Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ jinabhASita zrI di. jaina mandira kalabhAvI (karnATaka) meM virAjamAna sAta phuTa U~cI prAcIna jinapratimA jyeSTha-ASAr3ha, vi.saM. 2065 vIra nirvANa saM. 2534 jUna-julAI, 2008 * mUlya 15
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ siMha aura zvAna AcArya zrI vidyAsAgara jI mUkamATI mahAkAvya kI nimnalikhita kAvyapaMktiyoM meM miTTI ke ghar3e para citrita siMha aura zvAna ke caritra kA varNana chala-kapaTa, cATukAritA aura dAsatA Adi garhita pravRttiyoM ke prati ghRNA tathA sAhasa, svAbhimAna evaM svAtantrya Adi abhinandanIya guNoM ke prati anurAga jagAtA hai| kumbha para huA vaha siMha aura zvAna kA citraNa bhI sandeza de rahA haidonoM kI jIvana-caryA, cAla paraspara viparIta hai| pIche se, kabhI kisI para dhAvA nahIM bolatA siMha, garaja ke binA garajatA bhI nahIM, aura binA garaje kisI para barasatA bhI nahIM yAnI mAyAcAra se dUra rahatA hai siNh| parantu, zvAna sadA pITha-pIche se jA kATatA hai, binA prayojana jaba kabhI bhauMkatA bhI hai| jIvana sAmagrI hetu dInatA kI upAsanA kabhI nahIM karatA siMha jaba ki svAmI ke pIche-pIche pU~cha hilAtA zvAna phiratA hai eka Tukar3e ke lie| siMha ke gale meM paTTA ba~dha nahIM sktaa| kisI kAraNavaza bandhana ko prApta huA siMha piMjar3e meM bhI binA paTTA hI ghUmatA rahatA hai, usa samaya usakI pU~cha Upara uThI tanI rahatI hai apanI svatantratA-svAbhimAna para kabhI kisI bhA~ti A~ca Ane nahIM detA vh| aura zvAna svatantratA kA mUlya nahIM samajhatA, parAdhInatA-dInatA vaha zvAna ko cubhatI nahIM kabhI, zvAna ke gale meM jaMjIra bhI AbharaNa kA rUpa dhAraNa karatI hai| mUkamATI (pRSTha 169-170) se sAbhAra
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ raji. naM. UPHIN/2006/16750 jUna-julAI 2008 varSa 7, aGka 6-7 mAsika jinabhASita sampAdaka pro.ratanacandra jaina antastattva kAryAlaya e/2, mAnasarovara, zAhapurA bhopAla-462 039 (ma.pra.) phona naM. 0755-2424666 sahayogI sampAdaka paM. mUlacandra luhAr3iyA, madanagaMja kizanagar3ha || paM. ratanalAla bainAr3A, AgarA DaoN. zItalacandra jaina, jayapura DaoN. zreyAMsa kumAra jaina, bar3auta pro. vRSabha prasAda jaina, lakhanaU DaoN. surendra jaina 'bhAratI', burahAnapura ziromaNi saMrakSaka zrI ratanalAla ka~varalAla pATanI (me. Ara.ke.mArbala) kizanagar3ha (rAja.) zrI gaNeza kumAra rANA, jayapura . kAvya : siMha aura zvAna A.pR. 2 : AcArya zrI vidyAsAgara jI - muni zrI yogasAgara jI kI kavitAe~ A.pR. 3 * muni zrI kSamAsAgara jI kI kavitAe~ A.pR. 4 * sampAdakIya : zrutArAdhanA-zivira : mUlacanda luhAr3iyA 2 . pravacana * unnati kI khurAka : acauryavrata : AcArya zrI vidyAsAgara jI 4 . lekha * kerala meM jainadharma : munizrI abhayasAgara jI * manasthira karane kA upAya : svAdhyAyaH paramaM tapaH : AryikA zrI suprabhAvatI jI 15 * dharaNendra-padmAvatI : paM. milApacandra kaTAriyA 17 * digambara jaina muni : zrI sumeracandra jaina zAstrI 19 * jainadarzana meM saMsAra kA svarUpa : bra. pyArelAla jI bar3ajAtyA * kundakunda kI dRSTi meM asadbhUta-vyavahAranaya pro. ratanacandra jaina * vidvAnoM kA mUlyAGkana : DaoN. zItalacandra jaina * kAyotsarga evaM NamokAramaMtra paM. sanatakumAra vinodakumAra jaina * jainaparamparAsammata 'om' kA pratIka cihna * sAmrAjJI zAntalAdevI : paM. kundanalAla jaina 36 . jijJAsA-samAdhAna : paM. ratanalAla bainAr3A . 38 . granthasamIkSA * AtmAnuzAsana : samIkSaka-prA. abhayakumAra jaina 43 * Ana-bAna-zAna kI dharohara beTiyA~ : samIkSaka- zrIsureza jaina sarala samAcAra 3, 14, 16, 18, 22, 29, 42, 46, 47, 48 prakAzaka sarvodaya jaina vidyApITha 1/205, prophesarsa kaoNlonI, AgarA-282 002 (u.pra.) phona : 0562-2851428, 2852278| sadasyatA zulka ziromaNi saMrakSaka 5,00,000 ru. parama saMrakSaka 51,000 ru. saMrakSaka 5,000 ru. AjIvana 1100 ru. vArSika 150ru. eka prati 15 ru. sadasyatA zulka prakAzaka ko bhejeN| lekhaka ke vicAroM se sampAdaka kA sahamata honA Avazyaka nahIM hai| 'jinabhASita' se sambandhita samasta vivAdoM ke liye nyAyakSetra bhopAla hI mAnya hogaa|
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ sampAdakIya zrutArAdhanA-zivira madhyapradeza ke eka choTe se kasbe silavAnI meM pa.pU. AcArya zrI vidyAsAgara jI ke sasaMgha sAnnidhya meM dvitIya zrutArAdhanA zivira kA bhavya Ayojana dinAMka 6 jUna se 8 jUna 2008 taka huaa| yadyapi silavAnI ke lie AvAgamana kI sIdhI evaM suvidhAjanaka basa Adi kI vyavasthA nahIM hai, tathApi kuNDalapura meM gata varSa sampanna prathama zrutArAdhanA-zivira kI prasiddhi kI sugaMdha ne vidvAnoM, brahmacArI-brahmacAriNiyoM evaM svAdhyAyazIla bhAI-bahinoM ko pracura saMkhyA meM zivira meM AkRSTa kiyaa| prAtaH kAlIna satra 7:30 baje se 9: 30 baje taka evaM dvitIya satra madhyAhna 2:30 baje se 5 baje taka calatA thaa| tIna dinoM meM 5 satroM meM 5 pravacana pa.pU. AcAryazrI ke hue| antima satra samApana satra thaa| madhyAhna ke satra meM 4 baje se 5 baje taka kA samaya zaMkAsamAdhAna ke lie rakhA gyaa| vidvAn zrotAgaNoM ke nimitta se pU. AcAryazrI kI vANI kI avirala dhArA nirAbAdha rUpa se pravAhita huii| pa. pU. AcAryazrI ne carcita saiddhAMtika viSayoM para apanA mahattvapUrNa vizleSaNa pradAna kiyaa| apane sammukha vidvAnoM ko dekhakara pU. AcAryazrI ne vANI ke dvArA paThana evaM ciMtana se prasUta Agamika viSaya ko ruci se zrotAoM ko parosA aura usako zrotAoM ne pUrNa manoyoga evaM ekAgratA se grahaNa kiyaa| pUre samaya meM zivira-sabhA meM zAMtipUrNa sannATA chAyA rhaa| zrotAgaNa sunane meM itane tanmaya ho rahe the ki saMbhavataH kisI ko Asana badalane taka kA bhI vikalpa nahIM aayaa| ___aMtima dina kA dvitIya satra samApana satra ke rUpa meM Ayojita thaa| usa dina AgaMtuka katipaya vidvAnoM ne zivira ke apane anubhava, apane mana kI bAta apanI bhASA meM sunaaii| lagabhaga sabhI ne yaha kahA ki hama zivira meM Akara dhanya ho ge| hamako jo viSaya pa. pU. AcAryazrI ke dvArA prApta huA vaha abhUtapUrva thA, aba taka hamAre jJAna meM ye bAteM isa rUpa meM nahIM AI thiiN| pU. AcAryazrI ke udbodhana se hamArI aneka bhrAMtiyA~ dUra huI haiN| katipaya vyaktiyoM dvArA Agama ke viparIta artha kA sahArA lekara dhArmika logoM meM ekAMta mAnyatAoM kA jo pracAra kiyA jA rahA hai, hama usakA sapramANa nirasana kara mUla digambara siddhAntoM kI rakSA karane meM prayatnazIla rheNge| pa. pU. AcAryazrI ne jinavANI kA gahana adhyayana kie binA tathA jainadarzana meM prarUpita nayavyavasthA kA jJAna prApta kie binA pravacana karanevAloM ke prati kheda prakaTa karate hue kahA ki unheM pahale pravacanabhakti karanA sIkhanA cAhie, jisase ki samyajJAna kA vikAsa ho| pravacana karane kA adhikAra to bAda meM prApta hotA hai| pahale paramAtmA kI bAta karanI cAhie, paramAtmA kI bhakti se hI AtmA kA paricaya prApta hotA hai| jinendra-paramAtmA kI bhakti se zubhabaMdha hotA hai, kintu sAtha hI saMvara-nirjarA bhI hotI hai| eka kAraNa se aneka kArya hote haiM, ataH jinendra bhakti se puNyabaMdha ke sAtha bhAvoM kI vizuddhi ke dvArA saMvara-nirjarA bhI hotI hai| manuSyaparyAya meM jinavimbadarzana ko samyagdarzana kI utpatti meM kAraNa batAyA gayA hai| isake atirikta anya aneka viSayoM jaise pAriNAmikabhAva, kSAyopazAmika jJAna, pravacanabhakti, nizcaya-vyavahAra-ratnatraya, dravyazruta, bhAva zruta, mokSamArga meM prazasta rAga kA avadAna Adi para pa. pU. AcAryazrI ne AgamAdhAra-pUrvaka talasparzI udabodhana pradAna kie| sabhI vidvAnoM ne isa pAramArthika mArga-darzana ke lie pa. pa. AcAryazrI ke prati vinayapUrvaka AbhAra vyakta kiyA aura sAgraha nivedana kiyA ki agale varSoM meM bhI prativarSa aisA anugraha karane kI avazya kRpA kreN| adhikAMza vidvAnoM kI yaha bhAvanA thI ki zivira kA samaya tIna dina aparyApta rahatA hai, ataH AgAmI zivira pA~ca yA sAta dina ke lie Ayojita hoN| pa. pU. AcAryazrI ke tAtkAlika carcita mahattvapUrNa biduoM para dhArAvAhika mArmika udbodhana prApta kara sabhI prabuddha zrotAgaNa bhAvavibhora ho ge| sabhI ko aisA pratIta huA mAnoM pa. pU. AcAryazrI ne jinavANI 2 jUna-julAI 2008 jinabhASita
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ ke gahana adhyayana ko ciMtana kI mathanI se mathakara prApta tattvarUpa navanIta ko zrotAoM ko vitarita kiyA hai| pU. AcAryazrI ne Agama ke kucha aise sthaloM kI ora vidvAnoM kA dhyAna AkarSita kiyA, jahA~ mUla saMskRta TIkA aura usake hiMdI anuvAda meM bhinnatA hai| pU. AcAryazrI ne vidvAnoM ko yaha salAha dI ki ve jahA~ taka saMbhava ho, graMthoM kA svAdhyAya mUla evaM prAcIna saMskRta TIkAoM ke AdhAra para hI kreN| pU. AcAryazrI ne sampanna hue do zrutArAdhanA ziviroM ke mAdhyama se sabako apanA ciMtana evaM anubhUtiprasUta pravacana pradAna kara upakRta kiyA hai| isa zivira meM eka vItarAgI saMta ke caraNoM meM baiThakara vidvAnoM evaM svAdhyAyazIla vyaktiyoM ke dvArA zruta kI ArAdhanA kI gaI hai, ataH yaha zivira sahI artha meM zrutArAdhanAzivira kahA jAnA caahie| aise tattvadarzaka upayogI zivira kA saMyoga hameM bAra-bAra prApta ho yahI bhAvanA hai| mUlacanda luhAr3iyA prathama jaina tIrthaMkara kA nirvANa sthala kailAza mAnasarovara meM kapila dave. ahmdaabaad| jaina dharma ke prathama tIrthaMkara zrI AdinAtha kA nirvANasthala kailAza mAnasarovara ke pAsa aSTApada parvata para kahIM hone saMbaMdhI dhAraNAoM ke bIca aMtarikSavaijJAnikoM aura nyUyArka ke pramukha jaina seMTara ne dAvA kiyA hai ki unhoMne zrI AdinAtha ke nirvANa sthalavAle mUla aSTApada parvata aura unakA maMdira khoja nikAlA hai| seMTara dvArA karAe gae zodha ke mutAbika seTelAiTa AI. Ara. esa. ela. AI. esa. esa.-4 se mile citroM meM jJAnadrAga maTha ke pAsa kucha caukora ora AyatAkAra AkRtiyA~ dikhAI detI haiN| sAtha hI isa sthala kA daurA karane para bhI isake khaMDahara dikhAI dete haiN| hAlAMki isa sthala kI puSTi abhI bAkI hai| daraasala, seMTara nyUryAka ke jainamaMdira meM aSTApada kA maoNDala banAne kI yojanA para kAma kara rahA hai| isa silasile meM usane do varSa pahale mUla aSTApada kA patA lagAne ke lie zodha karanA zurU kiyA thaa| seTelAiTa imejiMga kI lI madada : seMTara kI ora se zodha kara rahe aMtarikSa vaijJAnika DaoN. pI.esa. Thakkara ne batAyA ki dharmarAja nArasAMga ke pAsa sthita pahAr3a ke, prabhu AdinAtha ke nirvANasthala hone kI jyAdA saMbhAvanA dikhatI hai| yaha zodha jainasAhitya aura vaijJAnika- dRSTikoNa ke AdhAra para do caraNoM meM huA thA, pahalA maI se jUna 2006 aura phira julAI se agasta 2007 tk| alaga-alaga aSTApada : kailAza mAnasarovara ke pAsa aneka sthAnoM para 'aSTApada mahAtIrtha' hone kI mAnyatA hai, lekina inake koI vaijJAnika sAkSya nahIM hai| isalie zodha karane ke lie bheje gae dala ne sabhI saMbhAvita sthaloM kA adhyayana kiyaa| isameM kailAza, bArakhA tarAI sAraboce ke pAsa aSTApada, naMdI parvata, jJAnadrAga maTha yA gaMgatA maTha aura seraloMga goMpA ke bIca sthita aSTApada parvata, jJAnadrAga yA gaMgatA maTha aura isake uttara meM sthita choTI pahAr3I, kailAza ke nIce sthita 13 drIguMga aura trinetra yA goMbo maiMga kA adhyayana kiyA gyaa| kahA~ hai nArasAMga- DaoN. Thakkara ke mutAbika saMbhAvita aSTApada sthala, kailAza parvata ke dakSiNa pUrva meM hai| isa sthAna para seraduMga cukasuma lA yA gaMgapo saMgalama lA se AsAnI se pahuMcA jA sakatA hai| "seTelAiTa DATA se dharmarAja nArasAMga ke alAvA kisI dUsare sthala ko aSTApada parvata yA aSTApada mahAtIrtha mAnane kA koI AdhAra nahIM hai| yaha sthAna aSTApada kA sabase nikaTatama saMbhAvita sthala lagatA hai, jisakI puSTi kI jarUrata hai|" -DaoN. pIesa Thakkara variSTha aMtarikSa vaijJAnika, 'dainika bhAskara', bhopAla, 23 maI 2008 se sAbhAra - jUna-julAI 2008 jinabhASita 3
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ pravacana unnati kI khurAka : acauryavrata AcArya zrI vidyAsAgara jI jinhoMne isa vizva ke bAre meM jJAna prApta kara liyaa,| hai, hamArA dekhanA-dekhanA to hai hI, sAtha meM lenA bhI aise sarvajJa vItarAgiyoM ne sarvajJatva kI prApti ke liye | hai, hamArI dRSTi meM lene ke bhAva haiM, prApti ke bhAva hameM eka sUtra diyA hai- vaha hai 'asteya' (acauryvrt)|| haiM, aura unakI dRSTi meM lene ke bhAva nahIM haiM, kevala 'steya' kahate haiM anya padArthoM ke Upara adhikAra jamAne | dekhane kI kriyA hai| kA vaicArika bhAva, jo asaMbhava hai, use saMbhava karane | eka darzanika ne jagat kI paribhASA karate huye kI eka udyamazIlatA, jo brahmA ko bhI saMbhava nahIM hai, likhA hai ki- 'dUsarA jo bhI hai vahI duHkha aura naraka viSayakaSAyI use saMbhava karane kA prayAsa kara rahA hai| | hai|' jo apanI dRSTi ke mAdhyama se upajA huA 'siddhAnta' steya kA artha hai- corI, 'para' kA grahaNa krnaa| jaba | hogA vaha 'siddhAnta' nahIM mAnA jA sakatA, unhoMne yaha taka hama isa rahasya ko nahIM samajheMge ki usake Upara | ghoSaNA kara dI ki 'dUsarA' tumhAre liye duHkha nahIM hai, hamArA adhikAra ho sakatA hai? taba taka hamArA bhavanistAra | apitu dUsare ko pakar3ane kI jo pariNati hai, bhAva hai, nahIM hogaa| 'sva' ke alAvA 'para' ke Upara hamArA adhikAra | vaha hamAre liye du:kha aura naraka kA kAma karatA hai| bhI nahIM ho sktaa| corI kA artha yahI hai ki hama | siddhAnta meM yaha parivartana AyA, yaha antara aayaa| vIra vastu ke pariNamana ko, vastusthiti ko nahIM samajhA pA | prabhu sarvajJa vItarAgI vizva ke astitva ko mAnate haiM, rahe haiN| 'sva' kyA hai aura 'para' kyA hai, jaba taka yaha vizva ke astitva ko jAnate haiM, hamase bahuta U~cA jJAna jJAna nahIM hogA taba taka saMsArI jIva kA nistAra nahIM rakhate haiM, tathA ve inako jAnate huye bhI pakar3ane kA bhAva hogaa| nahIM rkhte| pakar3anA corI hai, jAnanA corI nahIM hai| hamArI sukha ke liye udyama karanA paramAvazyaka hai| kintu | dRSTi lene ke bhAva se bharI huI hai aura unakI dRSTi sukha ke liye udyama karanA paramAvazyaka hote huye bhI | jJAna bhAva se bharI huI hai| ve sAhUkAra haiM aura zeSa jitane sukha kyoM nahIM ho rahA hai? isa bAre meM viveka-jJAna prApta | bhI loga haiM ve saba cora haiN| Apa dUsaroM ko cora siddha karanA bhI paramAvazyaka hai| bhagavAn mahAvIra ne batAyA | nahIM kara sakate, nahIM to svayaM cora bana jaayeNge| hama hai ki vismRti saMsArI jIva ko 'sva' kI hI huI hai, | to apane Apako sAhUkAra siddha kara deMge, kyoMki hamAre 'para' kI vismRti Aja taka nahI huii| 'para' ko para pAsa bahumata hai| Apa bahumata ke mAdhyama se, cAho to samajhanA atyanta Avazyaka hai| 'para' ko para jAnate huye | sAhUkAra kahalA sakate ho, taba to vizva kA pratyeka bhI yadi hama usako lene kA bhAva karate haiM, to dhyAna | vyakti sAhUkAra bana jAyegA, kintu sAhUkArI meM jo majA rahe hama cora bana jaayeNge| Apa kaha sakate haiM ki isa | AnA cAhiye, vaha majA Apako eka kSaNa ke liye bhI prakAra cora banane lageM, to sabhI cora siddha hoNge| to | nahIM A rahA hai| kyA Apa apane Apa ko sAhUkAra mAna rahe haiM? dhyAna duniyA~ kI Akhira usa vIra prabhu kI ora hI rahe sAhUkAra vahI hai, jisake pAsa dharma hai, sAhUkAra vahI dRSTi kyoM jA rahI hai? artha yahI hai ki hama mAtra corI hai, jo corI ke bhAva nahIM lAtA aura vizeSa seTha-sAhUkAra | se Darate haiM, arthAt mokSamArga siddhAnta meM jo prarUpita to vahI hai, jo para kI cIjoM ke Upara dRSTipAta bhI | zabda haiM, unase kucha jJAna prApta karake hama kaha sakate nahIM krtaa| AtmA ke pAsa dRSTi hai AtmA ke pAsa | haiM ki- hamako sAhUkAra bananA hai, yA ki yaha kAnUna jJAna hai, darzana hai, upayoga, jAnane kI, dekhane kI, saMvadena | laukika zAstra meM bhI hai, corI karanA to eka bahuta karane kI zakti hai| yadi Apa inake liye bhI manA | bar3A pApa hai aura corI karanevAlA sajjana nAgarika nahIM karate haiM, to phira sarvajJa bhI cora siddha hoMge, kyoMki kahalA sktaa| rAjakIya sattA kA AjJA ke anurUpa ve bhI tIna loka kA dekhane jAnanevAle haiM, kintu antara | calanA hai, isaliye cala to dete haiM, kintu corI se bacate 4 jUna-julAI 2008 jinabhASita
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ nahIM haiM kyoMki pagaDaNDI DhU~Dha lete haiM Apa, bhale aapko| kahA~ taka isa rUpa se ki bhAva bhI utpanna na hoM, bacate yahA~ para daNDita na kiyA jAye, kintu siddhAnta ke anurUpa | haiM? yaha yA to bhagavAn hI jAnatA hai yA ApakI AtmA to Apa dravya-pradhAna haiN| AcArya samantabhadra ne abhinandana | hI jAnatI hai| mahArAja! binA corI ke to kArya hI nahIM bhagavAn kI stuti karate huye likhA haiM ki- he bhagavAn ! | cala sakatA, kaI logoM se sunA hai maiMne aisA, daMga raha yaha saMsArI prANI, rAjA ke bhaya se, mAtA-pitA ke bhaya gayA maiN| Apa logoM ne isako itanA phailA diyA ki se, apanoM se bar3oM ke bhaya se, balavAnoM ke bhaya se, isake binA kAma nahIM calatA, eka prakAra se rAjamArga anyAya-atyAcAra, pApa, nahIM karatA kintu karane ke bhAva | para hI rakha diyaa| 'upara se to Apa kahate haiM ki corI nahIM chodd'taa| aisA vidvAn jo ki bandhavyavasthA ko | karanA pApa hai aura andara kyA ghaTATopa hai, yaha to Apa jAnanevAlA hai. sAtha hI atyAcArI-anAcArI bhI ho. to | hI jAnate haiN|' vaha Upara se baca jAye, para andara se nahIM baca skt|| eka samaya kI bAta hai| eka brAhmaNa pratidina nadI rAjakIya sattA kA adhikAra aparAdha ke Upara | para snAna karane jAyA karatA thaa| eka dina usakI patnI hai aura vaha usa aparAdhI ko daNDita bhI karatI hai, | bhI usake sAtha gyii| brAhmaNa snAna karane ke bAda sUrya para usa aparAdhI ke zarIra ke Upara hI usakA adhikAra | ke sAmane khar3e hokara jala samarpaNa karane lagA aura mukha hai-bhAvoM ke Upara usakA adhikAra nahIM hai| bhAvoM ke | se uccAraNa karane lagA- 'jaya hara hara mahAdeva, jaya Upara adhikAra calAnevAlA kauna hai? bhAvoM ke Upara | hara hara mahAdeva, aura mana meM hai so hai hii|' 'jaya hara adhikAra calAnevAlA eka hI hai aura vaha hai 'ANivaka | hara mahAdeva' to samajha meM A gayA para mana meM hai so zakti' jise karma kahate haiN| vaha karma Apake cAroM ora | to hai hI sUtra samajha meM nahIM aayaa| pAsa hI snAna karate hI rahatA hai, sI.AI.DI. ke guptacaroM ke smaan| guptacara | huye eka mitra ne pUchA ki- bhaiyA, Aja Apane sUtra badala chipe-chipe hara kArya ko dekhA karate haiM aura jahA~ kahIM diyA, kyA bAta hai? kucha khAsa nahIM bhAI, maiM pratidina 'bhI ApakA skhalana dekhane meM AyA, to Apako pakar3a | jaya hara hara gaMge, hara hara gaMge kahatA thA, kintu Aja lete haiN| isI prakAra jyoM hI AtmA ke andara koI bhAva | merI patnI bhI sAtha meM AyI hai, patnI kA nAma gaMgA uThA, tyoM hI vaha karma apane Apako (Apake sAtha)| hai, isaliye Aja kaise kahU~? ataH Aja maiM kaha rahA bA~dha detA hai, karma Apake pratyeka pradeza para apanA adhikAra | hU~ 'jaya hara hara mahAdeva aura mana meM hai so hai hii|' jamA lete haiM, Apa phira kisI bhI prakAra se bAhara nahIM isa prakAra Apa loga bhI rAjakIyasattA se kahate / sakate. eka bhAvadaNDa hai aura dasarA drvydnndd| mAtra haiM ki bhaI hama to corI nahIM kareMge. para kare binA bhI vartamAna meM sAMsArika jela meM na jAnA par3e, isake liye | nahIM raheM, kyoMki 'mana meM hai so hai hI' bhagavAn jAnate isa prakAra ke bhAvoM se jaba baceMge, taba vAstavika rUpa haiM ApakI sthiti ko, ApakI isa lIlA ko kisa se usa cauryakArya se baceMge aura tabhI sAhUkAra khlaayeNge|| prakAra hRdaya meM ghaTATopa ho rahA hai| bAhara se to Apane usa sAhUkAroM kA majA bhI Apako tabhI mila paayegaa| corI karanA chor3a diyA, bahuta acchA kiyA, para aba AcArya prazna pUchate haiM ki- yahA~ para bhI aura | andara se bhI chor3anA Avazyaka hai| abhI taka Apa Age bhI isa baMdha ke mAdhyama se duHkha-pIr3A kA anubhava | logoM ne chor3A thor3e hI hai| hama dUsare padArtha kA grahaNa karanA par3atA hai| aisA kauna-sA vidvAn hogA jo ki rAga- | kara bhI nahIM skte| ataH aisI sthiti meM usakA vimocana dveSa, moha-mada karake, dUsaroM ko, para ko, apane andara | bhI nahIM kara sakate, aisI dhAraNA bana gaI hai logoM kii| meM rakhane kA bhAva karake, bandhana ko saharSa svIkAra karegA? | para jaba vastu kA pariNamana jAnane meM A jAyegA, taba koI nahIM hai, isakA tAtparya yaha huA ki vidvAn to | Apa logoM ko vidita hogA ki vastutaH hama kisI ko isa prakAra ke kArya nahIM kregaa| grahaNa nahIM kara sakate, kintu bhAvoM ke mAdhyama se grahaNa Apa bAhara se baca rahe haiM aura sattA bhI bacane | kiyA jAtA hai| ke liye bAdhya kara rahI hai Apa logoM ko, kintu Apa jisa samaya hama bhAvoM kA nirmANa karate haiM, usI pagaDaNDI to DhU~Dha hI lete haiM, isaliye Apa corI se | samaya jo hamArA karma siddhAnta hai, usake anurUpa kArya jUna-julAI 2008 jinabhASita 5
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ huA karatA hai, aura vaha eka baMdhana ho jAtA hai| usa | vaha luTatI calI jAyegI aura hama usako luTAte cale baMdhana ko hama loga nahIM samajha pAte, isaliye hama apane | jaayeNge| phalataH aparAdhI banate raheMge, daridra banate raheMge, Apako svatantra anubhava karanA prArambha kara dete haiM, kintu | dIna banate raheMge aura bhaTakate rheNge| dhyAna rahe, rAjakIya jaba vaha vacana se va kAya se kriyAnvita ho jAtA hai, sattA ke mAdhyama se jo cora siddha kiyA gayA hai, usa taba socate haiM ki kahIM jela meM banda na ho jaayeN| | cora kI vyavasthA rAjakIya sattA karatI hai aura karatI 'rAjakIyasattA vaha sattA hai jo Apake zarIra va | AyI hai, vaha kama se kama do samaya khAnA khilAtI vacana para niyaMtraNa rakhatI hai aura karmasiddhAnta vaha sattA | hai| maiM pUchatA hU~ ki isa (deha kI) kArA meM jo anAdi hai jo Apake bhAvoM ke bAre meM dekhatI rahatI hai|' isa kAla se AtmA baiThA hai, isake liye kyA koI aisI prakAra AtmA ko ina do sattAoM ke bIca meM rahakara | sattA hai jo khAnA khilA rahI ho, pilA rahI ho, apanI apane Apa ko sahI-sahI sAhUkAra sthApita karanA hai| khurAka de rahI ho? AtmA ko isa kArA se nivRtta karane jo aisA kara rahA hai vaha jinendra bhagavAn ke mArga kA | kA prayAsa kreN| mahArAja! isake liye vakIla bhI to prabhAvaka hai aura sAtha meM apanI AtmA kA bhI utthAna | cAhiye, phira isake liye koI korTa bhI to caahiye| kara rahA hai| bAhara va Abhyantara ye donoM kArya anivArya | hA~, Apa vakIla ke mAdhyama se isa kArA se to chUTa haiN| jaba bAhara se bhI jela jAne se nahIM baca pAte to, | sakate ho, saca-jhUTha bolakara chUTa sakate ho, kyoMki bahumata aisI sthiti meM andara kyA hogA? jaba taka andara nahIM kA jamAnA hai, bahumata ho jAye to chUTa jAyeMge aura ghUsakhorI pahu~cage, taba taka hamArI nidhi kyA hai? yaha Apa logoM | ho jAyegI to chUTa jAyeMge, kintu yahA~ para koI vakAlata ko vidita nahIM hogaa| karanevAlA nahIM hai, svayaM cora ko vakAlata karanA svIkAra eka vyakti, jAnatA hai ki karmasiddhAnta kyA hai | karanA hogaa| aura kisa prakAra mujhe AcaraNa karanA hai, kintu vastusthiti vaha Age ke liye jaba yaha svIkRti le letA na samajhane kA pariNAma hai ki vaha ina donoM sattAoM | hai, apanI AtmA se ki maiM aba corI nahIM karU~gA, (rAjakIya kAma, karma) kA ullaghaMna kara detA hai| taba taka yaha chor3A nahIM jaayegaa| 'chUTe bhava-bhava jela', rAjakIyasattA kAnUna ke anurUpa Apako kucha samaya ke | bhava-bhava meM jo paribhramaNa karanA par3a rahA hai vaha jela lie yA AjIvana jela meM rakha sakatI hai, kintu vaha hai, vistRta jel| eka saMkIrNa, jela huA karatI hai aura karmasiddhAnta? vahA~ para bhI kArA hai? hA~, vahA~ para bhI | eka vistRta jel| vistRta jela meM ghUmane ke liye bhI kArA hai aura yahA~ para bhI kArA hai| jahA~ kahIM malina- | kucha suvidhAyeM hotI haiM, kintu rahegA to jela meM hii| bhAva haiM vahIM para kArA hai aura kArA meM rahanevAlA vyakti | ye cAra prakAra kI gatiyA~, cAra prakAra ke bhava kyA jela kauna hotA hai cora? hA~ to Apa loga bhI kArA meM haiN| nahIM hai? hama isa deharUpI jela meM cora ke rUpa meM baiThakara eka vyakti ne kahA ki- mahArAja! jayapura Aye | bhI dUsare jelavAle vyaktiyoM ko (rAjakIya sattA vAle haiM, to eka pravacana kArAgRha meM bhI deM, to acchA hogaa| kaidiyoM) jo kaidI haiM, unako yadi upadeza deM, to eka to kyA yaha kArA nahIM hai? saMsAra bhI to kArA hai, yaha | cora dUsare cora ko kabhI DA~Ta nahIM sktaa| cora-cora deha bhI to eka kArA hai, jo vyakti isako kArA nahIM | ko upadeza nahIM de sktaa| vaha kaha sakatA hai ki samajhatA vaha vyakti mahAna bhala meM hai| maiM kaise kaha~ ki Apase adhika zaddhatA pavitratA mere pAsa hai, isaliye maiM jela meM nahIM hU~, kyoMki yaha deha bhI to jela hai, | upadeza kI koI AvazyakatA nahIM haiN| kArA hai| Apa mAtra rAjakIya sattA jela ko hI jela hama anAdikAla se aparAdha karate A rahe haiM, mAnate haiM kintu vastuta: AtmA ke liye viparIta pariNamana | chUTane ke bhAva to Aja taka kisI ne kiyA hI nhiiN| hI jela hai aura hamArI vastu hai 'Atmatattva', usakA pratyeka samaya galitayA~ hotI calI jA rahI haiM, aparAdha jo viparIta virUpa pariNamana hai, vahI hama logoM ke liye hotA calA jA rahA hai aura sthiti yaha bana gayI hai ki jela banA huA hai| vaha sattA (AtmA) hameM dikha nahIM| hama apane Apako aparAdhI haiM ki nahIM yaha taka nahIM pA rahI aura jaba taka dekhane meM nahIM AyegI, taba taka | samajha pA rhe| isameM eka kAraNa hai ki jaba taka aparAdhI 6 jUna-julAI 2008 jinabhASita
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ eka rahatA hai, taba taka vaha anubhava karatA hai ki- | samajhanA Avazyaka hai aura AcArya samajhA rahe haiM- yaha hA~ maiM aparAdhI hU~, maiMne aparAdha kiyA hai, maiM usakA | prayAsa kareM ki yaha jela chuutte| he prabhu! hamArA yaha jela yaha daNDa bhoga rahA huuN| jaba aparAdhiyoM kI saMkhyA bar3ha | kaba chaTegA? jAtI hai, to phira usameM bhI eka prakAra kA majA AnA | Apa khuza haiM, ha~sate haiM ki hama to jela meM haiM prArambha ho jAtA hai, kucha samaya pUrva sunA thA ki satyAgraha | hI nahIM aura jo dUsare (laukika) jela meM haiM, unako karanevAle calAkara apane Apa ko jela meM praviSTa karA | dekhakara ha~sate haiN| para bandhuo! yaha jela-jela nahIM hai, rahe haiN| kevala eka-do vyaktiyoM ko jela meM baMda karate, | vaha to nakalI, dikhAvaTI jela hai kyoMki usake pariNAma to koI jAne kI hor3a nahIM karatA, para saba jA rahe | to abhI bhI svatantra haiM, vaha bhAva ke mAdhyama se abhI haiM, to zeSa loga socate haiM ki calo vahA~ para vizeSa | bhI corI kara rahA hai| jela meM rahate huye bhI vaha bhAvoM prabandha hogaa| bahumata ke kAraNa hama apane aparAdha ko | ke mAdhyama se aparAdhI hai, usa jela meM mAtra zarIra ke bhUlate jA rahe haiM, eka dUsare ke sAthI banate cale jA | Upara adhikAra huA hai, mAtra zarIra baMdhana meM hai, kintu rahe haiN| vaha AtmA abhI bhI svatantra nahIM hai| isa zarIra ko kArA smjho| yahA~ para Apa (zarIra- parAI vastu para dRSTi jAye bhale hI, kintu vaha vAle) bahumata yA bahusaMkhyaka hone se 'svatantratA kA | dRSTi pakar3ane kI nahIM honI caahie| AcArya kundakunda anubhava kara rahe haiN| mukta jIvoM kI saMkhyA va saMsArI | kahate haiM ki dUsare ko pakar3ane ke bhAva hI naraka va jIvoM kI tulanA kI jAye, to saMsArI jIvoM kI saMkhyA | duHkha haiN| jitanA Apa dekheMge- jAneMge utanA sukha va Ananda adhika hogii| ataH sAhUkAra ve haiM ki Apa haiM? satya | bar3hatA jaayegaa| vizva ko jAnegA to aura jyAdA bar3hegA, kI paribhASA bahumata ke mAdhyama se nahIM hotI, sAhUkAra | itanA ki jisakI koI sImA nahIM rahegI, ananta jisakA kI paribhASA bahumata ke mAdhyama se nahIM banatI, eka | koI anta nahIM, jisakA koI chora nahIM, jisakA kabhI *ke mAdhyama se bhI nahIM banatI, apitu satya kI paribhASA | abhAva nahIM, jisameM kisI prakAra kI kamI nahI A bhAvoM ke Upara nirdhArita hai| ataH aharniza apane pariNAmoM | sakatI, aisA hai vaha ananta sukh| vaha sukha kauna prApta ko sudhArane kA prayAsa karanA caahiye| laukika sattA ke | kara sakatA hai? usa sukha ko vahI prApta kara sakatA mAdhyama se jo kucha bhI hamArI sthiti sudharatI hai usase | hai, jo apane Apako jitanA jAnegA, jitanA dekhegaa| kintu iMkAra nahIM hai, bAharI sthiti kA koI niSedha nahIM hai, | kaise dekhegA? kaise jAnegA? kaise pahacAnegA? apane Apa kintu itanA sA hI hama logoM kA dharma nahIM hai| isake | meM hogA, taba apane Upara adhikAra rakhegA, taba pahacAnegA, mAdhyama se hama loga eka hI bhava meM kucha samaya ke | jAnegA, dekhegaa|| liye Ananda dekha sakate haiM, sukha dekha sakate haiM, yaza- 'sakala jJeya jJAyaka, tadapi nijAnanda rasa lIna' khyAti mila sakatI hai, kintu jo vikArI pariNati hai,| vizva ko jAnA, vizva ke jJeyarUpa padArtha ko usa pariNati ko haTAye binA hama bhava-bhava meM Ananda | pahacAnA, dekhA, kintu Ananda kI anubhUti vizva me nahIM kI anubhUti nahIM kara skte| jaba yaha bhava-bhramaNa nahIM| apitu-'nijAnanda rasalIna' Apa loga sakala jJeya jJAyaka rahegA taba Ananda kI anubhUti honA prArambha ho jaayegii| to haiM hI nahIM, ApakA jJeya zakala hai- zakala kA artha AcArya kundakunda kahate haiM ki cora vaha hai jo hai Tukar3e, zakala kA artha hai Upara kA AkAra itanA 'para' vastu kA grahaNa karane kA saMkalpa karatA hai, cAhe | hI Apa jAnate haiN| ApakA jJAna itanA sImita hai ki usakA saMkalpa pUrNa ho yA na ho, usake vicAra sAkAra | mAtra zakala ko dekha sakatA haihoM yA na hoM, vaha vastusthiti ko samajha nahIM rahA, isaliye 'sakala jJeya jJAyaka tadapi, dhanAnanda rasa lIna' usake vicAra sAkara nahIM hoMge ki- maiM isako grahaNa Apa dUsare padArtha meM lIna haiM aura samajha rahe haiM ki karU~ maiM usako grahaNa kruuN| pratyeka padArtha kA astitva | bahuta sukhI ho gaye haiM, 'hama bahuta santuSTa haiM', bilkula bhinna-bhinna hai aura usa astitva ke Upara hamArA koI | rAmarAjya cala rahA hai, bhale hI andara rAvaNa kA tANDava adhikAra nahIM jama sakatA, saMsArIprANI ke liye yaha | nRtya ho rahA ho, para bAhara se to rAma-rAjya cala rahA hai| jUna-julAI 2008 jinabhASita 7
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ yaha vastusthiti ke viparIta zraddhAna hai| isI se / haiM ki (siddhAnta meM bhI) hama cora nahIM haiM, kyoMki yaha kahate haiM ki hamArI AtmA luTatI jA rahI hai, sattA kA | saba karma kI dena hai| AtmA to sAhUkAra hai, jJAyaka vinAza hotA calA jA rahA hai, kyoMki vahA~ para satya | hai, zuddha piNDa, usameM kisI prakAra se para kA sadbhAva kA abhAva hai| jo satya kA anupAlana karegA vaha steya | nahIM hai aura usakA para meM sadbhAva nahIM hai, yaha traikAlika karma ko nahIM apanAyegA aura jo steya karma ko apanAyegA, | satya hai| isa eka sUtra ko lekara baiTha gaye aura aMdhAdhuMdha vaha satya kA anupAlana nahIM kregaa| yadyapi isa vRtAnta | corI bhI karate haiM aura bolate haiM ki jo kucha hotA meM laukikatA A sakatI hai, kintu usa laukikatA ke | hai, vaha karma kI dena hai, AtmA bilkula aspRSTa hai, mAdhyama se use siddhAnta kI ora bhI grahaNa kara sakate | asaMpRkta hai, AtmA apane se anya hai, para se anya haiN| hai, para kA apane meM apane kA para meM kisI bhI prakAra __eka vyakti rogI thA, roga zarIra ke anya kisI | se samAveza nahIM hai| pratyeka ke kSetra bhinna, pratyeka ke aMga meM nahIM thA, balki mastiSka meM thaa| use bahuta | kAla bhinna, pratyeka ke dravya bhinna, pratyeka ke svabhAva nIMda se pIr3A thii| ilAja ke liye usane bahuta sArA | | bhinna, saba bhinna-bhinna haiM, isa prakAra mAnanevAle haiN| paisA corI karake, anyAya karake, ekatrita kiyA aura | kyA yaha bhAva saccAIyukta hai? yaha eka prakAra se kAyaratA aspatAla meM bharatI ho gyaa| jaba usake mastiSka kA | hai| eka prakAra se puruSArtha-vimukha honA hai| oNparezana ThIka-ThIka ho cukA, DaoNkTara ne acchA oNparezana | ye DaoNkTara va rogI donoM apane se bhinna haiM, 'para' kiyA, zalya cikitsA acchI hii| itanA saba hone ke meM unakA jIvana cala rahA hai| isa prakAra kA jIvana uparAnta usakA eka mitra AyA aura pUchA ki- kyoM | to tiryaMcoM meM bhI hotA hai| gAya, bhaiMsa, kutte, bhI apanA bhaiyA! ThIka ho! usane uttara diyA- hA~, pahale se bahuta | jIvana vyatIta karate rahate haiN| mAtra jIvana ko calAnA acchA hU~, bahuta ArAma hai| kucha dina pazcAt DaoNkTara | nahIM hai, jIvana apane Apa anAhata cala rahA hai| jIvana kahatA hai ki eka galatI ho gayI, hamane oNparezana to ko unnati kI ora bar3hAne ko hI mAnavajIvana kI saphalatA kara diyA, para mastiSka ko apane sthAna para nahIM rakhA, | kahate haiN| sAphalya ke abhAva meM isa jIva ko duHkha vaha bAhara hI meja para raha gyaa| rogI kahatA hai ki | kA anubhava karanA par3a rahA hai, phira bhI isakI khurAka koI bAta nahIM hai, cintA mata karo, kyoMki meM rAjakIya | kucha alaga hai, unnati kI khurAka kucha alaga huA naukarI karatA huuN| vahA~ binA mastiSka ke bhI kAma cala | karatI hai| unnati ke liye kucha prayAsa karanA caahie| jaayegaa|' isa dRSTAnta ko sunakara maiMne socA ki isameM | vaha satya aura 'acorya' unnati kI khurAka hai jIvana koI sandeha nahIM hai ki hama satya ko pA sakate haiM, | kI khurAka nahIM hai| jIvana to asatya ke sAtha bhI cala para corI kyA hai ye bhI hamako patA nahIM hai, phira bhI | sakatA hai, jIvana corI ke sAtha bhI cala sakatA hai, hama dAvA kara dete haiM ki hama cora nahIM haiN| ve donoM kintu vaha jIvana, jIvana nahIM kahalAyegA, vaha bhaTakana (DaoNkTara va marIja) hI cora haiM kyoMki vaha DaoNkTara bhI | hai| Apa logoM kA bhI yaha jIvana, jIvana nahIM bhaTakana rAjakIya sevA meM hai, vaha bhI apanA kArya sucAru rUpa hai kyoMki satya ke sAtha, acaurya ke sAtha ApakA saMyoga se nahIM krtaa| usako jo ema.bI.bI.esa. kI upAdhi | nahIM hai| to phira kyA kareM hama? karane ke liye maiM kyA milI hai, vaha kabhI bhI samApta honevAlI nahIM hai| isaliye | kahU~? Apako yadi unnati cAhiye, vikAsa cAhiye, utthAna va AjIvana DaoNkTara hai, yaha siddha ho hI gayA aura rogI | cAhiye apanI AtmA kA, to Apako vItarAgatA kI bhI rAjakIya sevA meM hai, vaha bhI socatA hai ki mujhe | anubhUti karanI hogI, cAhe Aja karo yA kala, vItarAgatA kisI prakAra bhI rAjasattA nikAla to sakatI nahIM hai, | kI anubhUti kiye binA Apa sarvajJatva ko prApta nahIM aba to maiM peMzana lekara hI nikluuNgaa| isaliye donoM | kara sakate aura sarvajJatva ke binA ananta sukha kA anubhava ko kArya karane kI koI AvazyakatA nahIM hai| aisI | nahIM kara sakate, saMsAra kA abhAva nahIM ho sktaa| paristhati meM hama sAhUkAra haiM, satya haiM, kaise kahate haiM? isa anAdikAlIna pIr3A ko miTAnA hai| pIr3A yaha to laukika bAta hai| isI prakAra hama samajha lete | yaha nahIM hai ki bhUkha laga gaI hai, pIr3A yaha nahIM hai / 8 jUna-julAI 2008 jinabhASita -
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ ki hamako dhana nahI milA, vastutaH pIr3A yaha hai ki | banegA jaba taka ki apane saMskAroM ko pUrNa rUpa se hamArA jJAna adhUrA hai, jabaki hama samajha rahe haiM ki hama | miTA nahIM paayegaa| 'Apa cora se nahIM, caurya bhAva se pUrNa haiN| napharata kIjiye, pApI se nahIM, pApa se ghRNA kiijiye|' corI ko to Apa chor3a sakate haiM, kintu corI | pApI se mata pApa se, ghRNA karo ayi aary| kyA hai. pahale yaha samajhanA paramAvazyaka hai| pratyeka vykti| nara se nArAyaNa bano, samayocita kara kaary| samajhatA hai ki maiM sAhUkAra huuN| kyA corI ke tyAga kA anAdikAlIna corI kA kArya usane kiyA (jIva saMkalpa liyA hai? nahIM, AvazyakatA bhI kyA hai? hA~ | ne) isameM to koI sandeha nahIM hai, phira bhI vaha traikAlika mana kaha rahA hai ki tyAga mata kr| isa siddhAnta ko | saMbhava nahIM hai ki jisane Aja taka corI kI hai, vaha smjhiye| anAdikAla se yaha paramparA cala rahI hai. yaha Age bhI corI kA hI kArya karatA rhe| ajJAna dazA koI navIna paramparA nahIM hai, isa para kuThArAghAta karane | meM kI hai, koI bAta nahIM, kintu aba to A~kheM khula ke liye Apa udyata ho jaao| yaha vrata eka bAra meM | gayIM, aba to nIMda khula gayI, aba to dRSTi mila gayI pUrNa nahIM hogA, yaha bhI dhyAna rkhnaa| isa para bAra- | ki merA kyA karttavya hai? mujhe kyA karanA hai? jisa vyakti bAra kulhAr3iyoM se prahAra karanA Avazyaka hai aura jora | ko yaha vidita huA, vaha vyakti svayaMkRta anartha ko ke sAtha prahAra karane kI AvazyakatA hai| pUrA dama lagAkara | anartha samajhakara chor3a degaa| usako aisA jJAna milA hai, paTako usake Upara kulhAr3A tabhI vaha jar3a / mUla se | isaliye aba corI se bhI nivRtti lenI hai, kintu cora kaTa sakatA hai, kyoMki yaha bahuta dina kA saMskAra hai| se nhiiN| vaha cora taba taka hI hai, jaba taka ki corI para ke Upara grahaNabhAva ko lekara jo hamArI dRSTi karatA hai| corI chor3a deMge to sAhUkAra bana jaayeNge| huI hai, usako Apa eka sAtha nahIM chor3a sakeMge, para Apa saMsArI kaba taka kahalAyeMge? jaba taka ye chor3e binA bhI nistAra nahIM hai| to kyA ye saba ke saba | kArya karate raheMge, jaba inako chor3a deMge to mukta kahalAyeMge, 'cora siddha ho gaye aura yaha cora bAjAra? mujhe aisA lagatA | bhagavAn kahalAyeMge, Apa kisI ko cora mata khiye| hai ki vartamAna meM isalie bhagavAn mahAvIra yahA~ para | AcArya kunda-kunda ne kahA hai ki jisa vyakti ko Apane nahIM haiM kyoMki eka corabAjAra meM yadi koI sAhUkAra | 'cora' kahakara pukArA vaha vyakti cora hai, Apa barasoM ho bhI, to usa sAhUkAra ko bhI cora kI hI upAdhi | taka use aise hI pukArate raheMge, to aisI sthiti meM vaha milegii|' samajha legA ki maiM to cora hU~ hI, aba corI karane kA pratyeka vyakti para ko cora siddha karatA hai aura | bhAva chUTe kaise? isaliye yadi cora kI corI chur3AnI svayaM ko sAhUkAra siddha karatA hai| 'cora-cora ko DA~Ta | hai, to use cora mata kaho, use samajhAoM ki Apako nahIM sktaa|' hA~, eka cora apanI corI kI galatI ko yaha kArya ThIka nahIM hai, ApakA kartavya to acaurya he, pahacAna karake usako yadi chor3ane kA prayAsa kara rahA | to apane Apa corI kA tyAga ho jAyegA kintu hama hai, to aba vaha cora nahIM hai yaha dhyAna rkhnaa| AcArya | to DA~Tate haiM dUsaroM ko ki tuma to cora ho, tumako mAlUma kahate haiM ki jisa samaya jIva ke corI ke bhAva rahate | nahIM ki 'bhagavAn mahAvIra kA siddhAnta kyA hai? pratyeka haiM, usI samaya jIva ko cora kahA jAtA hai, jisa samaya | samaya bhAvoM kA pariNamana ho rahA hai| vartamAna meM bhUta bhAva nahIM haiM, kintu corI chor3ane ke bhAva haiM, usa samaya | kA bhI abhAva hai aura bhaviSya kA bhI abhAva hai|' sAhUkAra kahA jAtA hai, sAhUkAra kahA kyA jAtA hai, | jaba cora ko isa prakAra DA~TA jA rahA hai, to vaha isa vaha sAhUkAra hai hii| samaya corI ke bhAva nahIM chor3a sakatA, balki Age jAkara jo vyakti anAgata meM bhI corI karanA cAhate haiM, aura bhI bar3A cora bana sakatA hai| use siddhAnta samajhAo ve sAhUkAra na baneM haiM, na bneNge| atIta meM to vaha sAhUkAra | ki yaha corI ThIka nahIM hai| thA hI nahIM, isako to vaha maMjUra kara letA hai aura Apa AtmA ko ThIka nahIM mAna rahe, kintu AtmA Age ke liye vaha prAyazcita karane ko taiyAra ho jAtA | to ThIka hai, AtmA kA pariNamana ThIka nahIM hai, vaha hai, to vaha sAhUkAra bana sakatA hai, kintu taba taka nahIM | pApamaya hai| isaliye bhagavAn mahAvIra ne kisI ko bhI jUna-julAI 2008 jinabhASita 9
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ cora nahIM kahA, apitu pratyeka vyakti ko kahA hai ki / ve hI rAjA, vahI patideva, vahI to hai saba kucha, para pratyeka vyakti me prabhutva chipA hai, jaisA maiM ujjvala hU~, | ye saba ko chor3a Aye haiN| khaira koI bAta nahIM, jIvita . vaise hI Apa bhI ujjvala haiM, mAtra eka rAga kA AvaraNa | to haiM, yahI bahuta acchA hai| mA~ socatI hai merA lar3akA hai| vaha (AtmA) maNi hai, ratna hai, hIrA hai, kintu sphaTika | acchA kArya kara rahA hai aura vaha mA~ praNipAta ho jAtI maNi dhUla meM girI huI hai, use dhUla se bAhara uThA do | hai caraNoM meM, patnI bhI praNipAta ho jAtI hai| muni mahArAja vaha camakatI huI najara aayegii| isIliye kisI ko | ne saba AgantukoM ko samAna dRSTi se dekhaa| parivArajanoM cora mata kho| dUsarI bAta yaha hai ki hamArA adhikAra | meM aba eka aura icchA ho gayI ki aba ye boleMge hI kyA hai dUsare ko cora kahane kA , jaba taka hama | kucha, mukha kholeNge| para ve bole nahIM, aba mAtra nihAranA svayaM sAhUkAra nahIM baneMge, taba taka dUsare ko cora siddha raha gayA thaa| una logoM ne socA ki koI bAta nahIM, karane kA kyA adhikAra? taba yaha sArI laukika vyavasthA | mauna hogaa| aisA vicAra kara ve 'namo'stu' kahakara vApisa phela ho jaayegii| maiM phela karane ke liye nahIM kaha rahA | calane ko udyata huye| para Age rAstA bahuta vikaTa aura hU~ balki apane Apako pUrNa sAhUkAra siddha karane ke dhuMdhalA-dhuMdhalA sA dikha rahA thaa| mA~ bolI- mahArAja! liye kaha rahA huuN| Apa pUrNa sAhUkAra bno| bAhara se | Apa mokSamArga ke netA haiM, 'mokSamArgasyanetAraM', mokSamArga to Apa sAhUkAra bana jAte ho, kintu andara AtmA meM | ko batAnevAle haiM, to saMsAra-mArga to batA hI dIjiye, ghaTATopa hai corIpana kaa| kevala yaha batA deM ki yaha rAstA ThIka rahegA ki nahIM? ___jaba yaha rahasya eka rAjA ko vidita huA, to | mahArAja kyA kaheM? duvidhA meM par3a gye| mahArAja mauna vaha rAjA apanI sArI sampadA va parivAra ko chor3akara | hI rhe| mA~ bolI-mahArAja! mauna ho to sirpha izArA jaMgala kA rAstA le letA hai| kisI se kucha nahIM bolatA, hI kara do| mahArAja acala baiThe rhe| mauna mudrA dekhakara basa kadama Age bar3hate cale gaye jaMgala kI ora, bhayAnaka | mA~ ne socA koI bAta nahIM, yahI mArga ThIka dikhatA jaMgala kI ora jahA~ nirjana... to hai hI, sAtha hI pAzavikatA | hai, calo idhara hI caleM aura ve cale gye| kucha dUra / bhI bahuta hai, jahA~ hiMsaka pazuoM kA rAjya hai, ve vahA~ bar3hane ke uparAnta eka cuMgI-caukI thI, vaha DAkuoM ke para cale gaye aura AtmalIna ho gaye, itane lIna ho | rahane kA sthAna bana gayA thaa| rAste meM jo koI bhI AtA gaye ki apane Apako bhI bhUlate cale gye| jo grahaNa | thA, ve use lUTa lete the| una rAja parivAravAloM ko dekhakara kA bhAva thA mana meM, vaha to saba rAjakIya sattA meM DAkuoM ne kahA ki jo kucha bhI tumhAre pAsa hai, vaha chor3akara A gaye the, aba asaMpRkta haiN| bahuta dina vyatIta rakhate jaao| vaha mA~, patnI, lar3akA, sabhI daMga raha gaye, ho gaye, taba parivAra ke logoM meM unake darzana karane | ghabarA gye| mA~ bolI- opha oha! anyAya ho gyaa| ke bhAva jAgRta huye aura ve cala par3e unheM ddhuuNddhne| calate- | aba yaha pRthvI Tika nahIM sakegI, aba isakI gati calate Age rAstA bahuta saMkIrNa hotA gayA, itanA saMkIrNa | pAtAla kI ora ho jAyegI, yaha AsamAna phaTa jaayegaa| ki mAtra pagaDaNDI ke alAvA kucha thA hI nahIM, bahuta | aba jIvana meM nyAya hI na rhaa| aba kahIM bhI dharma vikaTa, para darzana to karane haiN| mA~ kahatI hai ki merA | nahIM milegaa| aba kahIM bhI zaraNa nahIM hai| hamane to beTA kitanA sakamAra thA? Aja to usake darzana karanA socA thA- hamArA laDakA tIna loka kA nAtha banane jA hai| patnI socatI hai ki Aja mujhe apane patideva ke | rahA hai, vaha mArga prazasta karegA, Adarza mArga prastuta karegA, darzana karane haiN| abhI usakI dRSTi meM ve patideva hI dayAbhAva dikhAyegA, para vaha itanA nirdayI nikalA ki the, muni mahArAja nahIM the| saba cale jA rahe haiM, kyoMki | yaha bhI na kahA ki isa rAste se mata jAo, Age DAkuoM saMkalpa kara liyA hai ki Aja to darzana karanA hI hai| kA dala hai| opha oha, kAhe kA dharma, kAhe kA karma? bar3he cale jA rahe the saba, Age rAste meM do mArga the, dhikkAra hai usa bacce ko| aba bhI baccA kaha rahI aba kidhara bar3he? eka mArga para cala par3e, calate-calate | hai, muni mahArAja nahIM kaha rahI hai| abhI lar3akA hai, mila gaye muni mahArAja! dekhate hI bahuta ullAsa huaa| jJAna to hai nahIM, use to yaha bhI mAlUma nahIM ki dayA bIte dinoM kI smRti ho aaii| patnI socatI hai ki dekho | karanI caahie| dayAbhAva jisake pAsa nahIM hai, vaha kyA / 10 jUna-julAI 2008 jinabhASita
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIna loka kA nAtha banegA? jo apanI mA~ ko bhI, jisane | meM pariNata karA detA hai, isameM koI saMdeha nahIM hai| vaha nau mAha taka apanI kokha meM rakhA. prasati-pIDA sahana | pA~ca sau DAkuoM ko lekara manirAja ke pAsa calA jAtA kI aura janma diyA, bahuta sArI rAteM binA nIMda ke kATI, hai aura natamastaka ho jAtA hai, 'basa mujhe bhI apanA itane upakAroM kA usane kacha bhI pratidAna nahIM diyaa|| celA banA lIjiye aura una DAkuoM kA, eka sAtha jisane mA~ ke Upara thor3I sI bhI ehasAna kI buddhi, | unake caraNoM meM samarpaNa ho gyaa|' karuNA buddhi nahIM rakhI, vaha kyA tIna loka ke Upara DAkU va lar3AkU bahuta kisma ke huA karate haiM, karuNA kara sakatA hai? yaha bAta satya hai ki saMsAra | kintu jaba ve rahasya ko samajha lete haiM, to usa DAkUpana meM koI kisI kA nahIM hai| vaha saradAra sunatA hai aura ko chor3a dete haiM aura vaha mA~, jo bahuta dhArmika bAteM ziSyoM se kahatA hai- ise mata chedd'o| isakI bAteM sunane | sunatI thI, socatI hai ki munirAja kI dRSTi meM saba do| jaba vaha sunAnA banda kara detI hai, taba vaha saradAra samAna the| yadi ve usa samaya mujhe rAstA batA pUchatA hai ki mA~ tU kyA kaha rahI hai? ye abhizApa ye pA~ca sau manuSya (DAkuoM kA dala) digambarI dIkSA kisako de rahI hai? mA~ kahatI hai- maiM Apake liye | nahIM le sakate the| nahIM kaha rahI thI, maiM to usake liye kara rahI hU~, usako | unakA vaha mauna, unakI vaha samatA kyA dayA kA dutkAra rahI hU~, jisako maiMne janma diyA hai| isaliye | niSedha kara rahI thI? kyA krUratA kA samarthana kara rahI apane jIvana ko bhI dhikkAratI huuN| saradAra ne kahA- | thI? nahIM, vaha krUratA kA samarthana thA, na kisI kA para yahA~ to koI hai hI nahIM, tuma kaha kisake liye | Adara bhAva, apitu vaha samatA mujhe to vastusthiti batA rahI ho? mA~ kahatI hai- yahA~ se kucha dUra baiThA hai na rahI thii| vaha ngn| vahI thA merA lar3akA, aba mai lar3akA bhI sarvArthasiddhi meM AcArya zrI pUjyapAda likhate haiM nahIM kaha sakatI, vaha bahuta duSTa hai| ghara chor3akara yahA~ | ki vaha nagna digambara mudrA hI paryApta hai vizva ke liye, bhAga aayaa| jaba taka ghara para thA, prajA kI rakSA karatA | vaha sahI-sahI rAstA batA sakatI hai, kintu usa nagna thA, yahA~ para A gayA to mA~ ko bhI bhUla gayA, mA~ | mudrA meM samatA kI chaTAyeM avazya AnI caahiye| cora ke Upara thor3I sI bhI upakAra kI dRSTi nahIM kI, eka | va sAhUkAra saba ke prati samAna bhAva jAgRta honA caahie| bola taka nahIM bolA vh| saradAra ne kahA- samajha gayA | andara vahI AtmA hai, vahI cetana hai, vahI sattA hai, jo hama pA~ca sau DAkU bhI abhI usI rAste Aye the, usake | bhagavAn ke samAna hai, yaha Upara kA AvaraNa utara jAye pAsa kucha nahIM milA, to usako patthara mArakara, naMgA| to andara vahI AtmA hai| rAkha meM chipI huI, rAkha meM kaha kara cale aaye| usa samaya bhI usake mukha se | dabI huI jvAlA ke samAna, bAhara rAkha hai kintu usako vacana nahIM nikale the| mA~ ne kahA-acchA! usa samaya | phUMka mAra do, andara vahI ujAlA, vahI uSNatA hai jo bhI kucha nahIM bolA, Apake sAtha bhI isI prakAra kA | tIna loka ko prakAzita kara sakatI hai, vaikArika pariNAmoM vyavahAra kiyA? saradAra bolA- mujhe to vaha bahuta pahu~cA | ko samApta kara sakatI hai| samajhane kI bAta yaha hai huA vyakti dIkha rahA hai, kyoMki mA~ ko samajha karake | ki yaha huI 'una munirAja kI samatA, mA~ kI mamatA mA~ ke liye kucha bhI nahIM khaa| hamane gAlI dI thI, aura una DAkuoM kI kSamatA, jinhoMne apane jIvana bhara para Apane to praNAma kiyA thA unake caraNoM meM, phira ke liye DAkUpana kI tilAMjali de dii|' bhI hamAre liye koI abhizApa nahIM thA aura Apake| aba maiM Apase pUchanA cAhU~gA ki ina sAmane baiThe laye koI varadAna nhiiN| aise vyakti kA maiM avazya darzana | DAkuoM kA Atma-samarpaNa kaba hogA? eka bhavana meM kruuNgaa| yaha kahakara vaha saradAra pahale mA~ ke caraNa | rahakara bhI DAkU bana rahA hai aura eka jaMgala meM rahakara chU letA hai| dhanya ho mA~! jo tumhArI kokha se isa prakAra | bhI DAkUpana chor3a detA hai| maiM kisako kahU~ DAkU, kisako kA putraratna utpanna huA, jisa vyakti kI dRSTi meM saMsAra | kahU~ lar3AkU aura kisako kahU~ AtmadRSTi rakhanevAlA samAna hai| jisa vyakti kI dRSTi meM samAnatA A jAtI | vyakti? maiM kucha bhI nahIM kara sakatA, kintu mAtra eka hai, vaha vyakti sAmanevAle vaiSamya ko bhI zraddhA ke rUpa | sUcanA to Apa logoM ko de sakatA hU~ ki yaha saMsAra jUna-julAI 2008 jinabhASita ||
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ asAra hai, isameM jaba taka samatA kI dRSTi nahIM AyegI / karake pratyeka vyakti kucha Adarza dhAraNa kara ske| isameM bandhuo, hamAre sAmane cAhe mahAvIra bhagavAn bhI A jAyeM to bhI hama unako pahacAna nahIM pAyeMge, kyoMki rAga kI dRSTi, dveSa kI dRSTi vItarAgatA ko grahaNa nahIM kara sakatI, usakI dRSTi meM vItarAgatA bhI rAga hai aura jisa vyakti kI dRSTi vItarAga bana gaI usa vyakti kI dRSTi meM rAga bhI vItarAgatA meM Dhala jAtA hai| koI sandeha nahIM ki isake liye puruSArtha ApekSita hai isake liye tyAga ApekSita hai, isake liye sahiSNutA kI AvazyakatA hai, saMyama va tapa kI AvazyakatA hai, kintu lakSya ho vItarAga-dRSTi kA / yaha hai asteya mahAvrata jisameM cora ko cora bhI nahIM khaa| AcArya kundakunda kahate haiM ki jo cora ko cora kahatA hai, vaha bhI bar3A cora hai| sAhUkArI sikhAnA hI eka mAtra acaurya mahAvrata hai saMsArI jIva yadyapi patita hai, pAvana nahIM hai, lekina pAvana banane kI kSamatA rakhatA hai, jisase hamAre meM itanI sahiSNutA A jAye ki cora ko bhI cora na kaheM, DA~Te nahIM, kintu DA~Tate huye bhI use sAhUkAra banane kA zikSaNa to deM hii| Apa DaoNyarekTa DA~Tane na laga jAyeM, vaha samatA dRSTi apane andara A jAye, jisase hamArI pariNati ujjvala ho, hamArI pariNati itanI sundara ho ki jagat ko bhI vaha sundara banA sake aura usa sundaratA kA digdarzana eka parivAra meM tIna hI sadasya the pati-patnI aura una kA eka beTA / javAna hone para dhUmadhAma se beTe kA vivAha kara diyA gyaa| bahU ghara meM AI / vaha dekhane meM bahuta suMdara thI / bolatI bhI bahuta mIThA thI, para apar3ha thii| apar3ha hI nahIM, nA samajha bhI thI / anapar3ha bahU aura zikSita sAsa eka dina par3ausa meM kisI ke yahA~ mauta ho gayI thI / sAsa kisI kArya meM vyasta thI / usane bahU ko bhejA vahA~ sAntvanA dene ke lie| bahU vahA~ gayI aura zAbdika sAntvanA dekara A gii| usane na duHkha vyakta kiyA aura na vaha roI / sAsa ne kahA / samajhAyA ki vahA~ ronA Avazyaka thA bahU / yoga kI bAta hai acAnaka dUsare hI dina par3ausa ke eka anya ghara meM putra kA janma huA / sAsa ne phira bahU ko vahA~ bhejA / sAsa ke batAye anusAra vahA~ pahu~ca bahU ne ronA zurU kara diyaa| kucha dera rotI rhii| pazcAt apane ghara lauTa aaii| ghara lauTI to sAsa ke pUchane para usane sAsa ko batAyA ki Apake kahe anusAra maiMne vahA~ jAte hI ronA zuru kara diyA thA / 12 jUna - julAI 2008 jinabhASita nindA kare stuti kare talavAra mAre, yA AratI maNimayI sahasA utAre / sAdhu tathApi mana meM samabhAva dhAre, bairI sahodara jinheM ika sAra sAre // bhagavAn mahAvIra svAmI kI jaya ! 'caraNa AcaraNa kI ora' se sAbhAra sAsa ne bahU ko phira samajhAyA 'kyA karatI ho? bahU vahA~ to tujhe prasanna hokara gIta gAnA cAhie thA, aba Age dhyAna rkhnaa|' bahU ne sAsa kI yaha bAta bhI bar3e dhyAna se sunii| phira eka dina kI bAta hai, vaha bahU aise ghara meM gayI jahA~ Aga laga gaI thI / usane sAsa ke kahe anusAra vahA~ gIta gAye aura prasannatA vyakta kI / anapar3ha bahU ke samayocita kArya na karane se usake kAryoM kI sabhI ne niMdA kii| vaha sarvatra ha~sI kI pAtra bnii| Avazyaka kAryoM ko samayocita karane ke liye buddhimattA Avazyaka hai| viveka aura buddhi ke abhAva meM aisI hI dazA hara ajJAnI kI hai| Avazyaka kArya karanA nahIM aura vAsanA kA dAsa banA rahatA hai| Avazyaka kArya hai- mana aura indriyoM ko samaya para ( viSayoM ke AdhIna hote samaya ) vaza meM karanA / jo aisA nahIM karate, maharSi unake kriyA kalApa dekhakara ha~sate haiN| saMkalana- suzIlA pATanI Ara. ke. hAUsa, madanagaMja- kizanagar3ha
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ kerala meM jaina dharma muni zrI abhayasAgara jI ( AcArya zrI vidyAsAgara jI - saMghastha ) bhAratIya saMskRti kI abhivRddhi meM jaina saMskRti / pUjA-arcanA sampanna ho rahI hai, kucha basadi (jina maMdira) kA bahumUlya yogadAna prAcIna kAla se hI rahA hai| maMdira, jIrNa-zIrNa ho cuke haiN| kinhIM meM se pratimAe~ sthAnAntarita mUrti, sthApatyakalA Adi ke sarvAMgINa vikAsa meM jainazramaNa hokara myUjiyama meM sthApita kI jA cukI haiM, to kucha paramparA kA prabhUta sthAna / yogadAna hai / tatsambandhI pramANa zvetAmbara evaM jainetara dharmAvalambiyoM dvArA parivartita ho kazmIra se kerala taka Aja bhI upalabdha haiN| sudUra dakSiNa cuke haiN| ina sabhI maMdiroM ke vistRta paricaya prApti hetu sthita kerala prAnta meM samaya-samaya para zramaNaparamparA ke ukta donoM pustakeM avalokanIya haiN| dvArA sthApita bastI (maMdira) aneka sthAnoM para avasthita haiM aura aneka sthaloM para sthApita hone ke pramANa dAnazAsana rUpa zilAlekhoM para utkIrNata haiN| kerala prAnta meM jaina basadi ( mandiroM) kI avasthiti (A) kAsaragoDe (Kasaragode, pina koDa - 670121 ) jile meM sthita jaina mandira 1. caturmukha basadi, bhaMgramaMjezvara (meMgalUra- karnATaka se 25 ki.mI. dakSiNa meM ) / 'kerala meM jainadharma : eka adhyayana' (keraladallI jainadharma : vandu adhyayana) kannar3a bhASA kI (DaoN. pI. DI. padmakumAra vI.vhI.esasI., e.eca., ema.e. jainAlaoNjI eNDa prAkRta, nivRttamAna nidezaka pazu vaidya sevA ilAke, naM. 1476, 'tIrthaMkara', sI eNDa DI blAka, pUrNahaSTi roDa, kuvempunagara, maisUra 570023, karnATaka, phona- 08212541672, mo. 098459-30542, prakAzaka- kanagiri prakAzana, kanakagiri - 571 128, jilA- cAmarAja nagara, karnATaka, prathama saMskaraNa-2006 mUlya-75/- pR. 8+72+12) pustaka meM prAcIna samaya meM aneka rAjavaMzoM, zrAvakoM Adi dvArA sthApita maMdira, mUrtiyoM Adi sambandhI vistRta paricayAtmaka evaM gaveSaNAmUlaka jAnakAriyA~ saMkalita haiM / isI prakAra se 'Jainism In Kerala' nAmaka a~grejI bhASA meM vhI. vhI. jinendra prasAda, vAyanADa, kerala (mo. 09447849518) dvArA san 2002 meM prakAzita eka anya pustaka meM bhI etad-viSayaka paricaya ke sUtra prApta hote haiN| DaoN. pI. DI. padmakumAra dvArA 33 kannar3a va 46 a~grejI sandarbha-pustakoM ke AdhAra se likhita ukta pustaka meM 15 sthAnoM para avasthita jinamaMdira evaM unameM sthApita jinabimboM ke citroM kA avalokana karane se yaha bhalIbhA~ti vidita hotA hai ki kerala prAnta meM Aja bhI jainadharma ke upAsaka zrAvakoM dvArA jinasaMskRti ke gaurava ko surakSita rakhA gayA hai| kerala prAnta ke vartamAna 14 jiloM meM se 8 jiloM meM tathA tamilanADu prAnta ke kanyAkumArI jile meM, jo pUrva meM kabhI kerala sTeTa se sambaddha thA, aise kula 9 jiloM meM 33 jaina maMdiroM ke ullekha milate haiN| unameM se kucha meM vartamAna meM jaina zrAvakoM dvArA vidhivat 2. pArzvanAtha svAmI basadi, maMjezvara (Manjeshwar 670 323) yaha maMjezvara se AdhA ki. mI. para jIrNa avasthA meM sthita hai / kannUra ( Kannur - 670001 / kaNNAnUraCannaanare ) jile meM sthita jaina maMdira talakkAu basadi / 4. 5. tirukkunnAve jaina basadi (vartamAna meM zivAlaya ) / (C) vayanADa ( Wayanad) jile meM sthita jaina maMdira anantanAtha svAmI basadi, varadUru (Varaduru ) 6. sulatAna batterI basadi, kiDaMganADu (Kidanganadu) yaDakkala guhAntara devAlaya (sulatAna batterI basadi ke nikaTa, ambaDavAyala roDa, yaDakkala guDDe Yadakkala Gudde ) | 7. 8. * candranAtha basadi, (panamaram nadI ke pAsa) puttaMgADI (Puttungadi) / 9. AdIzvara svAmI basadi mAnandavADI (Manandwadi) / AdIzvara svAmI basadi, (mAnandavADI se 8 ki.mI. dUra), putiyaDama / ( Putiyadam) 10. zAntinAtha basadi, beNNaguDu (Bennagudu) kambakA mArkeTa se 8 ki.mI. dUra, jaina sTrITa / 11. pArzvanAtha svAmI basadi, pAlukunnU (Palukunnu) / yaha aMjukunnU se 6 ki. mI. para mAnandavADI kalaveTTA mena roDa para hai| pArzvanAtha svAmI basadi, aMjukunnU (Anjukunnu) / jUna - julAI 2008 jinabhASita 13 (B) 3.
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12. anantanAtha svAmI basadi, anantakRSNapuram, / (F) tricUra jilA (Thrissur- 680 020) puDiyAramala adhyakSa- ema. pI. vIrendrakumAra, (pUrva | 23. candraprabhasvAmI basadi, peruvAserI (vartamAna meM durgA / kendrIya mNtrii)| maMdira ke rUpa meM sthit)| sAMsada- kAlIkaTa, janatA dala - esa., 27 keniMga | 24. bharata svAmI basadi, irinjAlakuDa (Irinjalakudalena, naI dillI-1100031 680 121) vartamAna meM parivartita hokara ayappAphona- (011-24672324,23715386, mo. 98681- svAmI-maMdira ke rUpa meN| 80585,98470-60703) / (G) yaranAkulam jilA sthAnIya patA- Ananda mandirama, pulliyAmAlA, nArtha | 25. kallilla bhagavatI kSetra (pUrva meM digambara jaina kSetra, kelapaTTA, vAyanADa, kerala phona- (04936) 202484, jahA~ hindU bhI pUjA hetu Ate the| vartamAna meM (0495) 2301393 / ___ zvetAmbara mNdir)| 13. kannaDI basadi (sundara kA~ca kA maMdira), kvttttmnndd| | 26. puganUrugiri dhaam| 14. candranAthagiri basadi, kalabeTA nagara ke pAsa, | 27. maTTAnaceri bsdi| mailaaddiipaar| (H) iDukkI jilA 15. tirunaillI devAlaya (vartamAna meM viSNu mNdir)| | 28. trimUrti beTTa / (D) kojIkoDa jilA (Kozhikode- 673001/(I) kanyAkumArI jilA (Kanyakumari- 629702, Kalicut) Tamilnadu) 16. punnavayalla koTTama, koDaMgalUra- Kodangalur se noTa- pUrva meM yaha jilA kerala sTeTa ke antargata ____ 5 mIla dUra, vartamAna meM mUrtiyA~ myUjiyama meM sthit| thaa| vartamAna meM yaha tamilanADu rAjya ke antargata 17. zvetAmbara jaina basadi, punnavayalla koTTam, pUrva meM digambara jaina maMdira, vartamAna meM parivartita hokara 29. nAgarAja svAmI kSetra, nAgarakoila 16vIM zatAbdI zvetAmbara jaina mNdir| ___ ke pazcAt hindU maMdira meM privrtit| (E) pAlakADa jilA (Palakkad- 678 001) 30. kva Turu jaina bsdi| 18. cimbacAla jaina basadi (AlatthUra-Alathur- 31. tirukaarnnttuumlai| 678541ke niktt)| 32. cittarAla bhagavatI devAlaya, cittarAla, tAlukA19. pallIkulam parambuvina basadi (cimbacAla jaina vilvnnkoddu| ___basadi se 7 ki. mI. para jIrNa-zIrNa avasthA 33. sucIndra kSetra (1008 khaMbevAlA jaina maMdira 13 vIM meM sthit)| zatI taka, aba bhagavatI maMdira ke rUpa meM zaiva 20. candranAtha basadi, jaina meDU, pAlakATa ke nikaTa, ./vaiSNava maMdira ke rUpa meM prsiddh)| cimbacAla basadi se 22 ki.mI. para sthit| ina jiloM ke atirikta kerala rAjya ke koTTAyam, 21. AlathUra jaina basadi (godApuram mandira), AlathUra- | AlappuDa, pattanaMttiTa, kollam evaM tiruvanantapuram jile Alathur- 6785411 bhI haiM, kintu unameM jaina maMdira nahIM haiN| 22. IzvarannakoDu basadi, vartamAna meM zekyIyAra bhagavatI prastuti-pavana kumAra jaina maMdira ke rUpa meN| pAlakADa-Palakkad se 18 ___nAgapura (mahArASTra) ki. mii.| 'zrutArAdhanA' prakAzita gatavarSa kuNDalapura meM sampanna zrutArAdhanA zivira meM pa. pU. AcAryazrI vidyAsAgara jI mahArAja dvArA vidvadvarga ko pradata samAdhAnaparaka udbodhanoM kI pustaka "zrutArAdhanA" prakAzita ho gaI hai| svAdhyAyazIla baMdhu apanA patA likhakara pustaka ma~gavA leveN| __mUlacanda luhAr3iyA, jayapura roDa, po. madanagaMja-kizanagar3ha (rAjasthAna) 305801 14 jUna-julAI 2008 jinabhASita
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ mana sthira karane kA upAya : svAdhyAyaH paramaM tapaH AryikA zrI suprabhAvatI jI (AryikA indumatI jI saMghasthA) vizva ke sAre prANI zAMti aura sukha cAhate haiN| "suSThu prajJAtizayArthaM, prazastAdhyavasAyArthaM, paramarAta-dina zAMti kI khoja meM lage huye haiM, lekina isa | saMvegArthaM, tapovRddhyarthaM aticAravizuddhyarthaM adhIyate vaijJAnika yuga meM mAnava kA jIvana yaMtra ke samAna bana hyAtmatattvaM jina-vacane iti vA svAdhyAyaH" buddhi baDhAne rahA hai| eka kSaNamAtra bhI zAMti nhiiN| vAstavika zAMti- | ke liye, prazasta vyavasAya ke liye. paramasaMvega ke liye. azAMti kA srota sthira-asthira citta meM hai, manomarkaTa | tapavRddhi ke liye Atmatattva kA yA jinavacana kA adhyayana ko vaza meM karane ke lie isa kAla meM svAdhyAya ke | karanA svAdhyAya kahalAtA hai| barAbara dUsarA koI tapa nhiiN| adhyAtma-unnati kA sAdhana | svAdhyAya kA mahatva eka svAdhyAya hI hai, isase vastusvarUpa kI prApti hotI svAdhyAyena samaM kiMcinna karmakSapaNaM kSama, hai, usI taraha AtmAnubhUti kI prApti hotI hai| yasya saMyogamAtreNa naro mucyate krmnnaa| __ asthira mana azAMti kA kAraNa hai, mana kI azAMti prazastAdhyavasAyasya svAdhyAyo vRddhikAraNam, se vyAvahArika kArya meM bhI saphalatA nahIM miltii| ataH teneha prANinAM nindyaM saMcitaM karma nshyti|| azAnta mana zAstrAbhyAsa se sthira hogA aisA AtmAnu- | saMcita karmoM kA nAza svAdhyAya se hotA hai| zAsana meM kahA hai svAdhyAya ratnatraya kA mUla hai anekAntAtmArthaprasavaphalabhArAtivinate, svAdhyAyAjjAyate jJAnaM jnyaanaattttvaarthsNgrhH| vacaHparNAkIrNe vipulnyshaakhaashtyute| tattvArthasaMgrahAdeva zraddhAnaM tttvgocrm|| samuttuMge samyakpratatamatimUle pratidinaM, tanmadhyaikagataM pUtaM tdaaraadhnlkssnnm| zrutaskaMdhe zrImAn ramayatu mnomrkttmmum|| cAritraM jAyate tasmintrayImUlamatha mtm|| anekAMtAtmaka phalaphUla ke bhAra se atyanta jhuke (siddhAntasAra, a. 11-21,22) huye, syAdvAdarUpI pattoM se vyApta vipulanayarUpI saikar3oM 'svAdhyAya se jJAna hotA hai, jJAna se jIvAdi tattvoM zAkhAoM yukta, atyanta vistRta zrutaskaMdha meM apane mana | kA saMgraha hotA hai, tattvasaMgraha se zraddhAna hotA hai, jJAna rUpI bandara ko ramAnA caahie| hotA hai, jJAna se cAritra hotA hai|' svAdhyAya saMsArasamudra satprarUpaNA (SaTkhaNDAgama) meM zloka naM. 47 meM | pAra karane ke lie nizchidra naukA ke samAna hai, kaSAyarUpI AcAryoM ne kahA hI hai ki jinhoMne siddhAnta kA uttama | aTavI ko jalAne ke lie dAvAnala hai, svAnubhUtirUpa prakAra se abhyAsa kiyA hai, aise puruSoM kA jJAna sUrya | samudra kI vRddhi ke lie pUrNimA kA candramA hai| jinasUtra kI kiraNoM ke samAna-nirmala hotA hai, aura jinhoMne apane | par3hane se mAnava ke hRdaya meM samyagjJAnarUpI sUrya kA udaya citta ko svAdhIna kiyA hai, vaha caMdramA ke samAna ujjvala | hotA hai, jisase mithyAtvarUpI andhakAra naSTa ho jAtA hotA hai aura paramAgama ke abhyAsa se meru ke samAna | hai| sva-para bhedarUpI vijJAna sarvatra phaila jAtA hai, jisase niSkampa anupama samyagdarzana bhI hotA hai| bhavyajana kA cittakamala vikasita hotA hai| buddhi kA phala Atmahita hai, svAdhyAya se Atmahita isa kalikAla meM jahA~ pratyeka mAnava anna kA hotA hai, nirantara bhaTakanevAlA mana svAdhyAya se sthira kITa banA huA hai, anna ko hI apanA prANa mAna rahA hotA hai| hai, aise jIvoM kA kalyANa karane ke lie svAdhyAya hI 'svAdhyAya' - 'sva' arthAta apane svarUpa kA parama tapa hai yaha buddhivanta AcAryoM kA kathana hai, kyoMki adhyayana karanA yA 'su' samyak rItyA 'A' samantAt | jinako rAta-dina kA bheda nahIM, heyopAdeya kA jJAna nahIM, adhIyate iti svaadhyaayH| jinakI zuddhAzuddha kI bhAvanA dUra huI, milA so khAyA, jaba cAhe jaisA-jo milA piyA, unake vicAroM meM kisI jUna-julAI 2008 jinabhASita 15
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAra kA bhedabhAva nahIM rahA, paMcendriya viSayoM kI vaasnaa| svAdhyAya kA phala yA unakI pUrti meM apanA amUlya jIvana samarpaNa karate| svAdhyAya ke parokSa aura pratyakSa ke bheda se do haiN| una jIvoM ke uddhAra ke lie svAdhyAya ko tapa kahA| prakAra ke phala hote haiN| unameM bhI pratyakSa phala sAkSAt hai| kevala tapa hI nahIM, parama tapa kahA hai| aura paramparA ke bheda se do prakAra kA hai| ajJAna kA karmamUlanAzaka vinAza, jJAnarUpI divAkara kI utpatti, deva aura manuSyAdi tapasyAbhyantare bAhye sthite dvAdaza tapAH, ke dvArA nirantara aneka prakAra se kI jAne vAlI abhyarthanA .. svAdhyAyena samaM nAsti na bhUto na bhvissyti|| aura pratyeka samaya meM honevAlI asaMkhyAtaguNI rUpa se bahvIbhirbhavakoTIbhiH vratAdyatkarma nazyati, karmoM kI nirjarA ise sAkSAt phala kahate haiN| prANinaH tatkSaNAdeva svAdhyAyAt kathitaM budhaiH|| ziSya-praziSyoM Adi ke dvArA kI jAne vAlI nirantara 'karmakSaya ke lie svAdhyAya ke samAna koI anya | aneka prakAra kI pUjA paramparAphala hai| tapa samartha nahIM, svAdhyAya ke saMyoga mAtra se karmamukta | parokSaphala bhI do prakAra hai- prathama abhyudaya aura ho jAtA hai| karmanAza karane ke lie karor3oM bhava taka | dUsarA niHzreyasa sukh| manuSya ko vrata dhAraNa karanA par3atA hai, kintu svAdhyAya sAtAvedanIyAdi suprazasta karmoM ke tIvra anubhAga se vahI karma tatkAla naSTa hotA hai|' svAdhyAya pariNAma- ke udaya se prApta huA indra, pratIndra, digindra, trAyastriMza vizuddhi kA kAraNa hai| svAdhyAya se pUrvabaddha nindya karma va sAmAnika Adi devoM kA sukha tathA rAjA, adhirAja, naSTa hote haiN| mahArAja, maNDalIka, ardhamaNDalIka, mahAmaNDalIka, jiNa-mohIMdhaNa-jalaNo tmNdhyrdinnpro| ardhacakrI, cakravartI pada kI prApti abhyudaya sukha hai tathA kammamalakalusapuruSo jiNavayaNamiyovahi suhyo|| arhantapada kI prApti niHzreyasa sukha hai| jinAgama moharUpI IMdhana ko bhasma karane ke lie ataH ajJAnarUpI andhakAra ke vinAzaka, bhavyajIvoM agni ke samAna hai, ajJAnarUpI gAr3ha andhakAra ko naSTa | ke hRdaya ko vikasita karanevAle tathA mokSapatha ko karaneke liye sarya ke samAna hai. dravyakarma-bhAvakarma kA prakAzita karanevAle siddhAnta (Agama) ko bhajo arthAt mArjana karane ke liye samudra ke samAna hai| svAdhyAya kro| bhagavatI zAradAdevI kA bhaNDAra aura usakI ___ 'ravi zazi na hare so tama harAya, so zAstra namo | mahimA nirAlI evaM vacanAtIta hai| bahuprIti laay|' 'AcArya zrI dharmasAgara abhinnada grantha' se sAbhAra pratiSThAcArya jayakumAra 'nizAMta' ko mAtR-zoka ttiikmgddh'| deza ke labdhapratiSTha pratiSThAcArya zrI paM. gulAbacaMdra jaina 'puSpa' kI dharmapatnI evaM pratiSThAcArya paM. jayakumAra jI nizAMta TIkamagar3ha kI mA~ zrImatI rAmabAI jaina kA 31 maI 2008 ko zAma 5 baje dharmadhyAnapUrvaka svargavAsa ho gayA hai| 10 maI 1926 ko lAra meM janmI zrImatI rAmabAI sAdA jIvana ucca vicAravAlI dharmaparAyaNa mahilA thiiN| Apake pA~ca putra haiM- zikharacaMdra jaina, zrI uttamacaMda jaina, zrI rAjakumAra jaina, zrI bra. jaya nizAMta jaina, DaoN. pradIpa jain| zrI paM. gulAbacandra 'puSpa' jI ke AvAsa 'puSpa bhavana' meM 03 jUna ko Ayojita zokasabhA meM madhyapradeza sarakAra kI ora se ma.pra. hasta-zilpa nigama ke adhyakSa zrI kapUracaMdra ghuvArA, vidvAnoM kI ora se zrI paM. pavana dIvAna murainA, zrI paM. rAjendra caMdAvalI, zrI paM. surendra bar3AgA~va, yuvA vidvAnoM kI ora se zrI paM. sunIla 'saMcaya' zAstrI, jaina milana kI aura se zrI jinendra ghuvArA, akhaleza satabhaiyA, pUrva vidhAyaka maganalAla tathA jaina tIrthakSetra droNagiri, nainAgiri, papaurA, AhAra jI, navAgar3ha ke padAdhikAriyoM ne, va anya saikar3oM gaNamAnya logoM ne zoka zraddhAMjali arpita kii| sunIla jaina 'saMcaya' 16 jUna-julAI 2008 jinabhASita
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharaNendra- padmAvatI pratiSThAgranthoM meM tIrthaMkaroM ke caubIsa yakSa aura / dharaNendra donoM eka vyakti nahIM haiN| caubIsa yakSiyoM ke nAma Ate haiN| ye hI zAsana deva- padmAvatI ke viSaya meM vicAra deviyA~ kahalAtI haiN| inameM se zrI pArzvanAtha svAmI ke yakSa kA nAma dharaNa aura yakSiNI kA nAma padmA yA padmAvatI likhA milatA hai / ye hI ve dharaNendra- padmAvatI mAne jAte haiM, jo nAga-nAgina ke jIva the, agni meM jalate hue jinako bhagavAn pArzvanAtha ne namaskAra mantra sunAyA thA, jisake prabhAva se ve dharaNendra padmAvatI hue the| isa prakAra kI Ama dhAraNA jainasamAja meM calI A rahI hai| kintu ina dharaNendra - padmAvatI ko agara hama pArzvanAtha kI yakSa-yakSI mAna lete haiM, to nIce likhI zaMkAyeM uThatI haiN| dharaNendra ke viSaya meM zaMkAyeM 1. dharaNendra to bhavanavAsI devanikAya ke antargata nAgakumAra jAti ke devoM kA indra mAnA gayA hai| use yakSa kaise kahA jA sakatA hai? 2. caubIsa yakSoM meM koI bhI yakSa aisA nahIM hai, jo kisI jAti ke devanikAya kA indra ho / taba yaha dharaNa yakSa hI nAgakumAroM kA indra dharaNendra kaise mAnA jA sakatA hai? 3. ina zAsana deva - deviyoM kA kathA-caritra kisI bhI prAmANika jaina Agama meM abhI taka dekhane meM nahIM AyA hai ki kisa vajaha se ye zAsana deva - deviyA~ mAnI gayI haiM? aisI sUrata meM dharaNendra aura usakI devI ko pArzvanAtha svAmI ke zAsana deva-devI mAnakara unakI yaha kathA pArzvanAtha - caritra meM batAnA sandehajanaka hai| arthAt yaha dharaNendra aura usakI devI pArzvanAtha kI zAsanadevadevI nahIM haiN| 4. trilokaprajJapti (prathama bhAga ke pRSTha 266) meM to pArzvanAtha ke yakSa kA nAma hI dharaNa na likhakara mAtaMga likhA hai| isake alAvA zvetAmbarAcArya hemacandra ne bhI apane banAye abhidhAnacintAmaNi- koza meM pArzvanAtha ke yakSa kA nAma dharaNa na likhakara pArzvayakSa nAma likhA hai / yahI nAma pUjAsAra digambaragrantha meM bhI likhA hai| yadi vAstava meM dharaNendra hI pArzvanAtha kA yakSa hotA, to ye nAma vedazAtroM meM nahIM pAye jAte / ataH dharaNa aura paM. milApacandra kaTAriyA prAcIna jainasAhitya meM to dharaNendra kI koI padmAvatI nAma kI devI huI hai, aisA ullekha nahIM milatA hai / trilokaprajJapti aura trilokasAra meM dharaNendra kI agradeviyoM ke koI nAma hI nahIM milate haiN| hA~, asurakumAroM ke indra camara aura vairocana kI agradeviyoM ke pA~ca-pA~ca nAma jarUra milate haiN| una nAmoM meM 'padmA nAma kI agramahiSI vairocana ke batAI hai| dharaNendra ( nAgakumAroM ke indra) ke nahIM batAI hai| harivaMzapurANa sarga 22 zloka 54, 55, 102 meM dharaNendra kI deviyoM ke nAma diti aditi likhe haiM / padmAvatI nahIM likhA hai / akalaMkAcArya kRta rAjavArtika meM dharaNendra kI agradeviyoM kI chaha saMkhyA batAI hai, para unake nAma nahIM likhe haiM / AcArya guNabhadra kRta uttarapurANa ke parva 73 zloka 141 me likhA hai ki- "nAga, nAginI marakara nAga kA jIva dharaNendra aura nAginI kA jIva usakI patnI huA / " itanA hI likhA hai / yahA~ bhI patnI kA nAma nahIM likhA hai / bhagavAn pArzvanAtha ke upasarga nivAraNa ke liye ve Aye the, usa prasaMga meM bhI uttarapurANa meM padmAvatI nAma kA ullekha nahIM kiyA gayA hai| yaha bhI nahIM kaha sakate hai ki saMkSipta kathana karane kI vajaha se padmAvatI kA nAma nahIM likhA gayA hai, kyoMki isI parva ke anta meM maMgalarUpa se aneka padya likhe gaye hai| unameM bhI upasarga-nivAraNa kA jikra karate hue AcArya guNabhadra ne tIna jagaha " dharaNendra kI devI" itanA mAtra hI likhA hai, mUlapATha meM kahIM bhI padmAvatI nAma nahIM likhA hai| isase spaSTa siddha hotA hai ki anya AcAryoM kI taraha guNabhadra kI dRSTi meM bhI dharaNendra kI devI padmAvatI nAma kI nahIM thii| dUsarA nAma bhI unhoMne nahIM diyA, isase yahI mAlUma par3atA hai ki guNabhadra kI paramparA meM dharaNendra kI deviyoM ke nAma viccheda ho cuke the / yahI kAraNa hai, jo trilokaprajJapti, trilokasAra aura rAjavArtika meM dharaNendra kI deviyoM ke nAma likhe milate haiM / jUna - julAI 2008 jinabhASita 17
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArya samaMtabhadrakRta svayaMbhUstotra meM bhI pArzvanAtha / paramparA se bhI aisA kathana calA A rahA ho| inhIM kA kI stuti meM 'dharaNa' kA to ullekha hai, para padmAvatI anusaraNa bAda ke kucha graMthakAroM ne bhI kiyA hai| drAvir3akA nahIM hai| saMgha ke sAdhuoM kI gaNanA maThapati-sAdhuoM meM kI jAtI __aura to kyA zvetAMbarAcArya hemacandrakRta triSaSTi | hai| ye sAdhu jAgIreM rakhate haiN| saMghabheda hone se drAvir3asaMgha zalAkA puruSa carita ke pArzvanAthacaritra meM bhI nAga- | aura mUlasaMgha kI mAnyatAoM meM bhI kahIM-kahIM pharka rahatA nAginI kA marakara dharaNendra aura usakI devI honA to | hai| yahI kAraNa hai, jo drAvir3asaMghI vAdirAjakRta pArzvanAthalikhA hai, para devI kA nAma padmAvatI vahA~ bhI nahIM | caritra kA kathana mUlasaMghI guNabhadrakRta uttarapurANa se kahIMlikhA hai| kahIM milatA nahIM hai| zrI pArzvanAtha para upasarga karanevAle ina saba bAtoM se hama isI niSkarSa para pahu~ce hai | kamaTha ke jIva kA nAma vAdirAja ne bhUtAnanda nAma kA ki jaba zrI pArzvanAtha svAmI ke dharaNa nAma ke yakSa | asurajAti kA deva likhA hai, jaba ki uttarapurANa meM ko dharaNendra karAra de diyA, to unhIM bhagavAn kI yakSiNI | saMvara nAmaka jyotiSIdeva likhA hai| bhUtAnanda yaha nAma padmAvatI ko bhI dharaNendra kI devI padmAvatI banA diyA | bhI trilokasArAdi graMthoM meM asuroM meM na likhakara nAgakumAroM hai| aisA karate hue yaha bhI nahIM socA ki kyA pratyeka | meM likhA hai| tIrthaMkara kI yakSa-yakSI kA Apasa meM dAmpatyasambandha hai? isa sAre UhApoha se yaha prakaTa hotA hai ki zrI isaliye na to dhAraNa yakSa dharaNendra hai aura na padmAvatI | pArzvanAtha svAmI ke jo yakSa-yakSiNI dharaNa aura padmAvatI yakSiNI hI dharaNendra kI devI padmAvatI hai| ke nAma se kahe jAte haiM, ve nAga-nAginI ke jIva dharaNendra aisA mAlUma par3atA hai ki dharaNendra padmAvatI kI | aura usakI devI se bilkula bhinna haiN| yAnI yaha dharaNendra yaha kalpanA mUlasaMgha se bhinna drAvir3Adi saMgha-vAloM ne | aura usakI devI jo ki nAga-nAginI ke jIva the, pArzvanAtha kI hai| malliSeNa (bhairava-padmAvatI-kalpa ke kartA),| bhagavAn kI zAsanadeva-devI nahIM haiN| aura jahA~ inako vAdirAja (pArzvanAthacarita ke kartA) jo ki drAvir3asaMghI | pArzvanAtha kI zAsana deva-devI likhA hai, vaha ajIba the, unhoMne aisA kathana kiyA hai| sambhava hai unakI guru- | mela kiyA hai, vaha kathana mUlasaMgha kA nahIM hai| 'jaina nibandha ratnAvalI' se sAbhAra jaina saMgaThana kI yAcikA para keMdra ko noTisa | zrI varNI di. jaina gurukula jabalapura kA sarvazreSTha parIkSAphala naI dillii| vizva jaina saMgaThana dvArA jainadharma ko ma.pra. borDa parIkSA maNDala bhopAla se mAnyatA prApta alpasaMkhyaka dharma ghoSita karAne ke lie dAyara yAcikA zrI varNI digambara jaina gurukula uccatara mAdhyamika vidyAlaya para dillI ucca nyAyAlaya ne keMdra sarakAra, cAra keMdrIya evaM chAtrAvAsa kakSA 10vIM evaM 12vIM varSa 2007-08 maMtrAlaya aura rASTrIya alpasaMkhyaka Ayoga ko noTisa jArI kA parIkSA-pariNAma zatapratizata rhaa| kie haiN| saMgaThana ke adhyakSa zrI saMjaya jaina ne kahA ki kakSA 10vIM meM chAtra piyUSa jaina ne 90pratizata evaM yAcikA meM hamane kevala dhArmika AdhAra para alpasaMkhyaka chAtra rauzana jaina ne 88 pratizata aMka prApta kiye| ghoSita karane kI mA~ga kI hai, tAki hama jaina tIrthoM para isI taraha kakSA 12vIM meM gaNita viSaya se chAtra ho rahe atikramaNa ko roka sakeM, zikSaNa saMsthAna ke saMcAlana | vaibhava jaina ne 79 pratizata aMka evaM pradIpa jaina va devendra meM svAyattatA prApta kara sakeM va hajAroM varSoM se pracalita | jaina ne 77 pratizata aMka prApta kiye| isI prakAra kAmarsa jainadharma kI svataMtra pahacAna banAe rakha skeN| unhoMne keMdra saMkAya se chAtra prazAMta jaina ne 81 pratizata va gaurava jaina sarakAra para jainadharma kA astitva miTAne kA Aropa lagAte ne 80 pratizata aMka prApta kara saMsthA kA nAma svarNa akSaroM hue kahA ki jaina dharma ke prAcIna va svataMtra dharma hone meM likha diyaa| bA.bra. jineza bhaiyA jI ne baccoM kI ujjvala bhaviSya ke aneka akATya pramANa upalabdha haiN| ina pramANoM ko kaI rAjya sarakAroM aura nyAyAlayoM ne bhI svIkAra kiyA kI kAmanA ke sAtha kahA ki hamArA uddezya samAja ke pichar3e hue evaM Arthika sthiti se kamajora chAtroM ko ucca hai| zikSA pradAna karanA hai| 'navaduniyA' bhopAla, 242 008 se sAbhAra vyavasthApaka- brajeza caMderiyA 18 jUna-julAI 2008 jinabhASita
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ digambara jaina muni zrI sumeracandra jaina zAstrI ema. e. sAhityaratna, dillI pANiH pAtraM pavitraM bhramaNaparigataM, bhaikssmkssyymnnN,| meM pravacana karate haiN| yadi sTeTa ke mahArAja upadeza sunane vistIrNaM vastramAzAdazakamacapalaM, tlpmsvlpmurvii| | ke icchuka hoM, to yahIM pdhaareN| mahArAja buddhimAna the, yeSAM niHsaGgatAMgIkaraNapariNatiH, svAtmasaMtoSiNaste, unhoMne kahA muni- zrI! maiM to upadeza sunane ke liye dhanyAH sanyastadainyavyatikaranikarAH karma nirmuulynti|| A sakatA hU~, para mere ranavAsa meM jo rAniyA~ haiM, rAjya (bhartRhari-vairAgyazataka) | karmacArI haiM, ve sabhI nahIM A skte| Apake yahA~ padhArane jinakA hAtha hI pavitra vartana hai, bhikSAzuddhi se | se dharma kI prabhAvanA aura ahiMsAtmaka vicAradhArA kA prApta anna hI jinakA bhojana hai, dazoM dizAyeM hI jinake pracAra hogaa| AcArya mahArAja vivekI aura dUradarzI the| vastra haiM, sArI pRthvI hI jinakI zayyA hai, ekAnta meM | unhoMne ni:saMkoca rAjadarabAra meM jAnA svIkAra kiyaa| niHsaMga rahanA hI jo pasanda karate haiM, dInatA ko jinhoMne | pariNAma yaha nikalA ki gujarAta kI aneka sTeToM ke chor3a diyA hai tathA jo karmoM ko nirmUla karate haiM aura | rAje, rAjakuMvara Adi unake kaTTara bhakta bana gaye aura apane hI meM santuSTa rahate haiM, ve puruSa dhanya haiN| unake janma divasa para ahiMsA ke nAma se avakAza mahAn adhyAtmavettA aura kuzala tArkika AcArya | karane lge| . amRtacandra sUri ne puruSArthasiddhyupAya grantha meM batAyA hai bhagavAn mahAvIra svAmI ke pazcAt ar3hAI hajAra "jo yatidharma ko chor3akara prathama gRhastha dharma kA upadeza | varSoM ke kAla meM di. jaina mani samAja kA siMhAvalokana detA hai vaha jinazAsana meM nigraha sthAna ke yogya hai|" kareM, to vidita hogA ki jaba jaba hamArA sAdhu samAja kisI bhI dharma kA prabhAva aura pracAra jitanA sAdhuoM prabhAva-zAlI hua tabhI janatA kI cAritra-jJAna ke samujjvala dvArA huA hai, utanA gRhasthoM dvArA nhiiN| jaba hamArA sAdhu- prakAza aura ratnatraya ke prati zraddhA bar3hatI gii| bhagavAn samAja vaktA, taponiSTha, prabhAvazAlI aura loka-kalyANa | mahAvIra ke pazcAt 683 varSoM taka aMga pUrva ke jJAtA karane meM agrasara rahA, tabhI jina zAsana kI vijaya patAkA hote rhe| unake pazcAt 110 varSa taka vyavadhAna A ga~jatI rhii| AcArya samantabhadra. akalaMka-deva. syAdrAda gyaa| tadanantara arhanaMdi jaise yuga pravartaka kuzala yatIzvara vidyApati vidyAnaMdi, vAdIbhasiMha jaise yati-puMgava rahe, tabhI | huye, jinhoMne munisaMgha meM sAhityaracanA ke sambandha meM ahiMsA aura anekAnta kI dundubhi bjii| lagabhaga cAlIsa | aisI spardhA jagAI ki jisake phalasvarUpa eka se bar3hakara varSa pUrva jaba AcArya zAntisAgarajI mahArAja kA dillI mahAn mahAn AcArya huye, jo naiyAyika, vAgmI, kavi, meM padArpaNa huA, taba dillI aura naI dillI donoM sthAnoM tapasvI hote huye siddhAnta- viSayoM ke pAraMgata the| ke pramukha bAjAroM, sarAkarI bhavanoM, aura galiyoM meM AcArya AcArya kundakunda svAmI kI pratibhA kA kyA mahArAja ke saMghasahita phoTo khIMce gye| kisI ne yaha | kahanA! adhyAtmaviSayoM para unhoMne apUrva vAGmaya kI carcA kI ki AcArya mahArAja ko phoTo khiMcavAne kA racanA kii| di. jainadharma kA naye rUpa se utthAna kiyaa| bar3A zauka hai| yaha carcA AcArya mahArAja ke kAnoM meM AcArya umAsvAmI, samantabhadra, yativRSabha, vIrasena, jinasena, par3I, unhoMne kahA bhAI mere koI ghara bhI nahIM hai| maiM | | akalaMka, vidyAnaMdi, prabhAcandra jaise RSipuMgava huye, jinhoMne ina phoTuoM ko kahA~ lgaauuNgaa| merA Azaya itanA hI | apane jIvana kA lakSya sarasvatI kI sevA kA bnaayaa| hai ki sAdhu samAja para kisI prakAra vihAra meM rukAvaTa | aitihAsika kAla se hI digambaramuni-paramparA na pdd'e| ye citra usake pramANa svarUpa samajhe jaay| | lagAtAra calatI rhii| jaba bhArata meM naMdoM kA rAjya thA, manojJa sAdhu, prabhAvazAlI vaktA, muni zrI kunthusAgara | ve jainadharma ko dhAraNa karate the| unhIM nandoM meM zaka nanda jI mahArAja ko sudAsanA sTeTa ke mahArAja ne rAjabhavana | rAjA di. jaina muni ho gye| maurya samrAT candragupta, jIvana meM pravacana karane ke liye AmaMtrita kiyA, to munizrI | ke antima samaya meM apane guru bhadrabAhu kI sevA ke ne yaha kahakara TAla diyA ki hama loga Ama janatA | liye dakSiNa cale gaye aura vahA~ jainezvarI dIkSA grahaNa jUna-julAI 2008 jinabhASita 19
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ karake svarga ko prApta huye / jaba sikandara sasainya yUnAna | nakSatra the| muni madanakIrti rAjA arjunadeva ke guru the / ko vApisa lauTA to muni kalyANaka ko bhI apane kavivara AzAdhara jI ne aneka sAdhuoM ko jaina siddhAnta sAtha le gyaa| suMga aura Andhra vaMzI rAjAoM meM hAla meM nipuNa bnaayaa| vizAlakIrti mahArAja ke ziSya aura pulumAdi jaise jaina rAjA huye, jinake samaya IsvI madanakIrti muni - rAja ne zAstrArtha karake mahApramANIka kI pUrva prathama zatAbdI meM eka digambara jainAcArya bhRgu kaccha padavI paaii| gujarAta ke prasiddha nagara aMkalezvara meM bhUtibali se yUnAna deza ko gaye / yavana chatrapa videzI rAjAoM meM aura puSpadantAcArya ne Agama granthoM kI usa samaya racanA manendra ( MENADER ) nAmaka eka prasiddha rAjA huA, kI thii| paTanA meM solaMkI siddharAja kI sabhA meM digambara jisane nirgrantha muniyoM se dharmatattva sunA aura jainadharma meM jainAcArya kumudacandra kA devasUri zvetAmbarAcArya se zAstrArtha dIkSita ho gyaa| mathurA meM kaMkAlI TIle se prApta aneka prasiddha hai / digambara jainAcArya jJAnabhUSaNa jI ne dakSiNa digambarajaina mUrtiyA~ aisI milI haiM, jinake nirmANakartA bhArata ke prAntoM meM jainadharma pracArArtha aneka upadezakoM videzI zaka rAjA huye, jinhoMne jainadharma ko aMgIkAra ko niyukta kraayaa| inake ziSya zrI zubhacandrAcArya hue kara liyA thA / jinhoMne aneka granthoM kI racanA kii| ve advitIyavAdI aura aura kuzala tArkika the| inakA sambandha dillI se vizeSa rhaa| candele rAjA madanavarmadeva ke samaya meM digambaramuni-dharma unnata rUpa meM thA / terahavIM zatAbdI meM anantavIrya nAma ke AcArya hue| inake upadeza se padmanAbhadharmakAyastha kavi ne yazodharacaritra kI racanA kI ! rAjapUtAnA, madhyaprAnta, baMgAla Adi prAntoM meM di. muni nirdvandva vicaraNa karate the| ajamera ke cauhAna rAjAoM meM digambara jainadharma kA Adara thaa| muni padmanaMdi aura zubhacandra ke upadeza se pRthvIrAja aura mahArAjA somezvara ne bijoliyA ke pArzvanAtha maMdira ke liye do gA~va arpita kiye / digambara jainAcArya zrI dharmacandra jI kA mahArANA hamIra sammAna kiyA karate the / jaba AThavIM zatAbdI ke uparAnta dakSiNa bhArata meM digambara jainoM ke sAtha atyAcAra hone lage, to unhoMne apanA kendra uttara bhArata bnaayaa| rAjarSi bhartRhari ke vairAgyazataka, mudrArAkSasa nATaka, golAdhyAya Adi vaidika granthoM meM di. dharma kI prazaMsA aura ullekha milatA hai| dakSiNa bhArata sadaiva di. jainadharma kA kendra rahA hai| bhagavAn bAhubalI kI manojJamUrti zramaNabelagolA, kArakala, veNUra isake ujjvala udAharaNa haiM / dakSiNa madurA kA munisaMgha prasiddha hai, jisakI uccakoTi kI AsthA, sAhitya - nirmANa kI prabala preraNA ke kAraNa tamilasAhitya vizva kA dedIpyamAna preraNAspada sAhitya hai| tiruvallUkara, maNimekhalA, tamilaveda isake udAharaNa haiN| AcArya sihanaMdi jaise pratApI munirAjoM ke AzIrvAda se hoyyasala aura gaMgavaMza kI nIMva pdd'ii| viSNuvardhana se parAkramI mahArAjA, cAmuNDarAya jaise prabala senApati isake dIptamAn udAharaNa haiN| rAjA amoghavarSa ko jainazAsanamaya banAne kA zreya vIrasena bhikSurAja khAravela ne puSyamitra ko parAsta karake jaba kumArI parvata para RSiyoM kA mahAsammelana kiyA, to usa sammelana meM samasta deza ke vibhinna bhAgoM se hajAroM muni - rAja ekatrita hue| usa kAla meM mathurA, ujjaina, zrAvastI, rAjagRha, jainadharma ke kendra the, jahA~ sAdhuoM ke saMgha vidyamAna the| jaba samrAT harSa bhArata meM rAjyazAsana karate the, usa samaya digambara muniyoM kA sadbhAva thaa| rAjakavi bANa ne apane granthoM meM ullekha kiyA hai ki rAjA jaba gahana jaMgala meM jA pahu~cA, to vahA~ usane aneka taraha ke tapasvI dekhe| unameM nagna digambara Arhata jaina sAdhu bhI the / harSa ne apane mahAsammelana meM unheM zAstrArtha ke lie bulAyA thA aura ve bar3I saMkhyA meM upasthita hue| madhyakAlIna hindUrAjya meM digambara muniyoM kA sadbhAva rhaa| jainAcArya vappasUri ne kannauja nareza dvArA sammAna pAyA / zrAvastI kA suhRddhvaja jaina nareza thA, jisake samaya meM digambara muniyoM kA loka kalyANa meM nirata rahanA svAbhAvika hai| zaurIpura kA rAjA jitazatru jIvana ke antima samaya meM munidharma ko agIkAra karake zAntikIrti ke nAma se prasiddha huA / paramAravaMzIya rAjAoM meM muMja aura bhoja atyadhika prasiddha haiM / ve donoM hI vidyA- rasika the| kavi dhanapAla aura unake choTe bhAI jainadharma meM dIkSita huye / khyAtiprApta AcArya zubhacandra ne bhI rAjyapATa tyAga kara jainazvarI dIkSA svIkAra kI / digambara jainAcArya amitagati bhI isI kAla meM huye| nItivAkyAmRta aura yazodharacaritra jaise viziSTa granthoM kA nirmANa karane vAle udbhaT vidvAn zrI somadeva sUri isI kAla meM hue| bhagavAn RSabhadeva kI bhakti se otaprota prakhara tapasvI mAnatuMga AcArya isI kAla ke jyotirmaya 20 jUna - julAI 2008 jinabhASita
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura jinasena jaise diggaja mahArathiyoM ko hai, jinake upadeza / vijayI hue| haidarAbAda Adi musalima riyAsatoM meM muniyoM ke bihAra para pratibandha lagA diyaa| samAja ke netAoM ne munidharma kA sahI svarUpa samajhAkara una adhikAriyoM ko unakA bhakta banA diyaa| pratibhAzAlI sAdhu kunthusAgara jI mahArAja ne sudAsanA, aluA, maNikapurA, sirohI Adi riyAsatoM meM bhramaNa karake ahiMsAtmaka bhAvanAoM ko jAgRta karane meM atyanta gauravazAlI kArya kiyA / AcArya sudharmasAgara jI ne sabhI munirAjoM ko zikSaNa dekara suyogya jJAnI banAyA | AcArya mahAvIrasAgarajI nemisAgarajI, namisAgara jI, AcArya mahAvIra kIrti jI, AcArya zivasAgarajI evaM vartamAna sAdhu A. dharmasAgarajI, AcAryakalpa zrutasAgara jI, AcArya dezabhUSaNa jI, AcArya vimalasAgara jI, parama prabhAvaka muni vidyAnanda jI Adhunika munimaNDala ke aise pratinidhi haiM jina para sAre deza ko garva hai| ye sabhI apane prabhAva se janasAdhAraNa meM vIrazAsana ko lokapriya banAne meM agrasara haiN| aneka AryikAyeM, kSullikAyeM, elaka, kSullaka, brahmacArI Aja deza ke vibhinna bhAgoM meM vihAra kara rahe haiN| ina sabake dvArA jJAna aura cAritra kI apUrva unnati ho rahI hai| ke kAraNa mahArAjA svayaM jIvana ke antima samaya munidIkSA aMgIkAra karate haiN| ratna, panna, polla jaise karnATaka sAhitya kI vibhUti kaviratnoM ko janma dene kA zreya isI maisUra kI svarNamayI bhUmi ko hai jahA~ khAnoM se sonA aura nagaroM se ahiMsAtmaka ratnoM kI nidhi prakaTa hotI hai| bhagavAn mahAvIra svAmI kA samavazaraNa dakSiNa bhArata phuNcaa| vahA~ kA rAjA jIvandhara jainadharma meM dIkSita hokara muni ho gayA / dakSiNa meM muniyoM kI avicchinna paramparA sadA se calI AI hai / yatIndra kundakunda, umAsvAmI, samantabhadra, pUjyapAda, jainAcArya siMhanaMdi, jinhoMne gaMgabAr3I kA rAjya sthApita kiyA, zrIvAdIbhasiMha, zrInemIcandrAcArya, akalaMkadeva, jinasenAcArya, vidyAnadi, vAdirAja, devakIrti, zrutakIrti, zubhacandra, prabhAcandra, dAmanaMdi, jinacandra, yazaH kIrti, divAkaranandI, kalyANakIrti Adi diggaja AcArya huye, jo atyanta pratibhAzAlI aura digambarajainasaMgha ke cUr3AmaNi the| tamilasAhitya kA nirmANa karanevAloM meM vajranaMdi, RSabhAcArya Adi prasiddha haiM / rAjyavaMzoM meM kadamba, vAdAmI, rASTrakUTa, hoyyasala, cAlukya, gaMga Adi jo rAjA huya unake dvArA aneka digambara RSipuMgava sadaiva sammAnita hote / jaba vardhA ke mahAjana bandhu dakSiNa bhArata ke puMDakottama sTeTa ke daure para gaye, to unhoMne pAyA ki isa choTI riyAsata meM muniyoM ke aise kendra the, jahA~ sAdhu rahakara AsapAsa pracArArtha jAte the| musalamAnI kAla meM sAdhuoM kA sadbhAva juganU ke prakAza kI taraha yatra-tatra kvacit hI rahA / cAritracakravartI AcArya zAMtisAgarajI mahArAja se 45 varSa pUrva saMghabhaktaziromaNi seTha pUnamacanda ghAsIlAla jI evaM unake suputroM ne uttara bhArata meM padArpaNa karane tathA tIrtharAja sammedazikhara kI yAtrA karane kI prArthanA kI to unhoMne saharSa svIkAra karake eka naye svarNayuga kA sUtrapAta kiyA / kaviratna paM. bhUdharadAsa jI jaise munibhaktoM ne munirAjoM ke kabhI darzana nahIM kiye the, tabhI to bhakti se tanmaya hokara kahate the- 'te guru mere ura vaso, je bhava jaladhi jhaaj|' hama logoM kA tIvra puNyodaya hai ki hamane AcArya mahArAja aura unakI tejasvI ziSya paramparA ke sAkSAt darzana karake apane netroM ko saphala kiyA hai| vartamAnakAlIna munirAjoM meM morenA muni anaMtakIrti mahArAja, ArA meM zubhacandra aura zivabhUti jI, agni kI tIvra jvAlA se saMtapta hone para bhI samabhAva se kaSTa saha ghoropasarga AcArya dezabhUSaNa jI mahArAja bhagavAn mahAvIra svAmI kI 2500 vIM nirvANa mahotsava rASTrIya kameTI kI prathama baiThaka meM pArliyAmenTa bhavana meM pdhaare| unake vaktavya kA acchA prabhAva pdd'aa| aba deza ke kisI bhI bhAga meM munivihAra para pAbandI nahIM laga sakatI / Aja digambara jaina sAdhuoM kI saMkhyA Der3ha sau ke lagabhaga hogii| kucha loga unakI AlocanA karate haiN| sudhAra kI bhAvanA se AlocanA karanA burA nahIM hai, parantu chidrAnveSaNa karanA burA hai| hamAre sAdhusamAja meM kamI ho sakatI hai| gRhastha aura sAdhu donoM mikara usakA nirAkaraNa kara sakate haiN| AvazyakatA hai sAdhu samAja meM dhArmika zikSaNa kii| nyAya, vyAkaraNa, siddhAnta aura adhyAtma viSayoM kI unheM pUrI jAnakArI ho / jJAnArAdhana meM unakI ruci jagAnA hamArA prathama karttavya hai / isake binA sAdhu samAja meM jIvana zakti jAgRta nahIM ho sakatI / 1 saMgha choTe-choTe hoM, kyoMki bar3e saMgha sabhI sthAnoM para rahane meM kaThinAI kA kAraNa bana jAte haiN| choTe saMghoM dvArA vibhinna sthAnoM ko adhika lAbha ho sakatA hai| saMgha meM eka kuzala vyutpanna vidvAn avazya ho / nagaroM kI apekSA dehAtoM meM pracArakarttA vizeSa ho / aba sabhI dharmoM ke anuyAyI adhyAtma aura zAntivardhaka tattvoM ke jUna - julAI 2008 jinabhASita 21
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhilASI haiN| AvazyakatA hai kisI kI AlocanA na / AcArya somadeva sUri ne kahA hai karake apane ahiMsAtmaka siddhAntoM kA sarala rUpa meM varNana kiyA jAya / janatA para sAdhusamAja kA prabhAva par3atA hai / sAdhu maMgalasvarUpa haiN| AvazyakatA hai vartamAna munisamAja apane sammukha samantabhadra, akalaMka aura vidyAnaMdi jaise munipuMgavoM kA Ardaza rkkheN| aise munirAja jahA~ pahu~cate haiM, vahIM subhikSa rahatA hai| muniyoM kA yaha mAhAtmya haipadminI rAjahaMsAzca, nirgranthAzca tapodhanAH / ataH jaise bane muni dharma kI rakSA karanI cAhiye / yaM dezamupasarpanti, durbhikSaM tatra no bhavet // | ' Namo loe savva sAhUNaM' kAle kalau cale citte, dehe cAnnAdikITake / etaccitraM yadadyApi, jinarUpadharA narAH // isa samaya kalikAla hai| sabhI ke citta calAyamAna rahate haiN| zarIra anna kA kIr3A bana gayA hai| aise vikaTa samaya meM nagna digambara jina rUpa ko dhAraNa karanevAle puruSa haiM, yahI Azcarya hai| 'AcArya mahAvIrakIrti smRtigrantha' se sAbhAra nyUja pATanI jI rASTrIya surakSA avArDa se puraskRta sarvisa madanagaMja - kizanagagar3ha 6 mii| rASTrapati zrImatI pratibhA pATila ne maMgalavAra ko naI dillI ke vijJAna bhavana meM Ayojita eka vizeSa bhavya samAroha meM Ara. ke. mArbala grupa ke ceyaramaina azoka pATanI ko 'nezanala saiphTI avArDa mAinsa - 06' ke labdhapratiSTha sammAna se puraskRta kiyA hai| zrI pATanI ko Ara. ke. mArbala prA. li. kI morabar3a mArbala mAinsa meM khanana-surakSA ke mApadaNDoM kI dRSTi se kie jAnevAle surakSA intajAmAta evaM nyUnatama durghaTanA dara hetu sarvopari va utkRSTa kArya pariNAma die jAne para ukta rASTrIya stara ke sammAna se navAjA gayA hai| bhArata sarakAra ke zrama evaM rojagAra maMtrAlaya se sambaddha khAna surakSA mahAnidezAlaya dillI kI ucca starIya cayana samiti ne deza ke vibhinna bhAgoM kA daurA karake mArbala prasaMskaraNa va khanana ko lekara kArya kara rahe vyApArika pratiSThAnoM ke kArya sthala kA bhautika sarve va muAyanA kara varSa 2006 ke lie 'rASTrIya surakSA avArDa' (mAinsa) ke lie Ara. ke. mArbala kA cayana kiyA thaa| cayana samiti ne isake sAtha pUrva meM varSa 2004 ke lie bhI isI kampanI ko sarvopari karAra diyA hai| donoM hI cayanita varSoM 2004 va 2006 ke tahata Ara. ke. mArbala ke ceyaramaina azoka pATanI ko rASTrapati pratibhA pATila dvArA rASTrIya stara ke avArDa se puraskRta va sammAnita kie jAne para samUce mArbala udyoga va vizeSakara kizanagar3ha mArbala siTI meM harSa kI lahara vyApta hai| 'dainika navajyoti' ajamera, 7 maI 2008 se sAbhAra 22 jUna - julAI 2008 jinabhASita Arona ( gunA, ma.pra.) meM samyagjJAna vidyA prazikSaNa zivira kA Ayojana parama pUjya AcArya zrI vidyAsAgara jI mahArAja ke prabhAvaka ziSya muni zrI ajitasAgara jI mahArAja evaM ailaka zrI vivekAnanda sAgara jI mahArAja kA grISmakAlIna pAvana pravAsa hama Arona nagaravAsiyoM ko milA isa varSa ke grISma kAla me munizrI ke sAnnidhya meM evaM nirdezana meM dasa divasIya samyagjJAna vidyA prazikSaNa zivira kA Ayojana 15 maI se 25 maI 2008 taka kiyA gayA isameM jainasiddhAnta pravezikA ke bhAga 1, 2, 3 evaM dravyasaMgraha, tatvArthasUtra, pUrvArddha kA adhyayana karAyA gayA jisameM 300 zivirArthiyoM ne bhAga liyA isa grISmakAla ke daurAna 7 maI ko akSayatRtIyA kA kAryakrama evaM 11 maI 2008 ko munizrI jI kA 10vaoN munidIkSA divasa kA bhavya Ayojana huA 2 jUna ko zAntinAtha bhagavAn kA nirvANamahotsava bhI manAyA gayA isI tAratamya meM 3 jUna ko AcArya zrI jJAna sAgara jI mahArAja kA 37vA~ samAdhi divasa manAyA thaa| 8 jUna ko zrutapaMcamI ke dina SaTakhaNDAgama graMtharAja kI bhavya pUjana evaM pravacana ke sAtha manAyA gyaa| 15 jUna ravivAra ke dina jaina samAja ke pratIbhAzAlI chAtra / chAtrAoM kA pratibhA sammAna samAroha kA Ayojana kiyA munisaMgha ke dvArA grISmakAla meM prAtaH meM praznottara ratnamAlikA evaM chahaDhAlA kA dopahara meM svAdhyAya karAyA gyaa| zAma ko bAlasaMskAra zikSaNa kA kAryakrama munisaMgha ke dvArA kiyA, Arona nagara meM munisaMgha ke Ane se acchI dharmaprabhAvanA huii| DaoN. dIpaka jaina 'bradara' Arona jilA gunA (ma. pra. )
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainadarzana meM saMsAra kA svarUpa bra. pyArelAla jI bar3ajAtyA, ajamera bhAratIya darzanoM meM sabase adhika prAcIna atha ca / meM milatA hai| saMsAra, asaMsAra, nosaMsAra aura ina tInoM anAdinidhana jainadarzana hai aura usake apane maulika | se vilakSaNa isa prakAra cAra avasthAe~ haiN| aneka yoniyoM siddhAnta bhI haiM, jo anya darzanoM kI apekSA aneka | se yukta cAroM gatiyoM meM paribhramaNa karanA saMsAra hai| punaH vizeSatAoM ko, liye hue haiN| sabhI bhAratIya darzanoM ke | punaH janma nahIM lenA athavA zivapada kI prApti yA paramasukha cintana kA AdhAra kendra AtmA rahA hai| sabhI darzanoM kI pratiSThA asaMsAra hai| caturgatirUpa saMsAraparibhramaNa kA ne apane-apane DhaMga se AtmA ke astitva aura svarUpa | to nirodha ho jAtA, kintu abhI mokSa kI prApti nahIM kA cintana kiyA hai| jaina darzana kI cintanapaddhati hI | huI hai, aisI jIvanamukta sayogakevalI kI avasthA ISatsaMsAra apane ApameM vilakSaNa hai| Atmasukha kI carcA karate | yA nosaMsAra hai| ayogakevalI ina tInoM se vilakSaNa haiM hue jainadarzana ne eka hI bAta kahI hai ki AtmA anAdi- | arthAt inake caturgatirUpa saMsAraparibhramaNa kA tathA kAla se saMsAraparibhramaNa karate hue vibhinna prakAra ke | muktAvasthArUpa asaMsAra kA to abhAva hai, kintu pradeza mAnasika, kAyika aura Akasmika Adi aneka duHkhoM | parispanda kA bhI abhAva hai, jo sayoga kevalI meM nahIM kI abAdha cakkI meM pisatA rahA hai aura aba vaha duHkhoM | hotA, aisI cauthe hI prakAra kI avasthA ayoga kevalI kI zrRMkhalA kA nAzakara sukhI honA cAhatA hai, to sarvaprathama | ke pAI jAtI hai| use isa bAta kI gaveSaNA karanI hogI ki merA | paMcaparAvartanarUpa saMsAra saMsAraparibhramaNa kina kAraNoM se ho rahA hai aura usakA jisa saMsaraNarUpa saMsAra kI carcA Upara kI gaI anta kisa prakAra ho sakatA hai| anAdikAlIna saMsAraparibhramaNa| hai vaha dravya. kSetra. kAla. bhava aura bhAvaparivartana ke bheda kA kAraNa jainAcAryoM ne mithyAtva ko batAyA hai aura | se pA~ca prakAra kA hai| mithyAtva kA virodhI samyaktva hai| samyaktva jIva kI| dravya parivartana- nokarma dravyaparivartana aura karmadravyacintanadhArA ko samIcInatA pradAna karatA hai| mithyAtva | parivartana ke bheda se dravyaparivartana do prakAra haike kAraNa jisa saMsAraparibhramaNa kA kabhI anta nahIM hotA, kisI eka jIva ne tIna zarIra aura chaha paryAptiyoM aise anantasaMsAra kA svarUpa evaM samyaktva ke kAraNabhUta | ke yogya pudgaloM ko eka samaya meM grahaNa kiyaa| anantara jIvAdi tattvoM kA cintana hI prastuta lekha kA viSaya | ve pudgala snigdha yA rUkSa sparza tathA varNa va gandha Adi | ke dvArA jisa tIvra, manda aura madhyamabhAva se grahaNa kiya "saMsaraNaM saMsAraH privrtnmityrthH|" "karmavipA- | the, usa rUpa se avasthita rahakara dvitIyAdi samayoM meM kavazAdAtmanaH bhavAntarAvAptiH saMsAraH" arthAt saMsaraNa | nirjIrNa ho gye| tatpazcAt agRhIta paramANuoM ko karane ko saMsAra kahate haiM, jisakA artha parivartana hai| anantabAra grahaNa karake chor3A, gRhItAgRhItarUpa mizra karma ke vipAka vaza se AtmA ko bhavAntara kI prApti | paramANuoM ko anantabAra grahaNa karake chor3A aura bIca honA saMsAra hai| athavA jIva eka zarIra ko chor3atA hai | meM gRhItaparamANuoM ko anantabAra grahaNa karake chodd'aa| aura dUsare naye zarIra ko grahaNa karatA hai, pazcAt use | tatpazcAt jaba usI jIva ke sarvaprathama grahaNa kiye gaye bhI chor3akara dUsarA nayA zarIra dhAraNa karatA hai| isa prakAra | ve hI paramANu usI prakAra se nokarmabhAva ko prApta hote aneka bAra zarIra ko dhAraNa karatA hai aura aneka bAra | haiM, taba yaha saba milakara eka nokarma-dravyaparivartana hai| use chor3atA hai| mithyAtva-kaSAya Adi se yukta jIvakA | eka jIva ne ATha prakAra ke karmarUpa se jina isa prakAra aneka zarIroM meM jo saMsaraNa (paribhramaNa) hotA| pudgaloM ko grahaNa kiyA ve samayAdhika eka AvalIkAla hai use saMsAra kahate haiN| ke bAda dvitIyAdi samayoM meM nirjIrNa ho gye| pazcAt AtmA kI cAra avasthAoM kA varNana bhI jainAgama | jo krama nokarma dravyaparivartana meM batalAyA hai usI krama * jUna-julAI 2008 jinabhASita 23
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ se ve hI pudgala usI prakAra se usa jIva ke, jaba karmabhAva ko prApta hote haiM, taba yaha saba milakara eka karmadravya - parivartana hotA hai| isa prakAra yaha jIva anantabAra pudgala parivartanarUpa saMsAra meM ghUmatA rahatA hai| dravyaparivartana meM nokarma parivartanakAla tInaprakAra kA hotA hai- agRhIta grahaNakAla, gRhItagrahaNakAla aura mizrakAla / kSetraparivartana- kSetraparivartana ke svakSetra aura parakSetra parivartana ke bheda se do bheda haiM koI jIva sUkSmanigodiyA kI jaghanya avagAhanA se utpanna huA aura apanI AyupramANa jIvita rahakara mara gayA, phira vahI jIva pradeza - adhika avagAhanA lekara utpanna huaa| eka-eka pradeza adhika kI avagAhanAoM ko krama se dhAraNa karate karate mahAmatsya kI utkRSTa avagAhanA paryanta saMkhyAtaghanAMgula pramANa avagAhanA ke vikalpoM ko vahI jIva jitane samaya meM dhAraNa karatA hai, utane kAla ke samudAya ko svakSetraparivartana kahate haiM / jisakA zarIra AkAza ke sabase kama pradezoM para sthita hai, aisA eka sUkSma nigodalabadhyaparyAptakajIva loka ke ATha madhya pradezoM ko apane zarIra ke madhya meM karake utpanna huA aura kSudrabhava grahaNakAla taka jIvita rahakara mara gyaa| pazcAt vahI jIva punaH usI avagAhanA se vahA~ dUsarI bAra utpanna huaa| isa prakAra aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga meM AkAza ke jitane pradeza prApta hoM utanI bAra vahIM utpanna huA / punaH usane AkAza kA eka-eka pradeza bar3hAkara saba loka ko apanA janmakSetra bnaayaa| isa prakAra vaha saba milakara eka kSetraparivartana hotA hai / kAlaparivartana- kAlaparivartanarUpa saMsAra meM bhramaNa karatA huA utsarpiNI- avasarpiNIkAla ke sampUrNa samayoM aura AvaliyoM meM anekabAra janma-maraNa dhAraNa karatA hai aura maratA hai / tadyathA - koI jIva utsarpiNI kAla ke prathama samaya meM utpanna huA aura Ayu ke samApta ho jAne para mara gyaa| punaH vahI jIva dUsarI utsarpiNI ke dUsare samaya meM utpanna huA aura apanI Ayu ke samApta hone para mara gyaa| punaH vahI jIva tIsarI utsarpiNI ke tIsare samaya meM utpanna huA / isa prakAra krama se isane utsarpiNIkAla ke jitane samaya haiM, utanI bAra 24 jUna - julAI 2008 jinabhASita utsarpiNIkAla meM janma liyA aura maraNa kiyA tathA usI prakAra avasarpiNIkAla ko bhI janma-maraNa karake pUrA karatA hai / yaha janma-maraNa kA krama nirantaratA kI apekSA kahA gayA hai| yaha saba milakara eka kAlaparivartana hai / bhavaparivartana- mithyAtvasaMyukta jIva ne naraka kI sabase jaghanya Ayu se lekara uparima graiveyaka vimAna taka kI Ayu krama se aneka bAra pAkara bhramaNa kiyA so bhavaparivartana hai| isakA spaSTIkaraNa isa prakAra hai| ki narakagati meM sabase jaghanya Ayu dasa hajAra varSa kI hai| eka jIva usa Ayu se vahA~ utpanna huA punaH ghUma phirakara usI jaghanya Ayu se vahA~ utpanna huaa| aise 10 hajAra varSa ke jitane samaya haiM utanI bAra vahIM utpanna huA aura mara gyaa| isa prakAra Ayu meM eka-eka samaya bar3hAkara naraka kI 33 sAgara kI Ayu pUrNa kii| tadanantara naraka se nikalakara antarmuhUrta kI jaghanya Ayu ke sAtha tiryaJcagati meM utpanna huA aura eka-eka samaya bar3hAte hue isane tiryaJcagati kI tInapalya kI Ayu samApta kii| isI prakAra manuSyagati sambandhI antarmuhUrta pramANa jaghanya Ayu se lekara tIna palya pramANa utkRSTa Ayu ko pUrNa kiyaa| devagati meM narakagati ke samAna hI 10 hajAra varSa kI jaghanya Ayu se 31 sAgara pramANa utkRSTa Ayu pUrNa karatA hai / yahA~ 31 sAgara pramANa utkRSTa Ayu paryanta kahane kA yahI tAtparya hai ki yaha utkRSTa Ayu uparima graiveyaka paryanta aura paMcaparAvartanarUpa saMsAra meM bhramaNa karanevAlA jIva isase Upara navAnudiza aura paMcAnuttara vimAnoM meM utpanna hotA nahIM, kyoMki vahA~ samyagdRSTi jIva utpanna hote haiN| paMcaparAvartanarUpa saMsAra paribhramaNa karate hue uparima graiveyaka taka mithyAdRSTijIva utpanna hote hai / isa prakAra yaha bhavaparivartana kA lakSaNa kahA hai / bhAvaparivartana- isa jIva ne mithyAtva ke vazIbhUta hokara prakRti, sthiti, anubhAga aura pradezabandha ke kAraNabhUta jitane prakAra ke pariNAma yA bhAva haiM una sabakA anubhava karate hue bhAvaparivartanarUpa saMsAra meM aneka bAra bhramaNa kiyA hai| paMcendriya saMjJI paryAptaka mithyAdRSTi koI eka jIva jJAnAvaraNaprakRti kI sabase jaghanya apane yogya antaH kor3Akor3I pramANa sthiti ko prApta hotA hai, usake usa
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthiti ke yogya SaTsthAnapatita asaMkhyAtalokapramANa | anantabhAgavRddhi aura anantaguNavRddhi ina do sthAnoM ke kama kaSAyAdhyavasAyasthAna hote haiM aura sabase jaghanya ina | kara dene para cArasthAna hote haiN| isaprakAra sarva mUla va kaSAyAdhyavasAya sthAnoM ke nimitta se asaMkhyAtalokapramANa | uttara prakRtiyoM ke parivartana kA krama jAnanA caahie| yaha anubhAgAdhyavasAya sthAna hote haiN| isa prakAra sabase | | sarva milakara eka bhAvaparivartana hotA hai| jaghanyasthiti, sabase jaghanyakaSAyAdhyavasAyasthAna aura sabase | paMcaparAvartana kA alpabahutva jaghanya abhubhAgAdhyavasAyasthAna ko dhAraNa karanevAle isa | atItakAla meM eka jIva ke sabase kama bhAvaparivartana jIva ke tadyogya sabase jaghanyayogasthAna hotA hai| tatpazcAt | ke bAra hote haiM, arthAt sabase kama bAra bhAvaparivartana sthitikaSAyAdhyavasAyasthAna aura anubhAgAdhyavasAyasthAna | hotA hai| bhavaparivartana ke bAra bhAvaparivartana ke bAroM se vahI rahate haiM, kintu yogasthAna dUsarA ho jAtA hai, jo | anantaguNe haiN| kAlaparivartana ke bAra bhavaparivartana ke bAroM asaMkhyAtabhAgavRddhi saMyukta hotA hai| isaprakAra tIsare, cauthe | se anantaguNe haiN| kSetraparivartana ke bAra kAlaparivartana ke Adi yogasthAnoM meM samajhanA caahie| ye saba yogasthAna | bAroM se anantaguNe haiM aura pudgalaparivartana ke bAra cArasthAnapatita hote haiM aura inakA pramANa zreNI ke | kSetraparivartana ke bAroM se anantaguNe haiN| pudgalaparivartana asaMkhyAtaveM bhAga hai| tadanantara usI sthiti aura usI | kA kAla sabase kama hai, kSetraparivartana kA kAla pudgalaparivartana kaSAya-adhyavasAyasthAna ko dhAraNa karanevAle jIva ke | ke kAla se anantaguNA hai| kAlaparivartana kA kAla dUsarA anubhAga-adhyavasAyasthAna hotA hai, isake yogasthAna | kSetraparivartana ke kAla se anantaguNA hai| bhavaparivartana kA pahale ke samAna jAnanA caahie| tAtparya yaha ki yahA~ | kAla, kAlaparivartana ke kAla se anantaguNA hai / bhAvaparivartana bhI pUrvokta tInoM bAteM dhruva rahatI haiM, kintu yogasthAna | kA kAla bhavaparivartana ke kAla se anantaguNA hai| zreNi ke asaMkhyAtaveM bhAgapramANa hote haiN| isaprakAra | isaprakAra pA~ca prakAra ke saMsAraparAvartana kA svarUpa asaMkhyAtalokapramANa anubhAga-adhyavasAyasthAnoM ke hone | jAnakara usake nimittarUpa mithyAtva ko chor3akara samyagdarzana taka tRtIyAdi anubhAga adhyavasAyasthAnoM meM jAnanA caahie| ko prApta karanA caahie| samyagdarzana kI mahimA gahI tAtparya yaha hai ki yahA~ sthiti aura kaSAya-adhyavasAna | hai ki isa paMcaparAvartanarUpa anantasaMsAra kA uccheda ho to jaghanya hI rahate haiM, kintu anubhAga-adhyavasAyasthAna | jAtA hai aura usakI prApti hone ke pazcAt jIva kA krama se asaMkhyAtalokapramANa ho jAte haiM aura eka-eka | saMsAraparibhramaNa kAla adhika se adhika arddhapudgalaanubhAga-adhyavasAyasthAna ke prati jagaccheNI ke asaMkhyAtaveM | parAvartana-pramANa zeSa raha jAtA hai| bhAga pramANa yogasthAna hote haiN| tatpazcAta usI sthiti samyagdarzana kI prApti cAroM gati kA bhavya, saMjJI, ko prApta honevAle jIva ke dUsarA kaSAya-adhyavasAsthAna | paryAptaka, jAgRta, sAkAropayogI jIva hI kSayopazama, hotA hai, isake anubhAga-adhyavasAyasthAna aura yogasthAna | vizuddhi, dezanA, prAyogya aura karaNalabdhi meM uttarottara pahale ke samAna jAnanA caahie| isaprakAra asaMkhyAta- | pariNAmavizuddhi ke dvArA mithyAtvAdi saptaprakRtiyoM (mithyAtva, lokapramANa kaSAyAdhyavasAyasthAnoM ke hone taka tRtIya | samyaktva, samyagmithyAtva, anantAnubandhI krodha-mAna-mAyA kaSAya-adhyavasAyasthAnoM meM vRddhi kA krama jAnanA caahie| | va lobha) kA upazama karake upazama samyaktva ko prApta jisa prakAra sabase jaghanyasthiti ke kaSAyAdi sthAna kahe | karatA hai| uparyukta pAMca labdhiyoM meM se karaNalabdhi binA haiM usI prakAra eka samaya adhika jaghanyasthiti ke bhI | zeSa cAra labdhiyA~ to abhavyajIva ke bhI ho jAtI haiM, kaSAyAdisthAna jAnanA caahie| isaprakAra eka-eka samaya | kintu karaNalabdhi ke binA samyaktva kI utpatti nahIM adhika krama se tIsa kor3Akor3I sAgara pramANa utkRSTasthiti | ho sktii| ina pAMcoM labdhiyoM meM karaNalabdhi to antaraMga taka pratyeka sthiti ke vikalpa ke bhI kaSAyAdi sthAna | kAraNa hai aura zeSa labdhiyA~ bahiraMga kAraNa haiM, aisA jAnane caahie| anantabhAgavRddhi Adi vRddhi ke chahasthAna, | jinasenAcArya ne mahApurANa meM kahA hai| astu! tathA isIprakAra hAni bhI chaha prakAra kI hai| inameM se 'AcArya zrI dharmasAgara abhinandanagrantha' se sAbhAra jUna-julAI 2008 jinabhASita 25
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ kundakunda kI dRSTi meM asadbhUta-vyavahAranaya pro0 ratanacandra jaina ajJAniyoM meM anAdikAla se paradravyoM kA krtaa-| kA avayava hai| AcArya amRtacandra ne spaSTa zabdoM meM hartA Adi hone kA jo adhyavasAna (mithyA abhiprAya)| 'jIva karmoM se baddha hai' aisA kathana karanevAle asadbhUta hai use AcArya kundakunda ne samayasAra kI | vyavahAranaya ko 'zrutajJAnAvayavabhUtayorvyavahAranizcayanaya evaM vavahAraNao paDisiddho jANa nnicchynnyenn| pakSayoH' ina zabdoM meM zrutajJAna kA avayava batalAyA hai| NicchayaNayAsidA puNa muNiNo pAvaMti nnivvaannN||| kAraNa yaha hai ki asadbhUta-vyavahAranaya nimitta naimittikAdi isa 272vIM gAthA meM vyavahAranaya saMjJA dI hai aura nizcaya- | yathArtha sambandhoM para Azrita hotA hai| ina sambandhoM ke / naya ke upadeza dvArA usakA pratiSedha kiyA hai| isalie | AdhAra para hI usameM eka vastu para dUsarI vastu ke dharma / kucha Adhunika vidvAnoM ne asadbhUta vyavahAranaya ko kA prayojanavaza Aropa kiyA jAtA hai| isalie usakI ajJAniyoM kA anAdirUr3ha vyavahAra mAna liyA hai aura | bhASA kaisI bhI ho, jisa dharma kI apekSA usakA kathana use pramANa kA avayava mAnane se inakAra kara diyA hai| hotA hai. usa dharma kA hI pratipAdana usakA prayojana hotA ve pratipAdita karate haiM ki asadbhUta-vyavahAranaya vastudharma | hai aura usI dharma kI apekSA se vaha satya hotA hai| kA nirUpaNa nahIM karatA, mAtra eka vastu para dUsarI vastu | jaise koI jJAnI puruSa jIva ko pudgala karmoM kA kartA ke dharma kA Aropa karatA hai| unakI yaha mAnyatA | kahatA hai, to nimittabhAva kI dRSTi se kahatA hai, 'jayapuratattvacarcA' (bhAga 2/pR.436) meM nimnalikhita | upAdAnabhAva kI dRSTi se nhiiN| ataH nimittabhAva kI vaktavya se spaSTa hotI hai| dRSTi se yaha kathana satya hai| naya meM prayuktabhASA kA "aba rahA asadbhUta vyavahAranaya, so usakA viSaya | Azaya tadgata apekSA para dhyAna dene se spaSTa hotA hai| mAtra upacAra hai| samayasAra gAthA 84 meM pahale AtmA | dUsarI bAta yaha hai ki jJAniyoM kA abhiprAya hI ko vyavahAranaya se pudgala karmoM kA kartA aura bhoktA | naya kahalAtA hai, ajJAniyoM kA nahIM, kyoMki jJAniyoM ke batalAyA gayA hai, kintu yaha vyavahAra asadbhUta hai, kyoMki | hI abhiprAya meM kathaMcittva rahatA hai, ajJAniyoM ke abhiprAya ajJAniyoM kA anAdi saMsAra se aisA prasiddha vyavahAra hai, | meM nhiiN| isalie ajJAniyoM ke abhiprAya ko asadbhUta isalie gAthA 85 meM dUSaNa dete hue nizcayanaya kA vyavahAranaya nahIM kaha skte| ajJAniyoM kA paradravyoM ke avalambana lekara usakA niSedha kiyA gayA hai|" | kartA-hartA hone kA abhiprAya nizcaya-nirapekSa hotA hai, kintu yaha mAnyatA samIcIna nahIM hai| satya yaha | isalie unakA yaha abhiprAya asadbhUta-vyavahAranaya nahIM hai ki AcArya kundakunda ne vyavahAranaya saMjJA dekara paradravyoM kahalA sakatA, jJAniyoM kA nizcaya-sApekSa hotA hai, ke kartRtvahartRtvAdi abhiprAya ko kathaMcit satya siddha | isalie asadbhUta-vyavahAranaya saMjJA pAtA hai| kiyA hai, kyoMki 'naya' zabda kathaMcittva kA dyotaka hai| asadbhUta-vyavahAranaya kI paribhASA hI vivekagarbhita ukta abhiprAya meM kathaMcit arthAt nimittanaimittika bhAva | hai| paribhASA ke anusAra nimitta aura prayojana hone para kI apekSA satyatA hai, kintu ajJAnI use sarvathA satya | anyatra prasiddha dharma kA anyatra samAropa asadbhatamAnate haiM, isalie unake sandarbha meM vaha mithyA abhiprAya vyavahAranaya kahalAtA hai-"anyatra prasiddhasya dharmasyAnyatra hai, kintu jJAnI use sarvathA satya na mAnakara kathaMcit satya | smaaropnnmsdbhuutvyvhaarH| asadbhUtavyavahAra eva mAnate haiM, isalie unake sandarbha meM vaha vyavahAranaya hai|| upcaarH|" (AlApapaddhati/sUtra 207-208)|"mukhyaabhaave 'naya' zabda mithyA abhiprAya yA mithyA kathana kA sati prayojane nimitte copacAra: prvrtte|" (vahI / sUtra vAcaka nahIM hai, apitu sApekSa kathana kA vAcaka hai| zazazRMga | 212) / " ataH nimitta aura prayojana dRSTi meM rakhakara ke samAna sarvathA asat vastu naya kA viSaya nahIM bana | hI anyatra prasiddha dharma kA anyatra samAropa karanA asadbhUta sktii| naya to pramANa kA aMza hai, apramANa kA nhiiN| vyavahAranaya hai| vimUr3hatApUrvaka aisA karanA asadbhUta vyavahAranaya bhI ajJAna kA aMza nahIM hai, apitu zrutajJAna ! vyavahAranaya nahIM hai| vaha ajJAniyoM kA hI anAdirUr3ha 26 jUna-julAI 2008 jinabhASita
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyavahAra hai| arthAt jIva na ghaTa kA kartA hai, na paTa kA , nimitta aura prayojana dRSTi meM rahane para yaha viveka | na anya dravyoM kaa| usake yoga aura upayoga hI unake banA rahatA hai ki vastu kA jisa rUpa meM kathana kiyA | utpAdaka haiM aura vaha yogopayoga kA kartA hai| jA rahA hai vaha usakA yathArtha rUpa nahIM hai, apitu usake yahA~ AcArya kundakunda ne jIva ke yogopayoga ko nimittatvAdi dharma kI apekSA use isa rUpa meM kahA jA | ghaTapaTAdi paradravyoM kA nimittarUpa se karttA kahA hai, jise rahA hai| yaha viveka hone para hI vivakSita kathana asadbhUta- | AcArya amRtacandra ne "anityau yogopayogAveva tatra vyavahAranaya kahalAtA hai| kintu, jaba aisA viveka nahIM | nimittatvena kartArau" tathA jayasenAcArya ne "iti paramparayA hotA, apitu vastu ko vAstava meM vaisA hI samajhA jAtA | nimittarUpeNa ghaTAdiviSaye jIvasya kartRtvaM syAt" ina hai, jisa rUpa meM usakA kathana kiyA jAtA hai, taba vaha | vAkyoM se spaSTa kiyA hai| ajJAnamaya vyavahAra hotA hai| niyamasAra (gA.18) meM ve kevalI aura zrutakevalI isa prakAra asadbhUta-vyavahAranaya meM vyavahAra ko | ke upadeza ke anusAra jIva kA svarUpa nizcaya aura hI paramArtha samajhane kI bhUla nahIM kI jAtI, apitu paramArtha | vyavahAranaya se isa prakAra varNita karate haiMko paramArtha aura vyavahAra ko vyavahAra hI samajhA jAtA | kattA bhottA AdA poggalakammassa hodi vvhaaro| hai| AcArya amRtacandra ne vyavahAra ko hI paramArtha samajha kammajabhAveNAdA kattA bhottA du nnicchydo| lene vAloM ko vyavahAravimUr3hadRSTi kahA hai aura unheM hI arthAt vyavahAranaya se jIva pudgalakarmoM kA kartAzuddhAtmasvarUpa ke bodha meM asamartha batalAyA hai| ataH | bhoktA hai aura nizcayanaya se karmajanita moharAgAdi bhAvoM vyavahAra ko hI paramArtha mAna lenA ajJAniyoM kA anAdi- | kaa| rUr3ha vyavahAra hai, asadbhUta-vyavahAranaya usase sarvathA | yahA~ AcArya kundakunda ne jIva ko jo pudgalakarmoM viparIta hai| tAtparya yaha ki nizcayanirapekSa upacAra kA kartA-bhoktA batalAyA hai, vaha asadbhUta-vyavahAranaya ajJAniyoM kA vyavahAra hai aura nizcayasApekSa upacAra kA kathana hai| yaha kathana unhoMne kevalI aura zrutakevalI asadbhUta-vyavahAra-naya hai| ke upadeza ke AdhAra para kiyA hai, jaisA ki niyamasAra __AcArya kundakunda ne bhI asadbhUta vyavahAranaya kA | ke maMgalAcaraNa se spaSTa hai| kyA yaha unakA evaM kevalIyahI svarUpa mAnA hai| yaha isa bAta se siddha hai ki | zrutakevalI kA ajJAnamaya anAdirUr3ha vyavahAra hai yA unhoMne svayaM asadbhUta-vyavahAranaya se vastu kA nirUpaNa | nimittanaimittika bhAva kI apekSA kiyA gayA jJAnamaya kiyA hai aura use sarvajJa kA upadeza batalAyA hai| yadi | vyavahAra? kevalI, zrutakevalI evaM kundakunda jaise AcArya ve asadbhUta-vyavahAranaya ko ajJAniyoM kA anAdirUr3ha | ke viSaya meM to ajJAnamaya vyavahAra kI kalpanA bhI nahIM vyavahAra mAnate, to usake dvArA vastu kA nirUpaNa na | kI jA sktii| ataH spaSTa hai ki yaha zrutajJAna ke karate, kyoMki ajJAnapUrNa mAnyatAoM ke upadeza se ziSya | avayavabhUta asadbhUta-vyavahAranaya para Azrita kathana hai| kA ajJAna puSTa hI ho sakatA hai, kSINa nhiiN| AcArya samayasAra (gAthA 56, 60, 67, 371) / meM kundakunda ne asadbhUta vyavahAranaya se vastusvarUpa ke jo | AcAryazrI ne svayaM 'jIva rAgI, dveSI, mohI tathA zarIra nirUpaNa kiye haiM usake udAharaNa isa prakAra haiM- se abhinna hai' isa upadeza ko jinavara kA upadeza batalAyA jIvo na karedi ghaDaM Neva paDaM Neva sesage dvve| | hai| joguvaogA uppAdagA ya tesiM havadi kttaa|| e-2, zAhapurA, bhopAla (ma.pra.) samayasAra/ gaa.100|| nAcchAdayati kaupInaM na daMzamazakApaham / zunaH pucchamiva vyarthaM pANDityaM dhrmvrjitm|| kutte kI pU~cha na to usake guptAMga (maladvAra) ko DhaMkatI hai, na hI use DA~sa-maccharoM se bacAtI hai, isalie vaha vyartha hai| isI prakAra dharmarahita pANDitya na to manuSya ko pApa se bacAtA hai, na puNya prApta karAtA hai, ataH vaha kutte kI pU~cha ke samAna vyartha hai| -jUna-julAI 2008 jinabhASita 27
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ vidvAnoM kA mUlyAGkana DaoN. zItalacandra jaina jayapura se prakAzita mAsika patrikA 'digambara jaina / jo upamA dI hai vaha likhane meM mujhe svayaM zarma AtI jyoti' varSa 6 aMka 12 ke pR. 8 para bar3e-bar3e akSaroM hai / patrakAra mahodaya ne jo sAhitya sRjana kiyA usa meM vijJApana TAipa meM likhA hai ki " karNadhAra aura vidvAn sAhitya meM yathArtha sAdhu aura ayathArtha sAdhu kA bheda na dete nahIM lete haiM" ukta paMkti ko par3hakara merI najaroM kara sabhI ko eka tarAjU para taula DAlA, kyoMki taulaneke sAmane kucha aise vidvAnoM ke cehare upasthita ho gaye, vAle ko kImata se matalaba ! isI prakAra sabhI vidvAnoM jinhoMne samAja se kucha nahIM liyA, balki saba kucha ko eka tarAjU para taula DAlA, jo ucita nahIM hai| samAja ko aura jinavANI ko bheMTa kara diyaa| mujhe paM0 yadi kisI vidvAn meM Apa avaguNa dekhate haiM, to Apa hIrAlAla jI siddhAntazAstrI, sADUmala kA smaraNa AyA, use vyaktigata patra likheM yA vidvAnoM kI saMsthAoM ke jo byAvara, rAjasthAna meM rahakara zrutArAdhanA karate the| maiMne maMca se kahiye aura yadi Apa meM sAhasa hai to pramANa unake viSaya meM kisI santa ke mukhAravinda se sunA thA aura yuktipUrNa DhaMga se vidvAn / vidvAnoM ke nAma rekhAGkita ki paNDita jI kisI grantha kA anuvAda kara rahe the kara agale cintana meM spaSTa kareM, jisase hama saMsthA ke aura unheM kisI zabda ko dekhane ke liye zabdakoza mAdhyama se spaSTIkaraNa kara sakeM, anyathA vidvAnoM ke kI AvazyakatA mahasUsa huii| isa bAta ko lekara kAphI prati itanI ghaTiyA zabdAvalI kA prayoga mata kreN| AlocanA vyagra the ki hAtha meM paisA nahIM, zabdakoza kharIdeM kaise? karanA sarala hai| Apa panapa rahI vikRti ke prati ucita unakI dharmapatnI ne vyagratA kA kAraNa pUchA, unhoMne saba sujhAva aura cintana deN| Ajakala aneka patra AlocanA kucha batA diyA, taba unakI dharmapatnI ne kahA- " Apa aura pratyAlocanA nikAla kara sastI vAhavAhI lUTa rahe vyagra mata hoiye mere pAsa svarNa kI eka vastu hai, isako haiM / isI prakAra kucha lekhaka bhI niSedhAtmaka aura cATukArI becakara zabdakoza le aaiye| ye svarNa jinavANI kI lekha likhakara samAja ko bhramita kara rahe haiM, jo svastha sevA meM kAma AyegA, isakA isase acchA aura kyA patrikAritA nahIM hai| upayoga hogA? dhanya haiM ve vidvAn jo isa prakAra svAbhimAna se jIte the aura mahAdhanya haiM unakI dharmapatnI jo itanA santoSa aura jinavANI ke prati samarpaNabhAva rakhatI thiiN| aise aneka vidvAn the aura abhI bhI maujUda haiM aura raheMge, jinhoMne samAja ke sAmane hAtha nahIM phailAye aura jinavANI kI sevA karate the aura kara rahe haiN| maiM kucha patra-patrikAoM ko par3hatA hU~ aura munirAjoM ke pravacanoM ko sunatA hU~, to vidvAnoM kI AlocanA suna kara aisA lagane lagatA hai, jaise hamane vidvAn banakara koI aparAdha kiyA ho aura jo maiM vidvAn taiyAra kara rahA hU~, to koI aparAdha to nahIM kara rahA hU~! maiM bahuta prayAsa karatA hU~ ki kisI patrikA kI yA patrakAra kI AlocanA na karU~, parantu jaba kisI kI sImA pAra ho jAtI hai, to mujhe bAdhya hokara likhanA par3atA hai| abhI dizAbodha apraila 2008 ke aMka meM aisA aziSTa cintana likhA gayA, jo par3hakara mujhe kAphI arucikara lgaa| AdaraNIya patrakAra / sAhityakAra vidvAn ne pR. 12 para vidvAnoM kI 28 jUna - julAI 2008 jinabhASita dizAbodha ke isI aMka meM eka AdaraNIya pratiSThAcArya mahodaya ne eka vicAraNIya pakSa rakhA, jisameM likhA hai ki eka pratiSThAcArya kI yogyatA kyA honA cAhiye aura Age likhA hai ki brahmacArIgaNa to jholA lekara nagara - nagara ghUmate huye pratiSThAyeM vidhAna Adi karAte haiN| merA vinamra sujhAva hai ki bhAratavarSIya zramaNa saMskRti parIkSAlaya sAMgAnera ne pratiSThAcArya pAThyakrama banAyA hai aura vartamAna meM jitane yuvA pratiSThAcArya haiM, unakI parIkSA Apa svayaM leM, phira svayaM dekheM kitane pratiSThAcAryoM meM vyAkaraNa, nyAya, maMtra, jyotiSa, siddhAnta kA jJAna hai ? merA vizvAsa hai ki paramparAgata pratiSThAcAryoM kI apekSA navodita yuvA pratiSThAcArya brahmacArIgaNa ThIka haiN| anyathA isakA nirNaya parIkSA se hI sambhava hai / vyartha meM navodita yuvA pratiSThAcAryoM evaM brahmacAriyoM ke prati anAsthA kA vAtAvaraNa banAnA ucita nahIM haiN| dizAbodha ke isI aMka meM eka pratiSThita vidvAn
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ ne likhA hai ki vidvAn bhI arthapradhAnI bana gayA, usameM / kI sthiti to aisI hai ki paryuSaNa parva para saGgItakAra aura vidvAn donoM jAte haiM, to usameM yaha kahAvata caritArtha hotI hai ki naitika bala caahiye| aisI TippaNI karanevAloM ko vidvAna evaM pratiSThAcArya meM antara dekhanA hogA / Aja kA koI bhI vidvAn samAja ke Azrita nahIM hai, parantu samAja ko jo kucha banatA hai vaha detA hI hai, letA kucha nahIM / isa TeknaoNlaoNjI ke yuga meM koI bhI abhibhAvaka apane beTA-beTI ko vidvAn viduSI nahIM banAnA cAhatA aura jo vidvAn bane haiM unake parizrama ko koI nahIM jAnatA / kisI nItikAra ne ThIka hI kahA hai vidvAneva hi jAnAti vidvajjanaparizramam / na hi bandhyA vijAnAti gurvIprasavavedanAm // arthAt vidvAn ke parizrama ko vidvAn hI jAnatA hai, jisa taraha prasava kI gahana vedanA ko prasava karanevAlI strI hI anubhava kara sakatI hai, jAna sakatI hai, bandhyA nahIM / Aja kA zrAvaka pratiSThAcArya ko hI vidvAn mAna baiThA, kyoMki siddhAnta ke jJAtA vidvAn aMgulI para ginane yogya haiN| Aja samAja ko pratiSThAcAryoM kI AvazyakatA hai, kyoMki vartamAna meM 75 pratizata munirAja kriyAkANDoM # meM zrAvakoM ko ulajhA kara rakhate haiN| yahI kAraNa hai ki paJcakalyANakoM aura anuSThAnoM kI cakAcauMdha hai| ina avasaroM para vidvAnoM ke dvArA pravacana nahIM karAye jAte haiM, apitu koI vidvAn bhUla se bulA liyA jAtA hai, to sAyaMkAla bar3I muzkila se 15-25 minaTa kA samaya diyA jAtA hai| ina anuSThAnoM meM pujAriyoM kA mahattva jyAdA hotA hai aura saiddhAntika vidvAn kA mahattva kama / Aja pratiSThAcArya pUrNarUpeNa samAjAzrita haiM aura samAja pratiSThAcArya evaM saGgItakAra para Azrita hai / vidvAn zrI surezacandra jaina varagIvAle sammAnita vizva vaMdanIya bhagavAn mahAvIra kI jayaMtI ke pAvana prasaMga para ahiMsA sammelana meM jaina navayuvaka sabhA, jaina- paMcAyata sabhA evaM samagra jaina- samAja kI ora se rASTra meM zAkAhAra ahiMsA dharma kA zaMkhanAda karanevAle zrI surezacaMda jaina varagIvAloM ko ahiMsA maMca-ahiMsA sammAna se alaMkRta kiyA gyaa| Apako dillI se ahiMsA iMTaranezanala avArDa se bhI alaMkRta kiyA gayA hai| candulAla jaina, hanumAnatAla, jabalapura phUTI A~kha viveka kI kyA kareM jagadIza / kaMcaniyA~ ko tIna sau aura paNDitajI ko tIsa // ataH ukta paristhitiyoM ko dekhate huye patrakAroM, sAhityakAroM, netRtvavarga, munirAjoM evaM zrAvakoM se nivedana hai ki vidvAnoM meM evaM pratiSThAcAryoM meM bheda karake hI kalama calAyA kreN| Aja samAja saGgItakAra ko ikkIsa hajAra se ikyAvana hajAra taka nyUnatama bheMTarAzi nAca gAkara, prasanna hokara detI hai, taba pratiSThAcArya ko isase kama degI to usakA asammAna nahIM hogA ? vicAra kareM vaha sammAna rAzi hai, yAcanA nahIM hai| vidvAn eka grantha kI TIkA eka varSa meM yA eka Alekha 10 dina meM likhatA hai, to samAja kyA detI hai? abhI bhI kaI vidvAn jinavANI ke saMrakSaNa evaM pracAra-prasAra meM lage huye haiM, unakA samAja kyA mUlyAMkana kara rahI hai? anta meM patrikAoM ke sampAdakoM se nivedana hai ki lekhaka ne jo kucha likha diyA, vahI nahIM chApa denA cAhiye, apitu yaha bhI dekhanA cAhiye ki isa lekha ko chApane se samAja para kyA prabhAva par3egA? yadi acchA prabhAva par3e, to avazya chApanA cAhiye, anyathA lekhaka, jisa vyaktivizeSa kI AlocanA kara rahA hai, usakA nAma chApe, jisase vaha vyakti samajhe aura una vikRtiyoM se dUra ho sake / karNadhAra bhI samAja se lete nahIM, dete hI haiN| isa para Age likhU~gA / prAcArya, zrI di. jaina AcArya saMskRta mahAvidyAlaya, jayapura ujjvala yaza bArAmatI ke vyApArI zrI kalpeza rAjulAla zahA evaM sau. saMgItA kalpeza zahA (sonagIrakara) kI putrI ku. tejala kalpeza zahA 12 vIM kI parIkSA meM aMgrejI madhyama se tulajArAma caturacaMda vidyAlaya bArAmatI se kaoNmarsa (vANijya zAkhA) zAkhA se 82.17% aMka prApta karake saMpUrNa bArAmatI tahasIla evaM vidyAlaya prathama sthAna prApta kiyA hai / di. jaina samAja ko yaha gauravAspada hai| jUna - julAI 2008 jinabhASita 29
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAyotsarga evaM NamokAra maMtra paM. sanatakumAra vinodakumAra jaina karmasahita jIva nirantara saMsArabhramaNa kara duHkha / jJAtvAM yo'cetanaM kAyaM nazvaraM krmnirmitm| bhogatA rahatA hai| ina duHkhoM se chUTane ke lie tapapUrvaka na tasya vartate kArye kAyotsarga karoti sH|| karmanirjarA karake bhAvavizuddhi se vartamAna meM karmabandha yogasAra-5/52 kI prakriyA se bacanA hI zreyaskara upAya hai| tapa se arthAt deha ko acetana, nazvara, va karma nirmita karmanirjarA hotI hai| tapa ke bAraha bhedoM meM kramazaH prathama | samajhakara jo usake poSaNa Adi ke artha koI kArya tapa kI apekSA dvitIya tapa ke bheda se jyAdA karmanirjarA | nahIM karatA vaha kAyotsarga kA dhAraka hai| hotI hai, isI krama se sabase jyAdA karmanirjarA dhyAna | kAryotsarga ke bheda se hotI hai| dhyAnatapa se pahale vyutsarga tapa hai| vaha Asana evaM cintana kI apekSA kAyotsarga ke cAra jahA~ karmanirjarA kA sAdhana hai, vahIM dhyAnatapa kA kAraNa | bheda haiN| bhI hai| vyutsarga-bAhara ke kSetra, vAstu Adi kA aura uTThidauTThida uTThidaNiviTTha uvaviTThauTThido caiv| Abhyantara meM kaSAya Adi kA athavA nitya yA anitya uvaviTThaNiviTThovi ya kAosaggo cdutttthaanno||673|| kAla ke lie zarIra kA tyAga karanA vyutsarga tapa hai| mUlAcAra ise kAyotsarga bhI kahate haiN| arthAt utthitotthita, utthitaniviSTa, upaviSTotthita kAyotsarga- jo daivasika, rAtrika, cAturmAsika | aura upaviSTaniviSTa isa prakAra kAyotsarga ke cAra bheda Adi doSoM ke zamanArtha kiyA jAtA hai, athavA zarIra | haiN| se mamatva chor3akara upasarga Adi ko jItatA huaa|| 1. utthitotthita- jo kAyotsarga meM khar3A huA antarmaharta, eka dina, mAsa, va varSa paryanta nizcala khar3e | dharma, zukla dhyAnoM ko karatA hai, vaha utthitothita kAryotsarga rahanA kAyotsarga hai| kAyAIparadavve thirabhAvaM pariharantu appaannN| . 2. utthitaniviSTa- jo kAyotsarga meM khar3A huA tassa have taNusaggaM jo jhAyai NivviappeNa // 2 // | Arta, raudra dhyAna kA karatA hai, vaha utthiniviSTa kAyotsarga niyamasAra / adhikAra 8 arthAt kAyAdi paradravyoM meM sthirabhAva chor3akara jo | 3. upaviSTiotthita- jo baiThe hue dharma, zukla dhyAnoM AtmA ko nirvikalpa rUpa se dhyAtA hai, use kAyotsarga | ko dhyAtA hai, vaha upaviSTotthita kAyotsarga hai| kahate haiN| ___4. upaviSTopaviSTa- jo baiThA huA AtaM, raudra dessiya NiyamAdisu jahuttamANeNa uttkaalmhi| dhyAnoM kA avalaMvana karatA hai, vaha upaviSTopaviSTa jiNaguNaciMtaNajutto kAosaggo taNuvisaggo // 28 // kAyotsarga hai| ___mUlAcAra | kAryotsarga ke anya prakAra se tIna bheda haiMarthAt daivasika nizcita kriyAoM meM yathokta kAla manasA zarIre mamedaM bhAvanivRttiH mAnasaH kaayotsrgH| pramANa paryanta uttamakSamA Adi jinaguNoM kI bhAvanA sahita | pralambabhujasya caturaGa gulamAtrapAdAntarasya nizcalAvasthAnaM deha meM mamatva ko chor3anA kAyotsarga hai| kAyena kaaryotsrgH|| parimitakAlaviSayA zarIre mamatvanirvatti: kaayotsrgH| / (bhagavatI ArAdhanA / vijayodayA TIkA / gA. 509) rAjavArtika 6/24 / 11 /530 / / arthAt mana se zarIra meM mamedaM (mama+idaM) yaha arthAt parimita kAla ke lie zarIra se mamatva | merA hai, kI buddhi kI nivRtti mAnasa kAyotsarga hai| maiM kA tyAga karanA kAyotsarga hai| | zarIra kA tyAga karatA hU~, aisA vacanoccAra karanA vacana 30 jUna-julAI 2008 jinabhASita
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ kRta kAyotsarga hai| bAhu nIce chor3akara cAra aMgula mAtra | ucchavAsaHsyustanUtsarge niyamAnte dinaadissu| kA antara donoM pairoM meM rakhakara nizcala khar3e honA zarIra pNcsvssttshtaardhtrictuHpNcshtprmaaH|| 72 // ke dvArA kAyotsarga hai| ___ anagAradharmAmRta nikSepoM kI apekSA kAyotsarga ke chaha bheda haiM arthAt dinasaMbaMdhi-kAyotsarga meM eka sau ATha, 1. nAma kAyotsarga- sAvadha nAma karane se lage | rAtrisaMbaMdhi-kAyotsarga meM cauvana, pAkSika meM tIna sau, hue doSoM kI vizuddhi ke liye kAyotsarga kiyA jAtA | cAturmAsika meM cAra sau aura vArSika kAyotsarga meM pA~ca hai yA kisI kA nAma kAyotsarga rakhanA nAmakAyotsarga | sau ucchvAsa hote hai| muutroccaaraadhvbhktaarhtsaadhushyyaabhivndne| 2. sthApanA kAyotsarga- pApa pUrNa sthApanA se lage paMcAnA viMzatiste syuH svAdhyAyAdau ca sptyuk||73|| hue doSoM kI vizuddhi ke lie jo kAyotsarga kiyA jAtA anagAra dharmAmRta hai athavA kAyotsargapariNata pratibimba sthApanA kAyotsarga ____ arthAt mUtra aura mala kA tyAga karake, eka gA~va se dUsare gA~va pahu~cane para, AhAra karane para, arhat zayyA 3. dravya kAyotsarga- sAvadya dravya ke sevana se lage | (nirvANakalyANa, samavazaraNa, kevalajJAna utpatti, tapaaticAroM kI vizuddhi ke lie jo kAyotsarga kiyA jAtA | kalyANaka evaM janmabhUmi Adi sthAna) aura sAdhuzayyA hai, vaha dravya kAyotsarga hai| (kisI sAdhu ke samAdhisthAna) para jAkara lauTane para 4. kSetra kAyotsarga- sAvadha kSetra ke sevana se lage | paccIsa ucchavAsa pramANa kAyotsarga karanA caahie| mana doSoM kI vizuddhi ke lie jo kAyotsarga kiyA jAtA | meM vikAra utpanna hone para tatkSaNa sattAIsa ucchavAsa hai, vaha kSetra kAyotsarga hai| | pramANa, prANIvadhasaMbaMdhI, asatyAlApasaMbaMdhI, corI saMbaMdhI, 5. kAla kayotsarga- sAvadha kAla meM AcaraNa karane | maithuna saMbaMdhI, parigraha saMbaMdhI, doSa lagane para eka sau "se lage hue doSoM kI vizuddhi ke lie kiyA gayA kAyotsarga | ATha ucchavAsa pramANa kAyotsarga karanA caahie| kAla, kAyotsarga hai| athavA kAyotsarga karanebAloM se sahita | kAyotsarga kA kAla kAla ko kAlakAyotsarga kahate haiN| kAyotsargasya mAtrAntarmuhUrto'lpA smottmaa| 6. bhAva kAyotsarga- mithyAtvAdisaMbaMdhI aticAroM zeSA gAthAtryaMzacintAtmocchvAsai kathA mitaa||71|| ke zodhana ke lie jo kAyotsarga kiyA jAtA hai, vaha anagAra dharmAmRta bhAvakAyotsarga hai, athavA kAyotsarga karanevAle zAstra kA arthAt kAyotsarga kA jaghanya kAla antarmuhUrta aura jo jJAtA usa zAstra meM upayukta hai, vaha AgamabhAva utkRSTa kAla eka varSa pramANa hai| zeSa arthAt madhyama kAyotsarga hai| kAla kA pramANa gAthA (NamokAra maMtra) ke tIna aMzoM kAyotsarga kI saMkhyA aura usake zvAsocchavAsa ke cintana meM laganevAle ucchavAsoM ke bheda se aneka aSTAviMzatisaMkhyAnAH kAyotsargA matA jinaiH|| prakAra haiMahorAtragatAH sarve ssddaavshykkaarinnaam||66|| __ aSTatottarazatocchavAsa: kAyotsargaH prtikrme| (amitagatizrAvakAcAra) sAndhye prAbhAtike caardhmnysttsptviNshtiH|| 68 // arthAt chahoM Avazyaka karanevAloM ke dina aura amitagati zrAvakAcAra ___ rAtri saMbaMdhI sarva kAyotsarga aTThAIsa kahe haiN| arthAt sAndhya (sAyaM kAla) saMbaMdhI pratikramaNa karate svAdhyAye dvAdaza prAjJairvandanAyAM ssddiiritaaH| samaya eka sau ATha zvAsocchvAsavAlA kAyotsarga kiyA aSTau pratikrame yoga bhaktau tau dvAvudA hRtau|| 67 // | jAtA hai| (amitagatizrAvakAcAra) prabhAtakAlasaMbaMdhI pratikramaNa meM usase AdhA arthAt arthAt svAdhyAya karane meM bAraha, vandanA meM chaha, cauvana zvAsocchavAsavAlA kAyotsarga kahA gayA hai evaM , pratikramaNa karate samaya ATha, aura yoga bhakti karate samaya / | anya sarva kAyotsarga sattAIsa zvAsocchavAsa kAlapramANa __do kAryotsarga kahe haiN| kahe gaye haiN| - jUna-julAI 2008 jinabhASita 31
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptaviMzatirucchvAsAH sNsaaronmuulnkssme| / pRthak dvidhaikavAkyAMtaM muktvocchavAsaM jpennv| santi paMcanamaskAre navadhA cintite sti|| 69 // | vArAn gAthAM pratikramya nissidyaalocyetttH|| 373 // amitagati shraavkaacaar| pratiSThApATha- AcArya jayasena arthAt saMsAra ke unmUlana meM samartha paMcanamaskAra ____ arthAt NamokAra maMtra ke paMca padanakU doya doya maMtra ke nau bAra cintana karane para sattAIsa zvAsocchvAsa | vAkya kA uttara eka vAkya kA anta meM ucchavAsa chor3i mAne jAte haiN| navavAra jpe| Adi-kAyotsarga evaM prANAyAma, dhyAna kI zvAsa- bAhara se andara kI aura vAyu khIMcane | siddhi aura citta kI sthiratA ke lie prANAyAma prazaMsanIya ko zvAsa kahate haiN| hai| isake tIna bheda hai| ucchavAsa- bhItara kI ora se bAhara kI ora tridhA lakSaNabhedena saMsmRtaH puurvsuuribhiH| vAyu nikAlane ko ucchavAsa kahate haiN| pUrakaH kummakazcaiva reckstdnntrm|| kAyotsarga kI vidhi jJAnArNava 29/3 jinendramudrayA gAthAM dhyAyet prItivikasvare, arthAt pUrvAcAryoM ne pavana ke stambhanarUpa prANAyAma hRtpaMkaje pravezyAntarnirudhya mnsaa'nilm|| 22 // | ko lakSaNa bheda se tIna prakAra kahA hai- pUraka, kumbhaka, pRthag dvivayekagAthAMzacintAnte recyecchnaiH| | aura reck| navakRtvaH prayoktaivaM dahatyaMhaH sudhiirmht|| 23 // | 1. pUraka anagAradharmAmRta / adhyAya 9 dvAdazAntAtsamAkRSya ya samIraH prpuuryte| pUrA NamokAra maMtra eka gAthArUpa hai| usake tIna sa pUraka iti jJeyo vaayuvijnyaankovidaiH|| aMza karake kAyotsarga ke samaya, ciMtana karanA caahie| jJAnArNava 29/4 Namo arihaMtANaM, Namo, siddhANaM ke sAtha prANavAyu andara | arthAt taluve ke chidra se athavA dvAdaza aMgula le jAkara usakA ciMtana kareM aura ciMtana ke aMta meM | paryanta se vAyu ko khIMcakara apanI icchAnusAra apane - vAyu dhIre-dhIre bAhara nikaaleN| phira Namo AiriyANaM, zarIra meM pUraNa kare use vAyuvijJAnI paMDitoM ne pUraka pavana Namo uvajjhAyANaM ke sAtha prANavAyu ko andara le jAkara | kahA hai| hRdaya-kamala meM isakA ciMtana kareM, aura ciMtana ke anta | 2. kuMbhaka meM dhIre dhIre vAyu bAhara nikaaleN| phira Namo loe savvasAhUNaM niruNaddhi sthirIkRtya zvasanaM naabhipNkje| ke sAtha prANavAyu andara le jAveM aura ciMtana ke anta kumbhavannirbharaH so'yaM kumbhakaH prikiirtitH|| meM dhIre-dhIre bAhara nikaaleN| isa prakAra tIna zvAsocchavAsa jJAnArNava 29/5 / meM eka bAra aura sattAisa zvAsocchavAsoM meM nau bAra NamokAra arthAt usa pUraka pavana ko sthira karake nAbhimaMtra par3hanA caahie| isa prakAra kI vidhi anya AcAryoM | kamala meM ghar3e kI taraha bhara kara rokeM, nAbhi se anya ne bhI kahI hai| yathA jagaha calane na de, use kuMbhaka kahate haiN| kuMbhakaM kurvanneva Namo arihaMtANaM, Namo siddhAMNa iti | 3. recaka gAthAMzadyaM japtvAnte recakaM kryaat| anenaiva vidhinA Namo niHsAryate'tiyatnena yatkoSThAcchvasanaM shnaiH| AiriyANaM, Namo uvajjhAyANaM iti gAthAzadvayaM tathA Namo sa recaka iti prAjJaiH praNItaH pvnaagme|| loe savva sAhUNaM ityekAMzaM jpet|| pratiSThA tilaka (hindI jJAnArNava 29/6 / anuvAda) pR. 13 / arthAt jo apane koSTha se pavana ko ati yatna kuMbhakayoga karate samaya Namo arihaMtANaM, Namo | se bAhara nikAle usako pavanAbhyAsa ke zAstroM meM vidvAnoM siddhANaM gAthA ke do aMzoM kA jApa karake recaka arthAt | ne recaka kahA hai| rokI huI vAyu ko chodd'e| isI vidhi se Namo AiriyANaM prANAyAma kI isa vidhi se hI AcAryoM ne kAyotsarga Namo uvajjhAyANaM ina do gAthAMzoM ko aura Namo loe ke zvAsocchvAsoM kA nirdhAraNa kiyA hai, jisameM NamokAra savva sAhUNaM isa gAthAMza kA jApa kareM! | maMtra ke jApa kI yuti mana kI caMcalatA ko rokakara 32 jUna-julAI 2008 jinabhASita -
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthiratA pradAna karatI hai, jo dhyAna kI siddhi aura karmanirjarA / 9. unnamana doSa- zira ko bahuta U~cA uThAkara kA sAdhana hai| kAyotsarga krnaa| kAyotsarga kA svAmI aura mudrA 10. dhAtrI doSa- jaise dhAya, bAlaka ko dUdha pilAne mokSArthI jitanidrakaH sukaraNa: sUtrArthavid vIryavAn / | ke lie apane stana ko U~cA uThAtI hai, usI prakAra zuddhAtmA balavAn pralambitabhujAyugmo sdaaste'clm| | apane vakSasthala ko U~cA uThAkara kAyotsarga krnaa| UrdhvajuzcaturagulAntarasamAgrAMdhirniSaddhAbhidhA 11. vAyasa doSa- kAka ke samAna caMcala netra dyAcArAtyayazodhanAdiha tanUtsargaH sa SoDhA mtH|| ke dvArA sarva aura pArzvabhAga meM dekhate hue kAyotsarga anagAradharmAmRta / 8/70 / krnaa| arthAt mukti kA icchuka, nidrA ko jItanevAlA, | 12. khalIna doSa- khalIna (lagAma) se pIr3ita zubhakriyA aura pariNAmoM se yukta, Agama ke artha kA | ghor3e ke samAna kAyotsarga krnaa| jJAtA, vIryavAn, balavAn, asaMyata, samyagdRSTi Adi bhavya, | 13. gaja doSa- jisake kaMdhe para mahAvata baiThA kAyotsarga karanevAlA zreSTha pAtra kahA hai| hai aise hAthI ke samAna grIvA ko U~cI nIcI karate hue donoM hAthoM ko nIce laTakAkara aura donoM caraNoM ke madhya meM cAra aMgula kA aMtara dekara, tathA unake 14. kapittha doSa- hAtha meM kapittha lie ke samAna agrabhAga ko bilkula samarUpa meM rakhate hue nizcala khar3e | muTThI bA~dhakara kAyotsarga krnaa| hokara kAyotsarga karanA caahie| hAtha, paira, gardana, A~kha, 15 zira kampita doSa- zira ko pAne dvArA bhauM Adi ko nizcala rakhanA vizuddha kAyotsarga mudrA hai| kAyotsarga krnaa| isase hI kAyotsarga kI siddhi hai| doSasahita kAyotsarga 16. mUka doSa- gUMge puruSa ke samAna aMgoM se se kArya kI siddhi nahIM hotI hai| baiThakara bhI kAyotsarga | saMketa karate hue kAyotsarga krnaa| kiyA jA sakatA hai| 17. aMgulI doSa- aMgulI ginate hue kAyotsarga kAyotsarga ke atIcAra- kAyotsarga ke battIsa | kara atIcAra haiN| 18. bhUdoSa- bhrukuTi nacAte hue kAyotsarga krnaa| 1. ghoTaka doSa- ghor3e ke samAna eka paira uThAkara | 19. digvekSaNa doSa- dizAoM ko dekhate hue kAyotsarga krnaa| kAyotsarga krnaa| 2. latA doSa- vAyu se kampita latA ke samAna | 20. madirApAyI doSa- madirApAna se vyAkula puruSa zarIra ke UparI bhAga ko sarva ora ghumAte hue kAyotsarga | ke samAna ghUmate hue kAyotsarga krnaa| krnaa| 21. grIvordhvanayana doSa- grIvA ko adhika U~cI 3. stambha-kuDya doSa- stambha, bhitti Adi kA | karake kAryotsarga krnaa| Azraya lekara kAyotsarga krnaa| 22. grIvAdhonayana doSa- grIvA ko adhika nIcI 4. paTTikA doSa- pATe Adi ke Upara khar3e hokara | karake kAyotsarga krnaa| kAyotsarga krnaa| 23. niSThIvana doSa- kAyotsarga karate hue thuuknaa| 5. mAlA doSa- zira para mAlA kA AlaMbana lekara | 24. vapuHrpazana doSa- kAyotsarga karate samaya aMgoM kAyotsarga krnaa| kA sparza krnaa| 6. nigaDa doSa- ber3I se ba~dhe hue puruSa ke samAna 25. prapaMcabahula doSa- chala prapaMca ke bhAva ke Ter3he paira rakhakara kAyotsarga krnaa| | sAtha kAryotsarga krnaa| 7. kirAtayuvati doSa- donoM hAthoM se bhIlanI ke | 26. vidhinyUna doSa- Agamokta vidhi se hIna samAna jaghanabhAga ko Dhakakara khar3e hokara kAyotsarga krnaa| | kAyotsarga krnaa| 8. zironamana doSa- zira ko bahuta nIce jhukAkara / 27. vayo'pekSAdivarjana doSa- apanI Ayu kI kAyotsarga krnaa| jUna-julAI 2008 jinabhASita 33
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ apekSA na karake mAtrA se adhika kAyotsarga krnaa|| evaM bhAvayataH svAnte yAtyavidyA kSayaM kssnnaat| 28. kAlApekSavyatikrAnti doSa- kAyotsarga ke vimadIsyustathAkSANi kaSAyaripubhiH smm|| kAla kI apekSA kA ulaMghana kara kAyotsarga krnaa| ___ jJAnArNava 29/12 / 29. vyAkSepAsaktacitta doSa- mana ke kSobhakAraka arthAt mana ko vaza meM karane kI bhAvanA karate kAryoM meM citta lagAte hue kAryotsarga krnaa| | hue puruSa ke avidyA, to kSaNa mAtra meM kSaya ho jAtI 30. lobhAkalita doSa- lobha se Akalita citta | hai| indriyA~ madarahita ho jAtI haiM, sAtha hI kaSAyeM kSINa hokara kAyotsarga krnaa| ho jAtI haiN| 31. pApakAryodyama doSa- pApakArya meM udyamazIla smaragaralamanovijayaM samastarogakSayaM vpuHsthairym| hote hue kAyotsarga krnaa| pavanapracAracaturaH karoti yogI na sNdehH|| 32. mUr3hadoSa- kartavya, akartavya ke jJAna se rahita jJAnArNava 29/101 / arthAt pavanapracAra karane meM caturayogI kAmarUpI puruSa kA kAyotsarga krnaa| karma nirjarA ke icchuka mumukSajanoM ko kAyotsargavidhi viSayukta mana ko jItatA hai| samasta rogoM ko kSaya karake ke ina battIsa atIcAroM kA sarvathA tyAga karanA caahie| zarIra meM sthiratA karatA hai, isameM saMdeha nahIM hai| pavana (anagAradharmAmRta / 8/112-122) / ko sAdhana karake mana ko vaza meM karanA hI kAyotsarga kA prayojana hai| kAyotsarga meM zarIra se mamatva chor3akara kAyotsarga kA phala prANAyAma vidhi se zvAsa ko lete hue Namo arihaMtANaM, vyutsRjya doSAn niHzeSAn saddhyAnI syaattnuutsRtau| Namo siddhANaM ye do pada bolakara vAyu ko apanI sahetA'pyupasargomIn karmaivaM bhidyate traam|| anagAradharmAmRta /8/76 / sAmarthyAnusAra andara rokakara arihaMta-siddha ke mAdhyama arthAt kAyotsarga karate samaya devakRta, manuSyakRta se apane svarUpa kA ciMtana kare, pazcAt vAyu ko chor3a yA tiryaMcakRta koI upasarga A jAye to use sahana karanA de| dUsare zvAsa meM Namo AiriyANaM, Namo uvajjhAyANaM caahie| aise samaya meM bhI dharma yA zukla dhyAna hI karanA ye do pada bolakara pUrvavat vAyu ko chor3e evaM tIsare zvAsa meM Namo loe savva sAhUNaM isa pUre pada ko bolate caahie| jo sAdhu pariSaha aura upasarga se vicalita na hue, pUrvavat kriyA kare, isa prakAra tIna zvAsocchvAsa hokara use dhIratA se sahana karate haiM, unakA karmabandhana meM eka bAra NamokAra maMtra kA smaraNa kara kAyotsarga, zithila hokara chUTa jAtA hai| jo sAdhu bhaktipUrvaka nirdoSa | jApa Adi karane se mana sthira hotA hai| kAyotsarga ke kAyotsarga karatA hai, usake pUrvabhava meM arjita karma zIghra lie donoM hAtha nIce karake pairoM meM cAra aMgula kA aMtara hI nirjIrNa ho jAte haiN| kAyotsarga ke samaya vAyu ko rakhakara pairoM ke agrabhAga samAna karanA caahie| yadi baiThakara andara rokane se mana kI sthiratA hotI hai| kAyotsarga karanA ho to padmAsana meM bAyeM hAtha ke Upara vikalpA na ghUsUyante viSayAzA nivrtte| dAyA hAtha rakhakara kAyotsarga karanA caahie| kAyotsarga antaH sphurati vijJAnaM tatra citte sthiriikRte|| meM vAyu ke grahaNa karane, rokane aura chor3ane kI prakriyA jJAnArNava 29 /11 / atyanta mahattvapUrNa hai, isake dvArA hI mana kI sthiratA arthAt hRdayakamala kI karNikA meM pavana ke sAtha banatI hai evaM kAyotsarga ke kAla kA nirdhAraNa hotA hai| citta ko sthirakarane para mana meM vikalpa nahIM uThate aura prANAyAmapaddhati se kAyotsarga karane para hI NamokAramaMtra viSayoM kI AzA bhI naSTa ho jAtI hai| tathA aMtaraMga kA pUrNa phala prApta hotA hai, ata: kAyotsargapUrvaka NamokArameM vizeSa jJAna kA prakAza hotA hai| isa pavana ke sAdhana | maMtra kA vidhipUrvaka jApa kara karma kSaya kreN| se mana ko vaza meM karanA hI isakA phala hai| rajavA~sa (sAgara) ma.pra. sAIM itanA dIjie jAmeM kuTuma smaay| maiM bhI bhUkhA na rahU~, sAdhu na bhUkhA jaay| saMta kabIra 34 jUna-julAI 2008 jinabhASita
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ * jaina-paramparAsammata 'om' kA pratIka-cihna ma arahaMtA asarIrA AiriyA taha uvajjhayA munninno| paDhamakkharaNippaNo oMkAro pNcprmetttthii|| jainAgama meM arihanta, siddha, AcArya, upAdhyAya evaM / huA pAyA jAtA hai| vastutaH prAcIna lipi meM 'u' ke sAdhu yAnI munirUpa pA~ca parameSThI hI ArAdhya mAne gae | Upara 'repha' ke samAna AkRti banAne se vaha 'o' ho haiN| inake Adya akSaroM ko paraspara milAne para 'om'| | jAtA thaa| aura usake sAtha candrabiMdu prayukta hone se vaha 'oM' bana jAtA hai| yathA, inameM se pahale parameSThI 'arihanta' | 'om'| 'oM'- bana jAtA thaa| kintu vartamAna meM yA 'arhanta' kA prathama akSara 'a' ko liyA jAtA hai| hastalikhita grantha par3hane athavA unake likhane kI paramparA dvitIya parameSThI 'siddha', zarIrarahita hone se 'azarIrI' kA abhAva ho jAne ke kAraNa aba priMTiMga presa meM chapAI kahalAte haiN| ataH 'azarIrI' kA prathama akSara 'a' ko | kA kArya hone lagA hai| hama logoM kI 'arihanta' ke 'a' se milAne para a+a='A' bana jAtA asAvadhAnI athavA ajJAnatA ke kAraNa hai| isameM tRtIya parameSThI 'AcArya' kA prathama akSara 'A' | priMTiMga presa meM yaha parivartita hokara milAne para A+A milakara 'A' hI zeSa rahatA hai| anya paramparA mAnya U~ banAyA jAne usameM caturtha parameSThI 'upAdhyAya' kA pahalA akSara 'u' | lgaa| isake duSpariNAma svarUpa hama ko milAne para A+u milakara 'o' ho jAtA hai| aMtima loga jaina paramparA dvArA mAnya na cinha pA~caveM parameSThI 'sAdhu' ko jainAgama meM 'muni' bhI kahA | ko prAyaH bhUla se gae haiN| aura U~ jAtA hai| ata: muni ke prArambhika akSara 'm' ko 'o' | ko hI bhramavaza jaina-paramparA-sammata mAna baiThe haiN| se milAne para o+m=om yA 'oM' bana jAtA hai| ise | jaina paramparA sammata isa 4 ko Shree lipi ke hI prAcIna lipi meM ke rUpa meM banAyA jAtA rahA hai| | Symbol Font Samples ke antargata naM. 223 meM N 'jaina' zabda meM 'ja', 'na' tathA 'ja' ke Upara 'ai' | tathA naM. 231 meM J ko Key Strock karake prApta kiyA saMbaMdhI do mAtrAe~ banI hotI haiN| inake mAdhyama se hI | yA banAyA jA sakatA hai| evaM 'pUjA' phaoNnTa meM Alt +0250 jaina paramparAgata 'oM' kA cihna banAyA jA sakatA hai| se bhI prApta kiyA jA sakatA hai| saMbhava hai isake isa 'oma' ke pratIka cihna ko banAne kI sarala vidhi | atirikta 'klpi ArTa' meM anyatra bhI yaha cihna upalabdha cAra caraNoM meM nimna prakAra ho sakatI hai ho sakatA hai| 1. 'jaina' zabda ke pahale akSara 'ja' ko aMgrejI isa prakAra jaina paramparA ko surakSita rakhane hetu ___ meM 'je'=J likhA jAtA hai| ataH sabase pahale 'je'-J| sabhI mAMgalika zubha anuSThAnoM, patra-patrikAoM, vijJApanoM, ko bnaaeN| iMTaraneTa grITiMgsa, horDiMgsa, bainara, esa. ema. esa. nUtana 2. taduparAnta 'jaina' zabda meM dvitIya akSara 'na' | prakAzita honevAle sAhitya, sTIkarsa, bahIkhAtA, pustaka, __ hai| ataH usa 'je'-J ke bhItara / sAtha meM hindI kA | kApI, dIvAla Adi para jaina paramparA dvArA mAnya kA 'na' bnaaeN| pratIka cihna banAkara isakA adhikAdhika pracAra-prasAra 3 ba~ki 'jaina' zabda meM 'ja' ke Upara 'ai' saMbaMdhI | kiyA / karAyA jA sakatA hai| do mAtrAe~ hotI haiN| ataH usake Upara prathama mAtrA ke | isa saMbaMdha meM jainadharma meM prabhAvanArata pUjya AcAryadeva, pratIka svarUpa usake Upara candrabindu bnaaeN| sAdhugaNa, sAdhviyA~, vidvanmanISI, pravacanakAra bhI apane 4. taduparAnta dvitIya mAtrA ke pratIka svarUpa usake dharmopadeza ke samaya jaina paramparAgata isa ma 'om' kI Upara candrabindu ke dAe~ bAjU meM 'repha' jaisI AkRti jAnakArI tathA ise banAne kI prAyogika vidhi bhI jana bnaaeN| sAmAnya ko batalAkara arhanta bhagavAna ke jina-zAsana isa prakAra jainaparamparA sammata / yAnI 'om'|| ke vAstavika svarUpa ko prakaTa kara / karA sakate haiN| ___ 'oM' kI AkRti nirmita ho jAtI hai| ise banAne kI vidhi suna-samajhakara dhArmika pAThazAlAoM jainaparamparA kI aneka mUrtiyoM kI prazastiyoM, yantroM, | meM adhyayanarata bAlaka-bAlikAoM ko isakI prAyogika hastalikhita granthoM, prAcIna zilAlekhoM evaM prAcIna lipi | vidhi se abhyAsa karAe jAne para bhaviSya meM unake dvArA meM bhI isI prakAra se 'om'| 'oM' kA cihna banA ! ise hI banAnA prAraMbha kiyA jA ske| jUna-julAI 2008 jinabhASita 35
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmrAjJI zAntalAdevI paM. kundanalAla jaina paTTamahAdevI zAntalAdevI, hoyyasala vaMza ke, parama / ko bhaviSyavANI kI saphalatA ke sAkSAt darzana hue aura pratApI evaM parAkramI zAsaka, biTTideva (viSNuvarddhana) lagabhaga 70-75 virudoM se alaMkRta ho jagata-mAninI kI rAjamahiSI thii| khlaayii| zAntalAdevI ke pitA kA nAma sArasiGgayyaheggaDe kiMvadantI hai ki zAntalA ke pati viSNuvarddhana tathA mAtA kA nAma mAnikavve thaa| inakA janma zaka rAmAnujAcArya ke prabhAva se vaiSNavadharma meM dIkSita hone jA saM. 1012 ke Asa-pAsa anumAnita kiyA jAtA hai| inake | rahe the| jaba ve devI ke darzanoM ke lie maMdira gaye tabhI pati viSNuvarddhana kA rAjyakAla zaka saM. 1028 se 1063 | acAnaka bhayaMkara bhUkampa AyA, sAre rAjya meM trAhi-trAhi taka mAnA jAtA hai, zAntalA kA vivAha viSNuvarddhana se | maca gaI, jisase bhayabhIta ho viSNuvarddhana ne vaiSNavadharma 16 varSa kI Ayu meM rAjyAbhiSeka ke samaya honA cAhie, meM dIkSita hone kA vicAra tyAga diyA aura apanI ata: inakA janmakAla zaka saM. 1012 (+78-1090 | paTTamahAdevI zAntalA ke sAtha-sAtha jinazAsana ke prati I.) anumAnita kiyA jAtA hai| inakA janma karnATaka | zraddhAvAn bane rhe| sAmrAjJI zAntalAdevI ne dhavalA Adi ke balipu (belambhava) grAma meM huA thA, jahA~ inake pitA | grantha tAr3a-patroM para utkIrNa karAye the| inake patroM para rAjya-prazAsaka evaM grAma pramukha the| yaha grAma hoyyasala | zAntalAdevI aura viSNuvarddhana ke citra aGkita haiN| yaha rAjya kI rAjadhAnI dvArAvatI (dvAra samudra) kA eka | rAjazAsana, kalA, saMgIta meM tathA dhArmika, samAja-sevA prazAsanika prakAza thaa| inake pitA vIra yoddhA, parAkramI | Adi kAryoM meM niSNAta thI, jisase prajAjana usake prati aura svAmIbhakta the, zaiva matAnuyAyI the, jaba ki inakI atyadhika zraddhAvAn, vinIta aura bhakta the| usake vaiyaktika patnI mAnikavve (zAntalA kI mA~) jaina dharmAnurAgiNI | guNoM evaM zAsakIya kuzalatA ke phalasvarUpa tatkAlIna thii| vaha jina-pUjA, deva-zAstra-guru kI zraddhA, ratnatraya prajAjanoM ne use itane adhika virudoM (vizeSaNoM) se vrata dhAraNa kiyA karatI thI, jainAcAryoM, muniyoM evaM jaina, alaMkRta kiyA thA ki saMbhavataH saMsAra kI koI hI sAmrAjJI guruoM kI bhakti karatI thii| anta samaya inhoMne sallekhanA yA samrAT itane adhika alaMkAroM se alaMkRta huA ho| pUrvaka deha-visarjana kiyA thaa| itanI adhika dhArmika | tatkAlIna itihAsa tathA zilAlekha ina alaMkAroM se bhare vibhinnatAoM ke bAvajada bhI pati-patnI meM paraspara apAra | paDe haiN| ye saba zravaNavelagola snehapUrNa sAmaMjasya evaM samanvaya thaa|. nirmita gaMdhavAraNa vasadi meM utkIrNa haiN| zAntalAdevI ne apanI mAtA ke pUrNa saMskAra rAjamahiSI zAntalAdevI guNavatI ke sAtha-sAtha adhigRhIta kie the, phalataH vaha bhI jinazAsana aura sundara aura rUpavatI bhI thii| isalie itihAsakAroM ne jaina AcAryoM ke prati vizeSarUpa se bhaktibhAva rakhatI thii| use aneka sundara alaMkAroM se alaMkRta kiyA hai| sAmrAjJI jaba vaha kevala sAta-ATha varSa kI bAlikA hI thii| zAntalAdevI vidyA, buddhi-kauzala, pratyutpannamatitva, kalAtabhI usake kriyA-kalApoM, vicAroM tathA dainika vyavahAra saMgIta Adi vyaktigata guNoM se itanI adhika samRddha evaM se prabhAvita ho usake guru vokimayya ne bhaviSyavANI | sampanna thI ki logoM ne use kaI vizeSaNoM se vibhUSita kI thI ki zAntalA jagata-mAninI banakara sAre vizva | kiyaa| meM garimAyukta gaurava ke sAtha pUjI jAnevAlI mAnavadevatA paTarAnI zAntalA pativratA thI, usane apanI bhakti kI padavI prApta karegI aura sacamuca hI jaise hI zAntalA aura sevA-zuzrUSA se apane pati viSNuvarddhana kA mana jIta ne SoDazI hokara yuvAvasthA meM padArpaNa kiyA tathA hoyyasala liyA thaa| isIlie use pAtivrata-saMbaMdhI aneka alaMkAroM vaMza ke parama pratApI tejasvI rAjakumAra biTTideva yA | se alaMkRta kiyA gyaa| biTTiga (viSNuvarddhana) kI prANavallabhA banakara hoyyasala sAmrAjJI zAntalAdevI ne zaka saM. 1044 (+78= rAjya kI sAmrAjJI pada ko suzobhita kiyA to guru vokimayya | 1122 I.) ke lagabhaga velgulu ke candragiri parvata para 36 jUna-julAI 2008 jinabhASita Jain Editation Internation -
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ ntinAtha kI | bilAvatA coTa Ane 15 Tera A . -A apane viruda 'savati gandhavAraNa' (arthAt sotoM ke lie / zAntalAdevI zivagaMge nAmaka sthAna para apane pati viSNu. madonmatta hasti) ke nAma para 'gandhavAraNa vasadi' kA | varddhana, mAtA mAnikavve aura pitA mArasiGgayyaheggaDe ko nirmANa karAyA thA tathA usa choDa apane guru prabhAcandra kI upasthiti meM pA~ca phuTa U~cI kAyotsargamudrA meM sundara kalApUrNa manojJa | sallekhanApUrvaka samAdhimaraNa kara svarga sidhaarii| isakA pratimA pratiSThApita karAI thii| vistRta ullekha zravaNavelagola kI candragiri pahAr3I para zAntalAdevI ne gandhavAraNa vasadi ke nirmANa ke | gandhavAraNavasadi ke dvitIya maNDapa ke tRtIya stambha para pazcAt usake pUjana-prakSAla evaM abhiSeka hetu vahIM para | utkIrNa zaka saM. 1050 ke zilAlekha meM hai| isameM cAlIsa eka gaMga samudra nAmaka zreSTha sarovara kA nirmANa karAyA | zloka haiM jinameM hoyyasala vaMza ke rAjAoM ke parAkrama tathA vasadi kI surakSA evaM saMrakSA hetu tathA dainika | ke varNana ke bAda zAntalAdevI ke sallekhanA kA vivaraNa kAryakalApoM ke lie eka grAma bhI dAna kiyaa| / hai| ___ yadyapi rAjarAnI zAntalAdevI itane adhika sadguNoM | sAmrAjJI zAntalA jainadharma kI kIrtidhvajA ko se sampanna thI ki sampUrNa hoyyasala vaMza kA rAja-zAsana | phaharAtI huI alpAyu meM hI divaMgata ho gaI thI, para usakI usake izAroM para nAcatA thA. para durbhAgya ki use dIrghAyuSya | yaza-patAkA Aja bhI lagabhaga nau sau varSa ke itihAsa prApta nahIM thaa| vaha bar3I hI alpavaya meM, lagabhaga cAlIsa | meM niSkaluSa aura akSuNNa banI huI hai|| varSa kI Ayu meM divaMgata ho gyii| caitra zuklA paMcamI, 'jaina itihAsa ke preraka vyaktitva' se sAbhAra somavAra zaka saM. 1050 (+78-1128 I.) meM mahArAnI / Apake patra mAnava-ratha-eka sArthaka pahala __pichale dinoM 11 se 17 pharavarI 2008 taka haradA (ma.pra.) kI jainasamAja ke utsAhI sadasyoM ne gajaratha ke sthAna para mAnavaratha calAkara apane pUrva itihAsa ko purnajIvita karane kA anUThA evaM aitihAsika nirNaya liyA hai, isake lie haradA jainasamAja badhAI kI pAtra hai, sAtha hI pratiSThAcArya brahmacArI vinaya bhaiyA jinake nirdezana meM yaha mAnava-ratha kA Ayojana huA, ve bhI isa anukaraNIya pahala ke lie badhAI ke pAtra haiN| pichale kucha sAloM se paMcakalyANakoM meM mUka aura nirIha kintu vizAla prANI hAthI para usake mAlikoM tathA rathoM para baiThane vAle indra indrANiyoM kI eka baDI phauja dvArA jAne-anajAne meM jo jalma kie jA rahe haiM, unakA prAyazcitta karanA bahuta jarUrI ho gayA hai aura isa dizA meM samAja ke sabhI AcAryoM, munirAjoM, vidvAnoM tathA cintakoM ko vicAra karake gajaratha ke bajAya mAnava-ratha jo jainadharma kI purAnI paddhati rahI hai, jise vimAna kI zobhA yAtrA Adi bhI kahA jAtA hai, use lAgU kiyA jAnA caahie| haradA kI jainasamAja ne apane ahaMbhAva ko tyAga kara rathoM para baiThane ke bajAya sirpha bhagavAn ko baiThAkara svayaM apane hAthoM se ratha khIMcane kA jo sAhasika kArya kiyA hai, isake lie maiM eka bAra punaH unheM badhAI detA hU~ aura pUre deza kI janasamAja se anurodha karatA hU~ ki vaha paMcakalyANakoM meM gajaratha jaise hAthiyoM ke lie pIr3AdAyaka sAdhanoM ko tilAJjali dekara bhagavAn ko pAlakI meM virAjamAna kara, apane hAthoM se unheM parikramA karavAyeM to unheM sahI puNya aura AnaMda kI prApti hogii| dhanyavAda ! vinoda kumAra 'nayana' bhopAla (ma. pra.) jUna-julAI 2008 jinabhASita 37
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ jijJAsA-samAdhAna paM. ratanalAla bainAr3A praznakartA- zrI rAjIva jaina amarapATana / vastrarahita hokara sAmAyika kiyA karate the| isase yaha jijJAsA- kyA manuSya yA tiryaMca Ayu kA baMdha | pramANita hai ki sAmAyika-pratimAdhArI ko nagna hokara karanevAlA aNuvrata tathA mahAvrata dhAraNa kara sakatA hai? | (ekAMta meM) sAmAyika karanA Agama sammata hai| samAdhAna- uparyukta viSaya para gommaTasAra-jIva- praznakartA- paM. devendrakumAra zAstrI jayapura kANDa gAthA 653 meM isa prakAra kahA hai jijJAsA- kyA mleccha logoM kA khAnapAna va cattAri vikhettAI AugabaMdheNa hodi smmttN| AcaraNa bhraSTa hotA hai? inakI kyA vizeSatAye haiM? aNuvadamahavvadAI Na lahai devAugaM mottuN|| 643 // samAdhAna- mleccha do prakAra ke hote haiM 1. artha- cAroM gati saMbaMdhI Ayukarma baMdha ho jAne | karmabhUmija mleccha 2. aMtaradvIpaja mlecch| iname aMtaradvIpaja __para bhI samyagdarzana ho sakatA hai| kintu aNuvrata aura mleccha to ve haiM, jo 96 aMtaradvIpoM meM rahate haiM, jinakA mahAvrata devAyu ke atirikta anya Ayu ke baMdha hone | zarIra manuSyoM jaisA hotA hai, parantu unake mukha azva, para prApta nahIM ho skte| siMha, kuttA, bhaiMsA, suara, vyAghra Adi ke mukha ke samAna bhAvArtha- deva aura nArakiyoM ke na aNuvrata hote hote haiN| ye kubhogabhUmija manuSya bhI kahalAte haiN| inake haiM aura na mahAvrata hote haiN| tiryaMcoM ke aNuvrata hote | zarIra kI avagAhanA 2000 dhanuSa hotI hai| ye sabhI haiN| yadi kisI tiryaMca ko nAraka, tiryaMca yA manuSyAyu maMdakaSAyI, priyaMgu puSpa ke samAna zyAmala varNavAle aura kA baMdha ho gayA hai, to usake aNuvrata nahIM ho sakate, eka-palya-AyuvAle hote haiN| inakA bhojana phala-phUla kintu samyaktva ho sakatA hai| manuSyoM ke aNuvrata tathA / tathA mIThI miTTI hotA hai| ye sabhI maraNa kara, yadi mahAvrata donoM ho sakate haiN| yadi kisI manuSya ko naraka, mithyAdRSTi haiM, to bhavanatrikoM meM athavA samyagdRSTi hoM - tiryaMca yA manuSyAyu meM se kisI eka kA baMdha ho gayA | to pahale tathA dUsare svarga meM janma lete haiN| Apake prazna hai, to vaha aNuvrata tathA mahAvrata dhAraNa nahIM kara sktaa| se pratIta hotA hai ki Apane karmabhUmija mleccha se saMbaMdhita (kintu samyaktva kI utpatti ho sakatI hai)| deva tathA prazna pUchA hai| ataH aba unakI carcA kI jAtI hai| nArakI ke tiryaMcAyu tathA manuSyAyu kA baMdha ho jAne para . karmabhUmija mleccha bhI do prakAra ke hote haiN| 1. bhI samyaktva utpanna ho sakatA hai| mlecchakhaNDoM meM rahanevAle manuSya 2. AryakhaNDoM meM rahanejijJAsA- kyA sAmAyika pratimAdhArI, vastrarahita vAle mlecch| mlecchakhaNDoM meM rahanevAle manuSya ke saMbaMdha hokara sAmAyika kara sakatA hai? samAdhAna- uparyukta jijJAsA ke samAdhAna meM | / mleccho ke saMbaMdha meM zrI AdipurANa bhAga 2, parva ratnakaraMDaka-zrAvakAcAra kA zloka na 139 draSTavya hai- | 31 meM isa prakAra kahA hai catarAvartatrittayazcataHpraNAmaH sthito ythaajaatH|| dharmakarmabahirbhUtA ityamI mlecchakA mtaaH| sAmayiko dvinissdystriyogshddhstrisndhymbhivndii| anyathA'nyaiH samAcArairAryAvartena te smaaH|| 142 // artha- mAnavadharma TIkAkAra AcArya jJAnasAgarajI artha- ye mlecchakhaNDa meM nivAsa karanevAle manuSya, mahArAja ke anusAra cAroM dizAoM meM tIna-tIna Avarta | dharmakriyAoM se rahita haiM, isalie mleccha mAne gaye haiN| aura cAra bAra namaskAra karanevAlA, yathAjAta (nagna) rUpa dharmakriyAoM ke sivAya anya AcaraNoM se, Arya khaNDa se avasthita UrdhvakAyotsarga aura padamAsana kA dhAraka | meM utpanna honevAle manuSyoM ke samAna haiN| tInoM yogoM kI zuddhivAlA, tInoM saMdhyAoM meM vandanA ko isa pramANa se jJAta hotA hai ki ye manuSya, dhArmika karanevAlA, sAmAyika-pratimAdhArI zrAvaka kahalAtA hai| saMskAroM se rahita hone ke kAraNa hI mleccha kahe gaye prathamAnuyoga meM seTha sudarzana ke saMbaMdha meM kathA | haiN| parantu zArIrika sundaratA guNavAnapanA, sAMsArika kAryo AtI hai ki ve aSTamI tathA caturdazI ko zmazAna meM | meM dakSatA Adi meM AryakhaNDa ke manuSyoM se hIna nahIM 38 jUna-julAI 2008 jinabhASita
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ hote haiN| isI kAraNa se, cakravartI jaba mleccha khaNDoM / pakSa meM pAnI kA tala Upara ho jAtA hai| yaha jvArabhATA kI vijaya karatA hai, taba 32000 rAniyA~ bhI mleccha khaNDa se AtI haiN| zrI labdhisAra ke anusAra ina mleccha khaNDoM se AryakhaNDa meM Aye huye karmabhUmija mleccha tathA unakI saMtAnoM se utpanna cakravartI kI santAna bhI dIkSA ke yogya hotI hai| yahA~ ke nivAsI dhArmika saMskAroM se zUnya hone ke kAraNa niyama se prathama mithyAtvaguNasthAna lavaNasamudra meM hI AtA hai, anya samudroM (kAlodadhi Adi) meM nahIM AtA, kyoMki unameM pAtAla nahIM hai| pAtAla sirpha lavaNa samudra meM hI hai / pAtAloM ke saMbaMdha meM tiloyapaNNati meM isa prakAra kahA haiM lavaNovahi- bahu- majjhe, pAdAlA te samaMtado hoMti / aThuttaraM sahassaM jeTTA majjhA jahaNNA ya // 4-2438 / artha- lavaNa samudra ke bahumadhya bhAga meM cAroM ora vartI hI hote haiN| AryakhaNDa meM rahanevAle mleccho ke saMbaMdha meM isa utkRSTa, madhyama aura jaghanya eka hajAra ATha pAtAla prakAra varNana prApta hotA hai haiN| (1) zrI sarvArthasiddhi 3 / 36 meM isa prakAra kahA " karmabhUmijAzca zakayavanazavarapulindAdayaH / " artha- jo zaka, yavana, zavara aura pulindAdika haiM, ve karmabhUmija mleccha haiN| ( 2 ) zrI mahApurANa meM isa prakAra kahA hai- ye mleccha ardhabarbara deza meM rahate the, inakA zarIra puSTa aura aMjana ke samAna kAlA, sUkhe pattoM ke samAna kAMtivAlA ( kAMtihIna) tathA lAla raMga kA hotA thA / ye patte pahanate the| hAthoM meM hathiyAra liye rahate the| mAMsa inakA bhojana thaa| inakI dhvajAoM meM varAha, mahiSa, vyAghra, vRka aura kaMka cinha aMkita rahate F ye mleccha hiMsAcAra, mAMsAhAra, balAt paradhanaharaNa aura dhUrtatA karane meM AnaMda mAnate the / (3) zrI niyamasAra gAthA 16 kI TIkA meM kahA hai mlecchAH pApakSetravartinaH / artha- pApakSetra meM rahanevAle mleccha haiM / mleccha khaNDa meM rahanevAle manuSyoM ke saMbaMdha meM zAstroM meM adhika varNana dekhane meM nahIM aayaa| jo upalabdha ho pAyA hai, usake anusAra aisA pratIta hotA hai ki uparyukta nindya AcaraNavAle mleccha AryakhaNDa ke alAvA mlecchakhaNDa meM bhI pAye jAte haiM / praznakarttA - sau. saMgItA naMdurabAra / jijJAsA- kyA jvArabhATA lavaNasamudra meM hI AtA haiM, anya samudroM meM nahIM AtA? kRpayA Agama se batAyeM samAdhAna karaNAnuyoga ke graMtha (trilokasAra, tiloyapaNNatti Adi) ke anusAra jvArabhATA Ane kA kAraNa yaha hai ki lavaNasamudra meM sthita pAtAloM meM zukla cattAro pAyAlA, jeTThA majjhillaA vi cattAro / hodi jahaNNa sahassaM, te savve raMjaNAyArA / 4- 2439 / / artha- jyeSTha pAtAla cAra, madhyama pAtAla cAra aura jaghanya pAtAla 1000 haiM / ye saba pAtAla ghar3e ke AkAra sadRza haiN| TaMkukkiNNAyAro, savvattha sahassa joyaNavagADho / cittovari tala - sariso, pAyAla vivajjido eso // 4-2763 // artha - TAMkI se ukere huye ke sadRza AkAravAlA yaha kAlodadhi samudra, sarvatra eka hajAra yojana gaharA, citrA pRthvI ke uparima tala bhAga ke sadRza arthAt samatala tathA pAtAloM se rahita hai| uparyukta tIna gAthAoM se yaha spaSTa ho jAtA hai ki lavaNa samudra meM 1008 pAtAla haiM, jabaki kAlodadhi meM pAtAla nahIM haiN| isI kAraNa lavaNa samudra kA pAnI zukla pakSa meM Upara uTha jAtA hai, jabaki kAlodadhi samudra kA nhiiN| aba karaNAnuyoga ke uparyukta graMthoM ke AdhAra se jvAra bhATA (samudra ke pAnI kA tala Upara uTha jAnA) ke saMbaMdha meM kucha likhA jAtA hai| jyeSTha pAtAla 200000 yojana gahare, madhyama pAtAla 20000 yojana gahare tathA jaghanya pAtAla 1000 yojana gahare haiN| inake U~cAI kI apekSA tIna bhAga karane para Upara ke 1 / 3 bhAga meM jala, madhyama 1 / 3 bhAga meM jala evaM vAyu tathA nIce ke 1 / 3 bhAga meM mAtra vAyu hai| ina tIna bhAgoM meM se madhya kA jala evaM vAyuvAlA bhAga, nicale bhAga kI vAyu se prerita hokara calAcala hotA hai| isa bhAga ke caMcalapane ke kAraNa hI zukla tathA kRSNa pakSa meM lavaNasamudra ke jala kI vRddhi hAni jUna - julAI 2008 jinabhASita 39
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ dRSTi gocara hotI hai| pAtAloM kI vAyu sarvakAla svabhAva | uparyukta pramANoM ke anusAra tiryaMca tathA manuSyoM se hI zuklapakSa meM bar3hatI hai, evaM kRSNapakSa meM ghaTatI | meM honevAlA vibhaMgAvadhi, guNapratyaya hotA hai| vizeSa yaha hai| zuklapakSa meM pratidina 22222 / 9 yojana vAyu bar3hane | bhI jAnanA cAhiye ki isakA utkRSTa evaM jaghanyakAla se jala kA tala bhI itanA hI Upara ho jAtA hai| pUrNimA | aMtamuhUrta hI hotA hai| ko pAtAloM ke apane-apane tIna bhAgoM meM se nIce ke jijJAsA-kyA puNya yA zubhopayoga sarvathA heya hai? do bhAgoM meM vAyu aura Upara ke tRtIya bhAga meM kevala samAdhAna- katipaya tattvajijJAsu zubhopayoga ko jala vidyamAna rahatA hai aura nIce ke tIsare bhAga meM kevala | azubhopayoga ke samAna batAte hue use sarvathA heya ora vAyu rahatI hai| lavaNasamudra ke madhya meM amAvasyA ke | saMsAra kA kAraNa nirUpita karate haiN| unakA kahanA hai dina jala kI U~cAI samabhUmi se 11000 yojana rahatI ki zubhopayoga aura azubhopayoga donoM rAgAtmaka haiN| rAga hai, jo pratidina 3334 yojana kI vRddhi hotI huI pUrNimA | saMsAra kA kAraNa hai, ataH heya hai| yaha bAta Agama ko vaha U~cAI 16000 yojana ho jAtI hai| ke anukUla nahIM hai| na to zubhopayoga azubhopayoga ke isa prakAra yaha jvArabhATA (samudra meM pAnI kA | samAna hai aura na hI vaha saMsAra kA kAraNa hai| yaha tala Upara uThanA) kevala lavaNasamudra meM hI hotA hai, bAta satya hai ki zubhopayoga aura azubhopayoga donoM anya meM nhiiN| rAgAtmaka vRtti haiN| para itane bhAva se hI donoM samAna praznakartA- sau. saMgItA naMdurabAra nahIM ho skte| dekhA jAe to nala aura nAlI donoM meM jijJAsA- vibhaMgAvadhijJAna guNapratyaya hai yA bhava | jala hai, para donoM kI guNavattA meM jamIna AsamAna kA pratyaya? smjhaaiyegaa| antara hai| AcArya guNabhadra ke anusAra jaise prabhAtakAlIna samAdhAna- mithyAdRSTi jIvoM ko jo avadhijJAna lAlimA ke binA sUryodaya nahIM hotA, usI prakAra zubhopayoga hotA hai, vaha vibhaMgAvadhi kahalAtA hai| deva tathA nArakI | ke binA zuddhopayoga nahIM hotaa| zubhopayoga prabhAtakAlIna jIvoM meM avadhijJAna niyama se pAyA jAtA hai| ataH jo lAlimA haiM ke samAna hai, to azubhopayoga saMdhyAkAlIna - deva yA nArakI mithyAdRSTi hote haiM, unako honevAlA | | lalimA kI bhA~ti hai| AcArya vidyAsAgara jI ne likhA avadhijJAna vibhaMgAvadhi hai aura vaha bhavapratyaya (jisameM | hai ki saMtajanoM ke prati rAga bhI hamAre pApa ko miTAnevAlA vaha bhava hI kAraNa ho) hotA hai| hai| jala kitanA bhI garma kyoM na ho, Aga ko bujhAne manuSya tathA tiryaMca mithyAdRSTi jIvoM ke vibhaMga- | kI sAmarthya usameM banI rahatI hai| isalie AcArya ne jJAna do prakAra se pAyA jAtA hai| zubhopayoga ko karmanirjarA kA kAraNa batAyA hai| Agama (1) jina samyagdRSTi jIvoM ko avadhijJAna utpanna | meM isake paryApta pramANa milate haiN| unameM se kucha pramANoM huA hai, yadi ve mithyAtva ke udaya se mithyAdRSTi ho | ko hama yahA~ de rahe haiN| jAte haiM, to unakA avadhijJAna vibhaMgAvadhi ho jAtA hai| 1. zrI amRtacandrAcArya ne tattvArthasAra 4/103 meM (2) mithyAdRSTi manuSya evaM tiryaMcoM meM vibhaMgAvadhi | kahA haijJAna kI utpatti bhI dekhI jAtI hai| jaisA gommaTasAra | hetukAryavizeSAbhyAm vizeSaH punnypaapyoH| jIvakAMDa gAthA 305 kI TIkA meM kahA~ hai- mithyAdarzana __ hetU zubhAzubhau bhAvau, kArye ca sukhaasukhe|| kalaGkitasya jIvasya avadhijJAnAvaraNIyavIryAntarAya artha- puNya tathA pApa meM hetu aura kArya kI vizeSatA kSayopazamajanitaM---viparItagrAhakaM tiryagmanuSyagatyoH | se bheda hai| puNya kA hetu zubhabhAva hai aura pApa kA tIvrakAyaklezadravyasaMyamarUpaguNapratyayaM---avadhijJAnaM | heta azabhabhAva hai| puNya kA kArya sakha hai aura pApa vibhNgmiti| kA kArya duHkha hai| ___ artha-mithyAdRSTi jIvoM ke avadhijJAnAvaraNa evaM 2. AcArya kundakunda svAmI ne mokSapAhuDa gAthA vIryAntarAya ke kSayopazama se utpanna, viparIta grahaNa karane | 25 meM isa prakAra kahA haivAlA, tiryaMca tathA munaSyagati meM, tIvra kAyaklezarUpa | vara vayatavehi sago mA damavaM hoTa niTa dyrettiN| dravyasaMyama se utpanna guNapratyaya vibhaMgAvadhi hai| | chAyAtavadviyANaM, paDivAlaMtANa gurubheyaM // 25 // 40 jUna-julAI 2008 jinabhASita
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ artha- jisa prakAra chAyA aura dhUpa meM sthita pthikoN| artha- sarvajJa-vyavasthApita vastuoM meM upayukta . ke pratipAlaka-kAraNoM meM bar3A bheda hai, usI prakAra puNya zubhopayoga kA phala puNyasaMcayapUrvaka mokSa kI prApti hai| + aura pApa meM bhI bar3A bheda hai| vrata tapa Adi rUpa puNya A. jayasena ne bhI ukta prasaMga meM zubhopayoga ko zreSTha hai, kyoMki usase svarga kI prApti hotI hai| aura | paramparA se mokSa kA kAraNa kahA hai| usase viparIta avrata tathA atapa Adi rUpa pApa zreSTha 8. paMcAstikAya gAthA 170 kI utthAnikA aura nahIM hai, kyoMki usase naraka kI prApti hotI hai| | TIkA meM bhI zubhopayoga ko paramparA se mokSa kA kAraNa 3. AdipurANa parva 37/200 meM AcArya jinasena | kahA hai-"arhadAdibhaktirUpaparasamayapravRttiH sAkSAnmokSane isa prakAra kahA hai hetutvAbhAve'pi prmpraamoksshetutvsdbhaavdyotnmett|" tataH puNyodayodbhUtAm matvA cakrabhRtaH shriym| artha- yahA~ arhanta Adi kI bhaktirUpa parasamaya cinudhvaM bho budhAH puNyaM yatpuNyaM sukhsmpdaam|| | kI pravRtti (zubhopayoga) sAkSAt mokSa kA hetu na hone artha- he paMDitajana! cakravartI kI vibhati ko puNya | para bhI paramparA se mokSa kA heta hai. yaha darzAyA hai| ke udaya se utpanna huI mAnakara, usa puNya kA saMcaya | 9. aisA hI devasenAcArya ne bhAvasaMgraha meM kahA karo, jo samasta sukha sampadAoM kI khAna hai| (yadi | hai-sammAdiTThI-puNNaM Na hoi saMsArakAraNaM niymaa||404|| puNya ko sarvathA heya hI kahanA ucita hotA, to zrI artha- niyama se samyakdRSTi kA puNya saMsAra kA jinasenAcArya isa prakAra jJAniyoM ko puNya-upArjana karane | kAraNa nahIM hotA hai| aura bhI dekheMkA upadeza kyoM dete)? 10. AcArya kundakunda svAmI ne pravacanasAra gAthA 4. AtmAnuzAsana zloka 23 meM AcArya guNabhadra | 45 meM arhanta bhagavAn ko puNyaprakRti kA phala kahA svAmI ne isa prakAra kahA hai hai 'puNNaphalA arahaMtA' puNya kA phala arahaMtapanA hai| ____ pariNAmamevakAraNamAhuH khalu puNyapApayoH praajnyaaH| 11. uparyukta kI TIkA meM zrI amRtacandrasvAmI 1 tasmAt pApApacayaH puNyopacayazca suvidheyH|| likhate haiM ki- arhantaH khalu sakalasamyakparipakvapuNya artha- buddhimAnoM ne nizcaya karake puNya-pApa kA | kalpapAdapaphalA eva bhvint| kAraNa pariNAmoM ko hI kahA hai, ataH pApa kA nAza artha- arahaMta bhagavAn vAstava meM samyak prakAra aura puNya kA saMcaya bhalI prakAra se karanA hI yogya hai| se sampUrNa paripakva huye puNyarUpI kalpavRkSa ke phala hI 5. AcArya padmanaMdI mahArAja ne bhI padmanaMdI haiN| paMcaviMzatikA zloka 1/188 meM isa prakAra kahA haiM- 12. AcArya jayasena svAmI isakI TIkA isa prakAra he paMDitajano! puNya rAzi ke bhAjana ho, arthAt puNya | karate haiMkA upArjana kro| yadi puNya sarvathA heya hotA, to samyagdRSTi / artha- jo paMcamahAkalyANaka kI pUjA utpanna karane ke puNya ko mokSa kA kAraNa kyoM kahA jAtA? | vAlA hai, triloka ko jItanevAlA hai, vaha tIrthaMkara nAma 6. A. kundakunda svAmI pravacanasAra meM kahate haiM- | kA puNyakarma hai| isI ke phalabhUta arahaMta bhagavAn hote esA pasatthabhUdA samaNANaM vA puNo dhrtthaannN| haiN| cariyA paretti bhaNidA tA eva paraM lahadi sokkhaM / / 254 // 13. zrI akalaMka svAmI rAjavArtika meM isa prakAra __artha- yaha prazastabhUta caryA arthAt zubhopayoga muniyoM | likhate haiMke gauNarUpa se hotA hai, aura gRhastha ke mukhyarUpa se| 'tatra puNyAtravo vyAkhyeyaH pradhAnatvAt tatpUrvaka aura ve usI bhAva se parama saukhya arthAt modana ko | tvAt moksssy|' (7/1) prApta karate hai| aisA jinendra bhagavAn ne kahA hai| | artha- aba puNyAsrava kA vyAkhyAna karanA cAhie, 7. A. amRtacandra ne pravacanasAra gAthA 256 kI | kyoMki vaha pradhAna hai| usa pUrvaka hI mokSa kI prApti TIkA meM kahA hai hotI hai| zubhopogasya sarvajJavyavasthApitavastuSu praNihitasya / 14. sarvArthasiddhikAra ne puNya kI paribhASA adhyAya puNyopacayapUrvako'punarbhAvopalambhaH kila phlm| | 6/3 kI TIkA meM isa prakAra kI hai jUna-julAI 2008 jinabhASita 41
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'punAtyAtmAnaM pUyate'neneti vA puNyaM- jo AtmA / Azraya lenA cAhie- 'jahA~ zuddhopayoga hotA jAnai tahA~ ko pavitra karatA hai, yA jisake dvArA AtmA pavitra hotA hai, vaha puNya hai|' to zubhakArya kA niSedha hI kiyA, ara jahA~ azubhopayoga hotA jAne, tahA~ zubha ko upAyakari aMgIkAra karanA yukta hai|' 15. AcArya vidyAnaMda jo zlokavArtika va aSTasahasrI meM likhate haiM uparyukta pramANoM se yaha siddha hai, ki puNya sarvathA mokSasyApi paramapuNyAtizayacAritravizeSAtmaka heya nahIM hai, apitu kathaMcit heya tathA kathaMcit upAdeya pauruSAbhyAm eva sNbhaavt| (pR. 257) / hai / hama gRhasthoM ko to isa kAla meM zuddhopayoga hotA artha- paramapuNya ke atizaya se tathA cAritra rUpI nahIM, ataH zubhopayoga arthAt puNya ko hI upAdeya mAnakara puruSArtha se mokSa kI prApti hotI hai| aMgIkAra karanA caahie| itanA avazya hai ki puNya sAkSAt mokSa kA kAraNa nahIM hai| sAkSAt mokSa kA kAraNa to zuddhopayoga hI hai| uparyukta sabhI prabhAvoM ko dhyAna meM rakhate huye puNya ko sarvathA heya kahanA chor3akara, paMDita ToDaramalajI ke mokSamArga prakAzaka adhikAra 7 meM kahe ina vacanoM kA zAstri-pariSad kA zivira evaM adhivezana sampanna akhila bhAratavarSIya digambara jaina zAstripariSad ke tattvAvadhAna meM sarAkoddhAraka rASTrasaMta paramapUjya upAdhyAya jJAnasAgara jI mahArAja, pUjya muni saMyamasAgara jI evaM kSu. sahaja sAgara jI mahArAja ke pAvana sAnnidhya meM digambara jainacaubIsI bar3A maMdira caMderI ke vizAla sabhAkakSa meM eka sapta divasIya jaina vidyA zikSaNa evaM prazikSaNa zivira, jinavANI kI bhavya zobhAyAtrA evaM pariSad kA adhivezana dinAMka 18 jUna se 25 jUna 08 taka atibhavyarUpa meM saMpanna huaa| zivira meM pUre deza se samAgata sau (100) vidvAnoM ne tattvArthasUtra, siddhAMta, jainanyAya, vyAkAraNazAstra, vidhivijJAna, dazadharmapravacana Adi viSayoM para zAstrAnukUla prAmANika prazikSaNa prApta kiyaa| prazikSaka vidvAnoM meM DaoN. zreyAMsakumAra jaina baDauta, DaoN. kamaleza jI vArANasI, DaoN. azoka kumAra jI vArANasI, prA. aruNakumAra jaina byAvara, prA. nihAlacanda jI bInA, bra. jayakumAra nizAMta TIkamagar3ha, pa. vinodakumAra jaina rajavA~sa ne apane vidvattApUrNa vyAkhyAnoM ke mAdhyama se vividhavidyAoM meM Agama vipratipattiyoM kA samAdhAna prastuta karate huye navodita vidvAnoM ke jJAna kA saMvarddhana evaM abhinamana kiyaa| sthAnIya samAja ke lAbhArtha chahaDhAlA, bAlabodha bhAga 1, 2 kI kakSAyeM calAyI gyiiN| 1/205, prophesarsa kaoNlonI, AgarA (u.pra.) zivira - samApana ke avasara para dinAMka 24 jUna ko pAlakI meM jinavANI ko virAjamAna kara eka bhavya virAT zobhAyAtrA caMderI nagarI kI vIthiyoM se pravartita kI gii| zobhAyAtrA meM pItavastradhAriNI nAriyA~ hAtha meM kalaza, sau se adhika vidvAn apane sira para zAstrajI virAjamAnakara cale rahe the / dinAMka 25 jUna ko zAstri-pariSad kA adhivezana DaoN. zreyAMsakumAra jI kI adhyakSatA meM Ayojita huA, jisameM vidvAnoM dvArA jinavANI kI mahimA, svAdhyAya kA mahAtmya evaM samAja aura saMskRti ke unnayana meM vidvAnoM kI bhUmikA para prakAza ddaalaa| adhivezana meM alpasaMkhyaka ghoSita rAjyoM ke antargata jaina saMsthAoM meM jainapratibhAoM ko hI niyukti meM prAthamikatA pradAna karane tathA bhArata sarakAra dvArA jainasamudAya ko alpasaMkhyaka ghoSita karane, 'saritA' patrikA dvArA jana-jana kI AsthA ke kendra jainamuniyoM ke viruddha lekha prakAzita karane para nindA prastAva, vizvavidyAlayoM meM prAkRta evaM jaina vidyA viSaya prArambha karane viSayaka aneka prastAva pArita kiye gaye / adhivezana meM pariSad dvArA vidvAnoM ko puraskRta kiyA gayA evaM AgAmI puraskAroM kI ghoSaNA kI gyii| caMderI samAja ne sabhI vidvAnoM kA bhAvabhInA svAgata kiyA / 42 jUna - julAI 2008 jinabhASita paM. vinodakumAra jaina rajavA~sa saMyukta maMtrI- a. bhA. di. jaina zAstrI pariSad
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ grantha-samIkSA AtmAnuzAsana samIkSaka : prAcArya abhayakumAra jaina mUlalekhaka- mahAkavi A.zrI guNabhadrajI, padyAnuvAda-guNodaya- mahAkavi A.zrI vidyAsAgara jI, anvayArtha evaM bhadrArtha- AryikA ratna mRdumati mAtAjI, saMyojana-bAlabrahma- bahina zrI puSpA dIdI (rahalI), saMskaraNaprathama san 2008 (bInA cAturmAsa), mUlya- AtmanuzAsana, prakAzaka- zrI digambara jaina atizaya kSetra paTanAgaMja (rahalI) jilA. sAgara ma.pra. prAptisthAna- 1. caudharI aravindakumAra surezakumAra jaina, AjAda kaTapIsa senTara,rAva mArkeTa, rahalI jilA- sAgara (ma.pra.) mo. 9329412912, 9325691115 2. brahma. suSamA dIdI, arahanta kola Dipo, liMka roDa, sAgara (ma.pra.) mo. 9827668916 3. ku. savitA jaina putrI zrI mahendrakumAra jaina, DaoN. zrIvAstava ke makAna ke pIche, AjAdapurA lalitapura (u.pra.) mo. 9305553789 samIkSya kRti 'AtmAnuzAsana AcAryazrI jinasena / zAnti aura santoSakAraka hai| ke parama ziSya prakhara tapasvI, bAlabrahmacArI atizaya AtmAnuzAsana para saMskRta meM zrI prabhAcandrAcArya kI gurubhakta, siddhAnta-nyAya, vyAkaraNa-darzana, Ayurveda Adi | TIkA tathA DhUMDhArI bhASA meM paM. zrI ToDaramala jI kI aneka viSayoM ke pAraMgata saMskRtabhASA ke zreSTha kavi IsvI | bhASA vacanikA prakAzita haiN| A. zrI vidyAsAgara jI ne san kI 9vIM zatAbdI ke apUrva vizruta vidvAn senasaMgha | bhI isakA hindI padyAnuvAda 'guNodaya' nAma se kiyA hai| ke AcArya zrIguNa-bhadrAcArya kI amUlya zikSAoM se paripUrNa | chindavAr3A nivAsI paM. zrI abhayakumAra jI zAstrI ne bhI amarakRti hai| dharmazAstra, nItizAstra aura sUktikAvya-tInoM | zrI ToDaramalajI kI vacanikA kA hindI bhASAnuvAda tathA hI dRSTiyoM se utkRSTa, subhASitoM se paripUrNa eka apUrva | AtmAnuzAsana kA padyAnuvAda kiyA hai, parantu aisI amUlya AdhyAtmika racanA hai| isameM AtmA ko anuzAsita karane | evaM upayogI kRti kA anvayArtha sahita bhAvArtha kA prakAzana kI, AtmA ko jItane kI, AtmajayI banane kI | abhI taka dekhane meM nahIM AyA thaa| isake abhAva meM AtmahitakArI zikSA dI gaI hai| saMsAra-tApa-saMtapta | jijJAsu pAThaka saMskRta padyoM kA artha hRdayaMgama nahIM kara viSayAsakta prANiyoM ko viSayoM se virakta kara Atmahita | pAte the| prastuta prakAzana kA vaiziSTaya yahI hai ki A. ke lie prerita karanA hI isakA prayojana hai| anAdikAlIna zrI vidyAsAgara jI kI parama viduSI ziSyA 105 AryikAratna viSayAsakti kA virecana karane ke lie yaha kRti rAmabANa | zrI mRdumati mAtA jI ne preraNAdAyI 'vairAgya-saMbarddhaka' auSadhi hai| isake vividha padya raMga-biraMge phUloM kI taraha | isa amarakRti kA anvayArtha aura bhadrArtha (bhAvArtha) jJAna aura vairAgya kI sugandhi (khuzabU) sarvatra bikherate likhakara jijJAsu pAThakoM ko yaha kRti bar3I sarala aura haiN| adhyAtma ke zikhara para ArohaNa ke lie yaha sopAna- bodhagamya banA dI hai| isake paThana-pAThana aura svAdhyAya samAna hai| se sAmAnya jana bhI svAdhyAya meM rucivanta hokara vairAgya isake satat svAdhyAya se jJAnAvaraNa ke kSayopazama | evaM AtmakalyANa ke prazasta patha para agrasara hokara jJAna ke sAtha hI cAritramohanIya karma kA bhI kSayopazama tathA | aura vairAgya kA lAbha prApta kara skeNge| AtmAnuzAsana viSayoM se virakti hone ke sAtha-sAtha naye saMvega kA | kA sarala aura spaSTa anvayArtha aura bhAvArtha likhakara jAgaraNa hotA hai| aticAroM kI zuddhi, pariNAmoM meM vizuddhi | vandanIya pUjya mAtAjI ne pAThakoM aura svAdhyAya premiyoM aura tapoM meM vRddhi hone ke sAtha-sAtha dharma aura dharma | para bar3A upakAra kiyA hai| isI prakAzana meM A. zrI ke phala meM prIti bhI paidA hotI hai| ataH mumukSuoM ke | vidyAsAgara jI ke padyAnuvAda 'guNodaya' ko bhI mUlasaMskRta lie parama upakAraka tathA sAmAnyajana ke lie sukha- | padyoM ke nIce prakAzita kiyA gayA hai| jUna-julAI 2008 jinabhASita 43
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ surIlI AvAja mugdhakArI hai| AryikAratna zrI mRdumati mAtAjI 'yathAnAma tathA / dakSa haiN| ApakI kAvyapratibhA vismayakArI hai| tathA madhura guNa' haiM, jinakI vANI meM mizrI sA mAdhurya, hRdaya meM vAtsalya aura prANimAtra ke prati asIma karuNA kA sarovara hai| jinakI caryA aura AcAra meM mUlAcAra samAhita hai / ve sarala udAracetA tathA guru ke prati asIma zraddhA-bhakti se paripUrNa haiM / satat zrutAbhyAsa, Atmacintana, manana - lekhana meM lIna, Agama evaM adhyAtma ke talasparzIjJAna ke arjana meM ceSTArata, bhaktoM ke prati snehArdra, dharmopadeza dvArA jinazAsana kI prabhAvanA karanevAlI, zAntapariNAmI tathA satyathapreraka haiM / jijJAsuoM kI jijJAsAoM kA Agamokta samAdhAna kara unheM santuSTa karatI haiN| Apa Agama-siddhAnta-nyAya - vyAkaraNa - kAvya-chandaalaMkAra Adi kI vizeSajJA hone ke sAtha-sAtha hindI aura saMskRta meM kAvyaracanA karane meM pravINa haiN| Apake dvArA likhita stutiyA~, stavana bar3e mArmika, prabhAvI, hRdayasparzI, zraddhA-bhakti aura udAttabhAvoM se bharapUra I ApakA cintana prakhara aura lekhanI sazakta hai| aneka kAlajayI racanAe~ ApakI lekhanI se prasUta huI haiM / vidyAzAlA, vidyAsAgara upabana, anupama gurustuti, purudeva stavana, oMkAra - arcanA, jinavANIstuti Adi ApakI prakAzita racanAe~ haiN| saMskRta ke vividha chandoM meM sarasa madhura prasAdaguNayukta manohArI racanA karane meM bhI Apa Apake bhAva, bhASA, zabdacayana, bimba pratibimba, upamAe~, utprekSAe~ sabhI anupama aura anUThe haiN| zabdoM para ApakA pUrNa adhikAra hai / ApakA zabdacayana bhAvoM aura pratipAdya viSaya ke anukUla hai| zabda prabhAvI aura bhAvAbhivyakti meM sakSama haiN| sarala bodhagamya sAhityika bhASA meM apane vicAroM- bhAvoM kI sundara abhivyakti denA ApakI vizeSatA hai| AtmAnuzAsana ke prakAzita isa saMskaraNa meM saMkalita / uddhRta ApakI stutiyA~ aura saMskRta padya ApakI viziSTa kAvyapratibhA ko prakaTa karate haiM / hama AzA karate haiM, ki ApakI lekhanI se bhaviSya meM aura bhI apratima anUThI svatantra kAvya-kRtiyoM kI sarjanA hove / AtmAnuzAsana ke isa naye prakAzita saMskaraNa kA svAdhyAya-manana- cintana kara adhikAdhika bhavya prANI apane AtmakalyANa kA patha prazasta kreN| isI sadbhAvanA ke sAtha hama vandanIya pUjya mAtAjI ke prati bar3e kRtajJa tathA zraddhAvanata haiM ki unhoMne isa vairAgyavardhaka AtmakalyANakArI kRti kA anvayArtha evaM bhadrArtha (bhAvArtha ) likhakara hama ajJaprANiyoM para mahAn upakAra kiyA hai| kAnUnagovArDa, bInA (ma.pra.) 470 113 suvidhA nahIM saMyama garmI kA samaya thA, una dinoM meM merI zArIrika asvasthatA banI rahatI thii| maiM AcArya mahArAja ke pAsa gayA aura maiMne apanI samasyA nivedita karate huye kahA - AcArya zrI jI ! peTa meM darda (jalana) ho rahA hai| AcArya mahArAja ne kahA- garmI bahuta par3a rahI hai, garmI ke kAraNa aisA hotA hai aura tumhArA kala aMtarAya ho gayA thA, isalie pAnI kI kamI ho gaI hogI so peTa meM jalana ho rahI hai| kucha rukakara gaMbhIra svara meM bole ki kyA kareM yaha zarIra hamezA suvidhA hI cAhatA hai, lekina isa mokSamArga meM zarIra kI aura mana kI manamAnI nahIM cala sakatI / "vahirduHkheSu acetanaH " arthAt bAharI duHkha ke prati acetana ho jAo, usakA saMvedana nahIM karo, saba ThIka ho jAyegA / 44 jUna - julAI 2008 jinabhASita AcArya zrI ke eka vAkya meM pUrA sAra bharA huA hai, hameM yaha zraddhAna kara lenA cAhie ki mokSamArga meM mana aura zarIra ko suvidhA nahIM denI hai, balki, mana aura indriyoM ko niyaMtraNa meM rakhakara samatAbhAva banAye rakhanA hai| ve hamezA cAhe anukUla-pratikUla kaisI bhI paristhiti rahI AveM, mana meM samatA kA bha banAye rakhate haiM aura cehare para kabhI pratikAra jaisA bhAva dikhAI nahIM detA / vaza meM ho saba indriyA~, mana para lage lagAma / vega bar3he nirvega kA, dUra nahIM phira dhAma // muni zrI kunthusAgarakRta 'anubhUta rAstA' se sAbhAra
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ granthasamIkSA Ana-bAna-zAna kI dharohara : beTiyA~ pustaka : beTiyA~ hamArI zAna, lekhaka : zrI vinoda kumAra jaina 'nayana', pRSTha: 32, sahayoga rAzi : bIsa rupaye, prakAzaka : namana-sRjana sAmAjika kalyANa samiti, bhopAla jaba bhI bhAratavarSa ke gaurava kI carcA kI jAtI hai, to vaha mA~ se zurU hotI pAI gaI hai, mA~, jo kala kisI kI putrI thii| beTI kA caramotkarSa mA~ hai aura pUjya mA~ kA AdhAra hai yogya beTI / kaheM yogya beTI hI pUjya mA~ bana sakatI hai| ayogya to gaNikA, kulaTA Adi kA raMga-rUpa- sarUpa hI dhAraNa kara pAtI hai| bhArata kA atIta yogya beTiyoM aura pUjanIya mAtAoM se bharA par3A hai| yahA~ hara ghara meM unake darzana hote rahe haiN| yogya beTiyoM kI paramparA niraMtara thI, hai, parantu abhI ekado dazakoM se beTiyoM para kuThArAghAta karane kI gopanakArravAI zurU kI gaI hai, jisake phalasvarUpa deza meM beTiyoM kI saMkhyA kama ho par3I hai| jAhira hai ki beTiyA~ kama janmeMgI, to badhue~ bhI kama najara AyeMgI aura mAtAe~ bhI / isI ciMtA para gItakAra zrI vinoda kumAra 'nayana' ne gahana vicAra kiyA hai, phalasvarUpa unakI lekhanI ne prastuta pustaka 'beTiyA~ hamArI zAna' ko janma diyaa| sampUrNa pustaka meM sahaja-sarala zabdoM aura sAdhAraNatukabaMdI ke mAdhyama se unhoMne usa virAT satya ke darzana karA diye haiM, jise bar3e-bar3e mahAkavi apane kImatI 'mahAkAvya' meM nahIM karA pAye, taba lagA ki sacAI apanA lene se tukabaMdI kA vajana bhI mahAkAvya jitanA ho jAtA hai| slogana / nAroM kA apanA eka astitva hotA hai, prabhAva hotA hai| jo kArya sau talavAroM se sau bahAdura nahIM kara sakate, vaha kArya eka nAre se sau sAdhAraNa - AdamI kara sakate hai, yahI hai isa pustaka kI upasthiti kA sarokAra / nAre 'sthAyI mahattva kA sAhitya' bana sakate hai, yaha zrI 'nayana' ne siddha karake dikhalA diyA hai| yaha unake soca kA saphala prayAsa hai| par3heM beTI to bojhA lage, bacapana se hI yAra / pyArA hai beTA, bhale mUrakha aura ga~vAra // samIkSaka : zrI sureza jaina 'sarala' isI taraha bhrUNahatyA ke viruddha tukabaMdI kara, ' ne bhArI prabhAvazAlI paMktiyA~ dI haiM 'nayana' jo beTe, beTI meM bheda kare, are vaha kaisI mahatArI hai ? jo kokha meM beTI ko mAre, vaha jananI nahIM, hatyArI hai| eka kavitA sAsa-bahU-saMbaMdhI hai, to eka daheja ke viruddha zaMkhanAda kara rahI hai| eka kavitA meM beTiyoM athaka kAryoM aura ArAmAbhAva para dRSTi DAlate haiM'beTiyA~ kitanA kAma kareM? nahiM palabhara ArAma kreN|' ke yaha pIr3A pitA, bhAI, cAcA, aura mA~ ko sabase pahale samajhanI cAhie, tabhI to bAda meM sasura, devara, nanadoI aura sAseM-nanadeM smjheNgii| kyoMki vidA ke bAda mAtA-pitA beTI kI bahuta yAda karate haiM, cintA karate haiM, ataH vaha bidA ke pUrva bhI karanI caahie| par3heMpustaka meM 'yAda Aye beTiyA~' gIta / kavi - gItakAra zrI 'nayana' ne eka racanA ke mAdhyama se nArI zakti para bhI kalama calAyI hai, jo preraka aura bhAvapUrNa hai| isI krama meM 'mA~ ko samarpita slogana', nArI-mahimA, damadAra beTiyA~, lar3a rahI beTiyA~, bAla vivAha ke khilApha, beTiyA~ bahaka jAyeM nA, Adi racanAe~ bhI paThanIya haiN| beTiyoM ke pakSa meM kavi eka sazakta maMca se bolatA - milatA hai hara racanA meN| unakI bhAvanAe~ Adara pAyeMgI / adhyayanAbhAva ke kAraNa kavi uttama-zabdazakti saMyojita nahIM kara pAte, yaha satya sabhI vidvAnapAThakoM ko gar3egA / phira bhI, mAnavIya dharAtala juTAne kI AzA meM, deza kI beTiyA~ aura beTiyoM ko snehAdara denevAle susaMskRta parivAra, isa saMkalana kI bhUri-bhUri sarAhanA kareMge, zrI 'nayana' ke racanAdharma ko Adara deMge / 19 mArca 1953 ko janme 'nayana' zIghra hI variSTha nAgarikoM aura variSTha sAhityakAroM kI sUcI meM apanA sthAna banAnevAle haiM, kintu yaha saMkalana variSThoM jitanA sammAna una para barasAne meM saphala rahA hai / 405, sarala kuTI gar3hAphATaka, jabalapura (ma.pra.) jUna - julAI 2008 jinabhASita 45
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ samAcAra kumbhoja - bAhubalI meM samyagdarzana saMskAra zivira sampanna pa.pU. AcAryazrI vidyAsAgara jI mahArAja ke pAvana AzIrvAda se evaM unake suyogya ziSya pa.pU. niyamasAgara jI mahArAja aura pa.pU. akSayasAgara jI mahArAja tathA AcArya zrI sanmatisAgara jI mahArAja (dakSiNa) ziSyoM ke pAvana sAnnidhya meM zrI atizaya kSetra bAhubalI meM samyagdarzana saMskAra zivira sAnaMda saMpanna huA / yaha zivira dinAMka 21 maI 2008 ko mahilAoM kA aura 23 maI se 1 jUna 2008 taka puruSoM kA aise do vibhAgoM meM saMpanna huaa| zivira meM lagabhaga 5000 mahilAoM evaM puruSoM ne bhAga lekara dharmajJAna kA lAbha uThAyA / zivira meM eka sAtha 38 klAseM calatI thiiN| zivira meM muniyoM ke sAtha bra. vasaMtadAdA pATIla (kothalI), paM. ratanalAla jI benAr3A (AgarA) paM. mUlacaMdajI luhADiyA (kizanagar3ha), aeNDa. rAvasAheba caugule, zrImatI prabhAvatI pATIla, zramaNa saMskRti saMsthAna (sAMgAnera) ke aneka vidvadgaNa evaM iMdaura Azrama kI brahmacAriNIyoM evaM brahmacAriyoM kA mArgadarzana milaa| 46 jUna - julAI 2008 jinabhASita kI gaI thii| paM. ratanalAla bainAr3A jI ne apane manogata meM kahA ki dakSiNa meM ye jo zivira kI paramparA zurU ho gaI hai, isa se bahuta bar3A kArya honevAlA hai / yadi aisA hI yaha kArya Age calatA rahe, to guruvarya AcArya vidyAsAgarajI mahArAja saMghasahita dakSiNa meM avazya pdhaareNge| bAhubalI brahmacArI Azrama vidyApITha ke vidyamAna saMcAlaka A.dha. bI. TI. beDage (gurujI) ne apane manogata meM kahA ki isa kSetra para maiM 60 sAla meM yaha pahalI bAra dekha rahA hU~ ki itane vizAla munisaMgha ke sAnnidhya meM itanA vizAla mahAzivira prathama bAra ho rahA hai / aura unhoMne bhAvanA vyakta kI, ki yaha zivira hara sAla isa kSetra para laganA cAhiye / zivira saMpanna hone bA.bra. tAtyA bhaiyA kI mahattvapUrNa bhUmikA rhii| unhIM ke nirdezana meM sabhI bAlabrahmacArI evaM svayaMsevakoM ne apanI sevAe~ pradAna kIM / zivira kA saMyojana zAMtividya jJAnasaMvardhana samiti ke adhyakSa abhayakumAra baragAle (icalakaraMjI), upAdhyakSa aeNDa. rAmagoMDA caugule (sAMgalI), mukhya saMyojaka aeNDa. AppAso pATIla (ka. DIgraja), mahilA saMyojikA sau. bhAratI pATIla (jayasiMgapura ), sahasaMyojaka zrI sA.bA. pATila ( yaLaguDa), zrI mahAvIra khurape (juguLa), Da. dhanyakumAra bele (sAMgalI), cetana pATila ( jainApura), zrI kumAra saMbhoje (sadalagA), aeNDa. jayaMta navale (sAMgalI), zrI vijaya kumAra vaDagAve (peTha baDagA~va), sau. aruNA pATila ( kuMbhoja), sau. sanmatI ugAre (kuruMdavADa), sau. vimala pATIla (i. dhAmaNI), sau. surekhA caugule (ciMcavADa) evaM sau. sarojanI pATila (sAMgalI) ne kiyA / abhayakumAra varagAle, icalakaraMjI jarmanI ke do prAkRta manISiyoM ko prAkRta jJAnabhAratI inTaranezanala avArDa prAtaH kAla meM yogajJa phUlacaMda jaina (chatarapura) dvArA yoga kA abhyAsa karAyA gyaa| zivira meM bAlabodha 1 va 2 chahaDhAlA, tattvArthasUtra, samyagjJAna, dravyasaMgraha, ratnakaraMDazrAvakAcAra kA adhyayana karAyA gyaa| pa.pU. 108 niyamasAgara jI mahArAja dvArA samyagjJAna viSaya para atyaMta sulabha evaM suMdara zailI meM dharma kA prarUpaNa kiyA gayA, usase bahuta se loga prabhAvita hue| pa. pU. 108 akSayasAgara jI mahArAja jI ke dvArA ratna - karaMDaka - zrAvakAcAra ke mAdhyama se samyagdarzana kA mahattva batAte hue sacce deva - zAstra - guru kA vivecana kiyA gyaa| donoM mahArAja jI ke pravacana bahuta hI sarala, sahaja evaM ati uttama the / unakA prabhAva zivirArthiyoM ke Upara bahuta pdd'aa| paM. ratanalAla jI benAr3A ne bhI tattvArthasUtra kA atyaMta madhura vacanoM ke mAdhyama se jJAna karAyA, usase bahuta se loga prabhAvita hue / zivirArthiyoM ke nivAsa evaM bhojana kI vyavasthA niHzulka / varSa 25 maI 2008 ko jarmanI ke barlina nagara meM samAyojita bAhubalI prAkRta vidyApITha, zravaNabelagolA dvArA saMcAlita rASTrIya prAkRta adhyayana evaM saMzodhana saMsthAna dvArA pravartita prAkRta jJAnabhAratI inTaranezanala avArDa isa
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ sammAna samAroha meM jarmanI ke prasiddha vayovRddha, jainavidyA / jaina yogA prAkRta senTara' meM ina bhAratIya vidvAnoM kA vyAkhyAna manISI prophesara DaoN. viliyama bolI aura prophesara DaoN. evaM sammAna DaoN. narendra jaina yogIrAja dvArA kiyA gyaa| * klAsa brUha ko pradAna kiye gye| zravaNabelagolA prAkRta perisa (phrAMsa) meM pro. DaoN. nalinI balavIra ne pro. prema saMsthAna ke nirdezaka prophesara prema sumana jaina, prophesara | sumana jaina evaM DaoN. zrImatI saroja jaina kA svAgata kiyA hampA nAgarAjaiyyA baiMgalora, zrI ajita benADI jarmanI evaM | evaM vahA~ para jainadharma ke adhyayana kI jAnakArI dii| DaoN. zrImatI saroja jaina, zravaNabelagolA ne jarmanI meM jAkara | vArasA (polaiNDa)ki meM pro. hampAnA ke do vyAkhyAna hue barlina Teknikala yUnivasiTI kempasa ke sAmane sthita | evaM AcArya akalaMka para kArya karane vAle prophesara piyArTa rAdhArAnI iMDiyana resTorenTa ke sabhAgAra meM isa sammAna | bAkarovija ne unakA sammAna kiyaa| samAroha ko Ayojita kiyaa| isa sammAna samAroha meM saroja jaina prophesara bolI evaM prophesara brahna ke parivAra ke sadasyoM vibhAgadhyakSa, prAkRta-hindI bAhubalI prAkRta ke atirikta barlina, varjavarga, heDalavarga, myUnikha tathA vidyApITha dhavalatIrtham zravaNabelagolA laMdana yUnivarsiTI ke lagabhaga 45 vidvAn evaM patrakAra prAcya vidyApITha, zAjApura (ma.pra.) : gauravapUrNa sammilita hue| upalabdhiyA~ svAgata vaktavyoM ke uparAMta 2005 varSa kA prAkRta antarrASTrIya khyAtiprApta jaina-vidvAn DaoN. sAgaramala jJAnabhAratI iMTaranezanala avArDa prophesara viliyama bolI, jI jaina ne bhAratIya prAcya-vidyAoM ke zikSaNa evaM zodha vemvarga tathA 2006 varSa kA avArDa prophesara klAsa brUhna, tathA yoga evaM dhyAna kI paramparAoM ke vyAvahArika prazikSaNa barlina ko pradAna karane kI ghoSaNA kI gii| isake sAtha | dene ke uddezya se varSa 1997 meM prAcya vidyApITha kI hI prophesara prema sumana jaina, zrI ajita benADI aura pro.| sthApanA kI, jise varSa 2000 meM vikrama vizvavidyAlaya, hampAnA ne ina donoM vidvAnoM ko ilAyacI aura puSpoM se | ujjaina (ma.pra.) dvArA zodha-saMsthAna ke rUpa meM mAnyatA nirmita subhASita mAlA, maisUrI pagar3I aura kar3hAIyukta pradAna kI gii| manorama zAla pahanAkara sammAnita kiyaa| pro. hampAnA ne | vigat 50 varSoM se rASTrIya evaM antarrASTrIya stara donoM vidvAnoM ke avArDa prazasti-patroM kA vAcana kiyaa| para jaina-vidyA ke kSetra meM kie jA rahe unake sarAhanIya pro. prema sumana jaina ne sarasvatI kI sundara pratimAoM ke | yogadAna ke lie 'pheDarezana oNpha jaina esosiezansa ina sAtha eka-eka lAkha rupaye kI avArDa rAzi donoM vidvAnoM | naoNrtha amerikA (yU.esa.e.) nAmaka mahAsaMgha dvArA varSa ko samarpita kii| isa manorama dRzya ko atithiyoM ne | 2006-07 meM DaoN. sAgaramala jI jaina ko 'jainA presiDenziapanI tAliyoM kI gar3agar3AhaTa se aitihAsika banA diyaa|| yala avArDa' se sammAnita kiyA gyaa| isI prakAra, ma.pra. isI avasara para DaoN. zrImatI saroja jaina zravaNabelagolA | zAsana ke saMskRta borDa dvArA unheM 'vAgartha sammAna' se ne samupasthita prophesara klAsa brahna kI jIvana-saMginI | alaMkRta kiyA gyaa| zrImatI kRSNA bahna aura prophesara viliyama bolI kI DaoN. sAgaramala jI jaina ke nirdezana meM sAdhvI zrI jIvana saMginI zrImatI prophesara AnegreTa bolI kA zAla | prItidarzanAzrI jI dvArA 'yazovijaya kA adhyAtmavAda' ur3hAkara sammAna kiyaa| viSaya para likhita evaM prastuta zodha-prabandha para 2006barlina (jarmanI) ke isa sammAna samAroha ke sAtha | 07 meM jaina vizvabhAratI saMsthAna (mAnya vizvavidyAlaya) isa videza yAtrA meM prophesara hampAnA evaM prophesara prema | lADanUM dvArA zodha-upAdhi (pI.eca.DI.) pradAna kI gii| sumana jaina ke phrI yUnivarsiTI barlina, varjavarga yUnivarsiTI | isa prakAra vidyApITha ke samRddha rAjagaMgA granthAgAra evaM evaM myUnikha yUnivarsiTI ke prAcyavidyA saMsthAnoM meM prAkRta | | DaoN. sA. ke pratyakSa mArgadarzana evaM nirdezana meM 1997kathA sAhitya, zravaNabelagolA kI sAMskRtika virAsata, | 2007 taka kI avadhi meM kula 14 zodhArthiyoM ko vibhinna karnATaka ke abhilekha, jainadharma evaM sAhitya para vizeSa | vizvavidyAlayoM se zodha-upAdhi prApta ho cukI hai| isa vyAkhyAna bhI Ayojita hue| barlina ke 'DAsa inTaranezanala | dRSTi se prAcya vidyApITha, zAjApura kI rASTrIya stara para - jUna-julAI 2008 jinabhASita 47
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ khyAtiprApta zodha- saMsthAna ke rUpa meM pahacAna sthApita | itihAsa', sAdhvI zrI priyavandanA zrI jI dvArA likhita ho gaI hai, jahA~ jainoM ke sabhI sampradAyoM ke sAdhu sAdhvI | 'jaina dharma meM samatva-yoga kI avadhAraNA' sAdhvI zrI evaM mumukSu vidyApITha evaM DaoN. sA. ke mArgadarzana kA lAbha | priyalatAzrIjI dvArA likhita 'trividha AtmA kI avadhAraNA' . lene ke lie lAlAyita rahate haiN| tathA sAdhvI samyagdarzanazrI jI ma. sA. dvArA 'upadeza __ prakAzana ke kSetra meM bhI vidyApITha kA grApha bar3hatA | puSpamAlA' kA hindI anuvAda (sabhI, DaoN. sAgaramalajI jA rahA hai| sAdhvI zrI mokSaratnAzrIjI ma.sA. dvArA likhita | dvArA sampAdita) zIrSaka se 7 pustikAoM kA varSa 2006'AcAra dinakara' 4 bhAgoM meM tathA jaina-saMskAra evaM vidhi- | 07 meM prakAzana huA hai| isa prakAra, vidyApITha se vibhinna vidhAna (eka tulanAtmaka adhyayana), sAdhvI zrI saumyaguNAzrI | varSoM meM aba taka kula 14 pustakoM kA prakAzana ho jI ma. sA. dvArA likhita 'jaina vidhi-vidhAna kA vRhat cukA hai| pravaktA-prAcya vidyApITha, zAjApura paramahaMsa zrI varddhamAna mahAvIra mahAtmA, zrI zivavratalAla jI varmana, ema.e. hinduo! jainI hama se judA nahIM haiM, hamAre hI / thaa| ye tIrthaMkara hai, paramahaMsa haiM, inameM banAvaTa nahIM gosta-posta haiN| una nAdAnoM kI bAtoM ko na suno | thI, kamajoriyoM aura aiboM ko chupAne ke lie inako jo galatI se nAvAkaphiyata se. yA tAssaba se kahate kisI pozAka kI jarUrata nahIM hii| inhoMne tapa. japa haiM 'hAthI ke pA~va tale daba jAo, magara jainamaMdira | aura yoga kA sAdhana karake apane Apako mukammala ke andara apanI hiphAjata na karo' isa tAssuba aura | | banA liyA thaa| tuma kahate ho ye naMge rahate the, isameM taMgadilI kA koI ThikAnA hai? hindUdharma tAssuba kA | aiba kyA? paramaantarniSTha, paramajJAnI aura kudarata ke hAmI nahIM hai, to phira inase IrSyAbhAva kyoM? agara | sacce putra ko pozAka kI jarUrata kaba thI? saramada aneka kisI khyAla se tumheM mAphakata nahIM hai, to | nAma kA eka musalamAna phakIra dehalI kI galiyoM sahI, kauna saba bAtoM meM kisI se milatA hai? tuma | meM ghUma rahA thA, auraMgajeba bAdazAha ne dekhA to usako unake guNoM ko dekho, kisI ke kahe sune para na jaao| | pahanane ke lie kapar3e bheje| fakIra valI thA, kahakahA jainadharma to eka apAra samudra hai, jisameM insAnI hamadardI | mArakara ha~sA aura bAdazAha kI bhejI huI pozAka ko kI lahareM jora-zora se uThatI haiN| vedoM kI zruti 'ahiMsA | vApisa kara diyA aura kahalA bhejAparamo dharmaH' yahA~ hI asalI sUrata akhtayAra karatI A~kasa ki turA kullAha sultAnI daad| huI najara AtI hai| bhArA hama o arabAba parezAnI daad|| zrI mahAvIra svAmI duniyA ke jabaradasta riphArmara pozanIda labAsa harakarA deve diid| aura U~ce darje ke pracAraka hue haiN| yaha hamArI kaumI aibA rA lavavAsa ayAnI daad|| tArIkha ke kImatI ratna haiN| tuma kahA~? aura kina artha- yaha lAkha rUpaye kA kalAma hai. phakIroM meM dharmAtmA prANiyoM kI talAza karate ho? inako dekho | kI nagnatA ko dekhakara tuma kyoM nAka bhauM sakoDate inase behatara sAhibe kamAla tamako kahA~ milegA? inameM | ho? inake bhAva ko nahIM dekhte| isameM aiba kI kyA tyAga thA, vairAga thA, dharma kA kamAla thaa| yaha iMsAnI bAta hai? tumhAre lie aiba ho, inake lie to tArIpha kamajoriyoM se bahuta U~ce the| inakA sthAna 'jina' | kI bAta haiN| hai, jinhoMne moha, mAyA, mana aura kAyA ko jIta liyA / ('jaina dharma kA mahattva', sUrata bhAga 1 pR.1-14) 'jana-jana ke mahAvIra' (pR.45) se sAbhAra - 48 jUna-julAI 2008 jinabhASita
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ muni zrI yogasAgara jI kI kavitAe~ camatkAra yAcanA hai vidhiyoM ke saMskAroM meM camatkAra kabhI namaskAra satkAra tathA puraskAra to kabhI patrakAra sA acAnaka hI tiraskAra, bahiSkAra aura dhikkAra kA aMdhakAra chA jAtA hai| jIvana ke udyAna meM dInatA kA bIja kahIM se gira gayA kAlAntara meM yAcanA kA aMkura phUTa gayA aura kucha hI dinoM meM vizAla latA ke rUpa meM chA gyaa| jisameM bAMchanA ke phUla khila gaye ghRNA kI mahaka se sArA udyAna chA gayA jahA~ aharniza bhramararUpI mitra vAtsalya bhAvoM se guMjAyamAna hote the vahIM Aja apanI nAsA ko banda kiye nirAza lauTa rhe| mama aura raNa jahA~ RNa hai vahA~ raNa haiyahI maraNa kA kAraNa hai para jahA~ jinavara kA satata sumaraNa hai vahA~ su maraNa hai jisake smaraNa ke kAraNa sva meM ramatA hai yahI mukti-vadhU ke varaNa meM kAraNa hai|
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ UPHIN/2006/16750 muni zrI kSamAsAgara jI kI naI kavitA kavitA likhate hue munizrI tuma ho to lagatA ja ko apanA tuma kabhI yaha < naayayan ith only 31401 adt tuma 00 panAmA to Aud apanA calA /4 asala aba leerde & 128 El 14 Junci04 424 svAmI, prakAzaka evaM mudraka : ratanalAla bainAr3A dvArA ekalavya oNphaseTa sahakArI mudraNAlaya saMsthA maryAdita, 210, jona-1, ema.pI. nagara, bhopAla (ma.pra.) se mudrita evaM 1/205 prophesara kaoNlonI, AgarA-282002 (u.pra.) se prakAzita / saMpAdaka : ratanacandra jain|