura vaidyoM ne kara unakI khUba sevA kI, unake sAtha giranAra, pAlItAnA Apako zrama karane kA manA kara diyaa| para Apa jvara meM Adi tIrthoM kI yAtrA ko / isI bIca upAdhyAya labdhi- bhI apane adhUre kAmoM ko pUrA karane-likhane Adi meM lage munijI kA darzana evaM sevA karane ke liye Apa kaccha padhAre rahate the| cikitsaka ko Apane yahI uttara diyA ki yaha aura vahA~ maMjalagnAma meM naye mandira aura dAdAvAr3I kI to merI ruci kA viSaya hai, likhanA banda kara dene para to pratiSThA upAdhyAyajI ke sAnnidhya meM karavAI, isI taraha aura bhI bImAra par3a jAU~gA / vaidyoM kI davA meM lAbha aMjAra (kaccha) ke zAntinAtha jinAlaya ke dhvajAdaMDa evaM hotA na dekhakara Apase DAkTarI ilAja karane kA anurodha gurumUrti Adi kI pratiSThA krvaaii| vahAM se vicarate huye kiyA gayA, to Apane kahA ki maiM koI DAkTrI davA-ijepAlItAnA padhAre azAtA vedanIya ke udaya se Apa asva- kzana-miksacara Adi nahIM luuNgaa| tuma loga Agraha karate
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ hoto phira sUkhI davA le sakatA huuN| do tIna mahIne davA suvyavasthA kI, sUcI banAI / Apa jo kAma svayaM kara lI bhI, para koI phAyadA nahIM huaa| taba zrIpratApamalajI sakate the, dUsaroM se na ho karavAte the| zrAvaka samAja kA seThiyA aura aracatalAla zivalAla ne bambaI se eka kuzala thor3A-sA bhI paisA barabAda na ho aura sAdhvAcAra meM tanika vaidya ko bhejaa| para azAtA vedanIya karmodaya se koI bhI bhI dUSaNa na lage isakA Apa pUrNa dhyAna rakhate the| aneka davA lAgU nahIM pdd'ii| Apa apane ziSyoM ko hita kI granthoM kA sampAdana evaM saMzodhana bar3e parizrama pUrvaka zikSA dete rahate the| ziSyoM ne kahA ki kalpa sUtra ke gujarAtI Apane kiyA thaa| kharataragaccha gurvAvalI ke hiMdI anuanuvAda kA madraNa adharA par3A hai| use kauna pUrA karegA? vAda kA saMzodhana-kArya jaba Apako sauMpA gayA taba grantha pratyuttara meM Apane kahA- isako cintA mata karo, jahAM ke zabda va bhAva ko ThIka se samajha kara paMkti paMkti kA taka vaha pUrA nahIM hogA, merI mRtyu nahIM hogii| ApakA saMzodhana kiyaa| Apake sampAdita evaM saMzodhita granthoM dRr3ha nizcaya aura bhaviSyavANI saphala huI aura Apake svarga- meM praznottaramaJjarI, piMDavizuddhi, navatatva saMvedana, cAturmAvAsa ke do-tIna dina pahale hI kalpasUtra chapa kara A gayA sika vyAkhyAna paddhati, pratikramaNa hetugarbha, kalpasUtra saMskRta aura use dikhAne para Apane use mastaka se lagAyA, aisI TIkA, Atmaprabodha, puSpamAlA laghuvRtti Adi prAkRtaApakI apUrva jJAna-bhakti thii| saMskRta granthoM kA tathA jinakuzalasUri, maNidhArI jina___ zrAvaNa sudI paMcamI se ApakI tabiyata ora bhI candrasUri, yugapradhAna jinacandrasUri Adi granthoM ke gujarAtI bigar3ane lago para Apa pUrNa zAMti ke sAtha uttarAdhyayana, vyayana, anuvAda ke saMzodhana meM Apane kAphI zrama kiyaa| sUtrapadamAvatI sajjhAya, prabhaMjanA va paMcabhAvanA kI sajjhAya kRtAMga sUtra bhAga 1-2 dvAdazaparvakathA ke atirikta jayasoAdi sunate rahate the| saptamI ke dina ApakA zarIra mopAdhyAya ke praznottara catvAriMzat zataka kA sampAdana ThaMDA par3ane lgaa| usa samaya bhI Apane kahA- mujhe evaM gujarAtI anuvAda bahuta hI mahatvapUrNa hai| isa anya jaldI pratikramaNa kraao| pratikramaNa ke bAda navakAra ke sampAdana ke dvArA Apane kharataragaccha kI mahAn sevA maMtra kI akhaNDa dhuna cAlU ho gyii| sabase kSamApanA kI hai| Apane aura bhI kaI choTe moTe granthoM kA sampAkara lii| dUsare dina sAr3he tIna baje Apane kahA mujhe dana evaM saMzodhana nAma aura yaza kI kAmanA rahita hokara baiThAo ! para eka minaTa se adhika na baiTha sake aura navakAra kiyaa| aise mahAna munivarya kA abhAva bahuta hI khaTakatA mantra kA smaraNa karate hue zrAvaNa zukla aSTamI pAzvanAtha hai| zrI jayAnaMdamanijI Adi Apake ziSyoM se bhI AzA mokSa kalyANaka ke dina svargavAso ho gye| hai, apane gurudeva kA anukaraNa kara gaccha evaM zAsana ko ___ Apa eka virala vibhUti the| Apake cAritra kI sevA karane kA prayatna kreNge| kI prazaMsA svagaccha aura paragaccha ke sabhI loga mukta kaNTha svargIya gaNivarya ko zrImadevacandrajI kI racanAoM se karate the| jJAnopAsanA bhI ApakI nirantara calatI ke svAdhyAya evaM pracAra meM vizeSa ruci thii| kaI varSa rahatI thii| eka minaTa kA samaya bhI vyartha khonA Apako pUrva zrImad devacandrajI ko aprasiddha racanAoM kA saMkalana karake eka pustaka prakAzita karavAI thii| jisa rahasya bahuta hI akharatA thaa| sAdhvocita kriyAkalApa karane ko zrImad devacandajI ne apUrva zailI dvArA prakAzitakiyA hai, ke atirikta jo bhI samaya bacatA thA; Apa jJAna sevA meM pUjya buddhimunijI kA jIvana bahuta kucha unhIM AdarzoM se lagAte the| isIlie Apane kaI jJAnabhanDAroM kI otaprota thaa|
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIjinakRpAcandrasUrijI aura unakA sAdhu samudAya [bhaMvaralAla nAhaTA] bIsavIM zatAbdI ke cAritraniSTha prabhAvaka mahApuruSoM mandira, nAla ko dharmazAlA Adi lAkhoM kI sampattimeM zrI jinakRpAcandrasUrijI kA sthAna atyanta mahattvapUrNa parigraha kA tyAga kara kriyoddhAra kiyaa| indaura meM paiNtaahai| unhoMne apane jIvana meM jaina zAsana kI ullekhanIya lIsa Agama vaaNce| Apane battIsa varSa paryanta vidyAdhyayana sevAyeM kI aura gujarAta, rAjasthAna, kaccha aura madhyapradeza kiyA thA / yati avasthA meM Apane jyotiSa viSayakagranthoM kA meM unavihAra karake kharataragaccha ko pratiSThA meM samucita bhI gahana adhyayana kiyA thA para sAdhu hone ke bAda usa ora abhivRddhi kI thii| ve eka tejasvI, vidvAna aura mahAn lakSa nahIM diyaa| kAyathA meM eka dokSA dii| yati avasthA prabhAvazAlI vyaktitva ke dhanI the| unheM dekhakara pUrvAcAryoM ke ziSya tilokamuni bhI kucha dina sAdhupane meM rahe the / kI smRti sAkAra ho jAtI thii| kharataragaccha kI suvi- saM0 1952 meM udayapura caumAsA kara kezariyAjI padhAre / hita paramparA meM aneka mahApuruSoM ne yatipane ke parigraha khairavAr3A meM jainamandira kI pratiSThA krvaayo| saM0 1953 tyAga svarUpa kriyoddhAra karake Atma-sAdhanA krama ko desUrI, 1954 jodhapura, saM0 1655 jesalamera, 1956 akSuNNa rakhA hai unhIM meM se Apa eka the| phalaudI caumAsA karake 1657 meM bIkAnera padhAre aura ___ ApakA janma jodhapura rAjya ke cAnu gAMva meM bAphaNA apanI yatipane kI sArI sampatti ko jise pahale hI parimegharAjajI kI dharmapatnI amarAdevI ko kukSi se saM0 tyAga kara cuke the vidhivat TraSTI Adi kAyamakara saMgha ko supurda 1913 meM huA thaa| pUrva puNya ke prAbalya se Apako kii| saM0 1658 jaitAraNa caumAsA kara gor3avAr3a paMcatIrthI sAdhAraNa vidyAdhyayana ke pazcAt guruvarya zrIyuktiamRta karate hue phalodI nivAsI seTha phUlacandajI golachA ke saMgha muni kA saMyoga prApta huA jisase paMcapratikramaNAdi dhArmika sahita zatruJjaya-yAtrA kii| saM0 1956 pAlItAnA, abhyAsa ke pazcAt vyAkaraNa, nyAya, koSa Adi viSayoM kA 1960 porabandara cAturmAsa kara kaccha deza meM padArpaNa acchA jJAna ho gyaa| sadAcArI aura tyAga vairAgyavAn kiyA / muMdrA, mAMDavI, bidar3A, bhADiyA, aMjAra Adi hone se siddhAnta par3hAne yogya jJAta kara gurujI ne Apako sthAnoM meM pA~ca varSa vicare aura pA~ca upadhAna krvaaye| saM. 1936 meM yati dIkSA dii| gurumahArAja ke sAtha dasa sAdhu-sAdhviyoM ko dokSA dii| mANDavI se Apake aneka sthAnoM ko tIrthayAtrA va dharmapracAra hetu Apane aneka upadeza se seTha nAthAbhAI ne zatrujaya kA saMgha nikaalaa| sthAnoM meM cAturmAsa kiye| rAyapura, nAgapura Adi madhya saM0 1966 meM ApazrI ne 17 ThANoM se cAturmAsa pAlIpradeza meM Apane paryApta vicaraNa kiyA thaa| saMyama mArga meM tAnA meM kiyaa| nandIzvara dvIpa kI racanA huI aura pA~ca Age bar3hane kI bhAvanA thI hI / saM0 1941 meM guru mahArAja sAdhu-sAdhviyoM ko dIkSita kiyaa| saM0 1960 meM jAmakA svargavAsa ho jAne se vairAgya pariNati meM aura bhI abhi- nagara cAturmAsa kara upadhAnatapa karAyA, cAra dIkSAeM huii| vRddhi huI / pariNAma svarUpa Apane jJAnabhaMDAra, do upAzraya saM0 1968 meM morabI cAturmAsa kara bhoyaNI, saMkhezvara hote
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ hue ahamadAbAda pdhaare| 1961 kA cAturmAsa kiyaa| kezarIcanda ne udyApana kiyaa| dhammAbhAI, pAnAbhAI, phira tAraMgAjo, khaMbhAta yAtrA kara saM0 1970 kA motIbhAI Adi ne caturtha vrata grahaNa kiyaa| saM0 1975-76 caumAsA pAlItAnA kiyaa| ratalAma vAle seTha cA~damalajI kA cAturmAsa karake saM0 1977 meM bar3audA cAturmAsa kiyaa| ko dharmapatnI phUlakuMvara bAI ne Apase bhagavatIsUtra baMcAyA, ratalAma vAle seThajo ne Akara mAlavA padhArane kI vInatI kI upadhAna karavAyA / sone ko moharoM kI prabhAvanA aura aura rupayA-nAlera kI prabhAvanA kI / tadanantara Apa ahamasvadharmIvAtsalyAdi kiye|| dAbAda, kapar3abaMja, rambhApura, jhAbuA hote hue ratalAma pAlItAnA se ApazrI bhAvanagara, talAjA hote hue pdhaare| upadhAnatapa ke avasara para ratalAma-nareza sajanakhaMbhAta pdhaare| vahA~ se seTha pAnAcanda bhagUbhAI kI vinatI siMhajI bhI darzanArtha pdhaare| yahA~ pA~ca sAdhu-sAdhviyoM se sUrata padhAra kara saM0 1971 kA caumAsA kiyaa| vahA~ ko dIkSita kara indaura padhAre / saM0 1976 kA cAturmAsa sAdhuoM ko dIkSA dii| tadanantara jagar3iyA, bharauMca, kAvI kara bhagavatI mUtra vaaNcaa| ratalAma vAle seThANIjI ne tIrtha hote hue pAdarA pAdhAre / vahA~ se bar3audA hote hue rupayA nArela kI prabhAvanA ko| zrIjinakRpAcandrasUrijI bambaI padhAre / motosAha seTha ke vaMzaja seTha ratanacanda khIma- jJAna bhaNDAra kI sthApanA huii| u0 sumatisAgarajI ko canda, mUlacanda hIrAcanda, premacanda kalyANacanda, ke zarIcanda mahopAdhyAya pada, rAjasAgarajI ko vAcaka pada va maNikalyANacanda Adi saMgha ne ApakA pravezotsava bar3e ThATha se sAgarajI ko paNDita pada se vibhUSita kiyA gssaa| kraayaa| lAlabAga meM saM0 1982 kA caumAsA karake saMgha sahita mAMDavagar3ha kI yAtrA kara bhopAvara, rAjagar3ha, bhagavatIsUtra vaaNcaa| Apako vidvattA, vAcanakalA aura khAcaroda, semaliyA hote hue sailAnA padhAre / sailAnA nareza uccacaritra se saMgha bar3A prabhAvita huA aura ApakI icchA na Apake upadezoM se bar3e prabhAvita hue| tadanantara pratApagar3ha hote hote hue bhI saMgha ke atyanta Agraha se AcAryapada svIkAra hae maMdasaura meM saM0 1976 kA cAturmAsa kiyaa| vahA~ se karanA pdd'aa| isa avasara para lAlabAga meM paMcatIrthI ko nImaca, nIMbAher3A, cittaur3a hote hue karaher3A pArzvanAtha aura racanA huI / bIkAnera se zrIjinacAritrasUrijI ko sAmnAya devalavAr3A hokara udayapura pdhaare| kalakattA bAle bAbU sUrimaMtra dene ke lie bulAyA gyaa| caMpAlAla pyArelAla ke saMgha sahita kezariyA jI padhAre / saM0 1673 kA caumAsA bhI bambaI huaa| vihAra vahA~ se lauTakara saM0 1981 kA cAturmAsa ThANA 25 se karake mArga meM tIna sAdhuoM ko dokSita kiyA / sUratavAlo udayapara kiyaa| tadanantara rANakapura paMcatIrthI karake jAlaura, kamalAbAI ko vinatI se buhArI padhAra kara cAturmAsa bAlotarA pdhaare| saM0 1982 kA cAturmAsa bAtotarA kiyA aura zrIvAsupUjya bhagavAna ke jinAlaya kI pratiSThA kiyA / nAkor3A pArzvanAtha yAtrAkarake saMghasahita jesalamera krvaayii| tIna dIkSAeM diiN| surata cAturmAsa ke lie padhAre / sAdha-vihAra na hone se mAravAr3a meM loga dharma pAnAcanda bhagubhAi Ara kalyANacanda ghalAbhAi Adi kA vimakha ho gaye the| opane jinapratimA ke AsthAvAna karake vizeSa vinati se zotalavAr3o upAzraya meM virAje / pAnA* bAhar3amera meM eka dina meM 400 muhapattiyAM tor3avAkara zraddhAlu canda bhAI ne jinadattasUri jJAnabhaMDAra banavAyA va udyAna bnaayaa| saM0 1983 meM jesalamera cAturmAsakara vahAM ke kiyaa| isa avasara para zrIjayasAgarajI ko upAdhyAyapada zrIjinabhadrasari jJAnabhaMDAra ke tADapatrIya granthoM kA jIrNova sukhasAgarajI ko pravartaka pada se vibhUSita kiyaa| premacaMda ddhAra karAyA / kaI pratiyoM ke phoTo sTeTa va nakale krvaaii|
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ kaI granthoM kI presakApiyA~ karavA lAye / saM0 1984 kA kA avasara milaa| jo guNa unameM dekhe gaye adyatana kAlIna caumAsA phalaudI karake mA0 su0 5 ko bIkAnera pdhaare| sAdhuoM meM durlabha haiN| unameM samaya kI pAbandI bar3I bIkAnera meM Apane tIna cAturmAsa kiye jisameM upadhAna, dIkSA z2abardasta thii| vihAra, pratikramaNAdi kisI bhI kriyA meM udyApanAdi hue| zrI premacandajI khacAnacI ne upadhAna koI Ave yA na Ave, eka miniTa bhI vilamba nahIM krte| krvaayaa| usa samaya rugNAvasthA meM bhI unhoMne ziSyoM ko zAstroM kA adhyayana-abhyAsa evaM smaraNazakti bhI bahuta samasta AgamoM kI vAcanA dI thii| hamArI koTar3I meM gajaba kI thii| bhagavatI sUtra jaise artha gaMbhIra Agama ko cAturmAsa hone se hameM dhArmika abhyAsa, dharmacarcA, binA mUla par3he sIdhA artha karate jAte the| yaha unake gahare vyAkhyAna-zravaNa, pratikramaNAdi kA acchA lAbha milaa| Agama jJAna kA paricAyaka thaa| ___ saM0 1987 ke cAturmAsa ke anantara Apa sUratavAle Apa eka Asana para baiThe hue ghaNToM jApa karate, vyAkhyAna zrI phatacanda premacanda bhAI kI vInati se pAlItAnA padhAra dete / Apake pAsa guru-paramparAgata AmnAya aura gacchamaryAdA kara saM0 1664 mitI mAgha sudi 11 ke dina svargavAsI Adi kA pUrNa anubhava thaa| Apane apane jIvana meM jaina saMgha kA jo upakAra kiyA, varNanAtIta hai| Apa pratidina ApakI pratimAeM zatrujaya talahaTI maMdira-dhanAvasahI ekAzanA va tithiyoM ke dina prAyaH upavAsa kiyA karate dAdAvAr3I meM, jaina bhavana meM, aura bIkAnera zrojina- the| Apa apramatta saMyama pAlana meM prayatnazIla rahate the| kRpAcandrasUri upAzraya meM hai rAyapura ke maMdira meM bhI ApakI AcArya zrIjayasAgarasUrijI pratimA pUjyamAna hai| zrIjinakRpAcandrasUrijI kA ziSya-samudAya bar3A ___ Apake upadeza se indaura, sUrata, bIkAnera Adi jJAna- vizAla thaa| Apake vidvAna ziSya ANaMdamunijI kA svargabhaMDAra, pAThazAlAe~, kanyAzAlAe, khulii| kalyANabhavana, vAsa Apake samakSa hI bahuta pahale ho gayA thaa| dvitIya cAMdabhavana Adi dharmazAlAeM tathA jinadattasari brahmacaryAzrama ziSya upAdhyAya jayasAgarajI the jinheM AcArya pada dekara saMsthAoM ke sthApana meM ApakA upadeza mukhya thaa| Apane Apane jayasAgarasUrijI banAyA, bar3e vidvAna aura kiyApAtra bahuta se stavana, sajjhAya, giranAra pUjA Adi kRtiyoM ko the| zrIjayasAgarasUrijI ke choTe bhAI rAjasAgarajI ne bhI racanA kI jo kRpAvinoda meM prakAzita haiN| kalpasUtra TIkA sUrijI ke pAsa dIkSA lI thI unhoMne sUrijI kI bahuta sevA dvAdaza parvavyAkhyAna va zrIpAla caritra ke hindI anuvAda kI aura choTI bahina ne bhI dIkSA lI thI jinakA nAma karake Apane hindI bhASA kI bar3I sevA kii| hetazrIjI thA, jinakI ziSyAe' kIttizrIjI, mahendrazrIjI __sUrata se zrIjinadattasUri prAcIna pustakoMDAra phaNDa Adi haiM, kItizrIjI abhI mandasaura meM virAjamAna haiN| granthamAlA cAlU kara bahuta se mahatvapUrNa granthoM kA prakAzana zrIjayasAgarasUrijI mahArAja prakANDa vidvAna the / binA krvaayaa| svargavAsa ke samaya ApakI sAdhu sAdhvI samudAya zAstra hAtha meM lie bhI zRMkhalAbaddha vyAkhyAna dene kA lagabhaga 70 ke Asa pAsa thaa| tadanantara nae sAdhu dIkSita acchA abhyAsa thaa| Apane zrIjinadattasUri caritra do na hone se ghaTate 2 abhI sAdhuoM meM kevala vayovRddha muni bhAgoM meM tathA gaNadhara-sArdhazataka bhASAntara Adi kaI maMgalasAgara jI aura 20-22 sAdhviyA~ hI rahe haiN| pustakeM likhI thiiN| pApa ThAma cauvihAra karate the, apane sUrijI ke tIna caumAsA meM hameM unheM nikaTa se dekhane vrata-niyamoM meM bar3e dRr3ha the| bIkAnera kI bhayaMkara garmI meM For Private &Personal Use Only .
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhI Apane pAnI lenA svIkAra nahIM kiyA aura samAdhi hue| ApakA nAma sukhasAgara rakhA gayA / zAstrAmyAsa pUrvaka apanI deha kA tyAga kara diyaa| bIkAnera reladAdAjI karake vidvAna hue aura vyAkhyAna-vANI maiM niSNAta meM Apake agnisaMskAra sthAna meM smAraka vidyamAna hai| ho ge| saM0 1974 mA0 su010 ko gurumahArAja gaDhasivANA, mokalasara Adi meM Apane cAturmAsa kie the ne sUrata meM maMgalasAgarajI ko dIkSita kare Apake gaDasivANA meM Apake granthoM kA dAdAvAr3I meM saMgraha vidya- ziSya rUpa meM prasiddha kiyaa| usa samaya kRpAcandramAna hai| zrIjinajayasAgarasUrijI kRta zrIjinakRpAcandrasUri sUrijI 18 ThANoM se the, inakA 16vAM naMbara thaa| sUrijI caritra 5 sarga aura 1570 padyoM meM saM0 1664 phA0 su0 ke pratyeka kAryo meM ApakA pUrA hAtha thaa| indaura 13 pAlItAnA meM racita hai jo jinapAlopAdhyAyakRna meM zrIjinakRpAcandrasUri jJAnabhaNDAra kI sthApanA kii| dvAdazakulakavRtti ke sAtha zrIjinakRpAcandrasUri jJAnabhaMDAra Apako sUrijI ne pravartaka pada se vibhUSita kiyA / pAlotAnA se prakAzita hai| isameM inhoMne apanA janma bAlotarA caumAsA meM bahuta se sthAnakavAsiyoM ko upadeza 1943 dIkSA 1656 upAdhyAya pada 1976 va AcArya dekara jinapratimA ke prati zraddhAlu bnaayaa| madhyAhna meM Apa pada 1960 pAlItAnA meM honA likhA hai| jasaula gAMva meM vyAkhyAna dene jAte va zAstracarcA va dharmoupAdhyAya munisukhasAgarajI padeza dekara jinapratimA-pUjA kI puSTi karate the| Apa zrojinakRpAcandrasUrijI ke ziSyoM meM upAdhyAyajI kA upadhAna Adi kI preraNA karake sthAna-sthAna para karavAte, sthAna bar3A mahattvapUrNa hai| Apa prasiddha vaktA the| ApakI saMsthAeM sthApita karavAte evaM sAmAjika kurItiyoM ke bulanda vANI bahuta dUra-dUra taka sunAI detI thii| Apa viruddha krAntikArI upadeza dekara samAja meM phaile hue adhikatara gurumahArAja ke sAtha vicare aura dhArmika kriyAeM mithyAtva ko dUra kara vrata-paccakkhANa dilAte the| Apake karAne Adi se saMgha ko sambhAlane kA kAma Apake jimme kaI cAturmAsa gurumahArAja ke sAtha va kaI alaga bhI hue / thaa| Apa ne saMskRta, kAvya, alaMkAra Adi kA bhI jaisalamera caumAse meM jJAnabhaNDAra ke jIrNoddhAra, acchA abhyAsa kiyA thaa| bIkAnera cAturmAsa ke samaya va prAcIna pratiyoM kI nakaleM phoTosTeTa karavAne meM ApakA Apako hajAroM zloka kaNThastha the| grantha sampAdanAdi pUrA yogadAna thaa| phalodI, bIkAnera meM bhI upadhAna Adi kAmoM meM Apa haradama lage rahate aura zrojinadattasUri prAcIna hue| phira gurumahArAja ke sAtha pAlItAnA pdhaare| saM. pustakoddhAra phaMDa sUrata se sarva prathama gaNadhara sArddhazataka 1662 meM zatruJjaya talahaTI kI dhanavasahI meM ApakI preraNA prakaraNa va bAda meM pacAsauM granthoM kA prakAzana ho pAye se bhavya dAdAvADI huI jisameM zrIpUjya zrIjinacAritrasurijI vaha Apa ke hI parizrama aura upadezoM kA pariNAma ke pAsa pratiSThA sampanna karavAyI usa samaya Apa upaathaa| gurumahArAja ke svargavAsa ke pazcAt bhI Apane vaha dhyAya pada se vibhUSita hue evaM muni kAntisAgarajI kI kAma jArI rakhA aura phalasvarUpa bahuta grantha prakAza meM TokSA huii| isake bAda sarata. amalanera, bambaI Adi meM aaye| cAturmAsa kiyaa| grantha sampAdana-prakAzana to satat cAlU Apa indaura ke nivAsI marAThA jAti ke the| seTha hI thaa| nAgapura, sivanI, bAlAghATa, goMdiyA Adi kAnamalajI ke paricaya meM Ane para ullAsapUrvaka unake sthAnoM meM cAturmAsa kiye| upadhAna tapa Adi hue| sahAyya se gurumahArAja ke pAsa kaccha meM jAkara dIkSita goMdiyA kA pandraha varSoM se calA AtA manamuTAva dUra kara
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ ke saM0 1966 ke mAgha mahIne meM samAroha pUrvaka mandira ko udayapura cAturmAsa kiyaa| tadanantara gaDhasivANA cAturmAsa pratiSThA karavAyI / tadanantara rAjanAMdagAMva ke cAturmAsa meM kara gogolAva jinAlaya kI pratiSThA karAI / gujarAta chor3e bhI upadhAna Adi karavAye / rAyapura hokara mahAsamunda meM bahuta varSa ho gaye the, ahamadAvAda saMgha ke Agraha se vahAM cAturmAsa kiyaa| dhamatarI padhArakara saM0 2001 ke cAturmAsa kara pAlItAnA padhAre saM0 2016 meM upadhAna phAlguna meM aJjanazAlAkA pratiSThA, gurumUrti pratiSThAdi tapa huaa| girirAja para vimalavasahI meM dAdAsAhaba ko vizAla rUpa meM utsava krvaaye| kAntisAgarajI kI preraNA pratiSThA ke samaya jinadattasUri sevAsaMgha ke adhivezana va sAdhu se mahAkozala jaina sammelana bulAyA gayA jisameM aneka sammelana Adi meM saba se milanA huaa| vidvAna padhAre the / phira rAyapura cAturmAsa kara sammetazikhara pAlItAnA-jaina bhavana meM cAturmAsa kiye| ApakI mahAtIrtha ko yAtrArtha pdhaare| kalakattA saMgha kI vInatI preraNA se janabhavana kI bhUmi para gurumandira kA nirmANa se do cAturmAsa kiye, bar3A ThATha rhaa| phira paTanA aura vArANasI meM cAturmAsa kiye, phira mirjApura, rIyAM hote huaa| dAdA sAhaba va gurumUrtiyoM kI pratiSThA huii| saM0 2022 meM ghaNTAkarNa mahAvIra ko pratiSThA huii| pAlanapura hue jabalapura pdhaare| vahAM dhvajadaNDAropaNa, aneka tapa ke guru bhakta kezariyA kampanI vAloM ke tarapha se 51 kilo zcaryAdi ke utsava hue| vahAM se sivanI hote hue rAjanAMda gAMva meM saM0 2008 kA cAturmAsa kiyaa| Apake upadeza kA mahAghaNTa pratiSThita kiyaa| dAdAsAhaba ke citra, se navIna dAdAvAr3I kA nirmANa hokara pratiSThA sampanna paMcapratikramaNa evaM anya prakAzana kArya hote rahe / huii| vahAM se sivanI ho bhopAla va lazkara, gvAliyara vRddhAvasthA ke kAraNa girirAja kI chAyA meM hI virAjamAna cAturmAsa kiye| jayapura padhArakara cAturmAsa kiyaa| aja- " raha kara saM0 2024 ke vaizAkha sUdi6 ko ApakA svargamera dAdAsAhaba ke aSTama zatAbdI utsava meM bhAga lekara vAsa ho gyaa| . purAtatva evaM kalAmarmajJa pratibhAmUrti muni zrIkAntisAgarajI ko zraddhAMjali [lekhaka-agaracanda nAhaTA ] saMsAra meM do taraha ke viziSTa vyakti milate haiM / jinameM jIkA asAmayika svargavAsa tAH 28 sitambara kI zAma se kisI meM to zramakI pradhAnatA hotI hai kisI meM pratibhA ko ho gayA hai, ve aise hI pratibhA sampanna vidvAna muni the| ko| vaise pratibhA ke vikAsa ke lie zramako bhI Avazya- jinakA saMkSipta paricaya yahAM diyA jA rahA hai / katA hotI hai aura adhyayana va sAdhanA meM parizrama karane vIsavIM zatAbdo ke jainAcAryoM meM kharataragaccha ke se pratibhA camaka uThatI hai / phira bhI janma jAta pratibhA AcArya zrIjinakRpAcandrasUrijI baDe gItArtha vidvAna aura kucha vilakSaNa hI hotI hai, jo bahuta parizrama karane para bhI kriyApAtra AcArya ho gaye haiN| jo pahale bIkAnera ke prAyaH prApta nahIM hotii| abhI-abhI jayapura meM jina sAhi- yati sampradAya meM dIkSita hue the| Age calakara apane sAre tyAlaMkAra purAtatvavettA aura kalAmarmajJa munizrI kAntisAgara parigraha ko bIkAnera ke kharataragaccha saMgha ko supurda karake
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ kriyAuddhAra karate hue sAdhu ho gaye / AgamoM Adi kA kalAvazeSoM ke khoja evaM adhyayana meM ApakI jabaradasta vizeSa adhyayana karake AcArya bane / unake ziSya upA. ruci thii| madhyapradeza ke aneka gAMva nagaroM meM ghUmakara Apane dhyAya sukhasAgarajI ne anekoM granthoM ko prakAzita karAyA uparokta donoM grantha aura bahuta se mahatvapUrNa lekha likhe the| aura acche vaktA the| unake laghuziSya svargIya kAntisA- choTI-choTI bAtoM para bhI Apa bahuta sUkSmatA se dhyAna garajI hue| jinake bar3e gurubhAI maMgalasAgarajI abhI dete the aura thor3I sI bAta ko apanI pratibhA ke bala para pAlItAnA meM haiN| bahuta vistAra se aura bar3e acche rUpa meM pragaTa kara sakate the| ___ janmataH ve saurASTra jAmanagara ke the| choTI avasthA itihAsa, purAtatva aura kalA meM to ApakI gaharI peTha thii| meM hI jainetara kula meM janma lene para bhI u0 sukhasAgarajI jabalapura caumAse ke samaya Apane kAphI prAcIna avazeSoM ke dIkSita ziSya bane / apanI asAdhAraNa pratibhA se thor3e (mUrtikhaNDoM) ko idhara udhara se bar3e prayatna pUrvaka saMgraha kiyA samaya meM hI unhoMne aneka viSayoM meM acchI gati prApta kara thaa| jise madhyapradeza sarakAra ne adhikAra meM le liyaa| lii| hindI bhASA para unakA bahuta acchA adhikAra ho rAjasthAna meM rahate hue Apane udayapura mahArANA ke iSTa gyaa| saMskRtaniSTha prAJjala bhASAmeM unake likhe hue prantha deva-ekaliMgajI para eka bahuta mahatvapUrNa grantha taiyAra kiyA evaM lekha vidvad-mAnya hue| 'khaNDaharoM kA vaibhava' aura thaa| Asa-pAsa ke nAgadA Adi prAcIna kalAdhAmoM-jaina 'khoja ko pagaDaMDiyA' ye do mahatvapUrNa grantha to bhAratIya mandiroM va mUrtiyoM para Apane nayA prakAza DAlA / saikar3oM jJAnapITha jaisI prasiddha saMsthA se prakAzita hue| uttarapradeza kalApUrNa prAcona avazeSoM ke phoTo livAye / kheda hai Apa sarakAra ne inakI zreSThatA para puraskAra bhI ghoSita kiyaa| ke ghora parizrama se taiyAra kiyA huA ekaliMga jI vAlA vizAlabhArata, anekAnta, bhAratIya, sAhitya, nAgarI mahatvapUrNa vRhad graMtha abhI taka prakAza meM nahIM A sakA / pracAraNI patrikA Adi hindI kI kaI prasiddha aura viziSTa pratibhAsampanna vyakti jisa kisI viSaya ko hAtha meM letA patrikAoM meM Apake mahatvapUrNa lekha prakAzita hote rahe haiN| hai usI meM adbhuta camatkAra paidA kara detA hai| udayapura jinase hindI sAhitya meM ApakA acchA sthAna bana gyaa| rahate hue kaI kAraNoM se Apako Aryuveda kA adhyayana va 'jJAnodaya' Adi kaI patroM ke to Apa sampAdakamaNDala meM prayoga karanA Avazyaka ho gayA, taba Apane bahuta se bhI rahe haiN| asAdhya rogiyoM ko roga mukta kara diyA thaa| Ayu ___ vaktRtvakalA bhI ApakI uccakoTi kI thI sAdhA- rvedika sambandhI anubhUta prayogoM kA eka saMgraha "AyurvedanA raNatayA bahuta se vyakti acche lekhaka to hote haiM ve utkRSTa anubhUta prayogo" bhAga 1 nAmaka grantha Apane gujarAtI vaktA nahIM hote| yA vaktA hote haiM to acche lekhaka nahIM meM prakAzita kiyA hai| vaise aura bhI kaI grantha Apa hote / para Apa donoM meM samAna gati rakhate the| arthAt prakAzita karane vAle the| para AyuSya karma ne sAtha accha lekhaka aura prabhAvazAlI vaktA donoM rUpoM meM Apane nahIM diyaa| 'jaina dhAtu pratimA lekha, nagara varNanAtmaka hindI acchI prasiddhi prApta kI thii| padya saMgraha Adi Apake aura bhI grantha prakAzita hai| saMgIta purAtattva aura kalA ke to Apa marmajJa vidvAna the| ke bhI Apa acche jJAtA the| bulanda AvAja aura acchA jainasAdhuoM aura AcAryoM meM to ina viSayoM ke Apa sarvocca kaMTha hone se Apa 'ajita zAnti stotra' Adi ko tAla laya vidvAna mAne jA sakate haiN| prAcIna mandiroM, mUrtiyoM aura baddha bar3e acche rUpa meM gAte the|
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ / 15) purAtatva aura kalA ke prati Apako bAlyakAla se hI kiyA hai, phalasvarUpa khaNDaharoM kA vaibhava evaM prastuta gaharI anurakti rahI hai / khoja kI pagaDaNDiyAM ke prAra- pustaka hai|" mbhika vaktavya meM Apa ne likhA hai ki "bacapana se hI mujhe uparokta donoM pustakeM san 1953 meM prakAzita huI thii| nirjana vana va ekAMta khaNDaharoM se vizeSa sneha rahA hai| 'khoja ko pagaDaNDiyoM ko prastAvanA DA0 hajArIprasAda apanI janmabhUmi jAmanagara kI bAta likha rahA huuN| vahAM divedI jaise vidvAna ne likhI thii| unhoMne likhA hai "zrI kA khaNDita durga hI merA krIDAsthala rahA hai| Aja se 22 mani kAntisAgarajI prAcIna vidyAoM ke marmajJa anuvarSa pUrva kI bAta hai-sarovara ke kinAre para TUTe hue sandhAtA haiN| munijI prAcIna sthAnoM ko dekhakara svayaM khaNDaharoM kI lambI paMkti thiiN| jahAM bArahamAsa prakRti Ananda vihvala hote haiM aura apane pAThakoM ko bhI usa svAbhAvika zRgAra kiye rahato hai / kahanA cAhiye ve khaNDa Ananda kA upabhoktA banA dete haiN| unakI dRSTi bahuta hI hara saMskRti, prakRti aura kalA ke samanvayAtmaka kendra the| vyApaka evaM udAra hai| jaina zAstroM ke ve acche jJAtA bhI unadinoM meM gujarAtI cauthI kakSA meM par3hatA thaa| par3hane meM manijI ke kahane kA DhaMga bhI bahuta rocaka hai / bIca-bIca bhArI parezAnI ko anabhava hotA thaa| zAlA ke samaya meM unhoMne vyaMga vinoda kI bhI halkI chIMTa rakha dI haiN| apane baste lekara hamaloga sarovara taTavartI khaNDaharoM meM itihAsa ko sahaja aura rasamaya banAne kA unakA prayala chipA dete aura vahIM khelA krte| khaNDahara banAne vAloM ke bahuta hI abhinandanIya hai|" prati una dinoM bhI hamAre bAla-hRdaya meM apAra zraddhA thii| jaina kala meM utpanna na hote haiM bhI alpavaya meM maiMne jaina mani karIba Der3ha sAla pahale jayapura saMgha ke anurodha se ve dokSA aMgIkAra kii| saubhAgyavaza cAturmAsa ke liye baMbaI lambA vihAra karake pAlotAnA se jayapura caumAsA karane jAnA pdd'aa| vahAM prAcIna gujarAtI bhASA aura sAhitya pahu~ce to asvastha ho gye| usI hAlata meM paryuSaNA ke ke gambhIra gaveSaka zrIyukta mohanalAla bhAI dalIcanda desAI vyAkhyAna Adi kA zrama adhika pdd'aa| taba se unakA eDavokeTa, bhAratIya vidyA bhavana ke pradhAna saMcAlaka-purA- zarIra kSINa hone lgaa| jayapura saMgha ne upacAra meM koI tatvAcAryamuni zrIjinavijaya aura prakhyAta purAtatvajJa DA. kamo nahIM rakhI para svAsthya giratA ho gayA aura tA0 28 haMsamukhalAla dhIrajalAla sAMkaliyA Adi adhyavasAyI sitambara ko zAma ko hRdayagati avaruddha ho ke svargavAsa ho anveSakoM kA satsaMga milaa| unake dIrgha anubhava dvArA gyaa| jaina saMgha ne eka nAmI lekhaka aura udbhaTa purAtatvajJa zodhaviSayaka jo mArga darzana milA usase merI abhiruci aura vidvAna aura pratibhAzAlo muni ko kho diyA jisakI pUrti bhI gaharI hotI gyii| mere mAnasika vikAza para aura honI kaThina hai / munijI ke prati maiM apano hArdika zraddhAMjali kalAparaka dRSTidAna meM uparyukta vidvat tripuTI ne jo zrama arpita karatA huuN|
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArya zrojinamaNisAgarasUri [ bhaMvaralAla nAhaTA] zrIkSamAkalyANajI mahArAja ke saMghAr3e meM zrIjinamaNi- (dvitIya) kRta 'Atmabhramocchedana bhAnu' nAmaka 80 pRSTha kI sAgarasUrijI mahArAja eka viziSTa vidvAna, lekhaka, zAnta- pustikA ko vistRta kara 350 peja meM unhIM ke nAma se mUrti aura satkriyAzIla sAdhu hue haiN| ve nispRha, tyAgI prakAzana karavAyA, yaha ghaTanA ApakI niHsvArthatA aura aura suvihita kriyAoM, vidhi-maryAdAoM ke rakSaka the| udAratA ko prakaTa karato hai| ApakA janma saMvat 1943 meM rUpAvaTI gAMva ke poravAr3a usa samaya sametazikharajI ke adhikAra ko lekara gulAbacandajI kI patnI pAnIbAI kI kukSi se huaa| zvetAmbara aura digambara samAja meM bar3A bhArI kesa cala ApakA manajo nAma thA aura manamaujI aise the ki sAdhuoM rahA thA. udhara sarakAra apanI senA ke liye bUcar3akhAnA ke pAsa to nahIM jAte para sAMpoM se khelate the, unheM unakA kholanA cAhatI thii| zve0 samAja kI ora se pairavI karane koI bhaya nahIM thaa| eka vAra gA~va vAloM ke sAtha siddhA- vAle kalakattA ke rAya badrIdAsajI the| unhoMne kArya siddhi calajI yAtrArtha caitropUnama para gaye aura vahA~ para Apako ke liye adhyAtmika zakti ko AvazyakatA mahasUsa kI aura apUrva zAnti milii| ApakA hRdaya AtmakalyANa karane devo sahAyatA prApta karane ke liye sAdhu samAja se nivedana aura prabhu ke mArga para calane ke liye lAlAyita ho gyaa| kiyaa| samaya itanA kama thA ki paidala pahu~canA sambhava mAtA-pitA vRddha the, logoM ne gA~va jAkara kahA-mAtA nahIM thaa| sumatisAgarajI ke pAsa yaha prastAva AyA to pitA Aye para manajI to apanI dhuna ke pakke the bhagavAna unhoMne maNisAgarajo ko mAnanIya gulAbacaMdajI DhaDDhA aura ke samakSa sarva tyAga kA brata le liyA thaa| mAtA-pitA dhanarAjajI botharA ke sAtha rela meM sammetazikharajI bheja ko nirupAya hokara AjJA denI pdd'o| Apane saM0 1960 diyA / maNisAgarajI kI taruNAvasthA tho, dhuna ke pakke aura vaizAkha sudi 2 ko siddhAcalajI meM muni sumatisAgarajI ke guru AmnAya ke bala para unhoMne tapazcaryApUrvaka sammetapAsa dIkSA lo| dIkSA se do dina pUrva eka vRddha munirAja zikharajI para jAkara jo anuSThAna kiyA, usase zvetAmbara ne kahA-tuma tapAgaccha ke poravAr3a ho, kharataragaccha meM samAja ko pUrNa saphalatA prApta ho gii| samAja meM inakI kyoM dIkSA lete ho! para unhoMne socA dharma ke nAma para bahuta bar3I pratiSThA baDhI, kalakattA saMgha ne inheM kalakatA yaha bheda buddhi kyoM ? mujhe Atma kalyANa karanA hai, zAstroM kA bulAyA aura chaH varSa kalakattA bitAye / anuSThAna ke liye adhyayana karake sahI mArga para calanA ho zreyaskara hai na ki rela meM zikharajI Ane kA daNDa prAyazcita mAMgA to usa gaDDara pravAha se| unhoMne zAstroM kA adhyayana prArambha samaya ke mahAmuni kRpAcandajI, Adi kharataragaccha evaM tapAkiyA ora saM0 1964 meM to saMgha ke Agraha aura upakAra gaccha ke muniyoM kI ora se nirNaya milA ki yaha daNDa dene buddhi se guru-ziSyoM ne rAyapura aura rAjanAMdagA~va alaga kA kAma nahIM, zAsana prabhAvanA ke kArya meM sAdhujovana ke alaga cAturmAsa kiyaa| yogirAja zrIcidAnandajI upavAsAdi tathA IryApathiko nitya-kriyA hI paryApta hai /
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ saM0 1966 meM vidyAvijayajI ne "kharataragaccha vAloM kiyaa| jaba TAlamaTUla hone lagI to maNisAgarajI ne kI paryuSaNAdi kriyAyeM laukika paMcAMgAnusAra hone se azA- devadravya nirNayaH nAmaka eka pustikA prakAzita kii| strIya haiM, isa viSaya kA vijJApana nikAlA / rAya badrIdAsa indaura meM sthAnakavAsI prasiddhavaktA cothamala jI ke ziSya jI Adi kharataragaccha ke zrAvakoM ke Agraha se unhoMne isa ne 'guru guNaM mahimA' pustikA meM mukhavastrikA ko lekara bhramapUrNa pracAra ko rokane ke liye vidvatApUrNa uttara dene kI vivAda khar3A kiyA jisameM mUrtipUjaka samAja kI nindA kI prArthamA ko to Apane zAstra pramANa ke hetu grantha sulabha gii| AcArya zrIjinakRpAcandrasUrijI vahAM para the / karane ke liye lambI sUcI dI / badrIdAsajI ne tatkAla pATaNa, upadhAna calatA thA, pUrNAhuti para sumatisAgarajI ko khaMbhAta Adi sthAnoM se prAcIna tADapatrIya aura kAgaja kI mahopAdhyAya pada va maNisAgarajI ko panyAsa pada diyA hastalikhita pratiyAM maMgA kara prastuta kii| maNisAgarajo gyaa| sthAnakavAsiyoM kI ora se AcArya zrI ke pAsa na pahala tA eka sAragabhita choTA lekha likhakara jinayazaH pustaka kA uttara mAMgA gayA to zAntamatti AcArya sUrijI, zivajIrAmajI, kRpAcandajI va pratinI puNyazrIjI mahArAja ne maNisAgarajI kI ora sAbhiprAya dekhaa| Adi ko bhejaa| sabane NisAgarajI ke lekha ko mata. unhoMne dUsare hI dina vijJapti f kAlakara zAstrArtha ke lie kaNTha se prazaMsA ko, use prakAzita karavAyA yahI lekha AhvAna kiyA, para nirdhArita mitI se pUrva hI muni cauthamala Age calakara eka hajAra peja ke 'vRhatparyaSaNA nirNaya' jI apane ziSya sahita vihAra kara gye| maNisAgarajI mantharupa meM prakAzita huaa| cupa na baiThe unhoMne Agama pramANa saha AgamAnusAra ___kalakatte se vicarate hue bambaI padhArane para kRpAcandra- mu~hapatti kA nirNaya aura jAhira udghoSaNA na0 1-2-3 sarijI ne sumatisAgarajI ko upAdhyAya pada va maNisAgarajI pustaka likhakara prakAzita karavA dii| ko paNDita pada se vibhUSita kiyaa| saM0 167. meM tapA- vartamAna kAla meM hindI bhASA meM jainAgamoM ke prakAzana gaccha ke kaI mahArathI bambaI meM A virAje aura tapAgaccha se janatA kA vizeSa upakAra ho sakatA hai, isa uddazya se kI ora se kalakatte vAle vivAda ko uThAne ke sAtha sAtha Apane koTA meM jaina priNTiMga presa ko sthApanA karavAI prabhu mahAvIra ke SaT kalyANaka mAnyatA kA bhI virodha aura isake dvArA 7-8 AgamoM ke hindI anuvAda prakAkiyA / donoM ora se isa vivAda meM cAlosoM parce nikle| zita krvaaye| gurujI kI vRddhAvasthA aura prakAzanAdi maNisAgarajI dvArA zAstrArtha kA AhvAna karane para koI ke lie Apa 14 varSa taka koTA ke Asa-pAsa raha / unakA sAmanA na kara sakA jisase sarvatra kharataragaccha kA prakAzana vyavasthA Adi bandhana unake tyAgI jIvana ke sikkA jama gayA aura koI kharataragaccha kI mAnyatA ko liye bAdhaka thA, ata: saba kucha chor3akara nikala par3e aura azAstrIya kahane kA dussAhasa na kara skaa| kezariyAjI yAtrA karake AbU meM yogirAja zAMtivijayajI jaina samAja meM maNisAgarajI apane pADitya aura mahArAja ke pAsa gye| ye unake pAsa eka varSa rahe, zAstrArtha ke liye prasiddhi pA cuke the| devadravya ke viSaya rAtri meM ghaNToM ekAnta vArtAlApa karate, gupta sAdhanA ko lekara sAgarAnandasUrijI aura vijayadharmasUrijI ke krte| yogirAja ne Apako upAdhyAya pada se alaMkRta matabheda-vivAda calatA thaa| maNisAgarajI bhI zAstra carcA kiyaa| maNisAgarajI meM yaha vizeSatA thI ki pratike liye indaura padhAre / aura vijayadharmasUrijI se patra vyavahAra pakSiyoM kI kar3I AlocanA karate hue bhI ziSTa bhASA
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ / 168 1 aura prema vyavahAra rakhate the| yogirAja ne ApakI svanAmadhanya jainAcArya zrIjinaRddhisUrijI mahAgaja ne yogyatA, vidvattA, nirAbhimAnIpana Adi kA bar3A Adara Apako AcArya padase alaMkRta kiyaa| yadyapi Apako kiyaa| pada-lAlasA lezamAtra bhI nahIM thii| sammetazikhara tIrtha rakSA AbU se vihAra kara maNisAgarajI lohAvaTa pdhaare| ke samaya 22 varSa kI umra meM kalakattA saMgha ne AcArya zrIharisAgarajI mahArAja aura Apake guru mahArAja eka pada denA cAhA to Apane sarvathA asvIkAra kara diyA hI guru ke ziSya the ata: choTe hone para bhI ve kAkA guru thA para bIkAnera meM saMgha ke Agraha aura AcArya mahArAja the| donoM kA kabhI paraspara milanA nahIM huA parantu kI AjJA ko zirodhArya karanA pdd'aa| AcAryazrI inheM gaccha kA 'prANa' samajhate the aura varSoM saM0 2003 koTA cAturmAsa meM Apane guNacaMdra, se bulAte the, ata: lohAvaTa jAkara AcArya mahArAja se bhakticandra aura gautamacandajI ko dIkSita kiyaa| AcArya bar3e prema pUrvaka mile| zrAvakoM ke Agraha se phalodI zrIjinaratnasUrijI, upAdhyAya labdhimunijI Adi ke pdhaare| phalodI cAturmAsa meM kaI bAlaka Apake pAsa sAtha caturmAsa kara anyAnya sthAnoM meM vicaraNa karane lge| dhArmika jJAna prApta karane Ate the unameM se bastImala mAlavAr3A meM Apane upadhAna tapa karavAyA aura mAlAropaNa jhAbaka ne mitroM ke bIca dIkSA lene kI pratijJA kara lI mahotsava para vinayasAgarajI ko upAdhyAya pada diyaa| isake aura vaha dIkSA maNisAgarajI se hI lene ke kRtapratijJa Der3ha mahIne bAda tA0 6 pharavarI 1951 ko ve svargavAsI the| maNisAgarajI ne kabhI kisI ko dIkSita nahIM kiyA ho gye| thA para vastImala ke nizcaya ke Age unako dIkSA dekara Apa bar3e gItArtha, sarala aura AtmArthI the / 22 ghaMTe muni vinayasAgara banAnA pdd'aa| AcArya mahArAja aura taka kA mauna dhAraNa karate aura 15-16 ghaMTe japa-dhyAna meM vIraputra AnaMdasAgarajI ke pArasparika matabheda ko miTA bitAte the| vinaya-veyAvacca kA adbhuta guNa thA, apane kara gaccha meM aikya sthApita karane ke liye Apane satprayatna gurumahArAja kI to sevA kI ho para sAthiyoM dvArA tyakta karake phalodI meM eka vRhatsammelana bulA kara saMgaThana itara sAdhuoM kI mahInoM sevA kii| malamUtra utthaayaa| kiyaa| Apa sAdhvI aura zrAvikA samAja se kama paricaya rakhate / kavalAgacchIya muni jJAnasundarajI ne eka pustaka vidvAra meM Arambha Adi na ho isalie rasoiyA Adi sAtha likhI-'kyA puruSoM kI pariSad meM jaina sAdhvI vyAkhyAna nahIM rkhte| jainoM kA ghara na hotA to mArgadarzaka ke pAsa khAkhare de sakatI hai ?' ise par3hakara ApakI zAstrArtha-pravRtti jAga Adi lekara gA~va-goTha meM chAcha Adi lekara bihAra karate uThI aura 'janadhvaja meM' 'hA~ !' sAdhvI ko vyAkhyAna dene rahate / vihAra meM garama pAnI Adi kI vyavasthA-Arambha kA adhikAra hai" zIrSaka lekhamAlA 20 aMkoM meM nikAlI se bacakara lauMga-triphalAdi ke prAzuka jala se saMyama sAdhanA jo "sAdhvI vyAkhyAna nirNaya" nAmaka pustaka ke rUpa meM karate the| Apako nAma kA moha nahIM thaa| lambe jIvana meM hajAroM grantha Aye, adhyayanakara jJAnabhaMDAra Adi meM de diye bhI prakAzita huii| para apane nAma se koI jJAnabhaMDAra Adi saMsthA nahIM Apane upadhAna tapa kI AvazyakatA mahasUsa kara chaH kholii| nispRha, zAnta aura sAdhutA kI mUrti maNisAgarajI golI upadhAna karAye the / saM0 2000 meM bIkAnera meM pauSa kRSNA vAstava meM eka maNi hI the| unakA Adarza jIvana sAdhakoM 1 ko upadhAna karAyA aura mAlAropaNa ke avasara para ke lie preraNAsUtra bane /
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ kharataragaccha ke sAhityasarjaka zrAvakagaNa [ lekhaka - agaracanda nAhaTA ] kI jainadharma mahAn tIrthaGkaroM kI eka sAdhanA paramparA hai / sAdhu-sAdhvI zrAvaka-zrAvikA caturvidha saMgha - tortha sthApanA tIrthaGkara karate haiM / sAdhanA ke do mukhya mArga unhoMne batalAye haiM, aNagAra dharma aura sAgAra dharma sAdhusAdhvI aNagAra dharma kA va zrAvaka-zrAvikA AgAra dharma kA pAlana karate haiM arthAt sAdhu-sAdhvI pacamahAvratadhArI hote haiM aura zrAvaka-zrAvikA samyaktva tathA bAraha vratoM ke dhAraka hote haiM / sAdhu-sAdhvI kI AvazyakatAeM sImita hone se unakA adhikAMza samaya svAdhyAya dhyAna aura tapa saMyama meM vyatIta hotA hai ataH unheM apanI jJAna-vRddhi, sAdhusAdhviyoM ko vAcanA pradAna, zrAvaka-zrAvikAdi bhavyoM ko dharmopadeza dene ke sAtha-sAtha grantha-nirmANa aura lekhana ke lie kAphI samaya mila jAtA isalie adhikAMza jaina sAhitya jainAcAryoM va muniyoM dvArA racita prApta hai / para zrAvaka samAja apanI AjIvikA va gRha vyApAra meM adhika vyasta rahatA hai isalie unake racita sAhitya alpa parimANa meM prAsa hotA hai / kharataragaccha meM bhI AcAryoM va muniyoM kA jitanA vizAla sAhitya upalabdha hai, usake anupAta zrAvakoM kA racita sAhitya bahuta hI kama hai| phira bhI samaya-samaya para jina vidvAna eva kavi zrAvakoM ne prAkRta, saMskRta, apabhraMza rAjasthAnI gujarAtI hindI Adi meM jo racanA kI hai unakA yathAjJAta vivaraNa yahAM prakAzita kiyA jA rahA hai / meM gyArahavIM zatAbdI ke AcArya varddhamAnasUri aura unake vidvAna ziSya jinezvarasUri se kharataragaccha ko viziSTa paramparA prArambha hotI hai / saM0 1422 meM kharataragaccha ke rudrapallIya zAkhA ke somatilakasUri racita samyaktva saptatikA vRtti ke anusAra gyArahavIM zatAbdI ke suprasiddha tilakamaMjarI nAmaka apratima kathA grantha ke praNetA mahAkavi dhanapAla ke pitA jinezvarasUri ke mitra the aura dhanapAla ke bhrAtA zobhana (caturviMzati ke praNetA) jinezvarasUri ke ziSya the / isa pravAda ke anusAra kharataragaccha ke prathama zrAvaka kavi dhanapAla mAne jA sakate haiM / mahAkavi dhanapAla kI tilakamaMjarI ke atirikta RSabhapaMcAzikA, saccaurIya mahAvIra utsAha, jinapUjA va zrAvaka-vidhi prakaraNa Adi racanAeM prApta hai| prAkRta, saMskRta, apabhraMza tInoM bhASAoM meM prApta racanAeM prakAzita ho cukI haiN| zrIjinadattasUrijI ke ullekhAnusAra zrIjinavallabhasUrijI kAlIdAsa ke sadRza viziSTa kavi the / unakebhakta nAgora nivAsI dhanadeva zrAvaka ke putra padmAnaMda saMskRta bhASA ke acche kavi the / unake racita verAgya zataka prakAzita cu hai / zrIjinadattasUrijI ke zrAvaka palhakavi racita jinadattasUri stuti kI tAr3apatrIya prati jesalamera bhaMDAra meM prApta hai / yaha stuti hamAre 'aitihAsika jainakAvya-saMgraha' meM prakAzita hai| jinadattasUrijI ke anya zrAvaka kapUramala ne brahmacaryaM parikaraNam ( gA0 45 ) maNidhArI jinacandrasUrijI ke samaya meM banAyA thA jise hama 'maNidhArI jinacandrasUri' kI prathamAvRtti meM prakAzita kara cuke haiM / maNidhArIjI ke zrAvaka 'lakhaNa' kRta 'jinacandrasUri aSTaka' uparyukta grantha kI dvitIyAvRtti meM prakAzita hai /
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ / 150 , ___ vAdi-vijetA jinapatisUrijo ne maroTa ke nemicanda calakara dillI samrATa alAuddIna khilacI ke koza aura TaMkabhaMDArI ko saM0 1253 meM pratibodha diyaa| bhaMDArIjI ke zAla ke adhikArI bane aura apane vividhaviSayaka anUbhava putra ne jinapatisUrijI se dIkSAgrahaNa kI ve unake putra ke AdhAra se ratnaparIkSA saM0 1372 meM putra hemapAla ke jinezvarasUri bane / zrInemicandra bhaMDAro acche vidvAna the, lie gA0 132 meM racA, jisako hindI anuvAda aura anya unakA prAkRta bhASA meM racita "SaSTizataka prakaraNa" zvetA. mahattvapUrNa racanAoM ke sAtha hamane apane "ratnaparIkSA' mbara samAja meM hI nahIM, digambara samAja taka meM mAnya grantha meM prakAzita kiyA hai| vAstuzAstra saMbandhI vastusAra huaa| usakI kaI TIkAe aura bAlAvabodha vidvAna nAmaka racanA bhI prAkRta kI 205 gAthAoM meM hai jo muniyoM dvArA racita upalabdha aura prakAzita haiN| bhaMDArIjo kannANApura meM saM0 1372 vijayAdazamI ko racI gaI aura ko dUsarI racanA jinavallabhasUri guNavarNana / gA0 35 ) hai hindI anuvAda saha paMDita bhagavAnadAsajI ne ise prakAzita aura hamAre aitihAsika jaina kAvya saMgraha meM prakAzita ho kara dI hai| jyotiSa viSayaka gA0 243 kA jyotiSasAra cakI hai| inake atirikta eka gAthA kA pArzvanAtha grantha bhI saM01372 meM rcaa| gaNita viSayaka gaNitasAra stotra jesalamera bhaMDAra meM milA hai| nAmaka mahatvapUrNa grantha 311 gAthA kA rcaa| ApakI __ jinapatisUrijI ke do bhakta zrAvaka sAha rayaNa aura anya mahatvapUrNa racanA dhAtotpatti gA057 kI hai ise bhI kavibhattau ne 20 gAthAoM ke "jinapatisUri dhavala gIta hamane anuvAda sahita yU. pI. hisTorIkala jarnala meM prakAbanAye jo hamAre aitihAsika jainakAvya saMgraha meM prakA- zita karavA diyA hai| zita haiN| bhAratIya sAhitya kA advitoya grantha-dravyaparokSA mudrAjinezvarasUri ke samaya zrAvakakavi jhagar3ane "samyaktva zAstra sambandhI hai jo 146 gAthAoM meM saM0 1375 meM mAI caupAI' saM01.31 meM banAI jo bar3audA se prakA racA gyaa| isameM bhAratIya prAcIna sikkoM kA bahata ho mahatvazita "prAcIna gUrjara kAvya saMcaya meM chapa cukI hai| pUrNa vaijJAnika vivaraNa diyA hai jisase aneka mahatvapUrNa zrIjinakuzalasUrijI ke guru zrIjinacandrasUriz2I ke navInatathya prakAza meM Ate haiN| una sikkoM kA mApa tola zrAvaka lakhamasIha racita jinacandrasUri varNanArAsa ( gA0 bhI sahI rUpa meM diyA gayA hai kyoMki ve svayaM alAuddIna 47 ) jesalamera bhaDAra se prApta huA hai, pratilipi hamAre bAdazAha ko TaMkazAla meM adhikArI rahe the| ata: usameM saMgraha meM hai| alAuddIna ke samaya taka kI mudrAoM kA vizada vivaraNa diyA uparyukta zrIjinacandrasUrijI ke samaya meM Thakkura pherU gayA hai| Thakkura pherU ke granthoM kI ekamAtra prati hamane nAmaka bahuta bar3e granthakAra kharataragaccha meM hue| unakI kalakatte ke nitya maNi jIvana jaina lAibrerI ke jJAnabhaMDAra prathama racanA "yugapradhAna catuSpadikA" saM0 1347 meM racI meM khoja ke nikAlI thii| ina mahatvapUrNa granthoM ke sambandha gaI ukta racanA ko hamane saMskRta chAyA va hindI anuvAda meM sarvaprathama hamane vizvavANI meM lekha prakAzita kiyA thaa| sahita 'rAjasthAna bhArato' meM prakAzita kI thii| Thakkura svargIya muni kAntisAgarajI ke bhI vizAla-bhArata meM lekha pherU kannANA nivAsI the yaha catuSpadikA apabhraza ke 26 prakAzita hue the| prApta sabhI granthoM kA saMkalana karake hamane padyoM meM rAjazekhara vAcaka ke sAnidhya meM mAgha mahIne meM purAtattvAcArya munijinavijayajI dvArA rAjasthAna prAcya racI gii| ye pherU, zrImAla dhAMdhiyA candra ke suputra the, Age vidyA pratiSThAna, jodhapura se "ratnaparIkSAdi-sapta-grantha saMgraha"
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ / 17 nAma se prakAzita karavA diyA hai| sva0 muni kAnti- (draupadI viSayaka ) 3 kAdambarI maMDana ( kAdambarI kA sAgarajI ne inake eka anya grantha bhUgarbhaprakAza (zloka sAra ) 4 zRgAra maMDana 5 alaMkAra maMDana 6 saMgIta maMDana 51) kA ullekha kiyA hai para hameM abhI taka kahIM se prApta 7 upasarga maMDana 8 sArasvata maMDana ( sArasvata vyAkaraNa para nahIM ho sakA hai| vistRta vivecana ) caMdravijaya prabandha / " inameM se kaI caudahavIM zatAbdI ke zrAvaka kavi samadhara racita nemi- natha to maMDana nathAvalI ke nAma se do bhAgoM meM 'hemacaMdra nAtha phAgu gA0 14 kA prakAzita ho cukA hai| pandrahavIM sUri nathamAlA" pATaNa se prakAzita ho cuke haiM / zatAbdI ke jinodayasUri ke zrAvaka viddhaNu kI zAnapaMcamI "maMDana kI taraha dhanarAja yA dhanada bhI bar3A acchA caupaI saM0 1421 bhA0 zu0 11 guru ko racI gii| vidvAna thaa| isane 'dhanada trizatI' nAmaka natha bhartRhari kavi viddhaNu Thakkura mAhela ke putra the, isakI prati pATaNa ke kI taraha zatakatrayI kA anakaraNa karane vAlA likhA hai| saMgha bhaMDAra meM upalabdha hai| kharataragaccha ke mahAn saMskRta vidvAna zrAvaka kavi yaha kAvyatraya nirNayasAgara prepa kAvyamAlA 13 ve gucchaka meM chapa cukA hai| ina maMthoM meM inakA pANDitya aura kavitva maNDana mAMDavagaDha meM rahate the aura AcArya zrIjinabhadrasUrijI acchI taraha pragaTa ho rahA hai / ke parama bhakta the| inhoMne Thakkura pherU ko bhAMti itane adhika viSayoM para saMskRta grantha banAye haiM jitane aura kisI maMDana kA vaMza aura kuTumba kharataragaccha kA anuyAyI zrAvaka ke prApta nahIM hai| maMtrI maMDana zrImAla vAhar3a ke thaa| ina bhrAtAoM ne jo ucca koTi kA zikSaNa prApta kiyA thA vaha isI gaccha ke sAdhuoM kI kRpA kA phala putra the inake jIvanI ke saMbandha meM inake Azrita mahezvara kavi ne "kAvya manohara" nAmaka kAvya racA hai| muni thaa| isa samaya isa gaccha ke netA jinabhadrasUri the isa jina vijayajI ne vijJapti-triveNI meM maMtrI maMDana saMbandhI liye unapara inakA anurAga va sadbhAva svabhAvata: hI adhika thaa| ina donoM bhAiyoM ne apane apane pratho meM ina acchA prakAza DAlA hai| ve likhate haiM-"ye zrImAla jAti ke sonigirA vaMza ke the / inakA vaMza bar3A gauravapUrNa AcArya kI bhUri bhUri prazaMsA kI hai| inane jina bhadrasUri va pratiSThAvAna thaa| maMtrI maMDana aura dhanadarAja ke pitAmaha ke upadeza se eka vizAla siddhAnta koSa likhAyA thaa| kA nAma 'jhaMjhaNa' thaa| maMDaNa bAhar3a kA choTA putra thA va vaha jJAnabhaMDAra mAMDavagar3ha kA vidhvaMza hone se vikhara gayA dhanadarAja dehar3a kA eka mAtra putra thA ina donoM cacere sohI nara para usakI kaI pratiyAM anyatra kaI jJAnabhaMDAroM meM prApta hai| para usakA bhAiyoM para lakSmIdevI kI jaiso prasanna dRSTi thI vaise sara- pragaTa-prabhAvI zrIjinakuzalasUrijI ke divyASTaka, svatI devI kI pUrNa kRpA tho arthAt ye donoM bhAI zrImAn jisakI racanA jinapadmasUrijI ne kI thI, para gharaNIdhara ko hokara vidvAna bhI vaise hI uccakoTi ke the|" avacUri prApta hai para kavi kA vizeSa paricaya aura samaya ko "maMDana ne vyAkaraNa, kAvya, sAhitya, alaMkAra aura nizcita jAnakArI nahIM mila skii| solahavIM zatAbdI ke saMgIta Adi bhinna-bhinna viSayoM para maMDana zabdADita aneka zrAvaka kavi lakSmosena vIradAsa ke pautra evaM hamIra ke graMtha likhe haiN| inameM se 6 natha to pATaNa ke bAr3I pArzva- putra the| unhoMne kevala solaha varSa kI Ayu meM jina nAtha bhaMDAra meM saM0 1504 likhita upalabdha haiM: jo ye vallabhasUri ke saMghapaTTaka jaise kaThina kAvya kI vRtti saM0 haiM-1 kAyamaMDana (kaurava pAMDava viSayaka ) 2 campUmaMDana 1511 ke zrAvaNa meM bnaaii|
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ / 12 / jinadattasUri jJAna bhaMDAra sAtaveM granthAMka ke rUpa meM u. banArasIdAsajI kA arddhakathAnaka nAmaka hindI kI harSarAja ko laghu vRtta evaM sAdhukIti kI avacUri saha pahalA padyabaddha Atmacarita hindI sAhitya meM apane DhaMgakA prakAzita ho cukI hai| advitIya grantha hai| samayasAra, banArasI-vilAsa, nAmamAlA satarahavIM zatAbdI meM hindI jaina kaviyoM meM kavivara Adi Apako racanAeM paryApta prasiddha haiM aura prakAzita haiN| banArasodAsa sarva zreSTha kavi mAne jAte haiN| ve zrImAla satarahavIM zatAbdI ke aMta meM lakhapata nAmaka kharatarajAti ke khaDagasena viholiyA ke putra aura jaunapura ke nivAsI gaccha ke eka zrAvaka kavi hue haiM jo sindhu deza ke sAmuhI the| kharataragaccha kI zrojinaprabhasUri zAkhA ke vidvAna nagara ke kUkar3a copar3A tejasI ke putra the| inakI prathama bhAnucandragaNi se Apane vidyAdhyayana aura dhArmika abhyAsa racanA tiloyasuMdarI maMgalakalaza co0 saM0 1661 ke A0 kiyA thA / banArasIdAsajo ke liye bhAnucandrajI ne mRgAMka- su0 7 thaTTAnagara meM buharA amarasI ke kathana se racita hai| lekhA caupAI saM0 1663 meM jaunapura meM bnaaii| banArasI. 12 patroM kI prati kA kevala aMtima patra hI tapAgaccha bhaMDAra dAsajI ne apanI nAmamAlA Adi racanAoM meM apane jesalamera meM hamAre avalokana meM AyA thaa| kavi kI vidyAguru bhAnucandra kA sAdara smaraNa kiyA hai| Age dUsarI racanA mRgAMkalekhA rAsa saM 1664 zrA0 su0 15 calakara ye vyApAra ke hetu AgarA Aye aura samayasAra, budhavAra ko jinarAjasUri-jinasAgarasUri ke samaya meM racI gomaTTasAra Adi digambara granthoM ke adhyayana se inakA gii| 25 patroM ke antima 2 patra hI tapAgaccha bhaMDAra jhukAva digambara sampradAya kI ora ho gyaa| unake sAthI jesalamera meM hamAre dekhane meM Aye / kuvarapAla coraDiyA bhI 'siMduraprakara ke' padyAnuvAda meM 18vIM zatAbdI meM kavi udayacanda mathena bIkAnera meM sahayogI rahe haiM aura bhI kaI vyakti ApakI adhyAtmika hue, jo mahArAjA anUpasiMha se Adara prApta the| anUpasiMha carcA se prabhAvita hue aura banArasIdAsajI kA mata adhyA- ke nAma se inhoMne hindI meM anUpa zRgAra nAmaka grantha saM0 smamatI yA banArasImata nAma se prasiddha huaa| mulatAna 1728 meM banAyA, jisakI eka mAtra prati anupa saMskRta Adi dUravartI kharataragaccha ke osavAla bhI adhyAtmamata se lAyabrarI, bIkAnera meM hai| isako racanA saM0 1765 meM prabhAvita hue aura vahA~ jo bhI zvetAmbara kavi evaM vidvAna huii| udayacanda mathena kA tIsarA grantha pAMDitya-darpaNa gae unheM bhI adhyAtmika racanA karane ke liye prerita kiyaa| prApta hai| banArasIdAsajI kA vaha adhyAtma-mata aba digambaroM meM malukacanda racita pArasI vaidyakagrantha tivvasahAvI kA terahapaMtha nAma se prasiddha hai aura lAkhoM vyakti digambara hindI padyAnuvAda 'vaidyahulAsa'nAma se prApta hai| kavi ne sampradAya meM usa terahapaMthI sampradAya ke anuyAyI haiN| apanA vizeSa paricaya yA racanAkAlAdi nahIM die para malataH kavivara banArasIdAsajI kharataragaccha ke hI viziSTa isakI kaI hastalikhita pratiyAM kharataragaccha ke jJAnabhaMDAroM kavi the| upAdhyAya meghavijaya ne bhI apane yukti-prabodha meM dekhane meM AI ataH isake kharatara gacchoya hone kI nATaka meM inake kharatara gacchAnuyAyI hone kA ullekha kiyA saMbhAvanA hai| hai| banArasIdAsajI kI prArambhika racanAyeM zvetAmbara 19vIM zatAbdI meM ajImagaMja-makasUdAvAda ke zrAvaka sampradAya se sambandhita haiN| sabalasiMgha acche kavi hue jinhoMne saM0 1891 meM caubIsa
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 173 ] jina stavanoM aura viharamAna boso kI racanA ko inhoMne apanI racanA meM bhojanaharSasUri ke prasAda se rakhe jAne kA ullekha kiyA hai / 20vIM zatAbdI meM nAthanagara meM zrI amaracanda jo bocarA kharataragaccha ke kaTTara anuyAyI aura sukavi the| inake racita do cauvAsiyAM prakAzita ho cukI hai / ye pahale terApaMthI the bhojinavazaH sUrijI mahArAja ke ajImagaMja padhArane para aneka vAdavivAda ke pazcAt me kharataragacchA nuyAyo mandira mArgoM bane kharataragaccha ko AcaraNAoM Adi ke viSaya meM ApakA gaharA adhyayana va cintana thaa| zrImaddevacandrajI kI racanAeM Apako atyanta priya thii| uparyukta kharataragaccha ke zrAvaka kaviyoM ke atirikta katipaya choTe moTe aura bhI aneka kavi hue haiM jinake jinabhadrasUri gIta Adi racanAeM hamAre avalokana meM AI hai / khoja karane para aura kaI kharataragacchIya kaviyoM kI racanAeM prApta hogii| bIsavIM zatAbdI meM to hindI gadyapadya lekhaka, kaI kavi ho gae haiM jinameM se rAjA zivaprasAda sitArehiMda bahuta hI pratiSThita vyakti the| kharataragacchIya yati rAyacanda jI ne inake khAnadAna ke rAjA DAlacanda ke liye saM0 1838 meM kalpasUtra kA padyAnuvAda kiyA thaa| unhoMne vicitra mAlikA aura avayadI zakunAvalI ko racanA kii| rAjAzivaprasAda sitAre hinda' ke bahuta se grantha prakAzita ho cuke haiM unakI dAdI ratnakuMdari bobo lakhanaU ke rAjA baccharAja nAhaTA kI putrI thii| usane saM0 1844 meM mAtha di 5 ko prema nAmaka hindI kAvya banAyA / kaviyitrI kuMvari bahuta bar3I paMDitA thI aura usakA jhukAva kRSNa bhakti ko ora dikhAI detA hai| rAjA zivaprasAda sitAre hiMda ko lar3akI gomatI bIbI jenadharma kI acchI jAnakAra thI / yahakhAnadAna kharataragacchIya haiN| svayaM grantha racanA karane ke atirikta kharataragaccha ke bahuta se zrAvakoM ne vidvAna yatimuniyoM se anurodha kara anekoM racanAeM karavAyI thI / unasaba kA vivaraNa dekhane se kharatara gacchIya zrAvakoM ke sAhitya prema kA acchA paricaya mila jAtA hai| jJAnabhaMDAroM ko sthApanA ora abhivRddhi meM to bhAvaka samAja kA mahatvapUrNa yoga rahA hai| hajAroM pratiyAM unhoMne pracura dravya vyaya kara likhavAyI / kavijanoM ko samaya samaya para puraSkAra Adi dekara protsAhita kiyaa| kaI dhAvaka acche vidvAna the, para sAhitya nirmANa kA unheM suyoga prApta nahIM huA / vidvAnoM kA satsaMga, svAdhyAya prema unheM bahuta rucikara rahA hai| samaya samaya para vidvAna muniyoM se unhone gambhIra viSayoM para prazna upasthita kara unase samAdhAna kiyA jisakA ullekha kaI praznottara granthoM meM pAyA jAtA hai / O kharatara gaccha ko kaI saMsthAoM ne vidvAna banAne kI yojanA banAI thI para kheda hai ki vaha yojanA saphala nahIM ho paayii| Aja bhI isa bAta kI bar3I AvazyakatA pratIta hotI hai ki ucita vyavasthA karake uccastarIya adhyayana kara jijJAsu vidyArthiyoM ko vidvAna banAne kA pUrNa prayatna kiyA jaay| kharataragaccha ke sAhitya ke saMpAdana prakAzana, navIna sAhitya nirmANa meM vidvAna zrAvakoM kI atyanta AvazyakatA hai |
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ apabhraM zakAvyatrayI : eka anuzIlana [ le0 DaoN0 devendrakumAra zAstrI ] yugapradhAnAcArya jinavallabhasUrijI ke paTTadhara, kharatara - gaccha ke paramaguru evaM bahuzruta vidvAn kavi zrIjinadattasUri kharataragaccha ke prasiddha AcArya the / yataH -.. etatkule zrIjinavallabhAkhyo gurustataH zrIjinacandrasUriH / supUrvasUristadanukrameNa babhUva varyo bahulaistapobhiH // - apabhraMzakAvyatrayI, pR0 35 unhoMne kevala saMskRta aura prAkRta bhASA meM hI nahIM apabhraMza bhASA meM bhI aneka granthoM kI racanA kara bhAratIya sAhitya ke bhANDAra ko atyanta samRddha kiyA / unakA janma gurjara deza meM dhavalakapura meM vi0 saM0 1932 meM huA thA / ve hUmar3a jAti ke vaNika the / vi0 saM0 1141 meM unhoMne dIkSA dhAraNa kI thI aura vi0 saM0 1166 meM ve sUri-pada ko prApta hue the / apabhraMza bhASA meM racI huI unakI tIna kAvya-kRtiyA~ parilakSita hotI hai| ye tInoM racanAe~ TIkA sahita 'apabhraMzakAvyatrayI' meM saMkalita haiM / apabhraM zakAvyatrayI kA sampAdana bar3audA ke prasiddha jainapaNDita zrIlAlacandra bhagavAnadAsa gAMdhI ne suyogya rIti se kiyA aura jisakA prakAzana san 1927 meM oriyanTala insTITyUTa, bar3audA se grantha kramAMka 37 ke antargata gAyakavAr3a oriyaNTala sIrija meM ho cukA hai| apabhraMza bhASA meM race gaye zrImajinadattasUri ke grantha nimnalikhita haiM 1. carcarI 2. upadezarasAyanarAsa 3. kAlasvarUpa kulakam carcarI 47 patroM kI laghu tathA sundara racanA hai / lokabhASA tathA zailI meM yaha racanA nRtyapUrvaka gAna karane ke lie pUjya guru zrIjinavallabhasUdi ke guNoM kI stuti ke nimitta racI gaI / zrIjinapAlopAdhyAya ke dvArA vihita vRtti se yaha spaSTa hai ki isa carcarI kI racanA vAgDadeza ke pramukha bha0 dharmanAtha ke jinAlaya vyAghrapura meM zrI jinadattasUri dvArA kI gayI thI / zrojinavallabhasUri kA smaraNa do vizeSaNoM ke sAtha kiyA gayA hai jugapavarAgamasUrihi guNigaNadullahaha / yugapravara tathA AgamasUri zrIjinavallabhasUri kA smaraNa bahuvidha kiyA gayA hai| vastutaH apabhraMza lokabhASA hone ke kAraNa guru-stutiyA~ isa bhASA meM likhI jAtI thIM / apabhraMza meM carcarI yA gIta likhe jAne ke do mukhya kAraNa the-- loka pracalita zailI meM bhAvoM kI abhivyakti tathA jana sAdhAraNa kI samajha meM Ane vAlI bolI kA prayoga | abhI khoja karate samaya lekhaka ko cittaur3agar3ha se zrIjinavalabhasUri ke gIta apabhraMza bhASA meM likhe hue mile haiN| isa racanA se yaha bhI patA calatA hai ki zrIjinadattasUri kI kavitvazakti guru paramparA se prApta huI thii| unakA kathana hai - loka meM kavi kAlidAsa kI racanAoM kA varNana kiyA jAtA hai / kintu vaha tabhI taka hai jaba taka kavi jinavallabha ko nahIM sunA / isI prakAra sukavi vAkpatirAja kI atyaMta prasiddhi hai, kintu vaha bhI jinavallabha ke Age phokI par3a jAtI hai / anya aneka sukavi unake kAvyAmRta ke lobhI inakI samatA nahIM kara paate| jo siddhAnta ke jAnakAra haiM ve unakA nAma sunakara hI santuSTa ho jAte haiM / isaliye lokapravAha se bacakara kumArga ko chor3a kara satmArga meM laganA cAhiye / yathA
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ / 171 ] parihari loyapavAhu payaTTiu vilivisau tAlarAsaka evaM vividha vAdya-dhvaniyoM kA bhA vAdana hotA pArataMti sahu. jeNa nihoDi kumaggasau / thaa| vividha prakAra se loga apane bhakti-bhAvoM ko pradadasiNa jeNa dusaMgha-susaMghaha aMtarau zita karate the| kavi kA kathana hai--jina mandiroM meM vamANajiNatitthaha kiyau nirantarau // 10 // ucita stuti aura stotra par3he jAte the, jo jinasiddhAntoM ke dUsarI racanA upadeza (dharma) rasAyanarAsa hai| isa para anukula hote the / zraddhAbharita hone para bhI rAta meM tAlabhI zrIjinapAlopAdhyAya kI vRtti milatI hai| yaha paddha- rAsaka pradarzita nahIM hotA thaa| dina meM bhI mahilAyeM puruSoM r3iyAbandha racanA hai| vRtti se spaSTa hai ki kavi ne loka- ke sAtha laguDarAsa nahIM khelatI thiiN| pravAha ke viveka ko jAgrata karane ke hetu sadguru svarUpa, uciya thutti thuyapADha paDhijjahiM caitya vidhivizeSa, tathA dharmarasAyanarAsa kI racanA kii| je siddha tihiM sahu saMdhijjahiM / sadguru ke sambandha meM usake lakSaNoM kA nirdeza karatA huA tAlArAsu vi diti na rayaNihiM kavi kahatA hai divasi vi lauDArasu saha~ purisihi // 6 // suguru su vuccai saccau bhAsai dhArmika loga kevala nATakoM meM nRtya karate the aura cakravartI paraparivAyi niyaru jasu nAsai / bharata tathA sagara ke abhiniSkramaNa kA evaM anya cakravartI savvi jIva jiva appau rakkhai caritoM kA pradarzana karate the| mukkhu maggu pucchiyau ju akkhai // 4 // dhammiya nADaya para naccijja hiM arthAt jo saca bolatA hai use suguru kahate haiN| jisa bharahasagaranikkhamaNa kahijjahi / ke vacanoM ko sunakara anya vAdiyoM kA bhaya naSTa ho jAtA cakkavaTibalarAyahaM cariyaI hai, sabhI jIvoM kI rakSA apanI rakSA kI bhAMti karane lagate navivi aMti haMti pavvaiyaI // 37 // haiM aura mokSa-mArga ke pUchane para jo sabhI ko batalAtA hai isa prakAra kavi ne yaha batAyA hai ki ina vividha rAsoM, vaha sugaru hai| tathA nRtya-gAnoM kA abhiprAya manoraMjana na hokara anta meM ___ jo jinavacanoM ko jyoM kA tyoM jAnatA hai. dravya vairAgya-bhAvanA kI abhivyaMjanA rahI hai / ataeva mAghamAlA kSetra, kAla aura bhAva ko bhI jAnatA hai aura unake ana- jalakrIr3A tathA jhUlA-pAlanA tInoM jinAlaya meM karanA sAra vartana bhI karAtA hai tathA unmArga meM jAte hue logoM niSiddha hai| ghara para kiye jAne vAle kArya bhI jina-maMdira ko rokatA hai (vaha suguru hai)| meM karanA ucita nahIM hai| jo jiNavayaNu jahaTThiu jANai mAhamAla - jalakolaMdolaya davvu khitu kAlu vi pariyANai / tivi ajutta na karati guNAlaya / jo ussaggavavAya vi kArai bali atthamiyai diNayari na dharahi ummaggiNa jaNu jaMtau vArai // 5 // gharakajjaI puNa jiNahari na karahiM // 36 // isa racanA meM kula 80 padya haiM / kavi ke yuga meM mAghamAlA lokavyavahAra ke sambandha meM una ke vicAra the-ki jo jalakrIr3A, laguDarAsa tathA vividha nRtya-gAnoM kA caityagRhoM beTA-beTiyoM ko paraNAte haiM ve samAnadharma vAle gharoM meM meM vizeSa pracAra thaa| mandiroM meM nATaka bhI khele jAte the| vivAha racate haiN| kyoki yadi vimata vAloM ke ghara
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ / 176 ] sambandha kiyA jAtA hai to nizcaya se samyaktva kI hAni kavi kA yaha kathana kitanA sundara hai ki yaha saMsAra dhatUre ke hotI hai| AcArya zrI kA yaha bhI kathana hai ki alpa dhana usa sapheda phUla ke samAna sundara tathA AkarSita karane vAlA se hI saMsAra ke sAvadya kArya sampanna ho jAte haiN| dhana hai, jo paudhe meM lagA huA manohara lagatA hai / kintu jaba kevala manuSya ke kuTumba ke nirvAha kA sAdhana hai| ataeva usakA rasa piyA jAtA hai taba saba sUnA lagatA hai| manuSya dhArmika kAryo meM dhana kA sadupayoga kara sabhyakttva kI prApti kA AyuSya thor3A hai / ataeva gurubhakti kara manuSyajanma kA prayatna karanA caahiye| samyaktva kI prApti pratikramaNa, saphala banAnA caahie| vandanA, navakAra ko sajjhAya Adi se hotI hai| unake ho jahiM dhari baMdhu juya juya dIsai zabdoM meM taM gharu paDai vahaMtu na dosai / paDikamaNaha vaMdaNai AullI jaM daDhabaMdhu gehu taM baliyau cita dharaMti karei abhullI jaDi bhijjaMtau sesau galiu // 26 // maNaha majjhi navakAru vi jjhAyai arthAta jisa ghara meM bAndhava alaga-alaga dikhalAI tAsu suTachu sammatu vi raayi||1|| apabhraMza kI tIsarI racanA kAlasvarUpakUlakama hai| yadyapi par3ate haiM vaha ghara naSTa ho jAtA hai| jisa prakAra se bandhu bAndhavoM ke eka ghara se alaga-alaga ho jAne para vaha ghara yaha battIsa chandoM meM nibaddha laghu racanA hai, kintu viSaya aura bhAvoM kI dRSTi se yaha sazakta racanA hai| jana sAmAnya ke / phUTa jAtA hai usI prakAra saMyamI janoM se rahita ghara bho lie yaha racanA atyanta upayogI hai| racanA sarala aura vinaSTa ho jAtA hai / dRr3habandha hone para bhI jisa ghara ko noMva meM pAnI ho vaha gala kara naSTa ho jAtA hai / ataeva bhAvapUrNa hai| isapara sUraprabha upAdhyAya kI likhI huI vRtti bho sAtha meM prakAzita hai| laukika samRddhi prApta karanA ho to ghara ko buhArI kI bhA~ti bA~dhanA caahie| yadi buhArI kA eka-eka tinakA manuSya janma ke saphala na hone kA kAraNa batAtA huA alaga-alaga kara diyA jAye to phira usase kaise buhArA kavi kahatA hai-yaha jana moha kI nIMda meM so rahA hai. kabhI jA sakatA hai? jAgatA hI nahIM hai| mohanIMda meM se uThe binA yaha zivamArga meM nahIM laga sakatA / yadi kisI sukhakara upAya se koI kajau karai buhArI baddho garu use jagAtA hai to usake vacana use acche nahIM lgte| sohai geha karei smiddhii| mohanidda jaNa suttu na jaggai jai puNa sA vi juyaM jaya kijai tiNa uTi Thavi sivamaggi na lggi| tA kiM kaja tIe sAhijai // 27 // jai suhatthu ku vi guru jaggAvai yugapravara AcArya jinadattasUrijo ke paTTadhara ziSya tu vi tavvayaNu tAsu navi bhAvai // 5 // maNidhArI zrIjinacandrasUri ke aSTamazatAbdI samAroha ke jisa prakAra hindI bhASA meM nirguNa santoM ne sira muMDA lene zubha sandeza ke rUpa meM Aja bhI unake ve vacana atyanta mahamAtra kA niSedha kiyA hai usI prakAra AcArya jinadattasUri tvaparNa tathA preraNAdAyaka haiM ki hama sabako ( sabhI samprabhI kahate haiM ki loka meM bahuta se sAdhu sanyAsI muNDita dAyoM ko) aba eka juTa hokara buhAro kI bhA~ti jinazAsana dikhalAI par3ate haiM, kintu unameM rAga dveSa bharapUra vilasita ke eka satra meM baMdha jAnA cAhie, tAki mAnavatA evaM dharma hai| isI prakAra bahuta se zAstra par3hate haiM, unakA nirvacana kI adhika se adhika sevA ho sake / tathA vyAkhyAna karate haiM, kintu paramArtha nahIM jAnate haiN| patAunake zabda haiMbahu ya loya luMciyasira dosahiM DaoN. devendrakumAra zAstrI, ema0 e0, para rAgaddo sihi sahu~ vilasahiM / pI-eca. DI0, paDhahiM guNahi satyai vakkhANahi zAsakIya snAtakottara mahAvidyAlaya, pari paramatthu titthu su na jANahi // 7 // nImaca (mandasaura) ma. prA
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ kharataragaccha paramparA aura cittaur3a [ rAmavallabha somAnI ] mevAr3a kA jainadharma se sambandha atyanta prAcIna kAla se thaa| bar3alI ke vIra saM0 84 ke lekha meM madhyamikA nagarI kA ullekha hai ' / ivetAmbara paramparA ke anusAra yahAM kaI ullekhanIya sAdhu huye haiM / inameM siddhasena divAkara, aura haribhadrasUri bar3e prasiddha huye haiM / havIM zatAbdI meM kRSNarSi 2 nAmaka eka jaina sAdhu bar3e vikhyAta hue haiM / inhoMne cittaur3a meM kaI zrAvakoM ko jaina dharma meM dokSita kiyA, isa samaya cittaur3a meM zvetAmbaroM ke sAtha-sAtha digambaroM kA bhI prAbalya thA / mahArAvala allaTa ke zAsanakAla meM zvetAmbaroM ko rAjyAzraya milanA zurU huA thA / isa samaya kaI zvetAmbara mandira bane jinakI pratiSThA saMDeragaccha ke yazobhadrasUri ne ko tho / samaya caityavAsiyoM kA bar3A prabala pracAra thA / usa kharataragaccha ke sAdhuoM kA prArambha meM jAlora, gujarAta Adi kSetroM meM acchA pracAra thA / usa samaya ye candragacchIya kahalAte the / mevAr3a ke cittaur3a meM sabase adhika samparka isa gaccha ke jinavallabhasUrikA huA ye prArambha meM caityavAsI the aura AsikA durga ke kurcapurIya gancha ke jinezvarasUri ke ziSya the / ye pATana meM abhayadevasUri ke pAsa zikSArtha Aye the / inhoMne caityavAsiyoM ko zAstra virodhI prakriyAoM se aprasanna hokara use tyAgakara abhayadevasUri se phira se dIkSA grahaNa ko thI / yaha ghaTanA vi0 (1) pUrNacandra nAhara jaina lekha saMgraha bhAga 1 pR0 T7 (2) agaracandra nAhaTA zodhapatrikA varSa 1 aka 1 meM lekha (3) lekhaka dvArA likhita 'mahArANA kumbhA' pR0 166 vIrabhUmicittaur3a pR0 116 / (apabhraM zakAvya(4) 33 trayI kI bhUmikA 4) / saM0 1138 ke bAda sampanna huI thI kyoMki isa saMvat meM likho "vizeSAvazyaka TokA" kI pragasti meM jinavallabhasUri ne apane Apako jinezvarasUri kA ziSya varNita kiyA hai / ye ghUmate-ghUmate cittaur3a aaye| yahAM cetyavAsiyoM ke virodha ke kAraNa ye caNDikA ke maTha meM Thahare / ye kaI zAstroM ke jJAtA the / ataeva zIghra hI inako bar3I prasiddhi ho gii| inake kaI upAsaka bhI ho gye| inameM zreSThi bahudeva sAdhAraNa, voraka, rAsala mAnadeva Adi the| jo kucha dharkaTajAti ke aura kucha khaMDelavAla the / inhIM zreSThiyoM ke sahayoga se jinavallabhasUri ne cittaur3a meM vidhicaitya ko sthApanA kI / isa samaya eka vistRta prazasti bhI khudAI jisakA nAma "saptasaptikA " rakkhA gayA hai| isameM 77 zloka haiM / isakI pratilipi AdaraNIya nAhaTAjI kI kRpA se mujhe prApta huI hai| isa prazasti meM cittaur3a, nAgaura Adi kaI sthAnoM para sambhavataH khudAyA gayA thA / kharataragaccha paramparA ke anusAra eka bAra naravarmA ke darabAra meM eka samasyA pUrti hetu AI / isakI naravarmA ke paMDitagaNa pUrti nahIM kara sake taba cittaur3a meM ise jinavallabhasUri ke pAsa bhejI / inhoMne tatkAla pUrti karake bhijavA do / kAlAntara meM jaba ve ghUmate-ghUmate dhArAnagarI pahu~ce (5) citrakUTa naravara nAgapura mahapurAdisambandhini suprazastiSu likhitvA ca nidarzitAni... " ( apabhraMzakAvyatrayI meM prakAzita carcarI gAthA 121 ) "
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ to naravarmA ne inakA bar3A sammAna kiyA aura inheM kAphI dAna dene kI icchA prakaTa kI / inhoMne ise asvIkAra karate huye kevala itanA hI kahA ki ve cittaur3a meM nirmita vidhicetya kI pUjA ke nimitta va pAruttha mudrAoM kI vyavasthA cittaur3a kI maMDapikA se karavA deveM / tadanusAra vyavasthA karA dI gii| inakA dehAvasAna cittaur3a meM vi0 sa0 1167 kArtika badi 12 ko huA thA / isake kucha samaya pUrva hI inakA pATotsava cittaur3a meM hI sampanna karAyA gayA thaa| inake dvArA viracita granthoM meM saMghapaTTaka, dharmazikSA, piMDavizuddhi, dvAdazakulaka prakaraNa Adi prasiddha haiM / jinadattasUri jinavallabhasUri ke bAda AcArya bane / inakA pATotsava cittaur3a meM vi0 saM0 1966 vaizAkha sudi 6 ko huA / inakA prArambha kA nAma somacandra thA aura AcArya banane para inheM jinadatta nAma diyA gayA thA / caityavAsiyoM kA bar3A pracAra cittaur3a meM cala rahA thA / jaba ye cittaur3a meM praveza kara rahe the taba eka sA~pa aura eka nakaTI aurata ko inake sAmane bhejA tAki apazukuna ho jAye kintu jJAnAditya jinadattasUri ne kahA ki yaha apazakuna nahIM hai| isakA phala ve loga hI bhogeNge| isa prakAra bar3e samAroha pUrvaka inhoMne cittaur3a meM praveza kiyA thA / zreSThi rAlhA kA ullekha kharataragaccha paTTAvalI ke anusAra milatA hai / isane jinezvarasUri ke upadeza se vi0 saM0 1208 meM cittaur3a meM bar3A mahotsava kiyaa| isameM ajita sena, guNasena, amRtamUrti, dharmamUrti, rAjamatI, hemAvalo kanakAvalo, ratnAvalI Adiko dIkSA do / (6) citrakUTa maNDapikAtastat zAzvatadAnaM bhaviSyatoti kRtam" yugapradhAna gurvAvalI pR0 13 / (7) zodhapatrikA varSa 1 aMka 3 meM prakAzita zrInAhaTAjI 37 / 174 / t kA lekha | vIrabhUmi cittaur3a pR0 157 / (8) varadA varSa 6 aMka 3 pR0 6-7 meM prakAzita merA c isI varSa ASADhavadi 2 ko cittaur3a maiM neminAtha, pArzvanAtha, RSabhadeva Adi kI pratimAoM kI pratiSThA bhI kii| isameM 8000 ru0 zreSThi lakSmIdhara ne aura zeSa rAzi zreSThi rAlhA ne vyaya kI / jaisalamera bhaMDAra meM saMgRhIta "karmavipAka" nAmaka grantha kI prazasti se patA calatA hai ki rAlhA ne vi0 saM0 1286 meM zatruMjaya Adi tIrthoM kI yAtrA ukta AcArya ke upadeza se kI thI / vi0 saM0 1265 meM ukta grantha kI pratilipi karavAI thI / sambhavataH usa samaya jinezvarasUri dhArA meM the aura rAlhA unake darzanArtha vahAM gayA huA thA / mevAr3a meM mahArAvala jaitasiMha, tejasiMha aura samarasiMhakA zAsanakAla bar3A mahatvapUrNa thA / isa kAla meM jaina dharma kI bar3I unnati huI / cittaur3a se bar3I saMkhyA meM zila| lekha aura grantha prazastiyAM isa kAla kI milI haiM / kharataragaccha paramparA ke anusAra vi0 saM0 1334 meM jinaprabodhasUri yahAM Aye the / phAlguna sudi 5 ko pratiSThA muhUrta huA / inameM munisuvratasvAmI, yugAdideva, ajitanAtha, vAsupUjya, mahAvIra svAmI, samavasaraNapaTTikA Adi kI pratimA zAMtinAtha caityAlaya meM sthApita kI thii| isa utsava ke samaya mahArAvala samarasiMha, rAjakumAra arisiMha Adi bhI upasthita the / isa samaya zreSThi Alhaka aura dhAMdhala pramukha zrAvaka the / zreSThidhAMdhala aura usake putroM kA ullekha kaI grantha prazastiyoM meM bhI hai / vi0 saM0 1343 kI jaisalamera bhaMDAra kI candradUtAbhidhAna kI prazasti meM bhI isakA ullekha hai| isa parivAra ne lAkhoM rupaye sArvajanika kAryoM ke liye vyaya kiye the / phAlguna sudi lekha aura ukta patrikA ke varSa 6 aMka 4 meM prakAzita DA0 dazaratha zarmA kI TippaNI / vorabhUmi cittor3a pR0 157 / (E) yugapradhAna gurvAvalI pR0 56, ( vIrabhUmi cittor3a pR0 156 )
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ / 1755 / 14 vi0 saM0 1334 meM zreSThi AlhAka ne cittaur3a meM kI prazista vAlI tA'parya parizuddhi pustaka milI hai| pArzvanAtha caityAlaya kA jIrNoddhAra karAyA thA, isa samaya inhoMne delavAr3A meM samAcArI mimAMmilI hai| isa samaya cittaur3a meM kharataragaccha ke atirikta caitragaccha vRhadgaccha kharataragaccha ke jayasAgara nAmaka eka prasiddha paDita huye the| aura bhartR purIyagaccha ke sAdhu bhI kArya kara rahe the| prasiddha isI prakAra merusundara nAmaka eka upAdhyAya kA bhI ullekha zRgAra caMvarI kA nirmANa bhI isI kAla meM huA thaa| milatA hai jisane kaI "bAlAvabodha'' likhe the / allAuddIna khilajI ke AkramaNa se cittaur3a ke kaI mandira mahArANA kumbhA ke zAsana kAla meM zRgAracaMvarI vidhvaMza ho gaye the kintu mahArANA hamIra ke rAjyArohaNa ke kA vi0 saM0 1505 kA bhaMDArI belA kA zilAlekha bAda sthiti meM bar3A parivartana huaa| prasiddha maMtrI rAmadeva bar3A prasiddha hai| isI maMdira meM vi0 saM0 1512 aura navalakhA kharataragaccha kA zrAvaka thaa| isane karer3A jaina 1513 ke 4 zilAlekha aura laga rahe haiM jinameM jinamandira meM bar3A prasiddha dIkSA mahotsava karAyA thaa| yaha sundarasUri dvArA pratiSThA karAne kA ullekha hai| vi0 saM0 vi0 saM0 1431 meM sampanna huA thaa| aura isakA vijJapti 1538 kA eka aura lekha "rAmapola" para lagA rahA hai| lekha bhI prakAzita ho gayA hai| isa parivAra ne kaI kharatara- isameM kharataragaccha jinaharSasUri kA ullekha hai| inake gacchake AcAryoM kI mUrtiyAM bhI delavAr3A (devakula pATaka) meM atirikta jayakIrti mahopAdhyAya, harSakuMjaragaNi ratnazekharabanavAI / isakI patnI melAdevI ne bhI kaI grantha likhvaaye| gaNi jJAnakuMjaragaNi Adi kA bhI ullekha hai|4 / vi0 saM0 usa samaya delavAr3A meM isa parivAra ne eka grantha bhaMDAra bhI 1538 ke eka mUrti ke lekha meM bhaMDArI bhojA kA sthApita kiyA thA / rAmadeva ke 2 putra the (1) sahaNA ullekha hai| isakI pratiSThA jinaharSagaNi ne kI thii| kharataragaccha kA eka vRhad zilAlekha vi0 saM0 1556 kA aura (2) saarNg| sahaNA ke vi0 saM0 1461 ke tIna hai| yaha vRhad zilAoM para utkIrNa thaa| isameM se eka zilA mUrti lekha mile haiN| jinameM kharataragaccha ke jinacandrasUri ke zloka saM0 83 se 128 kA hI aMza vAlA milA hai| isameM ziSya jinasAgarasUri dvArA pratimAoM ko pratiSThA kA mahArANA rAyamala ke rAjya kA ullekha hai|15 isameM jinaullekha milatA hai| vi0 saM0 1414 ke nAgadA ke harSagaNi jayakIti upAdhyAya Adi kA ullekha hai| vi0 saM0 mati lekha meM aura vi0 saM0 1505 ke zRgAra 1573 ko mahArANA sogA ke samaya likhI "khaMDana vibhakti" caMvarI cittaur3a ke zilAlekha meM kaI AcAryoM ke nAma haiM12 nAmaka grantha kI prazasti dekhane ko milii| ise kharataragaccha yathA-jinarAjasari, jinavardhana, jinacandra, jinasAgara, ke kamalasaMyamopAdhyAya ne likhA thaa| yaha grantha aba pATaNa jinasundara, jinaharSa Adi jinarAja kA janma vi0 saM0 bhaMDAra meM hai|' 1433 aura mRtyu vi0 saM0 1461 meM huii| inakI mahArANA baNavIra ke samaya zreSThi sUrA kA ullekha mUrti delavAr3A meM sthApita kI gaI thii| inake samaya milatA hai| usa samaya vibhinna caitya-paripATiyoM meM kI vi0 saM0 1450 meM likhI "AcArAMga cUrNi" kharataragaccha ke zAMtinAtha ke mandira kA ullekha milatA hai| pustikA milI hai jisakI pratilipi merunandana upAdhyAya ne isa prakAra dIrgha kAla taka cittor3a kharataragaccha kA kI thii| jinavarddhana ke samaya kI likhI vi0 saM0 1471 kendra rahA hai| ................ ....... (10) mahArANA kumbhA pR0 305330-332 (11) ukta pR0 370-71 (12) ukta pR0 3.11 72 (13) ukta pR0 215-16 (14) vIrabhUmI cittaur3a pR0 246 (15) ukta pR0 246-47 116) ukta pR0 257
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ kharataragaccha kI bhAratIya saMskRti ko dena [ lekhaka-riSabhadAsa rAMkA ] bhArata meM jaina mandiroM kI vyavasthA aura svacchatA saphalatA bhI prApta huI, unake bAda bhI vaha saMgharSa calatA bahuta acchI samajhI jAtI hai kyoMki jaina mandira kI rahA / usa kAla meM cetyavAsiyoM kA bahuta prabhAva thA / vyavasthA kisI aise santa-mahanta ke hAtha meM nahIM hotI jo cAvar3A tathA caulukya vaMza ke guru the| jaina dharma ko jisameM unakA svArtha yA sattA jur3I ho| jina dharma yA patana ke garta se bacAne tathA prAcIna zramaNa paramparA aura sampradAyoM meM mandira yA maThoM kI vyavasthA santa-mahantoM kI AcAra kI pratiSThApanA karane kA kAma prabhAvazAlI DhaMga hotI hai vahA~ kyA hotA hai isake kisse akhabAroM meM chapate se jina mahApuruSa ne kiyA, jinhoMne 'kharataragaccha' kI padavI haiM aura unameM calanevAle durAcAra yA vilAsitA kI kahA- prApta kara kharataragaccha kI paramparA cala ii| ve the zrIjineniyA~ paDhane yA dekhane ko milatI haiN| kaI itihAsajJoM kA svarasari aura unakI paramparA ke AcArya jinavallabha, kahanA hai ki bauddhoM kA isa deza se niSkAla yA prabhAva kama jinadattasUri, jinacandrasUri, jinapatisUri aadi| inhoMne hone ke kAraNoM meM rAjAoM kI kRpA tathA vihAroM kI caityavAsa kA virodha evaM punaH kaThora jaina zramaNa AcAra kI vilAsitA aura durAcAra bhI eka kAraNa thA / bauddhoM ko pratiSThApanA kii| jaina zramaNa saMsthA ko vizuddha saMyamayukta taraha jainiyo meM yaha vikRti na AI ho aisI bAta nhiiN| tathA tejasvI banAne kA prayAsa kiyaa| vizuddhi se samAja 8vIM zatAbdI meM ve bhI patana kI ora tejI se bar3ha rahe the| meM AI huI caityavAsa kI vikRti ko dUra karane ke prabala AcArya haribhadrasUri ne likhA hai ki "kaI jaina sAdhu prayAsa kiye / mandiroM meM rahane laga gaye the, mandiroM ke dhana kA apane bhoga- kharataragaccha ne jo jaina saMskRti kI sevA kI hai usakA vilAsa meM upayoga karate, miSTAnna tAMbUlAdi se jihvA ko ThIka mUlyAMkana jaina samAja meM bhI nahIM ho pAyA / kAraNa tRpta karate, nRtya saMgIta kA Ananda lUTate / keza-lucana kA aneka haiM usameM se eka kAraNa gaccha aura sampradAya kA tyAga kara diyA thaa| strI-saMga ko ve sarvathA tyAjya nahIM abhiniveza hai| jaba sampradAya yA gacchoM meM vicAroM kI mAnate, dhanikoM kA Adara karate aura aisI bahuta sI bAteM bhinnatA rahate hue bhI eka dUsare ke guNoM aura vizeSatAoM jo jainAcAra ke viparIta thIM use karane laga gaye the| se lAbha uThAyA jAtA hai taba ye gaccha athavA sampradAya eka dhanikoM tathA rAjAoM para unakA atyanta prabhAva thA usakA dUsare ke liye lAbhadAyaka hote haiM para isake sthAna meM unameM upayoga ve apanA sammAna bar3hAne tathA sukhopabhoga meM krte| jaba pratispardhA yA IrSyA kA bhAva nirmANa hotA hai taba hAthiyoM para savArI aura chatra-cAmara Adi dvArA rAjAoM eka dUsare se lAbha lenA to dUra, ve eka dUsare kI hAni kI taraha unakA mAna-sammAna hotA thaa| pahuMcAne meM bhI kasara nahIM chodd'te| isa sAmpradAyika abhizrI haribhadrAcArya jaise pratApI tathA prabhAvazAlI niveza ne jaina samAja ko bahata hAni pahu~cAI hai| hama na AcArya ne isa sthiti ko sudhArane kA prayala kiyA. kucha to apanA niSpakSa aura ThIka itihAsa hI likha pAye haiM, na
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ / 177 ] 87 aitihAsika bhUloM se zikSA hI le sake haiM aura na pUrvajoM kI sthiti badalI aura unake prabala prayatnoM kA yaha pariNAma vizeSatAoM se lAbha ho uThA sake haiN| AyA ki jaina-mandira caityavAsiyoM ke prabhAva se mukta hue| kharataragaccha kI sthApanA ke samaya ke bhArata ke iti- itanA hI nahIM, mandiroM kA dravya, deva-dravya samajhA jAkara hAsa kA gaharAI se adhyayana honA Avazyaka hai / vaha samaya usakA upayoga mandiroM kI vyavasthA, surakSA aura punabhArata ke itihAsa meM isaliye mahatvapUrNa hai ki usa samaya nirmANa meM hI hone lgaa| phalasvarUpa jaina mandiroM kI bhArata meM ApasI jhagar3e aura dveSa bar3hakara choTe-choTe rAjA suvyavasthA ho sako, ve surakSita raha sake / Aja hamArI apane ahaMkAra ke pradarzana ke liye eka dUsare kA nAza karane prAcIna vAstukalA ko jisa rUpa meM hama dekhate haiM usakA para tule hue the| jaba deza meM dharma rUr3higata AcAra bana kAraNa caityavAsiyoM ke prabhAva se jaina mandiroM ko mukta / hai. aura use sAmpradAyika loga mahatva dekara caritra- karAnA hai aura isa mahAna kArya ko kharataragaccha ke AcAryoM dharma evaM naitikatA ko bhUla jAte haiM taba prajA anaitika ne kara jainadharma aura bhAratIya saMskRti ko bahuta bar3I banatI hai, usameM durbalatA AtI hai| dharma ke UMce siddhAntoM sevA kii| kI pUjA to hotI hai lekina ve jIvana se lupta ho jAte haiN| maMdiroM, maThoM, vihAroM ko caritrahIna vyaktiyoM ke manuSya svArthI banakara dharma kA upayoga bhautika sukha prApti prabhAva se bacAne kA kAma kitanA mahatvapUrNa thA yaha jaba meM karane lagatA hai| usake guNa yA vizeSatAyeM durguNa bana hama anya sampradAya ke upAsanA-sthaloM va maMdiroM kI bAteM jAtI haiN| sAdhu-santoM kI vidyA, zakti, sAdhanA vikRta sunate haiM taba patA calatA hai| haMsA dAmodaralAlajI ke banatI hai| rAjAoM kA zaurya va zakti bho AtmanAza kA vivAha jaisI aneka ghaTanAe ghaTatI haiN| madiroM kA karor3oM kAraNa banatI hai| ve samAja aura rASTra ko durbala banAte haiN| rupayA jaba ina dharmaguruoM ke bhoga-vilAsa yA bar3appana ke isaliye aise samaya meM rASTra ke caritra nirmANa kA prazna maha- dikhAve meM kharca hotA hai taba dharmasthAna dharma-sAdhanA ke nahIM tvapUrNa bana gayA thA / yadi rASTra meM phira se netikatA prati- para bhraSTAcAra ke sthAna bana jAte haiN| SThita nahIM hotI aura hama udAra tathA vyApaka dRSTikoNa kharataragaccha ke isa kArya ne jaina sAdhuoM ko phira se nahIM apanAte to rASTra ko videziyoM ke AkramaNa se bacA saMyamadharma ko ora moDA aura jainadharma ko bauddhadharma kI nahoM pAveMge, aisI dRSTivAle jo kucha dIrgha-draSTA the unameM taraha bhArata se lupta hone se bcaayaa| itanA hI nahIM, se kharataragaccha ko sthApanA karane vAle AcArya va mAnasUri jaina samAja ko eka aura bahuta bar3I sevA osavAla jAti the| jinhoMne saMyama dharma ko apanA kara usakA pracAra karane ko pratibodha dekara unheM jainadharma meM dIkSita karake kI thii| kA prabala prayatna kiyA aura caityavAsiyoM ko saMyama aura usa osavAla jAti ne jaina samAja ko hI nahIM, bhArata vihita dharmapAlana ko tarapha AkRSTa karane lge| tathA bhAratIya saMskRti ke vividha kSetroM meM jo sevA kI usa prArambha meM yaha kAma bahuta kaThina thaa| kyoMki caitya- viSaya meM prasiddha itihAsajJa muni jinavijayajo ne jo kahA vAsiyoM ke pAsa sAdhana aura sattA kA bala thaa| aura vaha yahAM dene jaisA hai:zramaNa saMskRti ko vizuddha aura tejasvI banAne vAloM ke pAsa 'zvetambara jaina saMgha jisa svarUpa meM Aja vidyamAna hai. to AdhyAtmika tyAga aura sahana kI zakti ke sivAya usa svarUpa ke nirmANa meM kharataragaccha ke AcArya, yati, bhautika sAdhana the hI nahIM. para AhistA-AhistA pari- aura zrAvaka samUha kA bahuta bar3A hissA hai| eka tapA
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ gaccha ko chor3akara dUsarA aura koI gaccha isake gaurava kI jana denA ucita nahIM samajhate kintu unake guNoM se lAbha barAbarI nahIM kara sktaa| kaI bAtoM meM to tapAgaccha se uThAkara puruSArtha yukta parizrama ko adhika mahatva dete haiM, bhI isa gaccha kA prabhAva vizeSa goravAnvita hai / bhArata vahI AtmavikAsa kI dRSTi se zreyaskara bhI hai| usa dRSTi ke prAcIna gaurava ko akSaNNa rakhane vAlI rAjapUtAne kI se kharataragaccha ke mahAna AcAryo' ne jo kArya kiyA usakA vIrabhUmi kA pichale eka hajAra varSa kA itihAsa, osavAla mahatva itanA adhika hai ki jaina samAja hI nahIM para bhArajAti ke zaurya, audArya, buddhi-cAturya aura vANijya vyava- tIya saMskRti ke upAsaka unake kAryo kA ThIka mUlyAMkana sAya-kauzala Adi mahad guNoM se pradIpta hai aura una guNoM kre| vaisA samyak mUlyAMkana tabhI ho sakegA jaba hama unake kA jo vikAsa isa jAti meM isa prakAra huA hai vaha mukhya- dvArA likhe gaye sAhitya kA gaharAI se anuzIlana va adhyatayA kharataragaccha ke prabhAvAnvita mUla puruSoM ke sadupadeza yana kreNge| isa viSaya meM bhI munijinavijayajI ke zabda tathA zubhAzIrvAda kA phala hai| isalie kharataragaccha kA uddhRta kiye binA nahIM rahA jAtA, munijI kahate haiM :ujjvala itihAsa yaha kevala jainasaMgha ke itihAsa kA hI eka "kharataragaccha meM aneka bar3e-bar3e prabhAvazAlI AcArya, mahatvapUrNa prakaraNa nahIM hai, balki samagra rAjapUtAne ke iti- bar3e-bar3e vidyAnidhi upAdhyAya, bar3e-bar3e pratibhAzAlI paMDita hAsa kA eka viziSTa prakaraNa hai|" / muni aura bar3e-bar3e mAMtrika, tAMtrika, jyotirvida, vaidyaka bhAratIya saMskRti aura itihAsa meM kharataragaccha ke vizArada Adi karmaTha yati-jana hue jinhoMne apane samAja AcAryo ne mahatvapUrNa kAma kiyA, usakA mahatva kharatara- kI unnati, pragati aura pratiSThA bar3hAne meM bar3A yoga diyA gaccha aura osavAla samAja ke lie to aura bhI adhika hai| sAmAjika aura sAmpradAyika utkarSa ke sivA kharataraho jAtA hai| osavAla samAja ko jainadharma meM dIkSita kara gaccha ke anuyAyiyoM ne saMskRta, prAkRta, apabhraza evaM dezI ucca parasparA kI dena do hai, isalie osavAla samAja kA bhASA ke sAhitya ko bho samRddha karane meM asAdhAraNa udyama isa paramparA ke prati kRtajJatA vyakta karanA svAbhAvika hai kiyA aura isake phalasvarUpa Aja hameM bhASA, sAhitya, aura vaisA osavAla samAja ne kiyA bhI hai / unako prati- itihAsa, darzana, jyotiSa, vaidyaka Adi vividha viSayoM kA bodha denevAle dAdA jinadattasUrijI ko smRti tAjA rahe, nirUpaNa karanevAlI choTo bar3I saiMkar3oM hajAroM grantha-kRtiyAM isalie dAdAvAr3iyoM kA jagaha-jagaha nirmANa kiyA hai| jaina bhaDAroM meM upalabdha ho rahI haiM / kharataragacchoya vidvAnoM eka taraha se ye dAdAvAr3iyA~ samAja ke milana kA sthAna kI kI huI yaha upAsanA na kevala jainadharma kI dRSTi se hI aura dAdA jinadattasUrijo ke prati kRtajJatA ke sundara pratIka mahattva vAlI hai, apitu samaccaya bhAratIya saMskRti ke gaurava haiN| jahA~ unake caraNoM kI sthApanA kara pUjA kI jAtI kI dRSTi se bhI utanA ho mahatva rakhatI hai|" hai| unake guNoM aura kAryo ko yAda ko jAtI hai| kharataragaccha dvArA caityavAsa kA unmUlana saMyama mArga logoM meM mAnyatA hai ki unhoMne kevala apane jIvana ko punaH pratiSThA kA hI pariNAma hai| lekina pichale do kAla meM hI kalyANa nahIM kiyA thA para ve Aja bhI unake sau varSoM meM isa kArya meM kucha zithilatA AI hai| kAraNa bhaktoM ke saMkaTa dUra karate haiN| cUMki hama kisI mahApuruSa spaSTa hai, hamane pArthiva zarIra yA rUr3ha AcAroM kA to kI pUjA, bhakti kAmanA-bhAva se karanA jaina tatvoM kI mahattva diyA para usake pIche jo samAja kalyANa kI bhAvanA dRSTi se pratikUla mAnate haiM isalie isa bAta ko hama utte- aura sAdhanA thI, vaha nahIM rhii| phira una yugapuruSoM ne
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ / 176 maMtra, taMtra, jyotiSa, cikitsA Adi vidyAoM kA upayoga ke guNa aura kAryo kA anusaraNa kara, gaccha ko mahatvapUrNa kiyA thA, vaha vizuddha samAja hita kI bhAvanA se kiyA sthAna prApta karAne kA prayatna kareM tabhI hamArA jayantI thaa| kahIM apane vyaktigata prabhAva bar3hAne yA svArtha ke manAnA sArthaka hogaa| nahIM to bar3e bar3e julUsa, sabhA, lie nahIM kiyaa| parantu vaha paramparA Age nahIM clii| bhASaNa, sAhitya prakAzana, svAmI-vatsala Adi meM lAkhoM ulTe hama una uttama, mahApuruSoM kI bhakti apane vyaktigata kA kharca karake bhI vizeSa lAbha nahIM uThA paaveNge| AzA bhautika sukhoM kI prApti aura duHkha-vimukti ke liye karane yaha karanI cAhiye ki hamAre bandhu isa viSaya meM cintana lge| isa kAmanika bhakti ne hameM bhikhArI yA dIna banAyA, kara aisA mArga apanAveMge jisase samAja, rASTra aura mAnava hamAre purupArtha aura supta Atmika zakti kA vikAsa hone kalyANa meM kharataragaccha mahattvapUrNa yogadAna de| mahA meM bAdhA phuNcaayii| phalasvarUpa hamArA teja naSTa huA prabhAvI puruSoM ko zatAbdiyoM yA jayantiyoM ke manAne kI aura hama una yugapradhAna AcAryoM ko paramparA nibhA paramparA aura hamArA unheM zraddhAMjali arpaNa karanA tabhI nahIM ske| upayogI ho skegaa| Aja aise mahAna prabhAvazAlI AcArya maNidhArI hameM AzA hI nahIM para pUrNa vizvAsa hai ki kharatarajinacandrasUri kI 8 vIM zatAbdI ke avasara para hama saba gaccha saMgha usa dizA meM avazya hI sahI kadama uThAvegA kharataragaccha ke sAdhu, sAdhvI, zrAvaka-zrAvikAe gaharAI se cintana kara hamAre tejasvI aura prabhAvazAlI AcAryo aura yuga ke anukula samAja va saMgha ke hita ke kArya kregaa| KutingdivAsvamasvazAnimAkAdaka samivibhUvarahAikIya-stadadadi, dasatarAdika muhamapAmasatizloyAdivavividha sItanikAyasAhitya samAjavanamohinadIko mahAsamirinapAsavaMdatamasuyamAmI sArI nijnirmltaavishnyNtaashiiraajaaraanaane| minanitabekarakAjAniAvInatApajanA nAvAmIkadizakAnhamAradhImAbADAmAlamata yAnaDAhijanarAdhayAnibAvIsamava jAhAbaliyana sorAya aramana binAkAvAhAzaviphalabhAjyA-4S mukhyAtaka maanininaaykvaadiibaa| tinakaTaharamavizivegimAnArAmAnazazidhApAsuMsAmANijyAlA vAmanIvijayAdavariNAmIleyA tizrAbalavatadhArAdharaNa zrIna minA jitakarArA samAmAlagazavAyogadizavAmAzazrIravarasagAvATaNAbhAjinamANikyAta zAnAciracirApaviNmumatidhAraniralivatAnAvikAcaNApratAvikAkavauvAcanAcI svagAyacA yAta likhavAvAcakAmAmAlanalagAyAdhIzvAghayamAdAyI saM0 1611 meM sumatidhIra (akabara pra0 zrIjinacandrasUri, AcArya pada se pUrva muni kI hastalipi
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ jesalamera ke mahattvapUrNa jJAnabhaMDAra [ Agama prabhAkara munizrIpuNyavijaya jI ] [ jaisalamera ke jJAnabhaNDAroM meM zrIjinabhadrasUri jJAnabhaNDAra hI prAcIna evaM pramukha hai / jaisalamera ko surakSita va jaina samAja kA kendra samajhakara anya sthAnoM kI prAcIna pratiyA~ bhI maMgavA kara vahIM surakSita kI gaI aura zrIjinabhadrasUrijI ne saikar3oM navIna pratiyA~ bhI likhavAyI isa bhaNDAra kA samaya-samaya para aneka vidvAnoM ne nirIkSaNa kiyA / isa jJAnabhaNDAra ke mahattva se AkRSTa ho videzI vidvAna bhI yahA~ kaSTa uThAkara pahuMce / bar3odA sarakAra ne paM0 cI0 DA0 dalAla ke bhejakara sUcI banavAyI jo lA0 bha0 gAMdhI dvArA saMpAdita hokara prakAzita kii| zrI jinakRpAcandrasUrijI harisAgarasUrijI ne isa jJAnabhaNDAra kA uddhAra karavAyA munijinavijaya ne bhI aneka granthoM kI presa kApiyAM 6 mAsa raha kara karavAyo ise vartamAna rUpa dene meM munipuNyavijayajI ne sarvAdhika ullekhanIya kArya kiyA unhIM ke gujarAtI lekha kAsAra yahA~ prastuta kiyA jA rahA hai - sampAdaka ] vizeSa rUpa se ullekhanIya hai / tAr3apatrIya pratiyoM meM aise bahuta se grantha haiM jinakI anyatra kahIM bhI pratiyAM prApta nahIM haiM / prAcInatama aura mahattvapUrNa pratiyoM kA saMzodhana kI dRSTi se bar3A mahattva hai / jesalamera apane prAcIna aura mahattvapUrNa jJAnabhaDAra ke liye vizva-vizruta hai / kahA jAtA hai ki aba se Der3hasI varSa pUrva vahAM jainoM ke 2700 ghara the / jesalamera ke kile meM kharataragacchIya jenoM ke banavAye hue bhavya kalAdhAma rUpa ATha zikharabaddha mandira haiM / inameM aSTApada, cintAmaNi pArzvanAtha kA yugala mandira aura dUsare do mandira to bhavya zilpa sthApatya ke utkRSTa namUne haiM / vizeSata: mandira meM praveza karate ho toraNa meM vividha bhAvoM vAlI bhavyAkRtiyAM zAlabhaJjikAeM Adi darzanIya haiM / jesalamera meM saba milAkara dasa jJAnabhaNDAra the / jinameM se tapAgaccha aura lauMkAgaccha ke do jJAnabhaMDAroM ko chor3akara sabhI kharataragaccha kI sattA ora dekharekha meM haiM / jesalamera ke bhaMDAroM meM tAr3apatra ko cArasau pratiyAM haiM / do mandiroM ke bIca ke garbha meM jinabhadrasUri jJAnabhaNDAra surakSita hai jisameM prAcInatama tAr3apatroya evaM kAgaja kI pratiyAM vizeSa mahattvapUrNa haiM / jesalamera ke tAr3apatrIya jJAnabhaMDAra meM kASTha citrapaTTikAeM evaM svarNAkSarI raupyAkSarI evaM sacitra pratiyAM yahAM ke jJAnabhaMDAroM meM citrasamRddhi aura prAcIna kASThapaTTikAeM Adi vipula parimANa meM saMgRhIta haiM / 13vIM se 15vIM zatAbdI taka kI citrita kASTapaTTikAeM va sacitra pratiyoM meM torthakaroM ke jIvana-prasaGga, prAkRtika dRzya va aneka prANiyoM kI AkRtiyAM dekhane ko milatI hai / 13vIM kI citrita eka paTTikA meM jirApha kA citra hai jo bhAratIya prANI nahIM hai / ina vitra paTTikAoM ke raGga itane joradAra haiM ki pAMca sAtasau varSa bIta jAne para bhI phIke aura mele nahIM hue / tAr3apatrIya pratiyoM meM bhI tIrthakaroM, jainAcArya aura zrAvakoM Adi ke citra haiM ve Aja bhI jyoM ke tyoM dekhane ko milate haiM / tAr3apatrIya pratiyoMmeM kAlI syAhI se cakla, kamala Adi suzobhana rUpa citrAGkita haiM /
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAcIna tADapatrIya pratiyoM kI saMkhyA ko dRSTi se mallavAdI kI vyAkhyA kI prAcIna ora zuddha prati bhI pATaNa ke bhaDAra bar3he-car3he haiM para jaisalamera ke bhaNDAroM meM kaI yahIM hai / Agama sAhitya meM dazavakAlika kI agastyasiMha aisI vizeSatAe haiM jo anyatra kahIM nahIM haiN| jinabhadrasUri sthavira kI cUrNi bhI yahA~ hai jo anya kisI bhI jJAnabhaMDAra jJAna bhaDAra meM jinabhadragaNi kSamAyamaNa ke vizeSAvazyaka meM nahIM hai| pAdaliptasUri ke jyotiSa karaNDaka TIkA kI mahAbhASya ko prAcInatama tADapatrIya prati nauMvIM dasavIM anyatra aprApta prAcIna prati bhI isI bhaMDAra meM hai| jayadeva zatAbdo kA hai| itanA prAcInatama aura koI bhI prati ke chaMda zAstra aura usa para likhI huI TokA tathA kaisiTTa kisI bhI jainabhaNDAra meM nahIM hai| ataH yaha prati isa bhaMDAra saTIka chaMda graMtha bhI yahIM hai| vakroktijIvita aura prAkRta ke gaurava kI abhivRddhi karatI hai| prAcIna lipiyoM ke kA alaGkAradarpaNa, rudraTa kAvyAlaMkAra, kAvyaprakAza kI abhyAsa kI dRSTi se bhI prAcIna pratiyoM kA vizeSa somezvara kI abhidhAvRtti, mAtRkA, mahAmAtya ambAdAsa mahattva hai| kI kAvyakalpalatA aura saMketa para kI pallavazeSa vyAkhyA ___ tAr3apatrIya prAcIna pratiyoM ke atirikta kAgaja para ko sampUrNa prati bhI isI bhaNDAra meM surakSita hai| isa likhI huI vikrama saM0 1246-1278 Adi ko pratiyA~ prakAra yaha grantha-bhaNDAra sAmpradAyika dRSTi se hI nahIM vizaSa mahatvapUrNa haiN| aba taka jaina jJAnabhaNDAroM meM kAgaja vyApaka dRSTi se bhI bar3e mahatva kA hai| yahA~ ke granthoM ke para likhI huI itanI prAcIna pratiyA~ kahIM nahIM miliiN| anta meM likhI puSpikAe bhI aitihAsika aura sAMskRtika isa prakAra yaha jJAnabhaNDAra sAhitya saMzodhana ko dRSTi se dRSTi se bar3e mahattva kI haiN| inameM se kaI prazastiyoM aura atyanta mahatvapUrNa hai| puSpikAoM meM prAcIna grAma-nagaroM kA ullekha hai jaise malla___ vyAkaraNa, prAcIna kAvya, koza, chaMda, alaMkAra, dhArI hemacandra kI bhava-bhAvanAprakaraNa ko svopajJa TokA sAhitya, nATaka Adi viSayoM kI alabhya vizAla sAmagrI saM0 1240 kI likhI haI hai usameM pAdarA, vAsada Adi yahAM hai| kevala jaina granthoM kI dRSTi se hI nahIM vaidika aura gAMvoM kA ullekha hai| isa taraha aneka aitihAsika aura bauddha sAhitya saMzodhana ke lie bhI yahAM apAra aura apUrva sAMskRtika sAmagrI jesalamera ke jJAnabhaNDAroM meM bharI par3I sAmagrI hai| bauddha dArzanika tatva-saMgraha grantha ko bArahavIM hai, isIlie deza-videza ke jana-jenetara vidvAnoM ke lie ye ke uttarAI kI prati yahAM hai. usakI TIkA aura dharmottara para AkarSaNa kendra haiN|
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ kharataragaccha kI mahAn vibhUtidAnavIra seTha motIzAha [lekhaka-cA~damala sIpANI ] matimAna dharmarUpa saMghapati sva0 seTha motozAha ne "motIzAha seTha' kI TraeNka yahA~ yAda Aye binA nahIM dhAmika saMskAra ke bala para prApta kI huI lakSmI kA upayoga rhtii| zAzvatagiri para gaharI khAI ko pUrakara, jisa raMga-rAga meM yA saMsAra ke kSaNa-bhaMgura vilAsoM meM nahIM maGgala dhAma kA nirmANa kiyA vaha lAkhoM AtmAoM kI karake, Atma zreya ke apUrva sAdhana sama, svapara kA ekAMta Atma kalyANa ko-jIvana-saphala karane ko lakSmI milI kalyANa karanevAle mArga para upayoga kiyaa| sva. motI ho to aise prazasta mArga para kharca karane ko preraNA dene ko zAha ne gRhastha jIvana meM jaina zAsana kI prabhAvanA ke tathA maujUda hai| isako dekhakara kahe binA nahIM rahA jAtA ki jovadayA Adi ke aneka sundara kArya apane amulya mAnava seTha motIzAha cAhe deha rUpa meM na ho, parantu aisI adbhuta jIvana meM puruSArtha pUrvaka AtmA kA UrcIkaraNa kara apane kRti ke sarjakarUpa meM amara hai| jIvana ko saphala kiyaa| seTha motIzAha meM dAna kA guNa asAdhAraNa thaa| bambaI ke zrI ciMtAmaNi pArzvanAtha tathA goDIjI vikrama ko unnIsavIM zatAbdI ke uttarArdha meM bambaI ke jaina pArzvanAtha ke maMdiroM ko dekhakara, sahasA motIzAha seTha ko dhanyavAda diye binA nahIM rahA jaataa| isake sivA prati samAja meM jo jAgRti va prabhAva pailA usameM unake yaza kA varSa kA tikI-catrIpUrNimA para sampUrNa bambaI kI jaina para bahuta bar3A zreya inhIM ko hai| karjadAra ke rUpa meM jIvana ra yAtrA ko zurU karanevAle va saMvat 1871 meM sAre kuTumba janatA bhAyakhalA ke zrIAdinAtha maMdira para jAtI hai| meM akele raha jAnevAle jisa vyakti ne dAnavIratA ke jo yaha devAlaya va dAdAvAr3I seTha motIzAha ne hI banavAye aura isake AsapAsa kI vizAla jagaha jaina samAja ko de aneka zubha kArya kiye haiM, usakI rAzi aTaThAIsa lAkha se bhI Upara jAtI hai / isameM sabase bar3A kAma jinameM unhoMne dhana gaye / i.1 prakAra bambaI pAMjarApola ke Adya preraka vyaya kiyA vaha hai pAlItAnA ke zatrujaya parvata para motIvaAdya saMsthApaka aura mukhya dAtA the| unakA nAma Aja sahi DhUMka kA kAma / isa kArya ke nirmANa meM gyAraha lAkha bhI loga dayAvIra aura dAnavIra ke rUpa meM smaraNa karate haiN| evaM unakI AjJA icchA ke anusAra pratiSThA mahotsava meM pAMjarApola ko tana, mana aura dhana se sahayoga dekara amara sAta lAkha sAta hajAra milakara kula aThAraha lAkha sAta AtmA seTha motIzAha Aja bhI jIvita haiN| usa vizAla pAMjarApola kA pratyeka patthara aura ITa unake jIte jAgate hajAra kharca huaa| do lAkha rupayA bambaI kI pAMjarApola ke liye kharca kiye| inake siA nIce kA varNana khAsa namUne haiN| dhyAna dene lAyaka hai| yaha saba unakI dharma bhAvanA, ahiMsAkevala bambaI meM ho nahIM sampUrNa bhAratavarSa ke AbAla vRddha nara-nArI aura videza se AnevAle paryaTaka jisakI maya hRdaya aura tatkAlIna janatA ko AvazyakatAoM para muktakaMTha se prazaMsA karate haiM aisI zrI zatrujya para kI unako tatparatA ko batAte haiN|
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhUlezvara:-bhAra TukahA ke citAmaNI pAdanAtha isa moTI rakama ke alAvA choTI-choTI rakameM to kaI deharAsara kI pratiSThA saM0 1868 ke dUsare vaizAkha suda 8 thI jinakA koI hisAba nhiiN| bambaI kI koI candAzukravAra ke dina seTha nemacanda bhAI ne karAI aura usake pAnaDI aisI nahIM hotI thI jisameM unakA nAma na hotA liye ru0 50000/- diye| ho| isa prakAra kI rakama bhI kaI lAkha hai| Apa prAyaH bhIDo bAjAra:-zAntinAtha mahArAja ke deharAsara saba dAna seTha amocanda sAkaracanda ke nAma se hI dete the aura kI pratiSThA saM0 1876 mAha suda 13 ke roja huI, usake isI meM apanA gaurava samajhate the| liye ru. 40000/- diye| inakA rahana-sahana bilakula sAdhAraNa nahIM thaa| sira para sUratI pagaDI aura zarIra para bAlAbaMdhI keDiyU lambo koTa borA bAjAra :-zAntinAtha mahArAja ke deharA kaDacalo vAlA pahanate the| sara kI pratiSThA saM0 1865 mAha bada 5 ke dina huI unakI saM0 1855 meM seTha motIzAha ke pitA kI mRtyu ke pratiSThA ke liye aura deharAsara ke nirmANa hetu unake kuTamba bAda unakI uttarottara unnati hotI gii| isake bAda sAre ne do lAkha rupaye kharca kiye| seTha amocanda jisa jagaha jIvana meM dhana sambandhI du:kha to inhone dekhA nhiiN| unake rahate the aura jisake pAsa zAntinAthajI kA mandira hai vaha graha saM0 1880 se to aura bhI balavAna ho gye| kaMtAsara ke tAlAba ko pUrane ke samaya se lekara ke aMtima vAstava meM upAzraya thA jise unake bar3e bhAI nemacanda ne taka dinoMdina balavAna hI hote rhe| tIna hajAra rupaye kharca kara banavAyA thaa| pIche aura jagaha motIzAha seTha kA apane munImoM ke sAtha sambandha lekara vahA~ nemacandabhAI ne eka lAkha aura kharca kara mandira kuTambI janoM ke samAna thaa| unako yahI icchA rahatI banavAyA / pratiSThA aura nirmANa meM kula do lAkha kharca hue| thI ki unake munIma bhI unake se dhanI bane / munImoM ko madarAsa kI dAdAvAr3I kI jamIna kharIdane aura acche bure avasaroM para udAratA pUrvaka madada krte| seTha nirmANa hetu ru. 50000/- saM0 1884 meM diyaa| motIzAha ke munIma lakSAdhipati hue haiM, isake kaI pAlItAnA kI dharmazAlA ke nirmANa meM ru0 udAharaNa maujUda haiN| unako TraeNka meM unake munImoM ne 86,000/- kharca hue| mandira banavAye haiN| unake yahAM adhika kAryakartA jena bhAyakhalA kI dAdAvAr3I:- mandira ko jamIna, nirmANa the| isake alAvA hindU va pArasI bhI the| seTha motI va pratiSThA meM. (saM0 1885 magasara suda 6 ) do lAkha zAha kA jaina, hindU va pArasI vyApAriyoM va kuTamboM ke rupaye kharca kiye| sAtha bhI acchA sambandha thaa| inameM sambandhita jainoM ne bambaI goDIjI ke mandira kI pratiSThA saM01868 motIzAha hUMka meM deharAsara bnaaye| hindU va pArasoM ke vaisAkha suda 10 ke dina huI jisameM pacAsa hajAra rupaye kuTumba bhI inake pratyeka kArya meM hara prakAra kI salAha diye| evaM madada dene ko taiyAra rahate the| jisa samaya unake putra pAyadhanI ke AdozvarajI ke mandira ko pratiSThA khemacanda bhAI ne pAlotANA kA saMgha nikAlA taba sara saM. 1882 ke jyeSTha suda 10 ke dina huii| usako uchA- jamazedajI ne eka lAkha rupayA kharca kiyA yaha ullekhanIya maNi meM pacAsa hajAra ko bolI bolii| evaM mahatvapUrNa ghaTanA hai| isase jJAta hotA hai ki paraspara karjadAroM ko chUTa-aMta samaya najadIka AyA jAna jina sahakAra va sambandha kisaprakAra hRdaya kI bhAvanA se kaI azakta logoM meM rupayA lenA thA unako karja mukta karane nibhAyA jAtA thaa| yahI kAraNa thA ki seTha kI mRtyu ke liye eka lAkha rupayA chor3a diyaa| ke bAda pAlItANA saMgha va pratiSThA ke avasara para aneka ina saba kA yoga 28,08,000 aTThAisa lAkha ATha logoM ne sahayoga diyaa| unake putra khemacanda bhAI to hajAra hotA hai| eka rAjA kI taraha rhe|
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ jajomAnne nirdivAlikobIvarajarAnIharataraNapatesAdApujanAMnA madatanisamaniyUkApasamAyoniyA hinIpikakaruNatanantAninanamtraNakAjAsakaTajanaTinikakAtAnikAraka HakAnAlAkATanaTanarakonAchAnAmAmAravalyAcAra mokanelokoTilorI panIrajAminaTorilAyanosoratIkSAsanika aniLAkhabhanoslATikavamAnahAni nAkAmAvaraMbAvarakA bAremA mAnAMkAramAnanAukasAnoTakathaActre baralakalanavaDAva lamhaTalomana kA mAmalA TAgora nirAmayatekAlApatyonyAdiratAmAkozabAnamA mameko nilamatAnonalazLAlAmAkA dAvAdamA mahaeernAmasalAmAnasa mahopAdhyAya kavivara samayasundarajo ko hastalipi se mAnA jA PLEOrasapATAhara nATakavAda sandira -2121 kAtivAramA rAmakA sATAsA sApa 41RRARE tamAmAlAdAdarAyAaazineey RI F masi zrInavAcArajanAvarasagAlAmAsAna matadArAmA masU6 132 vimAna TikA vikAra Jessmanslation maNidhArI zrIjinacandrasUri likhApita kAgaja kI prAcInatama dhvanyAvalokalocana kA antimapatra
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ EALLLLLL zrIbhAnAjI bhaNDArI kArita pArzvanAtha jinAlaya, kAparar3AjI :
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhyA pArzvanAthAyanamo namaH deeonline kama mAna kharatara gacchAcArya zrIjinacandrasUri pratiSThita svayaMbhU pArzvanAtha, kAparar3A tIrtha
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ maNidhArI pUjA sthAna, maharolI praveza dvAra, dAdAbAr3I maharolI muni zrI udayasAgarajI, prabhAkarasAgara jI pravartinIjI zrI pramodazrIjI viduSI AryAzrI sajjanazrIjI Adi
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ maNidhAro zrIjinacandrasUri aSTama zatAbdI smRti grantha dvitIya khaNDa
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ kha ra ta raga ccha-sA hi tya sa cI saMkalana kartA-agaracaMda nAhaTA, bha~varalAla nAhaTA saMpAdaka-mahopAdhyAya vinayasAgara, sAhityAcArya, darzanazAstrI, sAhityaratna, zAstravizArada bhagavAna mahAvIra ke, mahAn aura pavitra zAsana meM samaya-samaya para aneka gaNa, kula, gacchAdi pragaTa hue| kalpasUtra kI sthavirAvalI meM prAcIna gaNa evaM kuloM kA acchA vivaraNa prApta hotA hai| Age cala kara vajrazAkhA va candrakula meM jo caurAsI gaccha hue unameM kharatara gaccha kA mUrdhanya sthAna hai| lagabhaga eka hajAra varSa se isa gaccha ke mahAn AcAryoM ne jaina zAsana kI jo viziSTa sevA kI hai, vaha svarNAkSaroM meM likhe jAne yogya hai| madhyakAla meM jo caityavAsa kI vikRti chA gaI thI usakA prabala parihAra isa gaccha ke mahAn jyotirdharoM ne apane dIrghakAlIna viziSTa prayAsa dvArA karake jainadharma kI unnati meM cAra cAMda lagA diye / lAkhoM ajainoM ko jainadharma kA pratibodha dekara unheM eka saMgaThita jAti aura gotra meM pratiSThita kiyA, isa mahAna upakAra aura viziSTa dena ko jaina samAja kabhI bhulA nahIM sktaa| ___ kharatara gaccha ke mahAna AcAryoM aura sAdhu-sAdhviyoM ne jaina dharma ke pracAra kA khUba prayatna kiyaa| bhArata ke kone-kone meM unhoMne bhagavAn mahAvIra kA sandeza rAjamahaloM se lekara jhoMpar3iyoM taka prasArita kiyaa| unake upadeza se prabhAvita hokara zrAvaka-zrAvikAoM ne hajAroM vizAla jinAlaya aura lAkhoM pratimAeM pratiSThita krvaayiiN| tAr3apatra aura kAgaja para lAkhoM pratiyAM likhavAkara aneka sthAnoM meM bar3e-bar3e jJAna bhaNDAra sthApita kiye, jinameM jaina sAhitya hI nahIM, anekoM jainetara granthoM kI bhI anyatra aprApya, ajJAta evaM prAcInatama pratiyA~ bhI pAyI jAtI haiM / isa gaccha ke vidvAna muniyoM ne svayaM bhI hajAroM pratiyA~ likhakara sAhitya ke saMrakSaNa meM bar3A bhArI yoga diyA hai udhara se koI bhI acchA grantha unheM prApta ho gayA to use bar3I sAvadhAnI se apane jJAnabhaNDAroM meM saMbhAla ke rakhA aura kisI bhI viSaya ke kisI bhI acche grantha ke milate hI svayaM usakI pratilipi karake yA karavAke apane jJAnabhaNDAra ko samRddha kiyaa| . sAhitya nirmANa meM kharatara gaccha ke AcAryo, sAdhu-sAdhviyoM aura zrAvakoM kA bhI bahuta bar3A aura viziSTa yoga rahA hai / gyArahavIM zatI ke varddhamAnasUrijI se lekara Aja taka * sAhitya sarjana kI vaha akhaNDa dhArA nirantara pravAhita hotI rahI hai| isake phalasvarUpa hajAroM ullekhanIya racanAe prAkRta, saMskRta, apabhraMza, hi rAjasthAnI, sindhI Adi bhASAoM meM pratyeka viSaya kI prApta haiN| gAMva-gAMva, nagara-nagara meM sAdhu-sAdhvI vihAra karate the, yatijana rahate the, ataH usa sAhitya kA vikharAva itanA adhika ho gayA ki usakA pUrA patA lagAnA bhI asaMbhava ho gayA hai| asurakSA, upekSA Adi aneka kAraNoM se gata sau varSoM meM bahuta bar3e parimANa meM vaha sAhitya naSTa evaM itastata: ho gayA phira bhI jo kucha baca gayA hai, usakI eka sUcI banAne kA prayatna hama gata cAlIsa varSoM se nirantara karate rahe haiN| bhArata ke prAyaH sabhI pradezoM aura saikar3oM gAMva-nagaroM meM jAkara tathA prakAzita-aprakAzita sUciyoM dvArA jo bhI ... jAnakArI hameM aba taka mila sakI hai, use apane sAhitya sUcI kI pustaka meM barAbara nauMdha (noTa) karate rahe haiN| hamane yaha sUco . prAyaH saMvatAnukrama aura lekhaka ke nAmAnusAra taiyAra kI thii| varSoM se use susaMpAdita kara prakAzita karane kA vicAra rahA para aba taka vaisA suyoga prApta nahIM ho sakA / abhI maNidhArI zrIjinacandrasUrijI ke aSTama zatAbdI smAraka grantha kI yojanA banane para hamArA vaha ciramanoratha pUrNa hote dekha kara atyanta prasannatA ho rahI hai|
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ kharatara gaccha ke mAnya vidvAna AcArya zrI maNisAgarasUrijI kA jaba bIkAnera ke hamAre zubhavilAsa meM cAturmAsa humA to unake antevAsI zrI vinayasAgarajI meM sAhitya aura itihAsa kI ruci jAgrata kI gaI aura yogyatama vidvAna banAne kA pUrNa prayatna kiyA gyaa| taba se Aja taka unhoMne sAhitya ke saMgraha, saMrakSaNa, sUcI-nirmANa, sampAdana, prakAzana Adi meM paryApta zrama kiyA hai| kharatara gaccha ke kaI choTe-bar3e granthoM ko unhoMne susaMpAdita kara prakAzita karavAyA aura mahAn vidvAna AcArya zrIjinavallabhasUri para "vallabha-bhAratI" nAmaka zodha-prabandha likhakara hindI sAhitya sammelana, prayAga se "mahopAdhyAya' upAdhi prApta kii| rAjasthAna prAcya vidyA pratiSThAna, jodhapura dvArA Apake sampAdipta chaMda zAstrIya "vRttamauktika" grantha to bahuta hI mahattvapUrNa hai| jinapAlopAdhyAya kA sanatkumAra carita mahAkAvya bhI Apake sampAdita vahIM se prakAzita huA hai / aura bhI Apake sampAdita kaI grantha prakAzita ho cuke haiM va ho rahe haiN| kharatara gaccha kI sAhitya-sUcI jaba aSTama zatAbdI smAraka grantha meM prakAzana kI yojanA banI to maho. vinayasAgarajI ko usake sampAdana kA bhAra diyA gyaa| unhoMne bar3e parizrama va lagana se hajAroM ciTa banA ke viSaya vAra aura akArAdikrama se grantha nAmoM ko vyavasthita karake apanI naI jAnakArI ke sAtha yaha sUcI sampAdita kI hai isake lie hama unake bahuta AbhArI haiN| unake sat sahayoga se hI itane thor3e samaya meM taiyAra hokara yaha prakAzita kI jA rahI hai| isa sUcI ke atirikta unhoMne kharatara gaccha ke stotroM, stavanoM, sajjhAyoM, aitihAsika gItoM Adi laghu racanAoM kI sUcI bhI bar3e parizrama se taiyAra kI hai jise isa grantha kI sImita pRSTha saMkhyA meM denA sambhava nahIM huaa| isa sUcI ke aneka pariziSTa bhI granthakAra nAma va granthoM kI akArAdi sUcI Adi ko denA bahuta Avazyaka hai una sabakA prakAzana yathAvasara kiyA jaaygaa| yaha sUcI apane DhaMga kI eka hI hai / abhI taka kisI bhI gaccha ke sAhitya kI aisI zodhapUrNa sUcI na to kiso ne taiyAra kI hai aura na prakAzita hI huI hai| isa sUcI dvArA kharatara gaccha ko mahAn sAhitya-sevA kA bhalI. bhAMti paricaya mila jAtA hai| isameM kaI aise grantha haiM jo vizva aura bhAratIya sAhitya meM bejor3a va advitIya haiM / udAharaNArtha kavivara samayasundara racita aSTalakSI, Thakkura pheru racita dravya-parIkSA, jinapAlopAdhyAyAdi kI yugapradhAnAcArya gurvAvalI, jinaprabhasUrijI kA vividha tIrthakalpa Adi ke nAma liye jA sakate haiM / Agama prakaraNAdi kI TIkAoM ke atirikta jenetara granthoM kI TIkAeM bhI sarvAdhika rU ratara gaccha ke vidvAna muniyoM ne banAyI haiM / upAdhyAya zrIvallabha ne jisa udArabhAva se tapAgaccha ke AcArya zrI vijayadeva sUri sambandhI "vijayadeva mAhAtmya' kAvya kI racanA kI, vaha to anya gaccha-sampradAyoM ke lie bahuta hI preraNAdAyaka va anukaraNIya hai| eka-eka viSaya ke anekoM mahatvapUrNa grantha aura viziSTa granthakAroM ke sambandha meM maho0 vinayasAgarajI eka adhyayanapUrNa bhUmikA likhane vAle haiM jo samayAbhAva se isa kRti ke sAtha nahIM dI jA sakI hai| isa sUcI meM Ae hue granthoM ke atirikta aura bhI bahuta sI racanAeM kharatara gaccha kI haiM jinakI prAmANika jAnakArI prApta karane meM hama prayatnazIla haiM / anya jina sajanoM ko etadviSayaka navIna jAnakArI prApta ho ve kRpayA hameM sUcita kara isa sAhityika mahAyajJa meM sahayoga deN|
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ mudrita amudrita prAti sthAna kramAGka 1 3 5 a0 rAprAvipra0 jodhapura mu0 kucha aMza kharatara gaccha-sAhitya sUcI ___ Agama-TIkAeM grantha nAma kartA racanA saMvat tathA sthAna anuttaropapAtika dazA sUtra TokA abhayadevasUri 12vIM , hindI anuvAda jinamaNisAgarasUri 20vIM antakRddazAGga sUtra TokA abhayadevasUri 12vIM , hindI anuvAda jinamaNisAgarasUri 20vIM AvArAMgasUtra TokA 'AcAra- jinacandrasUri, AdyapakSIya 18vIM cintAmaNi' AcArAMgasUtra TokA 'dIpikA' jinahaMsasUri 1572 bIkAnera uttarAdhyayana sUtra TIkA kamalasaMyamopAdhyAya 1544, 'sarvArthasiddhi cAritracaMdra P/. jayaraMga 1723 riNI taporala 1550 " ,, makaraMdoddhAra' dharmamaMdira P/. dayAkuzala 1750 P/. matikotti 17vIM ,,, lakSmIvallabhopAdhyAya PI. 18vIM vAdI harSanandana P/. samayasuMdara 1711 bIkAnera uttarAdhyayanasUtra 'bAlAvabodha' abhayasuMdara P/. samayarAjApAdhyAya 17vIM mu0 ", dIpikA ,, ,, laghuvRtti a0 vinaya0 koTA a0 lIMbaDI a0 // a. abhaya bIkAnera mu0 a0 bar3A bhaMDAra bokAnera a0 seThiyA bAkAnera (13 vAM adhyayana) a0 vinaya 361 mu0 a0 abhaya bIkAnera kamalalAbha P/. abhayasuMdara 1674-1666 ke madhya upAsakadazAGgasUtra TIkA abhayadeva sUri 12vIM ,, bAlAvabodha harSavallabha P jinacandrasUri 1662 rAjanagara ,, hindI anuvAda vinayazrI P/. hullAsazrI 20vIM 20 aupapAtikasUtra TIkA abhayadevasUri 12vIM , hindI anuvAda jinaharisAgarasUri 20vIM 22 kalpasUtraTokA 'kalpasubodhikA kIttisuMdara P/. dharmavaddhana 1761 mu0 a0 hari0 lohAvaTa a0 bAla cittaur3a
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 4 ] 23 kalpasUtra TIkA 'paryuSaNA kalpasUtra' kezaramuni 20vIM ,, saMdehaviSauSadhi' jinaprabhasUri P/. jinasiMhasUri 1364 ayodhyA rAjasoma P/. jayakIti, 1706 a. cAritra rAprAvipa (caturdazasvapnAnAM) jinasAgarasUrizAkhAyAM bIkAnera kalpasUtra TIkA 'kalpadru makalikA' lakSmovallabhopAdhyAya 18vIM mu0 bAlacittaur3a 86, 1726 li. labdhimuni upAdhyAya 20vIM a0 ,, (samAcArI) vimalakIti P/. vimalatilaka 17vIM a0 dharma AgarA ,, kalpalatA samayasundaropAdhyAya 1685 riNI mu0 vinaya 828, ., kalpamaMjarI sahajakIrti P/. hemanandana 1685 a0 kha0 koTA vinaya 573 ., kalpacandrikA sumatihaMsa P/. jinaharSasUri 18vIM a0 kezariyA jodhapura AdyapakSIya badrIdAsa kalpasUtra bAlAvabodha guNavinayopAdhyAya P/. jayasoma 17vIM a0 badrIdAsa kalakattA candra P/. devadhIra 1608 ajayadurga a0 , kalakattA jinasamudrasUri P/. jinacandrasUri 18vIM a0 DUMgara jesalamera begar3a ralajaya Paa. ratnarAja a0 mahimA bIkAnera rAjakIti P/. ratnavimala , 19vIM a0 gopAla matheraNa vIkAnera rAmavijaya (rUpacandra) P/. dayAsiMha 1816 vIdAsara a0 zivanidhAnopAdhyAya 1680 amarasara a0 abhaya bIkAnera samayarAjopAdhyAya P/. jinacaMdrasUri 17vIM a0 abhaya bIkAnera (caturdaza svapnAnAM) sAdhukIrti P/. amaramANikya 17vIM rAprAjodhapura 25472 sumatihaMsa P/. jinaharSasUri 18vIM a0 janaratna pustakAlaya AdhapakSIya P/. amaramANikya a0 abhaya bIkAnera kalpasUtra stavaka vidyAvilAsa P/. kamalaharSa 1726 a0 abhaya bIkAnera kamalakItti P/. kalyANalAbha 1701 maroTa a0 kalpasUtra hindIpadyAnuvAda rAyacandra 1838 banArasa mu. kalpasUtra hindI anuvAda vIraputra AnandasAgarasUri 20vIM mu0 jinakRpAcandrasUri 20vIM mu0 18vIM 17vIM
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ 56 18vIM a0 kalpasUtra hindI anuvAda jinamaNisAgarasUri 20vIM mu0 kalpasUtragata vacanikAmnAya jinasAgarasUri, jinasAgarasUrizAkhAyAM 17vIM, ullekha jinaralakoSa, kalpAntarvAcya jinasamudrasUri, begaDa, 18vIM a0 vRddhi0 jesalamera jinahasasUri P/. jinasamudrasUri 16vIM a0 DUMgara, jesalamera bhaktilAbhopAdhyAya P/. ratnacandra 16vIM a0 vinaya, koTA 45 3566 catuHzaraNaprakIrNaka bAlAvabodha munimeru 17vIM a0 tapAbhaMDAra, jesalamera jambUdvIpaprajJapti TIkA puNyasAgaropAdhyAya P/. jinahasasUri 1645 jesalamera a0 hari, lohAvaTa 55 jJAtAdharmakathAMgasUtra TIkA abhayadevasUri 12vIM, mu0 kastUracandra P/. bhaktivilAsa, 1866 jayapura a0 seThiyA bIkAnera vinaya, koTA 57 jJAtAdharmakathAGgasUtra stavaka ratnajaya P/. ratnarAja a0 pAlaNapura 58 dazavakAlikasUtra TIkA samayasundaropAdhyAya 1661 khaMbhAta mu0 56 , paryAya (4 adhyAya mAtra) , 17vIM a0 abhaya, bIkAnera , bAlAvabodha rAjahaMsa P/. harSatilaka 16vIM 61 , stavaka 'dIpikA' cAritracandra P/. jayaraMga laghukharatara 1723 a0 vinaya 585 vimalakItti P/. vimalatilaka 1652 a0 hari, lohAvaTa sahajakIrti (yatIndra ?) P. hemanandana 1711 64 , hindI anuvAda jinamaNisAgarasUri 20vIM 65 dazAzrutaskandha sUtra TIkA subodha' matikItti P/- guNavinayopAdhyAya 1667 a0 jaina sthAna lu dhayAnA 66 nizIthasUtra artha sahajakI tti P/, hemanandana 17vIM a. jaina bhavana, kalakattA 67 nandIsUtra malayagiri TImopariTIkA zrIjinacAritrasUri P/. 20vIM zrIpUjyajI, bIkAnera 68 paJcaninthI TIkA abhayadevasuri 12vIM (prajJApanA tRtIyapada saMgrahaNo) 66 ,, bAlAvabodha merusundaropAdhyAya P7. ratnamUtti 16vIM a0 nAhara, kalakattA 1645 li. 70 pAkSikasUtra bAlAvabodha vimalakItti P/. vimalatilaka 17vIM a0 71 pratikramaNasUtra stavaka ratlajaya P/. ratnarAja 18vIM a0 dAna0 bIkAnera vimalakItti P/. vimala tilaka 17vIM a0 AcArya bIkAnera kezariyA jodhapura 73 , bAlAvabodha (vandittusUtra) sahajakIrti 1704 a0 hari, lohAvaTa stavaka mu0 ma0 72 " "
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ 74 pratikramaNa ( vandittasUtra ) stabaka 75 praznavyAkaraNa sUtra TIkA 76 bRhatkalpasUtra artha 77 bRhatkalpAdi chedagrantha laghu bhASyAdi TippaNa 78 bhagavatI 76 87 sUtra 33 33 ( zataka uddezaka 22-23 mAtra ) 30 31 hindI anuvAda wr dr 80 vipAkasUtra TIkA abhayadevasUri 81 17 vIraputra AnandasAgarasUri 20vIM 82 vyavahArasUtra artha sahajakIrti P / hemanandana 17vIM 83 zrAvaka pratikramaNa sUtra bAlA0 mehasundaropAdhyAya P / ratnamUrti 16vIM 84 SaDAvazyaka sUtra praNidhAnAvacUrNiH jinaprabhasUri P / jinasiMhasUri 14vIM 85 SaDAvazyakasUtra bAlAvabodha 86 88 SaDAvazyakasUtra bAlAvabodha 86 33 77 TokA 90 samavAyAGga sUtra TokA 61 sAdhu pratikramaNasUtra vRtti 62 sAdhu samAcArI vyAkhyAna 63 sAdhu samAcArI bAlAvabodha 24 "" " 65 sUtrakRtAGgasUtra TIkAdIpikA bAlAvabodha 6 67 sthAnAGgasUtra TIkA 68 39 78 6 sthAnAGgasUtra gAthAgatavRtti F is i vidyAsAgara P / sumatikallola 17vIM abhayadevasUri 12vIM sahajakIrti P / hemanandana 17vIM sAdhu raMgopAdhyAya P / sumatisAgara 17vIM abhayadevasUri 1128 pATaNa jinarAjasUra P / jinasiMhasUri 17vI 12vIM jayakIrti P / . vAdI harSanandana 1693 jesalamera taruNaprabhasUri 1411 pATaNa sundaropAdhyAya P/. ratnamUrti 1525 mANDavagaDha vimalakIti P / vimalatilaka 1671 samayasundaropAyyAya 1683 jesalamera abhayadevasUri 12vIM jinaprabhasUri P / jinasiMhasUra 1364 ayodhyA guNavinayopAdhyAya P / jayasoma 17vIM sAdhuraMga P/ bhuvanasoma AdyapakSIya 1566 baralU jinodayasUri P / jinasundarasUri begaDa 18vIM abhayadevasUra 12vIM jinarAjasUri P / . jinasiMhasUri 17vIM vAdo harSanandana tathA sumatikallola 1705 a0 AcArya bIkAnera mu0 ullekha svakRta nizothasUtra artha ullekha - devacandra kRta vicArasAvara TIkA mu0 a0 caMpAlAla baMda bhInAsara puNya ahamadAbAda mu0 mu0 ullekha svakRta nizIthasUtra artha a0 mahara, bIkAnera a0 kha0 jayapura dharmakIrti P / . dharmanidhAna 1666 bIkAnera a0 samayarAjopAdhyAya 1662 a0 abhaya, bIkAnera a0 hari lohAvaTa vinaya 806 a0 bhAvanagara bhaMDAra a0 abhaya, bIkAnera a0 abhaya, bIkAnera mu0 a0 abhaya, bIkAnera a0 cAritra, rAprAvipra bIkAnera a0 dharma, AgarA abhaya bIkAnera mu0 vinaya 564 a0 DUMgara - jesalamera mu0 anupalabdha u0 zrIsAra kRta rAsa meM a0 haMsa, bar3audA
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 adhyAtma anubhava yogaprakAza 2 adhyAtmaprabodha 3 adhyAtmazAntarasavarNana, 4 anuyoga catuSka gAthA 5 aneka zAstrasAra samuccaya 8 Agama aSTottarI 6 AgamasAra (devacandrIya anuvAda ) "" 12 13 IryAvaho mithyA duSkRta - bAlAvabodha 14 udayasvAmitva paMcAzikA 15 udayayantra 16 ekaviMzatisthAnakaprakaraNa 7 aSTakamaM vicAra 6 alpabahutvagarbhitastava svopajJaTIkAsaha samayasundaropAdhyAya P / 17vIM rAmacandra P / zivacandropAdhyAya 16vIM, abhayadevasUri P / jinezvarasUri 12vIM, cidAnanda dvi0 20vIM, "" 17 stavana 18 karmagrantha (tRtIya) vivaraNa 37 10 11 AgamikavastuvicArasAra jinavallabhasUri P / abhayadevasUri 12vIM, prakaraNa (SaDazIti) TippaNaka 16 karmagrantha paJcaka stabaka 20 karmagrantha stabaka saiddhAntika - prakaraNa cidAnanda dvi0 1655 jAvada devacandropAdhyAya P / dIpacandra 18vIM 21 karmagrantha catuSTaya- stabaka. 19 jinaprabhasUri P /, jinasiMhasUri 14vIM, sahajakIrti P / . hemanandana 17vIM, "" " devacandropAdhyAya P / dIpacandra 1776 maroTa rAmadevagaNa P / jinavallabhasUri rAjasoma P / jayakIrti 18vIM, ( jinasAgarasUrizAkhA) devacaMdropAdhyAya P / dIpacaMdra 18vIM, sumativarddhana P / vinItasundara 16vI avacUri dharmameru P / caraNadharma 1676 pUrva vimalakIrti P / vimalatilaka 17vIM, jinakI rttisUri 16vIM, (jinasAgarasU rizAkhA) "" devacandropAdhyAya P / dIpacaMdra 18vIM, sAdhukIti P / amaramANikya 17vIM, sAdhukIrti P/ "1 mu0 a0 hitavijaya paM0 ghANerAva, nakala abhaya bIkAnera a0 . uralekha - jaina sAhityano saM0 itihAsa dezAI mu0 a0 hari lohAvaTa mu0 mu0 mu0 vinaya 155, pAla 137' mu0 a0 hari lohAvaTa, jesalamera AcAryazAkhA bIkAnera a0 kha0 jayapura vinaya koTA vinaya 306 a0 jenaratna pustakAlaya a0 maharacaMda bhaM, bIkAnera a0 AcAryazAkhA, bIkAnera mu0 a0 nAhara kalakattA, zAkhA bIkAnera, a0 vinaya 688 AcArya
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ [8] 22 karmagranthAdi yantra sumativaddhana P/. vinItasundara 16vIM, a0 kha jayapura, hari lohAvaTa, 23 karmabandhavicAra (pannavaNAnusAra) rAmacandra P), zivacandropAdhyAya 1907 gvAliyara a0 24 karma vicArasAra prakaraNa sAdhuraMga P/. bhuvanasoma AdyapakSIya 16vIM a0 rAprAvipra jodhapura 2843 guTakA 25 karmavipAka, karmastava stabaka sumati P/. jayakI tipippalaka 17vIM a0 cAritra rAprAvipra bIkAnera 26 karmasambedha devacandropAdhyAya P/. dIpacandra 18vIM mu0 kha0 jayapura 27 karmastava svopajJa TIkAsaha, jinavallabhasUri P/. abhayadevasUri 12vIM ullekha, pAiabhASA ane sAhitya pR0 160, mUla mudrita bhASya rAmadeva gaNi P/. jinavallabhasUri 12vIM a0 abhaya bIkAnera, 26 , vivaraNa kamalasaMyamopAdhyAya 1546 a0 puNya ahamadAbAda, bhAMDAkara pUnA 30 kalpaprakaraNa bAlAvabodha merusundaropAdhyAya //. ratna mUtti 16vIM a0 31 kAyasthiti prakaraNa bAlAvabodha sAdhu kI tti P/. amara mANikya 1623 mahimanagara a0 dharaNendra, jayapura 32 kAlacakrakulaka jinaprabhasUri P/ jinasiMhasUri 14vIM a0 abhaya bIkAnera 33 kAlasvarUpakulaka jinadattasUri P). jinavallabhasUri 12vIM mu0 34 , TIkA jinapAlopAdhyAya P/. jinapatisUri 13vIM mu0 35 kSullaka bhavAvalikA stotra jinacandrasUri P/. jinaharSasUri, pippalaka, 17vIM DaMgara jesalamera, 36 kSetrasamAsa prakaraNa bAlAvabodha udayasAgara P/. sahajaratnapippalaka 1656 udayapura mu0 kSamAmANikya P/. 19vIM a0 varddhamAna bhaM, bIkAnera 38 kSetrasamAsa prakaraNa bAlAvabodha kSema P!. ratnasamudra 17vIM a0 mahimA bIkAnera vRddhi jaisalamera udayacanda jodhapura, bAla 272 zrIdeva P/ jJAnacandra 18vIM a0 nAhara kalakattA, vinaya koTA yantra ____ sumativarddhana P), vinItasundara 16vIM a0 udayacanda jodhapura, khajAncI bIkAnera 41 gaNadharavAda bAlAvabodha kSamAmANikya P/. 1838 a0 varddhamAna bhaM0 bIkAnera, 42 gatyA dimArgaNA svopajJa TIkA devacandropAdhyAya P), dIpacaMdra nUtanapura 1782 mu0 43 gAthAsahasrI samayasundaropAdhyAya 1668 mu0 vinaya 625, bAla 358 44 guNasthAnaka adhikAra devacandropAdhyAya P/, dIpacandra 18vIM mu0 41 guNasthAnakramAroha bAlAvabodha zrIsAropAdhyAya P/, ratnaharSa 1698 mahimAvatI a0 phatahapura bhaMDAra 46 guNasthAna prakaraNa bAlAvabodha zivanidhAnopAdhyAya 1662 sAMgAnera a0 kezariyA, jodhapura, 47 guNasthAna zataka svopajJaTIkA devacaMdropAdhyAya P), dIpacaMdra 18vIM mu0 48 guruguNaSaTtriMzikA stabaka 46 caturazItirAzAtanAsthAna vi0 jinaprabhasUri P/, jinasiMhasUri 14vIM a0 saMgha bhaMDAra pATaNa 50 'cattAri paramaMgANi' TIkA samayasundaropAdhyAya 1687 pattana a0
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ [1] 51 caraNasattarI karaNasattarI bheda guNavinayopAdhyAya P/. jayasoma 17vIM a0 52 caityavandanaka jinezvarasUri Paa. varddhamAnasUri 1080 jAlora a0 thAharU jesalamera, jina vijaya saM0 53 caityavandana kulaka jinadattasUri P/. jinavallabhasUri 12vIM mu0 54 caityavandana kulaka vRtti jinakuzalasUri P/. jinacaMdrasUri 1383 bADamera mu. 54A ,, ,, TipaNaka labdhinidhAnopAdhyAya P/. jinakuzalasUri 14vIM mu0 55 caityavandanabhASya vRtti 'tattvArtha dIpikA' dharmapramoda P/. kalyANadhIra, 1664 a0 bar3A bhaMDAra bIkAnera 56 cetyavandana bhASya yantra samatvirddhana P/. dinItasuMdara 66vIM a0 kha0 jayapura, hari lohAvaTa 57 caityavandanasthAna vivaraNa jinaprabhasUri P/. jina siMhasUri 14vIM a0 saMgha bhaMDAra pATaNa 58 cAvIsa daNDaka vicArakulaka lakSmIvallabhopA0 P/. lakSmI kI tti 18vIM a0 digaMbara bhaMDAra, jayapura 56 jinasattarI prakaraNa jinabhadrasUri PI, jinarAjasuri 15vIM a0 nAhara kalakattA. abhaya bIkAnera 60 jIvavicAra prakaraNa TIkA kSamAkalyANopAdhyAya P/. amRtadharma 1850 bIkAnera mu0 abhaya kSamA bIkAnera pAla 424 , , ratnAkaropAdhyAya P/. meghanandana 1610 a0vi0 koTA 611, 612 a0 bI0 , bAlAvabodha vimala kIrti P. vimala tilaka 17vIM a0 , 606 ,, stabaka mahimasiMha (mAnakavi)P/. zivanidhAna 17vIM a0 phatahapurabhaNDAra, kAntisAgarajI , , sAdhukIrti P/. 17vIM vinaya 882 ,, yantra sumativarddhanaP/. vinItasundara a0 kha0 jayapura 65 jIvavicArAdi prakaraNa stabaka jinakRpAcandrasUri 20vIM mu0 66 jIvavibhakti jinacandrasUri P/. jinezvarasUri 12vIM a0 pATaNa bhaMDAra 67 jainatattvasAra svopajJa TIkA suracandropAdhyAya 1676 amarasara mu. 68 jJAnasArako jJAnamaJjarI TIkA devacandropAdhyAya P/. dIpacaMdra 1796 navAnagara mu0 66 zanArNava bhASA labdhivimala P/. labdhiraMga 1728 a. phatahapura bhaMDAra 66A , dhyAnadIpikA devacandra P/. dIpacandra 18vIM 70 tattvAvabodha devacandropAdhyAya P) dIpacandra 18vIM ullekha-svakRta vicArasArastabaka 71 tithi payannAdi abhayadevasUri P. jinezvarasUri 12vIM a0 abhaya bIkAnera 72 darzanakulaka jinadattasUri P/ jinavallabhasUri 12vIM mu0 73 dravyaprakAza devacandropAdhyAya Paa. dIpacandra 1767 bIkAnera mu0 74 dravyasaMgraha bAlAvabodha haMsarAja P/. pippalaka 17vIM a0 sTeTa lAyabrarI 75 dravyAnubhava ratnAkara cidAnanda dvi0 1652 phalaudI mu0 vinaya 1003 76 dvAdazAGgIpramANakulaka jinabhadrasUri PI. jinarAjasUri 15vIM a0 abhaya bIkAnera 77 nayacakrasAra devacandropAdhyAya P/. dIpacandra 18vIM mu. vinaya 251 78 navakAra yantra sumativaddhana PI, vinItasundara 19vIM a0 udayacanda jodhapura 16vIM
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ / 10 ] 76 mavatatvaprakaraNazabdArthavRtti samayasundaropAdhyAya 1658 amadAbAda a0 ., bAlAvabodha __ jinodayasUri (jinasAgarasUri zA0) 18vIM ___ a0 AcArya zAkhA bIkAnera ratnalAbha PI. vivekaratnasUri pippalaka 16vIM a0 cAritra rAprAvipra bIkAnera vimalakIti P/. vimalatilaka 17vIM a0 ,, vinaya 606 harSavarddhana 1785 a0 abhaya bIkAnera stabaka jinarAjasUri P/. jinasiMhasUri 17vIM a0 vinaya koTA hari lohAvaTa rAmavijayopAdhyAyaP/. dayA siMha 1836 ajImagaMja a0 hIrAcandrasUri banArasa ,, bhASAbandha lakSmovallabhopA0 P). lakSmIkIrti 1747 hisAra a0 svarUpayantra sumativaddhana P/ vinItasundara 16vIM a0kha0 jaya0 badrIdAsakala* khajAMcI bIkA0 88 navapadaprakaraNa bhASya abhayadevasUri P/. jinezvarasUri 12vIM a0 jesalamera bhaNDAra 86 navapadaprakaraNa abhinavavRtti devendrasUri P/. saMghatilakasUri rudrapa0 1452 ullekha jinaratnakoSa 10 nigodaSaTtriMzikA abhayadevasUri P. jinezvarasUri 12vIM a0 61 niyukti sthApana matiko ti P/. guNavinayopAdhyAya 1676 a0 bar3A bhaM0 bIkAnera DUMgara jesalamera 62 pAMcacAritrake 36 dvAra bhASA rAmacandra P). zivacandropAdhyAya 20vIM a0 vRddhi jesalamera 93 paMcaliGgI prakaraNa jinezvarasUri P/. vardhamAnasUri 11vIM 64 ,, TIkA jinapatisUri P/. maNi jinacandrasUri 13vIM mu0 65 , laghuTIkA sarvarAjagaNi a0 tapA bhaM0 jesalamera 16 ,, TippaNaka jinapAlopA0 P/- jinapatisUri 1264 17 paMca samavAya vicAra jJAnasAraP/. ratnarAja 19vIM a0 abhaya bIkAnera 18 paMcAzaka TIkA abhayadevasUri PI jinezvarasUri 12vIM mu0 66 pannAvaNA 2 gAthA ke 2. dvAra yaMtra jJAnasAra 16vIM a0 DUMgara jesalamera 100 paramAtmAprakAza hindITIkA dharmavarddhana P/. vijayaharSa 1762 a0 digaMbarabhaM0 ajamera 101 parasamayasAravicArasaMgraha kSamAkalyANopAdhyAya P! amRtadharma 19vIM a0 102 piNDavizuddhiprakaraNa jinavallabhasUri P1. abhaya devasUri 12vIM0 mu0 103 pudgalaSaTtriMzikA abhayadevasUri PI. jinezvarasUri 12vIM0 a0 104 paramasukhadvAtriMzikA tattvAvabodha) jinaprabhasUri P. jinasihasUri 14vIM0 a0 abhaya bIkAnera 105 pratikramaNahetavaH kSamAkalyANopAdhyAya P/ amRtadharma 16 vI0 bIkAnera akhajaya0 abhaya kSamA bIkA0 106 pratilekhanAkulaka jinavarddhanasUri PI jina rAjasUri 15 vIM0 107 pratyAkhyAnapramukha vicAra samayasundaropAdhyAya 17 vIM ullekha jinaratnakoza 108 pratyAkhyAnasthAnavivaraNa jinaprabhasUri P. jinasiMhasUri 14 vIM. a0 saMghabhaMDAra pATaNa 106 pravacanavicArasAra nayakuJjara P/. jinarAjasUri 16 vIM 110 pravacanasAroddhAra bAlAvabodha padmamandira PI. vijayarAja a0 cAritrarAprAviprabIkAnera a0
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ 111 pravacanasAroddhAra bAlA0 sahajakIrti P /- hemanandana 112 pravrajyAvidhAnakulakabAlA * jinezvarasUri begaDa 0 113 bRhadvandanakabhASya abhayadevasUri P / jinezvarasUri 114 vRhatsaMgrahaNI bAlAvabodha guNavinayopAdhyAya P / jayasoma 115 bhASAvicAra pra0 svopajJaava0 cArucandra P / bhaktilAbha 116 bhASyatraya stabaka matikItti P / guNa vanayopAdhyAya 117 mahAdaNDaka 118 lokatattvabAlAvabodha 37 "" 33 3. 17 "1 116 lokanAlavArttika 17 vIM 0 udayasAgara P / . sahajaratna pippalaka janaprabhasUri P / jina siMhasUri 120 vandanakasthAna vivaraNa 14 vIM 0 121 vicAraSaTtriMzikA svopajJa TIkA0 gajasAragaNi P / . dhavalacandra 1581 pATaNa 122 samaya sundaropAdhyAya 123 124 125 126 127 128 yantra 129 vicAra trizikA svopajJa arthasaha ( 1 se 36 taka kI 130 vicArasArastabaka 131 viMzikA 132 zuddhadevaanubhavavicAra 133 zrAvakadharmavidhi 134 132 zrAvakamukhastrikAkulaka (mukhavastrikA sthApanaprakaraNa ) 136 zrAvaka vidhidinacaryA 137 SaTsthAna prakaraNa 13 dd r TIkA bAlAvabodha " t 2 ] bRhadavRtti abhayadevasUri P / jinezvarasUri nayavilAsa P / . jinacandrasUri artha (padyAnuvAda) jJAnasAra praznottara bhASya Anandavallabha P / rAmacandra devacandropAdhyAya P / dIpacandra vimalakIrtti P / . vimalatilaka 1661 17 vIM0 jinezvarasUri P / jinapatisUri lakSmI tilakopAdhyAya P/ varddhamAnasUri 12 vIM0 jinacandrasUri P / jinezvarasUri jinezvarasUri P / varddha mAnasUri abhayadevasUri P / jinezvarasUri 17 vIM0 16 vIM 0 17 vIM0 12 vIM 17 vIM0 1666 amadAbAda a0 a0 cAritra rAprAvipra bIkAnera 1880 ajImagaMja a0 dAna bhaM0 bIkAnera 1803 navAnagara a0 abhaya bIkAnera 17 vIM0 19 vIM 0 jinasamudrasUri P / . jina candrasUri begaDa 1724 sumativarddhana vinItasundara horakalaza P / harSaprabha 16 vIM0 17 vIM 0 vastuoM ) devacandropAdhyAya P / dIpacandra jinadattasUri P / jinavallabhasUri cidAnanda dvi0 a0 terApaMthI sabhA saradArazaharaM a0 jesalamera bhaMDAra 12 vIM 0 11 vIM 0 12 vIM0 mu0 a0 anaMtanAtha jJAna bhaM0 baMbaI a0 AcAryazAkhA bIkAnera ro bhaMDiyAlAguru bhaMDAra a0 abhaya bIkAnera a0 abhaya bIkAnera cAritrarAprAvi bIkAnera vinaya 862 a0 abhaya bIkAnera a0 saMghabhaMDAra pATaNa mu0 vinaya 885 1796 navAnagara mu0 12 vIM0 mu0 1952 mu0 1313 pAlaNapura mu0 1317 jAlora a0 jesalamera bhaMDAra haMsabar3odA a0 haMsabar3odA, abhaya bIkAnera 11 vIM 0 mu0 kha jayapura a0 vinayacandrajJAna bhaM0 jayapura a0 kha0 jayapura a0 nAhara kalakattA a0 a0 mu0
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ 136 SaTsthAna prakaraNa TIkA 140 SaSTizatakaprakaraNa 152 153 37 141 142 143 144 145 146 147 148 vimalakIrti P / . vimalatilaka ". 146 SoDazakaprakaraNa TIkA ( hAri0) abhayadevasUri P / jinezvarasUri sAdhusoma P / siddhAntaruci 150 saMgrahaNI avacUri 151 TIkA guNavinayopAdhyAya P / jayasoma bAlAvabodha Anandavallabha P / rAmacandra zivanidhAnopAdhyAya sumativaddhana P / vinIta sundara jinadattasUri P / jinavallabhasUri prabodhacandragaNi P / jinezvarasUri 37 22 37 11 " " " " " " dr 32 TIkA 77 " 22 TippaNaka bAlAvabodha 13 154 yantra "" 155 saMdeha dolAvalI prakaraNa 156 , bRhadvRtti 157 laghuTIkA 158 paryAya 15 saptatikA bhASya 37 21 160 TippaNaka 161 saptatizataprakaraNa vAlAbodha 162 sambodha aSTottarI 163 sambodhasaptati TIkA , 168 samyaktvasaptati TokA 169 samyakatvastavAvacUri [12] jina pAlopAdhyAya P/. jinapatisUri 1262 zrImAlapura mu0 nemicandra bhaNDArI pitA jinezvarasUridvi0 13vIM 0 16vIM 0 gajasAra P / dhavalacandra taporatna P / rAjahaMsa P / harSatilaka laghukharatara bhaktilAbha P / jinacandra jinasAgarasU0 P / jinezvarasUri pippalaka 1491 dharmadeva P/. kSAntiratna sundaropAdhyAya P / ratnamUrti jayasAga ropAdhyAya samaya sundaropAdhyAya 164 bAlAvabodha 165 samyakatvakulaka bAlAvabodha 166 samyaktvabheda 167 samyaktvavicArastavabAlAvabodha cAritrasiMha abhayadevasUri P/. jinezvarasUri rAmadevagaNa P / jinavallabhasUri dharmakIrti P / dharmanidhAna jJAnasAra guNa vinayopAdhyAya P / jayasoma sundaropAdhyAya P / ratnamUrti matikIrti P / guNavinayopAdhyAya kSamAmANikya P / mu0 a0 dAnabI0 rAprAvipra jodha 0 mu0 vinayakoTA 633 1501 1576 sikaMdarapura di0 bhaNDArasUcIbhAga 4 1572 a0 di0 bhaNDAra sUcIpatra bhAga 4 saMghatilakasUri rudrapallIya gajasAra P / dhavalacandra 1515 16vIM 17vIM 0 mu0 a0 seThiyA bIkAnera 12vIM0 a0 kezariyA jodhapura 1510 mAMDavagar3ha a0 jesalamera bhaNDAra 17vIM 0 a0 anaMtanAtha jJAnabhaM0 baMbaI 1850 ajImagaMja a0 jJAnabhaNDAra bIkAnera 1680 amarasara a0 kha0 jayapura rAprAvipra jodhapura 16vIM 0 a0 kha0 jayapura, vinaya 424 12vIM0 mu0 a0 ro vijayendrasUri saM0 A0 ka0 peDhI 1320 pralhAdanapura mu0 1465 1693 12vIM 0 12vIM 0 17vIM 0 1858 1651 16vIM 0 17vIM 0 a0 maharacaMda bha0 bIkAnera 1834 rAjapura a0 varddhamAna bhaM0 bIkAnera 1633 jharjharapura a0 DraeNgarajesalamera, abhaya bIkAnera vinaya 742 a0 abhaya bIkAnera, vinaya 602 a0 a0 a0 harilohAvaTa a0 kSamA bIkAnera a0 kSamAbIkAnera, abhayabIkAnera mu0 vinaya 632 a0 DUMgarajesalamera, kha0 jayapura 1422 sArasvata mu0 pattana 16vIM 0 a0 kha jayapura
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ [13] 170 sarvajIvazarIrAvagAhanAstava jinavallabhasUri P / abhayadevasUri jinakI tiri jinasAgarasUrizAkhA 171 sAmAyikakulaka 172 siddhisaptazatikA 173 siddhAntabola 174 siddhAntasAroddhAra 175 sUkSmArthavicArasAroddhAra pra0 TippaNaka 176 177 sthaNDila ke 1024 bhAMge 178 syAdvAdAnubhava ratnAkara 1 2 3 4 d 5 6 7 8 e 11 12 13 14 15. 16 17 2 18 sw 16 33 "" AtmabhAvanA aupadezika prakaraNa aSTakakaraNa TIkA ( hAribha0 ) jinezvarasUri P/- varddhamAnasUri Atmaprabodha lAbhari padmodaya ( pannAlAla ) labdhimuni u0 jinezvarasUri P / jinapatisUri guNavinayopAdhyAya P / jayasoma jinasamudrasUri P / jinacandrasUri begaDa jinaratnasUra jinadattasUri P / jinavallabhasUri jinaprabhasUra P / jinasiMhasUri jinezvarasUri P / varddhamAnasUri hindI anuvAda AtmAnuzAsanam indriyaparAjayazataka TIkA Isa ra zikSA uttamapuruSakulaka upadezakulaka upadezakoSa upadezapada TIkA upadezamaNimAlA zivacandropAdhyAya P / puNyazIla jJAnacandra P1 sumatisAgara kamalasaMyamopAdhyAya jinavallabhasUri P / abhayadevasUri rAmadevagaNa P / jitavallabhasUri padmarAja P / puNyasAga ropAdhyAya cidAnanda dvi0 upadezamAlAstabaka upadeza rasAyana ,, upadeza mAlAvRhadvRtti (dharmadAsIya) varddhamAnasUri upadezamAlA - saMskRtapa0 tathA stabaka zivanidhAnopAdhyAya upadezamAlA bAlAvabodha TIkA varddhamAnasUri jinezvarasUri P / varddhamAnasUri 12vIM 0 16vIM 0 16vIM 17vIM0 16vIM 0 12vIM0 12vIM 0 a0 vinayavallabhabhAratI a0 abhaya bIkAnera a0 bAlarAprAvipracittor3a a0 a0 harilohAvaTa, anUpabIkAnera 17vIM 0 1950 ajamerA mu0 mu0 u0- gaNadhara sArddha * vRhadvRtti 14 vIM0 12 vIM0 14 vIM 11 vIM 1080 jAlora mu0 1833 minarAbaMdara mu0 20 vIM 0 mu0 20 vIM 0 mu0 vinaya 1004 13vIM0 a0 jesa0 maM0 harilohAvaTa 1664 a0 18 vIM 0 a0 abhayabIkAnera a0 jesalamerabhaMDAra OM0 kha0 jayapura 1055 11 vIM 0 a0 jesalamerabhaMDAra 11 vIM 0 1660 jodhapura a0 vRddhi jesalamera 16 vIM0 a sundaropAdhyAya P / ratnamUrti vimalakIrti P / . vimalatilaka 1666 a0 jesalamerabhaMDAra jinadattasUri P / jinavallabhasUri 12 vIM0 jinapAlopAdhyAya Py. jinapatisUri 1292 mu0 mu0 mu0 a0 jesalamerabhaMDAra a0 harilohAvaTa, a0 bI0 a0 harilohAvaTa a0 abhayabIkAnera
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ , bRhavRtti upadezasaptatikA svopajJaTIkA saha kSemarAja PI. somadhvaja 1547 hisAra mu. RSimaNDalaprakaraNa avacUri guNavinayopAdhyAya P/. jayasoma 17 vIM. a0 samayasundaropAdhyAya 1662 sAMgAnera a0 , TIkA padmamandira 1553 jesalamera mu0 vinaya 368 vAdI harSanandana P/. samayasundara 1705 a0 bar3A bhaMDAra bI0 vinaya 666 , bAlAvabodha , 17 vI0 a0 bar3AbhaMDAra jesalamera karpUraprakara TokA jinasAgarasUri P/. jinavaddha nasUri pippalaka16 vIM a0 cAritrarAprAvitra vI0 kAntichANI , bAlAvabodha merusundaropAdhyAya P/. ratnamUrti 1534 a0 vRddhi jesalamera kSapakazikSAprakaraNa dharmopadezakAvya) jinacandrasUri P/. jinezvarasUri 12 vI0 mu0 gaNadharasaptati (suguruguNasaMthavasattariyA) jinadattasUri P/. jinavallabhasUri 12 vIM mu0 gaNadharasArddhazataka prakaraNa jinadattasUri P/. jinavallabhasUri 12 vIM mu0 sumatigaNi P/. jinapatisUri 1265 a0 jesalamerabhaMDAra baDAbhaMDAra bIkAnera puNya ahamadAbAda 32 gaNadharasA zatakaprakaraNa-laghuvRtti sarvarAjagaNi P/. jinezvarasUri dvitIya a0 tapAbhaMDAra jesalamera, udayacaMda jodhapura kAMtichANI vinaya 433 padmamandira P/. vijayarAja 1646 jesalamera mu0 kha0 jayapura 34 stavaka vimalakIti P. vimalatilaka 17vI0 a0 kAMtisAgarajI 1680li prati 35 gaNadharasArddhazatakAntargataprakaraNa cAritrasiMha P/. matibhadra 17vIM mu0 36 guNamAlA prakaraNa rAmavijayopAdhyAya P. dayAsiMha 1817 jesalamera a0 kha jayapura bAlacittor3a 124 abhaya bIkAnera, vinaya 605 37 guNavilAsa RdvipAra (rAmalAla) kuzala nidhAna 20vI0 a0 38 guNAnurAgakulaka jinaprabhasUri PP. jinasiMhamUri 14vIM0 a0 lIMbaDIbhaMDAra, pATaNabhaMDAra 36 gautamakulaka TIkA jJAnatilaka P/. padmarAja . 1660 mu0 vinaya 84 sahajakIrti P. hemanandana 1671 a0 nAhara saM kalakattA 41 gautamapRcchA-bhASA nayaraMga 17vIM0 a0 abhaya bIkAnera kha. jayapura kSamA bIkAnera 42 gautamapRcchA TIkA bhativaddhana P/ sumatihaMsa AdyAkSIya 1738 jaitAraNa a0 abhaya bIkAnera kha. jayapura caritrarAprAvipra bIkAnera zrItilaka P/. devabhadrasUri rudrapalloya 15vIM0 a0 cAritrarAprAvipra bIkAnera kAntisAgarajI rAprAvipra jodhapura zivasundara /. kSemarAja 1566 khImasara a0 abhaya bIkAnera " bAlAvabodha
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ 45 carcarI jinadattasUri P). jinavallabhasUri 12vI mu0 46 , TippaNaka jinapAlopAdhyAya P/. jinapatisUri 1264 mu0 vinaya 418 47 jinavacanaratnakoSa rAjahaMsa P. jJAnatilaka laghukharatara 1572 a0 Ahora bhaMDAra 48 jIvaprabodhaprakaraNa bhASA vidyAkIti P. jinatilakasUri laghukharatara 1505 hisAra a0 cAritrarAprAvipra bIkAnera 46 jaina digvajayapatAkA RddhisAra (rAmalAla) P}. kuzala nidhAna 20vI0 ma0 50 jJAnAnandaprakAza puNyazIla P/ rAmavijaya 19vIM0 a0 bAla rAprAvipra cittor3a 51 dAnopadezamAlA divAkarAcArya P/ saMghatilakasUri rudrapallI 15 vI0 a0 kha0 jayapura pratilipi . vinaya koTA 52 , To0 divAkarIya ) devendrasUri P. saMghatilakasUri 1418 a0 kha ja0 aM0 bha0 kAMtibaDodA 53 dvAdazakulaka jinavallabhasUri P. abhayadevasUri 12vIM0 ma0 54 , TokA jinapAlopAdhyAya P! jinapatisUri 1293 mu0 55 dvAdazabhAvanAkulaka jinezvarasUri P jinapatisUri 13voM a0 khajAMco bIkAnera 56 dharmaratnakaraNDaka stropajJa TIkA barddhamAnasUri P/ abhayadevasUri 1172 dAyikAkUpa a0 harilohAvaTa bRddhi jesa0 57 dharmavilAsa matinandana P. dharmacandra pippalaka 16vIM0 ma0 58 dharmazikSAprakaraNa jinavallabhasUri P/. abhayadevasUri 12vIM0 mu. 56 , TIkA _ jinapAlopAdhyAya P/. jinapatisUri 1263 a0 vinaya koTA 60 dharmAdharmaprakaraNa jinaprabhasUri P/ jinasiMhasUri 61 dharmopadeza sAdhuraMga P. sumatisAgara 17vIM0 a0 62 paJcaparameSThinamaskAraphalakulaka jinacandrasUri PP. jinezvarasUri 12vIM0 mu. 63 paryuSaNavyAkhyAnapaddhati samayarAjopAdhyAya P/ jinacandrasUri / a0 dharma AgarA 64 puSpamAlAprakaraNa TIkA sAdhusoma Paa. siddhAntaruci 1512 aha0 kha0 jayapura vinayakoTA 604 (mala hemacandrotha ) 65 puSpamAlA prakaraNa bAlAvabodha merusundaropAdhyAya P. ratnamUrti 1522 a0 abhaya, cAritra rAprAvina bIkAnera 66 praznottararatnamAlA TIkA devendrasUri P/. saMghatilakasUri ( rudra0) 1426 a0 cAritra rAprAvipra bIkAnera 67 lekhana prazastiH devamUrti P. jinezvarasUri dvi0 a0 jesalamera bhaMDAra, 68 praznottararatnamAlikA bAlAvabodha jinarAjasUri P/. jinasiMhasUri 17vIM a0 vRddhi jesalamera, 66 , stabaka jinaraMgasUri P/. jinarAjasUri 18vIM a0 pATaNa bhaMDAra, 7. prAstavika aSTottarI jJAnasAra 1880 bIkAnera 71 balirAma AnandasAra saMgraha lAbhodaya P/. bhuvanakI tti 17vIM a0 puNya ahamadAbAda 72 brahmacaryaparikaraNa kapUramalla 12vIM 73 bhAvanAkulaka jinaprabhasUri P/. jinasiMhasUri 14vIM a0 14vI. a0 mu0
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ a0 vA 74 bhAvanAprakAza zivacandropAdhyAya P/. rAmavijaya 16vIM a0 bAla rAprAvipra cittor3a 75 bhAvanA vilAsa lakSmIvallabhopAdhyAyaPA. lakSmI kItti 1727 a0 abhya bIkAnera, harilohAvaTa 76 bhAvapadavivecana gaNavinayopAdhyAya P/. jayamoma 17vIM 77 madhyAhnavyAkhyAnapaddhati ___ vAdI harSanandana, P/. samaya sundara 1674 pATaNa a0 bar3AbhaMDAra bo0 harilohAvaTa 78 mAtRkAkSara dharmopadeza svopajJa TIkA lakSmIvallabhopAdhyAya P/. lakSmIkIrti 1745 a0 harilohAvaTa 76 ratnakaraNDa abhayacandra P/. ANaMdarAja, laghukharatara 16vIM a0 abhaya bIkAnera 80 rUpakamAlA puNyanandI P/. samayabhakti 16vIM abhaya bIkAnera vinaya 675 81 , avacUri samayasundaropAdhyAya P). sakalacandra 1663 bI0 a0 thAharu jesalamera 82 , TIkA cAritrasiMha P/. matibhadra 1643 a0 aMbAlA bhaM0 gadhaiyA maM0 saradArazahara 83 , bAlAvabodha ratnaraMgopAdhyAya 1582 a0 AcAryazAkhA bIkAnera 84 vAdIkUlaka jinadattasUri P. jinavallabhasUri 12vIM a. pATaNa bhaMDAra 85 viMzatipadaprakAza zivacandropAdhyAya P. puNyazIla 16vIM a0 bAla rAprAvipra, cittaur3a 86 zikSAkulaka jinadattasUri P/. jinavallabhasUri 12vIM a0 pATaNa bhaMDAra 87 zIlakalpadru mamaJjarI cAritrasiMha P. matibhadra 17vIM a0 'jAba bhaMDAra aMbAlA 88 zIlopadezamAlA TIkA raNavinayopAdhyAya P. jyaso ma 17vIM a. AtmAnaMda sabhA bhAvanagara lalitakIrti 1678 lATadraha a0 vinaya 600 koTA kha0 jayapura, cAritra, bIkA0 60 ., (zIlataraMgiNI) somati lakasUri P). saMghatilakasUri rudrapallIya 1362 ma0 61 ,, bAlAvabodha kSamAmUrti P/. mativaddhana pippalaka 17vIM a0 kRpA bhaMDAra bikAnera 62 , merusundaropAdhyAya P/. ratnamUrti 1525 mAMDavagar3ha a0 kha0 ja0 rA. jodhapura vinaya 22, 63 zrAddhadinakRtya bAlAvabodha Anandavallabha P/. rAmacandra 1882 ajImagaMja mu0 64 sajjJAnacintAmaNi RddhisAra (rAmalAla) P/. kuzalanidhAna 20vIM . mu0 65 samayasAra bAlAvabodha rAmavijayopAdhyaya P/. dayAsiMha 1762 jAlora a0 66 saMvegakulaka dhanezvarasUri (jinabhadrasUri) 12vIM a<< pratilipi vinaya koTA 97 saMvegamaJjarI devabhadrasUri P/. sumativAcaka 12vIM a0 pATaNa bhaMDAra 18 saMvegaraMgazAlA jinacandrasUri P/. jinezvarasUri 12vIM mu0 16 sarvatIrthamaharSikulaka jinezvarasUri P). jinapatisUri 11vIM mu0 100 sindUprakaraNa TIkA . cAritravarddhana P/. kalyANarAjalaghukharatara 1505 a0 101 , , dharmacandra P/. jinasAgarasUri pippalaka 1513 a0 102 , bAlAvabodha rAjazIla P/. sAdhuharSopAdhyAya 16vIM a0 janaratnapustakAlaya, saMskRta lAibrerI 103 svadharmIvAtsalyakulaka abhayadeva sUri P/. jinezvarasUri 12vIM mu0 104 , stabaka samayapramoda P/. jJAnavilAsa 1661 vIramapura a0 abhaya bIkAnera
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ / 17 / 105 svapnapradIpa varddhamAnasUri P/. rudrapallIya 15vIM mu0 106 spapnaphalavivaraNa jinapAlopAdhyAya P/. jinapatisUri 13vIM a0 presakApI vinaya koTA 107 svapnavicArabhASyavRtti 108 svapnasaptatikA jina vallabhasUri P/. abhayadevasUri 12vIM a0 vinaya 'vallabhabhAratI' 106 svapnasaptatikA TIkA sarvadevasUri 1287 a0 kAnti chANI 110 svAtmasambodha (jJAnasAraprakAza) dharmacandra P/. jinasAgarasUri pippalaka 16vIM a0 dezAI saMgraha 111 hitazikSA bhASA bhadrasena 17vIM a0 112 hitopadezaprakaraNa prabhAnandasUri P/. devabhadrasUri 12vIM a0 jesalamera bhaMDAra vaidhAnika, saiddhAntika praznottara evaM cArcika graMtha 1 avidhikulaka jinezvarasUri P/. varddhamAnasUri 11vIM a0 kAnti chANI 2 aSTottarIsnAtravidhi jayasomopAdhyAya 17vIM lAhora a0 ha0 lohAvaTa 3 AgamAnusAra muMhapatti nirNaya jinamaNisAgarasUri P/. sumatisAgarajI 20vIM mu0 4 AcAradinakara varddhamAnasUri P/. rudrapallIya 1468 jAlaMghara naMdanavanapura mu0 vinaya koTA 703 5 AtmabhramocchedanabhAnu cidAnanda 1952 nAgora mu. 6 ArAtrikavRttAni jinadatasUri PI. jinavallabhasUri 12vIM mu0 7 bArAdhanA jinacandrasUri P). jinezvarasUri 12vIM a0 pratilipi ramaNIkavi ahamadAbAda 8 ArAdhanAprakaraNa abhayadevasUri P/. jinezvarasUri 12vIM a0 jesalamera bhaMDAra 1265 li. hai AlocanAvidhiprakaraNa a0 pratilipi vinaya koTA 10 icchAparimANa TippaNaka samayarAjopAdhyAya P/. jinacandrasUri 1660 a0 mahatAbasiMha saMgraha bIkAnera 11 IryApathikI SaTtriMzikA svopajJa TIkA jayasomopAdhyAya 1640 TI0 1641 mu0 12 upadhAnavidhipaMcAzaka prakaraNa abhayadevasUri khaMbhAta bhaMDAra tAr3apatrIya prati 13 utsUtrodghATanakulaka jinadattasUri P/. jinavallabhasUri 12vIM mu. 14 , (kumatimatakhaMDana) guNavinayopAdhyAya P/ jayasoma 1665 navAnagara mu. 14A eka sau aDatIsa vaktavya , ,, , 17vIM a0 vinaya 780 15 kalyANakaparAmarza buddhimuni P/. kezaramuni 20vIM mu0 16 kumatakuliMgocchedanabhAskara (jenaliMgani0) cidAnanda dvi0 1955 jIraNa mu0 koTA bhaMDAra 17 kumbhasthApanA bhASA devacandropAdhyAya P/. dIpacanda 18vIM a0 kha0 jayapura 18 kyA pRthvI sthira hai ? jinamaNisAgarasUri P/. sumatisAgarajI 20vIM mu. 16 carcApraznottara tilokacanda luNiyA praznakartA 19vIM ajamera a0 haMsa bar3audA
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ mu0 20 caitrIpUrNimA devavandanavidhi kSamAkalyANopAdhyAya F/. amRtadharma 16vIM a0 ha0 lohAvaTa jinapUjAvidhi jinaprabhasUri P/. jinasiMhasUri 14vIM 22 jinapratimAsthApitagrantha praznottara jJAnasAra 1874 a0 kSamA bIkA, lA. da. aha. 23 jinAjJAvidhiprakAza cidAnanda dvi0 1951 ajamera mu0 24 tapAgacchacarcA gaNavinayopAdhyAya P/. jayasoma 17vIM a0 AtmAnanda sabhA bhAvanagara 25 tapoTamatakuTTanakam jinaprabhasUri P/. jina siMhasUri 14vIM a0 abhaya bIkAnera jesalamera bhaM0 26 terApaMthI nATaka premacanda yati 1965 ratanagar3ha mu0 27 dayAnandamatanirNaya (AryasamAjabhramocchedanakuThAra) cidAnanda dvi0 1947 a0 vinaya koTA 604 28 digambara 84 bolavisaMvAda jinasamudrasUri P/. jinacandrasUri begar3a 18vIM a0 26 devadravya nirNaya jinamaNisAgarasUri PI. sumatisAgarajI 20vIM mu0 30 devArcana eka dRSTi jinamaNisAgarasUri Paa. sumatisAgarajI 20vIM mu0 31 dvAdazavrata TippaNikA kSamAkalyANopAdhyAya P/. amRtadharma havIM a0 kha0 jayapura 32 navakAra anapUrvI kSemarAja P/. somadhvaja 16vIM a0 kha0 jayapura 33 nirNayaprabhAkara bAlacandrasUri 1920 a. vinaya koTA 587 34 padavyavasthA jinadattasUri P/. jinavallabhasUri 12vIM mu0 35 paryuSaNAparAmarza buddhimuni P/. kezaramuni 20vIM 36 piNDakadvAtriMzikA jinaprabhasUri PI. jinasiMhasUri 14vIM a0 pAlaNapura bhaMDAra 37 piNDAlocana vidhAnaprakaraNa 38 pUjASTakavAtika kamalalAbha P/ abhayasundara 17vIM a0 caMpAlAla baida bhInAsara 36 pauSadhavidhiprakaraNa jinavallabhasUri P/. abhayadevasUri 12vI mu0 40 , TIkA jinacandrasUri P/. jinamANikyasUri 1617 pATaNa a0 bar3A bhaMDAra bIkAnera 41 pauSadhaSaTtriMzikA svopajJa TIkA jayasomopAdhyAya 1643 TI0 1645 mu0 vinaya 660 42 pratikramaNa samAcArI jinavallabhasUri P. abhayadevasUri 12vIM 43 , stavaka vimalakIrti P/. vimalatilaka 17vIM a0 AcAryazAkhA bIkAnera 44 pratimApuSpapUjAsiddhi devacandropAdhyAya P/. dIpacandra 18vIM mu0 45 prabodhodayavAdasthala jinapatisUri P/. maNidhArI jina candrasUri 13vIM a0 je0 bhaM0 vi0 ko0 467 kSamA bI. 46 praznapaddhati harizcandragaNi P/. abhayadevasUri 1211 (?) pATaNa mu. pATaNa bhaMDAra 47 praznottara jayasomopAdhyAya 17vIM a0 cAritra rAprAvipra bIkAnera ,, lAhora a0 cAritra rAprAvipra bIkAnera 46 , 141 jinasukhasuri 1767 pATaNa a0 jayacandra rAprAvipra bIkAnera
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ 51 praznottaragrantha merusundaropAdhyAya P/. ratnamUtti 1535 / / a0 mahimA bIkAnera 51A , , jJAnasAra P/. ratnarAja 16vIM 52 praznottaramAlA cidAnanda (kapUracandra) 1906 bhAvanagara mu0 53 praznottarazataka ummedacandra P/. rAmacandra 1884 jayapura a0 varddhamAna bhaM0 bIkAnera 54 praznottarasArasaMgraha samayasundaropAdhyAya 17vIM a0 kAnti bar3odA 55 praznottarasArddhazataka kSamAkalyANopAdhyAya P/. amRtadharma 1851 jesalamera mu0 hari lohAvaTa, abhaya bIkAnera 56 praznottarasArddhazataka bhASA , , 1853 bIkAnera a0 hari lohAvaTa, vinaya 252, 367 57 bArahavrata kI TIpa harSakalyANa 1620 a0 kha0 jayapura, svayaM li. 58 bArahavrata TippaNa megha P/. jinamANikyasUri 1606 a0 56 ,, sahajakIrti P/. hemanandana 1688 a0 abhaya bIkAnera 60 vRhatparyuSaNAnirNaya jinamaNisAgarasUri P/. sumatisAgarajI 20vIM mu0 61 mUttimaNDanaprakAza (ku0) sumatimaMDana (suganajo) P/. dharmAnanda 20vIM a0 hari lohAvaTa 62 yatizrAddhAlocana jinaprabhasUri P/. jinasiMhasUri 14vIM a0 surANA lAyabrarI cUrU 63 yatyArAdhanA samayasundaropAdhyAya 1685 riNI a0 kha0 jayapura 64 lakhamasIkRta 21 praznottara matikIti P/. u0gaNavinaya 17vIM a0 bar3A bhaMDAra bIkAnera ha0 lohAvaTa 65 laghutapoTavicArasAra u0 guNavinaya P/. jayasoma 17vIM a0 cAritra rAprAvipra koTA 66 laghuvidhiprapA zivanidhAnopAdhyAya 17vIM 67 vAdasthala u0abhayatilaka P/. jinezvarasUri 14vIM a0 abhaya bIkAnera 68 vicAra AlAvA guNaratlasUri P/. kItiratnasUri 16vIM a0 jesalamera bhaMDAra 66 vicAraratnasaMgraha (huMDakA) uguNa vinaya P/. jayasoma 1657 serUNA a0 bar3A bhaMDAra bIkAnera 70 vicAraratnasAra devacandropAdhyAya P/. dIpacandra 18vIM mu0 kha0 jayapura abhaya bIkAnera 71 vicArazataka samayasundaropAdhyAya 1674 mer3atA a0 vinaya 988 72 , bIjaka kSamAkalpANopAdhyAya P/. amRtadharma 16vIM a0 kha0 jayapura 73 vicArAdi rAmacandra P/. zivacandropAdhyAya 16voM 74 vidhikandalI svopajJa TIkA nayaraMga 1625 vIramapura a0 hari lohAvaTa, cAritra rAprAvipra bI0 75 vidhimArgaprapA jinaprabhasUri P/. jinasiMhasUri 1363 kosalAnagara mu0 bAla 361 76 vividhapraznottara, naM0 1, 2 jJAnasAra P/. ratnarAja 16vIM 77 vizeSazataka samayasundaropAdhyAya 1672 mer3ata / mu0 78 , bhASA Anandavallabha P/. rAmacandra 1881 bAlUcara a0 abhaya bIkAnera 76 vizeSasaMgraha samayasundaropAdhyAya 1685 a0 kha0 jayapura vinaya 683 80 visamvAdazataka a0 abhaya bIkAnera hari lohAvaTa a0 17vIM
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ mu0 81 vIrAyu 72 varSa spaSTIkaraNa rAmavijayopAdhyAya P/. dayAsiMha 1837 mer3atA a0 82 vyavasthAkulaka maNidhArI jinacandrasUri P/. jinadattasUri 13vIM 83 zAntiparvavidhi jinadattasUri P/. jinavallabhasUri 12vIM a0 thAharU jesalamera 83A zAstrIyapraznottara bAlacandrAcArya 1925 a0 vinaya 441 84 zuddhasamAcArImaNDana cidAnanda dvi0 20vIM a0 hari lohAvaTa 85 zrAvakavratakulaka jinavallabhasUri P/. abhayadevasUri 12vIM a0 vinaya 'vallabhabhAratI' 86 , samayasundaropAdhyAya 1683 bIkAnera mu0 87 zrAvakavidhiprakAza kSamAkalyANopAdhyAya P/. amRtadharma 1838 jesalamera mu0 vinaya 370, 396, bAlacittor3a 41 88 zrAvakArAdhanA samayasundaropAdhyAya 1667 uccAnagara a0 abhaya bIkAnera kha0 jayapura 86 , bhASA rAjasoma P/. jayakIti jinasAgarasUrizAkhA 1715 nokhA a0 bAlacittor3a 554 10 SaTakalyANakanirNaya jinamaNisAgarasUri P/. sumatisAgarajI 20vIM mu0 11 saMkSiptapauSadhavidhi jinapAlopAkSyAya P/. jinapatisUri 13vIM a0 pratilipi abhaya bIkAnera 62 saGghapaTTaka jinavallabhasUri P/. abhayadevasUri 12vIM mu0 63 ., vRhadvRtti jinapatisUri P/. maNidhArI jinacandrasUri 13vIM mu0 vinaya 763 14 , TIkA lakSmIsena S/. hammora 1513 mu0 vinaya koTA 762 65 , , sAdhukIrti P/. amaramANikya 1616 mu0 66 , , harSarAja P/. abhayasoma 16vIM mu0 vinaya 761 17 , paMjikA P/. jJAnacandra 18vIM a0 AcAryazAkhA bIkAnera 18 , bAlAvabodha RddhisAra (rAmalAla) P/. kuzalanidhAna 1967 a0 RE , lakSmIvallabhopAdhyAya P/. lakSmIkIti 18vIM a0 abIra bIkAnera 100 sadratnasArddhazataka cAritranandI P/. navanidhi 1906 indora a0 AcAryazA0 bI0 muni kAMtisAgarajI 101 samAcArI jinapatisUri P/. maNidhArI jinacandrasUri 13vIM mu0 abhaya bIkAnera 102 samAcArIzataka samayasundaropAdhyAya 1672 meDatA mu0 103 samvegI mukhapaTAcarcA jayacandra P/. kapUracandra 19vIM a0 maharacaMda bhaMDAra bIkAnera 104 sAdhuprAyazcittavidhi kSamAkalyANopAdhyAya P/. amRtadharma 16vIM bAlUcara a0 ha. lo0 kha0 ja0 vi0 ko0 bAla 574 105 sAdhuvidhiprakAza , , 1838 mu0 106 , bhASA cAritrasAgara P/. sumativarddhana 1866 nAgora a0 kezariyA jodhapura 107 sAdhvAcAraSaTtriMzikA rAmavijayopAdhyAya P/. dayAziMha 19vIM a0 kha0 jayapura 108 sAdhvIvyAkhyAnanirNaya jinamaNisAgarasUri P/. sumatisAgarajI 20vIM mu0 106 siddhamUrtivivekavilAsa RddhisAra (rAmalAla) P/. kuzalanidhAna 20 vIM mu0 110 siddhAntabola jJAnacandra P/. sumatisAgara 17vIM
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ a0 [ 21 ] 111 sthApanApatriMzikA jayasomopAdhyAya 17vIM 112 snAtrapUjA paMca0 (zubhazIlIya) bAlAvabodha jinaharSa P/. zAntiharSa 1763 a0 pATaNa bhaMDAra, khajAMcI bIkAnera 113 snAtravidhi kumAragaNi P/. jinezvarasUri dvi0 14vIM a0 vinaya koTA, abhaya bIkAnera 114 sphuTa praznottara samayasundaropAdhyAya 17vIM a0 115 , devacandropAdhyAya P/. dIpacandra 18vIM 116 huNDikAcaurAsI bola (takarANAmupari) nayaraMga 1625 vIramapura a0 abhaya bIkAnera 117 huNDikA 125 bola (lukopari , , , a0 udayacaMda jodhapura a0 kAvya-sAhitya tathA TIkAdi graMtha 17vIM 1 apragalbhyeti padyasyaSoDazArthA munimeru a0 bar3A bhaM0 bI0 kha0 bI0 2 abhayakumAracarita mahAkAvya candratilakopAdhyAya P/. jinezvarasUri dvi0 1312 khaMbhAta mu0 vinaya 547 3 abhayakumAracaritaprazastiH kumAragaNi P/. jinezvarasUri dvi0 1313 bIjApura mu0 4 amarUzataka bAlAvabodha rAmavijaya (rupacandra) P/. dayAsiMha 1761 a0 bAlacittor3a 160 5 arajinastavaH (citrakAvya) svopajJa TIkAsaha zrIvallabhopAdhyAya P/. jJAnavimalo0 17vIM mu0 vinayasAgara 6 avidapadazatArthI vinayasAgara P/. sumatikalaza pippalaka 17vIM ma0 7 aSTalakSI (anekArtharatnamaMjUSA) samayasundaropAdhyAya 1646 lAhora mu0 8 aSTasaptatikA (citrakUToyavIracaityaprazastiH) jinavallabhasUri 1163 cittor3a a0 vinaya vallabhabhAratI 6 aSTA zlokavRtti sUracandropAdhyAya 17vIM a0 yatiRddhikaraNa cUrU 10 AIya klabiteM zlokavyAkhyA sUracandropAdhyAya 17vIM a0 puNya0 ahamadAbAda 11 AcAradinakara-lekhanaprazasti: vAdIharSanandana P/. samayasundara 17vIM a0 12 udgacchatsUryabimbASTaka samayasundaropAdhyAya 17vIM mu0 13 upakeza zabdavyutpattiH zrIvallabhopAdhyAdhya P/. jJAnavimala 1655 bIkAnera a0 bar3A bhaMDAra bIkAnera 14 karpUramaJjarI-saTTaka-TIkA (rAjazekharIya) dharmacandra P/. jinasAgarasUri pippalaka 16vIM a0 raoNyala ezi0 so0 baM0 15 karmacandravaMzaprabandha jayasomopAdhyAya 1650 lAhora mu0 16 , TIkA guNavinayopAdhyAya P/. jayasoma 1656 tosAmapura mu0 17 kalpasUtra-lekhanaprazastiH sAdhusoma P/. siddhAntaruci 1517 pATaNa a0 bhAvanagara bhaMDAra 18 kAdambarImaNDana mantri-maNDana P/. vAgbhaTa (vAhar3a) 15vIM maMDavagar3ha mu0 16 kAmoddIpana (jayapurapratApasiMhavarNana) jJAnasAra 1856 jayapura a0 abhaya bIkAnera 20 kAvyamaNDana mantri-maNDana S/. vAgbhaTa (bAhaDa) 15vIM mu0 21 kumArasambhava mahAkAvya (kAlidAsIya) TIkA kSemahaMsa 16vIM ullekha-svakRta raghuvaMza TIkA
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ stabaka / 22 ) 22 kumAra saMbhava cAritravarddhana P/. kalyANarAja laghukharatara 16vIM mu0 hemacandra bhaMDAra bIkAnera 23 , , jinabhadrasUri ? 15vIM a0 24 , ,, jinasamudrasUri P). jinacandrasUri laghukharatara 16vIM a0 Dekkana kaoNleja 25 lakSmIvallabhopAdhyAya P/. lakSmIkotti 1721 sUrata a0 mahimA bI0 ha0 lo0 vi0 601 , , samayasundaropAdhyAya 17vIM a0 27 kRSNarukmiNIvelI TIkA zrIsAra P/. ratnaharSa 1703 a0 govinda pustakAlaya bIkAnera , bAlAvabodha kuzaladhora P/. kalyANalAbha 1666 a0 bar3A bhaMDAra bIkAnera 26 , jayakIrti P/. harSanandana 1686 bIkAnera a0 abhaya bIkAnera 30 , , lakSmovallabha P/. lakSmIkIrti 18vIM a0 puNya ahamadAbAda, 1750 li. dAnadharma PI. kamalaratna 1727 a0 mahimA bIkAnera zivanidhAnopAdhyAya 1686 a0 seThiyA bIkAnera 33 'khacarAnanapazya sakhe khacara' kAvyaarthatrayI zrIvallabhopAdhyAya P/. jJAnavimala 17vIM ullekha nighaMTuzeSa TIkA bhUmikA 34 khaNDaprazasti (hanumatkRtA) TIkA guNavinayopAdhyAya P/. jayasoma 1641 phalavaddhi mu0 saMpAdaka vinayasAgara 35 gAyatrI vivaraNa jinaprabhasUri P/. jinasiMhasUri 14vIM mu0 36 gItAsAra TIkA guNavinayopAdhyAya P/. jayasoma 17vIM ullekha-'nalacampU' prastAvanA-nandakizora 37 gautamIyamahAkAvya rAmavijayopAdhyAya P/. dayAsiMha 1807 jodhapura mu0 vinaya 551, bAla 338 38 ., TIkA u0 kSamAkalyANa P/. amRtadharma 1852 jesalamera mu0 vinaya 551, bAla 338 36 caMda caupAI samAlocanA (mohanavijayakRtA) jJAnasAra P/. ratnarAja 1877 bIkAnera a0 40 candradUtam vimalakIti P/. vimalatilaka 1681 mu. abhaya bIkAnera vinaya 8 41 candravijaya maMtri-maNDana P/. bAhaDa 15vIM 42 campUmaNDana mu0 43 cANikyanIti-stabaka lAbhavarddhana P/. zAntiharSa 18vIM a0 bAlApura bhaMDAra 44 jayantavijaya mahAkAvya abhayadevasUri mudrapallIya: 1278 45 jinasiMhasUripadotsavakAvya samayasundaropAdhyAya 17vIM a. pratilipi abhaya bokAnera (raghuvaMzadvitIyasargapAdapUrtiH) 46 tatvaprabodhanATaka jinasamudrasUri P/. jinacandrasUribegaDa 1730 a0 47 tRNASkam samayasundaropAdhyAya 17vIM 48 damayantokathAcampU TIkA guNavinayopAdhyAya P/. jayasoma 1646 sehaNA a0 rAmAvi jodhapura prekaoNpI vinaya 46 dvayAzraya mahAkAvya svopajJa TokAsaha jina prabhasUri P/. jinasiMhasUri 1356 a0 jesalamera, hari lohAvaTa 50 dvayAzrayamahAkAvya TIkA hemacandrIya (saMskRta) abhayatilakopAdhyAya P/. jinezvarasUri dviH 1312 pAlamapura mu. 51 dvayAzrayamahAkAvya TokA hemavandrIya (prAkRta) pUrNa karA ?/. jinezvarasUri dvi0 1307 mu0
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ mu. 14vIM / 23 / 52 nalavarNanamahAkAvya vinayasAgara P). sumatikalaza pipalaka 17vIM ullekha-svakRta avidapadazatArthI 53 nItizatakam dhanarAja S/. dehaDa 1460 maMDapadurga mu0 54 nItizataka bhASA (bhartRhari) nainasiMha P7. jazazIla 1786 bIkAnera 10 55 neminAtha mahAkAvya kIrtiratnasUri 1465 56 nemidUtam vikrama P/. sAMgaNa mu0 vinaya 756, 796, 57 , TokA guNavinaya P/. jayasoma 1644 ma0 khajAMcI bI0 svayaM li. vi0 532 58 nemisandezakAvya haMsapramoda P/. harSacanda 17vIM a0 digaMbara bhaMDAra ajamera 56 naiSadhacaritamahAkAvya TIkA cAritravarddhana P/. kalyANarAja 1511 a0 60 . ., jinarAjasUri PP. jinasiMhasUri 17vIM a0 bhAMDArakara pUnA vinaya 360 koTA 61 padakaviMzatiH sUracandra 17vIM a0 62 pAsadatta prati preSitapatra raghupati 19vIM a0 abhaya bIkAnera 63 'praNamya' padamyArthaH sUracandra 17vIM a0 abhaya bIkAnera 65 pratApasiMha samudabaddha kAvyavacanikA jJAnasAra P/. ratnarAja 16vIM 65 pradyumnalIlAprakAza zivacandropAdhyAya P/. puNyazIla 1876 jayapura a0 bAla rAprAvipra cittor3a 370 66 pratyekabuddha caritamahAkAvya lakSmItilakopAdhyA P/. jinezvarasUri dvi01311 pAlaNapura a0 harilohAvaTa haMsa bar3odA 67 prazasti: labdhinidhAnopAdhyAya P/. jinakuzalasUri 14vIM a0 jesalamera 68 preznaprabodhakAvyAlaGkAra svopar3a TokAsaha vinayasAgara P/. sumatikalaza 1667 dillI a0 kAMti bar3odA-svayaM likhita 66 praznamaya kAvya dharmavarddhana P/. vijayaharSa 18vIM mu0 70 praznottarekaSaSTizatakakAvyam jinavallabhasUri 12vIM mu0 71 , avacUri kamalamandira P/. jinaguNaprabhasUri 1627 a0 abhaya bIkAnera 72 ., TIkA puNyasAgaropAdhyAya 1640 bIkAnera a0 vinaya koTA 760 73 phalavaddhipArzvanAtha mAhAtmyamahAkAvya sahajakItti P/. hemanandana 17vIM mu0 74 mAtRkAprathamAkSaradodhaka pRthvIcandra P/. abhayadevasUri rudrapallIya 13vIM mu0 / 75 mAtRkAzlokamAlA zrIvallabhopAdhyAya P/. jJAna vimala 1655 bIkAnera a0 puNya ahamadAbAda 76 mAnamanohara kalyANacandra P/. kotiratnasUri 1512 a0 77 mUlarAjaguNavarNanasamudrabaddhakAvya zivacandropAdhyAya puNyazIla 1861 jesalamera bha0 bAla cittor3a 362 78 meghadUta kAlodAsIya) avacUri kanakakoti P/. jayamandira 17vIM a0 vinaya koTA cAritra rA0 bIkAnera 76 , vinayacandra P/. sAgaracaMdra zAkhA 1664 rADadraha a0 80 , TIkA kSemahaMsa a0 vinaya koTA 800 81 , ,, paMjikA' guNaratna P/. vinayasamudra 17vIM a0 mohanalAla bhaMDAra sUrata 52 , cAritravarddhana P/. kalyANa rAja 16vIM mu. vinaya 960
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ / 24 ] 83 meghadUta , mahimasiMha (mAnakavi) P. zivanidhAnopAdhyAya 1663 a0 cAritra rAprAvipra bIkAnera 84 , , sumativijaya P/. vinayamerU 18vIM a. bhAMDArakarapUnA di0 bha0 Amera 85 , , samayasundaropAdhyAya 17vIM a0 vizvezvarAnaMda zo0 saM0 hoziyArapura 86 meghadUta prathamapadyasya trayo'rthaH samayasundaropAdhyAya 17vIM a0 iMga0 jesalamera abhaya bIkAnera 87 raghuvaMza mahAkAvya (kAlIdAsoya) TIkA kSemahaMsa 16vIM a0 rAprAvitra jodhapura , ,, subodhinI guNaratna P/ vinayasamudra 1667 jodhapura a0 jesalamera bhaMDAra , guNavinayopAdhyAya P/. jayasoma 1646 bIkAnera a0 rA0 jo0 ba0 bha0 bI0 vina 173 , ,, ziSyahitaiSiNI cAritravarddhana P/. kalyANarAja 1507 mu0 vinaya 511 ,, jinasamudrasUri P/, jinacandrasUrilaghukharatara 16vIM a0 abhaya bIkAnera , , dharmameru P/. caraNadharma 17vIM 0 rA. jo0 di0 bha0 AM0 auM0 kaoN lA. , , puNyaharSa P/. lalitakI tti (?) 18vIM digambara jayapura sUcI bhAga 4 , , arthalApanikA samayasundaropAdhyAya 1662 khaMbhAta a0 DUMgara je0 sva0 li. rA. jo0 vi0 512 , , sumativijaya P/. vinayameru 1668 bI0 a0 jayakaraNaphetapura abhaya bIkAnera 66 raghuvaMzasargAdhikAraH jayasAgaropAdhyAya 15vIM a tapA bhaMDAra jesalamera 67 rajoSTakam . samayasundaropAdhyAya 17vIM mu0 18 rAkSasakAvya TokA vinayasAgara P/. sumatikalazapippalaka 17vIM ullekha-svakRta avidapadazatArthI 66 rAghavapANDavIyakAvya TokA cAritravarddhana P/ kalyANarAja 16vIM 100 , , vinayasAgara P/, sumatikalazapippalaka 17vIM ullekha-svakRta avidapadazatArthI 101 rAjagRhaprazastiH bhuvanahitAcArya 1412 mu. 102 rAmeaSTAdazArthAH dharmavarddhana P/. vijayaharSa 18vIM mu0 103 vicitramAlikA (vrajavilAsakAsAra) rAyacandra 19vIM a0 paM0 raghunAtharAya banArasa 1834 li. 104 vijayadevamahAtmyamahAkAvya zrIvallabhopAdhyAya P/. jJAnavimala 17vIM mu. 105 vijJaptipatram (mahAdaNDa kastutigarbha) samayasundaropAdhyAya 18vIM mu0 106 vijJaptitriveNI jayasAgaropAdhyAya 1484 malikavA0 mu0 107 vijJaptipatra jJAnatilaka P/. vijayavarddhana 18voM mu0 abhaya bIkAnera 108 , 106 vijJaptimahAlekha-lokahitAcAryaprati merunandana P/. jinodayasUri 1431 pattana mu0 110 vijJAnacandrikA kSamAvalyANopAdhyAya 1856 jesa0 a0 kha0 jayapura cAritra rAprAvipra jodhapura 111 vidvatprabodhakAvyam zrIvallabhopAdhyAya P/. jJAna vimala 17vIM mu0 abhaya bIkAnera vinaya 7 112 viSamakAvya-avacUri jinaprabhasUri P/. jina siMhasUri 14vIM a. dharma AgarA 21 padAnAM saM prA0 apanna zabhASAyAM SaTpadInAM TIkA) a0
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ / 25 / 113 vairAgyazatakam dhanarAja S/. dehaDa 1460 maMDapadurga mu0 pamAnanda S/. dhanadeva 12vIM mu0 115 , sahajakIti P/. hemanandana 17vIM a0 abhaya bIkAnera 116 vairAgyazataka TIkA (prAkRta) guNavinayopAdhyAya P/. jayasoma 1647 mu0 117 , jJAnasAgara P/. kSamAlAbha 18vIM a0 kezariyA bhaMDAra jodhapura 118 , ,, sarvArthasiddhi maNimAlA jinasamudrasUri P/. begaDa jinacandrasUri 1740 a0 abhaya bIkAnera 116 zatakatrayabhartRhari bAlAvabodha abhayakuzala 1755 siNalI a0 yati premasundara phalaudI 120 , , rAmavijayopAdhyAya P/. dayAsiMha 1788 sojata a0 rA. jo0 vi0 76 bA0 ci0 163-165 121 zatakatrayastavaka (bhartR0) lakSmIvallabhopAdhyAya P/. lakSmIkItti 18vIM a0 khajAMcI bIkA0 paMjAba bhaM0 sUcI 122 zatakatraya hindI padyAnuvAda bhASAbhUSaNa vinayalAbha P/. vinayapramoda 18vIM 1727 a0 abhaya bIkAnera 123 zatruJjayatIrthoddhArakalpa mahimasundara P/. sAdhukotti 1666 je0 a0 abhaya bI0 123 zatrujayoddhAralaharI svarUpacandra P/. hitapramoda 20vIM a0 sumeramala bhInAsara 123B zatrujayotpatti sumatikallola P. 17vIM a0 vinaya 208 124 zAntilaharI sUracandra P/. vIrakalaza 17vIM a0 presakApI-vinaya ko. AmeTa bhaM0 125 zizupAlavadhamahAkAvya TIkA cAritravarddhana P/. kalyANarAja 16vIM ma. sTeTa lAyannerI 126 , , dharmaruci P/. muniprabha 17vIM avinaya koTA 127 , , 'saMdehadhvAntadIpikA' lalitakItti 17vIM a0 vinayakoTA rAprAvipra jodhapura 681 128 , (tRtIyasarga) samayasundaropAdhyAya 17vIM a0 surANA cUrU-svayaMlikhita 126 zRGgaramaNDana mantri-maNDana mu0 130 zRGgArarasamAlA sUracandra P/. vIrakalaza 1656 nAgora a0 jayakaraNa 131 zRGgAravairAgyataraMgiNI TIkA nandalAla 18vIM mu0 vinaya 689 132 zRGgArazatakam jinavallabhasUri 12vIM a0 vinaya 'vallabhabhAratI' 133 , dhanarAja P/. dehaDa 1460 maMDapadurga mu0 134 zRGgArAdisaMgraha sodAharaNa zloka sUracandra P/. vIrakalaza 17vIM a0 bar3odA iMsTITyUTa 135 saMghapatirUpajIvaMzaprazastiH zrIvallabhopAdhyAya P/. jJAnavimala 17vIM mu0 saMpAdaka-vinayasAgara 136 sanatkumAracakricarita mahAkAvya jinapAlopAdhyAya P/. jinapatisUri 13vIM mu0 , 137 , svopajJaTIkA ullekha-gaNadharasArddhazataka vahavRtti 138 saMdezarAsaka TIkA lakSmIcandra P/. devendrasUri rudrapallIya 1465 mu0 136 samudrabaddhacitrakAvya durgAdAsa P/. vinayANaMda 1780 karNagiri a0 bAla citaur3a 140 saMyogadvAtriMzikA mAna P/. sumatimeru 1731 a0 abhaya bIkAnera 141 samvatthazabdArthasamuccaya guNavinayopAdhyAya P/. jayasoma 17vIM mu0 15vIM
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ 142 sAraGgasAra TokA haMsa pramoda P/. harSacandra 1662 a. harilohAvaTa 143 sUktimuktAvalI jinavarddhamAnasUri pippalaka 1739 udayapura a0 sarasvatI bhaMDAra udayapura 144 sUktiratnAvalI svopajJa TIkA kSamAkalyANopAdhyAya P). amRtadharma 1847 makasUdAbAda kha0 jayapura 145 sthUlibhadraguNamAlA mahAkAvya sUracandra PI. vIrakalaza 1680 saMgrAmanagara sAMgAnera a0 veza0 jodha0 ghANerAva 146 svarNAkSarI kalpasUtralekhanaprazastiH zivasundara P/. kSemarAja 16vIM mu0 nAhara kalakattA 147 ,, , sAdhusoma P/. siddhAntaruci 1524 pATaNa a0 tapA bhaMDAra jesalamera 148 sabhAkutUhala kuzaladhIra P/. kalyANalAbha 18vIM a0 AcAryazAkhA bhaMDAra bIkAnera 146 samasyApUttizlokAdipadya 18 samayasundaropAdhyAya 17vIM 150 samasyApUrtisphuTapadyAH dharmavarddhana P/. vijayaharSa 18vIM mu0 / ( saMskRta 38, bhASA 35 padya ) 151 samasyASTakam samayasundaropAdhyAya 17vIM kAvya-kathA-caritra a0 " " 1 aJjanAsundarI kathA merusRndaropAdhyAya P/. ratnamUtti 16vIM a0 siddhakSetra sAma0 pAlItANA 2046 2 , caritra guNasamRddhimahattarA 1406 jesa0 a0 jesalamera bhaMDAra 3 atimuktaka caritra pUrNabhadragaNi P/. jinapatisUri 1282 mu0 4 ambaDacaritra kSamAkalyANopAdhyAya P/. amRtadharma 1854 pAlI* mu0 vinaya koTA 394 5 AdinAthacaritra va rddhamAnasUri P/. abhayadevasUri 1160 khaMbhAta a0 hari lohAvaTa 6 , (kalpasUtrAntargata) jJAnanidhAna P/. meghakalaza 18vIM a0 abhaya bIkAnera 7 , jinasAgarasUri pippalaka 15voM a0 vinaya 675 75 AdinAtha vyAkhyAna vAdIharSanandana P/. samayasundara 17vIM 8 ArAmazobhA kathA jinaharSasUri P/. jinacandrasUri pippalaka 1537 lIMbaDI bhaMDAra 6 malayahaMsa P/. jinacandrasUri pippalaka 16vIM a0 kAnti chANI 1. uttamakumAra caritra cArucandra P/. bhaktilAbha 16vIM a0 a0 bI0 saM0 1571 svali0 vinaya 301 11 , sumativarddhana P/. vinItasundara 19vIM a0 hari lohAvaTa 12 upamitibhavaprapazukathAsamuccaya varddhamAnasUri 13 kathAkoSa samayasundaropAdhyAya 1667 maroTa a0 vinaya koTA apUrNa 1A , 14 kathAkoSaprakaraNa svopajJa TokA jinezvarasUri P/. varddhamAnasUri 1108 DIDavANA mu0 15 kathAratnakoSa devabhadrasUri P/. sumativAcaka 1158 bharuca mu. 61vIM a0
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16vI mu0 17vIM 16 kanyAnayana (kannANA) tIrthakalpa somatilakasUri P/. saMghatilakasUri rudrapallIya 14vIM mu0 17 kAlikAcArya kathA kanakanidhAna P/. cArudatta 18vIM a0 cAritra rAprAvipra bIkAnera kanakasoma P/. 1632 jesa0 a0 kamalasaMyamopAdhyAya a0 kha0 jayapura kalyANatilaka P/. jinasamudrasUri 16vIM a0 abhaya bIkAnera jayakIrti P/. vAdIharSanandana 17vIM a0 bAla rAprAvipra cittor3a 764 jinadevasUri P). jinaprabhasUri 14vIM jJAnameru P/. mahimasundara a0 bAla rAprAvipra cittor3a jodha0 21920 lakSmIvallabhopAdhyAya P/. lakSmIkIrti 18vIM a0 kha0 jayapura zivanidhAnopAdhyAya a0 vRddhi jesalamera samayasundaropAdhyAya 1666 vIramapura mu0 bAla cittor3a 66 , sumatihaMsa P/. jinaharSasUri AdyapakSIya 1712 a0 yati sUryamala saMgraha 28 kunthunAtha caritra vibudhaprabhasUri 13vIM ullekha-vRhaTTippanikA 26 kumArapAlaprabandha somatilakasUri P/. saMghatilakasUri rudrapallIya 1424 mu0 kezariyA jodhapura kAMtivANI 30 kRtapuNyacaritra pUrNabhadragaNi P/. jinapatisUri 1305 a0 jesalamera bhaMDAra, baDhavANakepa bhaMDAra 31 guNadattakathA abhayacandra P/. ANaMdarAjalaghukharatara 16vIM ma0 32 guNasAgaraprabodhacandrayuddhaprakAza jinasamudrasUri P/. jinacandrasUri begaDa 18vIM a0 jesalamera bhaMDAra 33 candraprabhacaritra jinezvarasUri P/. jinapatisUri 13vIM mu0 34 , TIkA , sAdhusoma P/. siddhAntaruci 16vIM a0 AcAryazAkhA bhaMDAra bIkAnera 35 , jinaprabhasUri P/. jinasiMhasUri 14vIM a0 presakaoNpI vinaya koTA 36 jayasenacaritra ratnalAbha P/. vivekaratnasUri pippalA 18vIM a0 pAlaNapura bhaMDAra 37 jinakuzalasUri caritra labdhimuni u. 20vIM 38 jinakRpAcandrasUricarita jayasAgarasUri 16 jinacandrasUricarita (magidhArI) labdhimuni u. 40 , , (yugapradhAna) / 41 jinadattasUricarita labdhimuni u0 20voM 42 jinayazaHsUricarita a0 43 jinaratnasUricarita 44 jinavallabhIya (Adi-zAMtinemi-pAva-mahAvIracarita paM0 TIkA kanakasoma 17vIM a0 kha0 bI0 1615 svalikhita 45 ,,, TokA sAdhusoma P/. siddhAntahavi 1516 a0 A0 zA0 bha0 bI0 ma0 ca0 vi0 801 46 ,, bAlAvabodha kAla nIti 1668 jesa0 a. 0 a a0
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ 47 jinavallabhIya AdinAthacarita jinavallabhasUri P/. abhaya devasUri 12vIM mu0 48 , zAntinAthacarita neminAtha , 50 , pArzvanAtha , mahAvIra 52 , TIkA samayasundaropA0 1684 lUNa0 a0 kSamA bIkAnera kha0 jayapura 52 // " bAlAvabodha .. 1666 a0 svalikhita vi.25906 " , , , raghupati P/. vidyAnidhAna 1813 a0 54 , , , , vimalaratna P/. vijayakoti 1702 sA0 a0 ba0 bha0 bI0 kha0 bI0 jenara 55 , , , stavaka rAmavijayopAdhyAya P/. dayAsiMha 1813 bI0 a0 bA0 rAprAvipra vitaur3a I0 jesa0 56 , , , sumati P/. jayakIrti pippalaka 15vIM a0 mahimA bIkAnera 57 janarAmAyaNa (bhASA) jinarAjasUri P/. jinasiMhasUri 17vIM a0 kha0 koTA 58 thAvaccA sukozalacaritra kanakasoma 1655 nAgora a0 AcAryazAkhA bhaMDAra bIkAnera 56 daza AzcaryakA Ni padmalAbha 18vIM a0 abhaya bIkAnera 60 jinavallabhIya mahAvIracarita bAlAvabodha nayameru P/. 1678 a0 vinaya 715 svayaMlikhita 61 dazadRSTAntakathAnaka bAlAvabodha abhayadharma 1576 a0 saMskRtAlaya kalakattA 123 62 daza zrAvakacaritra pUrNabhadragaNi P/. jinapatisUri 1275 a0 jesalamera bhaMDAra 63 devadinna caritra jayanidhAna P/. rAjacandra a0 64 devadUSyavastrArpaNa kathAnaka samayasundaropAdhyAya 17vIM 65 draupadIsaMharaNa a0 khajAMcI bIkAnera 66 dhanyazAlibhadracaritra pUrNabhadragaNi P/. jinapatisUri 1285 jesa0 mu0 67 dhUrtAkhyAna saMghatilakasUri rudrapalloya 15vIM mu0 68 naravarmacaritra vidyAkIti P. puNyatilaka 1666 a0 himmata rAprAvipra bIkAnera 66 , vinayaprabhopAdhyAya P/. jinakuzalasUri 1412 khaMbhAta mu0 vinaya 673 70 , vivekasamudropAdhyAya 1320 khaMbhAta a0 dharma AgarA 71 nirvANalolAvatIkathA jinezvarasUri P/. varddhamAnasUri 1092 AzApallI anupalabdha 72 nirvANalIlAvatIkathAsAra jinaratnasUri 1340 a0 jesalamera bhaMDAra 73 paJcakumArakathA lakSmIvallabhopAdhyAya P/. lakSmIkItti 1746 riNI a0 kezariyA jodha0 cA0 rAprAvipra0 bIkAnera 74 paramahaMsasambodhacaritra nayaraMga 1626 bAla. mu0 vinaya koTA 903 75 parvaratnAvalI jayasAgaropAdhyAya 1478 pATaNa a0 kha0 jayapura vinaya 907 76 pArzvanAtha caritra devabhadrasUri P/. sumativAcaka 1168 bharuca mu0 jesalamera bhaMDAra 77 pArzvanAthadazabhava bAlAvabodha padamamandira P/. vinayarAja 16voM a. jesalamera bhaMDAra 17vIM a0 .
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ mu0 78 pArzva-nemicarita bhASA vAdIharSanandana P/. samayasundara 17vIM a0 AtmAnanda sabhA bhAvanagara 76 puNyasArakathAnaka vivekasamudropAdhyAya 1334 jesa0 80 pRthvIcandra caritra jayasAgaropAdhyAya 1503 pAlaNapura a0 kha0 jayapura 81 pratyekabuddha caritra jinavarddhanasUri 15vIM a0 hIrAcandrasUri banArasa 82 pradezI caritra cAritranandI P/. navanidhi . 1613 khaMbhAta a0 puNya ahamadAbAda 83 bakanAlikera kathAnaka paMcAkhyAne hIrakalaza 1646 a0 abhaya 84 bhuvanabhAnukevalo caritra prAkRtagadya lakSmIlAbha laghukharatara 17vIM a0 jinadattasUri jJAnabhaMDAra sUrata 85 , (lakSmIlAbhIya kA saMskRtAnuvAda) tatvahaMsa 1801 a0 janAnandapustakAlaya sUrata 86 madananariMdacaritra dayAsAgara P/. udayasamudra pikAlA 1619 jAlora a0 varddhamAna bhaMDAra udayapura 87 manoramAcaritra varddhamAnasUri P/. abhayadevasUri 1140 a0 te0 sabhA saradAra0 bhAvaharSa bAlotarA 88 mahAvIracarita devabhadrasUri P/. sumativAcaka 1136 mu0 88A mahAvIra caritra abhayadevasUri a0 khaMbhAta tADapatrIya 86 mahAvIra 27 bhava kathAnaka raMgakuzala P/. kanakasoma 1670 a0 AcArya upAsarA, bIkAnera samayasundaropAdhyAya 17vIM0 a0 , bAlAvabodha ratnanidhAnopAdhyAya P/. jinacaMdrasUri 17voM0 a0 AcArya zAkhA bokAnera 12 munisuvratacaritra padmaprabhasUri P/. vibudhaprabhasUri 1264 ma0 63 mUMcha mAMkhaNa kathA amaravijaya P/. udayatilaka 1775 rAhasara a0 abhaya bIkAnera 64 mohajItacaritra kSemasAgara 1636 koTA mu0 95 yazodharacaritra kSamAkalyANopAdhyAya P/. amRtadharma 1836 je0, a0 vinaya koTA 428 bA0 vi0 138 16 yazodharasambandha sahajakIrti P/. hemanandana 17vIM0 a0 dharaNendra jayapura, abhaya bI. 17 raNasiMhanarendrakathA munisoma P), siddhAntaruci 1540 zitapatra mu0 abhaya bI0, vinaya 1012 98 ratnasenapadmAvatI kathA jinasamudrasUri P/. jinacandrasUri begaDa 18vIM0 a0 abhaya bokAnera 99 rUkmiNI caritra 100 varddhamAnadezanA rAjakIrti P/. ratnalAbha 17vIM0 mu. 101 vAgavilAsakathA saMgraha kIrtipundara P/. dharmavarddhana 18vIM0 a0 jepalamera bhaM0, vRddhi jesalamera 102 vividhatIrthakalpa jinaprabhasUri P/. jinasiMhasUri 1386 dillI mu. 103 vIracaritam jinavallabhasUri P/. abhayadevasUri 12vIM0 a0 vinaya 'vallabhabhAratI' 104 vaitAlapaccIsI hemANaMda PI, hIrakalaza 1646 a. 105 zItavasantarAjakathA lakSmIcandra P/. bAlacandrasUri 1660 kAzI a0 horAcandrasUri banArasa 106 zIlavatIkathA AjJAsundara P/. ANaMda pundara rumalloya 1562 kADi uMpura a* tamA bhaMDAra jesa meya 107 zrImAlavaritra (rana roja roya) TokA sanA lyAgopAdhyAya P/. anutadharma 1866 bokAnera nu. vinaya 702
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108 zrIpAlacaritra bAlAvabodha manasoma 1725 ? 106 zrIpAlacaritra cAritranandI Paa. navanidhi 1608 a0 kAnti bar3audA 1910 svayaM li. jayakIrti 1868 jesalamera mu0 vinaya 712 111 ,, (prAkRta kA stabaka) jinakRpAcandrasUri 20vI0 mu. 112 labdhimuni u0 20vI0 ma0 ,, bhASA devamuni . 1907 a0 abhaya bI0, kSamA bI0 hari lohAvaTa, vinaya 18 114 ' ,, ,, RddhisAra (rAmalAla) P/. kuzalanidhAna 1957 a0 vinaya koTA 18 ,, hindIanuvAda vIraputra AnandasAgarasUri 12vIM0 mu0 116 samarAditya kevalocaritra pUrvArddha kSamAkalyANopAdhyAya P/. amRtadharma 19vIM0 a0 117 , uttarArddha sumativarddhana 1874 ajamera a0 varddha0 bI0, puNyazrI jayapura, haMsa bar3audA 118 zatruJjaya laghumAhAtmya jinabhadrasUri P/. jinarAjasUri 15vIM0 a0 jesalamera bhaMDAra 116 zivarAtrikathA munirAja P/. guNasAgara pippalaka 1684 mAMDavagar3ha a0 hari lohAvaTa 120 siMhAsanabattIsI hIrakalaza 1636 a0 abhaya bokAnera khao jayapura 121 sumitracaritra harSakuMjaropAdhyAya P/. jayakIrti pippalaka 1535 jyAyahapurI a0 tapA bhaM0 je0, vi0 316 122 surasundarIcaritra dhanezvarasUri (ji nabhadrasUri)- 1065 candrAvatI mu0 123 susar3hacaritra labdhimuni u0 20vI0 a0 124 svapnAdhikAra rAjalAbha P/. rAjaharSa . 1765 kelA a0 parva-vyAkhyAna 1 dvAdazaparvakathA labdhimuni u0 20vI0 a0 2 dvAdaza parvavyAkhyAna hindI anuvAda, vIraputra AnandasAgarasUri 20vI0 mu0 3 aSTAhnikAvyAkhyAna kSamAkalyANopAdhyAya P/. amRtadharma 1860 jesalamera mu0 nandalAla 1766 a0 dAna bI0 abhaya bI0 hIrAcaMdasUri banArasa 5 , bhASA Anandavallabha P/. rAmacandra 1873 a0 janabhavana kalakattA matimandira 1882 a0 khajAMco bI0, yatijayakaraNa bI0 AcArya zAkhA bha0 bI0 RddhisAra (rAmalAla) P/. kuzalanidhAna 1646 a0 khajAMcI bIkAnera 8 akSayatRtIyAvyAkhyAna kSamAkalyANopAdhyAya P/. amRtadharma 16vIM0 mu0 6 , bhASA cAritrasAgara P/. sumativarddhana 1601 a0 badrIdAsa saM0 kalakattA . 10 kArtikapUrNimAvyAkhyAna jayasAra 1873 jesalamera mu0 khajAMcI bIkAnera
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 , bhASA 11 cAturmAsika vyAkhyAna kSamAkalyANopAdhyAya P/. amRtadharma 1835 pATodI mu0 zivanidhAnopAdhyAya 17vIM0 a0 cAritra rAprA dhipra, khajAMcI, AcArya zAkhA bI0 samayasundaropAdhyAya 1665 amarasara mu0 vinaya koTA sUracandra 17vIM0 a. kSamA bI0, cAritra rAprAvipra bI0 , bhASA Anandavallabha P/. rAmacandra 1873 a0 jainabhavana kalakattA 16 caitrIpUrNimAvyAkhyAna jIvarAja P/. bhavAnIrAma jinasAgarasUri zAkhA 19vIM0 mu. 17 jJAnapaJcamIvyAkhyAna (saubhAgyapaMcamI) bAlacandrasUri 20vI0 a0 hIrAcandasUri banArasa 18 ., bAlAvabodha jinaharSa Anandavallabha P/. rAmacandra 1873 a0 20 dIpamAlikA vyAkhyAna ummedacandra P/. rAmacandra 1886 ajImagaMja mu0 21 dIpamA'lakAkalpa (jinasundarIya) bAlA0 jinaharSa P/. zAntiharSa 1751 pATaNa a0 ,, jinaharSasUri P/. pippalaka 1820 a0 vinaya 481 23 , samayasundaropAdhyAya 1682 a0 AcAryazAkhA bI0 khajAMcI bI. 24 pauSadazamI vyAkhyAna jIvarAja P/. bhavAnIrAma jina sA0zAkhA 16vIM mu0 cA0 rAprAvipra AcAryazAkhA bI0 25 merutrayodazI vyAkhyAna kSamAkalyANopAdhyAya 1860 bIkAnera mu0 26 , bhASA cAritrasAgara P/. sumativarddhana 1906 10 badrIdAsa saM0 kalakattA 27 maunakAdazo vyAkhyAna jIvarAja P/. bhavAnIrAma (jinasAgara zAH) 1847 bIkAnera a0 DUMgara jesalamera , zivacandropAdhyAya P/. puNyazIla 1884 jesalamera a0 bAlarAprAvipra jodhapura ., bAlAvabodha jinaharSa P/. zAntiharSa 18vIM a0 rAprAvipra0 jodhapura ,, bhASA Anandavallabha P/. rAmacandra a0 cAritrasApara P/. sumativarddhana 1906 a0 badrIdAsa saM0 kalakattA 32 rohiNI vyAkhyAna bhASA Anandavallabha P/. rAmacandra 1873 33 holikA vyAkhyAna kSamAkalyANopAdhyAya mu0 34 bhASA Anandavallabha Paa. rAmacandra 1873 a0 16vIM a. 16vIM paTTAvalI evaM gIta 1 kharataragaccha paTTAvalI kSamAkalyANopAdhyAya P/. amRtadharma 1830 jIrNagar3ha mu. u0 labdhimuni 1970 a0 abhaya bokAnera samayasundaropAdhyAya P/. sakalacandra 1660 khaMbhAta a0 presakApI abhaya bIkAnera 4 kharataragacchAlaGkArayugapradhAnAcAryagurvAvalo jinapAlopAdhyAyaP/.jinapatisUri1305 mu0
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6 guruparvakrama 17vIM 17vIM 18voM 17vIM 5 gurupaTTAvalI gaNavina yopAdhyAya Paa. jayasoma a0 jayasomopAdhyAya a0 keziriyA jodhapura, pUnA 7 paTTAvalo rAjalAbha P/. rAjaharSa a0 8 bacchAvata vaMzAvalI samayasundaropAdhyAya li. a0 vinaya 256 6 mahAjanavaMza muktAvalI RdvisAra (rAmalAla) P). kuzalanidhAna 1960 mu0 10 varddhamAnasUri Adi prAkRta prabandha rAjahaMsa P/. harSatilaka, laghu kharatara 16vIM ma0 gurvAvalI gItAdi 11 kharataragacchagurvAvalI (guruparamparA gIta) guNavinayopAdhyAya P/. jayasoma 15vIM a0 padya31 praNamupahilI zrIvarddhamAna' 12 kharataragaccha paTTAvalI (kharatara gurvAvalI) somakuMjara 15vIM mu0 'dhaNa dhaNa jinazAzana' pa0 30 13 kharatara guru guNavarNana chappaya abhaya tilakopAdhyAya, Adi 14vI 15vIM mu0'so guru suguru ju chaviha jIva' 14 kharatara gurup TTAvalI samaya sundaropAdhyAya F/. sakalacanda 17vIM mu0 praNamI vIra jinezvara' 8 15 gurvAvalI cAritrasiMha P/. matibhadra 17vIM mu0 sivasukhakara re pAsa jinesara'pa021 16 gurvAvalI nayaraMga 17vIM mu0 bhArati bhagavati re tuM vasi mukhakaje' pa0 4 17 gurvAvalI gIta samayasundaropAdhyAya P/. sakalacandra 17vIM mu0 udyotana varddhamAna jiNesara'3 18 gurvAvalI phAga khenahaMsa 16vIM mu. paNamavi kevalalacchivara 16 16 gurvAvalI reluA somamUtti P/. jinezva rasUri 14vIM ma. abhaya 20 jinaprabhasUri paramparA gurvAvalI .. 15vIM mu0 'vaMde suhamma sAmi' 14 21 pippalaka kharatara paTTAvalI caupaI rAjasundara P). jinacandrasUri pippalaka 1666 mu0 'samaru sarasati gautama pAya' 16 22 begaDa kharataragaccha gurvAvalI ma0 'paNamiya vIra jinaMdacanda'7 23 suguru vaMzAvalI kuzaladhIra P/. kalyANalAbha 17vIM mu0 'bhaTTAraka jinabhadra kharau' 2 yoga 1 dhyAnazataka bAlAvabodha suganacandra P/. jayaraMga 1736 jaisalamera a0 sUryamala yati saMgraha, jainaratnapustakAlaya 2 yogaprakAza bAlAvabodha merusundaropAdhyAya P/. ratnamU ti 16vIM a0 u0 jaina gU0 ka0 . 3 yogazAstra bAlAvabodha (hemacandrIya) :, ,, a0 mahimA bIkAnera 4 , stabaka zivanidhAnopAdhyAya 17vIM a0 tapA bhaNDAra jesalamera darzana 1 pramANa prakAza devabhadrasUri P/. prasannacandrAcArya sumativAcaka 12vIM mu0 2 pramAlakSma svopajJa TIkAsaha jinezvarasUri P). varddhamAnasUri 11vIM mu. 3 SaDdarzana sa0 TIkA (hari0) somatilakasUri P/.saMghatilakasUrirudrapallIya 1362 Adityavarddhanapura mu0 rAprAvipra0 jodhapura 4 SaDdarzanasamuccaya (hari0) bAlAvabodha kastUracandra 1864 bIkAnera a0 mukanajI bIkAnera 5 syAdvAdapuSpakalikA prakAza svopajJaTIkAsaha cAritranandI 1614 a0 siddhotra sAhityamadira pAlItApA 16vIM
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ nyAya 1 tattvacintAmaNi TippaNaka sumatisAgara P/. puNyapradhAna 17voM ullekha-devacandrakRta vicArasAra TIkA 2 tarkabhASA 'prakAza' vyAkhyA tarkataraGgiNI (govarddhanIya) guNaratna P/. vinayasamudra 17vIM a0bar3audAinsTITyUTa. vi0myu0 3 tarkasaMgraha phakkikA samAkalyANopAdhyAya P/. amRtadharma 1854 mu0 4 ., padArthabodhinI TIkA karmacaMda P. dIpacaMdra 1822 nAgapura u0 jaina saM0 sA030 5 nyAyasAra cUrNi bhaktilAbha P/. ratnacandra 16vIM a0 jaina bhavana kalakattA 6 nyAyaralAvalI dayAratna P/. jinaharSasUri AdyapakSIya 1626 a0 bha0 pUnA terApaMthI saradArazahara 7 nyAyasiddhAntadIpa zaza0 Tippa0 (maMgalavAda) guNaratna P). vinayasamudra 17vIM a0 sTeTa lAibrerI bIkAnera 8 nyAyAlaGkAra TippaNaka u. abhayatilaka P/. jine dvitIya 14vIM a0 jesalamera bhaNDAra paJjikAprabodha jinaprabodhasUri P/. jine0 dvitIya 14vIM ullekha kha0 yu0 gurvAvalI pR0 57 10 bauddhAdhikAra vivaraNa 11 maGgalavAda samayasundaropAdhyAya 1653 ilAdurga a0 jesalamera bhaNDAra 12 saptapadArthI TIkA jinavarddhanasUri P/. jinarAja 1474 mu0 abhaya bI0 harilAhAvaTa vi0 koTA bhAvapramoda P/. bhAvavinaya 1730 benAtaTa a0 vyAkaraNa 17vIM 1 aniTakA rikA samayasundaropAdhyAya a0 abhaya bIkAnera 2 aniTakArikA avacUri kSamAmANikya 19vIM0 jAlaMdhara a0 cAritrarAprAvipra bIkAnera 3 uktiratnAkara sAdhusundara P/. sAdhukItti ma. cAritra rAprAvipra bI. vinaya 768 4 uktisamuccaya jayasAgaropAdhyAya 15vIM0 a0 abhaya bokAnera 5 upasargamaNDana mantri-maNDana S/. bAhaDa 15vIM0 maMDapadurga mu0 6 RjuprAjJavyAkaraNa sahajakIti P/. hemanandana 17vIM a0 jesalamera bhaM0 kSamA bIkAnera 7 ekAdizataparyantazabdasAdhanikA , 17vIM0 a0 yatirAmalAla bhInAsara yati viSNudayAla phatahapura 8 kAtantradurgapadaprabodhaTIkA jinaprabodhasUri P/. jinezvarasUri dvitIya 1328 a0 6 kAtantravibhramavRtti jinaprabhasUri P/. jinasiMhasUri 1355 dillI a0 vinaya koTA 802 1. kAtantravibhramAvacUri cAritrasiMha P/. matibhadra 1635 dhavalakapura a0 vinaya koTA rAprAvipra jodha bAla 408 11 guNakitvaSoDazikA matikIti P. guNavinaya 17vIM0 a0 kha0 jayapura, presakaoNpI vinayakoTA 12 caturdazasvaravAdasthala zrIvallabhopAdhyAya P/. jJAnavimala 17vIM0 20 abhaya bIkAnera 13 dhAturatnAkara 'kriyAkalpalatA' ravopajJaTIkA sAdhusuMdara P/. sAdhukIrti 1680 a0 bar3A bha0 cA0 bI0 kAnti chANI 14 paJcagranthIvyAkaraNa (zabdalakSmalakSaNa) buddhisAgarasUri 1080 jAlora a0 jesalamera bhaMDAra
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ 15 padavyavasthA vimalakIrti P/. vimalatilaka 17vIM0 a0 anupa bIkAnera bhaM0 pUnA 16 , TIkA udayakIti P/. sAdhusundara 1681 17 prakriyAkaumudI TIkA vizAlakIrti P/. jJAnapramoda 18vIM0 a0 cAritrarAprAvipra bI0 a0bI0 18 prAkRtazabdasamuccaya tilakagaNi 1566 a0 16 bAlazikSAvyAkaraNa (jayAnandasUrikRta zabdAnusArataH) bhaktilAbha a0 jesalamera bhaMDAra 20 bhUdhAtuvRttiH u0 kSamA kalyANa P/. amRtadharma 1826 rAjanagara a0 kha0 jayapura presakaoNpI vinayakoTA 21 rucAdigaNavRtti: jinaprabhasUri P/. jinasiMhasUri 1376 a0 lIMbar3I bhaM0, abhaya bI0 rAprA0 jo 22 veTthapadavivecana samayasundaropAdhyAya 1684 bIkAnera a0 23 vyAkaraNakaThinazabdavRttiH zrIvallabhopAdhyAya P/. jJAnavimala 17vIM0 a0 bar3A bhaMDAra bIkAnera 24 zabdANaMvavyAkaraNa dhAtupATha) sahajakItti P/. hemanandana 17vIM a0 dharma AgarA 25 SaTakAraka jayasAgara P/. jinasAgarasUri 18vIM0 a0 dharaNendra, jayapura 26 sArasvatadhAtupATha (dhAtumuktAvalI) jinasamudrasUri P/. jinacandrasUri begaDa 18vIM0 a0 27 sArasvataprayoganirNaya zrIvallabhopAdhyAya P/. jJAnavimala 17vI0 a0 abhaya bIkAnera 28 sArasvatamaNDana mantri-maNDana S/. vAhaDa 15vIM maMDapadurga a0 vinayakoTA 526 sTeTalAyabrarI 26 sArasvatarahasya samayasundaropAdhyAya 17vIM0 a0 bar3A bhaM0 bI0 presakaoNpI vi.koTA 466 10 sArasvatavyAkaraNa TIkA 'kriyAcandrikA' guNaratna 1641 a0 31 sArasvata TokA vizAlakIrti P/. jJAnapramoda 17vIM0 a0 gadhayA saM0 saradArazAhara samayasundaropAdhyAya 17vIM0 sahajakoti P). hemanandana 1681 a0 cAritrarAprAvipra bIkAnera 34 , bAlAvabodha (paMcasandhiparyanta) rAjasoma 18vIM0 a0 AcAryazAkhA bIkAnera zrIsAropA0 P/. ratnaharSa 10vI0 a0 jesalamera bhaMDAra 36 , bhASATIkA AnandanidhAna P/. mativarddhana AdyapakSIya 18vIM0 a0 bahAduramalabAMThiyA bhInAsara 37 sArasvatAnuvRttyavabodhaka jJAnameru (nArAyaNa)P/. mahimasundara 1667 DIDavANA a0 anUpasaMskRta lA0 bI0 38 sArasvatIya zabdarUpAvalI samayasundaropAdhyAya 17vIM0 a0 pUnamacandadudheriyA chApara svayaMlikhita 36 siddhahemazabdAnuzAsanalaghuvRtti jinasAgarasUri pippalaka 16vIM0 a0 hIrAcandrasUri banArasa 40 siddhahemazabdAnuzAsana TIkA zrIvallabhopAdhyAya P/. jJAnavimala 17vIM0 a0 dharma AgarA 41 siddhAntacandrikA TIkA jJAnatilaka P/. vijayavarddhana 18vIM0 a0 mahimA-abIra bo0 kha0 jayapura 42 , pUrvArddha rAmavijayopAdhyAya P/. dayAsiMha 18vIM0 a0 dAna bI0, bAla ci0 258 vi0 737 43 , sadAnanda P/. bhaktivinaya 1766 mu0 kha0 jayapura, bAla 260-261 44 siddhAntaratnAvalI P/. jinahemasUri jinasAgarasUrizAkhA 1867 jayapura a0 45 , TIkA nandalAla 18vIM a0 dAna bIkAnera 32 " a0 mmm
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ / 35 ) 46 haimaliGgAnuzAsana avacUrNi samayasundaropAdhyAya 17vI0 a0 AcArya bhaM0 bIkAnera 47 haimaliGgAnuzAsana durgapadaprabodhaTIkA zrIvallabhopAdhyAya P/ jJAnavimala 1661 jodhapura mu0 kha0 jayapura 48 siddhAntaranikA byAkaraNa jinacandrasUri ___ mu0 vinaya 12 koSa 1 anekArthasaMgraha (hemacandrIya) TIkA jinaprabhasUri P/. jinasiMhasUri 14vIM0 a0 pATaNa bhaMDAra 2 abhidhAnacintAmaNi nAmamAlA cAritrasiMha P). matibhadra 17vIM0 a0 mohana bhaM0 sUrata (hemacandrIya) TokA 'dIpikA' 3 , ,, sAroddhAra zrIvallabhopAdhyAya P/ jJAnavimala 1667 jodhapura a0 rAprAvipra jodhapura 4 , , sAroddhArasya saM0 (zrIvallabhIyaH) ratnavizAla P/. guNaratna 17vIM0 rAprAvipra0 jodhapura 4305 5 , bhASATIkA rAmavijayopAdhyAya P/. dayAsiMha 1822 kAlAUnA a0 DUMgara je0 bAla cittaur3a 117,350 6 ? amarakoSa TIkA dharmavarddhana P/. vijayaharSa 18vIM. a0 harilohAvaTa 7 paJcavargaparihAranAmamAlA (apavarganAmamAlA) jinabhadrasUri P/. jinapriyopAdhyAya 13vI0 a0 presakoMpI vi0koTA 8 vizeSanAmamAlA sAdhukIlupAdhyAya P/. amaramANikya 17vIM0 a0 cAritra rAprAvipra bIkAnera 6 zabdaprabheda TIkA jJAnavimalopAdhyAya P/. bhAnumeru 1654 bokAnera a0 bar3AbhaMDAra bIkAnera kha0 jayapura 10 zabdaratnAkara (zabdaprabhedanAmamAlA) sAdhusundara P/. sAdhukIrti 17vIM0 mu0 11 ziloJchanAmamAlA jinadevasUri P/. jinaprabhasUri 14vIM0 mu0 12 , TIkA zrIvallabhApAdhyAya P/. jJAna vimala 1645 nAgora a0 cAri0 jeThI bAIbI0 prekaoN0 vi0 13 zeSasaMgraha (hemacandrIya) TokA , 1654 bI0 a0 vinayakoTA 777 14 , jinaprabhasUri P/. jinasiMhasUri 14vIM0 a0 khajAMcI bIkAnera 15 siddhazabdArNava nAmakoSa sahajakIrti P/. hemanandana 17vIM0 mu0 Dekkana kaoNleja pUnA hari0 lo0 16 haimanighaNTukoSa TIkA zrIvallabhopAdhyAya P/ jJAnavimala 17vIM0 mu.. chandaHzAstra 1 chandonuzAsana 2 chandorahasya 3 chando'vataMsa 4 chandastattvasUtram 5 chanda zAstra 6 piGgalaziromaNi 7 mAlApiMgala jinezvarasUri prathama 11vIM jesa0 jJAnabhaM presakaoNpI vinaya koTA dhanasAgara P/. gugavallabhopAdhyAya 16vIM a0 rAprAvipra jodhapura 21432 lAbhavarddhana P/. zAntiharSa 18vIM a0 rAprA0ci0 AzA bokA0 bAla 415 dharmanandana vAcaka 16vIM a0 rAprAvipra jodhapura 17302 buddhisAgarasUri 11vIM ullekha-devabhadrIya mahAvIracaritraprazasti kuzalalAbha 1575 jesa. mu0 vinaya koTA 505 jJAnasAra 1876 bIkA0 mu0 abhaya bIkAnera
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 36 ) 8 vRtaprabodha jitaprabodhasUri P/. jitezvarapUre dvitoya 14vIM ullekha-khajAMcI yu0 gurvAvalo pR0 57 6 vRttaratAkara TippaNa kSemahaMsa 16vIM a0 rAprA viprajodhapura hemacandrasUri pu0 bI0 10 , TIkA samayasundaropAdhyAya 1664 jAlora a0 vinaya koTA 732, 733 abhaya bIkA0 11 , bAlAvabodha merusundaropAdhyAya P/. ratnamUrti 16vIM a0 rAprA. jodha0 gadheyA saM0 saradArazahara lakSaNa-graMtha 1 anUpazRGgAra udayacandra 1728 a0 sTeTa lAyabrarI 2 alaGkAramaNDana mantri-maNDana S/. bAhaDa 15vIM maMDapadurga mu. 3 kavimukhamaNDana jJAnameha (nArAyaNa) P/. mahimasundara 1672 phataha0 a0 digaMbara bhaMDAra jayapura 4 kAvyaprakAza TIkA (mammaTIya) guNaratna P/. vinayasamudra 1610 a0 dAna bIkAnera 5 , , navamollAsasya kSamAmANikya 1884 rAjapura a0 bar3A bhaMDAra bIkAnera 6 catura priyA kIrtivarddhana (kezava) P/. dayAratnaAdyapakSIya 1704 a0 rAja0 zodhasaMsthAna caupAsanI 7 pANDityadarpaNa udayacandra 1734 a0 hari lohAvaTa 8 bhAvazataka samayasundaropAdhyAya 1641 a0 presakaoNpI abhaya bIkAnera 6 rasamaJjarI mahimasiMha (mAnakavi) P/. zivanidhAna 17vIM a0 abhaya bIkAnera 10 rasikapriyA TIkA (saMskRta) samayamANikya (samaratha) 1755 jAlipura0 a0 dAna, cAritra bIkAnera 11 rasikapriyA bhASA TokA kuzaladhIra P/. kalyANalAbha 1724 jo0 a0 abhaya bIkAnera 12 vAgbhaTAlaGkAra TIkA udayasAgara P/. sahajaratna pippalaka 17vIM a0 sarasvatI bhaMDAra udayapura kSemahaMsa 16vIM ullekha-svakRta vRttaratnAkara vinaya 524 TIkA 14 , jinavarddhanasUri P/. jinarAjasUri 15vIM a0 vinaya koTA 665, 726 rAprAvipra jo0 15 , , jJAnapramoda 1681 a0 bar3AbhaMDAra bI0 a0 bIkA0 rA. jodhapura 16 , , rAjahaMsa P/. jinatilakasUri laghukharatara 1486 tejapura a0 bhaMDArakara pUnA 17 vAgbhaTAlaMkAra TIkA samayasundaropAdhyAya 1662 a0 bIkA0 18 , , sAdhukotti P/. amaramANikya 17vIM a0| 16 , bAlAvabodha merusundaropAdhyAya 1535 a0 sTeTa lAyabrarI jodhapura 20 vidagdhamukhamaNDana avacUri jinaprabhasUri P/. (jinasiMhasUri) 14vIM a0 vinaya koTA 544, 555 21 , TIkA vinayasAgara P/. sumatikalaza pippalaka 1666 teja0 a0vRddhi jesa0ja0 rAprAvipra bI0vi0 ko0 22 ,, 'subodhikA' zivacandra P/. labdhivarddhana pippalaka 1666 ala0 a0 DUM0 je0 cA0 kha0 rA0bI0 tathA jo0 23 ,,, 'darpaNa' zrIvallabhopAdhyAya P/. jJAnavimala 17vIM a0 abhaya bIkAnera 24 , bAlAvabodha merusundaropAdhyAya P/. ratnamUrti 16vIM a0 koTaDI bhaMDAra jodhapura
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ ka / 37 saMgIta 1 saGgItamaNDana mantri-maNDana S/. bAhaDa 15vIM maMDapadurga a0 pATaNa bhaMDAra vAstuzAstra 1 vAstusAra prakaraNa Thakkura pheru S/. candra 1372 kannANA mu0 mudrA-ratna-dhAtu 1 dravyaparIkSA (mudrAzAstra) Thakkurapheru S/. candra 1375 2 dhAtUtpattiH " , 14vIM , / bhUgarbhaprakAza " " 14vIM a0 4 ratnaparIkSA 1372 mu0 5 ratnaparIkSA hindI tattvakumAra P/. darzanalAbha 1845 rAjagaMja mu0 abhaya bIkAnera kAMtisAgarajI mantra 1 mahAvidyA pUrNakalaza P/. jinezvarasUri 14vIM / ailaka pannAlAla sarasvatI bhavana vyAvara 2 bRhatsUrimantrakalpa vivaraNa jinaprabhasUri P/. jinasiMhasUri 14vIM 3 bRhathrIMkArakalpa vivaraNa , , 4 vardhamAnavidyApaTTa bhaktilAbha P/. ratnacandra 5 ., kalpa saMghatilakasUri, rudrapallIya 6 sUrimantrakalpa jinabhadrasUri a. dharaNendra jayapura 7 sUrimantracUlikA jinaprabhasUri P/. jinasiMhasUri 14voM Ayurveda 1 kavipramoda mAna P/. sumatimeru 1746 rAprA. jodhapura cA0 rAprAvipra bokAnera 2 kavivinoda 1745 lAhora 3 guNaratnaprakAzikA guNavilAsa P/. siddhivarddhana 1772 AcAryazAkhA bhaMDAra bIkAnera 4 tibbasahAvI bhASA-vaidyahulAsa malUkacanda 18vIM abhaya bIkAnera 5 pathyApathyanirNaya dIpacandra P/. dayAtilaka 1762 jaya0 rAprAvipra jodhapUra abhaya bIkAnera 6 pathyApathya stavaka cainarUpa 1835 dAna bIkAnera 7 bAlatantra-bAlAvabodha dIpacandra P/. dayAtilaka 1792 jayapura abhaya bIkAnera 8 bhojanavidhi raghupati P/. vidyAnidhAna 18vIM abhaya bIkAnera 9 mAdhavanidhAna-jvarAdhikAra TIkA karmacandra PI. cauthajI 18vIM hIrAcandasUri banArasa 16vIM 15vIM a0 15vIM mAna PI. .
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16voM 10 mAdhavanidhAna-stabaka jJAnameru P/. mahimasundara 17vIM dAna bIkAnera 11 mUtralakSaNa haMsarAja pippalaka 18vIM kha0 jayapura 12 yogacintAmaNi bAlAvabodha ratnajaya P/. ratnarAja 18vIM mahimA bIkAnera bhAMDArakara pUnA 13 rAmavinoda vaidyaka rAmacandra P/. padmaraMga 1720 mu0sakkInagara hari lohAvaTa 14 vAtazitam cArucandrasUri rudrapallIya 15vIM ullekha-purAtattvavarSa 2 pR0 418 15 vaidyaka grantha dIpacandra P/. dayAtilaka 18voM AcAryazAkhA bhaMDAra bIkAnera 16 vaidyajIvana stabaka cainasukha PI. lAbhanidhAna phatahapura bhaMDAra sumatidhIra 16vIM cUrU bhaMDAra 1841 likhita 18 vaidyadIpaka RddhisAra (rAmalAla) P/. kuzalanidhAna 20vIM mudrita 16 zatazloko stavaka cainasukha P/. lAbhanidhAna 1820 phatahapura bhaMDAra 20 , , rAmavijayopAdhyAya P/. dayAsiMha 1831 pAlI bAla rAprAvipra cittor3a 36 21 sannipAtakalikA stabaka , 1831 pAlI 22 , hemanighAna 1733 cAritra rAprAvipra bIkAnera 23 sAraMgadhara cApAI-vaidya vinoda rAmacandra P/. padmaraMga 1726 maroTa a0 24 samudraprakAza jinasamudrasUri P/. jinacandrasUri begaDa 18vIM jesalamera bhaMDAra jyotiSa-gaNita 1 aGkaprastAra lAbhavarddhana P/.zAntiharSa 1761 gUDhA mu0 2 avayadI zakunAvalI rAyacandra P/. 1817 nAgapura abhaya bIkAnera 3 analasAgara municandra laghukharatara rAprAvipra jo0 25807 4 udayavilAsa jinodayasUri P/. jinasundarasUri begar3a 18vI0 DUMgara jesalamera 5 karaNarAjagaNita munisundara P/. jinasundarasUri rudrapalloya 1655 sthANavIzvarapura sTeTa lAyane rI bI0 6 kAlajJAnabhASA lakSmovallabhopAdhyAya P/. lakSmIkotti 1741 abhaya bI0 vi0 162 bAla 287 7 kheTasiddhi mahima daya P/. matihaMsa . 18vIM0 rAprAvipra jodhapura 8 gaNita sAThisau 1733 abhaya bIkAnera 6 gaNitasAra Tha0 pherU S/ candra 14vIM mudrita 1. grahalAghavasAriNI TippaNa rAjasoma P/. 18vIM0 dharaNendra jayapura 11 grahAyuH puNyatilaka P/. harSanidhAna 18vIM. abhaya bIkAnera 12 camatkAracintAmaNi TIkA abhayakuzala P/. puNyaharSa 18vIM0 cAritra rAprAvipra bIkAnera 13 , stabaka matisAra P/. 18vIM pharIdakoTa dAna bIkAnera 14 janmapatrIpaddhati mahimAdaya P/. matihaMsa 18vIM0 abhaya bIkAnera
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ 15 janmapatrI paddhati ratnajaya P/. ratnarAja 18vIM0 mAnamala koThArI bIkAnera labdhicandra P/. kalyANanidhAna 1751 mahimA bIkAnera 17 janmapatrI vicAra zrIsAropAdhyaya P/. 17vIM0 AcAryazAkhA bhaM0 bIkAnera 18 janmaprakAzikA jyotiSa kI ttivarddhana (kezava) P/. dayAratna AdyapakSIya 17vIM0 meDatA vRddhi jesalamera 16 joisahIra (jyotisAra ) hIrakalaza P/. harSaprabha 1621 paM0 bhagavAnadAsa jayapura, nAhara ka0 20 jyotiSacaturvizikA avacUri sAdhurAja P/. 16vIM. abhaya bIkAnera 21 jyotiSaratnAkara mahimodaya P/ matihaMsa 1722 a0 22 jyotiSasAra Tha0 phesa S/. candra 1372 mudrita 23 dIkSApratiSThAzuddhi samayasundaropAdhyAya 1685 lUNakaraNasara 24 narapatijayacaryA TIkA puNyatilaka P. harSanidhAna 18vIM0 harilohAvaTa 25 paJcAGgAnayanavidhi mahimodaya P/. matihaMsa 1723 maharacanda bhaM0 bIkAnera 26 premajyotiSa 18vIM0 rAprAvipra jodhapura 27 bhuvanadIpaka bAlAvabodha / ratnadhIra P/ jJAnasAgara 1806 paM0 bhagavAnadAsa jayapura 28 , , lakSmI vinaya P/ abhayamANikya 1767 a0 26 muhUrtamaNimAlA rAmavijayopAdhyAya P/ dayAsiha 1801 bAlotarA bhaMDAra 30 bhaudharI nahasAraNI bhUdharadAsa P. raMgavallabha jinasAgarasUri zAkhA 1827 abhaya bIkAnera 31 laghujAtaka TIkA bhaktilAbha P/. ratnacandra 1571 bIkAnera mahimA bIkAnera 32 vivAhapaTala artha vidyAhema 1830 varddhamAna bhaM0 bokAnera 33 , bAlAvabodha amara P/. somasundara 18vIM abhaya bIkAnera 34 , bhASA abhayakuzala P/. puNyaharSa abhaya bIkAnera harilohAvaTa 35 , ,, rAmavijayopAdhyAya P/. dayAsiMha 17vI. abhaya bIkAnera 36 jAtakapaddhati vyAkhyA jinezvarasUri P. bar3odA insTITyUTa 2805 37 zakuna ratnAvalI-varddhamAnasUri P/. abhayadevasUri u0-je. sA. vR0 i0 bhAga 5 pR0 168 37A zakunavicAra dohA P/. lakSmIcandra iMgara jesalamera 38 SaTapaJcAzikA vRti bAlAvabodha mahimodaya P/. matihasa 18vIM cAritra rAprAvipra bIkAnera 36 sAmudrika bhASA rAmacandra P/. 1722 a. 40 svarodaya cidAnaMda (kapUra candra) P7. cunnIjI 1607 mu0 seThiyA bIkAnera 41 svarodaya bhASA lAbhavarddhana (lAlacanda, zAntiharSa 1753 - mahimA-rAmalAla jI bIkAnera 42 horakalaza (joisahIra) hIrakalaza P/. harSaprabha 1657 mu. bhAvaharSa bhaMDAra 43 horAvabodha labdhodaya P/. jJAnarAja abhaya bIkAnera 44 saIkI jayacanda P/. vinayaraMga 1771 madrita kAMtisAgarajI 18vI0 12vIM 18vIM 18vIM
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ GK0 kaka-phAgu-veli-vivAhalo-saMdhi-caupaI-rAsAdi 1 aMga phurakaNa caupaI hemANaMda P/. harikalaza 1636 abhaya bIkAnera 2 aMcalamata svarUpavarNana caupaI guNavinayopAdhyAya P/. jayasoma 1674 mAlapurA thAharU jesalamera 3 aMjanAsundarI caupaI kamalaharSa P/. mAnavijaya 1733 AcAryazAkhA bhaMDAra bIkAnera , , jinodayasUri P/. jinasuMdarasUri begaDa 1773 IMgara, jesalamera 5 ,, prabandha guNavinayopAdhyAya P/, jayasoma 1662 khaMbhAta abhaya bokA0 cA0rAprAvi bI0sva0li. 6 , rAsa puNyabhuvana (ji naraMgIya) 1684 (?) udayapura rANA jagatasiMha rAjakoTa bhuvanakItti P/. jJAnamandira 1706 uda0 abhaya bIkAnera 8 aMtaraMga phAga raMgakuzala P/. kanakasoma 17vIM kezariyA jodhapura 6 agar3adatta caupaI puNyanidhAna P/. vimalodaya bhAvaharSIya 1703 vairAgara pATaNa vAr3I0 10 , prabandha zrIsundara Paa. harSavimala 1666 bhANavar3a abhaya bI0 jhaMDiyAlA gaha bhaMDAra 11 , rAsa kuzalalAbha 1625. vIramapura 12 , , guNavinayopAdhyAya P/. jayasoma 17vIM abhaya bIkAnera 13 , , lalitakItti 1676 bhujanagara u0 je0 gu0 ka0 14 aghaTakumAra caupaI matikotti P/. guNavinayopAdhyAya 1674 AgarA , 15 aghaTita rAjarSi caupaI bhuvanakIrti P/. jJAnamandira 1667 laverA kha0 jayapura 16 ajAputra caupaI padmaratna P/. vijayasiMha AdyapakSIya 1665 meDatA jhUjhaNU 17 , , bhAvapramoda P/. bhAvavinaya 1726 bIkAnera seThiyA bIkAnera 18 , rUpabhadra P/. udayaharSa 1768 devIkoTa kezariyA jodhapura 16 ajitasena kanakAvatI rAsa jinaharSa P/. zAntiharSa 1751 pATaNa kSamA bIkAnera seThiyA bIkAnera 20 adhyAtma rAsa raMgavilAsa P/. (jinacandrasUri jinasAgarasUrizAkhA) 1777 mu0 21 anAthI sandhi vimalavinaya P/. nayaraMga 1647 kasUrapura abhaya bIkAnera kha0 jayapura 22 abhayaMkara zrImato caupaI lakSmIvallabha P/. lakSmokIti 1725 badrIdAsa kalakattA jina vijayajI 23 abhayakumAra caupaI padmarAja P/. puNyasAgaropAdhyAya 1650 je0 kha0 jayapura abhaya bIkAnera 24 , rAsa jinaharSa P/. zAntiharSa 1758 pATaNa 25 , , lakSmIvinaya P/. abhayamANikya 1760 maroTa 26 abhayakumAra jayasAdhu rAsa kIrtisundara P/. dharmavarddhana 1759 jayatAraNa. abhaya bIkAnera 27 amarakumAra rAsa lakSmIvallabha P/. lakSmIkIti 18vIM kSamA bIkAnera 28 amarateja dharmabuddhi rAsa ratnavimala P/. kanakasAgara 19vIM rAprAvipra jodhapura 26 amaradatta mitrAnanda rAsa jinaharSa P/. zAntiharSa 1746 pATaNa
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30 amaradatta mitrAnanda rAsa yazolAbha 31 11 17 32 amarasena jayasena rAsa lakSmIprabha P / . kanakasoma jinaharSa P / zAntiharSa 33 amarasena jayasena caupaI dharmasamudra P / vivekasiMha pippalaka 34 amarasena vayarasena caupaI jayaraMga (jaitasI) F / puNyakalaza 35 dayAsAra P / dharmakItti 36 37 38 36 29 13 21 "2 " "P "1 dd 31 dharmavarddhana P / . vijayaharSa puNyakIrtti P / haMsapramoda rAjazIla P / sAdhuharSa jinaharSa P / zAntiharSa raMgakuzala P / kanakasoma 40 , 41 ayavaMtI sukumAla cauDhAliyA kIrtimundara P / dharmavarddhana 1757 mer3atA rAsa jinaharSa P / zAntiharSa 42 43 aradAsa caupaI 1741 rAjanagara abhaya bIkA0 kSamA bIkAnera bAla 458 16vIM seThiyA bIkAnera, pArzvanAtha jainapustakAlaya sUratagaDha 1732 daMtavAsapura kSamA bIkAnera sumatihaMsa P / . jinaharSasUri AdyapakSIya 1712 burahAnapura di0 bhaTTAraka bhaMDAra nAgora nayapramoda P / . hIrodaya khuzyAlacaMda P / jayarAma rAjaharSa P/. lalitakIrti 44 arahantaka caupaI 45 46 1713 47 Anandavarddhana P / mahimasAgara 1702 46 vimalavinaya P / nayaraMga 17vIM 46 samayapramoda P / jJAnavilAsa 1657 50 arjunamAlI caupaI 1738 vidyAvilAsa P / kamala harSa nayaraMga P / - 51 1621 vIramapura badrIdAsa kalakattA saMdhi 52 arhaddAsa caupaI hIrakalaza P / 1624 vinaya 582 53 arhaddAsa saMbaMndha mahima siMha ( mAnakavi ) P / zivanidhAna 1675 jhUThApura badrIdAsa kalakattA 54 azanAdivicAra caupaI rAjasoma P / jayakIrtti jinasAgarasUrizAkhA 1726 AcAryazAkhA bhaMDAra bIkAnera 55 aSTamada caupaI yu0 jinacandrasUri P / jina mANikyasUri 17vIM do 56 AnaMda saMdhi zrIsAropAdhyAya P / ratnaharSa 1684 mu0 puSkaraNI abhaya bIkAnera vinaya koTA 57 AtamakaraNI saMvAda (rasaracanA catuSpadikA) jinasamudrasUri P / jinacandrasUri begaDa 1711 mulatAna DUMgara jesalamera 58 AtmamataprakAza caupaI dharmamandira P / - dayAkula 18vIM 59 ArAdhanA caupaI hIrakalaza P / harSabha 1623 nAgora 60 ArAmanandana padmAvatI caupaI dayAsAra P/ dharmakItti 1704 mulatAna kAMtisAgarajI " 33 39 11 33 33 " 27 +7 33 12 prabandha rAsa 12 " P 41 / " rAsa saMdhi 18vIM 1676 1756 pATaNa mudrita 16vIM 1717 jesala0 abhaya bIkAnera 1706 zItapura kSamA bIkAnera abhaya bIkAnera abhaya bIkAnera hari lohAvaTa 1724 sarasa 22 1666 sAMgAnera phUlacaMdajI bhAbaka phalaudI 1564 1744 pATaNa 1644 sAMgAnera abhaya bIkAnera abhaya bIkAnera abhaya - mukanajI-bIkAnera cAritra rAprA0 bI0 dharaNendrasUri jayapura harilohAvaTa
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18vIM 61 ArAmazobhA caupaI jinaharSa P/. zAntiharSa 1761 pATaNa 62 , , dayAsAra P/. dharmakItti 1704 mulatAna rAprAvipra jodhapura rAjasiMha P/. vimalavinaya 1687 bADamera samayapramoda P/. jJAnavilAsa 1651 bIkAnera abhaya bIkAnera 65 Ardra kumAra dhamAla kanakasoma 1644 amarasara abhaya bIkAnera 66 ASAr3habhUti dhamAla kanakasoma 1632 khaMbhAta abhaya bIkAnera vinaya 411 67 ,, prabaMdha sAdhukIti P/. amaramANikya 1624 dillI kSamA bIkAnera 68 ikSukAra siddha ? caupaI amara P/. somasundara seThiyA bIkAnera 66 ikSukArI caupaI kSemarAja P/. somadhvaja 16vIM abhaya-kSamA bIkAnera vinaya 64 70 ilAputra , dayAsAra P/. dharmakIrti 1710 suhAvAnagara ,, , , 71 ,, rAsa guNanandana P/. jJAnapramoda 1675 vihArapura abhaya bIkAnera dharaNendra jayapura 72 . ., dayAvimala P/. kanakasAgara 1819 rAjanagara 73 ilAyacI kumAra caupaI jinasamudrasUri P/. jinacandrasuri begaDa 1751 jIvAtarogrAma DUMgara jesalamera 74 udara rAso rAjasoma 18voM mahimA bIkAnera 75 uttamakumAra caupaI jinacandrasUri P/. jinezvarasUri begaDa 1708 jesalamera DUMgara jesalamera . , jinaharSa P/. zAntiharSa 1745 pATaNa mudrita , ,, jinasamudrasUri P/. jinacandrasUri begaDa 1732 jesalamera bhaMDAra , mahima siMha (mAnaka vi) P/. zivanidhAna 1672 mahima bhaTTAraka bhaMDAra nAgora mahIcandra P1. kamalacandra laghukharatara 1561 javaNapura dAna-jayacaMda bhaMDAra bokAnera tattvahaMsa 1731 maDAhaDA nagara vinayacanda bhaMDAra jayapura vinaya 684 81 , , vinayacandra F/. jJAna tilaka (jinasAgarasUrizAkhA) 1752 pATaNa mudritra 82 udyama-karma saMvAda kuzaladhIra P/. kalyANalAbha . 1666 kisana gar3ha abhaya bIkAnera 83 , , vAdI harSanandana P/. samayasundara 17vIM terApaMthI sabhA saradArazahara 84 upamitibhavaprapaMca kathArAsa jinaharSa P/. zAntiharSa 1745 pATaNa 85 RSabhadatta caupaI ratnavarddhana P/. ratnajaya 1733 zaMkhAvatI 86 RSabhadatta rUpavatI caupaI abhayakuzala P]. puNyaharSa 1737 mahAjana khajAMcI bIkAnera 87 RSidattA caupaI kSamAsamudra P/. jinasundarasUri begaDa 18vIM jesalamera bhaMDAra guNavinayopAdhyAya P/. jayasoma 1663 khaMbhAta abhaya bIkAnera svayaM likhita jinasamudrasUri P/. jinacandrasUri begaDa 1698 jesalamera bhaMDAra, abhaya bIkAnera jJAnacandra P/. sumatisAgara 17vIM mulatAna jaina bhavana kalakattA, abhaya bIkAnera prItisAgara P/. prItilAbha jinaraMgIya 1752 rAjanagara nAhara kalakattA |
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 43] 92 RSidattA caupaI jinasamudrasUri P / jinacandrasUri begaDa raMgasAgara P / . bhAvaharSasUri bhAvaharSI jinaharSa P / zAntiharSa 63 64 rAsa "" 65 ekAdazI prabandha 96 osavAla (gotra) rAsa 67 kanakaratha caupaI 18 kayavannA cauDAliyA jinodayasUri P / jinatilakasUri bhAvaharSIya jJAnasAgara P / kSamAlAbha 1764 vinayameru P / hemadharma 66 caupaI samaya pramoda P / jJAnavizAla " kayavannA " "" 100 101 102 103 104 105 ,, 106 karasaMvAda 107 karamacanda vaMzAvalI rAsa 108 kalAvatI caupaI 106 110 111 112 113 kAmalakSmIkathA caupaI prabandha 114 kAlAsavela copaI 115 kIrtidhara sukozala cauDhAliyA 33 37 " "" 13 w" caupAI z y rAsa jayaraMga (jaitaso ) P/- puNyakalaza 1721 bIkAnera abhaya-seThiyA bIkAnera harilo0, vinaya 63, bAla 253 1686 burahAnapura rAprAvipra jodhapura 17vIM kha0 jayapura, jainabhavana kalakattA 1654 mahima 1747 "1 31 saMdhi " " 11 21 rAsa 116 117 kuberadattA caupaI 118 kumatikadalI kRpANikA caupaI 116 kumati - vidhvaMsana caupaI dr 1711 amara P / somasundara rAmavijayopAdhyAya P / dayAsiMha 16vIM. mu0 kanakanidhAna P / cArudatta 18vIM 120 kumArapAla rAsa 121 kumAramuni rAsa 122 kulajakumAra cauraI 1668 jesalamera bhaMDAra, abhaya bIkAnera 1626 jodhapura abhaya bIkAnera harilohAvaTa 1749 pATaNa varddhamAna bhaMDAra bIkAnera abhaya bIkAnera kamalasaMyamopAdhyAya hIrakalaza P / harSaprabha jinaharSa P / zAntiharSa 1742 puNkoti P / haMsapramoda 17 vIM AnandanidhAna P / mativarddhana AdyapakSIya kAMtisAgarajI 1662 huMbar3a maM0 bhaMDAra maNDana udayapura seThiyA bIkAnera 1655 nirAjasUri P / . jina siMhasUri lAbhodaya P / bhuvanakIti guNaktiyopAdhyAya P / jayasoma abhaya P / somasundara guNavinayopAdhyAya 1 / jayasoma guNavinayopAdhyAya P / jayasoma raMgavinaya P / . jinaraMgasUri jinaraMgIya vidyAsAgara P / sumitakallola sahajakIrtti P / hemanandana jinaharSa P / zAntiharSa jayanidhAna P / rAjacandra amara vijaya P / udayatilaka 1673 1706 khaMbhAta abhaya bIkAnera 1673 nAgora 1667 cAritra rAprAvipra bIkAnera 1756 pATaNa bAla rAprAvipra cittor3a 1679 (149) jesalamera bhaMDAra 1767 rAjapura jayacandra bhaM0 bIkAnera AnandanidhAna P / mativarddhana AdyapakSIya 1736 bagar3I kezariyA jodhapura prabandha mahimasiMha (mAnakavi ) P / zivanidhAna 1670 puSkara nayaraMga 1621 thAharU jesalamera 16 vIM haMsa bar3odA 1686 burahAnapura rAprAvipra jodhapura 1663 sevAvA abhaya bIkAnera abhaya bIkAnera to sAmanagara mudrita sAMgAnera pAdarA jJAnabhaMDAra 1617 karNapurI, nAhara kalakattA pATaNa mudrita, vinaya 437, bAla citor3a 222 1734 sojata kAMtisAgarajI
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ 123 kuladhvajakumAra caupaI 124 125 126 127 33 128 kuladhvaja rAsa - rasalaharI 126 kusumazrI mahAsatI caupaI 33 77 " 130 kurmAputra caupaI 131 kRtakarma rAsa " dr " 132 kezI gautama cauDhAliyA 133 kezI caupAI 134 kezI pradezI saMdhi prabaMdha 12 135 " 136 kSullakakumAra caupaI 137 138 136 " 33 13 " " 12 33 rAsa 33 140 141 " " 142 khandhakamuni cauDAliyA 143 khAparA cora caupaI 144 gajabhaMjana kumAra caupaI 145 gajasiMha caritra caupaI 146 nariMda " prabaMdha muni prabaMdha rAsa " 33 [44 ] kamalaharSa P / mAnavijaya vidyAvilAsa P / kamala harSa udayasamudra P / kamalaharSa nippalaka dharmasamudra P / vivekasiMha pippalaka rAjasAraP/ dharmasoma udayasamudra P / kamalaharSa "" 147 gajasukumAla caupaI 148 146 150 151 rAsa 13 152 guNakaraMDa gugAvalI cauraI jJAnameha (nArAyaNa) P / mahimasuMdara 1616 153 rAsa jinaharSa P / zAntiharSa 1751 pATaNa 77 1728 ahamadAbAda DUMgara jesalamera 1707 abhaya bIkAnera 1672 derAvara jayacanda maM0 bIkAnera 1652 bAberApura jayakaraNa bIkAnera harilohAvaTa 1867 dazapura AcArya zAkhA bhaM0 bIkAnera 1806 gArabadesara 17vIM 1666 ahamadAbAda mudrita abhaya bIkAnera samaya sundaropAdhyAya siMha (mAnava) P / zivanidhAna 17vIM abhaya bIkAnera meghanidhAna P / ratnasundara bhAvaharSIya 1688 timarI bAlotarA bhaMDAra maMDiyAlAguru bhaMDAra padmarAja P / puNyasAgaropAdhyAya 1667 mulatAna abhaya bIkAnera hari lohAvaTa siMhasUra P / yu0 jinacandrasUri 17vIM 0 zrIsundara P / harSavimala 17vIM bhaTTArakabhaMDAra nAgora samaya sundaropAdhyAya udayaratna P / vidyA hema abhayasoma P / somasundara muniprabha P / jinacandrasUri jina harSa P / zAntiharSa jinaharSa P / zAntiharSa jayanidhAna P / rAjacandra labdhikallola P / . vimalaraMga gumAnacaMda P / khuzyAlacanda amaravijaya P / udayatilaka nayaraMga 18vIM AcArya zAkhAbhaM0 bIkAnera 1742 lUNakaraNasara sumeramala bhInAsara 18vIM ahamadAvAda 1584 seThiyA bIkAnera 1704 hAjIkhAnaderA 1664 jAlaura 1883 dezaNoka 1723 sirohI 1643 bIkAnera 1708 18vIM nandalAla jina harSa P / zAntiharSa 1714 1786 pUrNaprabha P / zAntikuzala bhuvanakIrti P / jJAnamandira 1703 khambhAta lAvaNyakIrti P / jJAnavilAsa 17vIM jinarAjasUri P / jinasiMhasUri 1666 ahamadAbAda mudrita mahimAbhakti khajAMcI bIkAnera vinaya 28, 205 17 khajAMcI bIkAnera 21 jesalamera anaMtanAthajJAna bhaM0 bambaI AcArya zAkhA bhaM0 bIkAnera to jodhapura, nAhara kalakattA mudrita se0 bIkAnera harilo0 abhaya bIkAnera vinaya 26 27
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 45 ] 158 // 156 // 154 guNadharma kumAra caupaI jJAna vimala P/. labdhiraMga 1716 jhuMjhanU hari lohAvaTa 155 guNasundara jinasundarasUri begaDa 18vIM guNavinaya P/. jayasoma 1665 cAritrarAprAvipra bIkAnera 157 guNasundarI , kuzala lAbha P/. kuzaladhIra 1748 digambara jJA0 bha0 koTA jinodayasUri P/. jinasuMdara0 begaDa 1753 sakatIpura jesalamera bhaNDAra vinayameru P/. hemadharma 1667 phatepura kha0 jayapura 160 guNasthAnakavicAra caupaI sAdhukIrti P/. amaramANikya 17vIM 161 guNasthAnavivaraNa copaI kanakasoma 1631 dharmaAgarA khajAMcI bI0 162 guNAvalI caupaI abhayasoma P/. somasundara 1742 sojata. udayacanda jodhapura jinodayasUri P/. jinasaMdarasUri begaDa 1773 jesalamera bhaMDAra labdhodaya P/. jJAnarAja 1745 udayapura 165 gauDI pAzvanAtha copaI sumatiraMga P/. candrakIrti 18vIM bar3audA iMsTIcyUTa 166 gotamapRcchA caupaI samayasundaropAdhyAya P/ sakalacaMdra 1665 cAMdreDa abhaya bokAnera 167 gautama svAmI ,, lakSmIkIrti 18vIM kha0 jayapura 168 . . chanda merunandana P/. jinodayasUri 15vIM abhaya jayasAgaropAdhyAya 170 , , vinayaprabhopAdhyAya 1412 khambhAta mudrita lakSmIvallabha P/. lakSmIko ti 18vIM kAnti0 lAvaNyakIrti guTakA 172 candana rAsa karamacanda P/. guNarAja 1687 kAladharI mudrita 173 candanavAlA rAsa Asigu 13vIM pra0 174 candana malayagiri caupaI / kalyANakalaza 1663 maroTa kezariyA jodhapura 175 kSemaharSa P1. vizAlakIrti 1704 maroTa mahimA bIkAnera jinaharSa P/. zAntiharSa 1704 abhaya seThiyA bokAnera 1744 pATaNa 178 bhadrasena 17vIM abhaya bIkAnera 176 sumatihaMsa P/. jinaharSa0 Adya0 1711 khajAMcI bIkAnera pra0 180 yazovarddhana P/. ratnavallabha 1747 ratalAma a0 bI0 vinaya 483,756 181 candraprabha janmAbhiSeka vIraprabha 14vIM ___ abhaya bIkAnera 182 candralehA caupaI matikuzala P/. mativallabha 1728 paciyAkha a0-kSa0 bI0 kha0 jayapura vinaya 80, 483 183 candrodayakathA,, abhayasoma P/. somasundara 1720 navasara abhaya bIkAnera 184 caMpaka , raMgapramoda P/. jJAnacandra 1715 mulatAna 166 15vIM 171 , 176 , rAsa
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ 185 caMpakamAlA caupaI jaganAtha P/. ilAsiMdhura 1822 sAcora ghevara pustakAlaya 186 caMpaka zreSThi ,, samayasundaropAdhyAya 1665 jAlora a0 kSamA bI0 harilo vi0 66 187 caMpakasena ,, jinodayasUri P/. jinatilakasUri bhAvaharSIya 1666 bIramapura se0 bI0 janaratna pu0 jodhapura 188 catuHzaraNaprakIrNaka saMdhi cAritrasiMha P/. matibhadra 1631 jesalamera dAna bIkAnera 189 cArakaSAya saMdhi vidyAkIrti P/, pUNyatilaka 17vIM abhaya bIkAnera 160 cAra pratyekabuddha rAsa samayasundaropAdhyAya 1665 AgarA rAprAvipra jodhapUra a0bI0 vinaya 281 191 cAritra manoratha mAlA kSemarAja P/. somadhvaja 16vIM abhaya 192 cittor3a AdinAtha phAga zivasundara P/. kSemarAja , abhaya bIkAnera 163 citralekhA caupaI dayAsAgara P/. jIvarAja pippalaka 1666 dillI sthAnaka0 pustakAlaya jodhapura 164 citrasaMbhUti rAsa jJAnacandra P/. sumatisAgara 17vIM kSamA bIkAnera 165 , saMdhi jinaguNaprabhasUri-begaDa 17vIM jesalamera jesalamera bhaMDAra nayapramoda P/. hIrodaya 1716 jesalamera khajA~co bIkAnera 167 citrasena padmAvatI caupaI udayarala P/. jinasAgarasUri (zA.) 1667 harilohAvaTa, sTeTa lAivarI 168 , , , jinaharSa P/. zAntiharSa 18vIM hari lohAvaTa 166 , , , bhAvasAgara 18vIM abhaya bIkAnera 200 , " " yazolAbha 201 citrasena padmAvato caupaI rAmavijayopAdhyAya PI. dayAsiMha 1814 bIkAnera abhaya bIkAnera 202 , rAsa vinayasAgara P) sumatikalaza pippalaka 17 vIM 203 caudaha svapna caupaI abIrajI 20 vIM jainabhavana kalakattA 204 caudaha svapna bhASA dhavala vinayalAbha P/ vinayapramoda 18 vI caturbhuja boSAnera 205 cauparvI caupaI samayapramoda P/ jJAna vilAsa 1673 jUThAgnAma dAna-catubhuja bIkAnera 206 caubolI caupaI abhayasoma P/. somasundara 1724 vinaya 167 207 caubolo ,, kottisundara P/. dharmavarddhana 1762 thANalenagara bhaM0 bIkAnera 208 , vArtA ,, jinaharSa P/. zAntiharSa 18vIM mu0 jesalamera bhaMDAra 206 jaMbu svAmI cauDhAliyA jagarUpaP/. durgAdAsa 1763 badrodAsa kalakattA 210 , durgAdAsa P/. vinayANaMda 1863 bAkaroda abhayabIkAnera 211 , caupaI udayaratna P/. jinasAgarasUri jinasAgarasUri zAkhA 1720 AcArya zAkhAbhaM0 bIkAnera P/. jinezvarasUri begar3a 18vIM jesalamera bhaMDAra 213 , , bhuvanakIti P/. jJAnamaMdira 1661 khaMbhAta dAna bIkAnera 214 , , rAmacandra P/. padmaraMga 18vIM ullekha-mizrabandhuvinoda 215 sumatiraMga P/. candrakIrti 1726 mula0 cAritra rAprAvipra jodhapura 212
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ W 216 jaMbUsvAmI caupaI hIrakalaza P/. hAprabha 1632 mahimA bIkAnera 217 , phAga vijayatilaka P/. vinayaprabha 1430 pra0 218 , rAsa guNavinayopAdhyAya P/ jayasoma 1670 bADamera abhaya bIkAnera 216 . , jinaharSa P/. zAntiharSa 1760 pATaNa 220 , , padmacandra P/. padmaraMga 1714 sarasA khajAMcI bIkAnera 221 , " yazovarddhana P/. ratnavallabha 1751 abhaya bIkAnera 222 , , samayasundaropAdhyAya 17vIM 223 jayaMtI saMdhi abhayasoma P/. somasundara 1721 vinaya koTA 288 224 jayavijaya caupaI dharmaratna ). kalyANadhIra 1641 AgarA 225 , .. zrIsAropAdhyAya P/. ratnaharSa 1683 abhaya bIkAnera 226 jayasena , dharmasamudra P/. lekhana 1610 vinaya 315 227 jayasena , sukhalAbha Paa. sumatiraMga 1748 jesalamera rAmacandra bhaMDAra bIkAnera 228 , prabaMdharAsa pUrNaprabha P. zAntikuzala 1762 bAlI anantanAtha jJAna bhaMDAra bambaI 226 ,, lIlAvatI rAsa sumatihaMsa P/. jinaharSa sUri AdyapakSoya 1661 jodhapura abhaya bokAnera 230 (24) jinacatuSpadikA modamandira 14vIM abhaya 231 jinaguNarasa veNIdAsa (vinayakIti) P/. dayArAma AdyapakSIya 176 6 pIpAr3a 232 jinapAla jinarakSita cauDhAliyA raMgasAra P/. bhAvaharSasUri bhAvaharSIya 1621 mAnamala koThArI bIkAnera 233 jinapAlita jinara kSita caupaI kSemarAja P/. somadhvaja 16vIM kAMtisAgarajI 234 , rAsa udayaratna P/. vidyAhema 1867 bIkAnera khajAMcI catUra-vaddhamAna bhaMDAra bIkAnera 235 jinapAlita jinarakSita rAsa kanakasoma 1632 nAgora abhaya bokAnera 236 ,, ,, ., jJAnacandra P/. sumatisAgara 17vIM kSamA bokAnera 237 , , , puNyaharSa P/. lalitakItti 1706 238 , , saMdhi kuzalalAbha 1621 mahimA bIkAnera 236 jinapratimA vRhada rAsa P ). nayasamudra 17vIM tapA bhaMDAra jesalamera 1632 li. prati 240 jina pratimA maMDana rAsa kamala soma P/. dharmasundara 17vIM khajAMcI bIkAnera 241 jinapratimA haMDo rAsa jinaharSa P/. zAntiharSa 1725 abhaya bIkAnera harilohAvaTa kha0 jayapura 242 jinamAlikA sumatiraMga P/. candrakItti 18vIM bhuvana bhakti bIkAnera 243 jIbhadAMta saMvAda hIrakalaza P/ harSaprabha 1643 bI0 abhaya bIkAnera 244 jovadayA rAsa Asigu 1257 pra. 245 jovasvarUpa caupaI guNavinayopAdhyAya P/. jayasoma 1664 rAjanagara bhaMDArakara pUnA abhaya bokAnera 246 jJAnakalA caupaI sumatiraMga / / . 1722 mulatAna vinaya 661 bAla 231
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ 247 jJAnadIpa kuzala lAbha 17vIM puNya ahamadAbAda 248 jJAnapaMcamI caupaI viddhaNa S/. Tha0 mAhela 1423 saMgha bhaMDAra pATaNa 246 jJAnasukhar3I dharmacandra P/. padmacandra begaDa 1767 thaTTA bhuvanabhakti-seThiyA bIkAnera 250 DhaMDhaNakumAra caupaI ratalAbha P). kSamAraMga 1656 jayatAraNa 251 DhuMDhakarAsa hemavilAsa P/ jJAnako ti 1876 kucerA abhaya 252 DholA mAravaNa caupaI kuzalalAbha 1617 mudrita bAla 234, 466 253 tapA 51 bola caupaI saTIka guNavinayopAdhyAya P/. jayasoma 1676 rADadraha dezAI abhaya cA0 rA0bi0 bI0 254 tapoTa catuSpadikA , , 17vIM hari lohAvaTa 255 tilakasundarI prabandha labdhodaya P/. jJAnarAja 18vIM bAla rAprAvipra cittor3a 256 tejasAra caupaI ratnavimala F/. kanakasAgara 1836 bAvaDIpura 257 , rAsa kuzalalAbha 1624 vIrama0 abhaya bIkAnera hari lohAvaTa 258 tetalIputra caupaI kSemarAja P/. somadhvaja 16vIM kAMtisAgarajI 256 trivikrama rAsa jinodayasUri '). jinalabdhisUri 1415 260 thAvaccA caupaI kSamAkalyANa P/. amRtadharma 1847 mahimapura abhya-kSamA-bIkAnera 261 ,, samayasundaropAdhyAya 661 khaMbhAta abhaya seTiyA-bIkAnera bAla 235 262 , muni saMdhi zrIdeva P/. jJAnacandra 1746 jesalamera 263 , suta caupaI rAjaharpa P/. lalitakItti 17031707) bIkAnera AcAra zAkhA maM0 bI0 sumera bhInAsara 264 DaMbhakriyA caupaI dharmavarddhana P/. vijayaharSa 1744 pra0 265 dayAdIpikA ,, dharmamandira P/. dayAkuzala 1740 mulatAna anUpa 266 daza dRSTAnta ,, vIravijaya P/. tejasAra 17vIM kezariyA jodhapura 267 dazArNabhadra indra saMvAda chaMda ANaMda P/. kanakasoma 1668 bIkAnera abhaya bIkAnera 268 dazArNabhadra caupaI dharmavarddhana P/. vijayaharSa 1757 mer3atA mudrita 266 , navaDAliyA samayapramoda P/. jJAnavilAsa 1660 270 , bhAsa hemANaMda P/. hIrakalaza 1658 abhaya 271 dAnAdi cauDhAliyA samayasuMdaropAdhyAya 1666 raMgAnerapra0 abhaya bIkAnera vinayakoTA, rAprAvipra0 jodhapura 272 dAmanaka caupaI guNanandana P/ jJAnapramoda 1697 sarasA abhaya bIkAnera 273 dAmanaka ,, jJAnadharma P/ rAjasAra 1735 AcArya zAkhA bIkAnera 274 , " jJAnaharSa P/. sumatizekhara 1710 nokhA abhaya bIkAnera 275 dumuha pratyekabuddha , guNavinayopAdhyAya P/. jayasoma 17vIM rAmalAlajI bIkAnera 276 durgA sAtasI , kuzalalAbha 17vIM sTeTa lAibrerI bIkAnera 277 durjana damana-caupaI jJAnaharSa P/. sumatizekhara 1707 pUgala surANA-lAibrerI cUrU
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ 283 285 286 / 49 ] 278 devakI cha putra rAsa lAvaNyakIti P/. jJAna vilAsa 17vIM abhaya bIkAnera 279 devakI rAsa mativarDana P/. sumatihaMsa Adyapa0 18vIM kha0 jayapUra, cAritra rAprAvipra0 bIkAnera 280 devakumAra caupaI lAlacaMda P/. horanandana 1672 khajAMcI bIkAnera yati sUryamala 281 devarAja baccharAja caupaI AnandanidhAna P/. mativarddhana AdyapakSIya 1748 sojata mahimA bIkAnera 282 " " " kanakavilAsa P/. kanakakumAra 1738 jesalamera paramANaMda P/. jIvasundara 1675 maroTa AcAryazAkhA bhaM0 bIkAnera 284 matikuzala P/. mativallabha 1726 talavADa udayacanda jodhapura satyaratna 19vIM mukanajI bIkAnera , , , sahajakIrti P). hemanandana 1672 khImasara khajAMco bIkAnera bAla cittor3a 218 ,, ,, prabaMdha vinayameru P/. hemadharma 1684 riNI ,, , 288 rohA kathA caupaI vinayacandra P/. jJAnatilaka ? 18vIM abhaya bIkAnera 286 draupadI caupaI jinacandrasUri P/. jinezvarasUri begaDa 1668 jesalamera 26. , , vinayameru P/. hemadharma 1668 yati premasundara 261 , " samayasundaropAdhyAya 1700 ahamadAbAda 262 paMcasatI ,,,, hIrakalaza P/. harSaprabha 263 rAsa kanakakIrti P/. jayamaMdira 1663 bIkAnera abhaya-kSamA-bokAnera vinaya 765 264 dhanaMjaya rAsa bhuvanasoma P/. dhanakItti 1703 navAnagara kezariyA jodhapura 265 dhanadatta caupaI samayasundaropAdhyAya 1696 ahamadAbAda abhaya bIkAnera harilohAvaTa 296 dhannA , kamalaharSa P/. mAnavijaya 1725 sojata 267 jinavarddhamAnasUri pippalaka 1710 khaMbhAta rAmalAlajI bokAnera 298 , caritra, puNyakItti P/. haMsapramoda 1688 bIlapura 266 dhanya, , rAjasAra P/. dharmasoma 1709 300 dhannA caupaI hitadhIra P/. kuzalabhakti 1826 pArzvanAtha pustakAlaya sUratagaDha 301 , rAsa (saMdhi) kalyANatilaka P/. jinasamudrasUri 16vIM jesalamera abhaya bIkAnera 302 // dayAtilaka P/. ratnajaya 1717 303 dhannA zAlibhadra caupaI gaNa vinayopAdhyAya P7. jayasoma 1674 mahimA bIkAnera 304 , , , yazoraMga P/. hIraratna 1734 pUnamacanda dUdher3iyA chApara 305 , , , rAjalAbha P/. rAjaharSa 1726 vaNADa dAna bIkAnera rAsa jinarAjasUri P/ jina siMha sUri 1678 abhaya bIkAnera vinaya 30 koTA madrita 307 dharmadatta candradhavala caupaI kSamApramoda P/. ratnasamudra 1826 jesalamera vRddhi jesalamera svayaM likhitaprati 308 dharmadatta caupaI amaravijaya P/. udayatilaka 1803 rAhasara jayacanda bhaMDAra bIkAnera 305 " "
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ 306 dharmadatta caupaI jinaraMgasUri P/. jinarAjasUri 1737 kisanagar3ha kAMtisAgarajI 310 dharmadatta dhanapati rAsa jayanidhAna P/. rAjacandra 1658 ahamadAbAda kSamA bIkAnera 311 dharmabuddhi caupaI kuzalalAbha P/. kuzaladhIra 1748 navalakhI abhaya bIkAnera 312 dharmabuddhi pApabuddhi caupaI candrakItti P/. harSaka llola 1682 ghaDasIsara kezariyA jodhapura 313 , , , prItisAgara P/. prItilAbha jinaraMgIya 1763 udayapura premasundarayati vinayacanda jJAna bhaM0 jayapura 314 , ,, rAsa lAbhavarddhana P/. zAntiharSa 1742 sarasA dAna-abhaya-bIkAnera 315 , maMtrI caupaI vidyAkIti P/. puNyatilaka 1672 bIkAnera abhaya bIkAnera 316 , rAsa ma tikIrti P/. guNavinaya 1667 rAjanagara 317 dharmamaMjarI caupaI samayarAjopAdhyAya P/. jinacandrasUri 1662 bIkAnera khajAMcI jayapura abhaya bIkAnera 318 dharmasena , yazolAbha 1740 nApAsara seThiyA bIkAnera 616 dhyAnadIpikA caupaI devacandropAdhyAya P/. dIpacandra 1766 mulatAna pra0 320 dhvajabhaMgakumAra caupaI labdhisAgara (lAlacanda) P/. jayanandana jinaraMgIya 1770 cUhAgnAma udayacanda jodhapura 321 naMdana maNihAra saMdhi cArucandra P/. bhaktilAbha 1587 AcArya bhaMDAra jesalamera harilohAvaTa 322 naMdiSeNa caupaI dAnavinaya P/. dharmasundara 1665 nAgora abhaya bIkAnera 321 ,, ,, raghupati P/. vidyA vilAsa 1803 kesaradesara kSamA bIkAnera 324 , phAga jJAnatilaka P/. padmarAja 17voM 125 nami rAjarSi caupaI kSemarAja P/. somadhvaja 16vIM kAMtisAgarajI 326 ,, , , sAdhukIrti P/. amaramANikya 1636 nAgora 327 , , saMbaMdha guNa vinayopAdhyAya P/. jayasoma 1660 dhanerApura puNya ahamadAbAda 328 naradeva caupaI sahajako tti P/. hemanandana 1682 pAlI kezariyA jodhapura 326 naravarma catuSpadI vidyAkIrti P/. puNyatilaka 1666 himmata rAprAvipra bIkAnera 330 narmadAsundarI caupaI bhuvanasoma P/. dhanakItti 1701 navAnagara 331 , rAsa jinaharSa P. zAMtiharSa 1761 pATaNa 332 nala damayaMtI caupaI jJAnasAgara P/. kSamAlAbha 1758 abhaya bIkAnera 333 ,, ,, samayasundaropAdhyAya 1673 meDatA abhaya bIkAnera kha0 jayapura harilohAvaTa vinaya 211 334 ,,, prabaMdha guNavinayopAdhyAya P/. jayasoma 1665 navAnagara abhaya bIkAnera 335 navakAra mahAtmya caupaI jinala bdhisUri P/. jinaharSasUri AdyapakSIya 1750 jayatAraNa khajAMcI bIkAnera 336 navakAra rAsa dharmamandira P/. dayAkuzala 18vIM abhaya bIkAnera 336A " " vijayamUtti P/. 1755 vinaya 768 337 nAgazrI caupaI zrIdeva P/ jJAnacandra 338 nArada copaI labdhiratna P/. dharmameru 1676 navahara khajAMcI bokAnera
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ "rAsa 336 neminAtha kalaza nayakuMjara P/. jinarAjasUri 15vIM 336A , chanda zivasundara P). kSemarAja 16vIM abhaya bIkAnera 340 neminAtha dhamAla jJAnatilaka P/. padmarAja 17vIM abhaya bIkAnera 341 , phAga kanakasoma 17vIM raNathaMbhora 341A , kalyANakamala 17vIM AcAryazAkhA bhaMDAra bIkAnera 342 jayanidhAna P/. rAjacandra , cAritra rAprAvipra bIkAnera 342A . ,, jinasamudrasUri P/. jinacandrasUri begaDa 1668 sAcora 343 mahimAmeru P). sukhanidhAna , nAgora kezariyA jodhapura 344 rAjaharSa P/. lalitakIrti 18vIM abhaya bIkAnera 345 phAgu samadharu 14vIM 346 kanakakotti P/. jayamaMdira 1662 bIkAnera 347 jinaharSa P/. zAntiharSa 1779 (?) pATaNa 348 dAnavinaya P/. dharmasundara 17vIM kAMtisAgarajI 1687 likhitaprati 346 dharmakIrti Paa. dharmanidhAna 1675 bar3odA insTITyUTa sumatigaNi P). jinapatisUri 13vIM jesalamera bhaMDAra 351 , rAjImatI ,, samayapramoda P/. jJAnavilAsa 1663 jinavijayajI 352 ,, vivAhalo jayasAgaropAdhyAya, jinarAjasUri 15vIM ,,, mahimasundara P/. sAdhukIrti 1665 sarasvatIpattana mahimA kAMtisAgara 1666 jJAnameru li. 354 padamaNa rAso giradharalAla 1832 jodhapura bar3A bhaMDAra bIkAnera 355 padmaratha caupaI sthiraharSa P/. munimeru 1708 zeragaDha dAna bIkAnera 356 padmAvatI catuSpadikA jinaprabhasUri P/ jinasiMhasUri 14vIM pra0 357 padminI caupaI labdhodaya P/. jJAnarAja 1706-7 udayapura mudrita bAla 457 358 paramAtmaprakAza copaI dharmamandira P/. dayAkuzala 1742 jesalamera vinaya 165 koTA kSamA bIkAnera 356 pavanAbhyAsa caupaI AnaMdavarddhanasUri (dhanavarddhanasUri) bhAvaharSIya 1678 360 pANDavacaritra caupaI lAbhavaddhana P/. zAntiharSa 1767 vIlhAvAsa abhaya seThiyA bIkAnera harilohAvaTa vi0 156 361 , , rAsa kamalaharSa P). mAna vijaya 1728 meDatA hUMbaDa maMdira bhaMDAra udayapUra 362 pArzvanAtha dhavala bhuvanakoti P/. jJAnamandira 1662 jesalamera kAMtisAgarajI lAvaNyakotti likhita guTakA 363 pArzvanAtha phAga samayadhvaja P/ sAgaratilaka laghukharatara 17vIM abhaya bIkAnera 364 , rAsa jinasamudrasUri P/. jinacandrasUri begaDa 1713 gAjIpura jesalamera bhaMDAra 365 ,, zrIsAropAdhyAya P/. ratnaharSa 1683 jesalamera 166 pAlhaNapura vAsupUNya bolI jinezvarasUri P/. jinapatisUri 13vIM 353
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ 367 puMjARSi rAsa samayasundaropAdhyAya 1698 mudrita 368 puMDarIka kaMDarIka saMdhi rAjasAra PI. dharmasoma 1706 ahamadAbAda abhaya bIkAnera harilohAvaTa 366 puNyadata subhadrA caupaI pUrNaprabha P/. zAntikuzala 1786 dharaNAvAsa anaMtanAtha jJAna bhaMDAra bambaI 370 puNyapAla zreSThi caupaI kSemaharSa P/. vizAlakIrti 1704 tapAgaccha bhaMDAra sirohI 371 puNyaraMga cauraI labdhisAgara (lAlacaMda) P/. jayanaMdana jinaraMgIya 1764 abhaya bIkAnera 372 puNyasAra caupaI lakSmIprabha P/. kanakasoma 17vIM jinavijayajI 373 ,, rAsa puNya kIrti P/. haMsapramoda 1662 sAMgAnera abhaya bIkAnera vinaya 113 374 , , samayasundaropAdhyAya 1672 abhaya seThiyA bIkAnera harilohAvaTa 375 puraMdara caupaI ratnavimala P/. kanakasAgara 1827 kAlAUnA khajA~co bIkAnera 376 puruSodaya dhavala lAvaNyakotti P/. jJAnavilAsa 17vIM terApaMthI sabhA saradArazahara 377 pratimA rAsa jayacandra P1. kapUracandra 1878 AgolAI maharacanda bIkAnera 378 pratimA sthApana rAsa zivamandira 1605 jesalamera bhaMDAra 376 pradezI caupaI amarasiMdhura P/. jayasAra 1862 bambaI dharaNendra jayapura 380 , jJAnacandra P/. sumatisAgara 17vIM abhaya-khajAMcI bIkAnera vinaya 117 381 , saMdhi kanakavilAsa P/. kanakakumAra 1742 bADamera abhaya bIkAnera 382 , saMbaMdha tilakacaMda P/. jayaraMga 1741 jAlora abhaya bIkAnera 383 prabhAkara guNAkara caupaI dharmasamudra P/- vivekasiMha pippalaka 1573 ajilANA 384 pravacana racanAvelI jinasamudrasUri P/. jinacandrasUri begaDa 18vIM jesalamera bhaMDAra 385 praznottara caupaI jinasundarasUri begaDa 1762 AgarA 386 praznottaramAlikA (pAzrvacandramatadalana) caupaI guNavinayopAvyAya P/. jayasoma 1673 sAMgAnera kha0 ja0 thAharu jesa. 387 phalavaddhipArzvanAtha rAsa kSemarAja P/. somadhvaja 16vIM abhaya bIkAnera 388 bAraha bhAvanA saMdhi jayasomopAdhyAya 1646 bIkAnera abhaya bIkAnera 386 bArahavata rAsa AnandakIrti P/. hemamandira 1680 dharmaAgarA 360 ,, ,, kamalasoma P/. dharmasundara 1620 sAraMgapura abhaya-bar3A bhaMDAra bIkAnera guNavinayopAdhyAya P/ jayasoma 1655 saMghabhaMDAra pATaNa __ jayasomopAdhyAya 1647 tathA 1650 abhaya bIkAnera 393 ,, vimalakIrti P/. vimalatilaka 1676 364 bArahavata rAsa ! samayasundaropAdhyAya 1685 lUNakaraNasara mudrita 365 , , P/. yu0 jinacandrasUri 366 buDDhA rAsa phakIracanda 1836 mahara-catura-mahimA bIkAnera 367 brahmasena caupaI dayAmeru 1880 bhAganagara jayacanda bhaMDAra bIkAnera
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ 368 bhadranaMda saMdhi rAjalAbha P/. rAjaharSa 1725 cAritra rAprAvipra bIkAnera 399 bharatasaMdhi padmacandra P/. jinacandrasUri begaDa 18vIM vRddhi jesalamera 400 bharata bAhubalI rAsa bhuvanakotti P/ jJAnanaMdi 1675 jesalamera a0 401 bhavadatta bhaviSyadatta caupaI dayAtilaka P/. ratnajaya 1741 phatehapura abhaya bIkAnera 4.2 bhImasena caupaI jinasundarasUri begaDa 1758 savAlakha kuMDapArA grAma 40. , , vidyAsAgara P/. sumatikallola 17vIM AcAryazAkhA bhaMDAra bIkAnera 404 bhuvanAnanda , sumatidharma P/. zrIsoma 1725 AsanIkoTa dAna bIkAnera 405 bhRgupurohita , jayaraMga P/. nemacanda 1872 lakhanaU abhaya bIkAnera 406 bhoja caritra ,, hemANaMda P/- hIrakalaza 1654 bhadANai 407 bhoja caupaI kuzaladhIra P/. kalyANalAbha 1726 sojata vinaya 486 408 bhosara rAso khetA P/. dayAvallabha 1757 abhaya-AcAryazAkhA bhaMDAra bIkAnera 406 maMgalakalaza caupaI jinaharSa P/. zAntiharSa 1714 abhaya bIkAnera harilohAvaTa vinaya 236 410 , , raMgavinaya P/. jinaraMgasUri jinaraMgIya 1714 abhayapura pATodI di0 bhaMDAra jayapura 411 ,,, ratnavimala P/. kanakasAgara 1832 benAtaTa abhaya bIkAnera 412 , , lakhapata S/. tejasI 1661 thaTTA tapA bhaMDAra jesalamera 413 , rAsa kanakasoma 1646 mulatAna abhaya bIkAnera vinaya 167 414 maNirekhA caupaI harSavallabha P. jinacandrasUri 1662 mahimAvatI 415 matimUttimaMDana cauDhAliyA hemavilAsa P/. jJAnakotti 19vIM harilohAvaTa 416 matisAgara (rasikamanohara) caupaI vidyAkIrti P/. puNyatilaka 1673 sarasA abhaya bIkAnera 417 matsyodara caupaI puNyakotti P/. haMsapramoda 1682 vIlapura ... labdhodaya P/. jJAnarAja 1702 bAla rAprAvipra cittor3a 416 ,, samayamANikya (samaratha) P/. matiratna 1732 nAgora 420 , rAsa jinaharSa P/. zAntiharSa 1718 bADamera seThiyA bIkAnera 421 mayaNarehA ,, vinayacandra P/. jJAnatilaka ? 18vIM 422 malayasundarI caupaI labdhodaya P/. jJAnarAja 1743 godhUMdA abhaya bIkAnera kSamA bIkAnera 423 mahAbala malayasundarI rAsa cArucandra P/. bhaktilAbha 16vIM abhaya bIkAnera 424 ,, ,, jinaharSa P/. zAntiharSa 1751 pATaNa abhaya seThiyA bIkAnera bAla 225 425 mahArAjA ajitasiMhajI ro nIsANI lAbhavarddhana P1. ,, 1763 kezariyA jodhapura 426 mahAvIra rAsa abhayatilakopAdhyAya P/. jinezvarasUri dvi0 1307 mudrita jesalamera bhaMDAra 427 mahAvIra vivAhalo kotiratnasUri 15vIM 428 mahAzataka zrAvaka saMdhi dharmapramoda PI. kalyANadhIra 17voM
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ 426 mahIpAla caritra caupaI kamalakotti P/. kalyANalAbha 1676 hAjI khAnaderA 430 mAMkaDa rAsa kIrtisundara P/. dharmavarddhana 1757 meDatA pra0 431 mAtAjI rI vacanikA jayacanda P/. caturabhuja 1776 kucerA mudrita 432 mAdhavAnala kAmakaMdalA rAsa kuzalalAbha 1616 jesalamera mudrita 433 mAnatuMga mAnavatI caupaI abhayasoma P/. somasundara 1727 abhaya bIkAnera cAritra rAprAvipra bIkAnera 434 , ,, ,, jinasundarasUri begaDa 1750 marudhara chaThopATaNa janaratnapustakAlaya jodhapura 435 , ,, rAsa puNyavilAsa P}. puNyacandra 1780 lUNakaraNasara vinayacanda jJAnabhaMDAra jayapura 436 munipati caupaI dharmamandira P/. dayAkuzala 1725 pATaNa abhaya-seThiyA bokAnera vinaya 183 nayaraMga 1615 DUMgara jesalamera 438 , horakalaza P/ harSaprabha 1618 bIkAnera 436 munimAlikA cAritrasiMha P/. matibhadra 1636 riNI abhaya-kSamA-bIkAnera khajAMcI jayapura 440 , puNyasAgaropAdhyAya P/. jinahaMsasUri 17vIM abhaya bIkAnera 441 mUladeva caupaI guNavinayopAdhyAya P/. jayasoma 1673 sAMgAnera mukanajI bIkAnera 442 ,,, rAmacandra P/. padmaraMga 1711 navahara jhaMDiyAlA guru bhaMDAra 443 mRgadhvaja ,, padmakumAra P/. pUrNacandra 17vIM mukanajI bIkAnera jinavijayajo 444 mRgAMka padmAvatI caupaI dharmakIti P. dharmanidhAna 1661 sovanagirI abhaya bIkAnera 445 mRgAMkalekhA caupaI bhAnucandra laghukharatara 1663 jaunapura digaMbara bhaMDAra ajamera 446 . ,, sumatidharma P/. zrIsoma 18vIM abhaya bIkAnera 447 , rAsa jinaharSa P/. zAntiharSa 1748 pATaNa 448 ,, ,, lakhapata S/. tejasI kUkar3a copar3A 1664 tapA bhaMDAra jesalamera 446 mRgAputra caupaI zrIsAropAdhyAya P/. ratnaharSa 1677 bIkAnera vinaya koTA 776 420 jinaharSa P/. zAntiharSa 1715 sAcora caturabhuja bI kha0 jayapura 451 , , sumatikallola 1677 mahimanagara abhaya bIkAnera 452 , , kalyANatilaka P/. jinasamudrasUri 1550 453 , , lakSmIprabha P/. kanakasoma 1677 mulatAna khajAMcI bIkAnera 454 mRgAvatI rAsa samayasundaropAdhyAya 1668 mulatAna abhaya-seThiyA bIkAnera harilohAvaTa vinaya 61, 681 455 meghakumAra cauDhAliyA amaravijaya P/. udayatilaka 1774 bagaseU abhaya bIkAnera 456 , , kavikanaka 17vIM abhaya-kSamA bIkAnera hari lohAvaTa 457 , jinaharSa P/. zAntiharSa 18vIM khajAMcI jayapura mudrita 458 , caupaI jinacandrasUri P/. jinaraMgasUri jinaraMgIya 1727 456 ,, sumatihaMsa P/. jinaharSasUri AdyapakSIya 1686 pIpADa , saMdhi
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ 460 meghakumAra rAsa 461 metArya RSi popaI 462 muni 463 *** 465 motI kapAsiyA chaMda 466 saMvAda kanakasoma P / mahimasiMha ( mAnakavi) P / amaravijaya P / . udaya tilaka udaya P/ horarAja kSemarAja P / somadhvaja zrIsAropAdhyAya P / horakalaza P / prabha dharmamaMdira P / dayA kuzala 460 (jAna 'gAra caupaI) sumatiraMga P / candrakIrtti 1722 mulatAna abhaya-kSamA bIkAnera 337 466 maunakAdazI copaI AnandaniyAna P / mativarddhana AyapakSIya 1727 0 0 bhaMDAra bIkAnera vinaya 207 470 AlamacaMda P/ AsakaraNa 431 472 yazodhara rAsa kanakamUrti P / gajAnaMda jayanidhAna P / rAjacandra jina P / zAntiharSa vimalakIrti P. vimalatilaka 1665 amarasara 473 1740 pATaNa 474 475 yAminI bhAnu mRgAvatI popaI candrakIti P / harSakahola 1686 bADamera nAhara kalastA Tha0 pheha S/ candra 1347 kannANA mudrita 476 yugapradhAna catuSpadikA kRpA0 477 yuvarAja cauI zobhAcandra P / vinayakItti (veNIvAsa) Adha0 1822 mer3atA koTar3I bhaMDAra jodhapura 478 yogazAstrabhASA cauraI sumatiraMga P / candrakIrti 1724 476 ratisAra kevalI caupa cArucandra P / bhaktilAbha 480 ranakumAra catuSpadikA sumatikola 401 rakhaketu copa 16vIM abhaya bIkAnera 1679 mulatAna huMbar3a maM0 bhaMDAra udayapura 1668 402 khacUDa 403 484 21 31 13 "1 ,' 2. 467 mohaviveka rAsa " wr 33 " 11 ." " , 71 z' sumatimeha P/ hemadharma hIrakalaza P / harSaprabha jinaharSa P / zAntiharSa rAsa maMtricUra copaI vyavahArI rAsa 485 lakSyodaya P / zanarAja kanaka vidhAna P/ cArudatta 1725 guNarasma / vinayasamudra 406 ranapAla copa 487 raghupati P / vidyAnidhAna ratnavizAla P/ guNaratna 488 486 ratnazekhara ratnAvatI rAsa jinaharSa P / zAntiharSa 460 ratnasAra nRpa rAsa [ 55 ] 1auM ziva vidhAna 1670 puSkara 1786 sarasA jayacanda bhaMDAra bIkAnera abhaya bIkAnera 21 31 zd vinaya 226 1706 16vIM kAMtisAgarajI 1687 phalodhI abhaya kSamA bIkAnera 1632 sTeTa lAyabrerI 1741 mulatAna abhaya bIkAnera kha0 jayapura harilohAvaTa 1814 makasUdAbAda abhaya kSamA bIkAnera 1765 jesalamera abhaya bokAnera 1643 1636 1757 pATaNa 1731 udayapura abhaya bokAnera dharaNendra jayapura tapA bhaMDAra jesalamera abhaya bIkAnera vinaya 3 1662 mahimAvatI tapAbhaMDAra jesalamera 1819 kAlU kSamA bIkAnera 1662 mahimAvato abhaya bIkAnera 1756 a0 bAla cittor3a 251 1751 pATaNa
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ 491 ratnasiMha rAjarSi rAsa jinaharSa P / zAnti harSa 1741 pATaNa 492 ratnahAsa caupaI yazovarddhana P / ratnavallabha 1732 463 lakSmIvallabhopAdhyAya P / lakSmIkIrti 1715 494 ramatiyAla ziSya prabaMdha bAlAvabodha ratnAkara P / meghanaMdana 17vIM 465 rasamaMjarI caupaI samayamANikya ( samaratha) P / . matiratna 1764 466 rAjapraznIya uddhAra caupaI sahajakIrtti P / . hemanandana 1676 " 12 " hIrAcaMdara banArasa 467 sUtra caupaI jinacandrasUri P / jinezvarasUri begaDa 1706 sakkInagara vannUdeza jesalamera bhaMDAra 418 rAjarSi kRtavarma caupaI kuzaladhIra P / kalyANalAbha 1728 sojata 469 rAjasiMha caupaI jinacandrasUri P / jinezvarasUri begaDa 1687 jesalamera bhaMDAra 500 rAThaur3a vaMzAvalI (anUpasiMhavarNanAdi) sarvayAbaddha jinasamudrasUri P / jinacandrasUri begaDa yatiindracaMda bADamera 501 rAtribhojana caupaI amaravijaya P / . udayatilaka 1787 nApAsara jayacanda bhaMDAra bIkAnera harSa P / mAnavijaya 1750 lUNakaraNasara seThiyA bIkAnera lakSmIvallabhopAdhyAya P / lakSmIkIrti 1738 bIkAnera abhaya seThiyA bIkAnera 502 503 504 sumatihaMsa P / . jinaharSasUri AdyapakSIya 1730 jayatAraNa abhaya bIkAnera chatIbAI upAzraya bIkAnera 505 ( haMsa kezava caupaI) jinaharSa P / zAntiharSa 1728 rAdhanapura badrIdAsa kalakattA 15 506 rAmakRSNa caupaI 13 " 11 " 37 11 17 " 507 rAmAyaNa caupaI 508 ripumardana bhuvanAnandarAsa lAvaNyakIrtti P / jJAnanandI 1677 bIkAnera abhaya kha0 jayapura harilo0 bAla 463 vidyAkuzala- cAritradharma P / AnandanidhAna, AdyapakSIya 1761 0 29 2030 jJAnasundara P /. 1708 surANA lAyabrerI cUrU jesalamera bhaNDAra abhaya bI0 jesalamera 506 " labdhikallola P / . vimalaraMga 510 rukmiNI caritra caupaI jinasamudrasUri P / jinasamudrasUri begaDa 511 rugharAsa 512 rUpasena rAja caupaI 593 rUpasena rAja catuSpadI 514 lalitAMga rAsa 515 lIlAvatI rAsa 516 " 37 [Hui " matikIrti P / guNavinaya kuzaladhIra P / kalyANalAbha lAbhavarddhana P / zAntiharSa gaNita 17vIM 1728 sojata 1728 satrAvA kezariyA jaudhapura vinaya 201 1736 bIkAnera abhaya bIkAnera 517 " 518 pakamata tamo dinakara caupaI guNavinayopAdhyAya P / jayasoma 1675 sAMgAnera hari lo0, kha0 ja0 bar3A0 bhaM0 bI0 516 luMpakamatanirloThanarAsa zivasundara P / kSemarAja 1565 abhaya bIkAnera 520 baMkacUla caupaI jinodaya sUri P / jinasundarasUri begaDa 1780 yati RddhikaraNa jainaratna pustakAlaya jodhapura 521 rAsa gaMgadAsa 1671 pAlI kha0 jayapura raghupati P / vidyAnidhAna puNyakIrti P / haMsapramoda lAlacanda P / . hIranandana " seThiyA bIkAnera abhaya bIkAnera abhaya bIkAnera " 1649 pAlanapura 18vIM 18vIM 1681 meDatA AcArya bhaM0 jesalamera phUlacanda bhAbaka pha0 1663 meDatA meDatA bhaNDAra abhaya bIkAnera
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ / 57 1 @ / 57 ] 584 zIlavato rAsa kuzaladhIra P/. kalyANalAbha 1722 sAcora abhaya bIkAnera ,, jinaharSa P/. zAntiharSa 1758 586 ,, ,, dayAsAra P/. dharmakIrti 1705 phatepura kezariyA jodhapura 587 zIlarAsa dharmavarddhana P/. vijayaharSa 18vIM bIkAnera mudrita abhaya bIkAnera kha0 jayapura 1777 li. 588 , siddhivilAsa P/. siddhivarddhana 1810 lAhora AcAryazAkhA bhaMDAra bokAnera 586 zukarAja caupaI jinaharSa P/. zAntiharSa 1737 pATaNa 560 , , sumatikallola 1662 bIkAnera khajAMcI bIkAnera vinaya 583 561 zrAvakaguNacatuSpadikA samayarAjopAdhyAya P/. jinacandrasUri 17vIM kezariyA jodhapura pATaNa bhaMDAra 562 zrAvakavidhi caupaI kSemakuzala P). kSemarAja 1541 abhaya bIkAnera 563 zrAvakavidhi caupaI kSemarAja P/. somadhvaja 1546 abhaya kSamA bIkAnera kha0 jayapura 564 zrIpAla caupaI jinaharSa P/. zAMtiharSa 1740 pATaNa mudrita vinaya 67 , guNaratna P. vinayasamudra 17vIM rAprAvipra jodhapura 596 tattvakumAra P/. darzanalAbha 16vIM mu0 raghupati P/. vidyAnidhAna 1806 ghaDasIsara 568 rAmacandra P/. padmaraMga 1735 bIkamanayara rAsa (laghu) jinaharSa P/. zAntiharSa 1742 pATaNa 600 mahimodaya P/. matihaMsa 1722 jahANAvAda hIrAcaMdrasUri banArasa 601 , , ratnalAbha P]. kSamAraMga 1662 602 ,,, lAlacaMda (lAvaNyakamala) P/. ratnakuzala 1857 ajImagaMja abhaya bIkAnera 603 zrImatI cauDhAliyA dharmavarddhana P/. vijayaharSa 18vIM mudrita 604 , rAsa jinaharSa P/. zAntiharSa 1761 pATaNa rAmalAlajI bIkAnera 605 zreNika caupaI jayasAra P/. yuktisena 1872 jesalamera badrIdAsa kalakattA dharaNendra vinayacanda jJAna bhaMDAra jayapura 606 ,, dharmavarddhana P/. vijayaharSa 1716 caMderIpura hari lohAvaTa 607 , rAsa bhuvanasoma P/. dhanakIrti 1702 aMjAra kezariyA jodhapUra 608 SaTsthAna0 prakaraNa saMdhi cAritrasiMha P/. matibhadra 1631 jesalamera 606 samprati caupaI AlamacaMda P/. 1822 makasUdAbAda vinaya 704 610 saMprati caupaI cAritrasundara P/. 16vIM caturbhuja bIkAnera 611 satyavijayanirvANa rAsa jinaharSa P/. zAntiharSa 1756 pATaNa mudrita 612 saMyati saMdhi guNaratna P/. vinayasamudra 1630 DUMgara jesalamera abhaya bIkA 613 saMghapati somajI beli samayasundaropAdhyAya 17vIM mudrita bIkAnera 614 sadayavaccha sAvaliMgA caupaI kIrtivarddhana (kezava) P/. dayAratna AdyapakSIya 1667 mu0 594 60
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ 615 sanatkumAra caupaI 616 kalyANakamala P / 17vIM yazolAbha P/ 1736 617 rAsa padmarAja P / puNyasAgaropAdhyAya 1669 618 sammelazikhara rAsa bAlacandra (vijayavimala) P/ amRtasamudra 1907 ajImagaMja mu0 abhaya bIkAnera satyaratna kSamA bIkAnera khajAMcI jayapura vinaya 486 kha0 jayapura AlamacaMda P / AsakaraNa 1822 makasUdAbAda hari lohAvaTa hIrakalaza P / harSaprabha 1624 jagaDU sAdhukIrti P / amara mANikya matikuzala 1832 kalyANadhIra P / . jinamA nikyasUri 17vIM jaya somopAdhyAya 17vIM 33 " " 616 1850 12 620 samyaktva kaumudI jinaharSa P / zAntiharSa 18vIM 621 caupaI 622 71 " rAsa 623 samyaktvamAi caupaI 624 savvatthaveli 625 sahaja bIThala dUhA 11 , "" 12 " ,, jinasamudrasUri P / . jinacandrasUri begaDa devacandropAdhyAya P / dIpacandra sAropAdhyAya . " 626 sAdhuguNamAlA 627 sAdhuvaMdana 628 626 6261 630 631 632 1667 33 633 sAgara seTha caupaI sahajakIrti P / hemanaMdana 1675 bIkAnera, vinaya 664, 764 634 siMhalasuta priya melaka rAsa samayasundaropAdhyAya 1672 ,, mu0 vinaya koTA 217 635 siMhAsana battIsI caupaI vinayalAbha P / vinayapramoda 1748 phalodI 636 siddhAcala rAsa nimahendrasUri P / . jinaharSasUri maMDovarA 20vIM 630 sItArAma caupaI samayasundaropAdhyAya 1677 meDatA mu0,, 638 sItA satI samayadhvaja P/. sAgara tilaka laghukharatara 1611 636 sImaMdhara vInatI cauDhAliyA agaracanda P / harSacandra 1894 rAjapura 640 sukamAla caupaI amaravijaya P / udayatilaka 1760 AgarA 641 sukozala,, 1760 AgarA 642 sukha duHkha vipAka saMdhi dharma meru P / caraNadharma 1604 bIkAnera khajAMcI jayapura 643 sukhamAlA satI rAsa jIvarAja P / rAjakalaza 1663 644 sudarzana caupaI kIrtivarddhana ( kesava) P / dayAratna AdyapakSIya 1703 kAMtisAgarajI " 13 [ * ] 91 bhAvaharSasUri bhAvaharSIya zrIdeva P/. jJAnacandra samayasundaropAdhyAya 37 1331 mu0 17vIM abhaya bIkAnera abhaya bIkAnera sumeramalajI bhInAsara abhaya bIkAnera 18vIM 18vIM abhaya bIkAnera jesalamera bhaMDAra abhaya bIkAnera 17vIM vinaya 758 1626 jodhapura kezariyA jodhapura 18vIM a0 vinaya 108 abhaya bIkAnera kAMtisAgarajI 19 "" vinaya koTA 490 bAla 226 kAMti bar3odA vinaya koTA tArAcanda tAter3a hanumAnagaDha
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ / 19 ] 522 baccharAja copaI mahimAharSa P/. jinasamudrasUri begaDa, 18vIM seThiyA bIkAnera 523 ,, devarAja , kalyANadeva P). caraNodaya 1643 bIkAnera 524 ,, , , vinayalAbha P/. vinayapramoda 1730 mulatAna 525 vana rAjarSi caupaI kuzalalAbha P/. kuzaladhIra 1750 bhaTanera abhaya bIkAnera 526 vayarasvAmI caupaI jayasomopAdhyAya 1656 jodhapura khajAMco bIkAnera dAna bIkAnera 527 vayarasvAmI copaI jinaharSa P/. zAntiharSa 1756 dharaNendra jayapura 528, rAsa jayasAgaropAdhyAya 1486 jUnAgaDha vinaya 416 aMtimapatra 526 valkalacIrI rAsa samayasundaropAdhyAya 1681 jesalamera a0 bI0 harilohAvaTa, bAla 563 530 vasudeva caupAI jinasamudrasUriP/. jinacandra begar3a 18voM jesalamera bhaNDAra 531 , rAsa jinaharSa P/. zAntiharSa 1762 pATaNa 532 vastupAla tejapAla rAsa abhayasoma P/. somasundara 1726 5.3 , , , samayasundaropAdhyAya 1682 timarI mudrita 514 vikramacaritra lolAvato copaI abhayasoma P/. somasundara 1724 abhaya bokAnera 535 vikramAditya caupaI dayAtilaka P/. ratnajaya 18vIM 526 ,, vijayarAja P/. lalitakIrti 17vIM kha0 jayapura 537 vikramAditya khAparA cora copaI rAjazola P/. sAghurSa 1563 citor3a bar3odA insasTIcyUTa 538 , , , ,, lAbhavarddhana P/. zAntiharSa 1723 jayatAraNa abhaya bIkAnera 539 vikramAditya 600 kanyA caupaI 1723 kSamA bIkAnera 54. vikramAditya paMcadaNDa caupaI , 1733 seThiyA bIkAnera 541 , , rAsa lakSmIvallabhopAdhyAya P/. lakSmIkIrti 1728 a0 bI0 kha0 jayapura vinaya 53 542 vijayaseTha caupaI rAjahaMsa P/. kamalalAbha 1682 mulatAna abhaya bIkAnera 543 , rAsa gaMgavinaya P/. yazovarddhana 1781 abhaya bIkAnera 544 vijayaseTha vijayA coI udayakamala P. rasakuzala 1821 kamAlapura 545 , , prabandha jJAnameru P/. mahimasundara 1665 sarasA abhaya bIkAnera 546 vijayasena rAjakumAra catuSpadikA sumatisena P/.ratnabhakti jinaraM0 1707 paMcAyatI maMdira dillI 547 vidyAvilAsa copaI jinodayasUri P/. jinatilaka bhAvaha0 1662 mukanajo, khajAMco bIkAnera 548 , rAsa jinaharSa P). zAntiharSa 1711 sarasA a0bo0 jaina bha0 kalakattA 546 , jinasamudrasUri P/.jinacandra begaDa 18vIM vinaya 253 550 , , yazovarddhana P/. ralavallabha 1758 benAtaTa kha0 jayapura 551 , rAjasiMha P/. vimalavinaya 1676 caMpAvato 552 vidyAnarendra (vidyAvilAsa) caupaI AjJAsundara jinavarddhana pippa0 1516 A0 bha0 je0 a0 bI0 vinaya 385
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 60] 553 vIjalapura vAsupUjya bolI jinezvarasUri P / jinapatisUri 13vIM 554 vIra janmAbhiSeka jina harSa bhaMDAra bIkAnera " 31 555 vIrabhANa udayabhANa caupaI kuzalasAgara P / lAvaNyaratna ( kezavadAsa) 1742 navAnagara jainaratnapustakAlaya jodhapura 556 vIsasthAnaka - puNyavilAsa rAsa jinaharSa P / zAntiharSa 1748 pATaNa mudrita 557 vRddhadanta zuddhardata (kesavo) rAsa jinodayasUri P / jinatilapUri bhAvaharSAya 18vIM gokuladAsalAlajI rAjakoTa 558 vaidarbhI caupa 556 " 560 vaidyavirahiNo prabaMdha 561 zakunadIpikA caupaI 562 zakuntalA rAsa 563 zatruJjaMya rAsa 564 565 566 567 568 566 " 570 zAntinAtha kalaza 571 bolI 572 rAsa 573 deva 574 prabaMdha 575 vivAhalo 576 zAMba pradyumna caupaI 577 zAlibhadra kakka 578 rAsa "2 576 siloko 580 zolanavavADa rAsa 581 zIla phAga 502 zIla rAsa 583 zIlavatI coparDa 73 " ,, uddhAra, 17 " 21 " " dy " 12 13 "1 mAhAtmya" " yAtrA "" " abhayasoma P/. somasundarA sumatihaMsa P / jinaharSasUri 11 19 " 1711 1713 jayatAraNa abhaya - rAmalAlajI bIkAnera udayarAja S / . bhadrasAra zrAvaka bhAvaharSIya 18vIM abhaya bIkAnera lAbhavarddhana P / zAntiharSa 1770 dharmasamudra P / viveka siMha pippalaka 16vIM pUrNaprabha P / zAntikuzala samayasundaropAdhyAya 1760 1682 nAgora mudrita jinasAgarasUrizAkhA 9816 sUrata 1755 pATaNa mudrita kSamAbIkAnera harilohAvaTa bAla 233 1684 AsanIkoTa abhaya bIkAnera 17vIM bhImarAja P / gulAbacanda harSa P / zAntiharSa sahajakIrti P / . hemanaMdana kuzalalAbha P/. niyameru P/ dharma wr siMha P / . kanakapriya jinaharSa P / zAtiharSa dharAja P / dharmameru sahajakIrti P / hemanaMdana devaratna P / devakIrti tapAbhaMDAra jesalamera bAla cittoDa 641 mudrita anaMtanAtha jJAnabhaMDAra baMbaI abhaya bIkAnera kha0 jayapura 1676 jAlora abhaya bIkAnera 14vIM rAmacandra jinezvarasUri P / jinapatisUri 13vIM raMgasAra P / bhAvaharSasUri bhAvaharSIya 1620 lakSmItilakopAdhyAya P / jinezvarasUri 14vIM labdhivimala P / labdhiraMga 18vIM bhU~jhanU bhaMDAra sahajakIti P / hemanandana 1678 bAlasIsara terApaMthI sabhA saradArazahara samaya sundaropAdhyAya 1656 khaMbhAta abhaya-kSamA bIkAnera kavi padma 14vIM rAjatilaka P / . jinezvarasUri 14vIM mudrita mudrita puNya-ahamadAbAda abhaya bIkAnera rAprAvipra jodhapura 30367 1781 1726 mu0 kSamAbIkAnera harilohAvaTa vinaya 212 1676 navahara khajAMcI rAmalAlajo bIkAnera abhaya bIkAnera 1686 1668 bAlasIsara khajAMcI cAritra rAprAvipra bIkAnera
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ 645 sudarzana caupaI sahajakotti P/. hemanandana 1661 bagaDIpura ...bi0 u0 ahamadAbAda bhaMDAra 646 , rAsa dharmasamudra P/. vivekasiMha, pippalaka 16vIM abhaya bokanera 647 , seTha caupaI amaravijaya P/. udayatilaka 1768 nApAsara 648 , , , jinaharSa P/. zAntiharSa 1746 pATaNa 646 sudarzana caupaI vinayameru P/. hemadharma 1678 sIdhapura abhaya bIkAnera 650 supratiSTha caupaI amaravijaya P/. udayatilaka 1764 maroTa 651 subAhu saMdhi puNyasAgaropAdhyAya P. jinahaMsasUri 1604 abhaya-seThiyA bIkAnera kha0 jayapura, vinaya 700 652 subhadrA caupaI jinaharSa P/. zAntiharSa 17vIM, hari lauhAvaTa 653 " , raghupati P/. vidyAnidhAna 1825 toliyAsara kSamA bIkAnera 654 , , vidyAkorti P/. puNyatilaka 1675 jainazAlA bhaMDAra, khaMbhAta 655 , , hemanandana 1645 kha0 jayapura, 656 sumaMgala rAsa amaravijaya P/. udayatilaka 1771 jayacandajI maM0 bIkAnera. 657 sumati nAgilA sambandha caupaI dharmamandira P/. dayAkuzala 1736 bIkAnera / 658 sumitrakumAra rAsa dharmasamudra P/. vivekasiMha pippalaka 1567 jAlora, 656 surapriya caupaI dopacandra P/. dharmacaMdra, begaDa 1781 jayacanda paM0 bIkAnera 660 , rAsa jayanidhAna P/. rAjacanda 1665 mulatAna kezariyA jodhapura 661 surasundarI amarakumAra rAsa jinodayasUri P/. jinasundarasUri vegar3a 1766 662 surasundarI caupaI matikuzala P/. mativallabha 1731 dharaNendra jayapura 663 , rAsa dharmavarddhana P. vijayaharSa 1736 benAtaTa abhaya-kSamA-bokAnera vinaya 55,166 664 susaDha caupaI samayanidhAna P/. rAjasoma jinasAgarasUri zAkhA 1731 akabarAbAda seThiyA bokAnera 665 , rAsa rAjasoma P/. jayakotti, jinasAgarasUri zAkhA 18vIM, AcArya zAkhA bhaM0 bIkAnera 666 somacanda rAjA caupaI vinayasAgara P/. sumatikalaza pipalaka 1670 jaunapura 667 solaha svapna cauDAliyA amarasindhura P/. jayasAra 16vIM tapA-bhaMDAra jesalamera 668 saubhAgyapaMcamI caupaI jinaraMgasUri P/. jinarAjasUri 1738 jayacanda bhaMDAra bIkAnera 666 stambhana pArzvanAtha phAga munimeru P/. 17vI. kezariyA jodhapura 670 sthUlibhadra caupaI cAritrasundara P/. 1524 ajImagaMja jayacanda bhaM. bIkAnera 671 , chanda merunandana P/ jinodayasUri 15vIM 672 , phAgu jinapadmasUri . jinakuzalasUri 14vIM mudrita 673 , rAsa jinaharSa P). zAntiharSa 1756 pATaNa kSamA bIkAnera 674 raMgakuzala P/. kanakasoma 1644 jinavijayajI 175 samayasundaropAdhyAya 17vIM mahAvIra vidyAlaya baMbaI
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ 688 " " 676 sthUlibhadra caupaI sAdhukIti P/. amaramANikya 17vIM pamAna bhaM0 bIkAnera 677 haMsarAja baccharAja caupaI mahimasiMha (mAnakavi) P/. zivanivAna 1675 koTar3A 678 , , prabandha vinayameru P/. hemadharma 1666 lAhora abhaya bIkAnera 676 , , rAsa binodayasUri P/. jinatilaka0 bhAvaharSa. 1680 abhaya bI0sa0 jayapura vi0120, 228 680 harikezI saMdhi kanakasoma 1640 vairATa 681 " " sumatiraMga P/. kanakakotti 1727 mulatAna 682 ,sAdhu, sukhalAbha P/. sumatiraMga 1727 bar3audA insTIcyUTa 683 haribala caupAI cAscandra P]. bhaktilAbha 1581 jayacanda bhaM* bIkAnera 684 , " jinasamudramUri P/. jinacaMdra0 begaDa 1701 jesalamera bhaMDAra 685 // " dayArala P/. harSakuzala AdyapakSIya 1661 jodhapura nAhara kalakattA 686 " " puNyaharSa P/. lalitakIrti 1735 sarasA khajAMcI bIkAnera 687 , , rAjazIla P/. sAdhuharSa 1566 hari lohAvaTa lAvaNyakoti P/. jJAnavilAsa 1671 jesalamera yati nemicaMda vAumera 686 macchI caupaI rAjaratnasUri P/. vivekaratnasUri pippalaka 1596 khajAMcI bIkAnera 660 , , rAsa jinaharSa P/. zAntiharSa 1746 pATaNa mudrita 661 , saMdhi kanakasoma 662 harivAhana caupaI P/. jinasiMhasUri mahimA bIkAnera 663 harizcandra rAsa jinaharSa P/. zAntiharSa 1744 pATaNa lAlacanda P/. horanandana 1676 gaMgANI 695 , , sahajakIrti P/. hemanandana 1697 abhaya bIkAnera, vinaya 763 vIso, cauvoso, paccolo, battoso, chattIsI, bAvanI sittarI bArahamAsA Adi 1 viharamAna voso jinarAjasUri P/. jinasiMhasUri 17voM mudrita vinaya 383 svayaMlikhita jinasAgarasUri P/., abhaya bIkAnera seThiyA bIkAnera jinaharSa P/. zAntiharSa 1727 mudrita 1745 mudrita devacandra P/. dIpacandra rAjalAbha P/. rAjaharSa jayakaraNa jI bIkAnera rAmacandra P/. kortikuzala jinasAgara / AcArya zAkhA bha0 bIkAnera lAlacanda P/. hIranandana 1662 pAlaDo abhaya bIkAnera vinayacandra P/. jJAnatilaka jinasAgara 1754 rAjanagara mudrita 17vIM 17voM 18vIM
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 4 - 10 viharamAna vIsI sabalasiMha zrAvaka 1811 makasUdAbAda mahimA bIkAnera samayasundaropAdhyAya 1697 ahamadAbAda-mudrita harSakuzala 17vIM abhaya bIkAnera 13 jJAnasAra 1878 bIkAnera mudrita cauvIsI 1 cauvIsI mAnandavarddhana P/. mahimAsAgara 1712 abhaya bIkAnera kuzaladhIra P/. kalyANalAbha 1729 sojata jesalamera bhaMDAra guNavilAsa P/. siddhivarddhana 1712 jesalamera abhaya bIkAnera cAritranandI P. navanidhi 20vIM khajAMcI jayapura jayasAgaropAdhyAya P/. jinarAjasUri 15vIM abhaya bIkAnera jinakIrtisUri jinasAgarasUrizAkhA 1808 bIkAnera jinamahendrasUri maMDovarA P/. jinaharSasUri 1868 dharaNendra jayapura jinaralasUri P/. jinarAjasUri 18vIM abhaya bIkAnera jinarAjasUri P/. jinasiMhasUpi 17vIM mudrita ,, (bar3I) jinalAbhasUri P/. jinabhaktisUri 19vIM abhaya bIkAnera , (choTI) , , , jinasukhasUri P/. jinacandrasUri 1764 khaMbhAta ,, jinaharSa P/. zAntiharSa 1738 mudrita 18vIM , ____dayAsundara P/. dayAvallabha 1743 vinaya koTA , bAlAvabodha saha devacandra P/. dIpacandra 1798 mudrita dharmavarddhana P/. vijayaharSa 1771 jesalamera mudrita amaracandabotharA 2018 mudrita rAjasundara P/. rAjalAbha 1772 mahimA bIkAnera lakSmIvallabha Paa. lakSmIkItti 18vIM abhaya bIkAnera vinayacandra P/. jJAnatilaka jinasAgarasUrizAkhA 1755 rAjanagara mudrita abhaya bIkAnera harilohAvaTa sabalasiMhazrAvaka 1861 makasUdAbAda ajImagaMga bar3Amandira samayasundaropAdhyAya 1658 ahamadAbAda mudrita siddhitilaka P. siddhivilAsa 1766 jesalamera AcAryazAkhAbhaMDAra bIkAnera 25 //
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20vI 26 cauvIsI siddhivilAsa P/. siddhivardhana sumatimaNDana P/. dharmAnanda sumatihaMsa P/. jinaharSasUri, AdyapakSIya hIrasAgara P/. jinacandrasUri pippalaka kSemarAja P/. somadhvaja jJAnacandra P/. sumatisAgara jJAnasAra 33 atItacauvIsI ke 21 stavana devacandra P/. dopacandra 24 airavata kSetrastha cauvosI samayasundaropAdhyAya 35 savaiyA cauvIsI lakSmIvallabha P/. lakSmIkoti 16 saiMtAlIsa bolagarbhita cauvIsI jJAnasAra P/ ralarAja 37 bAvIsI AnaMdaghana (lAbhAnaMda) 17vIM-18vIM solahI 1 mUrkhasolahI lAbhavarddhana P/. zAntiharSa 20vIM 1697 meDatA 1817 pIpaliyA udayacanda jodhapura, 16vIM thAharu jesalamera 1701 mukanajI bIkAnera 1875 bIkAnera mudrita 18vIM, mu0 kha0 jayapura, 1697 mudrita 18vIM 1858 18vIM paccIsI 18vIM, 18vIM mudrita 1761 abhaya bIkAnera 1856 // 18vIM mudrita 1 adhyAtma paccIsI jinasamudrasUri P/. jinacandrasUri begaDa 2 upadeza raghupati P/. vidyAnidhAna 3 kuguru jinaharSa P/. zAntiharSa 4 kautuka kIttisundara P/. dharmavarddhana 5 kharatara ratnasoma P. 6 gautama jinaharSa P/. zAntiharSa 7 chinAla lAbhavarddhanaP/. ,, 8 bhAva amaravijaya P/. udayatilaka 6 rAjula , lAlacanda P/. hIranandana 10 suguru jinaharSa P/. zAntiharSa 11 saptabhaMgI ,hindI bhImarAja P/. gulAbacanda jinasAgarIya battosI 1 akSara battIsI amaravijaya Paa. udayatilaka 2 , " vidyAvilAsa P/. kamalaharSa 3 upadeza / amaravijaya P), udaya tilaka 1761 jayacandrajI bhaMDAra bIkAnera 17vIM harilohavaTa, kha0 jayapura 18vIM kha0 jayapura mudrita 1926 jesalamera mudrita 1800 AgarA abhaya bIkAnera 18vIM mahimA bIkAnera 1800 AgarA abhaya bIkAnera
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18vIM " mudrita [ 65 ] 4 upadeza battIsI raghupati P/. vidyAnidhAna 5 , , lakSmIvallabha P/. lakSmIkIrti abhaya bIkAnera 6 , rasAla, raghupati P/. vidyAnidhAna RSi , jinaharSa P/. zAntiharSa karma , jinarAjasUri P/. jinasiMhasUri 1666 mudrita __ cetana , (rAjabattIsI) lakSmIvallabha P/. lakSmIkoti 1736 abhaya bIkAnera 10 jIbha , guNalAbha P/. jinasiMhamUri, pippalaka 1657alavara abhaya bIkAnera 11 dIpaka , kIrtivarddhana (kezava) P). dayAratna, AdyapakSoya 17vIM, vinaya koTA 12 dUhana , khemarAja P/. somadhvaja 16vIM bhuvanabhakti bhaM0 bIkAnera 13 navakAra , jayacandra P/. sakalaharSa 1765 bolAvAsa kAMtisAgarajo 14 parihA~ (akSara),, dharmavaddhana P/. vijayaharSa 18vIM mudrita 15 pavana , kSemarAja P/. somadhvaja 16vIM bhuvanabhakti bhaM0 bIkAnera 16 pUjA , amaravijaya PI. udaya tilaka 1746 phalodhI jayacandajI maM0 bIkAnera 17 , , zrIsAra P/. ratnaharSa 17vIM abhaya bIkAnera 18 pRthvI , kSemarAja P/. somadhvaja 16vIM bhuvanabhakti bhaM0 bIkAnera 16 bhramara kIrtivarddhana (kezava) P/. dayAratna AdyapakSIya 17vIM mu0 vinaya koTA 20 rAja rAjalAbha P/ rAjaharSa 1738 abhaya bIkAnera 21 vicAra jayakuzala P/. jJAnanidhAna 1726 ,, , 22 zIla , jinarAjasUri P/. jinasiMhasUri 17vIM mudrita jJAnakIrti P/. jinarAjasUri , abhaya bokAnera 24 sAmAyika doSa ,, guNaraMga P/. pramodamANikya abhaya bIkAnera 25 sugaNa , raghupati P/. vidyAnidhAna 26 hitazikSA ,, kSamAkalyANa P/ amRtadharma chattoso 1 akSara chattIsI jJAnasundara P/. kalyANavinaya 1786 2 Agama , zrIsAra P/. ratnaharSa 17vIM abhaya bIkAnera 3 Atmaprabogha ,, jJAnasAra 16vIM mudrita 4 AloyaNA ,, samayasundaropAdhyAya 1668 mudrita amadAbAda 5 AhAradoSa , jinaharSa P/. zAntiharSa 1727 kSamA bIkAnera upadeza sahajakItti P/. hemanandana 17vIM abhaya bIkAnera 23 , " 18vIM 16vIM
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ 17vIM 18 // // 7 upadeza chattIsI bArahakhaDI khazyAlacanda P/. jayarAma 1831 savAI pArzvanAthajaina pUstakabhavana sUratagar3ha 8 . , , savaiyA jinaharSa P/. zAntiharSa 1713 mudrita 6 karma , samayasundaropAdhyAya 1668 mudrita 10 kuguru , jJAnameru P/. mahimasundara 11 guru , zrIsAra P/. ratnaharSa , harilohAvaTa 12 guruziSyadRSTAnta ,, dharmavarddhana P/. vijayaharSa 18vIM 13 cAritra , jJAnasAra 16vIM mudrita 14 jinapratimA ,, nayaraMga P/. guNazekhara 17vIM abhaya bIkAnera 15 tapa , gaMgadAsa 1675 masUdA , 16 tIrthabhAsa,, samayasundaropAdhyAya 17vIM mu. pAlaNapura bhaMDAra 17 dayA , cidAnanda (kapUracanda) 1905 bhAvanagara mu0 sAdhuraMga P/. sumatisAgara 1685 amadAbAda abhaya bIkAnera 16 dAna , rAjalAbha P/. rAjaharSa 1723 20 dRSTAnta dharmavarddhana P/. vijayaharSa 18vIM mudrita 21 dodhaka , jinaharSa P/. zAntiharSa 22 dharma zrIsAra P/. ratnaharSa 17vIM AcAryazAkhA bhaM0 bIkAnera 23 paramAtma , cidAnanda (kapUracanda) 20vIM mudrita 24 pArzvanAtha dodhaka ,, jinaharSa P/. zAntiharSa 18vIM mudrita 25 puNya , samayasundaropAdhyAya 1666 siddhapura mudrita 26 prastAva savaiyA ,, 1660 khaMbhAta , 27 prIti , kIrtivarddhana (kezava) P/. dayAratna AdyapakSIya 17vIM vinaya koTA 28 " " sahajakIti P/. hemanandana 1688 sAMgAnera 26 bhajana , udayarAja S/. bhadrasAra zrAvaka, bhAvaharSIya udayarAja / bhadratA 1667 mAMDAvAra 30 bhAva jJAnasAra 1865 kisanagar3ha mudrita 31 matiprabodha ,, 16vIM mudrita 32 mada , puNya kIrti P.. haMsapramoda 1685 meDatA mahimA bIkAnera 33 moha chattIsI puNyakorti P/. haMsapramoda 1684 nAgora mahimA bIkAnera 34 vizeSa dharmavarddhana P/. vijayaharSa 18vIM 35 vairAgya jinaharSa P/. zAntiharSa 1727 36 zikSA mahimasiMha (mAnakavi) P/. zivanidhAna / 17vIM rAjalAbha P/. rAjaharSa 1726 jodhapura abhaya bIkAnera 37 zIla ,
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ 161 18vIM . 18vIM bhujanagara ,, 38 zIla chattIsI samayasundaropAdhyAya 1666 mudrita 36 satyAsIyAduSkAlavarNana ,, " 17vIM // 40 santoSa , 1684 41 savAsau sIkha dharmavarddhana P/. vijayaharSa 42 suguru , harSakuzala 27vIM abhaya bIkAnera 4. jJAna kortisundara P/dharmavaddhana 1756 jayatAraNa jesalamera bhaMDAra jJAnasamudra P/. guNaratna, AdyapakSIya 1703 45 kSamA , samayasundaropAdhyAya 17vIM nAgora mudrita paMcAzikA 1 cauvIsajina paMcAzikA kSamApramoda P/. ratnasamudra 16vIM kha0 jayapura bAvanI 1 bAvanI khetA P/. dayAvallabha 1743 daharavAsa abhaya bIkAnera jinasiMhasUri P/. jinacandrasUri 17voM rAjalAbha P/. rAjaharSa samaratha (samayamANikya) P/. matirala 18voM AcAryazAkhA bhaMDAra bIkAnera 5 adhyAtma bAvanI jinodayasUri P/. jinasundarasUri begaDa 1770 rAprAvipra jodhapura 6 , prabodha ,, jinaraMgasUri P/. jinarAjasUri 1731 dAna-abhaya bIkAnera 7 anyokti ,, munivastA (vastupAla vinayabhakti) 1822 / abhaya bokAnera . 8 aSTApadatIrtha ,, jayasAgaropAdhyAya P/. jinarAjasUri 15vIM & AloyaNA ,, kamalaharSa P/. mAnavijaya 18vIM / hari lohAvaTa 10 kavitta ,, jayacaMda P/. sakalaharSa 1730 semaNA kAMtisAgarajI 11 ,, jinaharSa P/. zAntiharSa 18vIM abhaya bokAnera 12 kavitta bAvanI lakSmIvallabha P. lakSmIkIrti 18vIM abhaya khajAMcI bokAnera 13 kuMDaliyA , dharmavarddhana P/. vijayaharSa , mudrita 14 , , raghupati P/. vidyAnidhAna . 1808 lakSmIvallabha P). lakSmIkIti 18vIM bhuvanabhakti bhaMDAra bIkAnera , 16 kezava , kezavadAsa (kuzalasAgara) P/. lAvaNyaratna 1736 / / abhaya bIkAnera 17 guNa , udayarAja P/. bhadrasAra zrAvaka bhAvaharSI 1676 baberai ,, 18 gUDha (nihAla bAvano), jJAnasAra P/. ratnarAja 1881 mudrita 16 chappaya , dharmavarddhana P/. vijayaharSa 18vIM mudrita
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18vIM 20 chappaya bAvanI lakSmIvallabha PI. lakSmIkIti khajAMcI bIkAnera 21 jasarAja ,, jinaharSa P/. zAntiharSa 1738 mu0 abhaya bIkAnera 22 jainasAra, raghupati P/. vidyAnidhAna 1802 nApAsara / 23 dUhA , lakSmIvallabha P/. lakSmIkAtti 18vIM abhaya-khajAMcI bIkAnera 24 dohA , jinaharSa P/. zAntiharSa 1730 mudrita 25 dharma ,, dharmavarddhana P/. vijayaharSa 17vIM mudrita 26 prAstAvika chappaya ,, raghupati P/. vidyAnidhAna 1825 toliyAsara 27 manorathamAlA ,, jinasamudrasUri P/. jinacandrasUri begaDa 1708 28 mAtRkA , jinaharSa P/. zAntiharSa 1738 mudrita 26 yoga ,, mahimasiMha (mAnakavi) P/ zivanidhAna 17vIM badrIdAsa kalakattA vinaya koTA 30 laudravA cintAmaNi pArzvanAtha ,, vAdIharSanandana P/. samayasundara 17vIM mu0 AcAryazAkhA bhaMDAra bIkAnera 31 vairAgya ,, lAlacaMda P/. hIranaMdana 1665 abhaya bIkAnera 32 zAzvata jina ,, harSapriya vinaya koTA 33 savaiyA ,, cidAnanda (kapUracanda) 20vIM mu. 14 ,, jayacanda P/. sakalaharSa 1733 jodhapura kAMtisAgarajI 35 ,, lakSmIvallabha Paa. lakSmIkIrti 18vIM abhaya khajAMcI bIkAnera vinayalAbha P/. vinayapramoda abhaya bIkAnera 37 sAra, zrIsAra P/. ratnaharSa 1689 pAlI anUpa saM0 lA bIkAnera 38 sImandhara, 17voM nAhara kalakattA 36 jJAna ,, haMsarAz2a pippalaka mu0 jayacaMda bhaM0 bIkAnera 17vIM vitara " 17voM 1 upadezasattarI 2 vyasana sattarI 3 samakita sattarI sattarI pIsAra P/. ratnaharSa 17vIM mu0 kSamA bIkAnera kha0 jayapura sahajakIti P/. hemanandana 1668 nAgora a0 jinaharSa P/. zAntiharSa 1736 pATaNa mu0 bahuttarI ___ zrIsAra P/. ratnaharSa hari lohAvaTa jinaharSa P/- zAntiharSa 1714 vIlAvAsa mudrita cidAnanda (kapUracanda) 20vIM mu0 AnaMdaghana 18vIM mu0 17vIM 1 utpatti bahuttarI 2 naMda , 3 pada ,,
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 pada bahuttarI (74pada) jJAnasAra 19vIM 6 raMga , jinaraMgasUri P/. jinarAjasUri 18vIM mudrita abhaya bIkAnera saIkI 1 saIkI jayacaMdra mu0 kAntisAgara pUnamacanda dUdher3iyA chApara abhaya bIkAnera mudrita mudrita abhaya bIkAnera bArahamAsA 1 bArahamAsA kezavadAsa (kuzalasAgara) P/. lAvaNyarala 18vIM 2 , lakSmIvallabha P/. lakSmIkIrtiI 3 , lAbhodaya P/. bhuvanakIrti 1689 4 bArahamAsa rA dUhA jinaharSa P/. zAntiharSa 18vIM 5 jinasiMhasUri bArahamAsA jinarAjasUri P/. jinasiMhasUri 17vIM 6 neminAtha bArahamAsA khuzyAlacaMda P/. nagarAja 1768 ,, jinasamudrasuri P/. jinacandrasUri begaDa 18vIM jinaharSa P/. zAntiharSa 18vIM dharmakIrti P/- dharmanidhAna mAla zrIsAra P/. ratnaharSa samayasundaropAdhyAya 14 , rAjImatI , dharmavarddhana P/. vijayaharSa 1732 17voM kAMtisAgarajI mudrita jesalamera bhaMDAra kAMtisAgarajI gaTakA dharmakItti li. abhaya bIkAnera mudrita mudrita 18vIM jinaharSa P/. zAntiharSa 18 , rAjula ,, vinayacandra P/. jJAnatilaka jinasAgara ,, 16 , , , jinaharSa P/. zAntiharSa , 20 pArzvanAtha ,, jinaharSa P/. zAntiharSa , 21 rAjula ,, kezavadAsa (kuzalasAgara) P/. lAvaNyaratna 1734 22 ,, jinaharSa P]. zAntiharSa 18vIM 23 sthUlibhadra , jinaharSa P/. zAntiharSa 18vIM 24 , , " " 25 , " " mudrita "
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26 sthUlibhadra bArahamAsA vinayacandra P/. jJAna tilaka 18vIM . mudrita 27 nemirAjula bArahamAsA labdhikallola P/. vimalaraMga 17vIM abhaya bIkAnera aSTottarI 1 prAstAvika aSTottarI jJAnasAra P/. ralarAja 1880 bIkAnera mudrita 2 saMbodha aSTottarI , P/. , 1888 , pUjA 1 aSTaprakArI pUjA devacandropAdhyAya P/. dIpacanda 18vIM mu0 2 aSTapravacanamAtA pUjA sumatimaNDana (suganajI) P/. dharmAnanda 1940 bIkAnera mu0 3 aSTApada ,, RddhisAra (rAmalAla) P/. kuzala nidhAna 20vIM mu0 4 AbU ,, sumatimaNDana (suganajI) P/. dharmAnanda 1940 bIkAnera mu0 5 ikkIsaprakArI, cAritranandI P/. navanidhi 1865 banArasa a0 vinaya koTA harilohAvaTa 6 . , , zivacandropAdhyAya P/. samayasundara 1878 mu0 7 RSimaNDala 24 jina ,, , , 1876 jayapura mu. 8 ekAdaza aMga ,, cAritranandI P/. navanidhi 1865 a0 nAhara kalakattA 6 ekAdaza gaNadhara ,, sumatimaNDana (suganajI) P/. dharmAnanda 1955 bIkAnera mu0 10 giranAra ,, jinakRpAcandrasUri 1972 baMbaI mu0 11 ,, sumatimaNDana (suganajI) P/. dharmAnanda 20vIM . 12 gautamagaNadhara ,, , , 20vIM 13 caudaha pUrva , cAritranandI P/. navanidhi 1865 a0 nAhara kalakattA 14 caudaha rAjaloka ,, sumatimaNDana (suganajI) 1953 bIkAnera mu. 15 caubIsa jina ,, jimacandrasUri P/. jinayazobhadra pippalaka 16vIM a0 kezariyA jodhapura 16 jambUdvIpa , sumatimaNDana (suganajI) 1958 bIkAnera mu0 17 dAdAjI aSTaprakArI ,, jinacandrasUri P/. jinalAbhasUri 1853 a0 abhaya bIkAnera 18 dAdAjI kI pUjA rAmalAla (RddhisAra) P/. kuzalanidhAna 1953 bokAnera mu0 16 dAdAjinakuzasUri aSTakArI pUjA jJAnasAra 16vIM a0 abhaya bIkAnera mudita 20 dAdAjinakuzasUri pUjA jinaharisAgarasUri P/. bhagavAnasAgarajI 20vIM mu0 21 dAdAjinadattasUri ,, , , 22 dhvajapUjA 2nandIzvara dvIpa pUjA jainacandra zivacandropAdhyAya P/. puNyazIla 19vI
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ 25 navapadapUjA 26 27 navapadapUjA ullAlA 28 mavapadalaghupUjA 26 navA prakArI pUjA 30 paJcakalyANaka pUjA " 31 33 32 paJcajJAnapUjA 33 patra jJAnapUjA 34 paJca parameSThi " " 35 pArzvanAthaprabhu 23 36 paiMtAlIsa Agama, 11 45 37 "1 46 zAsanapati pUjA 27 29 42 ratnatraya ArAdhana pUjA 43 vIsa viharamAna pUjA 44 vIsa sthAnaka pUjA 47 zrutajJAna pUjA 48 saMgha pUjA 46 satarahabhedI pUjA 50 51 52 53 " 54 samavasaraNa pUjA 55 sammetazikhara pUjA 11 " cAritranandI P / navanidhi jJAnasAra P / ratnarAja "2 " amara sindhura P / jayasAra nandI P / navanidhi 1886 bAlacandra (vijaya vimala ) P / amRtasamudra cAritranandI P / navanidhi sumatimaMDana (suganajI) 27 37 bArahavrata 38 maNidhArI jinazcandrasUri, jinaharisAgarasUri P / bhagavAnasAgara 36 mahAvIraSaTrakalyANakapUjA vinayasAgara P / jinamaNisAgarasUri mu0 " 2012 mahAsamuMda mu0 40 mahAvIrasvAmI 64 prakArIpUjA jinakavIndrasAgarasUri P / jinaharisAgarasUri 2013 mer3atAror3a mu0 41 yugapradhAna jinacandrasUri pUjA jinaharisAgarasUri P / bhagavAnasAgara janakavIndrasAgarasUri P / jinaharisAgarasUri 2012 bIkAnera RddhisAra ( rAmalAla ) P / kuzala nidhAna jina harSa sUri zivacandropAdhyAya 1644 1871 bAlUcara 56 sahasrakUTa pUjA 57 siddhAcala pUjA 58 snAtra pUjA devacandropAdhyAya P / dIpacandra 18vIM lAlacandropAdhyAya 16vIM [ 71 ] d. 33 20vIM 1871 bIkAnera a0 kha0 jayapura mudrita caturasAgara P / . jinakRpA caMdrasUri rAjasoma sumatimaNDana (suganajI) nayaraMga cidAnanda vIravijaya P / tejasAra sAdhukIrti P / amaramANikya pada 48 jinasamudrasUri P/. jinacandrasUri begar3a 29 cAritranandI P / navanidhi bAlacandra (vijaya vimala) P / amRtasundara sumatimaMDana (suganajI) 96 janakavIndrasAgarasUri P / jinaharisAgarasUri 2013 mer3atAror3a mu0 RddhisAra (rAmalAla ) P / kuzalanidhAna kapUracanda ( kuzalasAra) 1630 bIkAnera mu0 1936 mu0 mu0 1888 bambaI mu0 kalakattA a0 kuzalacandra pustakAlaya bIkAnera harilohAvaTa 1913 bIkAnera mu0 16vIM a0 vinaya koTA 1640 bIkAnera mu0 1653 mu0 11 devacandropAdhyAya P / dIpacandra mu0 17 1871 ajImagaMja 16vIM 1961 bIkAnera 13 yeongyeongyeong mu0 1615 khaMbhAta a0 udayacanda jodhapura ujjaina sindhiyA 1653 rAjadhAmapura a0 abhaya bIkAnera mu0 1615 pATaNa 1718 a0 jesalamera bhaMDAra 161... khaMbhAta 1608 1640 bIkAnera 1630 18vIM mu0 ma0 mu0 mu0 a0 nAhara kalakattA mu0 abhaya bIkAnera a0 kSamA bIkAnera mu0 dezavarNana evaM caitya paripATiyA~ 1 UjalagiricatyaparipATI stavana zubhavarddhana (zivadAsa) P / gajasAra 1605 pUnamacanda dUdher3iyA chApara 2 udayapura gajala khetA P/. dayAvallabha 1757 abhaya bIkAnera vinaya 770
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 " 3 kAparaheDA rAsa Y dayAratna P / harSakuzala AdyapakSIya lakSmIralaP / kalyANa P /. 13 5 giranAra gajala 1828 6 giranAra caityaparipATI raMgasAra P / bhAvaharSasUri bhAvaharSI 17vIM khetA P / dayAvallabha 7 jittor3a gajala 1748 8 jesalamera caitya paripATI sta0 jinasukhasUri P / jinacandrasUri 1771 17vIM 1676 1868 1863 dd 17 11 10 11 12 13 31 14 DIsA gajala 15 tIrthacetyaparipATI stavana 16 tIrthamAlA stavana "" " 37 r " wr " 31 sahajakIti P / hemanandrana " paTavAsaMgha varNana amarasiMdhura P / jayasAra 23 " badrIdAsa kalakattA mudrita 73 " tIrthamAlA stavana yAtrAvarNana kezacanda P / . jinamahendrasUri 1866 kAMti chANAM devaha 1vIM abhaya bIkAnera for kallola P / . vimalaraMga 17vIM devacandra P / dIpacandra 18vIM 161 samayasundara 17voM 11 mudrita 17 tIrtharAja cetyaparipATI sAdhucandra 1533 mudrita mu0 18 torthayAtrA stavana jayasAga ropAdhyAya P / jinarAjasUri 15vIM 16 nagarakoTa mahAtIrtha caityaparipATI 20 pattanacetyaparipATI stavana zubhavarddhana ( zivadAsa ) P / gajasAra 5605 pUnamacanda dUdher3iyA chApara 21 pATaNa gajala devarSa 31 "" mu0 1856 abhaya bIkAnera 22 pUrvadeza cetyaparipATI jinavarddhanasUri P / jinarAjasUri pippalaka 15vIM 23 pUvadeza varNanachaMda 24 bIkAnera gajala caitya paripATI 3 dhvoM jJAnasAra P / ratnarAja udayacandra ( mathena ) 17 guNavinaya P / jayasoma " " [ 72 dharmavarddhana vijayaharSa " 7 13 25 26 maNDapAcala caityaparipATI 27 maroTa gajala durgAdAsa P / vinayAnaMda 1765 28 zatruMjaya cetyaparipATI guNavinaya P / jayasoma 1644 devacandra P / dIpacandra 18vIM 26 stavana "" 30 31 :, stavana vAdIharSanandana P / samayasundara 1671 tIrthaparabAr3I somaprabha P / jinezvarasUri dvi0 14vIM saMghayAtrA paripATI guNaraMga P / pramodamANikya 17vIM 33 siddhAcala gajala 32 33 kalyANa 1665 1683 sojata kSemarAja P/ somadhvaja 1765 18vIM 16vIM 1864 34 sammetazikhara cetyaparipATI sta0 vIravijaya P / tejasAra 1661 35 tIrthamAlA stavana samayasundara 36 tIrthamAlA (IDara se AbU yAtrA ) " kezariyA jodhapura abhaya bIkAnera dr hIrAcandasUri banArasa abhaya bIkAnera abhaya bIkAnera mu0, 21 hIrAcandrasUri banArasa mudrita kezariyA jodhapura mudra sumatikallola P / vimala raMga gA0 171654 abhaya bIkAnera 37 zatruMjaya tIrthacaityapravADa stavana jJAnacandra P / sumatisAgara P / puNyapradhAna gA0 4118vIM rAprAvipra jo0 30367 mudrita abhaya bIkAnera mudrita mudrita abhaya bIkAnera dharma0 AgarA abhaya bIkAnera jesalamera bhaMDAra abhaya bIkAnera
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________