Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ jinabhASita julAI-agasta 2001, saMyuktAMka bIsavIM zatI ke Adya AcArya zrI zAntisAgara jI samAdhi divasa parvarAja paryuSaNa vIra ni.saM.2527 bhAdrapada zukla 2, vi.saM. 2058 Jai E minem FOTO Prvale Personalusen wwwn org
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ raji. naM. UP/HIN/29933/24/1/2001-TC jinabhASita mAsika julAI-agasta 2001 saMyuktAMka aGka 2-3 varSa 1 sampAdaka pro. ratanacandra jaina pRSTha kAryAlaya 137, ArAdhanA nagara, bhopAla-462003 ma.pra. phona 0755-776666 sahayogI sampAdaka paM. mUlacanda luhAr3iyA paM. ratanalAla bainADA DaoN. zItalacandra jaina DaoN. zreyAMsa kumAra jaina pro. vRSabha prasAda jaina ziromaNi saMrakSaka zrI ratanalAla ka~varIlAla pATanI (me. Ara.ke, mArbalsa li.) kizanagar3ha (rAja.) zrI gaNeza rANA, jayapura antastattva sampAdakIya : AcArya zrI zAntisAgara jI kA samAdhi divasa lekha : AcArya zrI zAntisAgara : muni zrI kSamAsagara 5 pUjA : AcArya zrI zAntisAgara jI kI pUjA : muni zrI yogasAgara pravacanAMza * mokSa mArgI ke liye cintA nahIM, cintana Avazyaka : AcArya zrI vidyAsAgara *dhArmika aura dharmAtmA : muni zrI samatAsAgara .lAkhoM ghara barbAda hue... : muni zrI pramANasAgara .hara samasyA sulajhegI... : AryikA zrI pUrNamatI lekha : parvarAja paryuSaNa : pradUSaNa mukti kA parva : DaoN. surendra bhAratI * bhakti, svAdhyAya evaM kSamAdibhAvoM kA manovijJAna : pro. ratanacandra jaina kyA Apa bhI haiM 'vejiTeriyana' : DaoN. rAjIva agnihotrI bar3hatA govadha aura pradUSita hotA dUdha : DaoN. zrImatI jyoti jaina ekajuTatA kI AvazyakatA : DaoN. zreyAMsakumAra jaina 26 zodha sambhAvanAo se bharA jaina sAhitya : DaoN. kapUracandra jaina * ikkIsavIM sadI meM jaina saMskRti kA bhaviSya : kumAra anekAnta jaina .rASTrIya janagaNanA meM jaina samudAya : sureza jaina AI.e.esa. zaMkA samAdhAna zaMkA samAdhAna : paM. ratanalAla bainAr3A nArI loka : .karnATaka kI aitihAsika zrAvikAe~ : pro. vidyAvatI jaina vyaMgya : doSAropaNa kA khela : zikharacandra jaina kavitA/gIta/gajala/bhajana : zrI samyaktva bhAratI * azoka zarmA * DaoN. narendra 'bhAratI' DaoN. dayAkRSNa vijayavargIya 'vijaya' kavivara daulatarAma jI muni zrI nirNayasAgara * RSabha samaiyA jalaja .muni zrI kSamAsAgara AvaraNa pRSTha 3 bAlavArtA : * eka vRkSa kI antarvedanA : zuddhAtma prakAza jaina Adarza kathA : mana ke bhUta : yazapAla jaina tIrthakSetra paricaya : sudarzanodaya tIrtha : azoka dhAnotyA 38 cAturmAsa vivaraNa 39 vizeSa samAcAra 1,2 samAcAra 6,9,12,13,15,26,29,32,37,44 Apake patra : dhanyavAda 43 75- dravya-audArya zrI azoka pATanI (me. Ara.ke. mArbalsa li.) kizanagar3ha (rAja.) la prakAzaka sarvodaya jaina vidyApITha 1/205, prophesarsa kaoNlonI, AgarA-282002 (u.pra.) phona : 0562-351428,352278| ----NOM 34 sadasyatA zulka ziromaNi saMrakSaka 5,00,000ru. parama saMrakSaka 51,000 ru. saMrakSaka 5,000 ru. AjIvana 500 ru. vArSika 100ru. eka prati 10ru. sadasyatA zulka prakAzaka ko bhejeN|
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSa samAcAra menakA gAMdhI se mulAkAta kara unake Adeza | ki unheM bhI anya jIvoM kI bhA~ti kaSTa hotA para amala karane para sahamati jatA dI hai| | hai| sA~pa kI khAla ke baiga, jUte athavA jaikeTa camar3e kI cAbuka - sAmAjika nyAya va adhikAritA maMtrA- | ke lie jIvita hI unakI khAla khIMca lI istemAla karane se rokA laya ke sUtroM ke mutAbika do prakAra ke halke jAtI hai| isa pIr3A se ve kucha ghaNToM se lekara cAbukoM kA istemAla karane ko kahA gayA hai| eka-do dina taka tar3apate rahate haiM, jaba taka ___ aba ghur3adaur3a ke peze meM lage logoM para ghur3asavAra ko inhIM donoM meM se kisI eka kA unakI mauta nahIM ho jaatii| pazupremI menakA gA~dhI kI gAja girane vAlI istemAla karanA hogaa| gauratalaba hai ki jIva- khAla prApta karane ke liye ghar3iyAloM hai| menakA gA~dhI ne ghur3asavAroM dvArA istemAla jantu premI menakA gA~dhI pahale ghur3adaur3a meM kI 'khetI' kI jAtI hai| ghar3iyAloM ko choTekiye jAne vAle camar3e ke cAbuka ke istemAla cAbukoM ke istemAla para pUrI taraha se pratibaMdha choTe piMjar3oM meM rakhA jAtA hai jo mAMsa, mala para roka lagA dI hai| menakA gAMdhI kA tarka hai lagAne para vicAra kiyA thA, lekina bAda meM aura sar3ate pAnI kI badabU se gaMdhAte rahate haiN| ki ghor3e ko teja daur3Ane ke liya camar3e ke ghur3adaur3a adhikariyoM ke halke cAbukoM kA | prAkRtika rUpa se ghar3iyAla 60 sAla taka cAbuka mAra kara isa nirIha prANI para atyAcAra prayoga karane ke kahane para unhoMne apanA irAdA jIvita raha sakate haiM parantu ina phArmoM meM unheM kiyA jAtA hai| gA~dhI ne isa pAraMparika cAbuka badala diyaa| muMbaI meM ghur3asavArI caiMpiyana pesI cauthe janmadina se pUrva hI nRzaMsatA pUrvaka mAra ke sthAna para kucha halke phAibara ke cAbukoM zraoNpha ne kahA ki binA camar3e ke cAbuka kA diyA jAtA hai| inheM mArane ke liye hathaur3oM se ke istemAla karane ko kahA hai| menakA gA~dhI istemAla kiye ghor3e para kaise niyaMtraNa rakhA kUTA jAtA hai aura kabhI-kabhI to do ghaNTe kI ke isa kadama se hArsa resiMga se jur3e logoM jA sakatA hai? sadiyoM se ghor3e ko kAbU karane yAtanA sahane ke bAda bhI unake prANa nahIM meM har3akampa maca gayA hai| ke liye camar3e ke nAjuka cAbuka kA ghor3e para niklte| sA~poM aura chipakaliyoM kI khAla jIva jantu ke saMrakSaNa meM lagI kendrIya kucha bhI asara nahIM hogaa| ghur3asavAra saMgha ke jIvita avasthA meM khIMca lIjAtI hai| isake sAmAjika nyAya va adhikAritA maMtrI menakA dhyakSa sinaklera mArzala ne kahA ki hama nAjuka pIche vizvAsa yaha hai ki jIvita avasthA meM gA~dhI ne ghur3adaur3a ko pazu pradarzana adhiniyama kor3e kA prayoga nahIM karane kI mAMga para ar3e khIMcI gayI khAla adhika mulAyama rahatI hai| ke tahata lAkara ghor3oM ke sAtha sahAnubhUti rheNge| isa Adeza ko mAnane se ghur3adaur3a kA jenA kA sujhAva hai ki jina logoM ko pUrvaka vyavahAra karane kA Adeza diyA hai| romAMca khatma ho jAegA aura ghor3A hamAre pazuoM kI khAla se bane vastra pasaMda haiM unheM menakA gAMdhI kA kahanA hai ki pAraMparika hisAba se nahIM hama ghor3e ke hisAba se daudd'eNge| kRtrima rUpa se banAye gaye khAla ke vastra aura cAbukoM ke istemAla se ghor3e ko bahuta pIr3A 'amara ujAlA' 25 jUna 2001 se sAbhAra | cIjeM kharIdanI cAhie. pledara inameM se eka pahu~catI hai, jo ki eka bejubAna prANI para hai| rohita bala, mArka bAvara, TaoNDa olDahaima atyAcAra hai| gA~dhI ne isake sthAna para viSadhara ke lie aura sTailA maikakArTinI jaise diggaja DijAvaijJAnika taura para parIkSaNa kie gae havA ko yanara kabhI bhI pazuoM kI khAloM kA prayoga sokhane vAle gaddedAra cAbuka istemAla karane vijJApana nahIM krte| rinAlDI DijAyana jaise phaizana kA Adeza diyA hai tAki ghor3oM ko coTa na aMgrejI TIvI dhArAvAhika bevaoNca meM | buTika meM grAhakoM ko kRtrima ajagara, phuNce| darzakoM ko mugdha karane vAlI abhinetrI jenA chipakalI aura magaramaccha kI khAloM se bane menakA gA~dhI ke isa Adeza ne lI nelina aba eka nayI bhUmikA meM najara A haiNDa baiga, bailTa aura jUte mila sakate haiN| ghur3asavAroM ko parezAnI meM DAla diyA hai| rahI haiN| vanya jantuoM kI hatyA kara calAye "yaha sA~pa kA varSa hai" jenA kahatI hai, ghur3asavAroM kA kahanA hai ki halke cAbukoM ke jA rahe avaidha vyApAra ke viruddha peTA ke "isalie yaha unheM jIvita rahane kA adhikAra istemAla se ghor3oM para koI asara nahIM pdd'egaa| abhiyAna meM zarIka jenA ne isake pahale dekara mnaayeN|" ghur3asavArI ke peze se jur3e logoM ne araboM vijJApana meM sanasanIkheja bhUmikA nibhAkara ___ 'dainika jAgaraNa' 17 jUna 2001 se sAbhAra rupaye ke isa khela ko jIvita banAe rakhane darzakoM ke hoza ur3A die haiN| peTA dvArA jArI ke liye adAlata kA daravAjA khaTakhaTAyA hai| kiye gaye vijJApana meM jenA eka sA~pa ke rUpa bhAratIya ghur3asavAra saMgha ne mumbaI kI eka meM najara AyI haiN| nirvastra zarIra para sA~pa kA adAlata meM isa Adeza ke khilApha sthaga- paiTarna ubhArane ke lie jenA ko mekaapa meM pazu prema nAdeza bhI prApta kara liyA hai| lekina ghur3adaur3a sAta ghaNTe dene pdd'e| mumbii| philmI sitAroM meM pazuoM ke se jur3e adhikAriyoM ne binA kisI vivAda meM jenA kA kahanA hai ki yadi Apako sA~pa prati prema jAgA hai| hemA mAlinI, manISA par3e halke phAibara ke cAbukoM ke istemAla kA aura ghar3iyAla khUbasUrata aura mAsUma nahIM | koIrAlA, akSaya khannA, jaikI zraoNpha Adi mana banA liyA hai| isI haphte vibhinna resiMga lagate to kama se kama yaha to yAda rakhiye | lagabhaga darjana bhara sitAroM ne 'peTA' nAmaka klaboM ke ghur3adaur3a adhikAriyoM ne kendrIya maMtrI / -julAI-agasta 2001 jinabhASita 1 philmI sitAroM meM jagA
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ hastAkSara se vyakta samarthana wasakara ___ orha Jaye candra JANA 4 T2 V.NEL saMsthA ke usa jJApana para hastakSara kie haiM jinameM pazu ke khilApha jArI atyAcAra para roka lagAne ke liye maujUdA kAnUna ko aura kar3A karane kI mAMga kI gaI hai| 'peTA' kA kahanA hai ki maujUdA kAnUna, jo 40 sAla pahale pAsa kiyA gayA thA, usameM koI parivartana nahIM kiyA gayA hai tathA isameM pazu para atyAcAra ke lie bahuta hI kama sajA hai| isa kAnUna ke bAre meM abhinetrI jUhI cAvalA kA kahanA hai ki maMtrI ko isa kAnUna meM maujUdA sthiti ke anurUpa parivartana karanA cAhie tathA pazuoM ko paryApta saMrakSaNa diyA jAnA caahie| omapurI kA kahanA hai ki maujUdA kAnUna meM saMzodhana se pulisa ko pazuoM para atyAcAra karane vAloM ke khilApha sakhta kArravAI karane kA maukA milegaa| navabhArata, mumbaI,7 jUna 2001 se sAbhAra nasson -- - Chaptoide - --- Handitan Awesompte Arad Akhtar bhopAla meM yAMtrika katlakhAne kA nirmANa sthagita madhyapradeza kI rAjadhAnI bhopAla meM nagara nigama dvArA yAMtrika katlakhAnA kholA jAnA taya huA thaa| khabara lagate hI mAMsa niryAta nirodha pariSad ke kAryakartA zrIpAla jaina 'divA' ne AryikA zrI pUrNamatI mAtAjI kI cAturmAsa sthApanA ke avasara para bhASaNa dete hue katlagRha khole jAne kA ghora virodha kiyaa| mAtAjI ne bhI apane pravacana meM eka juTa hokara vizAla railI ke dvArA ise rokane kI preraNA dii| dinAMka 14 julAI ko tilavArA ghATa meM bhI zrI vidyAsAgara jI ke samakSa dharmasabhA meM divA jI ne apane vicAra vyakta kiye aura katlakhAnA nahIM khulane dene kA nizcaya prakaTa kara AcAryazrI se AzIrvAda liyaa| ___AryikA zrI pUrNamatI mAtA jI ke sAnnidhya meM samAja ke pramukha logoM kI eka baiThaka huI jisameM taya huA ki mukhyamaMtrI jI se pahale carcA kI jAe, phira jJApanaAndolana kI kAryavAhI kI jaaye| isa hetu Ananda tAraNa evaM azoka jaina bhAbhA ne mukhyamaMtrI jI se carcA kii| unakA rukha anukUla haa| karIba 500 jaina bandhuoM evaM jainetara ahiMsaka samAja, jaise AryasamAja, gAyatrI zaktipITha Adi ne milakara mukhyamaMtrI jI ko jJApana sauNpaa| eka jJApana mahApaura zrImatI vibhA paTela ko bhI diyaa| zrImatI vibhA paTela mAtAjI ke darzana ke liye zrI digambara jaina maMdira 3 baje pdhaarii| mAtAjI ne dezanA dii| mahApaura ke mana meM bhArI uthalaputhala mcii| unhoMne pArSadoM kI baiThaka bulAI aura taya kiyA ki yAMtrika katlakhAnA bhopAla meM ahiMsA varSa meM nahIM kholA jaave| 4 ghaMTe kIbaiThaka ke bAda rAtri 9 baje punaH mahApaura maMdira AIM aura mAtAjI ko harSaprada samAcAra diyA ki ApakI bhAvanA ke anukUla yAMtrika katlakhAne kA nirmANa sthagita kara diyA gayA hai| isa hetu zrI digambara jaina maMdira samiti Tina zeDa TI.TI. nagara,cAturmAsa vyavasthA samiti evaM sakala jaina samAja ne mukhyamaMtrI jI evaM mahApaura ke prati AbhAra prakaTa kiyaa| jainamuni ke sAtha abhadra vyavahAra karane vAle yuvakoM kI giraphtArI kI mA~ga silavAnI (ma.pra.) meM digambara jaina muni zrI vizvavIrasAgara jI mahArAja ke AhAracaryA ke liye jAte samaya samudAya vizeSa ke tIna yuvaka laTTha lekara khar3e ho gaye aura munizrI ke sAtha abhadra vyavahAra kiyaa| ghaTanA kI jAnakArI milate hI digambara jaina samAja meM roSa kI lahara daur3a gii| akhila bhAratavarSIya di. jaina mahAsamiti ne isa duHkhada ghaTanA kI nindA kI hai aura ma.pra. ke mukhyamaMtrI ko patra likhakara aparAdhiyoM ko atizIghra giraphtAra karane kI mA~ga kI hai, tAki koI apriya sthiti utpanna na ho| mANikacaMda jaina pATanI rASTriya mahAmaMtrI, digambara jaina mahAsamiti, iMdaura (ma.pra.) mANa jainaM jayatu shaasnm| 2 jalAI-agasta 2001 jinabhASita
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ sampAdakIya bIsavIM zatI ke Adya AcArya zrI zAntisAgara jI kA samAdhi divasa bhAdrapada zukla dvitIyA sva. AcArya zrI zAntisAgara jI | nAmaka chaThavIM pratimA meM gRhastha ko rAtri meM mauna dhAraNa karane kA varNana mahArAja kA samAdhidivasa hai| ve bIsavIM sadI ke Adya AcArya the| | kayA hai| usa para "zrAvaka dharmasaMgraha" meM dharmAtmA zrAvaka sodhiyA sva. paM. sumerucandra jI divAkara ne apane 'cAritracakravartI' nAmaka grantha darayAvasiMha jI likhate haiM, "usakA bhAva aisA bhAsatA hai ki bhojana, meM likhA hai ki bIsavIM zatI ke Arambha hone taka saikar3oM varSoM se vyApAra Adi saMbaMdhI vikathA na kare, dharmacarcA kA niSedha nhiiN|" (247 uttarabhArata ke zrAvakoM ko digambara jaina muniyoM ke darzana kA saubhAgya pRSTha) Agama ke prakAza meM yaha bAta atirekapUrNa hai| chaThavIM pratimAvAlA prApta nahIM huA thaa| isakA khulAsA karate hue ve likhate haiM- svastrI sevana dvArA saMtati taka utpanna karatA hai, taba usake viSaya "zAhajahA~ bAdazAha ke samakAlIna vidvAn kavi banArasIdAsajI meM rAtri meM mauna dhAraNa karane kA kathana Agama samarthita nahIM hai| ke Atmacaritra 'ardha kathAnaka' se jJAta hotA hai ki sAkSAt digambara daulatarAmajI ke kriyA-koSa meM pA~cavIM pratimA meM sacitta-bhakSaNa-tyAga guru kA darzana na hone ke kAraNa ve ajAnakArIvaza vicitra pravRtti meM ke sthAna meM sacitta-mAtra kA tyAga mAnakara gRhastha ko sacitta miTTI tatpara the| ve likhate haiM ki candrabhAna, udayakaraNa aura thAnasiMha nAmaka kA sparza na karane ko kahA hai| use munitulya mAna ve paMkhA bhI hilAne mitroM ke sAtha adhyAtma kI carcA karate hue eka kamare meM nagna hokara | kI anumati nahIM dete| unhoMne likhA hai - phirate the aura samajhate the ki hama nirgrantha munirAja bana gye| yadi mATI hAtha dhoyave kAja, sakala saMyamadhArI digambara muni kA darzana huA hotA to ve nagnamuni leya acitta dayA ke kaaj||1871|| banane kA adbhuta nATaka nahIM khelte| muni pada meM hiMsAdi pApoM kA pavana kare na karAve soya, sArvakAlika parityAga hotA hai, yaha bAta unakI samajha meM AI hotI ghaTa kAyA ko pIhara hoy||1874|| to ve kucha samaya digambara bana pazcAt krIr3A-kautuka meM kabhI bhI saMlagna __"gRhasthoM meM mUlAcAra ke samAna pUjya mAne jAne vAle kriyana hote|" koSa meM likhA hai ki chaThavIM pratimA meM rAtri ke samaya gamanAgamana "jaba vAstavika satya rUpa kA darzana nahIM hotA taba manuSya | nahIM karekAlpanika jagat meM bhramaNa karatA huA upahAsapUrNa pravRtti karatA hai| gamanAgamana sakala AraMbha, bhUdharadAsajI Adi prAcIna hindI ke vidvAnoM kI racanAoM ke svAdhyAya tajai raina meM nA~hi acaMbha ||1882 / / se yahI bAta jhalakatI hai ki una muni-bhakta nara ratnoM ke netra jinamudrA chaTTI pratimAdhAraka soI, dhArI muni darzana ke liye sadA pyAse hI rahe Aye isaliye ve apanI divasa nAri ko parasata hoI / / 1048 / / racanA meM caturthakAlIna vajravRSabhasaMhananadhArI digambara guruoM kI bhakti rAtri viSai anazana vrata dharai, karate hue unakA hI isa kAla meM sadbhAva vicArA karate the| cau ahAra ko hai prihrai| divAkara jI Age likhate haiM ki "uttara bhArata meM muni darzana gamanAgamana tajai nisi mA~hi, honA asambhava sarIkhA samajhA jAtA thaa| itanA hI nahIM ucca zrAvaka mana vaca tana dina zIla dharAhiM 1049 / / kA jIvana vyatIta karane vAlI AtmAyeM bhI dRSTigocara nahIM hotI thiiN| "isa prakAra Aja se lagabhaga tIna-cAra sau varSa pUrva kA usa samaya caritra ke samAna jJAna kI jyoti bhI atyaMta kSINa-sI | vAtAvaraNa tathA loka dhAraNA ko dhyAna meM rakhane para muni jIvana kI dikhatI thii| jo tattvArthasUtra tathA bhaktAmarastotra kA mUla pATha kara | to kathA hI nirAlI, pratimAdhArI zrAvaka kA pada koI dhAraNa kara sakegA, letA thA vaha Aja ke prakANDa paMDitoM se adhika sammAna aura zraddhA | yaha azakya socA jAtA thaa| yadi kisI ne saptama zrAvaka ke vrata kA pAtra samajhA jAtA thaa| usa samaya dhArmikatA ke rasa se bhIMge | dhAraNa kara lie, to usa dharmamUrti kA darzana aisA hI dhArmika logoM antaHkaraNavAloM ko bhAIjI yA bhagatajI kahA jAtA thaa| ve loga | ko harSa pradAna karatA thA, jaisA ki parva kAla meM cAraNAdi RSidhArI socate the ki Aja kA kAla, vratAdi, pratimAoM kA pUrNatayA pAlana | muniyoM kA drshn| aise saMyama ke prati protsAhana-zUnya tathA kRtrima karane ke bhI pratikUla hai| isaliye ve apane pApa-bhIru mana dvArA zAstroM jaTilatAoM ke kaMTakoM se pUrNa vAtAvaraNa meM mahAvratI banane kI bAta se cunI gayI bAtoM kA adbhuta saMgraha karake use jIvana kA patha-pradarzaka | ko sabhI loga asaMbhava sadRza socate the| aisI sthiti meM gurubhakta jAnate the|" gRhastha yA to videhabhUmi meM virAjamAna sAdhu-samudAya ko parokSa ___ "unameM aneka bAteM RSi-praNIta Agama se mela nahIM khaatii| | praNAmAMjali arpita karatA thA yA apanI manobhUmi meM prAcIna kAla meM udAharaNArtha daulatarAmajI ne apane 'kriyA-koSa' meM rAtri-bhakta-tyAga | hue sAdhuoM ko virAjamAna karake bar3e bhAva se pUjatA thaa| isa samaya -julAI-agasta 2001 jinabhASita 3
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMyama ke prati bhakti thI, mamatA thI, kintu mana meM bhaya kA bhAva bharA thA, isase saMyama ke patha para calane kI kalpanA bhI koI nahIM karatA thA / " viSaya- laMpaTatApUrNa vAtAvaraNa "isa kAla ke pazcAt navIna vaijJAnika yuga kA AvirbhAva huaa| isane apane saMmohana astroM, jalakala, vAyuyAna, rela, moTaroM Adi ke dvArA logoM ko bahuta Azcaryaprada iMdriyapoSaka sAmagrI pradAna kii| loga adhika Amoda-pramodapriya bana ge| ataH AcAra-vicAroM meM adbhuta zithilatA kA AvirbhAva ho gyaa| aba saMyama kA anurAga bhI nahIM dikhatA hai| saMyamI ko dekhakara asaMyamI samudAya ke mana meM Adara kA bhAva nahIM jagatA hai| kAraNa una asaMyamI logoM ke ArAdhya aura vaMdanIya loga ve haiM, jo bhoga, viSayalaMpaTatA meM sarvopari bana rahe haiN| isase Adarza, sadAcAra kI bAta carcA kI vastu bana gaI hai| loga yahI kahane lage haiM ki AcAra meM kyA dharA hai? apane vicAra ThIka rakho yahI sAra kI bAta hai Aja zithilAcAra meM aparimita vRddhi hone ke kAraNa kauna soca sakatA thA ki aisI bhI koI yugAntara utpanna karane vAlI AtmA hogI jo isa paMcama kAla meM caturthakAlIna mahAmuni kI ucca tapasyA kI smRti ko sAkSAt rUpa meM darzana kraayegii| avicalita zAMti ke sAgara parISahavijetA kI kIrti kA prasAra "pudgala ke vikAsa kA vaibhava batAne vAle vijJAna ke camatkAra pUrNa isa yuga meM (san 1953 se) lagabhaga 50 varSa pUrva eka samAcAra prakAza meM AyA thA ki apane AdhyAtmika pavitra jIvana meM bhavyAtmAoM ke aMtaHkaraNa meM aparimita Ananda kI varSA karane vAlI eka vilakSaNa AtmA dakSiNa prAnta meM digambara jaina munirAja ke rUpa meM virAjamAna hai| unakI tapasyA saba ko cakita karatI hai| ve munirAja kisI jaMgala kI guphA meM AtmadhyAna kara rahe the ki eka nAgarAja ne una para upasarga kiyaa| vaha unake zarIra meM aise lipaTa gayA thA mAno vaha sacamuca meM saMtApahArI zAntidAyI, suvAsasaMpanna caMdana kA vRkSa hI ho| ve munirAja sadguNoM se alaMkRta the| zAnti ke sAgara the| isase unakI AtmA sarparAja ke lipaTane para caMdana ke samAna acala rahI aayii| do-tIna ghaMTe ke bAda vaha viSadhara calA gayA / " "yaha dRzya kAlpanika athavA paurANika nahIM hai| ise aneka gRhasthoM ne apane dharmacakSuoM se dekhA thaa| mRtyu ke atyanta vizvasta pratinidhi sarparAja kI agniparIkSA meM pUrNatayA uttIrNa honevAle avicalita dharmadhArI una zAnti ke sAgara mahAmuni kI kIrti aura mahimA sAdharmI samudAya ne avarNanIya Ananda, prema, bhakti tathA mamatApUrvaka sunii| loga cakita ho utthe| pratyeka sahRdaya isa bhISaNa paMcamakAla meM caturthakAlIna dRzya ko nayanagocara banAne vAle una taponidhi kI manomaMdira meM pUjA karane lgaa|" citradarzana "jaba una nirmantha gurudeva kA vItarAgatApUrNa digambara mudrAmaya citra prakAza meM AyA, taba sabhI mAnava apane dharma yA sampradAya kA moha bhulA una zramaNarAja ko bar3I mamatA se pramANa karate the| unakI 4 * julAI-agasta 2001 jinabhASita mudrA meM apAra zAMti thii| unake roma-roma se vItarAgatA kA rasa chalakatA sA lagatA thaa| ve sarvaparigrahamukta, pUrNatayA svAvalambI bana parigraha ke pIche pAgala bananevAle janasamudAya ko amara jIvana aura sacce kalyANa kA patha batAte the ki vaibhava ke vilAsa meM pha~sanevAlI AtmA apane vinAza kI sAmagrI ekatrita karatI hai| jise avinAzI Ananda cAhie, use aparigrahavAda ke prakAza meM apane antaHkaraNa ko dhonA cAhie / unakA jIvana ahiMsAmaya thA / munirAja ke citra kA prabhAva " eka bAra hamAre yahA~ unake citra kA darzana aneka hindU, muslima, pArasI Adi sAkSaroM ne kiyA, to unakI AtmA Azcaryayukta ho Anandavibhora ho giiN| sahRdaya musalima jAgIradAra kaha uThe, 'dhanya hai aisI AtmA ko / ' unake digambaratva para unhoMne eka padya sunAyA tana kI uravAnI se behatara hai nahIM koI nivaas| yaha vaha jAtA hai ki jisakA nahIM ulTA sIdhA 'digambaratva se bar3hakara aura dUsarA koI bhI veSa nahIM hai| yaha vaha pozAka hai, jisameM sIdhe yA ulTe kA bhedabhAva nahIM hai| eka dUsare tatvapremI bhAI bola uThe ki zreSTha aura ucca jIvana to ina mahAtmA kA hai, jinhoMne apanI iMdriyoM ko jItA hai| jinhoMne vyAghra sarpa Adi bhISaNa jantuoM ko mArA hai, unhoMne koI bar3A kAma nahIM kiyaa| sabase bar3A zaitAna indriyoM kI lAlasA hai| jisane iMdriyoM para vijaya prApta kI hai, yathArtha meM vahI vyakti mahAna hai| usase bar3A aura kauna ho sakatA hai? pAre ko mArakara siddha rasAyana banAne vAle ne kyA bar3A kAma kiyA! yathArtha meM apane ahaMkAra ko jisane mArA vahI AtmA zreSTha hai| " RSirAja kA darzana "kucha varSoM ke pazcAt una RSirAja kA sAkSAt darzana milA, taba jJAta huA ki unakA asAdhAraNa vyaktitva pUrNatayA unake nikaTa saMparka meM Ane se hI samajhA jA sakatA hai| unakI samasta kriyAoM ko dekhakara pratyeka vivekI vidvAn yaha anubhava karatA thA ki ve isa paMcamakAla meM caturtha kAlIna muniyoM ke samAna nirdoSa AcaraNa karate the| ve hI cakravartI AcArya zrI zAntisAgara mahArAja ke nAma se zramaNa saMgha ke ziromaNi ke rUpa meM vikhyAta the| " ( cAritracakravartI pR.1-7) bIsavIM sadI ke ina vizvavizruta prathama AcArya kI jIvanayAtrA kA saMkSipta dRzya pUjya muni zrI kSamasAgara jI ne 'zraddhA' nAmaka laghu pustikA meM utArA hai, sAtha hI unake upadezAMzoM (vacanAmRta) kA bhI saMgraha kiyA hai| isa mahAna vyaktitva ke guNoM kI aSTadravyAtmaka pUjA pUjya muni yogasAgara jI dvArA racI gaI hai| yaha sAmagrI unake samAdhidivasa ke sandarbha meM 'jinabhASita' meM prastuta kI jA rahI hai| atyadhika vyastatA ke kAraNa julAI 2001 kA aMka samaya para prakAzita karanA hamAre liye saMbhava nahIM ho paayaa| isaliye julAI aura agasta donoM mahInoM kA saMyuktAMka prakAzita karane ke liye bAdhya hue haiN| isake liye kucha pRSThoM kI vRddhi bhI kI gaI hai| pAThaka kSamA kreNge| ratanacandra jaina
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ lekha AcAryazrI zAntisAgara : jIvana yAtrA evaM vacanAmRta muni zrI kSamAsAgara jIvana yAtrA meM devendrakIrti (devappA-svAmI) nAmaka digambara vandanA kI aura aMta meM netrajyoti kSINa hotI munirAja ke caraNoM meM jAkara Apane nimrantha-dIkSA jAnakara kuMthalagiri siddhakSetra para chattIsa dina karnATaka prAnta ke belagAma jile meM aMgIkAra karane kI bhAvanA vyakta kii| taka sallekhanA dhAraNa karake samatApUrvaka deha yelagula nAma kA eka gA~va hai| ApakA janma munirAja devappA svAmI bhojagrAma meM jaba kA parityAga kiyaa| isI yelagula grAma meM apane nAnAjI ke ghara kabhI eka-eka mAha taka rahe Ate the, isaliye kaThora tapasyA, niHspRha sAdhanA aura meM huaa| ApakA bacapana kA nAma satyagaur3A ApakI dhArmika-AsthA aura dRr3hatA se adbhuta AtmaniSThA ke bala para Apane pUre thaa| Apake pitA zrI bhImagaur3A aura mAtA zrI paricita the| unhoMne Apako pahale kSullaka kA deza meM digambara jaina muni kI ujjvala kIrti satyavatI bhojagrAma ke atyanta prabhAvazAlI vrata grahaNa karane kI AjJA dii| guru AjJA se sthApita kI aura viluptaprAya digambara guru aura vaibhavavAna sadgRhastha the| ghara-gRhasthI meM Apane saharSa kSullaka-dIkSA grahaNa kii| ApakA paramparA ko punarjIvita karake jainazAsana kI rahakara bhI Apake pitA kA adhikAMza samaya nAma zAntisAgara rakhA gyaa| mahatI prabhAvanA kii| saMyamapUrvaka vyatIta huA aura aMta samaya meM eka bAra zrAvakoM kA saMgha siddhakSetra vacanAmRta unhoMne sallekhanApUrvaka apanI deha kA girinArajI kI yAtrA ke liye jA rahA thaa| parityAga kiyaa| ApakI mAtA atyaMta zrAvakoM ke nivedana ko svIkAra karake Apa guNavatI thiiN| vrata-niyama-saMyama kA pAlana hiMsA Adi pApoM kA tyAga karanA dharma bhI sabhI ke sAtha girinAra-yAtrA ko ge| karane meM sadA tatpara rahatI thiiN| Apake garbha hai, isake binA vizva meM kabhI zAnti nahIM ho girinAra parvata para pahu~cakara bhagavAna neminAtha meM Ate hI mAtA ko eka hajAra ATha kamaloM sktii| ahiMsA-dharma kA lopa hone para sukha ke caraNa-cinhoM ko namaskAra karake Apane ke dvArA bhagavAna jinendra kI pUjA karane kA / aura AnaMda kA lopa ho jaaegaa| dharma kA atyaMta vairAgya-yukta hokara mAtra kaupIna ko AdhAra saba jIvoM para dayA karanA hai| zubha-bhAva huaa| taba kolhApura ke samIpa rakhakara zeSa saba vastroM kA parityAga kara diyA rAjyasaMrakSita sarovara meM se kamala ma~gavAe | aura elaka pada aMgIkAra kiyaa| gae aura mAtA ne atyanta bhakti-bhAva se isa ahiMsA dharma ne hameM avarNanIya girinAra-yAtrA se lauTane ke uparAnta jinendra bhagavAna kI pUjA kii| isa taraha eka | nirAkulatA dI hai| isase hameM bar3I zAnti Apane yaranAla-grAma meM hone vAle paMca-kalyANaka saMskAravAna dharmaniSTha parivAra meM Apa jaisI milI hai| bAhma-parigraha Adi se sukha pAne kI ke avasara para apane dIkSAguru munirAja bhavyAtmA ne janma lekara sabhI kA jIvana icchA karanA bhrama hai| tyAga meM hI saccA AnaMda devappA-svAmI se munidIkSA grahaNa kara lii| kRtArtha kara diyaa| milatA hai| upavAsa Adi hameM isaliye karate isake cAra varSa bAda samaDolI meM Apane zrI ApakA vivAha nau varSa kI umra meM eka haiM ki pUrva meM bA~dhe gae karmoM kI nirjarA ho vIrasAgarajI evaM zrI nemIsAgara jI ko muni sAta varSIya kanyA ke sAtha kara diyA gayA thaa| jaae| agni ke tApa ke banA jaise suvarNa zuddha dIkSA dI aura AcArya-pada se alaMkRta hue| vivAha ke chaha mAha bAda hI usa kanyA kA nahIM hotA usI prakAra tapazcaraNa ke binA saMcita gajapaMthA meM paMcakalyANaka ke zubha-avasara para dehAvasAna ho gyaa| Apake mAtA-pitA ne karmoM kA nAza nahIM hotaa| ataH hama karmoM kI Apako cAritryacakravartI pada se vibhUSita punaH vivAha karane kA Agraha kiyA para Apane nirjarA ke liya kAyakleza Adi tapa karate kiyA gyaa| Apake dIkSAguru munirAja devappA vivAha karane se iMkAra kara diyA aura svAmI ne ApakI zAstrAnukUla nirdoSa haiN| isase hameM dukha nahIM hotaa| hameM bar3A sukha siddhisAgara munirAja ke samakSa Ajanma aura zAMti milatI hai| municaryA dekhakara Apase punaH munidIkSA brahmacarya-vrata dhAraNa kara liyaa| grahaNa kI isalie Apa gurUNAM guru khlaae| Apa asAdhAraNa zakti ke dhAraka the| parigraha ke dvArA mana meM caMcalatA, rAga, Apane apane caurAsI varSa ke jIvana eka bAra Apa bhoja grAma meM padhAre munirAja dveSa Adi vikAra utpanna hote haiM, jaise pavana kAla meM sattAvana varSa anna kA tyAga kiyA ko apane kaMdhe para biThAkara vedagaMgA aura ke bahate rahane se dIpazikhA kaMpanarahita nahIM aura chattIsa varSa ke muni jIvana meM paccIsa dUdhagaMgA nAma kI nidayoM ko sahaja hI pAra kara ho sakatI hai| pavana ke AghAta se samudra meM varSa nau mAha upavAsa kie| muni jIvana meM gae the| karttavya mAnakara ghara gRhasthI ke kArya laharoM kI paramparA uThatI jAtI hai| pavana ke Apa upasarga aura parISaha-jaya ke samaya karate hue bhI Apa niHspRhI rhe| saiMtIsa varSa zAnta hote hI dIpaka kI lau sthira ho jAtI atyanta dRr3ha aura sthira rhe| samatApUrvaka kI umra meM pitA kA dehAvasAna hote hI ghara hai| samudra prazAnta hojAtA hai| usI prakAra rAgasahajatA se saba sahana kiyA aura sadA meM rahakara bhI Apane eka upavAsa aura eka dveSa ke kAraNabhUta dhana, vaibhava, kuTumba Adi tapasyA meM lIna rhe| dina AhAra karane kA niyama le liyA thaa| parigraha ko chor3a dene para mana meM caMcalatA nahIM aneka nagaroM meM vihAra karake Apane eka dina karnATaka-prAnta ke uttUra grAma | loka-kalyANa ke kArya kie| aneka tIrthoM kI rahatI hai| parigraha rahita nirmala jIvana jIne se | mAnasika zAnti milatI hai| -julAI-agasta 2001 jinabhASita 5
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina dharma kahatA hai ki pratyeka AtmA mahAvIra bhagavAn ke samAna paramAtmA bana sakatA hai| saMyamI banakara svAvalambI jIvana hue pratyeka saMsArI jIva nirvANa ko prApta kara sakatA hai| akele samyaktva ke hote hue bhI jIva mokSa nahIM pAtA hai| jJAnakI sthiti nirAlI hai| vaha to gaMgA gae gaMgAdAsa, jamunA gae jamunAdAsa ke samAna zraddhA ke anusAra apanA raMga badalatA hai| vaha jJAna samyak zraddhA sahita samyagjJAna ho jAtA hai aura isake abhAva meM vahI jJAna mithyA ho jAtA hai| isaliye jJAna kA bhI mUlya nahIM hai| mUlya hai samyak- caritra kA / samyak caritra hone para niyama se mokSa hotA hai| dharma kA pAlana kaThina hai| yaha ThIka hai| kintu isakA artha yaha nahIM hai ki dharma ko bilkula bhulA diyA jaae| agara pUrNa rUpa se usakA pAlana nahIM hotA hai to jitanI zakti hai utanA pAlana karo aura jitanA pAlana karate ho use acchI taraha pAlo / akarmaNya banakara cupacApa baiThanA ThIka nahIM hai aura na svacchaMda banane meM hI bhalAI hai zakti ko na chupAkara dharma kA pAlana karanA pratyeka samajhadAra vyakti kA karttavya hai| hama vyavahAra dharma kA pAlana karate haiN| bhagavAna kA darzana karate haiN| abhiSeka dekhate haiN| pratikramaNa- pratyAkhyAna karate haiN| sabhI kriyAoM kA yathAvidhi pAlana karate hai, kintu hamArI aMtaraMga zraddhA nizcaya para hai| jisa samaya jo bhavitavya hai use koI bhI anyathA nahIM pariNamA sakegA, kintu hamArA nizcaya kA ekAnta nahIM hai| dUsaroM ke duHkha dUra karane kA vicAra karuNAvaza hotA hai| dharma para avicala zraddhA dhAraNa karo / svAdhyAya kro| yaha svAdhyAya parama tapa hai| zAstra ke abhyAsa se AtmA kA kalyANa hotA hai| garIba loga zAstra nahIM kharIda skte| unako zAstra kA dAna kro| zAstradAna meM mahAna puNya hai| jinendra bhagavAna kI vANI ke dvArA samyagdarzana kA lAbha hotA hai| 6 julAI-agasta 2001 jinabhASita AtmA kA ciMtana kro| AtmaciMtana | dvArA samyagdarzana hotA hai / samyaktva hone para darzanamoha kA abhAva hote hue bhI caritra mohanIya karma baiThA rahatA hai| usakA kSaya karane ke liye saMyama ko dhAraNa karanA Avazyaka hai| saMyama se cAritramohanIya karma naSTa hogaa| isa prakAra sampUrNa moha ke kSaya hone se arhantasvarUpa kI prApti hotI hai| are! kyA dekhate ho? vrata pAloge, to svarga meM tuma hamAre sAthI rhoge| vahA~ bhI varSAyoga pratiSThApana milate rhoge| hameM vahA~ acchA sAthI caahie| dekho, abhI hama tumako Agraha karate haiN| smaraNa rakho, Age phira zAntisAgara tumako kahane nahIM AnevAlA hai| svarga meM jAkara vahA~ se videha meM pahu~cakara sImaMdhara svAmI ke pratyakSa darzana kara skoge| unakI divya dhvani suna skoge| naMdIzvara Adi ke akRtrima jinabimboM ke darzana kara skoge| isase tumako samyaktva mila jaaegaa| vahA~ se videha meM utpanna hokara mokSa jA skoge| soco| eka bAra phira se soco / saMyama dhAraNa karo / AcArya zrI vidyAsAgara jI jabalapura, 5 julaaii| tilavArA sthita dayodaya jIva saMrakSaNa evaM prAyavaraNa kendra gozAlA meM Aja utsava sA mAhaula thaa| hara zraddhAlu kA ceharA khilA-khilA najara A rahA thaa| maMtroM ke svara havA meM ghula rahe the| khacAkhaca bhIr3a meM hara nigAha maMcAsIna AcArya vidyAsAgara jI va munisaMgha ko nihAra rahI thI yahA~ Aja AcAryazrI ne apane saMgha sahita varSAMvAsa yoga (cAturmAsa ) dhAraNa kiyaa| cAturmAsa prAraMbha hone ke pUrva mahArAja zrI ke sAnnidhya meM prAtaH 9 baje gozAlA meM jinAlaya kI sthApanA huI kalaza sthApanA kA saubhAgya iMdaura nivAsI arpita kumAra, nirmala pATodI ko prApta huaa| svAsthya kalaza rAjeza jaina, jIva rakSA kalaza kumAra kamaleza jaina kakkA ne sthApita kiyaa| isI krama meM kailAza candra jaina cAvala ne AcAryazrI ko zAstra pradAna kie| udayacaMda vIrendra kumAra evaM suMdaralAla jaina ne AcArya jJAnasAgara jI evaM kuMDalapura ke bar3e bAbA ke citra kA anAvaraNa kiyaa| dIpa prajvalana mahendra kumAra, aravinda kumAra, rAjakumAra evaM azoka kumAra jaina dvArA kiyA gyaa| AratI kamala agravAla evaM aruNA agravAla ke saMyojana meM huI / AcAryazrI ke pisanahArI mar3hiyA se dayodaya gozAlA pahu~cane ke pUrva hI yahA~ bhaktoM kA jamAvar3A laga gyaa| cAturmAsa sthApanA ke bAda AcAryazrI ne apane udbodhana meM kahA ki jahA~ ahiMsA nahIM hai vaha tIrtha ho hI nahIM sktaa| unhoMne kahA ki dayA manuSya kA AbhUSaNa hai aura moha dayA ke lie vyavadhAna hai| moha se bacane ke sAtha dharmakAryoM meM muktahasta se dAna karanA caahie| unhoMne dayodaya gazAlA ko pazusevA ke liye eka mAdhyama nirUpita karate hue sabhI se prANiyoM para dayA karane kA Agraha kiyaa| AcAryazrI ne kahA ki narmadA ke pAvana taTa para banI yaha gozAlA bhI sevAbhAva se pavitra ho jaaegii| AcAryazrI ne kahA ki maiM bher3AghATa se sIdhe cAturmAsa hetu dayodaya gozAlA A sakatA thA lekina pisanahArI kI mar3hiyA meM isaliye rukA ki kSetrapAla saMtuSTa ho jaaeN| AcAryazrI ne madhyapradeza zAsana dvArA jaina saMpradAya ko alpasaMkhyaka ghoSita karane kI pahala para pAtrajanoM se usakA samucita lAbha lene kA Agraha kiyaa| unhoMne kahA ki vizeSakara zikSA ke kSetra meM isa suvidhA kA sadupayoga honA caahie| svajila sapana jaina, bAkala
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArya zrI zAntisAgara jI kI pUjA muni zrI yogasAgara (vasantatilakA chanda) he rAga-dveSa mada moha viSApahArI, anvartha nAma tava adbhuta kAryakArI / Ananda paMkaja vikAsaka bhAnurUpa, zrI zAntisAgara guru ziva ke svarUpa // OM hrIM zrI AcArya zAntisAgarajImunIndra atra avatara avatara saMvauSaT / OM hrIM zrI AcArya zAntisAgarajImunIndra atra tiSThatiSTha ThaH ThaH sthaapnm| OM hrIM zrI AcArya zAntisAgarajImunIndra atra mama sannihito bhava bhvvsstt| AcArya deva bhavasAgara se tirA do, yA janma mRtyu agha ko jar3a se miTA do| he vIra kAla yama ko vaza meM kiyA hai, Azcarya kyA sahaja hai na vilambatA hai // OM hrIM zrI AcAryazAntisAgarebhyo janmajarAmRtyuvinAzanAya jalaM nirvapAmIti svAhA / saMtaptamAna mama jIvana hai sadA se, koI na zItala padArtha milA kahIM se / jo Apake caraNa-paMkaja dhUla se maiM, pAyA apUrva vara zAnti sudhA sadA maiM | OM hrIM zrI AcAryazAntisAgarebhyaH saMsAratApa vinAzanAya candanaM nirvapAmIti svAhA / bhogopabhoga taja ke jinaliMga dhAre, vairAgya dudaMra liyA bhava ko nivAre zuddhopayoga paramottama dhyAna dvArA, AtmIya akSaya nijAtama peya pyArA // OM hrIM zrI AcAryazAntisAgarebhyaH akSayapadaprAptaye akSataM nirvapAmIti svaahaa| kAlA bhujaMga sama kAma DasA huA hai, aisA prabhAva saba mUrcchita vizva hI hai| jo sarva saMga taja saMyama ko varA hai, brahmAtma meM sahaja hI ramate sadA haiN| OM hrIM zrI AcAryazAntisAgarebhyaH kAmavANavinAzanAya puSpaM nirvapAmIti svaahaa| adhyAtma ke rasika haiM samatA jagI hai, jo bhUkha pyAsa jinako na satA rahI hai| pakavAna jo sarasa thAla car3hA rahA hU~, merI kSudhA vilaya ho nija ko nihA OM hrIM zrI AcAryazAntisAgarebhyaH sudhArogavinAzanAya naivedyaM nirvapAmIti svaahaa| samyaktvadIpa yaha jJAta karA rahA hai, terI anAdi aviveka vilInatA hai| ajJAnanAzaka guro tumako mile haiM, aisI ghar3I sulabha hI milatI nahIM hai| OM hrIM zrI AcAryazAntisAgarecyo mohAMdhakAravinAzanAya dIpaM nirvapAmIti svaahaa| jyoM dhUpa gandhamaya pAvaka meM jalAte, tyoM Apa karma agha ko tapa se jalAte / he antaraMga bahiraMga prazAnta mUrti, ho dharma meM mama sadA samakIta sphUrti // OM hrIM zrI AcAryazAntisAgarebhyaH aSTakarmavinAzanAya dhUpaM nirvapAmIti svAhA / saMsAra meM phala aneka hameM dikhAte, ye rAga-dveSadvaya saMsRti meM bhramAte / trailokya meM vidita hai phala mokSa saccA, o prApta ho mama guro sukhadhAma acchA // OM hrIM zrI AcArya zAntisAgarebhyo mokSaphalaprAptaye phalaM nirvapAmIti svaahaa| zraddhA sameta tava pUjana jo karegA, mAno ananta bhava ke agha ko hregaa| pAvitrya maMgalamayI vasu dravya leke, pUjo sabhI parivizuddha subhAva le ke, OM hrIM zrI AcAryazAntisAgarebhyaH anarghyapadaprAptaye artha nirvapAmIti svAhA | dohA mahAsanta kI sAdhanA, lokottara vikhyAta / jinake nAma smaraNa se, jIvana bane prabhAta // jayamAlA nAnA prakAra tapa durddhara dhArate the, ve dhairyavanta upasarga-jayI bane the| Aye aneka patha jIvana meM prasaMga, to bhI kabhI na DigatI samatA abhaMga // 1 // yA puNya sAtizaya kAraka santa jI meM, saugandha puSpa samakIrti yaha~ dizI meN| rakSAkarI zramaNa saMgha paramparA kI, nirgrantha paMtha jaya ghoSita hai sadA hI // 2 // saubhAgya hai udaya paMcama kAla meM bhI, carcA rahI satayugI balahIna meM bhii| thI siMhavRtti munijIvana meM sadA hI, zaithilya kA na lavaleza dikhe kahIM bhI // 3 // nirdvandva niHspRha virakta nijAtmavettA, cAritra cakra paramottama karma bhettA / trairatna ujjavala prabhA mukha pai dikhAtI, bhaktAtma ke timira ko ura kI miTAtI // 4 // terI kRpA varadahasta paropakArI, jo nAma ke smaraNa saMkaTa ko nivArI | arcA karo stavana vandana kIrti gAo, jo pAdapadma-dvaya ko ura meM biThAo // OM hrIM zrI AcArya zAntisAgarebhyaH anarghyapadaprAptaye mahA nirvapAmIti svAhA | dohA mahAviSama kalikAya meM guru to surataru jAna jinake pAda saroja meM, banate sabhI mahAna / * julAI-agasta 2001 jinabhASita 7
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ mokSamArgI ke lie cintA nahIM, cintana Avazyaka AcArya zrI vidyAsAgara mokSamArga para ArUr3ha hue mokSamArgI ke saMketa ko anubhUti kA viSaya banAkara itane liye cintA nahIM, cintana kI AvazyakatA konI jI meM 25 jUna 2001 ko | bar3e bhAra ko uThA liyA hai| hotI hai| saMsAramArga mokSamArga se viparIta hotA | AcAryazrI kA 34vA~ munidIkSAdivasa eka bAra mahArAja ne sarvArthasiddhi grantha hai| saMsAra mArga meM cintA kI mukhyatA hotI manAyA gyaa| usa avasara para AcAryazrI | kA svAdhyAya karAte samaya kahA thA - pA~caveM hai| mumukSu to apane hita ke bAre meM socatA | dvArA diyA gayA prvcn| adhyAya ke parasparopa grahojIvAnAm ko hai, cintana karatA hai| dIkSita hone kA artha hai samajhAte hue kahA thA- paraspara meM eka dUsare saMkalpabaddha honaa| Aja gurudeva ne hama para vaha ke upakAra kI bAta ko bhI nahIM bhUlanA caahie| upakAra kiyaa| gurumahArAja ne jo saMketa diye haiM, dizAbodha hamAre liye | jaise munIma para mAlika kA bar3A upakAra rahatA hai, vaise hI mAlika die unake anusAra Aja cala rahA huuN| unakI asIma kRpA se hamAre para munIma kA bhI upakAra, mAlika ke anusAra kAma karane se hotA moha kA bhAra utara gayA, isakA maiM AbhAra mAnatA huuN| maiM sadA socatA | hai| vaise guru kA upakAra ziSya ke Upara to hai hI lekina ziSya kA hU~ kahIM vaha dubArA na car3ha jaaye| maiM itane bar3e saMgha kA bhAra kaise dhAraNa | guru ke Upara kaise upakAra hotA hai? to kahA thA- guru kI AjJA, Agama karU~gA? yaha bAta maiMne unake samakSa kahI thI, to unhoMne kahA thA - kI AjJA ke anusAra calanA bhI sabase bar3A upakAra hai| yaha bAta apanA zarIra kabhI bhAra nahIM hotA hai, yadi zarIra svastha aura nIroga | hameM saMketa ke rUpa meM usa samaya milI thii| aura kahA thA apane Apako hai to vaha zarIra kitanA bhI bar3A ho sahaja rUpa meM saba kucha hotA | nahIM bhUlanArahatA hai| lekina zarIra bhale hI dubalA patalA hai, yadi asvastha rahatA ko'haM kIdRgguNa:kvatyaH kimprApyaH kinnimittkH| hai use bhI calane meM takalIpha hotI hai, bhAramaya dikhatA hai| basa unakA ityUhaH pratyahaM nocedasthAne hi mtirbhvet|| saMketa samajha gayA usI ke sahAre cala rahA hai| saMsAra mArga meM aisA (kSatracUDAmaNi) hI hotA hai, jaba anya padArtha ko uThAte haiM to bhAramaya anubhava hotA maiM kauna hU~? kahA~ se AyA hU~? isako bhUlanA nhiiN| kahA~ se hai, lekina jaba ekadama akele ho jAtA hai to Aye haiM, aura kisaliye Aye, isako bhUlanA bhAra rahita vyakti ho jAtA hai| yaha saba gurudeva nahIM hai| hama Aja ina mahArAjoM (munigaNoM ko kI kRpA evaM AzISa hai, jo itane bar3e saMgha kA saMketa karate hue) se kahanA cAhate haiM- Apane jo nirvAha sahaja rUpa se ho rahA hai| mA~gA thA, hamane de diyA, aba ise bhUlanA nahIM eka lekhaka hotA hai, vaha likhatA hai| vaha hai| aba bhItarI zrAmaNya kA kyA svarUpa hai? usa ora nahIM dekhatA ki itanA sArA likha usako samajhanA hai| yaha vaha dukAna hai jisase liyA, vaha to yaha socatA hai ki abhI kitanA idhara-udhara kI cIjoM kA vyApAra nahIM kiyA jAtA aura likhanA hai| apane lakSya kI ora usakI hai| zuddhopayogarUpI hIre javAhArAta kA vyApAra dRSTi rahatI hai| samaya ke anusAra hameM Age bar3hanA kiyA jAtA hai| karor3apati kauna banatA hai? jvAra, hai, Age bar3hane meM bAdhA nahIM Aye usa ora dRSTi bAjarA becane vAlA nahIM banatA, hIre javAhArAta rakhanA hai, apanA rAstA prazasta karate jAnA hai| kA vyApAra karane vAlA bana sakatA hai| zramaNoM jaise nadI kabhI nahIM socatI ki Age pahAr3a hai, ke lae hIre javAhArAtarUpI zuddhopayoga kA aba kaise hogA? vaha to Age bar3hatI jAtI hai, vyApAra karanA caahie| AtmAnubhUti hIre-motI aura usa pahAr3a ko kATakara Age bar3ha jAtI hai| vaha nadI apane nirdhArita | kI bAta hai| aisI dukAna se idhara-udhara kI bAta nahIM honA caahie| lakSya ko kabhI nahIM bhUlatI aura calI jAtI hai| vaise hI hameM mahArAja | isake liye vijJApana Adi dekara pracAra Adi karane kI, anAja Adi (A.zrI jJAnasAgarajI) ne kucha aisI yuktiyA~ dI, unake mAdhyama se | kI taraha namUnA dikhAne kI jarUrata nahIM hotI hai| bahuta loga dina kATane ye bhAra kyA, isase bar3A bhAra bhI uThA sakate haiN| jaise gA~va ke bAhara | meM lage haiN| dina nahIM karma kATane kI bAta karanA hai| isa mArga meM siMhavRtti jo cuMgI nAkA hotA hai, jo bahuta bhArI hai, lekina yukti ke sAtha ke sAtha calA jAtA hai| zvAnavRtti se isa mArga para nahIM calA jAtA use lagAyA jAtA hai, jaise hI koI vAhana AtA hai, eka dubalA-patalA | hai| jaise zvAna ko koI lAThI mAratA hai to vaha lAThI ko kATatA hai, AdamI bhI use nIce jhukA detA hai| vAhana ruka jAtA hai, Teksa dene | lekina siMha ko koI mAratA hai to siMha mArane vAle ke Upara prahAra para Upara uThA detA hai| aisA hI yuktiyoM kA varada hastabharA AzISa karatA hai| hameM nimitta ke Upara nahIM karmoM ke Upara prahAra karanA hai| hameM milA hai| varadahasta kA artha ye nahIM ki unake hAtha ke nIce baiTho | apane karmoM ko cUra-cUra karanA hai| hama apane pariNAmoM ko dekheMge to rho| unhoMne jaisA kahA vaisA karatA gyaa| ve (A. zrI jJAnasAgarajI) | karma cUra-cUra kara sakate haiN| jyAdA bolate nahIM the, kama bolate, lekina napAtulA sArabhUta bolA mahArAja jI (A. zrI jJAnasAgarajI) kI vRtti itanI vRddhAvasthA karate the| unakA pratyeka saMketa anubhUtiparaka huA karatA thaa| unake | meM ekadama zAnta evaM AtmAnubhUti se jur3I huI thii| pratyeka carcA meM 8 julAI-agasta 2001 jinabhASita -
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAgRti rahatI thii| hama unake pAsa jAte the, unake pAsa rahate-rahate hamArI bhI vaisI hI zAnta vRtti ho jAtI thii| AcArya kundakunda, akalaMka deva Adi kA paricaya hameM unase milatA rahatA thaa| vItarAgatA unakI dRSTi meM banI rahatI thii| aise vItarAgI guruoM ke caraNoM ke anusAra calate cale jAyeM to hamArI vRtti zAnta bana jAtI hai| mahArAja ne kahA thA - apane Apako laghu bhI samajho aura guru bhI samajho, apane Apako dekhane kI bAta ko yAda rakho jaba hama dUsare ko dekhate haiM to apane Apako laghu samajho cAra bAteM kundakunda mahArAja ne mokSamArgI ko yAda rakhane ke liye kahI hai uvavaraNaM jiNamarage, liMga jahajAdasvamidi bhaNidaM / guruvayaNaM viya viNao, sutajjhaNaM ca Nihi // pravacanasAra gA. 225 / / yathAjAta rUpa liMga, jinamArga meM upakaraNa kahA gayA hai| guru ke vacana, sUtroM kA adhyayana aura vinaya bhI upakaraNa kahe gaye haiN| apane gurumahArAja ne hameM inheM yAda rakhane ko khaa| gurumahArAja (jJAnasAgarajI) kI kAyA kA hamAre bIca se abhAva ho sakatA hai, lekina unake diye gaye sUtra to Aja bhI hamAre pAsa haiN| ye gurumaMtra rUpa saMketa hai, unake sahAre hI Aja hama cala rahe haiN| jaise beTarI ko cArja karA dete haiM, to vaha kAma karane lagatI hai, prakAza milane lagatA hai vaise hI guruoM ke vAkya yAda karane se hameM sahI dizAbodharUpI prakAza mila jAtA hai| kAla kabhI jAtA nahIM hai, vaha to sadA rahatA hai| Ane-jAne kA kAma to lagA rahatA hai, yaha saba kAla kA pariNamana hai| usako jAnanA hai, pahacAnanA hai| kAla ko pahacAnane kI AvazyakatA nahIM hai| jaba hama ajara-amara haiM to hameM kAla ko jAnane kI AvazyakatA nahIM hai, usameM jo pariNamana ho rahA hai usako jAnakara apane Apako jAnane kI AvazyakatA hai| sAdhutva ke sAtha jo nijAnubhava kI anubhUti hai| varSAyoga pratiSThApana mertth| 4.7.2001 ko dopahara meM sarAkoddhAraka parama pUjya upAdhyAya 108 zrI jJAna sAgara jI mahArAja, muni zrI vairAgya sAgarajI | mahArAja evaM kSu. zrI samyaktva sAgara jI mahArAja ke varSAyoga kA | sthApanA samAroha kA zubhArambha zrImatI sapanA jaina ke maMgalAcaraNa se huaa| gurubhakti kA dIpa prajvalita karate hue isI kar3I meM zrImatI | pUnama jI evaM bahina monikA jI ne bhajana prastuta kara sabhI ko maMtramugdha kara diyaa| bra jaya kumAra nizAnta (TIkamagar3ha) ne varSAyoga kA mahattva batAte hue kahA ki varSAyoga kI pAvana belA adhyAtma kI yAtrA karAne meM, andhakAra se prakAza kI ora Ane meM mAdhyama banatI hai| sAdhu santoM ke samAgama se jIne kI kalA A jAtI hai| pazcAt dhvajArohaNa, dIpa prajvalana, zAstrabheMTa, AratI tathA maMgala kalaza kI boliyoM kA kArya sampanna huaa| zrI sunIla zAstrI ne jJAna kI mahimA batAte hue kahA ki parama pUjya AcArya zrI vidyAsAgara jI mahArAja ke AzIrvAda tathA sarAkoddhAraka parama pUjya upAdhyAya zrI jJAna sAgara jI mahArAja kI preraNA se jambU svAmI nirvANa sthalI caurAsI mathurA kI pAvana dharA para jaina dharma kI zikSA ke lie zramaNa jJAna bhAratI saMsthA kI sthApanA kI gayI hai jisakA zubha Arambha 11 julAI 2001 ko hone jA rahA hai| usameM 15 vidyArthiyoM ko praveza diyA jaayegaa| vaha AcArya, upAdhyAya pada ke sAtha nahIM hotI / digambaratva kI apekSA se tInoM eka haiM, vItarAgatA tInoM ke pAsa hai| vyApaka rUpa meM yadi hai to sAdhu hI hotA hai| arahanta parameSThI jo haiM ve bhI apane sAre samavazaraNa Adi ke vaibhava ko chor3akara sAdhutva ko svIkAra karake muktizrI ko prApta karate haiN| yAni jIvana kA upasaMhAra isa sAdhutva ke sAtha hI huA karatA hai| hama apanA dIkSA divasa kyoM manAyeM ? ye to Apa loga isa prakAra ke samAroha karake manA rahe haiN| maiM to soca rahA thA Aja mujhe bolanA nahIM pdd'egaa| maiM to apane anusAra dIkSA divasa manAtA / dIkSA divasa kA artha saMkalpadivasa hai| isa divasa ke mAdhyama se apane Apake saMkalpa ko dRr3ha banAyA jAtA hai| isake liye hI dIkSAdivasa manAyA jAtA hai| hama isa prakAra divasoM ke mAdhyama se samatA kI sAdhanA ko bar3hAte jaayeN| samatA ke abhAva meM zramaNa apane Apako bhUla jAtA hai| samatA to zramaNa kA bhUSaNa hai| sammAna, apamAna ko bhUlakara apane Apako jAnanA zramaNa kA lakSaNa hai| isaliye kundakunda mahArAja ne pravacanasAra cUlikA adhikAra meM likhA haisamasattubaMdhuvaggo, samasudukkho psNsdismo| samaloTThakaMcaNo puNa jIvidamaraNe samo samaNo // 249 / / arthAt jo zatru aura bandhu varga ko samAna dRSTi se dekhatA hai, sukha aura dukha meM samAna bhAva rakhatA hai, prazaMsA aura nindA meM samatA bhAva rakhatA hai, aura patthara aura svarNa ko samAna dRSTi se dekhatA hai, aura jIvana maraNa ke prati jisako samatA hai vaha zramaNa hai| Apa logoM ko samaya ko yAda rakhanA hai, usakA sadupayoga karanA caahie| ina tithiyoM ke mAdhyama se apane ApakA bhAna hotA rahe ki maiM sAdhu huuN| apane ApakA anubhava karate jaayeN| Namo loe savvasAhUNaM... prastuti : muni zrI ajitasAgara upAdhyAya zrI jJAnasAgara jI parama pUjya upAdhyAya zrI jJAnasAgarajI mahArAja ne kahA ki varSAyoga kA samaya hama sabhI ko parapadArthoM se dRSTi mor3akara apane Apase dRSTi jor3ane meM mAdhyama banatA hai| varSARtu ke dinoM meM cAroM ora hariyAlI chA jAtI hai| jIva rAzi kI bahulatA ho jAtI hai| aise samaya sAdhu-santa cAra mAha eka sthAna para rahakara Atma-sAdhanA karate haiM, zrAvakoM kA bhI sIjana mandA rahatA hai, isa kAraNa zrAvaka bhI sAdhu santoM ke dvArA dharma kA lAbha lete haiN| Apa sabhI varSAyoga kI belA meM saMgaThita utsAhita hokara kArya kareM, kAryakartAoM ko isa belA meM samatA kA paricaya dekara meraTha mahAnagara ke gaurava ko mahAna banAye | rakhanA hai| Ane vAlA pratyeka atithi Apake vyavahAra kI jana-jana ke sAmane carcA kre| yaha varSAyoga jaina borDiMga hAusa, vIranagara, kacaharI ror3a, kamalAnagara meM nahIM ho rahA hai, balki yaha meraTha mahAnagara meM ho rahA hai| paraspara ke bheda bhAva 'ko' 'bhulAkara ekatA ke sUtra meM ba~dhakara kArya kreN| cAroM dizAoM meM 20-20 ki.mI. kI maryAdA karate hue upAdhyAya zrI ne kahA ki Aja se hama sabhI dIpAvalI taka ke lie bandhana meM ba~dha rahe haiN| cAturmAsa sthApanA kI kriyAoM ke pazcAt bAjoM kI dhvani ke sAtha zrIcandra jI ke kara kamaloM dvArA maMdira meM maMgalakalaza sthApita kiyA gyaa| haMsa kumAra jaina, vaibhava kairiyarsa, prathama tala, 247, dillI roDa, meraTha * julAI-agasta 2001 jinabhASita 9
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhArmika aura dharmAtmA : do bhinna vyaktitva muni zrI samatAsAgara TIkamagaDha meM diye gaye ravivArIya pravacana kA aMza zraddhA aisI hotI hai, bhAvanA va bhakti | DagamagA jAye, dezabhakti DagamagA jAye to | aura na hI jI skegaa| jisa vyakti ne dharma aisI hotI hai, jahA~ samarpaNa ho, jahA~ sevA ho| | deza kA kAma nahIM cala sktaa| yadi deza meM | ke mUla svarUpa ko apane jIvana meM utAra bhakti aura zraddhA kI koI jAti-pAti nahIM | dhArmika vAtAvaraNa hai, yadi loga zAMtipUrvaka | liyA, saMsAra kI koI pratikUlatA usakA kucha hotI, koI varga bheda nahIM hotA, jo bhI zraddhA | raha rahe haiM aura dharma kara rahe haiM to yaha mAniye | nahIM kara sktii| jisane dharma kA Azraya ko dhAraNa karatA hai usI kI pyAsa liyA, bar3I se bar3I bAdhAe~ usakA kucha bujhatI hai| vahI saMtRpta hotA hai| saccI nahIM kara sktii| isaliye sampanna jIvana zraddhA ko apanAkara hI vyakti dharma se jIne ke liye dharma kA Alambana bahuta jur3a sakatA hai| jaba taka saccI zraddhA, jarUrI hai| saccI AsthA dharma ke prati nahIM hogI jisa vyakti ke jIvana meM dharma taba taka AtmA kA kalyANa saMbhava sthAna pA letA hai usa vyakti ke jIvana nahIM hai| zraddhA to jala ke samAna hai| jala kA vRtta badala jAtA hai| saMsAra kI koI ne kabhI bhedabhAva nahIM kiyA ki hama bhI pratikUlatA vahA~ nahIM rhtii| dharma vahA~ garIba kI yA amIra kI pyAsa bujhAyeMge hai jahA~ adharma nahIM hai| corI adharma hai, ki hama manuSya kI yA pazu pakSiyoM kI hiMsA adharma hai, jhUTha adharma hai to karuNA, hI pyAsa bujhaayeNge| jala ko to jinhoMne dayA, prema, vAtsalya, kartavya aura zraddhA piyA usI kI pyAsa samApta huii| jala dharma haiN| yadi hamAre jIvana meM karuNA, to saba kI pyAsa bujhAne ke liye hai| dayA, prema, kartavya, zraddhA kA aMza mAtra isIlie AcArya ne kahA hai ki saccI bhI hai to usakI jhalaka hamAre vyavahAra zraddhA se jinhoMne bhI dharma kA Azraya meM dikhAI avazya pdd'egii| isaliye dayA, liyA, dharma ne una sabhI prANiyoM kI karuNA AdibhAva hamAre jIvana meM jaba pyAsa bujhAI hai| dharma to sUrya ke prakAza taka nahIM Ate, taba taka dharma ko kI taraha hai ki yadi Apa daravAje aura pahacAnanA bahuta kaThina hai| aura jaba taka khir3akiyA~ baMda bhI karaleM to bhI sUrya ujAle | ki kAnUnI vyavasthA ThIka hai| deza kI sImAe~ | dharma ko nahIM pahacAnoge taba taka jIvana kA ko usa ghara meM jarUra bhejatA hai| dharma to usa | surakSita haiM to dhArmika AyojanoM kA chaThavA~ | rUpAMtaraNa bahuta kaThina hai| jisane dharma ke udyAna ke samAna hai jisameM sabhI prakAra ke puSpa hissA rAjA ke khAte meM jAtA hai| vaibhava ke svarUpa ko nahIM samajhA usakA jIvana vyartha puSpita ho rahe haiM, lekina sugandha kisa puSpa mahala bahuta dinoM taka nahIM Tikate, raghuvIra kI hai| dhArmika aura dharmAtmA do prakAra ke vyakti kI hai yaha nizcita nahIM kahA jA sktaa| gaMdha | kuTiyA to zAzvata hai kyoMki vahA~ zraddhA kA | hote haiN| dhArmika honA atyaMta sarala hai| dhArmika para kisI eka phUla kA adhikAra nahIM mAnA dharma hai| zraddhA ke vazIbhata ho zrIrAma ne zabarI | hone kA matalaba dharma kI prakriyA karanA hai| jA sktaa| sugaMdha kabhI ba~Ta nahIM sktii| | ke bera khaaye| zraddhA kI khAtira hI candana bAlA | dharmAtmA honA bahuta kaThina hai, kyoMki dharma pAnI aura prakAza kabhI ba~Ta nahIM sakate aura kI rakSA hii| vaibhava ke mahala to khaNDahara meM | ko apanI AtmA meM basA lenA hI dharmAtmA yahI dharma kI pahacAna hai ki dharma kabhI ba~TatA badala gaye para AsthA/zraddhA ke bala para dharma kI pahacAna hai| isaliye Apa dhArmika hone ko nahIM hai| dharma ke prati saccI zraddhA kI sauMdhI kI kuTiyA sampUrNa deza meM jagamagA rahI hai| apane jIvana kI upalabdhi mAna lene kI bhUla sugaMdha hI sampUrNa mAnava samAja kA kalyANa | isaliye he mAnava zraddhAvAna bano, tabhI mata krnaa| jaba taka dharmAtmA ke guNa apane kara sakatI hai| rozanI jahA~ bhI jAyegI prakAza | tumhArA kalyANa saMbhava hai| jIvana meM na A jAyeM, taba taka loka meM to phailaayegii| deza kI khuzahAlI ke liye sainika, duniyA ke loga apane jIvana ko bagaira | pratiSThA mila sakatI hai, paraloka meM pratiSThA anAja evaM rASTra ke prati saccI AsthA kA mUlyoM ke kharAba karanA cAhate haiM, lekina vaha | prApta nahIM ho sakatI hai| isaliya dharmAtmA hI honA bahuta jarUrI hai| ina tInoM meM se anAja nahIM jAnate ki dharma vaha AdhAra hai, vaha | bano, tabhI AtmA kA kalyANa saMbhava hai| aura sainika kI kamI bhI par3a jAye to koI buniyAda hai jisa para apane jIvana ke mahala | dhArmika kI sugaMdha to kAgaja kI phUla kI taraha bAta nahIM, inakI kamI se bhI kAma cala ko khar3A kara sakate ho| dharma ke abhAva meM | hotI hai, dharmAtmA kI sugaMdha DAla ke phUla kI sakatA hai| parantu rASTra ke prati yadi AsthA | na to koI vyakti saMsAra meM jI sakatA hai | taraha hotI hai| pA hAtA hai| prastuti : akhileza satabhaiyA 10 julAI-agasta 2001 jinabhASita
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ lAkhoM ghara barbAda hue isa daheja kI holI meM | TIkamagar3ha meM diye gaye pravacana kA aMza / muni zrI pramANasAgara Aja samAja meM daheja kI samasyA / meM agrima paMkti meM baiThate haiM ve jaba daheja kI / svAbhimAna, sammAna kyA mara cukA hai yA tumheM bahuta vikarAla ho gaI hai jo Aja hamArI bAta AtI hai to lAkhoM mA~gane meM nahIM cuukte| | apane bAjuoM para do vakta kI roTI kamAne saMskRti ke liye abhizApa bana gaI hai| daheja jaise lar3ake kA vivAha nahIM koI vyApAra ho | kA bharosA nahIM rahA? Aja nArI jAti ke ghaTa kI zuruAta madhya yuga meM huI, usa samaya 12 | gayA ho| lar3akI ke sundara hone kA AdhAra | rahe sammAna ko yadi koI roka sakatA hai to se 14 varSa taka kI kanyAoM kI zAdI hotI Aja noTa bana gaye haiM, noToM kA baNDala yadi | kevala yuvaa| kyoM ho rahA hai nArI jAti kA thii| isase bar3I umra kI kanyA se koI vivAha bhArI hai to kanyAe~ yogya va sundara ho jAtI itanA avamUlyana, kyoM ApakI bahina aura nahIM karatA thA aura yadi kanyA kI umra 15 haiN| Aja jaina samAja bhI isa patana ke mArga beTiyA~ apamAna kA ghUTa pI rahI haiM? isake pIche varSa se Upara ho jAtI to brahmahatyA kA pApa para agrasara hai, bahuta sI aisI kanyAe~ haiM jinheM | jitanA uttaradAyI puruSa varga hai usase kahIM kanyA ke pitA ko lagatA thaa| isa dharma kI zAdI ke bAda bhI daheja kI lipsA meM mAyake jyAdA mahilA varga jimmedAra hai| munizrI ne Ar3a meM zIghra kanyA kA vivAha ho jAye isa (pIhara) chor3a diyA jAtA hai| jarA soco, | kahA ki sTova phaTane se bahue~ jalatI sunI hetu kanyA ke pitA adhika dhana dekara yogya vicAra karo, dulhana se bar3A bhI koI daheja | gaIM para Aja taka aisA sTova nahIM banA vara apanI kanyA ke liye DhU~Dhane lage aura hotA hai? kanyA ke balabUte para tumhAre vaMza jisase sAsa yA nanada jalI ho| bahue~ hI kyoM dahejarUpI dAnava ne janma le liyaa| Aja kI amarabela bar3hatI hai| tumhArA nAma calatA jalatI haiM, Apa ne kabhI vicAra kiyA? daheja rUpI vRkSa phala-phUla rahA hai, para prazna | hai isaliye kanyArUpI ratna se kImatI ratna | socane kA viSaya hai| isaliye baMdhuoM apanI uThatA hai ise kauna sIMca rahA hai? isake liye tumheM nahIM mila sktaa| 20 varSa taka kanyA kanyA kI kuNDalI lar3ake se bAda meM milAnA kanyA pakSa va varapakSa donoM uttaradAyI haiN| kanyA | kI zikSA-dIkSA, pAlana-poSaNa para ausatana | pahale sAsa aura nanada se mila lenA, paTegI pakSa yogya vara kI talAza meM naye-naye pralobhana cAra se pA~ca lAkha rupayA kharca AtA hai, ki nahIM? anyathA nirjIva sTova bhI ghara meM detA hai| yahI kAraNa hai ki guNavatI kanyA ko A~khoM ke jhUle aura pyAra ke A~gana meM | pakSapAta karane lgegaa| yogya vara nahIM mila paataa| guNahIna kanyA | palI-pusI kanyArUpI hRdaya kA Tukar3A Apako manuSya paise kA itanA bhUkhA ho gayA acche vara ko varaNa kara letI hai| aise bemela sauMpa diyA jAtA hai, isase bar3A tyAga pRthvI hai ki jItI-jAgatI devI lakSmI-sI mUrti ko vivAha se jIvana meM samarasatA nahIM A pAtI, para dUsarA nahIM hai| bhI jalAne se nahIM cuuktaa| jo loga aisA karate kyoMki jahA~ pariNaya kharIda-bikrI, U~cI AdinAtha bhagavAna kI brAhmI aura haiM ve yaha soce ki tumhArI beTI ke sAtha aisA bolI para AdhArita hote haiN| vahA~ sukha aura | sundarI donoM beTiyoM ne praNa kiyA ki pUjya | kArya kiyA jAe to tumhAre Upara kyA zAMti kA vRkSa puSpita aura pallavita ho nahIM | pitA kA jo mAthA kabhI nahIM jhukA vo hamAre bItegI? kabhI vicAra kiyA, vaha bhI kisI sktaa| kAraNa bhI na jhuke, isaliye AjIvana brahmacarya kI bahina hai, kisI kI beTI hai? vyakti ke eka jamAnA thA jaba kanyA janma letI vrata lekara vairAgya dhAraNa kara liyaa| daheja jaise Upara jo dhana kI dIvAnagI chA gaI hai usa thI taba mAtama manAyA jAtA thA aura madhya bhasmAsura kA aMta karane ke liye kanyAoM ko para aMkuza laganA caahie| kAla ke prAraMbha meM kanyA janma letI thI to durgA banakara Age Ane kI jarUrata hai| yadi Aja samAja ke dhanADhya vyakti mAra diyA jAtA thaa| Aja ke vaijJAnika yuga kanyAoM ko vara kA to varaNa karanA cAhie | garIba kI beTiyoM ko bahU banAne kA saMkalpa meM to bhrUNaparIkSaNa kara kanyAoM ko janma lene para daheja ke bhikhAriyoM kA bahiSkAra karanA le leM to yaha saMdeza samAja meM daheja rUpI se pahale hI kokha meM mAra diyA jAtA hai| aba cAhie, kyoMki zAdI vara se hotI hai kisI dAnava ko naSTa kara sakatA hai| baMdhuoM tAlI to kanyAoM ko janma lene kA bhI adhikAra / bhikhArI se nhiiN| bajAne se kAma nahIM calegA, daheja ke virodha nahIM hai| yaha dahejarUpI dAnava kA pariNAma hai lAkhoM ghara barbAda hue haiM, ke liye tAla Thokakara Age Ane kI jarUrata ki Aja Apa ke gharoM kI zobhA, kaleje kA isa daheja kI holI meN| hai| Aja Apa loga saMkalpa leM ki daheja ke Tukar3A, Apa ke A~gana kI kilakArI, kanyA sajI-sajAI lAkhoM dulahana, abhAva meM hamAre samAja kI koI kanyA ku~vArI jaba janma letI hai to mAtama manAyA jAtA baiTha na pAyI DolI meN|| nahIM rhegii| tuma maMdira banavAte ho, lAkhoM kA hai aura beTe ke janma meM khuzI manAyI jAtI munizrI ne yuvAoM ko udvelita karate dAna dete ho, jitanA puNya tuma dAna dekara hai| kisI ke cAra-pA~ca beTe kyA hue ki ghara | hue kahA ki jaba pratyeka bAta Apa nahIM mAnate prApta karate ho utanA hI puNya kisI garIba meM kalpavRkSa uga AyA, jitanA cAho use | to daheja ke vakta tumhArA kaMTha kyoM avaruddha kI beTI kI zAdI meM madada karane se tumheM bhunaao| munizrI ne kahA ki bar3e-bar3e dharmAtmA | ho jAtA hai, tumhArI jubAna kyoM lar3akhar3Ane | milegaa| jo dharma ke kAryoM meM Age rahate haiM, dharmasabhAoM | lagatI hai, virodha kyoM nahIM karatI, tumhArA prastuti : akhileza satabhaiyA, TIkamagar3ha -julAI-agasta 2001 jinabhASita 11
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ varSAyoga pratiSThApana munidvaya zrI samatAsAgara jI evaM zrI pramANasAgara jI TIkamagar3ha meM paramapUjya saMta ziromaNi AcArya zrI 108 vidyAsAgara maharAja ke parama ziSya muni zrI 108 samatA sAgara evaM muni zrI 108 pramANasAgara va ailaka zrI 105 nizcaya sAgara jI mahArAja ke cAturmAsa va maMgala kalaza kI sthApanA kA kAryakrama vidhi vidhAna va maMtro cAraNa ke bIca sampanna huaa| cAturmAsa ke prathama dina dharma sabhA meM bolate hue muni zrI 108 samatA sAgara jI ne kahA, 'kabirA badarI prema kI hamape barakhA AI, aMtara bhIgI AtmA harI bharI badarAI' / cAturmAsa ke kAla meM harI-bharI prakRti kI goda meM zrAvakoM kA jIvana dharma se bharA rhe| Aja kA dina saMkalpa kA dina hai, Aja saMkalpa ke sAtha jo mA~goge vaha milegA, rAma mA~goge to rAma mileMge, mahAvIra mA~goge to mahAvIra mileNge| hameM ghara-ghara meM zraddhA ke kalaza rakhanA haiN| ghara-ghara meM jJAna kA dIpa prajvalita karanA hai| ghara-ghara meM AcArya zrI ke citra DUbate sUraja meM abhI ujAsa bAkI hai samyaktva bhAratI sthApita kara saMpUrNa mAnava samAja ko Alokita karanA hai| yaha saMyoga Apake puNya se banA hai ki kala hI parama pUjya AcArya zrI 108 guruvara vidyAsAgara jI mahArAja kA DUbate sUraja meM abhI ujAsa bAkI hai para taulate paMchI meM abhI paravAz2a bAkI hai 12 julAI-3 - agasta 2001 jinabhASita AzIrvAda hameM prApta huaa| jaba maMgalAcaraNa hI sarvAdhika maMgalamaya ho, itanA prabhAvakArI ho to sampUrNa cAturmAsa kitanA prabhAvakArI hogA ! muni zrI ne kahA ki paccIsa kilomITara taka kI sImA cAturmAsa meM banAI hai. saMta kA jIvana to lAlimA hai, pUraba dizA kI bhA~ti saMta kA kAma to sArI dharatI ko jagAnA hai| gahana pIra ke bAda nava zizu kA darzana hotA hai| rAta pUrI kaTa gaI jisake ujAle meM bujhate cirAga meM abhI prakAza bAkI hai prANa thaka gaye to kyA huA janAba marate hue AdamI meM abhI sA~sa bAkI hai jI sako to jiyo iMsAna kI taraha vakta ke pannoM para abhI itihAsa bAkI hai koI to bacAye Ake vinAza se ise amana ke bIca kA abhI vikAsa bAkI hai pUjya muni zrI 108 pramANasAgara jI mahArAja ne dharma sabhA ko sambodhita karate hae kahA ki cAturmAsa kI caukI meM bAhara kI yAtrA ko virAma dekara aMdara kI sAdhanA karate haiM aura cAhate haiM ki hamArI sAdhanA kA lAbha Apako bhI mila ske| sAdhusAnnidhya ke bala para hama apane jIvana ko rUpAMtarita karane kI prakriyA ko apanA skeN| AcArya zrI kahate haiM ki bhagavAna mahAvIra kI paramparA bA~Tane kI rahI hai, isaliye bA~Tane meM koI kamI nahIM rahegI, yadi kamI hogI to tumhAre pAtra kI hogii| varSA yoga meM varSA kI dhAra to bahegI, lekina isa maMca se dharma kI lagAtAra varSA hogI, jisameM jaina dharma ke ka, kha, ga, se lekara kSa, tra, jJa taka ke akSaya bhaMDAra Apake bIca khola die jaayeNge| isake liye Apako apane jIvana ke vAlva, TyUba khola ke rakhanA caahie| isa avasara para parama pUjya ailaka 105 nizcaya sAgara jI mahArAja ne apanA maMgala AzIrvAda dharma sabhA ko diyaa| akhileza satabhaiyA, TIkamagar3ha Apake binA mujhase rahA nahIM jAtA samyaktva bhAratI Apake binA mujhase rahA nahIM jAtA kahanA cAhatA hU~ bahuta para kahA nahIM jAtA jakhma kA~ToM ke lAkha saha sakatA hU~ magara ghAva phUloM kA mujhase sahA nahIM jAtA riztoM kI ibArata na jAne kyoM badala gaI unase dIvAnagI meM bekA nahIM jAtA jahara mauta ke lie tamAma umra pIte rahe jindagI ke vAste amRta piyA nahIM jAtA
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ hara samasyA sulajhegI, Apa ulajhanA chor3a deM AryikA zrI pUrNamatI dinAMka 8 julAI 2001 ko bhopAla ma.pra. ke TI.TI. nagara | AryikAzrI ne prabodhita kiyA ki abhI samaya Apake hAtha meM sthita di. jaina maMdira meM paramapUjya AcArya zrI vidyAsAgara jI kI | hai| yadi samaya para cUka gaye to bur3hApe meM apane ko ThagA huA paaoge| viduSI ziSyA AryikA zrI pUrNamatI taba pachatAne ke alAvA aura kucha bhI jI ke sasaMgha varSAyoga kA bhavya hAtha nahIM lgegaa| AryikAzrI ne kahA zubhAraMbha kalazacatuSTaya kI sthApanA ki guruvara AcArya zrI vidyAsAgara jI ke sAtha huA jisameM nimnalikhita ne mujhe yaha kahakara bhopAla bhejA hai ki kArya sampanna kiye gaye maiM yahA~ ke logoM kI tamAma burAiyA~, / maMgalAcaraNa : ajaya jaina parezAniyA~ aura saMkaTa apanI jholI 'ahiMsA' vAkala (kaTanI, ma.pra.) meM le lU~ aura badale meM guruvara ne apanI 2. dIpa prajjvalana : zrI amRtavANI se mujhe adhyAtma ke jo ajita pATanI anamola motI diye haiM ve ApakI 3. dhvajArohaNa : zrI jholI meM DAla duuN| yaha Apake Upara vimalacandra jaina, alaMkAra vastrAlaya hai ki Apa isa cAturmAsa meM ina 4. AcArya zrI vidyAsAgara motiyoM ko lene ke liye kitanA samaya jI ke citra kA anAvaraNa : zrI nikAla pAte haiN| ravIndra jaina jinabhASita ko 5. sthApanAkalaza kI sthApanA zrI prakAzacandra jI jaina, AzIrvAda 6. maMgala kalaza kI sthApanA AryikAratna pUrNamatI jI ne zrI saMtoSa kumAra jI jaina, saMgIta 'jinabhASita' ko AzIrvAda dete hue saritA vAle kahA- "jinabhASita" meM bindu meM 7. jJAnakalaza kI sthApanA : zrI ramezacandra jI manayA sindhu samAyA hai| yaha patrikA vartamAna 8. jIvadayAkalaza kI sthApanA : zrI vI.ke. jaina bhautika cakAcauMdha ke vAtAvaraNa meM jana-jana kI cetanA ko antarmukhI .9. vandanIyA AryikAoM ko zAstra bheMTa : zrI manoharalAla jI banAne kA sAmarthya rakhatI hai| vAstava meM mAnavamAtra ke liye mAnavatA ToMgyA Adi dasa zrAvakoM ke dvArA kA saMdeza pradAna kara sakane meM yaha patrikA pUrNataH sakSama hai| vibhinna 10. vandanIyA AryikA pUrNamatI jI ko 'jinabhASita' jana | viSayoM se otaprota 'jJAnAmRtapAna' isake gambhIra adhyayana se saMbhava 2001 ke aMka kA samarpaNa : pro. ratanacandra jaina ke dvaaraa| vandanIyA AryikA pUrNamatI jI ne zrAvakoM ko sambodhita karate | yaha patrikA samAja meM vyApta ajJAna evaM kurItiyoM para niyantraNa hae kahA- Aja hara ghara meM samasyAe~ haiM, hara zahara meM samasyAe~ haiM. | karane va sampUrNa mAnava samUha ke liye upayogI evaM AdaraNIya banegI deza meM bhI kaI samasyAe~ haiN| ina samasyAoM kA mUla kAraNa yaha hai | esA AzA ha, kyAka prakAzita hAna kapUva hA isa anaka santA ki hama adhyAtma se bhaTaka gaye haiN| unhoMne kahA - kA AzIrvAda prApta huA hai| abhI taka kaI patrikAe~ nikalIM, unako hara samasyA sulajhegI, Apa ulajhanA chor3a deN| par3hane se logoM kI patrikAoM ko par3hane kI mAnasikatA prAyaH samApta hara maMjila milegI, Apa bhaTakanA chor3a deN|| hotI calI jA rahI hai, kyoMki unameM jJAnavardhaka sAmagrI kI bajAya AryikAzrI ne batalAyA ki tamAma samasyAe~ hamane svayaM paidA vyaktigata AkSepoM aura vivAdoM kI hI bharamAra rahatI hai|" kI haiN| manuSya eka-dUsare se Age bar3hane kI pratispardhA meM apanI AtmA AryikAzrI ne Age kahA - "Aja jaise vizvabhara kI jAnakArI se dUra hotA jA rahA hai aura jaba use AtmA kA jJAna hotA hai taba ke liye ghara-ghara meM TI.vI. kI jarUrata mahasUsa kI jAtI hai vaise hI bahuta dera ho cukI hotI hai, vaha bur3hApe meM hatAza hone lagatA hai ki jinAgama ke hRdaya ko par3hane ke liye, rahasya ko jAnane ke liye guruyaha jindagI bhI maiMne apanI AtmA ke kalyANa ke binA hI nikAla AzISa se prakAzita isa patrikA kI janamAnasa ko AvazyakatA pratIta dii| AryikAzrI ne kahA ki eka bAra santa nAnaka ne ziSya se kahA hogii| vizeSa yaha ki isa patrikA meM sAdhu santoM yA vidvAnoM kI nindA/ ki eka samaya AyegA jaba sArI duniyA Thaga ho jaayegii| ziSya ne AlocanA nahIM hai isaliye yaha 'satyaM zivaM sundaraM' kI bolatI tasvIra pachA ki jaba sArI duniyA Thaga ho jAyegI taba ThagA kauna jAyegA? | hai| anta meM yahI bhAvanA hai ki 'jinabhASita' patrikA gurukala dIpaka nAnaka jI ne bahuta hI sundara javAba diyA- 'jo samaya para cuka jAyegA | kI taraha jalakara jana-jana ke liye dharma kA prakAza detI rhe|' vaha ThagA jaayegaa|' julAI-agasta 2001 jinabhASita 13
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ parvarAja paryuSaNa : pradUSaNa mukti kA parva DaoN. surendra kumAra jaina 'bhAratI' parvarAja paryuSaNa parva A gayA hai| jo kucha Atmika pradUSaNa chA gayA thA use dUra karane kA pramukha mAdhyama hai paryuSaNa parva | AtmArAdhanA, Atmika guNoM kA anubharana, Atmazakti kA jAgaraNa aura AtmaniSThA paryuSaNa parva ke ve lakSya haiM jinheM pAkara manuSya kaSAya rahita sacce sukha kA anubhava lekhaka ne paryuSaNa parva kI ArAdhanA ke manovijJAna ko antataH maranA par3egA? dharma vicAra DaoN. surendra 'bhAratI' prAdhyApaka hone ke sAtha-sAtha marmasparzI lekhanI ke dhanI evaM 'pArzvajyoti' mAsika ke sampAdaka bhI haiN| unakA yaha lekha paryuSaNaparva ke viSaya meM naye DhaMga se socane ke liye bAdhya karatA hai| bhogavilAsa se sRjana nahIM hotA, tapa tyAga ke sAtha hI sRjana kA riztA hai' gA~dhI jI ke ina zabdoM ke dvArA 4 sahaja hI karane lagatA hai| mAnava karma kaise hoM ? isa viSaya meM 'viduranIti' saralatayA udghATita kiyA hai| meM likhA hai divasenaiva tatkuryAd yena rAtrau sukhaM vset| aSTamAsena tatkuryAd cena varSAH sukhaM vaset / / pUrve vayasi tatkuryAd thena vRddhaH sukhaM vset| yAvajjIvena tatkuryAd yena pretya sukhaM vaset 113/67-68 / / arthAt manuSya ko dina meM aise kArya karanA cAhie ki rAta meM sukhapUrvaka so sake (aura rAta meM aisA koI kArya nahIM karanA cAhie jo subaha kisI ko mu~ha na dikhA ske)| varSa ke ATha mAsa aisA udyoga karanA cAhie ki varSA ke cAra mAsa sukhapUrvaka raha ske| Ayu ke pUrvArdha meM yAnI yuvAkAla meM aise kArya karanA cAhie ki vRddhAvasthA sukhapUrvaka vyatIta kara ske| pUre jIvanabhara aise zreSTha AcaraNa karane cAhie ki marane ke bAda agale janma meM bhI sukhapUrvaka raha ske| aba ye nIti kI bAteM pAlana ke liye nahIM, apitu udAharaNa ke liye hI jaise raha gayI hoM? hama jitanA apanI paramparAoM evaM saMskRti se kaTe haiM utane hI dharma se dUra hue haiM, sukha se dUra hue haiN| aise meM yaha paryuSaNa parva phira AyA hai dizAdarzana ke liye, satpatha para le calane ke lie yadi nahIM cale to hama baceMge kaise? kabIra ne ThIka hI kahA hai pAnI kerA budabudA asa mAnasa kI jAta / dekhata hI chipi jAiye jyoM tAre prbhaat|| / kintu Aja isakI paravAha kise hai? saba bharapUra jInA cAhate haiM, kaise bhI, kisI bhI taraha, cAhe vaha kisI bhI kImata para ho dharma dhAraNa karane kA bhAva thA, eka darzana thA jise pradarzana kA pratIka banA diyA gayA hai| jindagI jIne ke nAma para hama krUratama hote jA rahe haiN| hamAre gharoM meM macchara mArane, kaoNkaroca mArane, jU~ mArane, cIMTI mArane, chipakalI mArane, cUhA mArane se lekara AdamI mArane taka kI davAe~ maujUda hai, phira bhI daravAje para sTIkara cipake haiM 'ahiMsA paramodharmaH 'jio aura jIne do', 'parasparopagraho jIvAnAm' jaisA vyavahAra tuma apane lie cAhate ho, vaisA dUsaroM ke sAtha bhI kro| kyA sTIkarsa kA pradarzana hI hamAre dharma kI iti hai yA hamAre dhArmika hone kA sarTiphikeTa, vicAraNIya hai| 14 julAI agasta 2001 jinabhASita paryuSaNa parva pradarzana kA nahIM, darzana kA prasaMga hai, jisameM hama vidyuta sajAvaTa ke sAtha vaha bhI to vicAra kareM ki isameM kitane sUkSma jIvoM ko prANoM se hAtha dhonA par3egA ? hama phUloM kA zrRMgAra kareM kintu yaha bhI to vicAra kareM ki isase kitanI cITiyoM ko pUrvaka hotA hai| ataH binA vicAre hama kucha na kareM tathA aisA bhI na kareM jisameM bAhya pradarzana to acchA ho, kintu jisakA anta duHkhada ho / gA~dhIjI ke jIvana kA eka prasaMga hai| ve pratidina subaha yA zAma ko dillI meM lAlakile ke pAsa Tahalane jAte the| eka dina unake sAtha carcita svataMtratA senAnI samAjavAdI zrI rAmanandana jI mitra bhI Tahalane ke liye gye| gA~dhIjI ne unheM lAlakilA dikhAte hue pUchA, 'lAla kile ke aMdara kI kyA cIja ullekhanIya hai ?' rAmanandana jI socane lage, kucha bolate, isase pahale hI gA~dhIjI ne javAba diyA ki lAlakile ke aMdara bar3e kamaroM ke bIca jo nAliyoM gujaratI hai, mugala bAdazAhoM ke rAja meM ina nAliyoM se itra, gulAbajala vagairaha bahatA thaa| yaha bhAga hI mugala sAmrAjya ke patana kA kAraNa bnaa|' gA~dhIjI ne Age kahA ki 'bhoga vilAsa se sRjana nahIM hotA / tapa-tyAga ke sAtha hI sRjana kA riztA hai| bhoga vilAsa kA rAstA to patana kI maMjila taka pahu~cAne ke liye abhizapta hai / ' ukta saMsmaraNa se hama acchI taraha jAna sakate haiM ki bhoga patana kA mArga hai aura vyasanamukta dharmamaya jIvana utthAna kA mArga hai| hameM aisA mArga hI priya honA caahie| nItikAra kahate haiM pApa samaya nirbala bano, dharma samaya balavAna / vaibhava samaya vinamra ati duHkha meM dhIra mahAna || arthAt jaba pApa kA samaya ho to hameM nirbala bananA cAhie tAki hamase koI pApa kArya na ho jaaye| dharma ke samaya arthAt jaba dharma kA prasaMga upasthita ho to hameM tana, mana, dhana se bar3hacar3hakara dhArmika kArya karanA cAhie tAki adhikAdhika puNya kA saMcaya ho ske| vaibhava pAkara hameM vinamra bananA cAhie tAki ahaMkAra se baca skeN| tana, dhana, vaibhava kA ahaMkAra durgati kA pAtra banAtA hai jabaki vinamratA sugati kI vAhaka hotI hai| isI prakAra duHkha meM hameM atyaMta dhairya dhAraNa karanA caahie| duHkha ke samaya hameM dhairyarUpa dharma saMbala pradAna karatA hai| hama cAhate haiM ki 'ho bhalA' to nItikAra kahate haiM ki 'kara bhalA' / kintu hama cAhane aura karane meM virodhAbhAsI AcaraNa karate haiN| yaha virodhAbhAsI AcaraNa hameM hara jagaha virodha kI sthiti paidA karatA hai| ataH isase bceN|
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ parva niyati kA mor3a hai, parva jIvana kI sAdhanA kA phala hai parva jIvana kI bhAgamabhAga ke madhya sukUna kA kSaNa hai, parva vaibhavavilAsitA ke madhya AtmA ke utthAna kA avasara hai, parva zAnti kA sAgara hai, parva mukti kA kSaNa hai, parva kSamA, mRdutA, saralatA jaise Atmika bhAvoM ko pahacAnane kA nimitta hai, parva dharmamaya jIvana ke saMskAra pAne kI pAThazAlA hai, parva Atmika bala kI pahacAna karAne bAlA pAradarzI yaMtra hai, parva kurItiyoM, kuguruoM, kusaMgatiyoM ke visarjana kA mahat avasara hai, basa cAhie use apane tana, mana, kA nirmala sparza yadi yaha sparza, saMgati mila gayI to dharma kA sukhada saMgIta Apake jIvana meM saMcarita ho utthegaa| dhana dharma ke dazalakSaNa uttama kSamA (krodha kaSAya kA abhAva, baira rahita sthiti), uttama mArdava (mAna kaSAya kA abhAva, ahaMkAra rahita sthiti), uttama Arjava (mAyA kaSAya kA abhAva, sarala bhAva, sarala pariNati), uttama zauca (lobha kaSAya kA abhAva, pavitratA kA jIvarakSA ke laye eka lAkha ikkIsahajAra kI rAzi kA saMcaya paramapUjya AcAryazrI vidyAsAgara jI mahArAja ke AzIrvAda se zivapurI (ma.pra.) meM pUjya munizrI kSamAsAgara jI evaM pUjya munizrI bhavyasAgara jI kA pAvana varSAyoga mahatI dharma prabhAvanA ke sAtha sAnanda cala rahA hai| rakSAbandhana parva para prANImAtra kI rakSA kA saMkalpa kara jIvarakSAsaMkalpasUtra bA~dhA gayA tathA jIvarakSA ke liye jIvarakSA kalaza kI sthApanA bhI samAja kI ora se pUjya munidvaya ke sAnnidhya meM kI gaI tathA jIvarakSA ke liye eka lAkha ikkIsa hajAra kI rAzi jIvarakSA kalaza evaM rakSAsUtra ke mAdhyama se saMcita kI gii| zivapurI nagarI meM jabase muni zrI kSamAsAgara jI evaM munizrI bhavyasAgara jI kA pAvana varSAyoga sthApita huA hai, tabase zivapurI ke itihAsa meM pahalI bAra itanI adhika dharma prabhAvanA ho rahI hai ki pratidina mahArAja ke pravacana meM samAja ke bandhuoM ke alAvA jainetara samAja bhI dharmalAbha lene ke liye daur3A A rahA hai| zivapurI samAja aise parama upakArI muniyoM ko pAkara dhanya ho gayA hai| pratidina mahArAjazrI kA maMgalapravacana ho yA sAyaMkAlIna bhakti evaM zaMkAsamAdhana kA anUThA kAryakrama, sampUrNa kAryakramoM se samAja meM eka dhArmika vAtAvaraNa taiyAra ho gayA hai| munizrI kSamAsAgarajI dvArA zrAvakoM kI zaMkAoM kA samAdhAna sahajatA evaM cittAkarSaka bhASAzailI ke mAdhyama se kiyA jAtA hai, jo anUThI hai| mahArAjazrI ke cAturmAsa se samAja ko eka naI dizA milI hai| sureza jaina, mAraurA / saMrakSaNa), uttama satya (asad bhAvoM / kAryoM kA abhAva, satya vyavahAra), uttama saMyama (Atma niyaMtraNa, indriya viSayoM para niyaMtraNa, jIva rakSA kA bhAva), uttama tapa (karmakSaya keliye vrata-upavAsa), uttama tyAga (rAga-dveSa kA tyAga, auSadhi-jJAna- abhaya aura AhAra rUpa cAra prakAra kA dAna), uttama AkiMcanya (maiM Atma dravya hU~, merA kucha bhI nahIM hai, sampUrNa parigraha ke prati anAsakti), uttama brahmacarya (pUrNa Atmarati, AtmaramaNa aura AtmavicaraNa) mAnavIya saMbhAvanA kI sArthakatA mokSa taka le jAne vAle haiN| Apake / sabake jIvana meM dharma kA vAsa ho, Apa sabakA AcaraNa dharmamaya ho, isI bhAvanA ke sAtha paryuSaNa parvarAja ke prasaMga para Atmika saphalatA hetu koTizaH zubhakAmanAe~ preSita haiN| ela-65, nyU iMdirA nagara (e) ahiMsA mArga, burahAnapura (ma.pra.) pina - 45031 gIta pAnI bahatA jina A~khoM se para pIr3A ke nAma azoka zarmA pAnI bahatA jina A~khoM se para pIr3A ke nAma unake nAma subaha likhUMgA aura likhUMgA shaam| sabakI pIr3A bA~Ta rahe jo, ve nepathya hue aise loga merI racanA ke kevala kathya hue| jo pIr3A ke svAMga racAkara, pIr3AdAra dikhe hara bArI hara gItakAra ne unake gIta likhe| gar3ha-gar3ha mIloM ke patthara jo khuda meM rahe anAma unake nAma subaha likhU~gA aura likhU~gA zAma // 1 // jina pyAsoM ne sadA bujhAI kaMTha-kaMTha kI pyAsa unake ghara taka AtA koI dikhA nahIM madhumAsa / jo khAlI gAgara dikhalAkara tAka rahe AkAza unakA hI svarNima akSara se yuga likhatA itihAsa | itihAsoM ne gahana- upekSA likha dI jinake nAma unake nAma subaha likhU~gA aura likhU~gA zAma // 2 // jinane kaMTaka bIna paMtha ke patha ko sarala kiyaa| una logoM ko bhara-bhara pyAlI yuga ne garala diyA jina logoM ne Aga tejakara lapaTa bar3hAI aura una logoM kA vartamAna meM camaka-damaka kA daura jeTha- dupaharI jinake tana ne ha~sa-ha~sa jhelA pAma unake nAma subaha likhUMgA aura likhUMgA zAma // 3 // 36- bI, maitrIvihAra, supelA, bhilAI, jilA-durga (chattIsagar3ha) - julAI-agasta 2001 jinabhASita 15
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhakti, svAdhyAya evaM kSamAdibhAvoM kA manovijJAna pro. ratanacandra jaina bhakti kA manovijJAna isa prakAra tIvrakaSAyodayarUpa saMklezapariNAma ke nimittoM ko indriyasaMyama dvArA iMdriyoM ke bhogavyasanarUpa nimitta ko dUra kara TAlane ke lie bhakti eka zaktizAlI upAya hai| dene para bhI indriyaviSayoM ke darzana, cintana, smaraNa Adi ke nimitta | svAdhyAya kA manovijJAna se tIvrarAgAdi kI utpatti sambhava svAdhyAya bhI isakA eka hai| ataH ina nimittoM ko TAlane uttama sAdhana hai| isake dvArA mana ke lie paJcaparameSThI ke bhajanapUAtmA ke mandakaSAya-pariNAma ko vizuddhatA kahate tattvoM ke gUr3ha cintana meM kho jAtA jana, guNakIrtana, caritazravaNa Adi haiN| isase azubha-karmoM kA saMvara aura nirjarA tathA zubhakarmoM hai| phalasvarUpa vastusvabhAva ke zubha nimittoM kA avalambana kA Asrava-bandha hotA hai| vizuddhatA ke vikAsa meM saMyama, cintana-manana se jo svaparatattva, atyanta Avazyaka hotA hai| tapa, aparigraha, bhakti, svAdhyAya tathA kSamAdibhAva hitAhita evaM heyopAdeya kA vivaka maMgalamaya AtmAoM ke maMgalamaya manovaijJAnika bhUmikA nibhAte haiN| pUrva Alekha meM prathama hotA hai usake bala se cAritramoha guNoM ke cintana-smaraNa ke nimitti tIna tattvoM kI manovaijJAnika bhUmikA para prakAza DAlA kA tIvrodaya nahIM ho paataa| citta se tIvra kaSAyodaya ke nimitta Tala gayA thaa| prastuta Alekha antima tIna sAdhanoM ke khAlI na rahane se usameM viSayajAte haiM aura sattA meM sthita vAsanAoM kA bhI praveza nahIM hotaa| zubhAzubha karmoM kI sthiti aura manovijJAna kA anAvaraNa karatA hai| bhakta kavi tulasIdAsa jI ne yaha azubha karmoM kA anubhAga hIna ho tathya isa sUkti meM atyanta jAtA hai, jisase Age bhI mandakaSAya kA hI udaya hotA hai| paMDita hRdayasparzI zabdoM meM prastuta kiyA hai - ToDaramala jI likhate haiM mana paMchI taba lagi uDai viSayavAsanA maaNhi| "bhakti karane se kaSAya manda hotI hai| arahaMtAdi ke AkAra jJAna bAja kI jhapaTa meM jaba lagi AyA naaNhi|| kA avalokana karanA, svarUpa kA vicAra karanA, vacana sunanA, paMDita ToDaramala jI kA kathana hai- "tattvanirNaya karate hue nikaTavartI honA yA unake anusAra pravartana karanA ityAdi kArya tatkAla pariNAma vizuddha hote haiM, usase moha ke sthiti-anubhAga ghaTate haiN|" nimitta banakara rAgAdi ko hIna karate haiN|" (mo.mA.pra. pRSTha 7) tattvacintanajanya AnandAnubhUti ke nimitta se asAtAvedanIya jaise indriyaviSaya evaM asatpuruSoM kA saMsarga tIvra kaSAya ke kA bhI udaya nahIM ho paataa| yadi usakA udayakAla A jAtA hai, to udaya kA nimitta banatA hai, vaise hI paJcaparameSThIrUpa prazastaviSayoM ke sAtAvedanIya meM saMkramita hokara sAtArUpa phala hI detA hai| darzanAdi mandakaSAyarUpa vizuddha pariNAmoM ke nimitta banate haiN| AcArya ___ isa taraha svAdhyAya bhI tIvrakaSAyodaya kA nirodhakara vizuddha nemicandra siddhAntacakravartI ne batalAyA hai ki jinadeva, jinamandira, parimAmoM ke vikAsa kA zaktizAlI mAdhyama hai, kadAcit bhakti se jinAgama, jinAgama ke dhAraka, samyak tapa aura samyak tapa ke dhAraka, bhI adhik| ye chaha Ayatana samyaktva prakRti ke udaya ke nimitti haiM aura inase kSamA-samatA-ahiMsAdi bhAvoM kA manovijJAna viparIta arthAt kudevAdi chaha Ayatana mithyAtva prakRti ke udaya ke nimitta haiN| (gommaTasAra karmakANDa/gAthA 74) bhakti kI upayogitA AtmA ke apane kSamA, samatA, dhairya, viveka, ahiMsA batalAte hae AcArya amRtacandra kahate haiM (anukampA) Adi bhAva bhI tIvrakaSAyodaya ke nimittoM ko niSprabhAvI "bhaktirUpa prazastarAga kA avalambana puNyabandha kA sthUla | banAne ke amogha sAdhana haiN| lakSya rakhanevAle bhaktipradhAna ajJAnI (mithyAdRSTi) karate haiN| kabhI 'cAritrasAra' meM kahA gayA hai - "krodhotpattinimittAnAM kabhI anucita viSayoM meM rAgavRtti rokane ke lie athavA tIvrakaSAyodaya | sannidhAne'pi kAluSyAbhAvaH kSamA" arthAt krodha utpanna karane vAle kA nirodha karane heta zadopayoga se cyata jAnI bhI karate haiN|"| nimittoM ke hone para bhI kAluSya (kSobha) kA abhAva honA kSamA hai| bhaktibhAva se bhare mana meM azabhabhAvoM ke lie avakAza kahA~ | AcArya zubhacandra kA kathana hai - se mila sakatA hai? isa tathya kA nirUpaNa kavi rahIma ne bahuta hI pratyanIke samutpanne . yaddhairyaM taddhi shsyte| sundara zabdoM meM kiyA hai - syAtsarvopi janaH svasthaH styshauckssmaaspdH|| prItama chabi nayanana basai, para chabi kahA~ smaay| - svasthacittavAle to prAyaH sabhI satya, zauca, kSamAdi se yukta bharI sarAya rahIma lakhi, Apa pathika phira jaay|| hote haiM, kintu zatru dvArA upasarga kiye jAne para dhairya rakhanA hI vAstavika - jina A~khoM meM apane ArAdhya kI chabi basI hotI hai, unameM | dhairya hai| kisI dUsare kI chabi kaise samA sakatI hai? sarAya bharI dekhakara pathika | ye kathana isa tathya kI ora saMketa karate haiM ki jina nimittoM apane Apa lauTa jAtA hai| se krodhAdi janaka karmoM kA udaya hotA hai, ve yadi upasthita hoM,to 16 julAI-agasta 2001 jinabhASita -
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhI unake prabhAva ko naSTa kiyAjA sakatA hai aura krodhAdi ke udaya ko rokA jA sakatA hai| nimittoM ke prabhAva ko naSTa karane kI zakti AtmA ke kSamA, samatA, dhairya, anukampA, Arjava, mArdava, viveka, ahisA niSThA, satya niSThA, asteya niSThA, brahmacarya-niSThA, aparigraha-niSThA, Adi Adarza bhAvoM meM hai, jaisA ki jJAnArNavakAra AcArya zubhacandra ne kahA hai - zamAmbubhiH krodhazikhI nivAryatAM, niyamyatAM mAnamudAramArdavaiH / iyaM ca mAyArjavataH pratikSaNaM, nirIhatAM cAzraya lobhazAntaye / / " krodhAgni ko kSamArUpI jala se zAnta karanA cAhie, mAna ko mArdava se dUra karanA cAhie, mAyA ko Arjava se tathA lobha ko niHspRhatA se nirasta karanA caahie| svAmI kumAra kA bhI kathana hai- "jo sAdhu samabhAva aura santoSarUpI jala se tIvralobharUpI mala ko dhotA hai, usI ke zauca dharma hotA hai| 7 kSamA, mArdava, Arjava, samatA, dhairya Adi bhAva jJAna se utpanna hote haiN| AtmahitakArI hone se jJAnI AtmA kA inameM atyadhika AdarabhAva hotA hai, inameM usakI dRr3ha niSThA hotI hai| ina AdaraNIya bhAvoM meM sthita rahane kA hI vivekI jIva sadA abhyAsa karatA hai| ye usake jIvana ke priya lakSya hote haiN| isaliye jaba bhI krodhAdi-karmoM ke udaya ke nimitta upasthita hote haiM, vaha kSamAdi bhAvoM meM sthira rahane ke lie dRDha ho jAtA hai aura krodhAdi ke nimittoM ko apane Upara hAvI nahIM hone detaa| jaise koI use gAlI detA hai, to vaha gAlI se uttejita hone meM apanI hAni kA khyAla kara kSamAbhAva meM sthita ho jAtA hai aura gAlI se vicalita nahIM hotaa| isase gAlI niSprabhAva ho jAtI hai aura krodhakarma ke udaya kA nimitta nahIM bntii| isI prakAra asAtAvedanIya karma ke udaya meM koI use patthara mAratA hai, to patthara kI pIr3A ko vaha jJAna ke bala se anArtabhAvapUrvaka saha letA hai| pariNAmasvarUpa ArtabhAva ke abhAva meM tIvrakaSAya kA udaya nahIM hotaa| isI taraha niHspRhatA lobha ke nimittoM ko, nirbhayatA bhaya ke nimittoM ko. mArdava mAna ke nimittoM ko Arjava mAyA ke nimittoM ko, samyaktva zokAdi ke nimittoM ko prabhAvahIna banAkara ukta kaSAyoM ke udaya ko asambhava banAte haiN| karmodaya ke nimittoM ko zaktihIna banA dene vAle sAdhaka ko hI yogI aura zUra kahA gayA haiguNAdhikatayA manye manye sa yogI guNinAM guruH / tannimitte'pi nAkSiptaM krodhAdyairyasya mAnasam / / ' jisa muni kA mana krodhAdi ke nimitta milane para bhI krodhAdi se vikSipta nahIM hotA, vahI guNAdhikya ke kAraNa yogI aura guNIjanoM kA guru hai| jo Navi jAdi viyAraM taruNiyaNa kaDakkhabANaviddho vi| ceva sUrasUro raNasUro No have suuro| so - jo yuvatiyoM ke kaTAkSarUpI bANoM se bedhA jAne para bhI vikAra ko prApta nahIM hotA, vahI saccA zUra hai, raNazUra zUra nahIM hai| karmodaya ke nimittoM ko niSprabhAvI banAkara hI tIvra krodhAdi ko rokA jA sakatA hai, karmoMdaya ho jAne para nahIM, kyoMki karma kA udaya hone para kaSAyAdirUpa phala kA anubhava hue binA nahIM rahatA / phalAnubhava karAne kA nAma hI vipAka yA udaya hai, jaisA ki pUjyapAda svAmI ne kahA hai- " dravyAdinimittavazAt karmaNAM phalaprAptirudayaH / ' 10 gommaTasAra karmakANDa kI jIvatattvapradIpikA TIkA (gAthA (264) meM kahA gayA hai. "svasvabhAvAbhivyaktirudayaH svakArya kRtvA svarUpaparityAgo vA / " arthAt apane phaladAnarUpa svabhAva kI abhivyakta udaya kahalAtI hai athavA apanA phaladAnarUpa kArya kara karmasvarUpa kA parityAga udaya hai| isa prakAra karma svarUpa yA pararUpa se phala diye binA akarmabhAva ko prApta nahIM hotaa|" sAra yaha ki karmodaya hone para jIva ke pariNAma usa kArya kI prakRti ke anusAra avazya ho jAte hai, ataH cAritramoha kI krodhAdi prakRtiyoM kA tIvrodaya ho jAne para AtmA meM kAluSya (kSobha, saMkleza) utpanna ho hI jAyegA, taba kAluSyAbhAvarUpa kSamA kaise sambhava hogI ? ataH niSkarSa yahI hai ki karmodaya ke nimittoM ko TAlakara yA niSprabhAvI banAkara hI kAluSyAbhAvarUpa kSamA, mAnAbhAvarUpa mArdava, mAyAabhAvarUpa Arjava, kAmAbhAvarUpa brahmacarya Adi phalita hote haiN| . asAtAvedanIya karma ke udaya se utpanna duHkha ke samaya yadi samatAbhAva dhAraNa kiyA jAtA hai, to ArtabhAva utpanna nahIM hotA / utpanna hue duHkha se dveSa honA tathA sukha kI AkAMkSA karanA ArtabhAva kahalAtA hai| duHkha se ghabarAne vyAkula hone, vilApa Adi karane ke rUpa meM yaha dveSa vyakta hotA hai| isase navIna asAtAvedanIya kA bandha hotA hai| kintu samatAbhAva dhAraNa kara duHkha ko dhairyapUrvaka sahane se navIna karma kA bandha nahIM hotA aura udaya meM AyA huA karma phala dekara naSTa ho jAtA hai| isa prakAra samatAbhAva se saMvarapUrvaka nirjarA hotI hai, jo mokSa ke lie upayogI hai| isa viSaya meM paM. sadAsukhadAsa jI kA nimnalikhita vivecana paThanIya hai 2 "bahuri yo manuSyazarIra hai so vAtapittakaphAdika- tridoSamaya hai| asAtAvedanIya karma ke udayate tridoSa kI ghaTatI baghatIte jvara, kAMsa, svAsa, atisAra, udarazUla, zirazUla, netra kA vikAra, vAtAdi pIr3A hote (hone para) jJAnI aisA vicAra kare haiM jo ye roga mere utpanna bhayA hai so yAkUM asAtAvedanIya karma ko udaya to antaraMga kAraNa hai ara dravyakSetrakAlAdika bahiraMga kAraNa hai| so karma ke udayakUM upazama huA (karma ke udaya kA upazama hone para) roga kA nAza hoygaa| asAtA kA prabala udayakUM hote bAhya auSadhAdika hU~ roga meTane kUM samartha nAhIM hai ara asAtAkarma ke harane kUM koU deva-dAnava, maMtra-taMtra, auSadhAdika samartha hai nAhIM yAte aba saMklezakU chAMr3i samatA grahaNa karanA ara bAhya auSadhAdika haiM te asAtA ke manda udaya hotaiM sahakArI kAraNa haiN| asAtA kA prabala udaya hote auSadhAdika bAhya kAraNa roga meTane kUM samartha nAhIM hai aisA vicAri asAtAkarma ke nAza kA kAraNa parama samatA dhAraNa kari saMklezarahita hoya sahanA, kAyara nAhIM honA so hI sAdhusamAdhi hai / bahuri iSTa kA viyoga hotaiM ara aniSTa kA saMyoga hotaiM jJAna kI dRr3hatA taiM jo bhaya ko prApta nAhIM honA so sAdhusamAdhi hai| "12 / 'bhagavatI ArAdhanA' kI TIkA ke nimna zabda bhI paThanIya haiM"bar3e-bar3e dhanvantari-sadRza vaidya, ilAja ke karane vAle, to karma ke udayakari AI rogajanita vedanA, tAhi dUra karane ke samartha nAhIM / kU~ tAtaiM dhairya dhAraNa kari apanA bA~dhyA karma kA phala samabhAva kari bhogo, tAtaiM tumAre navIna karma nAhIM hoya, ara pUrve bA~dhyA tinakI nirjarA hoya udaya meM AyA karma kU~ jinendra, ahamindra, samasta indra, deva " - julAI-agasta 2001 jinabhASita 17
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ . TArine kU~ samartha nAhIM haiN| tAtai aroka (aTala) jAni asAtA kA udaya meM duHkha mati karo, duHkha karoge to adhika asAtA karma aura baMdhegA, ara udaya to TaregA naahiiN| asAtAvedanIyAdika azubhakarma kU~ udaya AvatA samaya viSai jo vilApa karanA, rovanA, saMkleza karanA, dInatA bhAkhanA nirarthaka hai, duHkha meTane ko samartha naahiiN| kevala vartamAna kAla meM duHkha badhAvai (bar3hAtA hai), ara AgAne (bhaviSya meM) tiryaJcagati tathA naraka-nigoda / kAraNa, aisA tIvrakarma bA~dhe, jo anantakAla hU~ meM na chuutte| ... tAteM karma ke RNa se chUTyA cAho to karma ke udaya meM AkulatA tyAgi paramadhairya dhAraNa kro|"" isa prakAra kSamA, samatA, ahiMsA Adi bhAva tIvrakaSAyodaya ke nimittoM ko niSprabhAvI banAkara vizuddhatA kA vikAsa karate haiN| saMkSepa meM, saMyama aura tapa zarIra ko paradravyoM kI adhInatA se mukta kara use paradravyecchArUpa tIvrakaSAya ke udaya kA nimitta banane se rokate haiM, aparigraha, mUrchArUpa tIvrakaSAyodaya ke nimitta ko nirasta karatA hai, bhakti aura svAdhyAya viSayoM ke cintana-smaraNa Adi ke nirodha dvArA cAritramoha ke tIvrodaya para roka lagAte haiM tathA kSamA, samatA, dhairya, ahiMsAdi bhAva karmodaya ke nimittoM ko prabhAvahIna banAkara saMklezapariNAma kA pratIkAra karate haiN| isa praNAlI se vizuddhatA kA vikAsa kisa taraha hotA hai yaha bAta zrI jinendravarNI ke nimna vacanoM se acchI taraha spaSTa ho jAtI hai "vyakti jyoM-jyoM hRdaya meM utaratA huA prema (ahiMsAkSamAdibhAvoM) tathA samatA ke kSetra meM praveza karatA hai, tyoM-tyoM sattA meM par3e azubhakarma zubharUpa meM saMkramaNa karane lagate haiN| Age jAkara udaya meM Ane vAle ye zubhakarma bhI apakarSaNa dvArA nIce khiMcakara samaya se pahale udaya meM Ane lagate haiN| vartamAna meM udaya meM Ane yogya azubha niSeka utkarSaNa dvArA pIche cale jAte haiM, arthAt vartamAna meM udaya meM nahIM aate| phalasvarUpa pariNAma kaI gune adhika vizuddha ho jAte haiN| ina vRddhiMgata vizuddha pariNAmoM ke nimitta se uparyukta saMkramaNa, apakarSaNa tathA utkarSaNa aura adhika vega tathA zakti ke sAtha hone lagate haiN| pariNAma yaha hotA hai ki vizuddhi meM anantagunI vRddhi hone lagatI hai|"14 ina yuktiyoM aura pramANoM se siddha hai ki bhakti, svAdhyAya evaM kSamAdibhAva vizuddhatA ke vikAsa ke zaktizAlI upakaraNa haiN| saMdarbha paMcAstikAya/tattvadIpikA/gAthA 136 mokSamArgaprakAzaka/pRSTha 112 sajjhAyaM kuvvaMto paMciMdiyasaMvuDo tigutto y| havadi ya eyaggamaNo viNaeNa samAhio bhikkha // malAcAra/gAthA 971 cAritrasAra/cAmuNDarAya/59/2 jJAnArNava 19/38 vahI 19/72 samAsaMtoSajaleNa jo dhovadi tivvlohmlpuNj| bhoyaNagiddhivihINo tassa sauccaM have vimala // kArtikeyAnuprekSA/gAthA 397 jJAnArNava 19/75 kArtikayAnuprekSA/gAthA 404 10. sarvArthasiddhi 2/1 "Na ca kamma sagarUveNa parasarUveNa vA adattaphalamakammabhAvaM gacchadi virohaado|" jayadhavalA 3/22/430/pRSTha 245 12. ratnakaraNDa zrAvakAcAra/SaSTha-bhAvanA adhikAra/pRSTha 265 13. bhagavatIArAdhanA/gAthA 1619-1641 14. karmasiddhAnta/pRSTha 145 kavitA savAla ___ DaoN. narendra kumAra jaina 'bhAratI' dosto! savAla yaha nahIM hai ki roTI, kapar3A aura makAna milegA yA nahIM savAla to yaha hai ki inakI prApti ke upAya kitane pavitra haiM dharma ho yA dharmAtmA sabhI kahate haiM ki sAdhanoM kI pavitratA pavitra sAdhya kI prApti karAtI hai sukha detI hai aura sAdhanoM kI apavitratA mile hue roTI, kapar3A aura makAna ko bhI duHkhadAyI banA detI hai aba yaha tumheM taya karanA hai ki tuma sukha cAhate ho yA duHkha? ma.di.jaina hA.se. skUla, sanAvada-451111 (ma.pra.) bhUla apane ko jaba huA tanmaya DaoN. dayAkRSNa vijayavargIya 'vijaya' bhUla apane ko jaba huA tanmaya, paJcatattvI tana ho gayA cinmy| jaga uThI prajJA, cetanA phailI, ho gaI ujjvala vIthiyA~ mailii| Dhaha gaye U~ce bheda ke TIle, ha~sa uThe locana duHkha se giile|| dvandva kuNThAe~ gira caraNa royebIca nAgoM ke jI rahA nirbhy| bhUla apane ko jaba huA tnmy|| paJca tattvI tana ho gayA cinmy| A khar3e tInoM kAla hama Age, yama vRSabha kAle Dara kahIM bhaage| riddhiyA~ baiThIM DAla kara DerA, jo asambhava thA siddhi ne heraa|| bandha karmoM ke TUTa kara bikhare ho gayA aMzI aMza kyA vismy| bhUla apane ko jaba huA tanmaya, paJca tattvI tana ho gayA cinmy| 228 bI, vijayabhavana, sivila lAinsa, koTA-324001, 2. 18 julAI-agasta 2001 jinabhASita
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ zaMkA-samAdhAna paM. ratanalAla bainAr3A lalATa unakA / unakA vistAra se nIce kI prazna- bhagavAna kI mUrti ke Upara tIna zuddhopayoga meM svasthAna apramatta guNa vAle ko zaMkA-samAdhAna "jinabhASita" chatra kisa prakAra lagane cAhie? bhI zuddhopayogI kahA hai| yadi aisA mAnA jAye uttara- bhagavAna kI mUrti ke Upara kA sthAyI stambha hai| isameM paM. ratana- to samayasAra gAthA 14 kI TIkA meM A. lagAye jAne vAle tIna chatroM meM sabase bar3A lAla jI bainAr3A jijJAsuoM kI jaina jayasena dvArA kahe gaye uparyukta kathana chatra sabase nIce, bIca kA chatra bIca meM aura siddhAnta se sambandhita zaMkAoM kA (apramatta virata meM zubhopayoga bhI hotA hai) sabase choTA chatra sabase Upara lagAyA jAnA samAdhAna karate haiN| jijJAsu apanI ke sAtha sAmaMjasya nahIM baitthtaa| vartamAna meM caahie| jitanI bhI prAcIna mUrtiyA~ Aja se zaMkAe~ unake pAsa bheja sakate haiN| kucha vidvAnoM ne apane lekhoM meM sAtizaya lagabhaga 1000 varSa yA usase purAnI haiM, jo apramattavirata se zuddhopayoga mAnA hai| ve pASANa para aSTa pratihArya sahita nirmita haiM una eti... saMjama NiyamA uppaaeti||" vidvAn svasthAna apramattavirata meM zuddhopayoga sabameM isI prakAra tIna chatra dikhAI dete haiN| artha- sarvArthasiddhi vimAnavAsI deva, svIkAra nahIM krte| aise kaI vidvAnoM se jaba kundakunda zrAvakAcAra meM chatra lagAne kA kathana deva paryAya se cyuta hokara eka manuSya gati isa prasaMga para carcA huI to ve koI Agama isa prakAra haiko hI prApta hote haiN| manuSya gati meM utpanna pramANa bhI nahIM de pAte haiN| phira bhI yadi aisA chatratrayaM ca nAsottAri sarvottamaM bhvet| | una manuSyoM ke niyama se matijJAna, zrutajJAna mAnA jAye ki zuddhopayoga kA prAraMbha nAsA bhAlaM tayomedhyaM kapole vedhakRta bhvet|| | va avadhijJAna hote haiN| ve niyama se kevalajJAna sAtizaya apramatta se hI hotA hai taba __artha- zira para sarvottama tIna chatra ho / ko utpanna karate haiM tathA niyama se saMyama ko sAtizaya apramatta to mAtra zreNI ArohaNa karane jo nAsA ke agrabhAga meM utAravAle na hoM, prApta hote haiN| vAle muniyoM ke hI hotA hai jinakA vartamAna arthAt nAsikA ke samAna Upara se nIce kI prazna- saptama guNa sthAna kI do meM ekadama abhAva hai arthAt paMcama kAla meM ora vRddhiMgata hoN| unakA vistAra nAsikA, avasthAyeM kahI gayI haiM : svasthAna apramatta zreNI ArohaNa nahIM hotA, to vartamAna ke lalATa unakA madhya bhAga aura donoM kapola tathA sAtizaya aprmtt| inameM kyA zuddhopa samasta sAdhuoM meM zuddhopayoga kA abhAva ke vistAra ke anurUpa honA caahie| yoga sAtizaya apramatta meM hI hotA hai, yA mAnanA pdd'egaa| jo Agamasammata pratIta nahIM bhAvArtha- jinamUrti ke mastaka, kapAla, donoM meM? hotA kyoMki Agama meM aisA koI pramANa kAna aura nAka ke Upara bAhara kI ora nikale uttara- azubhopayoga, zubhopayoga va dekhane meM nahIM aataa| hae tIna chatra hone caahie| zuddhopayoga kA guNasthAnaparaka varNana pravacana ataH aisA mAnanA ucita pratIta hotA uparyukta pramANa se yaha spaSTa hai ki sAra gAthA 9 kI tAtparyavRtti tathA bRhadravya hai ki svasthAna apramatta meM, zuddhopayoga va sabase bar3A chatra sabase nIce, majholA chatra saMgraha kI TIkA meM AtA hai jisake anusAra zubhopayoga donoM hote haiM tathA sAtizaya bIca meM aura sabase choTA sabase Upara honA prathama tIna guNasthAnoM meM tAratamya se apramatta meM mAtra zuddhopayoga hI hotA hai| caahie| adhikAMza maMdiroM meM isake viparIta azubhaupayoga, bAda ke tIna guNasthAnoM meM vidvAnoM se nivedana hai ki uparyukta viSaya ko arthAt sabase choTA sabase nIce, madhyama bIca arthAt cauthe se chaThe guNasthAna meM tAratamya aura spaSTa kreN| meM aura sabase bar3A sabase Upara lagA dikhAI se zubhopayoga tathA sAtaveM se bArahaveM prazna- akAla maraNa kA kyA svarUpa detA hai jo ucita nahIM hai| hameM AzA hai ki guNasthAna taka chaha guNasthAnoM meM tAratamya se hai? nizcayanaya se akAla maraNa hotA hai yA isa samAdhAna ko par3hakara una sabhI maMdiroM ke zuddhopayoga hai| isake anusAra to saptama nahIM? padAdhikArIgaNa tIna chatroM ko uparyukta prakAra guNasthAna meM zuddhopayoga hotA hai parantu inhIM uttara- Ayukarma ke kSaya hone ko maraNa se ThIka kara leNge| A. jayasena ne samayasAra gAthA 14 kI TIkA kahate haiM (zrI dhavala pu. 1/234) Ayukarma prazna- kyA sarvArthasiddhi se cayakara meM kahA hai- 'zubhopayoge pramattApramattasaMyatA kI sthiti pUrNa hone se pUrva hI vizeSa manuSya gati ko prApta sabhI deva avadhi jJAna pekSayA" (arthAt pramatta aura apramatta saMyatoM kAraNavaza Ayukarma kI udIraNA hokara kSaya sahita hote haiM? kI apekSA zubhopayoga meN)| isase yaha spaSTa ho jAne ko akAla maraNa kahate haiN| A. uttara- zrI dhavalA TIkA (6/500) meM hotA hai ki saptama apramatta guNasthAna meM umAsvAmI ne tattvArtha sUtra (a. 2/53) meM kahA gayA hai - "savvaTThasiddhi vimANavAsizubhopayoga bhI hotA hai| aba prazna yaha hai ki likhA hai- aupapAdikacaramottamadehAsaMkhyeyavayadevA devehi cudasamANA. ekkaM hi maNusa apramatta virata guNasthAna kI uparyukta do rssaayussonpvaayussH| gdimaagcchti| maNusesu uvavaNNallayA maNusA avasthAoM meM se arthAt svasthAna aura artha- upapAda janma vAle deva aura tesimAbhivibohiyaNANaM sudaNANaM ohiNANaM ca sAtizaya meM se zuddhopayoga kisameM mAnA | nArakI, caramottama zarIra vAle arthAt tadbhaNiyamA asthi... kevalaNANaM NiyamA uppA| jAe? A. virAgasAgara jI ne apanI pustaka vamokSagAmI jIva aura asaMkhyAta varSa kI -julAI-agasta 2001 jinabhASita 19
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ AyuvAle arthAt bhogabhUmiyA~ jIvoM kA | sAnnidhya meM huI thI usameM prakaraNavaza paM. | asaMyamI haiM, arghya car3hAnA kisI prakAra bhI akAla maraNa nahIM hotaa| isI sUtra kI sAmarthya phUlacanda jI siddhAnta zAstrI ne isI bAta kA | ucita nahIM kahA jA sktaa| maMdira jI meM to se yaha bhI siddha hotA hai ki inake atirikta | ullekha kiyA thA ki nizcayanaya kI dRSTi meM | kevala navadevatA (paMcaparameSThI, jinavANI, anya saMsArI jIvoM kA akAla maraNa ho akAla maraNa nahIM hotaa| taba pU. A. zrI ne | jinadharma jinamaMdira aura jina bimba) ke sakatA hai| uttara diyA thA- "pa. jI nizcayanaya kI dRSTi | alAvA anya kisI kI pUjA nahIM hotii| ataH tattvArtha sUtra 2/53 kI sukha bodhA- | meM to maraNa hI nahIM hotaa|" una devI-devatAoM kI pUjA kadApi karanI TIkA meM isa prakAra kahA gayA hai "tebhyo'nye yadi vAstava meM akAlamaraNa ghaTita | yogya nahIM hai| yadi kareMge to samyaktva meM tu saMsAriNaH sAmarthyAdapavAyuSopI bhava- | nahIM hai to A. umAsvAmI jI tattvArtha sUtra dUSaNa lgegaa| ntIti gamyate" 2/53 meM isakA varNana kyoM krte| akAla ataH sabhI sAdharmiyoM se nivedana hai ki artha- ukta jIvoM ko chor3akara zeSa maraNa nahIM mAnane se unakA sUtra nirarthaka siddha | pRSTha 234 ke pahale arghya ko zuddha karake par3heM saMsArI apavartana-AyuSka hote haiM (unakA hotA hai jo kadApi saMbhava nahIM hai| zrI zrutasAgara aura zeSa do aryoM ko kadApi nahIM boleN| akAla maraNa bhI saMbhava hai) aisA sAmarthya se sUri ne tattvArthavRtti meM likhA hai- 'anyathA prazna- kyA sAtaveM naraka kA jIva naraka jJAta hotA hai| zlokavArtika TIkA meM bhI isa dayA-dharmopadezacikitsAzAstraM ca vyarthaM syaat|' | se nikalakara niyama se siMha hI hotA hai? tathA prakAra kahA hai- 'karmabhUmiyA~ manuSyoM va tiryacoM artha- akAla maraNa na mAnane se jitane siMha hote haiM ve sAtaveM naraka se hI Ate kA maraNa yadi viSa, zastra Adi bAhya vizeSa | dayAdharma kA upadeza aura cikitsA zAstra haiM? praznakartA - paM. rAjakumAra jI zAstrIkAraNoM se hotA hai to unakA akAla maraNa vyartha ho jAveMge. barAyaThA hotA hai| vaha mRtyukAla vyavasthita na hokara A.- kunda kunda ne bhAva pAhuDagAthA uttara- sAtaveM naraka se nikale hue jIva viSazastra Adi kI sApekSatA se utpanna ho 25 meM aisA kahA hai garbhaja karmabhUmija saMjJI evaM paryAptaka tiryaca jAtA hai| uparyukta paribhASAoM se yaha spaSTa visveynnrttkkhystthgghnnsNkilesennN| hI hote haiM, anya nhiiN| jaisA ki tiloyapaNNatti hai ki jo maraNa ba~dhI huI Ayu ko pUrNa bhogane AhArussAsANaM NirohaNA khijjAe aauu|| adhikArI 2/290 meM kahA gayA hai-'tiriyaM se pUrva hI kinhIM bAhya kAraNoM se ho jAtA hai use akAla maraNa kahate haiN| jaise kisI ne ciya carama puddhvido|' artha- viSabhakSaNa, vedanA, raktakSaya, 100 varSa kI manuSya Ayu pAyI hai, yadi bhaya, zastra, saMkleza, AhAranirodha, ucchvAsa zrI rAjavArtika bhAga-1 pRSTha 168 meM kisI bAhya kAraNavaza vaha 100 varSa se pUrva nirodha, ina kAraNoM se Ayu kA kSaya hokara kahA hai- "saptamyAM nArakA mithyAdRSTayo akAla maraNa ho jAtA hai| narakebhyaH udavartitA ekAmeva tiryaggatimAyAnti maraNa ko prApta ho jAtA hai to use akAla tiryakSvAyAtAH paJcendriyagarbhajaprayAptakasaMkhyeya maraNa kahA jAtA hai| ataH uparyukta pramANoM ke anusAra varSAyuSUtpadyante netressu|" kucha vidvAnoM kA mata hai ki isa samaya akAla maraNa kI vyAkhyA mAnanI caahie| artha- sAtaveM naraka se mithyAdRSTi se pUrva maraNa ko sarvajJa deva ne pahale se hI prazna- 'pUjana pATha pradIpa' kI RSimaM nArakI nikalakara eka tiryaMca gati meM Ate jAna liyA thaa| ataH sarvajJa kI dRSTi meM to Dala pUjA meM pRSTha 233 aura 234 para jo haiM, tiryaMco meM Akara paJcendriya, garbhaja, ise kAlamaraNa hI mAnanA cAhie, akAla devI-devatAoM ko arghya car3hAne kA vidhAna hai, paryAptaka saMkhyAta varSa kI Ayu vAloM meM hI maraNa nhiiN| una vidvAnoM kA aisA mAnanA ucita vaha ucita hai yA anucita? utpanna hote haiM, anya meM nhiiN| nahIM hai| yadyapi yaha satya hai ki samaya se pUrva uttara- pRSTha 234 meM pahalA arghya isa uparyukta pramANoM se spaSTa hai ki sAtaveM hone vAle maraNa ko bhI sarvajJa ne isI rUpa prakAra hai naraka se nikalA jIva karmabhUmija paJcendriya, meM dekhA hai| parantu unake dekhane meM bhI yaha maraNa dasadiza dasa digpAla, dizA nAma so nAma vr| sainI garbhaja paryAptaka tiryaMca banatA hai, mAtra akAlamaraNarUpa se hI dekhA gayA hai kyoMki tina gRha zrI jinaAla, pUjoM maiM vandoM sdaa|| siMha banane kA niyama nahIM hai| aisA maraNa uparyukta paribhASAoM ke anusAra artha- dasoM dizAoM meM usI dizA ke sabhI siMha saptama naraka se hI Ate haiM akAla maraNa ke antargata hI AtA hai aura nAma vAle dasa digpAla haiM, unake nivAsa | isa prazna ke samAdhAna meM hamako bhagavAna uparyukta paribhASAe~ Agamavacana arthAt sthAnoM meM jo jinendra bhagavAna ke jina mandira | mahAvIra ke pUrva bhava dekhane caahie| bha. sarvajJavacana hI to haiN| sarvajJa deva bhI to haiM unakI maiM sadA pUjA karatA huuN| isakA arghya | mahAvIra ke jina pUrva 34 bhavoM kA varNana akAlamaraNa ko akAlamaraNa ke rUpa meM hI milatA hai usameM ve 23 veM bhava meM pahale naraka jaaneNge| ataH samaya se pUrva maraNa akAla aisA bolanA cAhie "U~ hrIM dazadigpAlavi- ke nArakI the| vahA~ se Akara caubIsaveM bhava maraNa hI hai| mAnasambandhi jinAlayobhyo arghya nirvapAmIti | meM punaH siMha bne| isa udAharaNa se yaha spaSTa kucha vidvAna aisA bhI kahate haiM ki svaahaa|" hai ki sabhI siMha sAtaveM naraka se Ate hoM aisA akAlamaraNa vyavahAra naya se hotA hai, nizcaya isake alAvA pRSTha 233 para 'zrI devI | niyama nahIM haiN| Agama ke anusAra to cAroM naya se nhiiN| nizcaya naya se to vaha kAla maraNa prathama bakhAnI' tathA pRSTha 234 para 'RSi | gatiyoM se cayakara Aye hue jIvoM kA siMha hai| una vidvAnoM kI aisI dhAraNA ThIka nahIM hai| maMDala zubha yaMtra ke' ye do chanda tathA unake banane meM koI virodha dRSTigocara nahIM hotaa| lalitapura meM zrI SaTakhaNDAgama kI jo vAcanA jo arghya diye haiM, ve ucita nahIM haiN| ina devI 1205, prophesarsa kAlonI pUjya A. vidyAsAgara jI mahArAja ke | devatAoM ko, jo jinabhakta hote hae bhI | AgarA- 282002 (u.pra.) 20 jalAI-agasta 2001 jinabhASita mAna vAle maraNa satya hai ki mAnanA ucita
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ kyA Apa bhI haiM 'vejiTeriyana' DaoN. rAjIva agnihotrI zAyada Apa yaha nahIM jAnate bhArI mAtrA meM hotA hai, jisase dila kA ki deza ke sarvAdhika lokapriya philmI mAMsAhAra ko hara taraha se hAniprada batAte hue daurA, kaiMsara, sTroka yA anya bImAriyA~ sitAre amitAbha baccana pUrI taraha AhAra-vizeSajJa zAkAhAra ke guNoM ko tamAma tathyoM ho sakatI haiN| jo loga aise utpAdoM kA vejiTeriyana haiN| zAyada Apako yaha bhI | ke sAtha sAmane rakhate haiM aura kahate haiM ki zAkAhAra sevana karate haiM unheM moTApA, apeMDisAnahIM mAlUma hogA ki philma jagata kI | se kaI bImAriyoM se bacA jA sakatA hai| sAtha hI iTisa, ArtharAiTisa, DAyabiTIja aura carcita abhinetrI jUhI cAvalA, mahimA zAkAhArI cIjoM meM viTAmina, minaralsa, proTIna, | phUDa pAijaniMga kA bhI khatarA rahatA hai| caudharI tathA suprasiddha krikeTa khilAr3I reze, zarkarA Adi bharapUra hote haiM, jo hameM sehatamaMda amerikA kI yUnivarsiTI Apha anila kuMbale bhI mAMsAhAra nahIM krte|| kailiphorniyA ke DaoNkTara DIna Arniza zAyada yaha bAta bhI ApakI jAnakArI jIvana pradAna karate haiM.... mAMsAhAra se uparyukta bImAriyA~ hone ke meM na ho ki sirpha ye bhAratIya hastiyA~ alAvA pairAlisisa hone kI bAta bhI hI nahIM, balki vizva ke kaI nAmI kucha tathya kucha oNkar3e karate haiN| unake anusAra mAMsa, aMDe aura girAmI loga pUrNataH vejiTeriyana haiN| mAMsAhAra ke kAraNa pAnI kI kAphI barbAdI hotI hai| hara dUdha se banI cIjoM kA AhAra ina myUjika lIjeMDa sara paoNla maikkaoNrTinI, bar3e kasAIkhAne meM lagabhaga 48 karor3a lITara pAnI kharca bImAriyoM kA kAraka hai| isake alAvA pUrva Tenisa khilAr3I mArTinA navarAti machalI meM pAre kI adhikatA tathA anya lovA, abhinetrI pAmelA eMDarasana, kiyA jAtA hai| tattva kaiMsara paidA karane vAle hote haiN| isI kima besiMjara, elisiyA silvarasTona, eka pauMDa mAMsa utpAdana meM DhAI hajAra gailana pAnI kharca taraha amerikA kI kaoNrnela yUnivarsiTI ke jekvina phiniksa, abhinetA ricarDa hotA hai| DaoN. TI. kaoNlina dvArA isa saMbaMdha meM geyara, brAyana eDamsa Adi una hastiyoM kasAIgharoM aura pazupAlana kendroM se jo dUSita pAnI, khUna kAphI zodha ke bAda banAI gaI riporTa kI lambI-caur3I sUcI ke caMda nAma haiM, va gaMdagI nikalatI hai, unameM hAnikAraka nAiTreTsa, jo mAMsAhAra karanA pasaMda nahIM krte| kA sAra bhI yahI hai ki 'zAkAhAra dvArA parajIvI. pratijIvI. hevI meTalsa va kITanAzaka davAe~ kaiMsara ke sAtha hI dila tathA zarIra ko daraasala bIte kucha sAloM meM loga maujUda hotI haiN| kamajora karane vAle rogoM ko rokA jA bar3I tejI se zAkAhAra kI ora |. mAMsAhArI vyaMjanoM meM agara cAra hajAra gailana pAnI lagatA sakatA hai| Apako Azcarya meM DAla dene AkarSita hue haiN| isa tathya ko hai, to usI mAtrA meM bane zAkAhArI vyaMjanoM meM mAtra ATha amerikA kI avvala darje kI AhAra sau gailana pAnI kharca hotA hai| vAlI eka aura bAta, kaI DaoNkTara to dUdha ke sevana ko bhI tamAma bImAriyoM patrikA 'baoNna epiTiTa' kI eka riporTa bhI sAmane lAtI hai, jisameM spaSTa kahA gayA hai phaoNra da ithikala TrITameMTa oNpha enImala) ke | kA kAraNa batAte haiN| pUrva amerikana rASTrapati ki 'hAla hI ke kucha sAloM meM logoM kA rujhAna eka vizeSa eDa-kaiMpena hetu sabjiyoM se banI | bila kliTana ke svAsthya salAhakAra DaoN. jAna vejiTeriyana khAne kI ora adhika bar3hA hai| AkarSaka DreseM bhI taiyAra kI thiiN| hemaMta kI hI | maikDUgala to jAnavaroM ke dUdha ko sIdhe vaise mAMsAhAra nahIM karane ke logoM ke taraha prasiddha maoNDala jaoNna abrAhama bhI jAnavaroM | 'likviDa mITa' kI saMjJA de dete haiM, kyoMki apane-apane tarka haiN| kucha mAMsa ko hAijinika ke prati apanI dayA aura prema ke calate mAMsa unake anusAra enImala phaiTa ke kAraNa yaha nahIM mAnane ke kAraNa isase dUra haiM, to kucha ko hAtha taka nahIM lgaate| jaoNna ke anusAra, | svAsthya ke lie utanA hI hAnikAraka hai, jAnavaroM ke prati apanI dayA athavA dhArmika 'jAnavaroM ke prati apanA pyAra dikhAne aura | jitanA ki jAnavaroM kA maaNs| AsthA ke clte| misa varlDa va misa yUnivarsa unakI madada karane ke liye zAkAhAra sabase mAMsAhAra ko tamAma taraha se hAniprada ke lie manamohaka gAuna banAkara vizva bhara meM acchA upAya hai| phira eka mahattvapUrNa bAta yaha batAte hue yahI vizeSajJa zAkAhAra ke guNoM carcita hue prasiddha phaizana DijAinara hemaMta bhI hai ki yaha mujhe hamezA phiTa rakhatA hai|' ko tamAma tathyoM ke sAtha sAmane rakhate hue trivedI bhI jAnavaroM ke prati apane prema ke jAnavaroM ke prati dayA aura prema rakhane vAloM kahate haiM ki zAkAhArI bhojana meM phaiTa kI mAtrA kAraNa mAMsAhAra se kosoM dUra haiN| unhIM ke zabdoM ke alAvA eka bahuta bar3A varga aisA bhI hai, bahuta kama hotI hai aura kolesTrAla bhI na ke meM kaheM to 'kamajora aura satAe hue jAnavaroM jo mAMsa ko hAijinika nahIM mAnatA aura barAbara, jisase AdamI kaI bImAriyoM se isalie 'apane svAsthya kI ciMtA' unheM kA bAsI mAMsa khAnA koI phaizana kI bAta bacA rahatA hai| sAtha hI zAkAhArI cIjoM meM mAMsAhAra se dUra rakhatI hai| duniyA ke kaI jAnenahIM hai, isIlie maiM to zAkAhAra hI pasaMda mAne AhAra vizeSajJa bhI mAnate haiM ki karatA huuN|' hemaMta kA jAnavara prema sirpha viTAmina, minaralsa, proTIna va phAibarsa Adi mAMsAhArI logoM kI tulanA meM zAkAhArI dikhAvA bhara nahIM hai, balki jAnavaroM ke prati to bharapUra hote haiM, jo AdamI ko sehatamaMda apane pyAra ke kAraNa hI unhoMne zAkAhAra ko jyAdA svastha hote haiN| kAraNa yaha ki mAMsa se | jIvana pradAna karane meM sahAyaka hote haiN| bar3hAvA dene ke liye 'pITA iMDiyA (pIpulsa dainika bhAskara, jabalapura bane sabhI vyaMjanoM meM phaiTa aura kolesTrAla 15 julAI 2001 se sAbhAra -julAI-agasta 2001 jinabhASita 21
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ bar3hatA govadha aura pradUSita hotA dUdha DaoN. zrImatI jyoti jaina ali bhAratIya saMskRti 'jiyo tattvoM se yukta batAyA hai para aura jIne do' ke mUlamaMtra para adhikAMza janapratinidhi zAkAhArI haiN| yadi hama | viDambanA yaha hai ki dUdha kI nadiyA~ AdhArita hai| prakRti kA apane Apa saba dabAva banAyeM to sarakAra ko apanI pazuvadha evaM bahAne vAle hamAre deza kA dUdha hI hI eka saMtulana hai| saMtoM-mahApuruSoM mAMsaniryAta saMbaMdhI nIti ke bAre meM socanA hI pdd'egaa| pradUSita ho gayA hai| grAmINa kSetroM meM ne isa saMtulana ko dharma kA hI eka sabhI zAkAhArI milakara eka aisA janaAndolana dUdha vikretA gaMdA pAnI milAte dekhe rUpa mAnA hai| 'gAya' hamArI calAyeM ki Ama AdamI bhI zAkAhAra ke sambandha meM gaye haiM, yaha dUdha aneka saMkrAmaka sAmAjika/dhArmika/ Arthika rogoM ko janma detA hai| vyApArI bhI jAna sake aura sarakAra bhI isase prabhAvita ho| AcArya vyavasthA kA kendra bindu rahI hai| dUdha ko adhika samaya taka saMrakSita prAraMbha se hI hamArI saMskRti meM ghara zrI vidyAsAgara jI kA yaha kathana ki 'hiMsA kA udyoga rakhane ke liye yUriyA kAsTika, meM gAya kA honA sampannatA kA deza meM hiMsA hI phailAyegA ahiMsA nahIM' zAyada sarakAra rIThA-pAuDara, pairAphina Adi rasApratIka mAnA gaya hai| gharelU pazu kI samajha meM A ske| yanoM kA prayoga karane lage haiN| isase parivAra kA hI eka hissA hote the bhI Age bar3hakara adhika se adhika aura inake pAlana-poSaNa kI jimmevArI | videzI mudrA kA lAlaca roja lAkhoM pazuoM | dhana kamAne kI hor3a meM kRtrima dUdha bhI banAne parivAra meM hI nihita thii| varSoM taka videziyoM | ko mauta ke ghATa utAra rahA hai aura hamArI | lage haiN| yUriyA, DiTarjenTa, sapheda kaisTara ke AkramaNa evaM lambe samaya taka gulAma rahane amUlya pazu-sampadA ko vinAza ke kagAra para Ayala, tarala glUkona, hAiDrojana oNksAke bAda aneka sAmAjika, Arthika, rAjanai- le jA rahA hai| kalpanA bhI nahIM kI gayI thI iDa, phArmolina Adi rasAyanoM ko milAkara tika parivartana hue para gAya kI mahimA ki 21vIM sadI Ate-Ate sabhya samAja kRtrima dUdha banAyA jA rahA hai jo dekhane tathA yathAvata rhii| itanA hiMsaka ho jAyegA jitanA ki vaha apanI svAda meM sAmAnya dUdha-jaisA hI hai para yaha aMgrejoM dvArA go-mAMsabhakSaNa ko bar3hAvA asabhya avasthA meM bhI nahIM thaa| bhagavAna viSailA dUdha svAsthya ke liye atyaMta ghAtaka dene ke kAraNa go-bhaktoM ko Thesa pahuMcI thI, | mahAvIra, mahAtmA gA~dhI jaise ahiMsAvAdI | hai| isase jigara, AMta tathA gurdo ko kSati sAmAnya jana kI bhAvanAeM Ahata huiiN| ciMtakoM kA deza apanI samRddhazAlI paramparA pahu~catI hai| dUdha meM ghAtaka rasAyanoM kI itihAsa gavAha hai, hamAre prathama svAdhInatA ko cUracUra hote dekha rahA hai| mAMsAhAriyoM ke milAvaTa evaM siMtheTika dUdha ne dUdha ko to AMdolana 1857 kA eka kAraNa gAya kI nAma para, prayogazAlAoM ke nAma para aura na pradUSita kiyA hI, hamAre mAnavIya naitika carbI se nirmita kAratUsa the| aMgrejoM ne jaba jAne kisa-kisa ke liye jIvoM kA nirantara mUlyoM ke sabhI mAnadaNDa tor3a diye haiM jo hamAre go-vadha ko bar3hAvA diyA to pUrA rASTra go-rakSA | hanana kiyA jA rahA hai| kRmikIToM se lekara sAmAjika evaM rASTrIya caritra kI girAvaTa kI ke liye saMkalpabaddha ho gayA thA, aneka logoM vizAlakAya jIva taka mAnavIya hiMsA kA ora saMketa hai| ko apanA balidAna bhI denA par3A thA tabhI zikAra ho rahe haiN| mAnavIya naitika mUlyoM ke patana kI pratyeka zahara meM go rakSA ke liye gozAlAoM ___hamArI pazu-AdhArita arthavyavasthA ko | parAkASThA sintheTika dUdha taka hI nahIM hai, varan kI nIMva pdd'ii| mahAtmA gA~dhI bhI gorakSA meM | tahasa-nahasa kiyA jA rahA hai| par3osI dezoM meM gAya-bhaiMsa ke bacce mara jAne para iMjekzana sadaiva Age rhe| bhI pazu sampadA samApta hone kI sthiti meM dvArA dUdha nikAlA jA rahA hai| pazuoM kA dUdha svataMtratA prApti ke bAda hamAre saMvi- | hai, isI kAraNa avaidha rUpa se pazuoM kI duhane se pahale unheM AksoliTina evaM dhAna meM bhI vyavasthA kI gayI ki jIvoM kI taskarI bhI ho rahI hai| bhAratIya gAyoM kI pipiTiyurina nAmaka davAoM kA iMjekzana rakSA karanA hamArA rASTrIya karttavya hai| pratyeka aneka nasleM samApta ho gayI haiM, aneka lagAyA jAtA hai| yaha dUdha svAsthya ke liye nAgarika prakRti kA saMrakSaNa kare evaM jIvoM para samApti kI kagAra para hai aura aneka nasloM gaMbhIra khatarA hai| niyamita injekzana se dUdha dayA rkhe| saMvidhAna dhArA 51 (e-jI) meM kahA ko dUSita kara diyA gayA hai| prakRti kA meM pazuoM ke khUna aura haDDiyoM ke tattva Ane gayA hai- prAkRtika paryAvaraNa kI, jisake saMtulana bigar3atA jA rahA hai, isI kAraNa lagate haiN| iMsAnI krUratA kI aisI misAla kahA~ aMtargata vana, jhIla, nadI, aura jIva jantu prakRti kA prakopa bhI bar3hatA jA rahA hai| milegI? pradUSita dUdha aura usase bane sabhI haiM, rakSA kI jAyegI para abhI adhika varSa nahIM bar3hate hue govadha se dUdha jaise pauSTika | padArtha gaMbhIra bImAriyoM ko janma de rahe haiN| isa hue saMvidhAna ko kriyAnvita hue ki hama khAdya padArtha se deza kI sAmAnya janatA taraha kI aneka bImAriyA~ sAmane A rahI haiM svataMtra deza ke nAgarika apane svArtha ke liye vaMcita ho rahI hai| dUdha eka pauSTika AhAra hai| ki DAkTara bhI nahIM samajha pA rahe haiN| vicAra pazuoM kA aMdhAdhuMdha vadha karane meM laga gaye | svAsthyavizeSajJoM ne ise proTIna, kArbohAi- kareM! hama lAlaca ke vazIbhUta hokara Age haiM aura unake mAMsa kA niryAta kara rahe haiN| DreDa, kailziyama, phaoNsphorasa Adi poSaka | Ane vAlI pIr3hI ke svAsthya ko kaise 22 julAI-agasta 2001 jinabhASita -
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ - sNvaareNge| khulI AyAta nIti ko bar3hAvA diyA hai| | kA udyoga deza meM hiMsA hI phailAyagA ahiMsA pUre vizva meM ina asahAya, bejubAna | bahurASTrIya kaMpaniyoM dvArA bhArata meM 'nAnaveja | nahIM' zAyada sarakAra kI samajha meM A ske| jIvoM para saMkaTa ma~DarA rahA hai| abhI adhika resToreMTa' kholane se hamAre yahA~ bhI aneka gozAlA ke mAdhyama se bhI hama gAyoM dina nahIM hue jaba briTena meM lAkhoM gAyoM ko | prakAra ke khatare ma~DarAne lage haiN| yahA~ taka ki kA saMrakSaNa kara sakate haiN| AcAryazrI pAgala batAkara mauta ke ghATa utAra diyA gayA | videzI kasAIgharoM kA avaziSTa bhI yahA~ A vidyAsAgara jI ke mArgadarzana evaM AzIrvAda thaa| bAda meM parIkSaNa se patA calA ki | rahA hai| hamAre yahA~ bhI pazuoM ke rogagrasta hone se jagaha-jagaha gozAlAe~ sthApita ho rahI haiN| zAkAhArI gAya ko usakI hI prajAti kA mAMsa | kI saMbhAvanA hai| abhI samAcAra patroM meM sthAnIya stara para bhI hama sabhI ke prayAsoM se cAre meM milAkara khilAyA gayA, jisase vaha rAjasthAna, hariyANA Adi meM mu~ha aura khura yaha saphalatA prApta ho sakatI hai| hAla hI meM saMkrAmaka ho gyii| saca pUcho to pAgala gAya | kI bImArI se grasta pazu pAye gye| videzI rAjasthAna ke akAlagrasta kSetra se sAdhu varga nahIM varan ve mAMsa udyogI haiM jinhoMne adhika | dUdha bhI bAjAra meM Ane ko taiyAra hai| ke AzIrvAda se bahuta sA pazudhana bacAyA jA se adhika munAphA kamAne kI hor3a meM gAya ko / ataH Aja ke pariprekSya meM Avazyaka sakA hai| samAcAra patroM meM hama samAcAra par3hate hI vikRta kara diyaa| abhI hAla meM | hai ki hama jAgarUka bneN| jaina hI nahIM, varan hI rahate haiN| saca bhI hai, yadi hama prayAsa kareM aphagAnistAna meM tAlibAna AtaMkavAdiyoM ne sabhI zAkAhArI samudAya ke loga milakara to kyA kucha saMbhava nahIM hai| apanI anokhI jida pUrI karane ke liye sau apanI AvAja bulaMda kara saMsada taka phuNcaayeN| gAyoM kI akAraNa bali car3hA dii| yUropa aura adhikAMza jana pratinidhi zAkAhArI haiN| yadi Aie, 2600veM mahAvIra janma jayantI amerikA meM phailI mu~ha aura khura kI bImArI hama saba dabAva banAyeM to sarakAra ko apanI | ke punIta parva para, jo ki 'ahiMsA varSa' ke se grasta pazuoM ko khatma kiyA jA rahA hai| mAMsa niryAta evaM pazuvadhasaMbaMdhI nIti ke bAre | rUpa meM manAyA jA rahA hai, hama saMkalpa leM ki bImArI kI AzaMkA mAtra se hI lAkhoM pazuoM meM socanA hI pdd'egaa| sabhI zAkAhArI milakara hama prANI mAtra ke prati dayA bhAva rakhate hue kA vadha kiyA jA rahA hai| isase lagatA hai ki eka aisA jana AMdolana calAyeM ki eka Ama | unake saMrakSaNa ke liye kucha bhI kara-gujarane manuSya apane svArtha ke lie kucha bhI kara | AdamI bhI zAkAhAra ke saMbaMdha meM jAna sake | ke liye taiyAra rheNge| sakatA hai| aura sarakAra bhI isase prabhAvita ho| AcArya 6, zikSaka AvAsa, jaina DigrI kAleja, bhUmaMDalIkaraNa aura vizvavyApAra ne | zrI vidyAsAgara jI kA yaha kathana ki 'hiMsA / khataulI (u.pra.) bhajana kavivara daulatarAma jaya zrI vIra jinendra-candra, zata indra-vaMdya jgtaarN|| siddhAratha-kula-kamala amala ravi, bhava-bhUdhara pavi bhaarN| guna-muni-koSa adoSa mokhapati, vipina-kaSAya tussaarN| madana-kadana ziva-sadana pada namita, nita anamita yati saarN| artha sau indroM dvArA vandanIya aura jagata ko tArane vAle zrI mahAvIra jinendra rUpI candramA jayavanta rheN| ve rAjA siddhArtha ke kularUpI svaccha kamala ke liye sUrya haiM, saMsArarUpI parvata ke liye majabUta vajra haiM, guNarUpI maNiyoM ke bhaNDAra hai, nirdoSa mokSa ke svAmI haiM aura kaSAyarUpI jaMgala ke liye barpha ke samAna haiN| ve kAmadeva ko naSTa karane vAle haiM aura kalyANa ke ghara haiN| unake caraNoM meM nitya agaNita zreSTha yati namaskAra karate haiN| ve ananta lakSmI ke pati haiM, mRtyu kA anta karane vAle haiM aura prANimAtra ke hitakArI haiN| unhoMne candanA ke bandhanoM ko kATA hai aura meMDhaka ke pApoM ko turanta naSTa kiyA hai| rudra dvArA kiye gaye mahAbhayaMkara upadravarUpI pavana ke samakSa ve zreSTha parvatarAja haiN| kavivara daulatarAma kahate haiM ki he jagata-ziromaNi mahAvIra jinendra! Apake suguNa ananta aura Acintya haiN| unheM kahane meM kauna pAra pA sakatA hai? maiM Apake caraNoM meM hAtha jor3akara mastaka jhukAtA huuN| prastuti : zuddhAtma prakAza jaina ramA-ananta-kanta antaka-kRta-anta jntu-hitkaarN|| phanda candanA kandana dAdura, durita turita nirvaar| rudraracita atirudra upadrava, pavana adripati saarN|| antAtIta acintya suguna tuma, kahata lahata ko paarN| he jagamaula! 'daula' tere krama, nameM zIza kara dhaar|| dem julAI-agasta 2001 jinabhASita 23
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ nArIloka jaina saMskRti evaM sAhitya kA mukuTamaNi - karnATaka aura usakI kucha aitihAsika zrAvikAe~ pro. (DaoN.) zrImatI vidyAvatI jaina karnATaka pradeza bhAratIya saMskRti ke liye yugoM-yugoM se eka triveNI saMgama ke samAna rahA hai| bhAratIya bhUmaNDala ke tIrthayAtrI apanI tIrthayAtrA ke krama meM yadi usakI caraNa-raja vandana karane ke liye vahA~ na pahu~ca sakeM, to unakI tIrthayAtrA adhUrI hI mAnI jaayegii| jaina saMskRti, sAhitya evaM itihAsa se bhI yadi karnATaka ko nikAla diyA jAya to sthiti bahuta kucha vaisI hI hogI jaise bhArata ke itihAsa se magadha evaM videha ko nikAla diyA jaae| yadi dakSiNa ke itihAsa se gaMga, rASTrakUTa evaM cAlukyoM ko nikAla diyA jAya, to sthiti bahuta kucha vaisI hI hogI, jaise magadha se nandoM, mauryo evaM guptoM ke itihAsa ko nikAla diyA jAya / dakSiNa bhArata ke jaina itihAsa se yadi pAvana nagarI 'zravaNabelagola' ko nikAla diyA jAya, to usakI sthiti vaisI hI hogI, jaisI, rAjagRhI, ujjayinI, kauzAmbI evaM hastinApura ko jaina- purANa sAhitya se nikAla diyA jaay| jaina itihAsa evaM saMskRti kI ekatA, akhaNDatA tathA sarvAMgINatA ke liye, karnATaka kA ukta sabhI AyAmoM kI samAna rUpa se sahabhAgitA evaM sahayoga rahatA AyA hai| yahI kyoM? bhAratIya itihAsa kI nirmANa sAmagrI meM se yadi karnATaka kI zilAlekhIya evaM prazastimUlaka sAmagrI tathA kalAkRtiyoM ko nikAla diyA jAe, to sthiti ThIka vaisI hI hogI, jaise samrATa azoka evaM samrATa khAravela kI zilAlekhIya purAtAttvika evaM aitihAsika sampadA ko bhAratIya itihAsa se nikAla diyA jaay| isI prakAra, madhyakAlIna bhAratIya sAmAjika itihAsa meM se yadi karnATaka kI yazasvinI zrAvikAoM ke itihAsa ko upe 24 julAI-agasta 2001 jinabhASita pro. (DaoN.) zrImatI vidyAvatI jaina jainajagat kI jAnImAnI viduSI haiN| ye prasiddha vidvAn pro. (DaoN.) rAjArAma jI jaina kI sahadharmiNI haiN| zrImatI vidyAvatI jI lekhanakArya meM apane patizrI ke sAtha hI sAtha cala rahI haiN| unake aneka grantha prakAzita ho cuke haiN| patrikAoM meM unake lekha bhI prAya: prakaTa hote rahate haiN| prastuta lekha meM unhoMne karnATaka kI aitihAsika zrAvikAoM ke yazasvI jIvana ko udghATita kiyA hai| ise 'jinabhASita' meM kramaza: prakAzita kiyA jA rahA hai| kSita kara diyA jAya, to bhArata kA sAmAjika itihAsa nizcaya hI vikalAMga ho jaayegaa| ukta tathyoM se yaha spaSTa hai ki bhArata ke bahuAyAmI itihAsa ke lekhana meM karnATaka kA kitanA mahattvapUrNa sthAna rahA hai| usake madhyakAlIna rAjavaMzoM ne jahA~ apanI rASTravAdI evaM janakalyANI bhAvanAoM se apanI-apanI rAjya sImAoM ko surakSita rakhA aura apane yahA~ ke vAtAvaraNa ko suzAnta evaM kalAtmaka banAyA, vahIM unhoMne apanI saMskRti, sabhyatA, kalA evaM sAhitya ke vikAsa ke liye sAdhakoM, cintakoM, lekhakoM, kalAkAroM evaM zilpakAroM ko binA kisI bheda-bhAva ke sabhI prakAra kI sAdhana-suvidhAe~ upalabdha karAIM, unake liye vidyApITha, adhyayana-zAlAe~ evaM granthAgAra sthApita kara jo bhI kArya kiye, ve bhAratIya paramparA meM Adarza evaM anupama udAharaNa haiN| vahA~ ke puruSa varga ne jo-jo kArya kiye, ve to itihAsa ke amiTa adhyAya haiM hI, vahA~ kI mahilAoM ke saMracanAtmaka kArya bhI atyanta anukaraNIya evaM Adarza preraka rahe haiN| cAhe sAhitya-lekhana ke kArya hoM, pANDulipiyoM kI surakSA evaM pratilipi sambandhI kArya hoM, maMdira evaM mUrti nirmANa athavA pratiSThA kArya hoM aura cAhe prazAsana sambandhI kArya hoM, vahA~ kI jAgRta nAriyoM ne puruSoM ke samakakSa hI zAzvata mUlya ke kArya kiye haiN| Aja bhArata kI rAjanaitika pArTiyA~ bhale hI mahilAoM ke ArakSaNa evaM samAnAdhikAra ke nAre lagAte-lagAte varSoM taka nArIsamAja ko chala-chadma yA zabdoM ke cakravyUha meM ulajhAye rakheM, kintu karnATaka kI Adarza rAjyapraNAlI ne use sAtavIM-AThavIM sadI se binA kisI roka-Toka ke samAnAdhikAra de rakhe the| karnATaka ke sAmAjika itihAsa ke nirmANa meM yogadAna karane vAlI aisI saikar3oM sannAriyA~ haiM, jinakI itihAsa - paraka prazastiyA~ vahA~ ke zilAlekhoM, mUrtilekhoM evaM stambha lekhoM meM aMkita haiM, tathA vahA~ kI kiMvadantiyoM, kahAvatoM evaM lokagAthAoM meM Aja bhI jIvita haiM / kintu yaha kheda kA viSaya hai ki abhI taka usakA sarvAMgINa sarvekSaNa evaM mUlyAMkana nahIM ho sakA hai| upalabdha sandarbhasAmagrI meM se sabhI kA yahA~ paricaya de pAnA to sambhava nahIM, kintu kucha mahilAoM kA saMkSipta paricaya yahA~ prastuta karane kA prayAsa kara rahI hU~ viduSI kaviyitrI kantI devI kaviyitrI kantI (san 1140 ke lagabhaga) una viduSI lekhikAoM meM se hai, jisane sAhitya evaM samAja ke kSetra meM bahuAyAmI kArya to kiye, kintu yaza kI kAmanA kabhI nahIM kii| jo kucha bhI kArya usane kiyA, saba kucha nispRha bhAva se / kannar3a mahAkavi bAhubalI (san 1560) ne apane 'nAgakumAra carita' meM usakI daivIpratibhA tathA ojasvI vyaktitva kI carcA kI hai aura batalAyA hai ki vaha dvAra samudra (dora samudra) ke rAjA ballAla dvitIya kI vidvatsabhA kI sammAnita viduSI kaviyitrI thI / bAhubalI ne usake liye vidvatsabhA kI maMgalalakSmI, zubhaguNacaritA, abhinava vAgdevI
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaisI aneka prazastiyoM se sammAnita kara usakI guNa- garimA kI prazaMsA kI hai| ina saMdarbhoM se yaha spaSTa hai ki kantI ukta ballAlarAya kI rAjyasabhA kI guNa-gariSThA sadasyA thii| 1 mahAkavi devacandra ne apanI 'rAjAva lika meM eka rocaka ghaTanA kA citraNa kiyA hai usake anusAra dorarAya ne dorasamudra nAmaka eka vizAla jalAzaya kA nirmANa karAyA tathA eka brAhmaNakulIna dharmacandra ko apane mantrI ke pada para niyukta kara liyaa| usa mantrI kA putra vahIM zikSaka kA kArya karane lgaa| usakI vizeSatA yaha thI ki vaha jyotiSmatI nAmakI eka viziSTa tailauSadhi kA nirmANa bhI karatA thA, jo buddhivardhaka thI vaha mandabuddhivAloM kI buddhi bar3hAne ke liye eka khurAka meM kevala AdhI-AdhI bU~da hI detA thA lekina sabhI loga usakA sAkSAt prabhAva dekhakara Aryacakita rahate the| kantIdevI bhI usa auSadhi kA sevana karatI thii| eka dina usane avasara pAkara tatkAla hI tIvrabuddhimatI banane ke uddezya se eka hI bAra meM usa davA kA adhika mAtrA meM pAna kara liyaa| adhika mAtrA ke kAraNa usake zarIra meM itanI dAha utpanna huI ki use zAnta karane ke liye vaha daur3akara kueM meM kUda par3I kuA~ adhika gaharA na thA / ataH vaha usI meM khar3I rhii| usI samaya usameM kavitva zakti kA prasphuraNa huA aura tAra - svara se vaha svanirmita kavitAoM kA pATha karane lgii| usakI kavitAe~ sunakara sabhI prasanna ho utthe| jaba rAjA dorarAva ko yaha sUcanA milI to unhoMne parama vizvasta ubhayabhASA- kavi abhinava pampa ko usakI parIkSA lene hetu usake pAsa bhejaa| vahA~ jAkara pampa ne usase jitane bhI kavitva-maya prazna kiye, kantI ne sabhI kA saTIka uttara dekara pampa ko vismita kara diyaa| dorarAya ne yaha saba sunakara tathA usakI alaukika kAvya pratibhA se prasanna hokara use tatkAla hI apanI vidvatsabhA kA sadasya ghoSita kiyA tathA use 'abhinava vAgdevI' ke alaMkaraNa se alaMkRta kiyaa| suprasiddha itihAsakAra DaoN. Ara. narasiMhAcArya kI mAnyatA ke anusAra dorarAya kA aparanAma hI ballAla thA aura usakI rAjya sabhA meM mahAkavi abhinava pampa, kantI Adi prasiddha kaviyoM kA jamaghaTa rahatA thaa| kantI kI zRMkhalAbaddha racanAe~ vartamAna | dAna- cintAmaNi attimavve meM anupalabdha hai| 'kantI pampana samasyegalu isa nAma se kucha prakIrNaka padya avazya milate hai| unheM dekhakara yaha vidita hotA hai ki vaha samasyA- pUrti karane meM usI prakAra nipuNa thI, jisa prakAra ki campA nareza rAjA zrIpAla kI mahArAnI aura ujjayinI nareza rAjA puhipAla kI putrI rAjakumArI mainAsundarI / kahA jAtA hai ki abhinava pampa evaM kantI meM prAyaH hI vAda-vivAda calatA rahatA thaa| kintu vaha pampa se na to kabhI hAra mAnane ko taiyAra rahatI thI aura na kabhI vaha usakI prazaMsA hI karatI thI, yadyapi bhItara se Adara kA bhAva avazya rakhatI thii| eka dina pampa ne pratijJA ki vaha kantI se apanI prazaMsA karAkara hI rhegaa| ataH usane avasara pAkara kantI ke pAsa jhUTha-mUTha meM hI apanI mRtyu kA samAcAra bhijavA diyaa| isa dukhada samAcAra ko sunakara kantI bar3I dukhI huI / turanta hI vaha unake AvAsa para pahu~cI aura vahIM daravAje ke bAhara kI baiThakara rudana karane lagI aura kahane lagI- "he kavirAya he kavipitAmaha, he kavi-kaNThAbharaNa, he kavizikhAmaNi, hAya, aba mere jIvana kI sArthakatA hI kyA rahI jaba mere guNoM kI prazaMsA karane vAlI hI saMsAra se uTha gayA? abhinavapampa jaise mahAkavi se hI rAjadarabAra kI zobhA thii| unakI kAvya- suSamA ke sAtha merA bhI kucha vikAsa ho rahA thaa| thor3I hI dera meM pampa ha~satA huA bAhara AyA aura kantI se bolA "he priya kaviyitrI Aja merA praNa pUrA ho gayA hai, kyoMki tumane mere ghara para Akara merI prazaMsA kI hai|" kintu dhanya vaha kantI jo nArAja hone ke badale unheM apane sammukha sAkSAt dekhakara praphullita ho utthii| kannar3a sAhitya ke prakANDa vidvAn paM. ke. bhujabalI zAstrI ke anusAra 'kantI pampana samasyegala' isa nAma ke jo bhI padya vartamAna meM upalabdha hote haiM, ve sAhitya kI dRSTi se atyanta sundara hai yahA~ para unameM se kevala eka padya, jo ki niroSThya-kAvya kA udAharaNa hai, prastuta kiyA jA rahA hai suranaranAgAdhI zarahI rakirITAmalagnacaraNasarojA dhIrodAracaritrotsAritakaluSaugharakSisalkarinarhA // basa, kantI ke viSaya meM isase adhika kucha nahIM miltaa| mahAsatI zrAvikA attimavve (10vIM sadI) na kevala karnATaka kI apitu samasta mahilA jagata ke gaurava kI pratIka hai| 11vIM sadI ke prArambha ke upalabdha zilAlekhoM ke kalyANI- sAmrAjya ke uttaravartI cAlukyaanusAra yaha vIrAMganA dakSiNa bhArata ke nareza tailapadeva Ahavamalla ke pradhAna senApati mallapa kI putrI tathA mahAdaNDanAyaka vIra nAgadeva kI dharmapatnI thii| usake zIla, sadAcAra, pAtivratya evaM vaiduSya ke kAraNa svayaM samrATa bhI usake prati pUjya dRSTi rakhate the| kahA jAtA hai ki apane akhaNDa pAtivratya dharma aura jinendra-bhakti meM aDiga AsthA ke phalasvarUpa usane godAvarI nadI meM huI pralayaMkArI bAr3ha ke prakopa ko bhI zAnta kara diyA thaa| aura usameM pha~se hue saikar3oM vIra sainikoM evaM apane pati daNDanAyaka nAgadeva ko vaha surakSita vApisa le AI thii| kavi cakravartI ranna (ratnAkara) ne apane ajitanAthapurANa kI racanA attimavve ke Agraha se usI ke Azraya meM rahakara likhI thii| mahAkavi ranna ne usakI udAratApUrNa dAna - vRtti, sAhityakAroM ke prati vAtsalya prema, jinavANI- bhakti, niraticAra zIlavrata evaM sAtvika sadAcAra kI bhUri-bhUri prazaMsA kI hai aura use 'dAna citAmaNi' kI upAdhi se vibhUSita kiyA hai| usane attimadhye svayaM to viduSI thI hI, kucha navIna- kAvyoM kI racanA ke sAtha hI prAcIna jIrNa-zIrNa tADapatrIya pANDulipiyoM ke uddhAra kI ora bhI vizeSa dhyAna diyaa| usane ubhaya-bhASA cakravartI mahAkavi ponnakRta zAntinAtha purANa' kI pANDulipi kI 1000 pratilipiyA~ karAkara vibhinna zAstra bhaNDAroM meM vitarita karAI thiiN| yahI nahIM, usane svarNa, rajata, hIrA, mANikya Adi kI 1500 bhavya mUrtiyA~ banavAkara bhI vibhinna jinAlayoM meM pratiSThita karAI thiiN| ina satkAryoM ke atirikta bhI usane jinAlayoM kI pUjA-arcanA hetu pracura mAtrA meM bhUdAna bhI diyA aura sarvatra caturvidha dAnazAlAe~ khulavAI thiiN| isa prakAra usane bhagavAna mahAvIra ke sarvodayI AdarzoM kA cahu~ ora pracAra-prasAra kara yazArjana kiyA thaa| mahAjana TolI naM. 2, ArA- 802301 (bihAra) - julAI- - agasta 2001 jinabhASita 25
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekajuTatA kI AvazyakatA DaoN. zreyAMsakumAra jaina Aja kI AvazyakatA samAja ko | jAte haiN| mahAkavi mAgha bhI kahate haiMekasUtra meM bA~dhane kI hai| ekasUtra meM ba~dhe binA | ukta kathana se zikSA lenA Avazyaka bRhatsahAyaH kAryAntaM kSodIyAnapi gcchti| samAja kA bikharAva ho rahA hai| sAdhu saMsthA | hai ki yadi digambara jaina samAja choTe-choTe sambhUyAbhbhodhimabhyeti mahAnadyA ivaapgaa| alaga-alaga paMtha aura pakSa ko puSTa kara rahI | nijI svArthoM ko tilAJjali dekara eka nahIM arthAt jisa prakAra sAdhAraNa nadI hai| zrAvakoM meM to vibhinna ghaTaka banate hI jA | hotA hai, to vaha rASTrIya stara ke kAryoM ko mahAnadI ke sahayoga (mela) se samudra meM rahe haiN| vidvAn paraspara ke virodhabhAva se ba~Tate karane/karAne meM sakSama nahIM ho sktaa| vartamAna praviSTa ho jAtI hai usI prakAra sAdhAraNa manuSya jA rahe haiN| yaha alagAva aura svArtha kI pravRtti meM samAja ko rASTrastara para apanI pratiSThA ko bhI mahApuruSoM kI sahAyatA ko prApta hokara dharma aura samAja donoM kI bahuta bar3I kSati pratiSThita karanA hai| rAjanItika, dhArmika aura karyasiddhi kara letA hai| kA kAraNa hai| koI aisA saMgaThana bane jo sabhI | Arthika jagat meM viziSTatA prApta karane ke sampUrNa sAmAjika saMsthAe~ vidvatko jor3ane kA karya kre| liye sabase bar3I AvazyakatA paraspara | saMsthAe~, zaikSika saMsthAe~, dhArmika saMsthAe~, bhagavAna mahAvIra ke anuyAyI yadi eka | bhagavAn mahAvIra ke paJcazIla : ahiMsA, dhArA meM nahIM hue to bhagavAna mahAvIra kA madhyavargIya logoM se jur3akara cle| vidvAnoM ke satya, acaurya, brahmacarya aura aparigraha 2600 vA~ janmotsava manAne kA kyA sAtha vicAra-vimarza karake nirNaya lie jaayeN| siddhAMtoM ko ghara-ghara meM pahu~cAne kA hI uddezya pariNAma hai? hama sabhI ko yaha prayAsa karanA pratyeka vyakti ke prati samAnatA aura sammAna lekara kArya kareM to nizcita hI saphalatA cAhie ki antarvirodhoM kA anta ho, tAki kI dRSTi rakhI jAe to samAja kA vikAsa hI milegI, bhagavAna mahAvIra kA 2600vA~ choTe-choTe svArthoM ke vazIbhUta hokara saMskRti nahIM hogA, apitu samAja saMskArasampanna bhI janmotsava manAnA pUrNa sArthaka hogaa| aura samAja kA jabaradasta nukasAna na ho hogaa| sahayoga kI bhAvanA se hone vAle kArya 24/32, gAMdhI roDa, bar3auta-250611 ske| sabhI ko iSTa hote haiM aura sakalArthasiddhi saMgaThita hokara jo bhI kArya kiyA dAyaka hote haiN| akhila bhAratavarSIya digambara jAyegA, usakA vizeSa mahattva hogA, usake sahayoga kI apekSA to sabhI ko hogI, | jaina vidvatpariSad svarNajayantI pariNAma dUragAmI hoNge| samAja aura saMskRti | kyoMki bhagavAna mahAvIra kA dharma prANImAtra kA kA utkarSa hogaa| rAjanItika kSetra meM saphalatA dharma hai, vahI ahiMsA dharma hai, usI kI varSa samApana samAroha evaM to milegI hI dhArmika aura sAmAjika kSetra chatrachAyA meM pratyeka prANI sukhI ho sakatA hai| rASTrIya vidvatsaMgoSThI meM bhI vizeSa gaurava kI vRddhi hogii| yaha jaba jainadharma meM pratyeka prANI ke kalyANa kI akhila bhAratavarSIya digambara jaina vAstavikatA hai ki saMgaThana ke binA bhAvanA kI mAnyatA hai to kyA digambara vidvatpariSad svarNa jayaMtI varSa samApana sAmAjika zaktiyA~ vizRMkhalita huI haiM aura jainadharmAnuyAyI bhI paraspara meM eka nahIM ho samAroha ke aMtargata 155 vidvAnoM kI hoNgii| bikharI huI sUrya kI razmiyA~ kisI kA~ca sakate? yaha varSa bhagavAn mahAvIra ke upasthiti meM vidvatpariSad kA 21 vA~ sAdhAraNa vizeSa meM kendrita ho jAne se apane nIce rakhI siddhAntoM ke pracAra-prasAra kA hai| isameM sabhA kA adhivezana evaM '20vIM zatAbdI kI huI ruI Adi ko agnirUpa meM prajvalita bhagavAn mahAvIra ke dvArA pradatta zikSAoM ko digambara jaina vidvatparamparA kA avadAna' karAne meM sahAyaka ho jAtI haiN| isake viparIta jIvana meM utArakara samasta virodhabhAvoM ko viSaya para Ayojita samAroha 15-17 jUna asaMgaThita choTe se zaktihIna tinake ko pakSI chor3akara yA gauNakara anekAnta, aparigraha 2001 taka sarAkoddhAraka parama pUjya upAapane komala caJcupuTa se bhI tor3a DAlatA hai| aura ahiMsA ke siddhAntoM kA bharapUra pracAra dhyAya 108 zrI jJAnasAgara jI mahArAja, pUjya yadi ve hI tinake saMgaThita ho jAte haiM, to karanA hI ekamAtra uddezya banAyA jaae| ghara- 108 zrI muni vairAgyasAgara jI mahArAja evaM unase hAthI ko bhI bA~dha liyA jAtA hai, jaisA ghara meM mahAvIra kI vANI ko pahu~cAyA jAe pUjya 105 kSullaka samyaktvasAgara jI ki nItikAra kA bhI kahanA hai aura jIvamAtra ke uddhAra ke kAryakramoM ko mahArAja saMghastha AdaraNIya bra. anitA dIdI alpAnAmapi vastUnAM saMhatiH kaarysaadhikaa| Ayojita karAyA jaae| yaha saba nirgrantha | evaM viduSI bra. maMjulA dIdI ke sasaMgha tRNairguNatvamApannadhyante mttdntinH|| digambara vItarAgI mahAvIra ke upAsakoM kI sAnnidhya meM zrI digambara jaina prAcIna pArzvanAtha arthAt choTI-choTI vastuoM kI ekatA- ekajuTatA aura paraspara ke sahayoga ke binA atizaya kSetra baDAgA~va (khekar3A) vAgapata kAryasiddhi meM samartha hotI hai, kyoMki saMgaThita | saMbhava nahIM hai| sahayoga se durlabha aura asaMbhava (u.pra.) meM apAra janasamUha kI upasthiti meM rassIrUpa tRNoM ke dvArA mandonmatta hAthI bA~dhe | kArya sulabha aura saMbhava bana jAte haiM jaisA ki | sampanna huaa| 26 julAI-agasta 2001 jinabhASita
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ 15 jUna 2001 ko prAtaH 8 baje | sAgara, zrImatI sumanalatA jaina, zAhapura, DaoN. | bAsaudA, DaoN. vimalakumAra jaina, jayapura, paM. dhvajArohaNa ke sAtha kArya prAraMbha huaa| | zobhAlAla jaina, jayapura, DaoN. puSparAja jaina, | sanatakumAra jaina, khimalAsA, paM. mANikadhvajArohaNa kSetra kameTI ke maMtrI zrI subhASacandra | gvAliyara, DaoN. kastUracandra sumana, zrI | canda jaina, bAMsAtArakher3A, zrImatI saroja jI jaina ne kiyaa| taduparAnta prathama satra '20 | mahAvIra jI, zrI padmacanda zAstrI, pAnIpata, | jaina, bInA, paM. jyotibAbU jaina, jayapura, DaoN. vIM zatAbdI kI digambara jaina vidvat paramparA | paM. vijayakumAra zAstrI, zrI mahAvIra jI ne | sanatakumAra jaina, jayapura, zrI surezacanda jaina, kA avadAna' viSaya para pUjya upAdhyAya jI Alekha prastuta kiye| isa satra kI adhyakSatA mAraurA, paM. rAjakumAra jaina, jayapura, paM. mahArAja ke sasaMgha sAnnidhya evaM DaoN. | kara rahe paM. ratanalAla jI zAstrI ne kahA ki hemacanda jaina, revAr3I, pro. ke.ke. jaina, biinaa| bhAgacanda jI bhAskara kI adhyakSatA meM prAraMbha pUjya upAdhyAya zrI kI preraNA se 20vIM | satra kI adhyakSatA kara rahe paM. AdityajI ne huaa| saMgoSThI kA maMgala kalaza sthApana kSetra zatAbdI ke vidvAnoM ke avadAna ko smaraNa kara | udbodhana meM kahA ki vidvatpariSad ke kameTI ke nirmANa maMtrI padamasena jaina ne kiyA | vidvat pariSad ne sarAhanIya evaM prazaMsanIya | svarNajayantI samApana samAroha ke avasara para evaM dIpa prajvalana paM. ratanalAla jI jaina | kArya kiyA hai| vidvAnoM ne jo Alekha prastuta | 56 varSa ke itihAsa meM isa saMgoSThI kA (iMdaura) ne kiyaa| satra meM DaoN. zreyAMsakumAra | | kiye ve zodhapUrNa the| ina AlekhoM ke chapane | Ayojana mahattvapUrNa kArya hai| isa saMgoSThI se jaina, bar3auta, DaoN. phUlacandra 'premI', vArA- se naI pIr3hI ke vidvAnoM ko lekhana kI preraNA vismRta vidvAnoM ke prati kRtajJatA jJApita kI NasI, DaoN. nemIcandra jaina, 'prAcArya' khuraI, | milegii| gaI hai| saMgoSThI se aneka vidvAnoM para paM. nirmala kumAra jaina satanA, ne mahattvapUrNa | 15 jUna, 2001 rAtri 8 baje saMgoSThI mahattvapUrNa Alekha prastuta hue haiN| isa patravAcana kiye| isa satra ke adhyakSa DaoN. | tRtIya satra prAraMbha huaa| isakI adhyakSatA paM. mahattvapUrNa upalabdhi kA zreya pUjya upAdhyAya bhAgacanda jI bhAskara ne adhyakSIya udbodhana | sumaticanda zAstrI murainA ne kii| isa satra meM | jJAnasAgara jI mahArAja ko hai| meM kahA ki paMcakalyANaka hoM, kintu 10 | nimnalikhita vidvAnoM ne Alekha prastuta 16 jUna 2001 ko dopahara 1 baje se pratizata vyaya sAhitya sRjana evaM vidyArthiyoM |kiye: vidvat pariSad kI sAdhAraNa sabhA kA ke adhyayana adhyApana hetu prayoga ho, aisI | paM. gajendra jaina, pharrUkhanagara, paM. | adhivezana huaa| vyavasthA meM upAdhyAya zrI kA AzIrvAda evaM pUrNacandra sumana, durga, paM. nirmala kumAra 16 jUna 2001 rAtri 8 baje paM. preraNA prApta ho| satyArthI, jayapura, zrImatI prabhA jaina, zreyAMsa nihAlacanda jI prAcArya, bInA kI adhyakSatA ___ pUjya upAdhyAya zrI ne prathama satra ke | kumAra zAstrI, kiratapura, premacandra jI divAkara meM nimnalikhita vidvAnoM ne mahattvapUrNa Alekha patravAcakoM ke AlekhoM kI gahana evaM | DImApura, DaoN. kailAzakamala gvAliyara, paM. prastuta kiye| DaoN. jyoti jaina, khataulI, DaoN. mahattvapUrNa samIkSA karate hue kahA ki 20 vIM | saramanalAla divAkara hastinApura, paM. bhAga- zivadarzana tivArI, damoha, ku. samatA jaina, sadI meM vidvAnoM ne aneka kaSToM ke bIca kArya | canda indu gulagaMja, DaoN. vimalA jaina, zivapurI, DaoN. jI.pI. svarNakAra, DaoN. kiyA hai| paM. pannAlAla jI sAhityAcArya, zrI | phirojAbAda, DaoN. bArelAla jaina, rIvA, paM. zItalacandra jaina, jayapura, DaoN. azoka kumAra e.ena. upAdhye, DaoN. hIrAlAla jaina ne sAhitya | dayAcaMda zAstrI satanA, paM. kailAzacandra jaina, lADanUM, zrImatI sindhulatA jaina, jayasRjana samarpaNa bhAva se kiyA hai| unhoMne | malaiyA, paM. choTe lAla jI jaina jhAMsI, paM. pura, DaoN. hukuma canda saMgave, DaoN. lAlacanda samAja ke mAnasammAna kI paravAha nahIM kI, | vimala kumAra jaina, jypur| jaina, vaizAlI, paM. vijayakumAra jaina, lakha naU, DaoN. harizcandra jaina, murainA, paM. kumAra jI, paM. bAbUlAla jamAdAra Adi | zAstrI ne adhyakSIya udbodhana meM kahA ki ratanacanda jaina, rahalI, DaoN. sUraja mukhI jaina, vidvAnoM ne bhI karya kiye haiN| bhagavAna mahAvIra | 20vIM zatAbdI ke vidvAnoM para saMgoSThI karake DaoN. zItalaprasAda jaina, mujjphrngr| ke 2600veM janmakalyANaka mahotsava para bhI vidvat pariSad ke maMtrI DaoN. zItalacandra jaina sAdhAraNa sabhA ke adhivezana ke krama bhagavAna mahAvIra aura unakI 20vIM zatAbdI ne sarAhanIya kArya kiyA hai| Apake netRtva meM meM akhila bhA.di. jaina vi.pariSad dvArA taiyAra kI vidvatparamparA para grantha prakAzita honA vidvatpariSad kA saMgaThana majabUta huA hai aura graMtha 'jJAnAyanI' graMtha kA vimocana pUjya caahie| satra kA saphala saMcAlana vidvatpariSad pariSad meM cetanA AyI hai| upAdhyAya zrI 108 jJAnasAgara jI mahArAja ke ke maMtrI DaoN. zItalacandra jaina ne kiyaa| 16 jUna 2001 ko prAtaH 8 baje kara kamaloM dvArA sampanna huaa| grantha ke 15 jUna 2001 dopahara 1 baje se | | pUjya upAdhyAya jJAnasAgara jI mahArAja ke prakAzana meM arthasaujanya zrI bhopAla siMha saMgoSThI kA dvitIya satra pUjya upAdhyAya zrI sasaMgha sAnnidhya meM saMgoSThI kA caturtha satra azoka kumAra jI, zAmalI zrI jJAnacanda jI ke sAnnidhya evaM paM. ratanalAla jI zAstrI | prAraMbha huA jisakI adhyakSatA paM. gulAbacandra TholiyA, zAmalI, zekhacanda jI pATodI, iMdaura kI adhyakSatA meM prAraMbha huaa| isameM DaoN. jI Aditya, bhopAla ne kii| isa satra meM zAmalI ne pradAna kiyaa| isa avasara para ukta bhAgacanda jI bhAskara nAgapura, DaoN. RSabha | nimnalikhita vidvAnoM ne Alekha prastuta zreSThiyoM kA svAgata bhI kiyA gyaa| candra jaina phaujadAra, vaizAlI, DaoN. narendra | kiye DaoN. zItalacandra jaina kumAra jaina, sanAvada, paM. zItala candra jaina, paM. lAlacanda jI jaina rAkeza, gaMja maMtrI julAI-agasta 2001 jinabhASita 27
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ zodha sambhAvanAoM se bharA jainasAhitya Aja kA yuga vijJAna kA yuga hai| Aja hara kSetra meM vijJAna kA bolavAlA hai| vijJAna kA artha vizeSa jJAna bhI hai| kramabaddha aura vyavasthita rUpa meM kiyA gayA koI bhI kArya vaijJAnika kahA jA sakatA hai| jaina sAhitya / saMskRti / kalA / purAtattva / Agama / nyAya/ darzana/ purANa / yoga / gaNita / rAjanIti / samAjazAstra / bhUgola /zikSA/arthazAstra/ karmavijJAna/ manovijJAna/ itihAsa / nItizAstra / AcArazAstra Adi aneka viSayoM para jaina sAhitya upalabdha hai, jisameM aparimita zodha sambhAvanAeM haiN| itanA hI nahIM hindI, saMskRta, prAkRta, gujarAtI, marAThI, kannar3a, rAjasthAnI, tamila, telugu Adi bhASAoM meM jaina sAhitya racA gayA hai| yahA~ taka ki urdU aura aMgrejI bhASAoM meM bhI paryApta jaina sAhitya likhA jA cukA hai| pichale dinoM hameM mujaphpharanagara jile ke eka grAma meM lagabhaga 25 urdU bhASA meM likhita jaina pustakeM hone kI jAnakArI milI una bandhu ne paM. DoTaramala dvArA likhita 'mokSamArga prakAzaka' to hameM svayaM dikhaaii| isa prakAra aneka bhASAoM meM aneka viSayoM para aneka pustakeM upalabdha haiN| guNavattA kI dRSTi se bhI ye ikkIsa haiM, unnIsa nahIM para prazna hai ki kitane loga inheM jAnate haiN| sAmAnya jana kI bAta to dUra, sAhitya aura saMskRti se sarokAra rakhane vAle ajaina taka jaina sAhitya ke saMdarbha meM kucha vizeSa nahIM jaante| isakA kAraNa khojane kA hamane kabhI vizeSa prayatna nahIM kiyaa| jahA~ taka hama samajha sake hai isakA mUla kAraNa yahI hai ki hamane jaina dharma ke ghaTaka maMdiroM/dharmAyatanoM para to vizeSa dhyAna diyA sAhitya pichar3atA hI gyaa| yahI sthiti kamoveza Aja bhI hai| Aja AvazyakatA hai ki zrImAn aura zrImAn donoM milakara eka aisI kArya yojanA banAyeM jo jaina sAhitya aura zodha ke vikAsa 28 julAI-agasta 2001 jinabhASita DaoN. kapUracandra jI jaina kundakunda jaina pI. jI. kAleja khataulI u.pra. meM saMskRta vibhAga ke adhyakSa haiN| ye na kevala kuzala zodhakartA aura zodhanirdezaka haiM, apitu jainavidyA meM hue zodhakAryoM kA lekhA-jokhA bhI rakhate haiN| inhoMne 'prAkRta evaM jainavidyA zodhasandarbha' nAma kA grantha bhI prakAzita kiyA hai jisameM pI-eca.DI., DI.liT. Adi upAdhiyoM ke lie likhe gaye zodha prabandhoM kA vivaraNa hai| isase jahA~ vidyApremiyoM ko jainavidyA ke kSetra meM sampanna hue zodhakAryoM kI jhalaka milatI hai, vahIM bhAvI zodhakartAoM ko zodhaviSaya nirdhArita karane hetu mArgadarzana bhI prApta hotA hai| prastuta lekha jainasAhitya meM nihita pracura zodha sambhAvanAoM ke tathya ko anAvRta karatA hai| meM mIla kA patthara siddha ho| zrImAn apanI zrI (lakSmI) aura dhImAn apanI dhI (buddhi) ke samarpaNa se isa kArya yojanA ko mUrtarUpa de sakate hai| hamAre digambara samAja meM to isakI mahatI AvazyakatA hai| kyoMki zvetAmbaroM meM to jaina vizva bhAratI lADanUM, pA.vi. zodha saMsthAna, vArANasI, ela.DI. iMsTITyUTa, ahamadAbAda, bI. ela. iMsTITyUTa, dillI jaisI kucha saMsthAe~ haiM jo sarvatomAvena isa kArya ke lie samarpita hai, parantu digambara jaina samAja meM ekAdha ko chor3akara koI bhI aisI sarvamAnya saMsthA nahIM hai jisakA nAma isa viSaya meM liyA jA ske| videzoM meM AMgla bhASA meM jo kucha sAhitya hai vaha adhikAMzataH zvetAmbara mAnyatA ko puSTa karane vAlA hI hai aura sambhavataH unhIM ke dvArA / unhIM ke prayatnoM se anUdita/prakAzita / prasArita hai| bIsavIM zatAbdI meM vipula mAtrA meM jaina sAhitya kA prakAzana huA hai, vizeSataH pichale 20 varSoM meM aneka sundara aura guNAtmaka pustakeM bAjAra meM AI haiM, para zodha prabandhoM kI dRSTi se dekheM to kama hI zodhaprabandha prakAza meM A sake haiN| jaina sAhitya meM zodhakArya upAdhinirapekSa aura upAdhi - sApekSa donoM rUpoM meM hue DaoN. kapUracandra jaina haiM, parantu yahA~ hama upAdhisApekSa zodha kI hI carcA kareMge, kyoMki upAdhi-nirapekSa zodha kA kSetra vizAla hai, usakA Akalana aise laghu nibandha meM sambhava bhI nahIM / upAdhi - sApekSa zodha se tAtparya aise zodha kArya se hai, jo kisI upAdhi kI prApti hetu kiyA gayA ho| vibhinna vizvavidyAlaya DI.liT. pI. eca. DI., vidyA vAcaspati, vidyAvAridhi, DI. phil. Adi zodha upAdhiyA~ dete haiN| ema.e. aura ema. phila. ke laghu zodha-prabandha ( DejarTezana) ke lie bhI apekSAkRta choTe zodha-prabandha likhe jAte haiN| ye eka prazna patra ke rUpa meM hote haiN| prAkRta, apabhraMza aura jaina viSayoM para bhI aneka zodha-prabaMdha likhe jA rahe haiM aura pUrva meM bhI likhe jA cuke haiN| eka anumAna ke AdhAra para lagabhaga Der3ha hajAra zodha-prabaMdha prAkRta, apabhraMza aura jaina vidyAoM para likhe jA cuke haiN| inameM se lagabhaga eka hajAra zodha prabandhoM kI prAmANika sUcI hamAre pAsa upalabdha hai| isI prakAra lagabhaga 200 zodha prabandha (prakAzita aura TaMkita) hamAre pAsa upalabdha haiN| 1988 meM hamane vizva vidyAlaya anudAna Ayoga naI dillI ke Arthika sahayoga se 'A Survey of Prakrit Jainological Research' projekTa pUrNa kiyA thA jo riporTa Ayoga ko bhejI usameM 425 zodha prabandhoM kI jAnakArI thii| isa riporTa kA prakAzana 1988 meM hI 'prAkRta evaM jaina vidyA zodha saMdarbha' nAma se kiyA gayA thaa| 1991 meM isa pustaka kA dUsarA saMskaraNa aura 1993 meM pariziSTa niklaa| aba yaha saMkhyA bar3hate-bar3hate eka hajAra para pahu~ca gaI hai| 1990 meM zrI kailAza caMdra jaina, smRti nyAsa, khataulI ne prAkRta evaM jaina vidyA .
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ kendrIya mahilA-pariSada dvArA pazucikitsA kaimpa kA Ayojana zodha-prabandha saMgrahAlaya kI sthApanA kI | evaM bhASA vijJAna-31 (7) jainAgama-25 jisameM vartamAna meM lagabhaga 200 zodha prabandha (8) jaina nyAya-darzana-122, (9) jaina saMgRhIta haiN| apanI taraha kA yaha pahalA purANa- 38 (10) jaina nIti/AcAra/dharma/ saMgrahAlaya hai| yoga-42, (11) jaina itihAsa/saMskRti/ vartamAna meM lagabhaga 75 vizvavidyA- kalA/purAtattva-65 (12) jaina-bauddha tulanAlayoM se jaina vidyAoM meM zodha ho rahA hai| tmaka adhyayana-17, (13) jaina- vaidika lagabhaga 35 svataMtra saMsthAna jaina vidyAoM para | tulanAtmaka adhyayana 21 (14) jaina rAmazodha karAne kA dama bharate haiM, kintu 4-5 ko kathA sAhitya-38 (15) vyaktitva evaM chor3akara kahIM se bhI zodha upAdhiyA~ nahIM milI kRtitva- 60, (16) jaina vijJAna evaM haiN| saca pUchA jAe to vahA~ na zodha hai na | gaNita-09 (17) jaina samAja zAstra-13 saMsthAna, mAtra kAgajI zodha-saMsthAna haiN| / (18) jaina arthazAstra-05, (19) jaina zikSA anekoM ke pAsa na svataMtra bhavana haiM, na zAstra-06 (20) jaina rAjanIti-14, (21) pustakAlaya, yaha kaTu satya hai| pandraha jaina manovijJAna/bhUgola-08 (22) anyavizvavidyAlayoM meM prAkRta evaM jaina vidyAoM ke 22, (23) videzI vizvavidyAlayoM se zodha adhyayana ke lie svataMtra yA saMyukta vibhAga lagabhaga-80 isa prakAra hame dekhate haiM ki jaina aba taka lagabhaga 100 nidezakoM ke vidyAoM para kAphI zodha-kArya ho cukA hai, para nAma hameM mile haiM, jinake nirdezana meM jaina | isase bhI kaI gunA kSetra Aja bhI achUtA par3A vidyAoM para zodha kArya hue haiN| inameM aneka | hai| jaina Agama aura nyAya/darzana para hI ajaina haiN| jaina vidyAoM para hue zodhakArya meM | sahasroM zodhakArya ho sakate haiN| jaina saMskRta mahilAeM bhI agraNI rahI haiN| zodha kArya karane sAhitya kA bahuta sA bhAga to Aja achUtA vAloM meM jaina evaM jainetara donoM taraha ke vidvAna hI hai, aneka saMskRta pustakeM hai jinake sampAdana aura AlocanAtmaka yA ekapakSIya videzoM meM bhI jaina vidyAoM para adhyayana para zodha kArya kiyA jA sakatA hai| lagabhaga 50 zodha prabaMdha likhe jAne kI prAkRta aura apabhraMza ke bhI aneka grantha jAnakArI hai| muni suzIla kumAra jI ke prayAsa | zodhArthiyoM kI bATa joha rahe haiN| jaina sAhitya se 1993 meM kolambiyA vizvavidyAlaya meM meM samAja/artha/ manovijJAna/ bhUgola/zikSA eka jaina ceyara kI sthApanA huI thii| muni zrI Adi ke jo tattva haiM unakA Akalana honA suzIla kumAra jI ne hI nyUyArka meM ahiMsA bAkI hai| AvazyakatA hai eka samanvaya kendra vizvavidyAlaya kI sthApanA kI thii| kanAr3A evaM kI jo isa viSaya meM zodhArthiyoM ko mArgadarzana yU.esa.e. meM brAhmI sosAyaTI nAmaka saMsthA de ske| kAryarata hai, sAtha hI lagabhaga 40 jaina senTara Aja bhArata varSa meM sabhI bhASAoM kI apanI zaizavAvasthA meM haiN| akAdamiyA~ haiM parantu prAkRta bhASA kI koI abhI taka jo zodha kArya jaina vidyAoM akAdamI nhiiN| bhagavAna mahAvIra kI 2600vIM para huA hai usakA lagabhaga bIsa pratizata hI janma-jayantI ke upalakSya meM yadi aisI prakAzita ho sakA hai| kisI saMsthAna ko ina akAdamI kI sthApanA ho jAya to vaha sthAyI prabandhoM ko prakAzita karane kA vINA uThAnA kArya hogaa| vistRta adhyayana ke liye lekhaka caahie| kI 'prAkRta evaM jainavidyA zodha saMdarbha' ___ aba taka hue zodha prabandhoM kA | dvitIya saMskaraNa, pustaka tathA 'ikkIsavIM viSayavAra vivaraNa nimna rUpa meM prastuta kiyA | sadI meM jaina vidyA zodha' (prAkRta vidyA, jA sakatA hai| (1) saMskRta bhASA evaM | apraila-jUna 1997) tathA 1991-93 meM sAhitya-161 (2) prAkRtabhASA evaM | jaina vidyA zodha : eka vizleSaNa (arhadvasAhitya-41, (3) apabhraMza bhASA evaM | cana, apraila 1994) lekha draSTavya hai| sAhitya-41, (4) hindI bhASA evaM sAhitya 6, zikSaka AvAsa, 94, (5) jaina gujarAtI/marAThI/ rAjasthAnI/ zrI kundakunda jaina kAleja, dakSiNa bhAratIya bhASAe~- 50 (6) vyAkaraNa khataulI-252201 (u.pra.) "pyAra kI koI bhASA nahIM hotii| pazu hamAre sneha bhare sparza ko pahacAnatA hai| nirIha pazu kI dekhabhAla karanA, sevA karanA sarvazreSTha sevA hai| bhagavAna mahAvIra ne bhI kahA hai 'parasparopagraho jiivaanaam'| dharAvarA dhAma gozAlA meM 13 apraila 2001 ko Ayojita pazu cikitsA kempa ke samaya ye vicAra pragaTa kiye zrImatI AzA vinAyakA kendrIya adhyakSa mahilA pariSada ne| Apane batAyA ki abhI taka lasur3iyA, mAMgaliyA aura pAladA grAmoM meM 3000 pazuoM ko khUsaDA roga se bacAva hetu TIke lagAye gae haiM evaM svAsthya cekaapa karake DIvArmiMga kI davA bhI dI gaI hai sAtha hI 10 meTADora bhUsA diyA gyaa| 21 pAnI pIne kI haudeM jagaha-jagaha para lagAI giiN| DaoN. DI.Ara. pATIla jilA cikitsaka ne batAyA ki isa bImArI se pazu ke khura aura mu~ha gala kara gira jAte haiM aura vaha do dina meM mara jAtA hai| yaha bImArI vizeSakara paMjAba aura ma.pra. meM bahutAyata se phaila gaI hai| mahilA pariSada ne isa bImArI ko rokane kA sarAhanIya kArya kiyA hai| grAmavAsiyoM ko pAnI chAnane kA mahattva batAte hue kapar3e kI thailiyA~, klorina Adi bA~TI gii| sAtha hI kama-se-kama pAnI kA upayoga kaise kiyA jAe evaM svaccha svAsthyavardhaka bhojana se baccoM evaM parivAra ke svAsthya kA khyAla kaise rakhA jAe isakI vistRta jAnakArI dI gii| zrImatI AzA vinAyakA, indaura, ma.pra. -julAI-agasta 2001 jinabhASita 29
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ ikkIsavIM sadI meM jaina saMskRti kA bhaviSya kumAra anekAnta jaina ___ aba taka to yaha baat| zrI kamAra anekAnta jaina kA yaha lekha mahattvapUrNa hai| yaha mizanarI AMdolana prakriyA ke sarvamAnya ho cukI hai ki jaina tahata vikAsa karate cale paramparA utanI hI prAcIna hai| una hetuoM ko udghATita karatA hai jo jaina saMskRti aura samudAya aae| dhana aura sevA ke bahAne jitanI ki vaidik| vizva kI ko hAziye para DAlakara rakhane ke liye uttaradAyI haiN| yadi jaina inhoMne bahutoM ko apanA prAcInatama saMskRtiyoM meM vaidika | saMskRti aura samAja ko vizvasamAja meM sammAnanIya aura bnaayaa| bar3e-bar3e saMskRti tathA zramaNa saMskRti kA anupekSaNIya sthAna banAnA hai to una upAyoM kA avalambana karanA vizvavidyAlayoM, mahAvidyAlayoM, nAma Adara se liyA jAtA hai| | hogA jinakI ora lekhaka ne dhyAna AkRSTa kiyA hai| kaoNnveMTa skUloM ke mAdhyama se saMkhyA meM alpa hone ke bAvajUda lekhaka udIyamAna haiN| unameM jaina samAja aura saMskRti ke aMgrejI aura krizcayeniTI ke jaina saMskRti kI kucha aisI cakra ko vAMchita dizA meM mor3anevAle vicAra janamane kI ananta paira inhoMne bakhUbI jmaae| maulika zAzvata vizeSatAe~ haiM jo inheM bhI dila se sarakArI use Aja taka cirajIvita rakhe sambhAvanAe~ dRSTigocara hotI haiN| yadyapi yaha lekha kaI patra sahayoga isaliye milatA rahA hue hai| na jAne kitane dharma uThate | patrikAoM meM chapa cukA hai, tathApi isameM vyakta vicAra pratyeka ki inake mAdhyama se videzI haiM, naSTa ho jAte haiM kintu zAzvata patrikA ke pAThakoM taka pahu~canA Avazyaka haiN| isa prayojana se mudrA videzoM se sahaja prApta sAmarthya vAle kucha hI hote haiM prastuta lekha ke mahattvapUrNa aMza 'jinabhASita' meM prakAzita kiye hotI hai| musalamAna apanI jinake sAtha uThane aura naSTa hone jA rahe haiN| kaTTarapaMthI AkrAmaka chabi ke kI ghaTanAe~ nahIM hotiiN| ve trikAla calate, voTa baiMka ke calate sthAyI evaM prAsaMgika hote haiN| jaina saMskRti apanI pRthak sattA banAye hue haiN| islAma ko aisI hI eka saMskRti hai| kintu jaba-jaba to pAyeMge ki vizva ke mAnacitra para hamArI | par3hane-par3hAne ke liye bharapUra sarakArI anudAna saMskRti para AkramaNa hue, ise naSTa karane kA bhUmikA eka bindu ke samAna bhI nahIM hai| aba milatA hai| sikkha dharma abhI kucha sau varSa hama carcA kareM jainetara dharmoM kI jo ki jainoM kucakra racA gayA taba-taba aise jaina saMtoM, purAnA hI hai, kintu phira bhI sAhityika, mahApuruSoM, zrAvakoM kA janma huA jinhoMne se kAphI arvAcIna haiN| hama jAnate haiM bauddha, sAMskRtika dRSTi se inakI pahacAna hai| inakA isakI garimA ko kama nahIM hone diyaa| Aja isAI, islAma, sikkha dharma vizva meM apanI dabadabA bhI hai| videzoM meM sabhI starIya aisA lagatA hai ki aise sakSama netAoM kA eka alaga pahacAna banA cuke haiN| bauddhoM kI pustakAlayoM meM inakA starIya sAhitya maujUda abhAva hai jo sampUrNa jaina saMskRti ko sahI nIti Arambha se sApha rahI hai, unheM rAjAzraya hai| vaidikoM kI pahacAna bhI pRthak hai| unakI dizA de skeN| Aja jaina saMskRti, dharma, prApta huA hai, sarakArI sahayoga prApta huA saMskRti, unakA sAhitya sabhI kucha sarakArI darzana para saMkaTa ke bAdala gaharA rahe haiM aura hai aura sabase bar3I bAta unakI zikSA nIti anudAna se palate-pusate haiN| hama patA nahIM kitanI rur3hiyoM, vicAroM kI Arambha se vikasita rhii| bAta cAhe hama isa saMdarbha meM hama jaina saMskRti, saMkIrNatAoM meM jakar3e hue bhagavAna mahAvIra nAlaMdA vizvavidyAlaya kI kara leM yA phira sAhitya aura jaina samAja kI tulanA kara kA 2600vA~ janmotsava manAne kI taiyArI takSazilA vizvavidyAlaya kI, zikSA ke kSetra sakate haiN| binA kisI sarakArI sahAyatA ke, kara rahe haiN| meM Arambha se hI bauddha dharma prasiddha rahA hai| binA voTa baiMka ke, binA kisI hiMsAtmaka bauddha adhika se adhika saMkhyA meM bauddha dharma Aja kA vAtAvaraNa dabAva ke mAtra gine cune vidvAnoM, saMto aura kA adhyayana-adhyApana Arambha se karate Ae choTe se samAja aura usake anudAna ke dvArA yadi hama Aja ke mAhaula kI bAta kareM haiN| yahA~ yaha jijJAsA sahaja hI uThatI hai ki apanI saMskRti, sabhyatA, sAhitya, darzana, to sApha jAhira hai ki 'jisakI lAThI usakI jaba bhagavAna mahAvIra aura mahAtmA buddha kI kalA aura pahacAna ko jIvita rakhane ke lie bhaiMsa' kA mAhaula hai| prazna satya yA jhUTha kA | AcArya paramparA samAnAntara cala rahI thI taba thor3A bahuta jitanA bhI ho sake, puruSArtha kiyA nahIM, pramANikatA yA apramANikatA kA nahIM, jainoM ne bauddhoM ke samakakSa nAlaMdA, takSazilA jAtA hai| kyA yaha kAphI hai? usameM bhI vaNika vakta kI saccAI kA hai| vartamAna paridRzya jaise vizvavidyAlaya sthApita kyoM nahIM kiye? mAnasikatA vidyA ke sAtha kitanA nyAya kara meM saMpradAya/dharma kA adhyAya kholA jAya to AcArya akalaMka deva ko bhI bauddhoM ke yahA~ pAtI hai? yaha sabhI ko patA hai| sAhitya, sAmAjika kalA ke vikAsa ke kSetra mAtra isalie par3hane jAnA par3A ki jainoM ke meM jaina anya kI apekSA kama hI najara AtA jJAna-vijJAna kA koI kendra nahIM thaa| zikSA ke yaha upekSA kyoM? hai| aisA kyoM? isa 'kyoM' kI saccAI ko isa kramika vikAsa kA hI pariNAma hai ki bhale bhArata meM hI janme bauddha, sikkha aura samajhanA AsAna nahIM hai| hama dhArmika pracAra- hI bauddha bhArata se luptaprAya ho gaye, kintu bAhara se Aye IsAI, musalamAna Aja saMkhyA prasAra aura sAhityika utthAna kI carcA kareM | sampUrNa vizva meM phaile hue haiN| IsAI dharma apanI meM kaI gunA hone ke bAda bhI alpasaMkhyaka 30 julAI-agasta 2001 jinabhASita
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ ghoSita haiM, jisakA sabase bar3A lAbha unheM yaha milatA hai ki unakI saMskRti, sAhitya aura kalA ko surakSita rakhane kI jimmevArI sarakAra kI bhI ho jAtI hai| ve sarakArI anudAna se apane dharma ke pracArArtha zikSaNa kendra kholate haiM jinameM koI hastakSepa nahIM kara sktaa| bhArata meM hI janmI, ahiMsA dharma kA pAlana karane vAlI jaina saMskRti, jaina samAja Aja hindU bahusaMkhyaka meM rakhI jAne ke kAraNa gaharI upekSA kA zikAra ho rahI hai| hamArA apanA pRthak koI vajUda hI nahIM hai| hama videzI nahIM haiM, hama hiMsaka nahIM haiM to kyA yaha hamArI kamajorI hai ? isa upekSA kA hama sIdhA sAdA pratyakSa udAharaNa dekheM ki U.G.C. ne Net parIkSA se bar3I hI AsAnI se jaina vidyA evaM prAkRta bhASA kA svataMtra astitva samApta kara diyA thaa| bauddha, sikkha, IsAI, islAma, vaidika inakA viSaya haTA kara dekhte| taba Aga lagane kA Dara rahatA hai| kucha banAnA hogA taba dRSTi ina para jAtI hai| kucha bigAr3anA ho to sIdhA nizAnA prAkRta bhASA evaM jaina vidhAe~ banatI haiN| hama to yaha vicAra karate haiM ki yadi AcArya vidyAnaMdajI na hote to zAyada hI vizvavidyAlaya anudAna Ayoga punaH prAkRta bhASA svataMtra rUpa se sthApita krtaa| hamAre isa darda ko samajhane vAle kitane haiM ? DaoN. maNDana mizrajI ke mAdhyama se AcAryapravara ne prAkRta bhASA ko punaH U.G.C. meM sthApita karAke yaha jo abhUtapUrva kArya kiyA, vidyArthI varga unake isa upakAra kA sadaiva RNI rhegaa| vikAsa binA kaTTaravAda ke saMbhava nahIM hamane jina vikasita dharmoM kI carcA kI unakI isa sthiti kA mukhya kAraNa khojeM / usakA mukhya kAraNa hai kaTTaravAda / kaTTaravAda kA rUDha artha bahuta bigar3a gayA hai| hama ise nakArAtmaka arthoM meM na leN| kaTTaravAda kA artha hai apane dharma, saMskRti aura sAhitya ke prati zraddhApUrNa gahana AsthA upadezoM ko pAlane kI apekSA dravya, kSetra, kAla, bhAva ke yathArtha ko samajhanA hogaa| ina sabhI dharmoM kI pRSThabhUmi meM yaha bhI chipA huA hai| ye sArvajanika utthAna kI bAteM jarUra karate haiM tAki unakI chabi vyApaka bane, kintu ye karate vastutaH svayaM kA hI utthAna haiN| hama samanvaya kI mAnyatA ko lekara cale the kintu itane jyAdA samanvita ho gaye ki hameM hamArI pahacAna banAnA muzkila ho gyaa| hameM samanvaya kA pakSa to lenA hai kintu isa bAta kI sAvadhAnI rakhanI hai ki kahIM hamArA yaha samanvaya vilaya meM parivartita na ho jaaye| alpasaMkhyaka ke prati galataphahamI pichale kucha varSoM meM jainoM ko alpasaMkhyaka banAne kI mA~ga tejI se utthii| kAphI bahasa huI / 'alpasaMkhyaka' zabda ko lekara jainoM ke madhya bhI kucha vahama hue| kucha kahane lage aisA huA to hama pichar3e mAne jAyeMge, kucha ne kahA yaha to ArakSaNa hai, kucha ne kahA hinduoM kI zakti kamajora ho jaayegii| phalata: bAta AyI gaI ho gii| alpasaMkhyaka hone kA matalaba mAtra saMkhyA meM kama hone se hai| saMskRti, sabhyatA, sAhitya kI rakSA binA sarakArI sahayoga ke nahIM hotii| isase sarakArI sahayoga kI gAraMTI rahatI hai| hamAre adhikAra bar3hate haiN| hama jainavidyA aura prAkRta bhASA ko kahIM bhI lAgU karane kI mAMga kara sakate haiN| jainoM meM aise kaI sampradAya hai jo mUrti aura maMdira nahIM mAnate haiM ThIka hai kintu unhIM zrAvakoM ko jainetara mUrtiyA~ aura maMdira banavAne meM karor3oM rupayA lagAte hue maiMne dekhA hai| aise bhakta na to ghara ke raha jAte haiM aura na ghATa ke ye mAtra jaina maMdira aura jaina mUrtiyoM kA darzanapUjana nahIM krte| zeSa sabhI jainetara mUrtiyoM, phoTo kA inake gharoM meM bhaMDAra rahatA hai| sabhI jainetara rAgadveSI devI-devatAoM ke maMdiroM meM jAkara darzana, pUjana, AratI, bhajana ye bahuta hI bhakti bhAva se karate haiN| yaha sahiSNutA nahIM hai, ajJAnatA aura mithyAtva hai| aisA ve hI karate haiM jinheM apane dharma saMskRti ke prati bahumAna nahIM hai yA usakA jJAna nahIM hai, dRr3ha AsthA nahIM hai| hamArI sthiti sabhI ko yaha jJAta hI hogA ki varSa 1993 meM zikAgo meM dvitIya vizvadharma saMsada kA Ayojana huA thaa| hama apanI sthiti kA aMdAjA isI A~kar3e se lagA sakate haiM ki usa vizvadharma saMsada meM mukhya satroM jaise vIDiyo philma prasAraNa, vidvat pariSad, bahusAMskRtika pariveza, saMgharSa aura vizvIkaraNa, vijJAna, vizva kA prArambha aura mAnava kA bhaviSya, vyApAra- kArya sthala meM naitikatA, ikkIsavIM sadI ke pracAra mAdhyama, lalita kalA pradarzana, zArIrika aura mAnasika vyAyAma jaise mahattvapUrNa satroM meM jaina dharma kA pratinidhitva aura bhUmikA zUnya pratizata rahI jabaki ina viSayoM se jaina sAhitya bharA par3A hai| bhASaNa, vyAkhyA- saMgoSThiyoM, janasaMsada, dharma aura hiMsA, pavitra lalita kalA utsava aura pradarzanI satra meM jainoM kI bhAgIdArI 4 pratizata se lekara 7 pratizata taka hI simaTI rhii| isakI vistRta samIkSA DaoN. kastUracaMda kAsalIvAla ke abhinaMdana graMtha meM DaoN. ambara jaina kA mahatvapUrNa Alekha karatA hai| kitane Azarya kI bAta hai ki vizva kI sarvAdhika prAcIna jaina saMskRti apane paricaya ko muhatAja ho gayI ? vAstava meM AvazyakatA hai ki isI ora samaya zakti aura dhana lagAyA jaae| maulikatA ke binA pahacAna muzkila kisI bhI dharma yA samAja kA utkarSa mAtra eka kSetra se nahIM hotaa| jaba sarvavidha unnati hotI hai taba utkarSa hotA hai| adhyAtma, darzana, sAhitya, zikSA kI unnati mahattvapUrNa hai kintu mAtra inase cahuMmukhI vikAsa saMbhava nahIM hama dekheM to pAyeMge ki hamameM maulikatA kA abhAva prAyaH rahA hai| saMgIta ke kSetra meM bhakti rasamaya bhajana prAyaH philmI dhunoM para Azrita haiM, loka pracalita purAne bhajanoM meM apane iSTadevatA kA nAma jor3akara hamane kAma calAyA hai| abhI isakA jvalaMta udAharaNa bhagavAna mahAvIra kI 2600vIM janma jayantI para inDora sTeDiyama, naI dillI meM Ayojita mahotsava samiti ke kAryakrama meM dekhane ko milaa| itane vizAla kAryakrama meM 'maine pAyala jo chamakAbI phira bhI AyA na harajAyI' vAle behUde gIta kI dhuna para jaina bAlAoM ne dhArmika nRtya kiyaa| sApha jAhira hai hamAre pAsa na koI dhArmika zAstrIya nRtyakalA hai na saMgIta kalA / yadi ho bhI to hameM patA nahIM kyoMki usakA pracAra nahIM hai| jaba zabdacetanA aura kalA kI bArIkiyA~ samApta ho jAtI haiN| to dimAga meM apasaMskRti kA kIr3A isI taraha upajatA hai| aisI avasthA meM samAja meM kalA kA vikAsa nahIM ho paataa| koI khuda kI AvAja meM nahIM gAtA, apanI nayI dhuneM sRjita * julAI-agasta 2001 jinabhASita 31
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ nahIM krtaa| pUjana paddhatiyoM se lekara bhajana | unake vidyArthiyoM meM bhI bar3I bhrAmaka dhAraNAe~ / pravacanoM/vidhAnoM ke ho-halle aura dhyAna-yoga taka adhikAMza maMtra, zloka, dhuneM jainetara haiN| yadi isa taraha ke vivaraNa par3he jAveMge to kI phaizanabAjI ke sivAya zaikSaNika stara para paramparAoM se grahaNa karake parivartita kI gayI pazcima kI ruci nakArAtmaka hI hogii| isakA | koI prabhAvI kArya nahIM hue haiN| haiM maulika nahIM haiN| yadi gaharAI se vicAra kareM kAraNa to yaha hai ki hamArA sAhitya adhikAMza aba kyA karanA hai? to hamArI koI vyavasthita zikSA paddhati bhI lekhakoM, vidvAnoM tathA prakAzakoM taka nahIM nahIM rahI yA yUM kaheM, isa para vicAra bhI pahu~cA hai aura jo pahu~cA hai usake paramparAgata AjAdI ke bAda se Aja taka jo huA lagabhaga nahIM ke barAbara kiyA gayA hai| nayA nirUpaNa ke AdhAra para hI unakI aisI dhAraNAe~ vaha pahalI aura dUsarI pIr3hI ne kiyaa| prazna hai to bhautika pIr3hI kyA race? prAcIna maulikatA banI haiN| ina vivaraNoM se vidvAnoM ke adhyayana aba hameM kyA karanA hai? nayI pIr3hI ko yaha ko sa~bhAlanA, surakSita rakhanA bhI use jhaMjhaTa | kI ekAMgitA bhI prakaTa hotI hai|... inake bAgaDora sa~bhAlanI hogii| pichalI pIr3hI ne kucha dikhane lagane lagA hai| adhyayana se mujhe aisA bhI lagA ki videzoM diyA use apanAnA hogA, jo bhUleM kI unheM haTAnA hogaa| aba ikkIsavIM sadI meM tarAjU meM kiye jAne vAle pravacana prasAraNoM se pazcima videzoM meM jaina dharma kA saca jagata prAyaH achUtA hI rahA hai| 'sevana ko chor3akara kalama dhAraNa karanI hogii| hisAba pichale kucha dazakoM meM bahuta zora huA sisTamsa Apha iMDiyana philosophI' aura 'dI likhane kI jagaha itihAsa likhanA hogaa| ki jainadharma kA pracAra-prasAra videzoM meM khUba varlDa rilijayansa rIDara (raTalaja)' jaisI ekajuTa hokara yuga ke anurUpa apanI prastuti huA hai| kintu yaha pracAra mUlataH vahA~ para aneka pustakoM meM jaina dharma kA vivaraNa hI nahIM denI hogI tabhI ikkIsavIM zatAbdI sArthaka nivAsa kara rahe bhAratIya jainoM ke madhya taka hai| hA~, sikkhadharma kA vivaraNa prAyaH sabhI meM hogI aura jaina saMskRti kA vajUda baca hI sImita rhaa| jaina gajaTa 2 disambara, 99 hai, unakA sAhitya bhI sabhI sthAnoM para paayegaa| meM pro. nandalAla jaina, rIvA kA prakAzita eka dikhaa|" isa prakAra lekhaka ne aise kaI tathya aba bhI na sa~bhaleMge to miTa jAyeMge khuda hI, mahattvapUrNa Alekha isI viSaya ko batalAtA ujAgara kiye haiM jinase yaha patA lagatA hai ki dAstA~ taka bhI na hogI hamArI dAstAnoM meN| hai| ve likhate haiM ki "jaina dharma ke viSaya meM, videzoM meM bhAratIya jainoM kI tarapha se jaina vizvabhAratI vizvavidyAlaya pazcimI vidvAnoM meM (kucha ko chor3akara), tathA lADanUM -341306 (rAja.) pratiSThAcArya paM. gulAbacandra jI puSpa kA akhila bhAratIya sammAna kazreSTha bhAtaSThAcAryoM ] bhI inakA ta kara pra bhagavAn mahAvIra svAmI ke 2600veM | paramparA hameM kevalI bhagavantoM ke mAdhyama se / gyaa| lagabhaga pA~ca ghaNTe taka cale isa bhavya janma mahotsava ke pAvana prasaMga para dillI ke | milI jise vidvAnoM ne sarala bhASA meM samAja | kAryakrama kA saphala saMcAlana abhinandana grantha nikaTavartI atizaya kSetra bar3AgA~va (khekar3A) | ko pradAna kiyaa| paM. 'puSpa' niHspRhI, vratI, | ke saMyojaka-sampAdaka DaoN. bhAgacandra jaina meM Ayojita bhavya samAroha meM vikhyAta anuzAsita evaM caritra ke prati jAgaruka, zreSTha | 'bhAgendu' ne kiyaa| vidvAn pratiSThAcArya paM. gulAbacandra jI jaina | vidvAna haiN| anya pratiSThAcAryoM evaM vidvAnoM ko sammAna samAroha kI adhyakSatA zrI 'puSpa' ko svarNaprazasti, zAla, zrIphala, evaM | bhI inakA anukaraNa karanA caahie| dharmacandra jaina (prIta bihAra) ne kii| abhinandana| pagar3Ibandhana se sammAnita kara 'pratiSThA samAroha ke mukhya atithi zrI zAnti grantha kA lokArpaNa zrI rAjendra kumAra jaina ratnAkara' kI upAdhi se alaMkRta kiyA gyaa| kumAra jaina (AI.pI.esa.) upamahAnirIkSaka (zAlImAra bAga) ke dvArA sampanna huaa| isa avasara para zrI 'puSpa' jI ke sAtha unakI (esa.pI.jI.) ne kahA ki 'puSpa' jI kA samAgata manISiyoM aura atithiyoM kA sammAna dharmapatnI zrImatI rAmabAIjI ko bhI sammAnita sammAna jJAna kA sammAna hai| viSamatAoM ke svAgatAdhyakSa zrIcandra jaina, cAvala vAle, kiyA gyaa| bIca aDiga rahanA unakI viziSTatA hai| isa mujaphpharanagara ke sAtha-sAtha akhila bhAratIya vidvat saparyA kA yaha anUThA samAroha | avasara para zrI DI.TI. bArDe (AI.pI.esa.) abhinandana samAroha samiti ke adhyakSa zrI sarAkoddhAraka santa upAdhyAyaratna zrI jJAnasA- | bhI upasthita the| isa avasara para 'puSpa' jI bAbUlAla pahAr3e, haidarAbAda, mahAmaMtrI zrI gara jI muni mahArAja ke sasaMgha sAnnidhya meM | ke vyaktitva, vaiduSya aura kartRtva ko ujAgara camanalAla jaina rAjasthalI, kAryAdhyakSa zrI sampanna huaa| karane vAlA 800 pRSTha kA vizAla abhina kapUracandra ghuvArA evaM anya sadasyoM ne kiyaa| samAroha meM akhila bhAratIya vidvat | |ndana grantha 'puSpAJjali' bhI samarpita kiyA vidvat saparyA ke isa anupama kAryakrama ko pariSad aura zAstrI pariSad ke lagabhaga 300 gyaa| bIca-bIca meM saMgIta kI rasa mAdhurI se bhAvakhyAtiprApta vidvAnoM, hajAroM gaNyamAnya nAga- samAroha meM bAlabrahmacArI zrI jayakumAra vibhora kiyA ahiMsA myujikala grUpa, TIkarikoM evaM zatAdhika saMsthAoM ne paM. 'puSpa' | 'nizAnta' jI ko akhila bhAratIya samAja magar3ha ke zrI DI.ke. jaina aura unake sAthiyoM jI ko sammAnita kiyaa| upAdhyAya zrI ne paM. | kI ora se 'pratiSThAcArya' pada para pratiSThita 'puSpa' jI ko AzISa dete hue kahA ki zruta | kara prazasti samarpita kara sammAnita kiyA 32 julAI-agasta 2001 jinabhASita
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyaMgya doSAropaNa kA khela zikharacandra jaina kara pAne khala vAchita lA se merA viphalatA kA doSa kisake zrI zikharacandra jI jaina peze se iMjIniyara haiN| bhilAI doSAropaNa ke khela meM kisI niyama kA sira mar3ha diyA jAya, yaha samasyA, pAlana hogA athavA koI AcArasTIla plAMTa ke mahAprabaMdhaka pada se hAla hI meM sevAnivRtta AdamI ke sAmane, sRSTi ke prArambha se saMhitA mAnI jAyegI, aisA socanA hI rahI hai| yahA~ viphalatA se merA hue haiN| abhiruci zurU se hI sAhityika rahI hai| vyaMgyalekhana bhI nAdAnI hogii| Azaya na kevala vAMchita lakSya prApta meM inheM viziSTa dakSatA hAsila hai| 'saritA', 'muktA' Adi vidita ho ki yaha khela na kara pAne se hai, balki kie gae prasiddha patrikAoM meM inake vyaMgya prakAzita ho cuke haiN| mere sarvavyApI hai, bahu-AyAmI hai| aMtakisI kArya yA prayatna ke apriya | vizeSa Agraha se 'jinabhASita' ke lie niyamita rUpa se rrASTrIya stara para bhI khelA jAtA hai aura pariNAma se bhI hai| doSAropaNa se merA likha rahe haiN| prastuta vyaMgya isI kI agalI kar3I hai| aMtarrAjyIya stara para bhii| deza ke tAtparya na kevala eka kI asaphalatA doSAropaNa AnandAnubhUti karAne vAlA mahattvapUrNa khela hai| andara yaha khela na kevala rAjyoM ke ke lie dUsare ko doSI ThaharA dene se isa vyaMgya ko par3hakara yadi Apa cAheM to apanI anubhUtiyoM bIca balki zaharoM, nagaroM, kasboM aura hai, balki aisA kara, baca nikalate ke bhaNDAra se doSAropaNa ke kucha aura udAharaNa hameM preSita | gA~voM ke bIca bhI khelA jAtA hai| hae, paramAnanda kI anubhUti prApta / kara sakate haiN| bhaugolika sImAoM ke pare, yaha khela karane se bhI hai| prakaTa hai ki aisA kara vibhinna dharmoM, sampradAyoM, jAtiyoM, pAnA sahaja nahIM hai| vizeSakara taba, jabaki anya / mazkila hai| para zanaiH-zanaiH jyAdA se jyAdA / kunaboM, puruSoM, mahilAoM, pati-patnI, bApaloga bhI catura hote jA rahe haiN| vastutaH vo ho / loga isa paddhati ko apanA kara prasanna hone lage | beToM Adi ke bIca samAna rUpa se priya hai aura hI gae haiM aura isa kAraNa yaha samasyA aba aura aura isa taraha eka-dUsare para doSAropaNa kA khela | bilA-nAgA khelA jAtA hai| bhI jaTila ho gaI hai| pracalana meM aayaa| isa khela meM kuztI pratiyogitA kI taraha pahale aisA nahIM thaa| mAnava-sabhyatA kI kahate haiM ki saphalatA kA zreya lene, logoM ekala athavA kabaDDI kI taraha sAmUhika bhAgIdArI Arambhika avasthA meM loga bahuta thor3e meM hI saMtuSTa kI lAina laga jAtI hai, para viphalatA kA bojha ho sakatI hai| eka vyakti eka samUha se bhir3a ho jAyA karate the| masalana, mAnava-jAti kI uThAne koI Age nahIM aataa| isake liye jaba sakatA hai athavA pUrA samUha eka vyakti ke pIche utpatti tathA isake phalasvarUpa, kAlAMtara meM AvazyakatA hotI hai, jA~ca Ayoga kA gaThana | par3a sakatA hai| samUha meM khilAr3iyoM kI saMkhyA upaje bavaMDara ke lie, jo ki abhI taka thamA | karanA hotA hai, jo ki anaginata baiThakeM, aneka | para bhI koI pAbaMdI nahIM hai| prAdezika stara kA nahIM hai, kevala varjita phala ko doSa dekara hI loga avadhi-vistAra tathA kAphI mazakkata ke bAda koI adanA-sA rAjanItika dala, rASTrIya stara ke saMtuSTa hokara raha gye| bhAgya, jise na kabhI kisI yaha to patA lagA detA hai ki doSI kauna nahIM | kisI vizAla rAjanItika dala para nirbhaya ho ne dekhA na jAnA, yugoM-yugoM taka, viphalatA ke hai para bahudhA yaha nahIM batalA pAtA ki doSI kauna doSAropaNa kara sakatA hai| bar3e dala to, khaira, choTe lie doSI ThaharA die jAne kA uttaradAyitva bhalI- hai! doSI khojane hetu jA~ca Ayoga kA gaThana, daloM ko, agara ve unake gaThabaMdhana meM nahIM haiM to, bhA~ti nibhAtA rahA hai| eka ahama yuddha meM karArI sarvaprathama kaba huA, yaha turaMta batalA pAnA to hikArata kI najara se dekhate hI haiN| hAra ke lie, eka adane se ghor3e kI mAmUlI-sI | mere lie saMbhava nahIM hai, zodha karanA hogA, para jJAtavya hai ki hamAre deza ke eka samaya nAla ke na hone ko hI doSI mAnakara saMtoSa kara aisA lagatA hai ki isakA saMbaMdha, zAsana meM liyA gyaa| isa taraha, kaI-eka adRzya athavA ke prasiddha rAjanItika dala ke sadasya evaM adhyakSa prajAtAMtrika praNAlI ke AvirbhAva se rahA hogaa| nirjIva vastue~, eka lambe arase taka, AdamI jisameM aba kevala eka hI sadasya zeSa hai usa kyoMki isa praNAlI meM kisI kRtya athavA nirNaya ko, asaphalatA kI pIr3A se rAhata dilAne kA doSAropaNa ke khela meM sabase kuzala khilAr3I mAne ke lie kisI eka vyakti ko uttaradAyI ThaharAnA kArya saphalatApUrvaka karatI rahIM aura AdamI jAte haiN| vaha kabhI bhI, kisI para bhI, kisI bhI sahaja nahIM hotaa| sabakI sAmUhika jimmedArI bAkAyadA inase saMtuSTa hotA rhaa| prakAra kA doSAropaNa bekhaTake kara jAte haiM aura mAnI jAtI hai| isa bAta se aisA bhI AbhAsita lekina yaha sthiti zAzvata nahIM rhii| hotA hai ki vastutaH prajAtaMtra kI sthApanA kA aisA karate hue acchI-bhalI calatI huI sarakAra kAraNa ki AdamI hara kSetra meM niraMtara anusaMdhAna uddezya hI yaha rahA hogA ki zAsana athavA ko girAne kI kSamatA rakhate haiN| eka rAjanItika karate hue, AnaMda prApti ke nae-nae tarIke | rAjanIti meM lie gae nirNaya ke lie kisI eka dala ne to cunAva meM apanI hAra ke liye sIdhe khojatA rahA tathA apane jIvana ko adhika se vyakti ko doSI na ThaharAyA jAe tathA kama se| cunAva Ayoga ko hI doSI karAra diyaa| katipaya adhika sukhamaya banAne kA prayAsa karatA rhaa| kama ina kSetroM meM to vyaktigata doSAropaNa se bacA rAjanItika daloM ke sadasya, apane hI gola-poSTa yadyapi zAstroM meM isa bAta kA spaSTa ullekha kara jaae| isa taraha khela ko kucha aura jaTila banAte para gola karate hue pAye jAte haiN| isa taraha, isa diyA gayA thA ki saMsAra meM sukha hai hI nahIM, phira hue isake niyama aura AcAra-saMhitA ke nirmANa khela meM, sabhI rAjanItika daloM kI sakriya bhAlAga, rata satalanikAlanakamAphika, yana- | kA prayatna bhI kiyA gyaa| bhAgIdArI ke udAharaNa aparimita haiN| Apa yadi kena-prakAreNa AhlAdita ho lene ke avasara para prayatna koI kitanA hI kara le, niyamoM cAheM to apanI pasaMda ke kucha aura udAharaNa yahA~ talAzana ma laga raha Ara isa prakriyA meM kaba, | aura AcAra-saMhitAoM se AdamI kA vaise bhI | jor3a kara isa lekha ko aura Age baDhA sakate kisane. apanI asaphalatA kA doSa kisI aura | chattIsa kA A~kaDA hai| sabase jyAdA AnaMda. | haiN| maiM basa yahIM virAma lgaa| ke sira mar3ha diyA aura phira use tilamilAte hue | AdamI ko, niyama tor3ane aura AcAra-saMhitA 7/56-e, neharU nagara (pazcima), bhilAI dekha kara Ananda kA anubhava kara liyA, kahanA | kA ullaMghana karane meM hI AtA hai| ataH (durga) chattIsagar3ha-490020 -julAI-agasta 2001 jinabhASita 33
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAlavArtA eka vRkSa kI antarvedanA zuddhAtmaprakAza jaina, prAkRtAcArya . jeTha mAha kI dupaharI thii| sira para sUrya / sunakara apane gantavya ke liye vilamba karate | atIva pIr3A se karAha utthaa| apane aMgoM ko Aga ke gole kI bhA~ti tapa rahA thaa| pasIne | ho? cale jAo apane gantavya kI ora | kaTate dekhakara usakI A~khoM meM khUna utara ke kAraNa sAre kapar3e badana para cipaka gaye the| anythaa...|' AyA para kyA kara sakatA thA vaha nirupaay| mAthe se nirantara pasInA cU rahA thaa| maiM kAphI maiM vRkSa kI bAta bIca meM hI kATakara kabhI pyAsa lagatI to yahA~ kauna use pAnI thaka gayA thaa| eka to lambA saphara aura dUsare bolA- 'vRkSarAja, kyoM mujhe saMvedanAzUnya pilAne AtA? isa prakAra kSudhA-tRSA sahate bhUkha bhI joroM kI laga AI thii| maiMne socA banAte ho? kyoM mere manuSyatva ko lajjita hue daiva ke bharose vaha dhIre-dhIre bar3hane lgaa| aba kahIM para thor3A vizrAma kara liyA jaaye| karanA cAhate ho? vaha manuSya hI kyA jo dUsaroM vahI paudhA Aja tumhAre sAmane itane vizAla kucha dUra jAne para mArga meM eka ghanA vRkSa dikhAI ke duHkhoM ko nahIM ba~TAye? maiM tumhArI dardakathA rUpa meM phailA huA hai|' diyaa| maiM vRkSa ke pAsa jAkara apane ghor3e se sunane ko Atura huuN|' maiM DabaDabAye netroM se usakI ora utraa| use thor3A cArA-pAnI dekara sahalAyA 'kyA tuma merA dukha dUra kara bhI dekhatA rahA aura vRkSa ne Age kahanA prAraMbha aura sustAne ke liye eka ora bA~dha diyaa| | pAoge?' vRkSa kA kathana thaa| kiyA- 'isa prakAra kucha dina bIte, mahIne bIte maiMne bhI apanI poTalI kholI aura khAnA 'hA~, maiM tumheM vacana detA hU~ ki apanI aura kaI varSa gujara gye| maiM kAphI kaSToM ko khaayaa| bAvar3I kA zItala jala pIkara bahuta sAmarthya ke anusAra maiM tumhArA dukhar3A dUra sahatA huA kizora huaa| kabhI isa mArga se rAhata milii| vizrAma ke liye kucha samaya vRkSa | kruuNgaa| maiM tumhArI antarvedanA jAnane ke liye | U~Ta gujaratA to vaha apanI lambI gardana ko ke nIce leTA ki na mAlUma kaba merI A~kheM | sannaddha huuN|' U~cA karake merI TahaniyoM ko berahamI se laga gaIM aura maiM svapnaloka meM vicarane lgaa| to suno|' vRkSa apanI vedanAbharI kathA | tor3akara cabA kara khA jAtA thaa| koI pathika sapane meM dekhatA hU~ ki maiM jisa vRkSa | sunAne lagA apane pazuoM ke AhAra ke liye merI DAliyoM ke nIce soyA thA vahI vRkSa mujhase bAteM kara 'pathika! barasAta kI Rtu thii| varSoM ko kulhAr3I ke tIkSNa prahAra se kATakara le rahA hai| vRkSa ne pUchA- 'rAhagIra! kahA~ se Aye pahale isI bhUmi para eka choTA sA aMkura phUTA jAtA thaa| bahuta samaya bItane para vApasa mere ho aura kahA~ jA rahe ho?' maiMne uttara diyA- aura dhIre-dhIre usameM koMpaleM nikalane lgiiN| ghAva bharate the aura maiM punaH lahalahAne lgtaa| 'rAjasthAna prAnta ke karaulI jile ke vaha nanhA sA paudhA sArA samaya apanI nanhIM- kisI dina eka vAnara-samUha Akara mere zarIra gur3hAcandrajI nAma ke eka choTe se kasbe se nanhIM A~khoM se sRSTi ko nihArA karatA thaa| para uchala-kUda karane lgaa| merI DAliyoM ko calA A rahA hU~ aura indraprastha kI ora jA vaha akelA hI cupacApa yahA~ sRSTi ke raMgamaMca jora se jhakajhorane lagA, parantu una duSTa vAnaroM rahA huuN|' vRkSa bolA- 'pathika! tuma grISma ke | para hone vAle kriyAkalApoM ko zAntabhAva se ne merI pIr3A kI ora jarA bhI dhyAna nahIM diyaa| Atapa se bacane ke liye merI chAyA tale dekhatA rahatA thaa| kabhI joroM kI havA calatI apitu unhoMne jI bharakara mastI kI, jisase vizrAma karane baiThe ho, para yaha bhI kabhI socA | thI to vaha bhUmi para citta hokara so jAtA thaa| mere bahuta sAre patte jamIna para gira gye| kabhI ki maiM isa Atapa se bacane ke liye kahA~ dinabhara sUrya kI dhUpa meM tapatA rahatA thaa| zIta ke kAraNa pAlA par3A to mere sAre patte jAkara vizrAma karU~? kyA maiM bhI kahIM jA | prakRti kI kaThora pravRtti se usakA komala jIrNa-zIrNa ho gaye aura kabhI teja garmI ke sakatA hU~? kyA mere paira haiM?' maiMne vRkSa para | gAta murajhA jAtA thaa| kAraNa sAre patte sUkha gye| maiM pyAsa se eka sahAnubhUtipUrNa najara ddaalii| vRkSa ne kahA eka dina kisI naTakhaTa bAlaka ne usa vyAkula ho jAtA thA, parantu yahA~ merI kauna - 'kyA tuma merI vedanA samajhate ho? kyA paudhe ke aneka patte lakar3I kI mAra se girA sunane vAlA thA? Akhira daiva ke dvArA rakSita maiM kisI se merI vedanA kaha bhI sakatA hU~? diye the| becArA paudhA A~suoM se bhIga gyaa| maiM itanA bar3A huaa| yadi maiM kisI se kahU~ bhI to kauna merI itanA hI nahIM, eka bAra AkAza se oloM vasantaRtu kA samaya A gayA thaa| maiM sunegA?' maiMne taruvara ko dhairya ba~dhAte hue kahA kI bauchAreM AIM taba vaha paudhA besudha hokara | pUrI taraha mastI meM jhUma rahA thaa| merA harA- 'he taruvara! tuma kyoM itane vyathita hote ho? lar3akhar3Ate hue aceta ho gyaa| kAphI samaya bharA zarIra prAtaHkAlIna sUrya kI AbhA meM tumheM kyA kaSTa hai? jarA mujhe bhI to sunAo bAda usake jakhma bhare aura kucha svastha huA damaka rahA thaa| maiM bahuta khuza hokara gAnA gA apanI dukhabharI khaanii| maiM sunU~gA tumhArI taba phira se apane Apako sa~bhAlA, para abhI rahA thA, para abhI mere bhAgya meM bahuta duHkha pIr3A ko| bolo, tumheM kyA kaSTa hai?' usakA durbhAgya soyA na thaa| eka dina isI dekhanA bAkI thaa| isa taraha mere kucha dina bhI vRkSa ne eka lambI Aha bharI aura | mArga para jAtI huI eka gAya ne usa paudhe kI caina se na bIte the ki phira eka vipadA A bolA- 'pathika! kyoM vyartha merA dukhar3A | kucha TahaniyoM ko cabA ddaalaa| becArA paudhA | khar3I huii| eka duSTa nirdayI aura pApI manuSya 34 julAI-agasta 2001 jinabhASita
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ eka bar3A bhArI kulhAr3A apane kaMdhe para rakhakara mere Upara car3ha gayA aura mere eka bar3e hisse ko kATane ke liye tejI se mujha para prahAra karane lgaa| mere duHkha kA pArAvAra nahIM rahA / maiM burI taraha cIkhatA rahA, cillAtA rhaa| karAhane lgaa| A~sU girAye gir3agir3AyA, parantu usane merI eka nahIM sunI aura mere zarIra para eka gaharA ghAva banA diyaa| phira vaha thaka jAne para khAnA khAne ke liye apane ghara calA gayA aura vApasa Akara mujha para prahAra karane lgaa| maiM tar3aphane lgaa| maiM machalI kI taraha chaTapaTAtA rhaa| Akhira merA eka bar3A bhArI hissA usane kATakara jamIna para girA diyaa|' vRkSa kI duHkhabharI kahAnI sunakara merI A~kheM barasane lgii| merA kaMTha avaruddha ho gyaa| mujhameM usa ke prati asIma sahAnubhUti kA bhAva jAgA / maiMne vRkSa ko aneka prakAra se DhADhasa ba~dhAyA aura kahA ki 'suno! aba maiM apanA sArA jIvana tumhArI rakSA aura surakSA meM samarpita kara duuNgaa| maiM svayaM to kisI vRkSa ko pIr3A pahuMcAU~gA hI nahIM aura anya logoM ko bhI tumhArI rakSA karane ke liye prerita kruuNgaa| maiM Aja se pratidina naye-naye paudhe lgaauuNgaa| maiM aba tumhAre uddhAra saMbaMdhI kArya kruuNgaa| maiM tumhAre uddhAra saMbaMdhI lekha likhuuNgaa| isase saMbaMdhita vyAkhyAna dU~gA / pUrva prasiddha vaijJAnika DaoN. jagadIzacandra vasu ne bhI yaha siddha kiyA hai ki tuma eka bhautika piNDa mAtra nahIM ho, apitu sajIva saMvedanazIla cetana prANI ho / unake bhI pUrva hamAre AcAryoM, RSiyoM evaM muniyoM ne aneka dharmagranthoM aura purANoM meM tumako cetana prANI kahA hai aura tumhArI rakSA evaM dayA sambandhI upadeza bhI sthAna-sthAna para diyA hai, parantu Aja isa vijJAna ke yuga meM logoM ne usa upadeza ko bhulA diyA hai, para aba vijJAna bhI tumhAre sAtha hai| vijJAna ne tumheM jIva siddha kara diyA hai| maiM tumhArI samRddhi ke liye janajAgaraNa kA abhiyAna claauuNgaa| mujhe AzA hai ki loga merI bAta ko suneMge aura smjheNge| aba tumhAre duHkha bahuta dina nahIM rheNge|' vRkSa ke cehare para dhImI sI muskAna phUTa pdd'ii| vaha khuza najara A rahA thaa| tabhI merI nidrA TUTa gaI maiM apane vacanoM ke prati saMkalpabaddha thaa| maiM uThA aura apane ghor3e para baiThakara apane gantavya kI ora cala diyaa| 149-e, kaTavAriyA sarAya, naI dallI- 110016 prArthanA gIta vIra prabhu kI hama saMtAna hamako bananA hai bhagavAna // Teka // satya ahiMsA inakA gAna jIva satAnA duHkha kI khaan| vIra prabhu kI...... nizi bhojana meM hiMsA jAna pAnI pInA pahale chAna kavitA jinadarzana kA rakhanA dhyAna vIra prabhu kI...... isase banate saba bhagavAna vIra prabhu kI NamokAra kA karanA dhyAna deha AtmA pRthak jAna hara mAnava kI isameM zAna vIra prabhu kI. 'nirNaya' bananA tuma bhagavAna vIra prabhu kI...... zAkAhAra cAhie RSabha samaiyA 'jalaja' tana bhI zAkAhAra cAhie, mana bhI zAkAhAra cAhie, ina pravRttiyoM ke poSaNa ko dhana bhI zAkAhAra caahie| " muni zrI nirNayasAgara sabako jIne kI abhilASA, marane ko kisakA mana cAhe, jalacara- nabhacara - thalacara sabako, jIne kA adhikAra caahie| kA~Te kI bhI cubhana agara ho, mUka asahAya prANiyoM ko phira mana ke taMtu hila jAte haiM, kyoM painI talavAra cAhie? eka tarapha rasadhAra dayA kI, eka tarapha hiMsA kA lAvA, bolo sarasa phuhAra cAhie, yA jalate aMgAra cAhie? aisA koI dharma nahIM hai, jisakI nIMva rahI ho barbara, prabala vAsanA kI tRpti ko, basa jhUThA AdhAra caahie| manuja janma se zAkAhArI, usakI yaha kaisI lAcArI, udara banA DAlA kyoM maraghaTa, isakA soca vicAra caahie| nikhAra bhavana, kaTArA bAjAra, sAgara (ma.pra.) * julAI-3 I-agasta 2001 jinabhASita 35
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ rASTrIya janagaNanA meM jaina samudAya - sureza jaina, AI.e.esa. madhyapradeza sarakAra dvArA jaina samudAya ko 29 maI 2001 se alpasaMkhyaka samudAya ke rUpa meM adhisUcita kiyA jA cukA hai| bhArata sarakAra ke gRhamaMtrAlaya ke AdezAnusAra bhAratIya janagaNanA meM jaina samudAya kI janagaNanA anya alpasaMkhyaka samudAyoM musalamAna, IsAI, sikkha, bauddha evaM pArasI samudAyoM kI bhA~ti svataMtra rUpa se kI jAtI hai| svataMtratA ke pazcAt 1961 se 1991 taka kI jaina samudAya kI janagaNanA kI pUrNa jAnakArI upalabdha hai| 2001 meM saMkalita janagaNanA kI jAnakArI kA adhyayana, vivecana evaM prakAzana zIghra kiye jAne kI saMbhAvanA hai| bhArata kI janagaNanA ke anusAra jaina samudAya kI janasaMkhyA varSa 1961 se 1991 taka nimnAnusAra rahI hai lAkhoM meM varSa yoga grAmINa nagarIya pratizata vyakti | mahilA | vyakti puruSa mahilA vyakti | puruSa | mahilA | vRddhi 1961 20.27 1971 26.04 13.42 | 12.61 | 10.46 5.23 | 5.22 | 15.58 | 8.18 | 7.39 28.48 1981 32.06 16.51 15.54 1991 133.52 17.22 16.29 | 9.97 | 5.05 4.92 23.54 12.17 11.37] 4.57 madhyapradeza meM jaina samudAya kI janagaNanA varSa 1961 meM 1991 taka nimnAMkita rahI hai- varSa 1991 meM grAmINa kSetra 10.68 pratizata RNAtmaka vRddhi huI hai| isase spaSTa hai ki jaina samAja prAmoM se nagaroM meM sthAnAMtarita hotA jA rahA hai| lAkhoM meM yoga grAmINa nagarIya pratizata vyakti | mahilA | vyakti | puruSa | mahilA | vyakti puruSa / mahilA vRddhi varSa puruSa .533 .676 1916 1971 1981 1991 2.47 3.45 4.44 4.90 1.30 1.80 2.32 2.55 1.17 1.64 2.12 | 2.35 1.03 | 1.30 1.43 1.28 .496 .626 .688 .612 1.44 2.14 3.01 | 3.62 .772 .675 1.12 1.02 39.24 1.57 | 1.43 | 28.90 1.88 | 1.73 | 10.20 .744 .668 varSa 1981 evaM varSa 1991 kI janagaNanA ke anusAra sampUrNa bhArata meM jaina.samAja kI janasaMkhyA kramazaH 32.06 lAkha evaM 33.52 lAkha hai| saMbaMdhita dazAbdi meM vRddhi 4.57 pratizata huI hai| __ varSa 1991 kI janagaNanA ke anusAra nimnAMkita pradezoM meM jaina samAja kI janasaMkhyA pratyeka pradeza ke sAmane ullikhita kI jA rahI hai - sa.kra. rAjya kA nAma janasaMkhyA (lAkha meM) mahArASTra 09.65 rAjasthAna 05.63 gujarAta 04.91 madhyapradeza 04.90 karnATaka 03.26 uttarapradeza 01.76 . dillI 00.95 madhyapradeza meM varSa 1981 tathA 1991 meM jaina samAja kI janasaMkhyA kramazaH 4.45 evaM 4.90 lAkha rahI hai| isa dazAbdi meM rAjya kI ausata janasaMkhyA vRddhi dara 27 pratizata kI tulanA meM jaina samAja kI janasaMkhyA vRddhi dara kevala 10 pratizata rahI hai| yaha tathya niHsaMdeha pramANita karatA hai ki jaina samAja ne saMyama evaM brahmacarya para AdhArita prAkRtika upAya evaM parivAra niyojana ke saghana kRtrima upAya apanAkara rASTrIya kAryakrama kI saphalatA meM sarAhanIya yogadAna kiyA hai| anya alpasaMkhyaka samAjoM meM se kramazaH muslima 31 pratizata, IsAI 24 36 julAI-agasta 2001 jinabhASita -
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratizata bauddha 188 pratizata evaM sikkha samAja meM 13 pratizata kI vRddhi huI hai| madhyapradeza meM jaina samAja kA sarvAdhika ghanatva sAgara, iMdaura, jabalapura, maMdasaura evaM ratalAma jiloM meM hai| ina jiloM kI kula janasaMkhyA se jaina samAja kI janasaMkhyA kI tulanA karane para sAgara jile meM jaina samAja kI janasaMkhyA 3 pratizata, iMdaura jile meM 2.3 pratizata, jabalapura jile meM 1.1 pratizata, maMdasaura jile meM 2 pratizata evaM ratalAma jile meM 2.7 pratizata hai| ina jiloM meM jaina samAja kI kula janasaMkhyA kramazaH 48,000, 42,000, 30,000, 30,000 evaM 26,000 hai| madhyapradeza ke jiloM meM nyUnatama jaina samAja sIdhI jile meM 114 evaM datiyA jile meM 353 hai| sIdhI kI janasaMkhyA meM 1981 se 1991 meM koI vRddhi nahIM haI hai| yahA~ kI janasaMkhyA Azcaryajanaka rUpa se 1981 tathA 1991 se 114 rahI hai| bAlAghATa jile meM ina dasa varSoM meM kevala 0.6 pratizata kI vRddhi huI hai| yahA~ yaha ullekhanIya hai ki hozaMgAbAda jile tathA rAjagar3ha jile meM isa dazAbdi meM jaina samAja kI janasaMkhyA kramazaH 5 pratizata evaM 4 pratizata kama huI hai| sIdhI, rIvA evaM bAlAghATa jile meM varSa 1991 meM jaina samAja kI janasaMkhyA kramazaH 114, 547 evaM 4,007 rahI hai| jaina samAja kI janasaMkhyA meM isa dazAbdi meM sarvAdhika vRddhi dara bhopAla meM 38 pratizata tathA saragujA meM 36 pratizata rahI hai| bhopAla tathA saragujA kI varSa 1991 kI janasaMkhyA kramazaH 15,000 evaM 1,300 rahI hai| pradeza kI rAjadhAnI hone ke kAraNa bhopAla nagara meM jaina samAja kI janasaMkhyA meM satata vRddhi ho rahI hai| Adarza kathA mana ke bhUta yazapAla jaina eka bAra eka nyAyAdhIza kI adAlata meM eka mAmalA peza huaa| eka AdamI ne dUsare AdamI kI ora saMketa karate hue kahA, "isane merA sira phor3a diyA hai| " dUsare ne pahale kI ora izArA karake kahA, "isane merA sira phor3a diyA hai| " "tuma donoM ne eka-dUsare ke sira nyAyAdhIza ne donoM kI bAta sunI aura pUchA, phor3a DAle, Akhira isakA kAraNa kyA hai ?" eka ne kahA, "hama donoM dosta the| maiMne ise eka dina batAyA ki maiM eka kheta kharIda rahA huuN| isane kahA, maiM eka bhaiMsa kharIda rahA huuN| maiMne ise samajhAyA ki tU bhaiMsa mata khriid| para yaha nahIM maanaa| bolA, maiM to kharIdU~gA aura jarUra khriiduuNgaa|" - isa para dUsare ne kahA, "maiMne isase Agraha kiyA ki tU kheta mata kharIda meM bhaiMsa kharIdane kA taya kara cukA huuN| para isane merI bAta nahIM sunii| " nyAyAdhIza ne pahale AdamI se pUchA, "tumane ise bhaiMsa kharIdane ko kyoM rokA?" vaha bolA, "dekhiye, sAhaba, maiM apane kheta meM anAja botA, phasala ugatI aura tabhI isakI bhaiMsa kheta meM ghusa AtI aura phasala ko khA jAtI / merA kitanA nukasAna ho jaataa|" nyAyAdhIza ne dUsare se pUchA, "tumane ise kheta na kharIdane ko kyoM kahA?" usane javAba diyA, "kheta meM phasala ugatI to merI bhaiMsa use dekhakara lalacAtI aura khAne pahu~ca jAtI / jAnavara jAnavara hai sAhaba, maiM hara ghar3I usake sira para thor3e khar3A rhtaa|" nyAyAdhIza ne pUchA, "tumhArA kheta kahA~ hai ? aura tumhArI bhaiMsa kahA~ hai?" na kahIM kheta thA, na kahIM bhaiMsa thii| nyAyAdhIza ne ha~sakara kahA, "bhale Adamiyo, tumane eka-dUsare ke sira phor3a DAle una cIjoM ke lie, jo thIM hI nhiiN| isameM kahA~ kI buddhimAnI hai ?" thor3A rukakara nyAyAdhIza ne Age kahA, "duniyA meM bahuta se jhagar3e isI prakAra bebuniyAda hote haiN| hama apane bhItara mana ke bhUtoM ko biThA lete haiM ye bhUta hameM Apasa lar3Ate haiN| tumhAre bhItara bhI ve bhUta baiThe haiN| jAo, unheM bhagAo aura caina se rho|" donoM ne apanI bhUla anubhava kI aura phira dosta bana gye| iMjIniyariMga kAleja meM praveza bAlacanda iMsTITyUTa oNpha TeknAlaoNjI, seTha DablyU. eca. mArga, po. bA. 635, solApura, 413006 mahArASTra, dUrabhASa 0217-65388 653040 phaiksa 651538 ne bhAratIya nAgarikatA prApta jaina chAtroM se bI.I. korsa kI kampyUTara, maikenikala proDakzana, ilekTraniksa, inaphAramezana TaiknAlaoNjI, ilekTraniksa eNDa kamyunikezana evaM sivila iMjIniyariMga zAkhAoM ke prathama varSa meM praveza ke liye 23 agasta 2001 taka nirdhArita prapatra meM Avedana patra AmaMtrita kiye haiN| nirdhArita Avedana patra 450/- kI DI.DI. bAlacanda iMsTITyUTa Apha TaiknAlaoNjI solApura, 413006 mahArASTra ke pakSa meM bhejakara prApta kiyA jA sakatA hai| -sureza jaina, AI.e.esa. bhopAla - julAI-agasta 2001 jinabhASita 37
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrthakSetra-paricaya zrI zAntinAtha digambara jaina atizaya kSetra 'sudarzanodaya' A~vA (rAjasthAna) azoka dhAnotyA rAjasthAna ke nAgara cAla kSetra ke ToMka | anumAna hai ki bhojana vyavasthA meM 750 mana yaha kSetra jayapura-koTA rASTrIya rAjamArga jile meM arAvalI parvata zrRMkhalAoM se ghire lAla mirca kA upayoga huaa| pratiSThA meM eka | naM. 12 para sarolI mor3a se vAyA dUnI dakSiNa ati ramaNIya prAkRtika chaTA bikherate hue camatkAra aura huA darzanArthiyoM kI apAra | pazcima meM 12 kilomITara pakke sar3aka mArga parvata zrRMkhalA kI talahaTI meM apanI bhavyatA bhIr3a thii| jitanA ghI ekatrita kiyA gayA thA | se jur3A huA hai| yahA~ se vIrodaya sAMgAnera evaM aitihAsikatA ko saMjoye hue 'zrI vaha samApta ho gayA taba pratiSThA kAraka evaM 150 ki.mI., jJAnodaya nArelI ajamera zAntinAtha digambara jaina atizaya kSetra pratiSThAcArya donoM kI pratiSThA dAMva para lagane | 150 ki.mI. koTA 150 ki.mI. kezavarAya 'sudarzanodaya' vidyamAna hai| isa kSetra para lagI to kue~ meM se pAnI kI jagaha ghI nikala pATana 100 ki.mI. cA~da kher3I 250 bhUgarbha meM virAjamAna devAdhideva bhagavAna aayaa| kAryakrama samApti para utanA hI zuddha kimI., bhavyodaya raivAsA sIkara 25C zAntinAtha kI sAtizaya zvetapASANa kI ghI tola kara vApisa kue~ meM DAlA gyaa| ise ki.mI. dUrI para sthita hai| 48x42 iMca AkAra kI padmAsana pratimA dekhakara cAroM tarapha jaina dharma kI jaya-jayakAra nagara ke pazcima meM suramya evaM manohArI samasta vizva ko mAnava maitrI evaM karuNA kA hone lgii| arAvalI pahAr3I zrRMkhalAoM ke madhya eka sahaja sandeza dete hue manamohaka lagatI hai| hamAre sAtizaya puNya ke yoga se varSoM vizAla pandrahavIM zatAbdI kI atiprAcIna padamAsana sthiti meM itanI vizAla pratimA ke kI ArAdhanA, prArthanA se santaziromaNi | jIrNa-zIrNa nasiyA hai jo prAyaH khaNDahara ho sahaja hI darzana nahIM hote| zAntinAtha kAmadeva caturthakAlIna sAdhuparamparA ke AcArya 108 cukI hai| yaha nasiyA atIta meM sAdhu santo bhI the isalie isa pratimA kI chabi bhI | zrI vidyAsAgara jI mahArAja ke parama ziSya kI tapasyA sthalI rahI hai| nayanAbhirAma hai pratimA ke sabhI aMga pratyaMga vAstuvijJAnI, tIrthakSetra jIrNoddhAraka, jJAna isa kSetra ko eka gauravamayI akhila sarvAMga sundara hai| dhyAna, tapa meM lIna AdhyAtmika saMta muni bhAratIya stara kA tIrtha banAne hetu vizAla 11 AMvA meM mUrti pratiSThA saMvat 1593 puMgava 108 zrI sudhAsAgara jI mahArAja evaM phuTa uttuMga padyAsana zrI zAntinAtha bhagavAna, meM pratiSThA-ziromaNi kAlUrAma chAbar3A unake kSullaka 105 zrI gambhIrasAgarajI, kSullaka 7 phuTa utaMga padmAsana sahasraphaNI (1008 putra raNamalla, tejamalla, raNamalla ke putra 105 zrI dhairyasAgara jI evaM brahmacArI saMjaya phaNa) pArzvanAtha bhagavAna evaM 7 phuTa utaMga veNIrAma chAbar3A evaM parivAra dvArA karavAI bhaiyA ke pAvana caraNa isa kSetra para pdd'e| dinAMka padmAsana jaTAvAle AdinAtha bhagavAna tathA gii| unhoMne usa samaya savA lAkha rupayA kharca 7 mArca se 22 mArca 2000 taka yaha saMgha trikAla caubIsI (bhUta, bhaviSya, vartamAna) kiyA jo Aja to karor3oM se bhI jyAdA hai| | isa kSetra para virAjamAna rhaa| jina bimba, mAnastambha dharmazAlA (vidyAsAAMvA ke zAsaka sUryasena the jinhoMne dila pUre saMgha ko isa kSetra evaM pratimA ke gara tyAgI Azrama) siMha dvAra Adi yojanAoM kholakara pratiSThA ko saphala banAne meM pUrNa darzana se alaukika Ananda kI anubhUti huii| | kA mahArAja zrI ne AzIrvAda evaM preraNA dii| sahayoga diyA evaM svayaM ne bhI jaina dharma | isa pratimA ke atizaya ko dekhate hue pUjya ukta yojanAoM ko kriyAnvita karane ke liye svIkAra kara liyA jisase sarvatra jainadharma kI mahArAja jI ne isa kSetra kA nAma 'zrI dAnavIra zreSThiyoM kA utsAha umar3a par3A prabhAvanA huii| zAntinAtha digambara jaina atizaya kSetra | jinhoMne apanI zakti anusAra dhanarAzi kI pratiSThAcArya dharmacandra bhaTTAraka ne pratiSThA 'sudarzanodaya' AMvA ghoSita kiyaa| unhoMne | ghoSaNAe~ kara puNyArjana kiyaa| ke samaya apane pUrvaja bhaTTArakoM kI niSIdhi- isa kSetra ke vikAsa ke liye sthAnIya samAja 'sudarzanodaya' AMvA kA jaina samAja kAe~ nagara se 1 kilomITara dUra suramya ko preraNA dii| samasta digambara jaina samAja se nivedana pahAr3iyoM meM khar3I karavAkara bar3A hI aitihA- nagara ke hRdaya sthala, mukhya bAjAra ke karatA hai ki isa pavitra aitihAsika kSetra ke sika kArya kiyA jisakI smRti hajAroM varSoM kendra meM do bhavya aura vizAla prAcIna jaina vikAsa hetu adhika se adhika Arthika taka banI rhegii| pratiSThA ke samaya aneka maMdira haiM jinameM 12vIM zatAbdI kI pratimA sahayoga dene va dilavAne meM apanA mahattvapUrNa camatkArika kArya svataH hI sampanna hue| vistIrNa caityAlaya, vizAla prAMgaNa, barAmade, sahayoga kara puNya lAbha arjita kreN| yaha pratiSThAcArya ke pada para maNDalAcArya dharma bhavya dvAra, aura vizAla zikhara suzobhita haiN| saMsthA paMjIkRta hai aura digambara mUla kundacandrajI pdhaare| ve apanI sAdhanA ke bala para zAntinAtha digambara jaina maMdira kA prabaMdha kunda AmnAya anusAra saMcAlita hai| hI binA cale dillI se AMvA taka phuNce| yaha bagheravAla samAja karatA hai aura pArzvanAtha pracAra maMtrI, paMca kalyANaka pratiSThA pUre eka saptAha taka digambara jaina maMdira kA prabaMdha agravAla evaM zrI zAntinAtha digambara jaina atizaya kSetra calI jisameM bhAga lene vAloM kI saMkhyA kA khaNDelavAla smaaj| sudarzanodaya, A~vA (ToMka) rAjasthAna 38 julAI-agasta 2001 jinabhASita -
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI zAnti-vIra-ziva-jJAna-vidyAsAgarebhyo namaH varSAyoga : cAturmAsa 2001 1 (2) (3) sAhityamanISI jJAnavAridhi digambara jainAcAryapravara zrI 108 paryAvaraNa kendra, gauzAlA, tilavArA ghATa, purAne pula ke pAsa, jJAnasAgara jI mahArAja ke dvArA dIkSita-zikSita jaina zramaNa-paramparA ke jabalapura -482003, madhyapradeza, phona naM. (0761) Adarza santaziromaNi jainAcArya zrI vidyAsAgara jI mahArAja tathA unake 518185, phaiksa-346009 dvArA dIkSita ziSyoM kA vIra nirvANa saMvat 2527, vikrama saMvat samparka sUtra - adhyakSa- aravinda jaina cAvala vAle (0761) 2058, san 2001 kA varSAyoga vivaraNa : 345904 (ni.), 653178, 512129 (du.), mahAmaMtrI(1) santa ziromaNI AcArya zrI 108 vidyAsAgara jI, muni zrI vIrendra jaina vIrU (ni.) 345944 (du.) 348480, mo. samayasAgara jI, muni zrI yogasAgara jI, muni zrI pavitrasAgara 98270-68035, iMjI. azoka jaina (kA.) 426231, jI, muni zrI vinItasAgara jI, muni zrI nirNayasAgara jI, muni mo. 98270-45046, satIza jaina netA- (ni.) 512628, zrI prabuddhasAgara jI, muni zrI pravacanasAgara jI, muni zrI mo. 98272-41163, cakreza modI- mo. 98270prasAdasAgara jI, muni zrI abhayasAgara jI, muni zrI akSayasAgara 21636, saMjaya jaina 'arihaMta' mo.- 98270-92688 jI, muni zrI prazastasAgara jI, muni zrI purANasAgara jI, muni munizrI niyamasAgara jI mahArAja, muni zrI puNyasAgara jI zrI prayogasAgara jI, muni zrI prabodhasAgara jI, muni zrI mahArAja, munizrI vRSabhasAgara jI mahArAja praNamyasAgara jI, muni zrI prabhAtasAgara jI, muni zrI candrasAgara cAturmAsa sthalI : zrI pArzvanAtha digambara jaina maMdira jI, kapar3A jI, muni zrI ajitasAgara jI, muni zrI sambhavasAgara jI, muni bAjAra, koparagA~va, ahamadanagara (mahArASTra), phona-(02423) zrI abhinandanasAgara jI, muni zrI sumatisAgara jI, muni zrI 25505 padmasAgara jI, muni zrI candraprabhasAgara jI, muni zrI samparka sUtra - DaoN. abhayakumAra Dagare (02423) 22080, puSpadantasAgara jI, muni zrI zreyAMsasAgara jI, muni zrI nitina kAsalIvAla- 23303, pravINa gaMgavAla-25499, pUjyasAgara jI, muni zrI vimalasAgara jI, muni zrI anantasAgara dharamacaMda ajamerA-22325 jI, muni zrI dharmasAgara jI, muni zrI zAntisAgara jI, muni muni zrI kSamAsAgara jI mahArAja zrI kunthusAgara jI, muni zrI arahasAgara jI, muni zrI mallisAgara cAturmAsasthalI : zrI digambara jaina mahAvIra jinAlaya mahala jI, muni zrI suvratasAgara jI, muni zrI namisAgara jI, muni zrI kAlonI, zivapurI- 473551, madhyapradeza nemI sAgara jI, muni zrI pArzvasAgara jI, ailaka zrI nirbhayasAgara samparka sUtra- motIlAla jaina, maMgalam laoNja, mahala kaoNlonI, zivapurI, phona (07492) 34364, sureza kumAra mAraurAnoTa- AcArya zrI vidyAsAgara jI mahArAja ke dvArA dIkSita prAyaH 33364 (ni.), 33632 (kA.) sabhI sAdhugaNa bAlabrahmacArI haiN| jaina zramaNa-paramparA ke jJAta muni zrI guptisAgara jI mahArAja itihAsa/jAnakArI meM yaha prathama zrapaNa saMgha hai jisameM vartamAna cAturmAsa sthalI : zrI digambara jaina maMdira jI nirmANa vihAra, dIkSita 184 sAdhugaNa evaM AryikAe~ bhI bAlabrahmacAriNI haiN| naI dillI-117092 AcArya zrI jI se AjJA prApta kara deza ke vibhinna nagaroM meM muni zrI sudhAsAgara jI mahArAja, kSullaka zrI gambhIrasAgara jI lagabhaga 100 bAlabrahmacArI bhAI evaM 200 bAlabrahmacAriNI mahArAja, kSullaka zrI dhairyasAgara jI mahArAja, bahaneM bhI cAturmAsa kara rahI haiN| cAturmAsa sthalI : zrI digambara jaina pArzvanAtha nasiyA~, AcArya zrI jI ke dvArA pratidina prAtaHkAla 'SaTkhaMDAgama' dAdAbAr3I, koTA- 324009 rAjasthAna, phona- 0744(vargaNAkhaNDa) pustaka 14 kA tathA aparAhnakAla 'samayasAra' 431000 grantha kA svAdhyAya karAyA jAtA hai| samparka sUtra : zrI rAjakumAra bar3ajAtyA, 195/196 e, vaMdanA, pratyeka ravivAra ko aparAhna 3 baje se AcAryazrI kA sArvajanika talavaNDI, koTA-5, phona- (ni.) 0744-425936, pravacana hotA hai| 425421, (kA.) 421802, 423391-96, phaiksabhagavAna mahAvIra ke 2600veM janmakalyANaka mahotsava evaM 422104, mo.-98290-96079, I-melaahiMsA varSa ke prasaMga para bhArata varSa ke nAbhisthala jabalapura rkb@dscl.com, zrI RSabha mohivAla,393, dAdAvAr3I nagara meM aitihAsika tripurI kAMgresa kI adhivezana sthalI evaM vistAra yojanA, koTA-9, phona- 0744 (kA.) 434653, narmadA (revA) nadI ke taTa para yaha ikkIsavIM sadI kA prathama (ni.) 433653 cAturmAsa gozAlA meM ho rahA hai| (6) muni zrI samatAsAgara jI mahArAja, muni zrI pramANa sAgara jI cAturmAsa sthalI - dayodaya tIrtha, dayodaya pazu saMvardhana evaM | mahArAja, ailaka zrI nizcayasAgara jI mahArAja -julAI-agasta 2001 jinabhASita 39 jI, | (4) (5)
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ (7) cAturmAsa sthalI : zrI digambara jaina mAMjha kA maMdira jI, mena | samAja bhATApArA, 22417, mo. 98271-10417 roDa, TIkamagar3ha- 472001, madhyapradeza (13) muni zrI sukhasAgara jI mahArAja samparka sUtra - adhyakSa- gulAbacanda jaina dhamAsiyA, phona- cAturmAsa sthalI : zrI digambara jaina maMdira majhagA~va(07683) 42263, maMtrI- jJAnacaMda nAyaka-42281, 590008, jilA- belagA~va, karnATaka jayakumAra nizAnta- 43138, aravinda jaina- 42636, samparka sUtra - zrI bI.je. gaMgaI- (0831) 488813, 45369, cakreza TaDaiyA- 42706, kalyANacandra nAyaka- 480625, e.e. nemannAvara, belagAMva (0831) 452712 40515, 44515 (14) munizrI mArdavasAgara jI mahArAja munizrI svabhAvasAgara jI mahArAja cAturmAsa sthalI : zrI digambara jaina atizaya kSetra AdIzvara cAturmAsa sthalI : zrI digambara jaina maMdira jI, Tikaitanagara, giri, nohaTA-477204, damoha, madhyapradeza (bArAbaMkI) uttrprdesh| samparka sUtra -DaoN. saMtoSa goyala, phona- (07606) 97224, samparka sUtra - seTha ramezacandra zAnti prakAza jaina (05241) 97222,bhATiyA jI- 57261 72211 (15) muni zrI apUrva sAgara jI mahArAja, munizrI supArzvasAgara jI (8) muni zrI samAdhisAgara jI mahArAja mahArAja cAturmAsa sthalI : zrI digambara jaina atizaya kSetra nemagiri, cAturmAsa sthalI : zrI digambara jaina bastI, sAhU nagara, po. jintUra-431509, (parabhaNI) mahArASTra jayasiMhapura- 416101 (kolhApura) mahArASTra samparka sUtra - zAntarAva kalamakara (02457) 20113, samparka sUtra - zrI DI.ke. caugule, phona (ni.) (02322) 20022 25679, (kA.) 25448, 28348, mo. (9) muni zrI saralasAgara jI mahArAja 9822131292, bI. pATila (0230) 27951 cAturmAsa sthalI : zrI candraprabhu digambara jaina maMdira, piprii| (16) muni zrI prazAnta sAgara jI mahArAja, munizrI nirvegasAgara jI gA~va-473440 gunA, mdhyprdesh| mahArAja, samparka sUtra - nAthUrAma surezacandra jaina, kirAnA marcenTa, piparaI cAturmAsa sthalI : zrI digambara jaina maMdira, chatarapura -471001 gA~va (gunA) ma.pra. (07541) 47223, 47208, 47262 (ma.pra.) (10) munizrI ArjavasAgara jI mahArAja (17) AryikA zrI gurumatI jI, AryikA zrI ujjavalamatI jI, cAturmAsa sthalI : zrI digambara jaina maMdira, podamAmUra sTrITa, AryikA zrI cintanamatI jI, AryikA zrI sUtramatI jI, AranI, tAlukA- vandavAsI, jilA- tiruvannamalai, tamilanADu, AryikA zrI zItalamatI jI, AryikA zrI sAramatI jI, phona- (04173) 26236 AryikA zrI sAkAramatI jI, AryikA zrI saumyamatI jI, samparka sUtra - ema. jaganAgana, zrutakevalI vizAkhAcArya Azrama AryikA zrI sUkSmamatI jI, AryikA zrI zAntamatI jI, taponilayama, kuMdakuMdanagara (04183) 25912, 27018, AryikA zrI suzAntamatI jI, budharAja kAsalIvAla, pANDicerI (0413) 33537, cAturmAsa sthalI : zrI digambara jaina aTA maMdira jI, sAvarakara 333536, sohanalAla koThArI, selama (0427) 212060, cauka, lalitapura-284403, uttara pradeza 212401, 212179 samparka sUtra- prabaMdhaka- premacaMda jaina biradhA, campAlAla jaina (11) muni zrI uttamasAgara jI mahArAja, muni zrI pAyasAgara jI mahArAja noharakalA- (05176) 72470, jJAnacaMda jaina imaliyA cAturmAsa sthalI : zrI digambara jaina atizaya kSetra, rAmaTeka, 72715, satIza najA-74101, 72585, subhASa sarrAphanAgapura (mahArASTra), phona- (07114) 55117 72445, ajita kumAra jaina, eDavokeTa -72650, narendra samparka sUtra- anila kumAra jaina, bAmbesAgara roDaveja nAgapura- jaina (choTe pahalavAna) 73150 (0712) 771491, 764889 (ni.), (kA.) 770085, | (18) AryikA zrI dRr3hamatI jI, AryikA zrI pAvanamatI jI, AryikA 762184, 762375, phaiksa-762184, gokulacandra jaina zrI sAdhanAmatI jI, AryikA zrI vilakSaNAmatI jI, AryikA bar3akula, adhyakSa- paravArapurA digambara, jaina maMdira TrasTa kameTI, zrI vairAgyamatI jI, AryikA zrI akalaMkamatI jI, AryikA zrI nAgapura (0712) 764379, (3) mainejara- vijaya kumAra nikalaMkamatI jI, AryikA zrI AgamamatI jI, AryikA zrI jaina, rAmaTeka (07114) 55117 svAdhyAyamatI jI, AryikA zrI prazamamatI jI, AryikA zrI (12) muni zrI cinmayasAgara jI mahArAja, muni zrI pAvana sAgara jI muditamatI jI, AryikA zrI sahajamatI jI, AryikA zrI mahArAja saMyamamatI jI, AryikA zrI satyArthamatI jI, AryikA zrI cAturmAsa sthalI : zrI digambara jaina bhavana, sadara bAjAra, samunnatamatI jI, AryikA zrI zAstramatI jI, AryikA zrI bhATApArA- 493118, jilA- rAyapura, chattIsagar3ha, phona- siddhamatI jI, (07726) 20372 surezamodI cAturmAsa sthalI : zrI digambara jaina maMdira jI jaina vArDa, chapArAsamparka sUtra- prakAza modI, adhyakSa- cAturmAsa vyavasthA 480884 (sivanI) madhyapradeza kameTI, (07726) 20015, 21411, phaiksa- 122344, samparka sUtra - adhyakSa- ramezacandra jaina, pUrva vidhAyaka, phona mo. 98271-10402, saMtoSa kumAra jaina- adhyakSa, jaina (07681) 34335, maMtrI narendra jaina-34272, dhanyakumAra 40 julAI-agasta 2001 jinabhASita samparka sUtra, kuMdakAla. pA. melA
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina- 34407 (19) AryikA zrI mRdumatI jI, AryikA zrI nirNayamatI jI, AryikA zrI prasannamatI jI cAturmAsa sthalI zrI digambara jaina nanhe maMdira jI jaina dharmazAlA, asATI vArDa, damoha 470661 (ma.pra.) samparka sUtra- maheza kumAra jaina bar3akula, phona - (07812) 470661, saMtoSa siMghaI (ni.) 22394, (du.) 22047, padamalaharI- 22407 (20) AryikA zrI RjumatI jI AryikA zrI saralamatI jI, AryikA zrI zIlamatI jI cAturmAsa sthalI zrI digambara choTA pArzvanAtha jaina maMdira, sodhiyA mohallA, mahArAjapura 470226, sAgara ma.pra. samparka sUtra zrI mahendra sodhiyA (07586) 22234, DaoN. pI. sI. jaina- 22128, anila sodhiyA-22228, tArAcanda siMghaI- 22236 (21) AryikA zrI tapomatI jI, AryikA zrI siddhAntamatI jI, AryikA zrI namramatI jI AryikA zrI purANamatI jI, AryikA zrI ucitamatI jI, " cAturmAsa sthalI : zrI digambara jaina maMdira, pulisa thAne ke nikaTa, tendUkher3A- 470880, damoha, madhyapradeza samparka sUtra- siMghaI sumeracaMda jaina (07603) 63672, DaoN. zikharacaMda jaina 63686, 63687, premacaMda goyala 63738 22) AryikA zrI satyamatI jI, AryikA zrI sakalamatI jI cAturmAsa sthalI zrI candraprabhu digambara jaina maMdira jI, devendra nagara- 488333 (pannA), madhyapradeza : samparka sUtra - adhyakSa- rAkeza jaina, lAiTavAle, devendranagara, maMtrI pramoda jaina (23) AryikA zrI guNamatI jI, AryikA zrI jinamatI jI, AryikA zrI kuzalamatI jI, AryikA zrI dhAraNAmatI jI, AryikA zrI unnatamatI jI, : cAturmAsa sthalI zrI digambara jaina bar3A maMdira jI khimalAsA470118 (sAgara) madhyapradeza samparka sUtra - svatantra jaina sarApha (07581 ) 84264 84112, 84412, adhyakSa- aravinda siMghaI, maMtri- kamala nAyaka, candrakumAra jaina-84250, komala canda siMghaI- 84234 24) AryikA zrI prazAntamatI jI, AryikA zrI vinamramatI jI, AryikA zrI vinatamatI jI, AryikA zrI anugamamatI jI, AryikA zrI saMvegamatIjI, AryikA zrI zailamatI jI, AryikA zrI vizuddhamatI jI cAturmAsa sthalI zrI candraprabhu digambara jaina maMdira jI, kaTaMgI483105 (jabalapura) madhyapradeza samparka sUtra - adhyakSa - DaoN. nirmala jaina (07621) 68614, dineza jaina- 68685, 68631, 68657, vijaya siMghaI68656, surendra bar3akula - 68675, bra. saMjIva jaina68691, bra aruNa jaina- 68671 25) AryikA zrI pUrNamatI jI, AryikA zrI zubhramatI jI, AryikA zrI sAdhumatI jI, AryikA zrI vizadamatI jI, AryikA zrI vipulamatI jI AryikA zrI madhuramatI jI AryikA zrI ekatvamatI jI AryikA zrI kaivalyamatI jI. AryikA zrI satarkamatI jI, AryikA zrI zvetamatI jI : cAturmAsa sthalI zrI digambara jaina maMdira, tAtyA Tope nagara (TI.TI. nagara), TIna zeDa, bhopAla-462003, madhyapradeza, phona- 0755-778441 samparka sUtra zrI amara jaina (0755) 778471, mo. 98260-24485, zarada jaina (ni) 543522 (du.) 254075, ravIndra jaina (ni.) 661065, (kA.) 530182, (mo.) 98270-54116 (26) AryikA zrI anantamatI jI, AryikA zrI vimalamatI jI, AryikA zrI nirmalamatI jI, AryikA zrI zuklamatI jI, AryikA zrI atulamatI jI, AryikA zrI nirvegamatI jI, AryikA zrI savinayamatI jI AryikA zrI samayamatI jI, AryikA zrI zodhamatI jI, AryikA zrI zAzvatamatI jI, AryikA zrI suzIlamatI jI, AryikA zrI susiddhamatI jI, AryikA zrI sudhAramatI jI, , cAturmAsa sthalI zrI digambara jaina maMdira jI kumbharAja473222 (gunA) ma.pra. samparka sUtra - rAkeza kumAra jaina, adhyakSa, svara saMgama reDiyo, kuMbharAja " (27) AryikA zrI prabhAvanAmatI jI AryikA zrI bhAvanAmatI jI, AryikA zrI sadayamatI jI cAturmAsa sthalI zrI digambara jaina maMdira jI arathUnA37032 arathUnA taha. kar3I (bAMsavAr3A) rAjasthAna samparka sUtra seTha vAstupAla jI (02963) 38204, goMdAlAla jI 38201 ( 28 ) AryikA zrI AdarzamatI jI AryikA zrI durlabhamatI jI, AryikA zrI antaramatI jI, AryikA zrI anunayamatI jI, AryikA zra anugrahamatI jI, AryikA zrI akSayamatI jI, AryikA zrI amUrtamatI jI, AryikA zrI akhaNDamatI jI, AryikA zrI anupamamatI jI, AryikA zrI anardhamatI jI. AryikA zrI atizayamatI jI, AryikA zrI anubhavamatI jI. AryikA zrI AnandamatI jI AryikA zrI adhigamamatI jI, AryikA zrI amandamatI jI AryikA zrI abhedamatI jI. AryikA zrI udyotamatI jI, , cAturmAsa sthalI zrI digambara jaina bar3A maMdira jI purAnA bAjAra, muMgAvalI- 473 443 (gunA) madhyapradeza samparka sUtra- devendra siMghaI, adhyakSa (07548) 46659, 46562, (07548) 72082 sudhIra siMghaI 72097. saMjaya siMghaI- 72093, 72218 (29) AryikA zrI AlokamatI jI, AryikA zrI sunayamatI jI cAturmAsa sthalI zrI digambara jaina bar3A maMdira jI haTA (damoha), madhyapradeza samparka sUtra mukeza zAha (07604) 62845, 62878, 62509, manISa jaina-62355 (30) AryikA zrI apUrvamatI jI, AryikA zrI anuttaramatI jI. * julAI- agasta 2001 jinabhASita 41
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAturmAsa sthalI : zrI digambara jaina maMdira jI, bA~dakapura- | (ni.), mo.-98270-61926, jayakumAra goyala-42268, 470664 (damoha), madhyapradeza azoka jaina- 42660 samparka sUtra - anuja siMghaI (07812) 51229, jinendra | (36) ailaka zrI siddhAMtasAgara jI mahArAja siMghaI 51260, dIpaka DabulyA-51214 cAturmAsa sthalI : zrI digambara jaina maMdira jI, ghATola(31) AryikA zrI upazAntamatI jI , AryikA zrI OMkAramatI jI (bAMsavAr3A) rAjasthAna cAturmAsa sthalI : zrI digambara jaina vIbhavana, bAjAra cauka, samparka sUtra - zrIpAla kanhaiyAlAla umAvata (02961) karrApura- 470366 (sAgara) madhyapradeza 20041, 20241, dhanapAla jI jodhAvata eDavokeTasamparka sUtra - adhyakSa- rAkeza kumAra jaina, rAkeza meDIkala 41741, 20400 sTorsa (07582) 83237, basaMta kumAra jaina- 83216, | (37) ailaka zrI sampUrNasAgara jI mahArAja nemIcaMda jaina-83267, cAturmAsa sthalI : zrI zAntinAtha digambara jaina maMdira jai (32) AryikA zrI akampamatI jI, AryikA zrI amUlyamatI jI, pAlamagA~va- naI dillI-110045 AryikA zrI ArAdhyamatI jI, AryikA zrI acintyamatI jI, samparka sUtra - bAbUlAla jaina, pradhAna- (011) 5085015, AryikA zrI alolyamatI jI, Arthika zrI anamolamatI jI, jJAnacanda jaina-5083514, mahendra kumAra jaina-5084321 AryikA zrI AjJAmatI jI, AryikA zrI acalamatI jI, satIzacandra jaina-5037152 AryikA zrI avagamamatI jI, | (38) ailaka zrI namrasAgara jI mahArAja cAturmAsa sthalI : zrI digambara jaina bar3A maMdira jI, gairatagaMja- cAturmAsa sthalI : zrI digambara jaina maMdira jI bar3AgAMva, dhasAna, 464884 (rAyasena) ma.pra. (TIkamagar3ha) ma.pra. samparka sUtra- zrI Tekacanda jaina, adhyakSa (07481) 21237, samparka sUtra - paMDita surendra kumAra jaina (07683) 57334, saMjaya meDIkala sTorsa-21522, girIza kumAra jaina-43365 hukamacanda haTaiyA-57228 (33) ailaka zrI dayAsAgara jI mahArAja | (39) ailaka zrI prabhAvasAgara jI mahArAja cAturmAsa sthalI : zrI pArzvanAtha digambara jaina maMdira jI, cAturmAsa sthalI : zrI digambara jaina maMdira jI Tar3A- 470235 kandelI, narasiMhapura - 487001, madhyapradeza (sAgara) madhyapradeza samparka sUtra-DaoN. sudhIra siMghaI, adhyakSa- (07792) 30715, samparka sUtra - zrI dezarAja jaina eDavokeTa, choTe jaina maMdira ke vimala bar3akula -30201, rAjeza bajAja- 30243 pIche, Tar3A (sAgara) ma.pra. (34) ailaka zrI niHzaMka sAgara jI mahArAja (40) kSullaka zrI dhyAnasAgara jI mahArAja cAturmAsa sthalI : zrI AdinAtha digambara jaina maMdira jI, cAturmAsa sthalI : zrI digambara jaina siddhakSetra muktAgirI, po. chatrapati nagara, eroDrama roDa, iMdaura-452005, madhyapradeza muktAgiri, (baitUla) madhyapradeza samparka sUtra : vIrendra kumAra jaina- (0731) 414773, mainejara- muktAgiri siddha kSetra kameTI, muktAgiri, phonamulAyama candra jaina- jaina maMdira ke sAmane, DaoN. jinendra kumAra (07223) 21402 jaina- 411125 (ni.), 546138 (kA.), saMjaya jaina (41) kSullaka zrI pUrNasAgara jI mahArAja meksa-537522, mo.- 98260-37522, cAturmAsa sthalI: zrIdigambara jaina maMdira jI, cauparA, nohaTA (35) ailaka zrI udArasAgara jI mahArAja, kSullaka zrI nayasAgara jI (damoha) madhyapradeza mahArAja noTa- AcArya zrI vidyAsAgara jI mahArAja se dIkSita vartamAna cAturmAsa sthalI : zrI pArzvanAtha digambara jaina maMdira jI, meM 59 muni mahArAja, 111 AryikAe~, 9 ailaka mahArAja tathA golagaMja, chiMdavAr3A- 48001, madhyapradeza 5 kSullaka mahArAja jI, kula 184 sAdhakagaNa madhyapradeza, samparka sUtra- azoka vAkalIvAla, bAmbe Dresa hAusa, golagaMja rAjasthAna, karnATaka, uttarapradeza, dillI, mahArASTra, chattIsagar3ha chiMdavAr3A, phona- (07162) 44860 (du.), 42726 evaM tamilanADu prAntoM meM varSAyoga kara dharmaprabhAvanA kara rahe haiN| kaH pUjyaH sadavRttaH kamadhanamAcakSate clitvRttm| kena jitaM jagametat satyatitikSAvatA puNsaa|| pUjya kauna hai? sccritrvaan| nirdhana kise kahate haiM? caritra hIna ko| saMsAra para vijaya prApta kauna karatA hai? satya aura kSamA se yukta puruss| kasmai namaH surairapi sutarAM kriyate dyaaprdhaanaay| kasmAdudvijitavyaM saMsArAraNyata: sudhiyaa|| devoM ke dvArA bhI vandanIya kauna hai? dayAzIla mnussy| bhayabhIta kisase honA cAhie? saMsArarUpI araNya se| 42 julAI-agasta 2001 jinabhASita kasya vaze prANigaNaH satyapriyabhASiNo viniitsy| vatra sthAtavyAM nyAye pathi dRssttaadRssttlaabhaay|| prANI kisake vaza meM hote haiM? satya aura priyabhASI vinayazIla manuSya ke| manuSya ko kahA~ sthita rahanA cAhie? nyAya ke patha para, kyoMki usI para sthita rahane se ihaloka aura paraloka meM sukha hotA hai| "Namo loe savvasAhUNaM'
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ Apake patra : dhanyavAda, sujhAva zirodhArya __ 'jinabhASita' kA maI 2001 aMka | kalevara, AkarSaka sAja-sajjA aura maulika / aMka meM chapA lekha 'jaina AcAra meM prApta kara harSa hai| usake viSaya mahattvapUrNa, | sAmagrI patrikA kA vaiziSTya hai| "jaina AcAra | indriyadamana kA manovijJAna' anUThA hai, jo prAsaMgika aura paThanIya haiN| 'jaina AcAra meM | meM indriyadamana kA manovijJAna" lekha svacchanda Apake maulika cintana kI gaharAiyoM se bharA, indriyadamana kA manovijJAna' pddh'aa| unmukta | bhogavAdI logoM ko eka naI dizA detA hai| mana ko chUne vAlA haiN| zrutapaMcamI sambandhI kAmabhoga kA duSpariNAma eka bhagavAn sAtha-sAtha ozo ko bhI yaha saTIka javAba sabhI lekha bhI utkRSTa hai| atinindanIya aura AcArya ke Azrama meM bhI sunA, jahA~ seksa hai| saca meM, indriyadamana kI naI avadhAraNA atiprazaMsanIya' bhI zreSTha bodhakathA hai| ke liye, garmI-sujAka roga ke upacAra hetu ko prakaTa kara Apane jainAcAra kI yuktiyu bra. hemacandra jaina 'hema' aspatAla haiN| zama-dama se saMvara hotA hai jo ktatA evaM vaijJAnikatA ko sthApita kiyA hai| kunda-kunda chAyA, ema.AI.jI. 10/e, pUrNarUpeNa saMvara meM zAmila hai| Apane sonAgirI, bhopAla-462021 Apake isa stutya prayAsa ke liye koTizaH aindriyika uttejanAoM ke zaktyanusAra kramika dhnyvaad| uttamacandra jaina, eDavokeTa 'jinabhASita' kA maI 2001 kA aMka damana meM icchAoM ke nAr3ItantrIya srota kA niSkriya honA btaayaa| kyA svadArasantoSa liMka roDa, sAgara (ma.pra.) milaa| pahalI bAra jaina samAja kI zreSTha patrikA isakA upacAra nahIM ho sakatA? idhara dekhI, jabaki bhagavAna mahAvIra kA viSayaviSamAzanotthita mohjvrjnittiivrtRssnnsy| "jinabhASita' maI 2001 aMka milaa| 2600vA~ janmotsava rASTravyApI rUpa meM niHzaktikasya bhavataH prAyaH peyAdyupakramaH shreyaan|| '1200 mavezI kaTane se bace' samAcAra manAyA jA rahA hai| Apane patrikA meM (AtmAnuzAsana 17) vicAra kreN| vAstava meM vizeSa hai| isa sambandha meM sAgara sAragarbhita, jJAnavardhana aura nAnAvidha sAmagrI parama pUjya AcArya zrI Adi guruoM ke nagaravAsiyoM kI sakriyatA sarAhanIya hai| saMkalita kI hai| pUjya AcArya zrI vidyAsAgara sadupadeza, gorakSA ke mAdhyama se ahiMsA kA gorakSA ke kSetra meM AcAryazrI dvArA kiye gaye jI ke do lekha/pravacana acche lge| zrutapaMcamI pAlana, jIvanopayogI aneka racanAoM ke Thosa, vyAvahArika dizAnirdezana se jIvadayA para AcArya zrI ne acchA prakAza DAlA aura kAraNa yaha patrikA atyupayogI hai| sampAdana, kA yaha kSetra sakSama evaM vyApaka ho sakA hai| | sampAdakIya bhI isa viSaya para pasanda aayaa| indriyadamana kI AvazyakatA ko vaijJAnika prakAzana sundara hai| dhnyvaad| eka lekha meM 'mUkamATI mahAkAvya' para paM. nAthUlAla jaina zAstrI evaM tArkika DhaMga se batAkara Apane kaI logoM prazAsanika dRSTi se vicAra kiyA gayA hai| paM. 40, hukumacanda mArga, iMdaura-2 ma.pra. kI zaMkAoM kA samAdhAna kiyA hai| Asakti, phUlacandra jI kA lekha uttama hai| zaMkAsamAdhAna Adata ko dUra karane ke liye mana aura tana | jJAnaprada tathA mArgadarzaka hai| aisI uttama patrikA 'jinabhASita' patra kA maI 2001 kA para lagAma to lagAnI hI pdd'egii| ke liye hArdika bdhaaii| aMka prApta huaa| bahuta prasannatA huii| prathama AzA hai 'jinabhASita' mA~ jinavANI pro. nijAmuddIna, mohallA- sAjagarIporA to aMka kA kAgaja, chapAI, banAvaTa Adi kI sevA karate hue samAja ko aisA soca degA, zrInagara-190011 (jammU-kazmIra) bhI bahuta sundara hai| dUsare sabhI lekha par3hane jisase samAja, satya, ahiMsA, anekAnta para yogya AgamAnusAra haiN| isa prayAsa ke liye | 'jinabhASita' patrikA par3hakara prasannatA baddhacitta hokara racanAtmaka kAryoM ke dvArA Apako hArdika dhnyvaad| vyaktigata evaM sAmAjika vikAsa kI ora huii| 'zrutapaJcamI' sampAdakIya meM jainajagata kA paM. lAr3alI prasAda jaina pApar3IvAla | vargIkaraNa aura niSkarSa par3hakara acchA lgaa| agrasara ho skegaa| savAI mAdhopura, (rAjasthAna) ajita jaina 'jalaja' 'svAdhyAyaH paramaM tapaH' kI siddhi aura kakaravAhA (TIkamagar3ha) ma.pra. usakA vyavahArarUpa punarvicAra hetu prerita "jinabhASita' ke apraila-maI ke aMka karatA hai| yaha Azcarya hai ki pratyeka varga apane mile| advitIya anupama, AkarSaka hai yaha 'jinabhASita' ke apraila aura maI ko alpasaMkhyaka varga (antima varga) kI zreNI ptrikaa| ise satyaM, zivaM, sundaram bhI kahA 2001 ke aMka prApta hue| bhatIjA bolA | meM mAnatA hai| bhrama kaise dUra ho, vicAraNIya pUjA sakatA hai| sampAdaka, prakAzaka evaM mudraka 'dAdAjI! 'iMDiyA TuDe' meM Upara kavara para hai| AcAryazrI kA Alekha 'jJAna aura sabhI sAdhuvAda ke pAtra haiN| bha. mahAvIra svAmI kA evaM gommaTezvara ma. | anubhUti' mananIya hai| 'samyak zruta' Alekha anUpacandra jaina, eDavokeTa bAhubalI kA phoTo chapA hai| maiMne dhyAna se dekhA jJAnavardhaka hai| AkarSaka sAjasajjA evaM phirojAbAda (u.pra.) to pAyA yaha to jaina/mAsika patrikA hai aura | kuzala saMyojana hetu bdhaaii| usake lekha va sampAdakIya uccakoTi ke haiN| DaoN. rAjendra kumAra baMsala 'jinabhASita' patrikA dekhii| pahalI hI apraila ke aMka meM chapA lekha 'mahAvIra praNIta bI/369, o.pI.ema. kAlonI bAra meM AdyopAnta par3ha ddaalaa| abhinava jIvanapaddhati kI prAsaMgikatA' evaM maI ke amalAI-484117 (zahaDola) ma.pra. -julAI-agasta 2001 jinabhASita 43
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'jinabhASita' jUna 01 kA aMka prApta huaa| aMka bahuta hI acchA lgaa| munizrI ke zabda 'jinavANI mAtA kI ciTThI par3hakara romAMcakArI anubhUti prApta huii| mAtA kI ciTThI' kA yaha rUpa abAdhita rakhanA, 'jinabhASita' ko isI stara para hamezA prakAzita karanA eka bahuta bar3I jimmedArI hai| aura Apa jaise AgamaniSTha pratibhAzAlI, jinavANI- bhakta hI yaha jimmedArI sucArurUpa se nibhA sakate haiN| AdaraNIya paM. ratanalAla jI bainAr3A jaise svAdhyAyarata lakSmIsarasvatI donoM ke kRpApAtra zreSThI kA sAtha Apako prApta hai| pa. pU. AcArya zrI vidyAsAgara jI mahArAja kA Apake Upara pAvana varadahasta hai| munizrI samatAsAgara jI aura munizrI pramANasAgara jI se bhI Apako zubhAzISa milA hai| nizcaya hI Apake kuzala aura tattvadRSTisampanna sampAdana meM yaha patrikA apanA nAma sArthaka kregii| prA. ratikAnta zahA jaina 'kamalAyatana' zivAjInagara, menaroDa koregA~va (sAtArA) 415501 mahArASTra 'jinabhASita' kA apraila 2001 kA aMka prApta huaa| par3hakara atyanta prasannatA huii| Apane isa patrikA kA prakAzana bhagavAn mahAvIra ke 2600 veM janmakalyANaka maho tsava varSa meM prAraMbha kiyA tathA patrikA ke nAma ke anurUpa hI vibhinna viSayoM se sambandhita lekhoM kA samAveza kiyA hai, jo atyaMta prazaMsanIya hai| AdhyAtmika evaM dhArmika lekhoM ke sAtha anya jJAnavardhaka lekhoM ne bhI patrikA kI upayogitA ko dviguNita kiyA hai| patrikA kA mukha-AvaraNa atyanta sundara aura AkarSaka hai| chapAI bhI uttama hai| isa sundara patrikA ke prakAzana hetu Apa badhAI ke pAtra haiN| 44 julAI-agasta 2001 jinabhASita ke.sI. vinAyakA zrImatI AzA vinAyakA e-34, ravizaMkara zukla nagara iMdaura- 45211 'jinabhASita' patrikA par3hI acchI gii| hameM pUrNa AzA hai ki yaha patrikA samAja meM apanA viziSTa sthAna avazya bnaayegii| parantu Apa ise vyaktivAda se bacAkara rakhiyegA, kyoMki jisa patrikA meM vyaktivAda A gayA, basa vaha patrikA samApta hI ho gii| isakA kavara pRSTha bahuta hI sundara va AkarSaka lgaa| zuddhAtyaprakAza jaina prAkRtAcArya zrI lAlavahAdurazAstrI rASTrIya saMskRta vidyApITha, kaTavAriyA sarAya naI dillI- 110016 'jinabhASita' mAsika patrikA ke prAyaH abhI taka ke sabhI aMkoM ko par3hane kA iNdaur| 10 apraila 2001 sazakta parivAra aura azakta rASTra kA nirmANa sazakta nArI dvArA hI saMbhava hai aura bhagavAna mahAvIra ne nArI zakti ko sammAna dekara jo gaurava pradAna kiyA hai vaha Aja bhI prAsaMgika hai| ukta vicAra kendrIya rAjya mahilA bAla vikAsa maMtrI zrImatI sumitrA mahAjana ne bhagavAna mahAvIra ke 2600veM janmotsava digambara jaina rASTrIya samiti ke tattvAvadhAna meM akhila bhAratavarSIya mahilA pariSad dvArA Ayojita sarvadharma mahilA sammelana ke avasara para vyakta kiye| unhoMne kahA ki mAdA bhrUNa hatyA evaM nArI para ho rahe atyAcAra ko nArI ko svAlambI sAkSara aura svastha banAkara hI rokA jA sakatA hai| mahilA pariSad ke kAryoM kI prazaMsA karate hue unhoMne kahA ki bhagavAna mahAvIra ke 2600 veM janma mahotsava varSa aura mahilA sazaktIkaraNa varSa meM jo saubhAgya milaa| samaya-samaya para sukhada anubhUti ke sAtha hI jJAna, manana tathA cintana meM vRddhi huI merA vinamra sujhAva hai ki jainasamAja ke aise vyaktiyoM se nirantara paricita karAne kI zrRMkhalA jArI kareM, jinhoMne naye AyAma sthApita kiye hoN| sAtha hI 'jainadharma / jainadarzana kI aisI lekhamAlA zuru kI jAve jo baccoM ke sAtha hI sAtha yuvakoM meM bhI jJAna kA saMcAra kre| 'jinabhASita' parivAra ko merI hArdika shubhkaamnaaeN| DaoN. candA modI sI/3, ema.pI.I.bI. kAlonI vidyuta nagara, rAmapura, jabalapura (ma.pra.) sarvadharma mahilA sammelana kA Ayojana 'jinabhASita' kA maI aMka prApta huaa| use prAraMbha se anta taka eka sAtha hI pddh'aa| yaha patra bahuta hI upayogI zikSAprada aura sundara rUpa meM prakAzita karake Apa mahAn paropakAra kara rahe haiN| maI aMka meM ApakA sampAdakIya evaM 'jaina AcAra meM indriyadamana kA manovijJAna evaM sabhI lekha bahuta hI uccakoTi ke haiN| 'jinabhASita' ko Apane surucisampanna prakAzita kiyA hai| mere pAsa 100 jainapatra Ate haiN| unameM 'jinabhASita sarvazreSTha hai| Apako hArdika bdhaaii| DaoN. tArAcandra jaina bakhzI vakhazIbhavana, nyU kAlonI jayapura 302001 ( rAjasthAna) - Apane 2600 mahilAoM aura 2600, bAlakoM ko zikSita karane evaM svAvalambI banAne kI tathA 2600 per3a lagAne kI jimmedArI lI hai vaha prazaMsanIya hai| kAryakrama saMyojikA evaM kendrIya adhyakSA zrImatI AzA vinAyakA ne atithiyoM kA svAgata karate hue kahA ki mahAvIra ke sarvodaya dharmatIrtha aura sarvajAtisadbhAva ke anusAra Aja sarvadharma mahilA sammelana kA Ayojana kiyA gayA hai aura AtmakalyANa aura vizvakalyANa kI bhAvanA ko sAkAra karane ke liye saMsthAoM evaM sabhI dharma kI sAmAjika kAryakartA mahilAoM ko kAryakrama ke sAtha jor3A gayA hai tAki mahAvIra ke siddhAnta tathA jiyo aura jIne do kA saMdeza phailAne aura paryAvaraNa, sAmAjika zAnti evaM lokasevA ke kAryakrama meM unheM sAjhIdAra aura sahabhAgI banAyA jA ske| zrImatI AzA vinAyakA, indaura .
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ RECENE Preso Emapa roja hama ye dIpa dhUpa ye gaMdha mAno kaha rahI hai hamArI hI hai yaha Atma-saurabha-agaMdha ye gIta-gAna vandanA ke chanda mAno kaha rahe haiM hamArA hI hai yaha Atma-gAna amanda ye pratimA apalaka niSpanda mAno kaha rahI hai hamArA hI hai yaha Atma-darzana ananta roja hama inake karIba AyeM aura inheM apane meM-pAyeM pulaka uThe manaH praann| M - muni kSamAsAgara antara ye maMdira isaliye ki hama A sakeM bAhara se apane meM bhItara ye mUrtiyA~ anupama sundara isalie ki hama pA sakeM koI rUpa apane meM anuttara aura zraddhA se jhukakara galAte jAe~ apanA mAna-mada parta-dara-parta nirantara tAki kama hotA jAe hamAre aura prabhu ke bIca kA antara 15040 1000000000000000000130000 C
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaya zrI vIra jinavIra jinacanda kavivara daulatarAma jaya zrI jinavIra jinacanda, kaluSa-nikanda munihada sukhknd|| siddhArathanaMda tribhuvana ko dinenda-caMda, jA vaca-kirana bhrm-timir-niknd| jAke pada aravinda sevata surendradvaMda, jAke guNa raTata kaTata bhv-phnd|| jAkI zAMtamudrA nirakhata harakhata riSi, jAke anubhavata lahata cidaanNd| jAke ghAtikarma vighaTata pragaTa bhaye, anaMta drsh-bodh-viirj-aannd|| lokAloka-jJAtA pai svabhAvarata rAtA prabhu, jaga ko kuzaladAtA trAtA advNd| jAkI mahimA apAra gaNI na sake ucAra, 'daulata' namata sukha cAhata amNd|| artha pApoM ko naSTa karane vAle aura muniyoM ke hRdaya ko apAra sukha dene vAle zrI vIra jinendra kI jaya ho, mahAvIra jinendra kI jaya ho| zrI mahAvIra jinendra rAjA siddhArtha ke putra haiM aura tInoM lokoM ke lie aise sUrya-candra haiM, jinakI vacanarUpI kiraNeM bhramarUpI andhakAra ko samApta kara detI haiN| indra-samudAya bhI unake caraNa-kamaloM kA sevana karate haiN| unake guNoM ke jApa se saMsAra ke bandhana kaTa jAte haiN| una kI zAnta mudrA ko dekhakara RSigaNa bhI harSita hote haiM, kyoMki usakA anubhava karane se caitanya ke Ananda kI prApti hotI hai| unake cAra ghAtiyA karma naSTa ho gaye haiM aura ananta darzana, ananta jJAna, ananta vIrya evaM ananta sukha prakaTa ho gaye haiN| ve sampUrNa lokAloka ke jJAtA haiM, phira bhI apane svabhAva meM pUrNatayA lIna haiN| ve jagata ke prANiyoM ko kuzalatA pradAna karane vAle haiM aura unake sacce rakSaka haiN| __kavivara daulatarAma kahate haiM ki zrI mahAvIra jinendra kI mahimA apAra hai, gaNadhara bhI usakA varNana nahIM kara sakate, maiM ananta sukha ko cAhatA huA unako namaskAra karatA huuN| Ara.ke. mArbalsa li. kizanagar3ha (rAjasthAna) ke saujanya se svAmI, prakAzaka evaM mudraka : ratanalAla bainAr3A dvArA ekalavya oNphaseTa sahakArI mudraNAlaya saMsthA maryAdita, jona-1, mahArANA pratApa nagara, bhopAla (ma.pra.) se mudrita evaM sarvodaya jaina vidyApITha 1/205, prophesarsa kAlonI, AgarA-282002 (u.pra.) se prkaashit|