Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAga 13 / zrIvarddhamAnAya namaH "jainahinepara 1. navambara 1997 / viSaya sUcI | 469 1 brAhmaNoM kI utpatti / le0 bAbU sUrajabhAna vakIla 4 vicitra vyAha ( kAvya ) / le0, paM0 rAmacarita upAdhyAya 3 vidvajjana khoja kreN| le0 - bAbU jugalakizora mukhtAra * naukaroM se pUjana karAnA / le0- bAbU jugalakizora mukhtAra 495 5 jainasamAjake kSayaroga para eka dRSTi / le0 - bAbU ratanalAla jaina 487 491 ... 498 bI. e. ela. ela. bI. 6 AdipurANakA avalokana / le0 - bAbU sUrajabhAna vakIla 7 satayugakI vezyAyeM / 8 alaMkAroM se devI-devatAoMkI utpatti / le 0 - bAbU sUrajabhAna vakIla 9 pustaka paricaya 503 507 saMpAdaka - nAthUrAma premI muMbaIbhava presa. * naI jaina pustakeM | granthaparIkSA prathama bhAga mUlya 1, dvitIyabhAga mU0 17 ], darzanasAra vivecanAsahita mU0 / ], mokSamArga kI kahAniyA~ mU0], baccoM ke sudhArane ke upAya mU0 // ], sammAnapAlanaM ]||, sarvArthasiddhi mUla saMskRta 2), budhajana satasaI ), AcArasAra ( AcArya vIranandikRta ) mANikacandra jainagranthamAlAkA gyArahavA~ grantha, mUlya0 17 ] For Personal & Private Use Only 509 514 BHAWANAT mainejara, jainagrantharatvA hIrAbAga, po0 giragA~va, bambaI / kAryAlaya, aMka 111
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ praarthnaayeN| rogoMkA ilAja Adi acche 2 lekha prakAzita hote 1 janahitaiSI kisI svArthabaddhise prerita hokara nijI haiN| isakI vArSika phIsa kevala 1) ru. mAtra hai| lAbhake lie nahIM nikAlA jAtA hai| isameM jo samaya namUnA muphta maMgAkara dekhiye| aura zaktikA vyaya kiyA jAtA hai vaha kevala acche patA-vaidya zaGkaralAla harizaGkara vicAroMke pracAra ke lie / ataH isakI unnati AyurvedoddhAraka-auSadhAlaya, muraadaabaad|| hamAre pratyeka pAThakako sahAyatA denI caahie| 2. jina mahAzayoM ko isakA koI lekha acchA mAlUma ho unheM cAhie ki usa lekhako jitane mitroMko Ar3hatakA kAma / ve par3hakara sunA sakeM avazya sunA diyA kreN| baMbaIse harakismakA mAla ma~gAnekA subhItA . 3. yadi koI lekha acchA na mAlUma ho athavA viruddha hamAre yahAMse baMbaIkA harakismakA mAla mAlUma ho to kevala usIke kAraNa lekhaka yA / kiphAyatake sAtha bhejA jAtA hai| tAMbeM va pIta. sampAdakase dveSa bhAva na dhAraNa karane ke lie savi. naya nivedana hai| lakI caddareM, saba tarahakI mazIneM, hAramoniyama, 4. lekha bhejaneke lie sabhI sampradAyake lekhakoMko grAmophona, TopI, baniyAna, moje, chatrI, jarmana* AmaMtraNa hai| -smpaadk| silavara aura aluminiyamake bartana, saba tarahakA sAbuna, haraprakAra ke itra va sugandhI tela, choTI bhAratavikhyAta ! hajAroM praMzasApatra prApta ! ba 10 bar3I ghar3iyA~, kaTalarIkA saba prakArakA sAmAna, pensila kAgaja, syAhI, heNDala, korI kApI, assI prakArake bAta rogoMkI ekamAtra auSadhi va sleTa, syAhIsokha, DrAiMgakA sAmAna, haraprakArakI mahAnArAyaNa tel| dezI aura vilAyatI davAiyA~. kA~cakI choTI hamArA mahAnArAyaNa taila saba prakArakI vAyu- bar3I zIziyAMkI peTiyAM, haraprakA kA dezI kI pIr3A, pakSAghAta, (lakavA, phAlija ) gaThiyA vilAyatI rezamI kapar3A, supArI, ilAyacI, mevA, sunnavAta, kaMpavAta, hAtha pAMva Adi aMgoMkA kapUra adi saba tarahakA kirAnA, baMbaIkI aura jakar3a jAnA, kamara aura pIThakI bhayAnaka pIDA, bAharakI hindI, saMskRta, aMgrejI pustakeM, jaina purAnIse purAnI sUjana, coTa, haDDI yA ragakA pustakeM, agarabattA, dazAMgadhUpa, kezara, caMdana dabajAnA, picajAnA yA Ter3hI tirachI hojAnA Adi maMdiropayogI cIjeM, taraha tarahakI choTI aura saba prakArakI aMgoMkI durbalatA AdimeM bar3I raMgIna tasabIreM, apane nAmakI athavA bahuta bAra upayogI sAbita hocukA hai| apanI dakAna ke nAmakI muhareM, kArDa, ciTThI, ___ mUlya 20 tAlekI zIzIkA do rupyaa| noTapepara, muhUrtakI ciTriyA~ ( kaMkupatrikA ) Adi, harakismakA mAla hozayArIke sAtha vI. DA0 m0||) aanaa| pI. se ravAnA kiyA jAtA hai| eka bAra vyavahAra karake dekhiye / Apako kisI tarahakA dhokA na hogaa| sarvopayogI mAsika patra / ___ hamArA suramA aura namakasulemAnI yaha patra pratimAsa pratyeka gharameM upasthita hokara ra avazya ma~gAie / bahuta bar3hiyA haiN| . eka vaidya yA DAkTara kA kAma karatA hai| isameM svAsthya. rakSAke sulabha upAya, Arogya zAstrake niyama, patA-pUraNacaMda nanhelAla jaina / prAvIna aura arvAcIna vaiekake siddhAnta, bhAratIya co jaina-grantha-ratnAkara kAya, hIrAnA, vanauSadhiya kA anveSaNa, strI aura bAlakoMke kaThina * po bhava, bamba: / vaidy| Printed by Chintaman Sakharam Deole, at the Bombay Vibhav Prot. Servas India Society's Building, Sandharst Road, Girg.n, Boahay. Published by Nathuram Premi, Proprietor, Jain-Granth-Ratnaakir Karyalaya, Hirabag, Bhaubay. For Personal & Private Use Only
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ caudahavA~ bhAga / aMka 11 hitaM manohAri ca durlabhaM vacaH / jainahitaiSI na ho pakSapAtI batAve sumArga, Dare nA kisIse kahe satyavANI / bane hai vinodI bhale AzayoMse, sabhI jainiyoMkA hitaiSI hitaiSI // brAhmaNoM kI utpatti / ( 2 ) [ lekhaka - bAbU sUrajabhAnajI vakIla / ] isase pahale lekhameM siddha kiyA gayA hai ki, brAhmaNa varNakI sthApanA ke samaya mithyAtvI brAhmaNa maujUda the, jinakA usa samaya bar3A bhArI prabhAva aura pracAra thA aura brAhmaNa varNa sthApana karanekI kathA bharatamahArAjake samaya kI nahIM, kintu usa samayakI hai; jaba ki hindustAna meM brAhmaNoMkI bar3A" bhArI jora thA aura ve jaini atyaMta ghRNA aura dveSa karate the / AdipurANa meM varNita brAhmaNoM kI utpattike zeSa kathana ko par3hane se yaha bAta aura bhI jyAdA dRr3ha ho jAtI hai aura yaha natIjA nikala AtA hai ki paMcamakAlameM hI kisI samaya jAniyoMne kisI jainI rAjAkA sahArA kara mithyAtvI brAhmaNoMke prabhAvase bacaneke saste kucha gRhasthI jaini kArtika 2443. navaMbara 1917, I yoMko pUjanA zurU kara diyA aura unase ve saba kAma lene lage, jo brAhmaNa loga kiyA karate the; jisase hote hote unakI eka jAti hI bana gaI mAlUma hotA hai ki, jaina brAhmaNoMkI yaha utpatti dakSiNa dezameM hI huI hai / kyoMki jaina rAjA bhI vahIM hue haiM aura vahIM aba taka jaina brAhmaNa maujUda bhI haiM, jo brAhmaNoMkI taraha hI jaina-yajamAnoMke saba kAma karate haiM / kintu yaha naI sRSTi jaina siddhAnta ke viruddha honeke kAraNa jainiyoM meM saba jagaha mAnya na huI, arthAta dakSiNa dezake sivAya anya kahIM bhI isakA pracAra na ho sakA / AdipurANa meM apane banAye hue jaina brAhmaNoMko upadeza dete hue bharatamahArAjane unake dasa adhikAra batAye haiM / usameM vyavahArozitA adhikArako varNana karate hue likhA hai ki, jainAgamakA Azraya lenevAle ina brAhmaNoM ko prAyazcitta dene kA bhI adhikAra honA caahie| yadi unako yaha adhikAra na hogA to ve na apanI zuddhi For Personal & Private Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ 470 jainahitaiSI [ bhAga 14 kara sakeMge aura na dUsaroMko hI zuddha kara skeNge| matiyoMkI hI pAThazAlAmeM jAveMge aura unake isa prakAra azuddha rahakara yadi ve gairoMse zuddha zAstra par3hakara anyamatI hI ho jAyeMge / honekI icchA kareMge to kaise kAma calegA?:- dUsarA adhikAra kulAvadhikriyA arthAt a vyavahArezitAM prAhaH praayshcittaadikrmnni| pane kulake AcaraNoMkI rakSA rakhanA hai / isake svataMtratA dvijasyAsya zritasya paramA shruti||192|| viSayameM bhI bhaya dikhalAyA hai ki, aisA na kara nese vaha dUsare kulakA ho jAvegA / arthAt yadi tadabhAve svamanyAMzca na shodhyitumrhti| azuddhaH parataH zuddhimabhIpsannakRto bhavet // 193 // ra vaha anya matiyoMke bahakAnemeM Akara unakI-parva 40 / sI kriyA karane lagegA to unake hI kulakA ho jaavegaa| tIsarA adhikAra varNottama kriyA hai, ina zlokoMse spaSTa siddha hai ki, jisa samaya arthAta apaneko saba vargoMse uttama mAnanA / jaina brAhmaNa banAye gaye the, usa samaya anya kyoMki aisA na mAnanese na to vaha apaneko matake brAhmaNa maujUda the jo prAyazcittAdi diyA zaddha kara sakatA hai aura na dUsaroMko; isakI bAbata karate the; kintu jaina brAhmaNa banAnevAlA yaha bhI bhaya pragaTa kiyA hai ki yadi vaha apaneko cAhatA thA ki jaina brAhmaNa ko bhI prAyazcitta sabase baDA na mAnegA to apaneko; zuddha karanedenekA adhikAra ho jAve / isahI kAraNa vaha jora kI icchAse mithyAdRSTI kuliMgiyoMkI sevA ka detA hai ki yadi jaina brAhmaNoMko yaha adhikAra lagegA: aura kubrahmako mAnakara unake saba doSa na hogA to ve bhI apanA prAyazcitta anya mati- , - prApta kara legA / isase bhI siddha hai ki jaina yoMse hI karAyA kareMge aura taba jaina brAhmaNa brAhmaNoMke banAye jAne ke samaya anya matiyoMkA banAnA vyartha hI rahegA / isa kAraNa anyamati- badA bhArI prAbalya aura logoMmeM unakI bar3I yoMke samAna inako bhI prAyazcittakA adhikAra bhArI zraddhA thI, aura usa samaya mithyAtvI milanA caahie| brAhmaNa hI bar3e mAne jAte the-jaina brAhmaNa ... anya 9 adhikAroMke par3hanese bhI yahI bAta bahuta ghaTiyA aura azuddha samajhe jAte the| isI nikalatI hai| (dekho parva 40 zloka 178 se kAraNa jainabrAhmaNa banAnevAlA apane brAhmaNoM214 taka / ) pahalA adhikAra atibAlavidyA ko yaha upadeza detA thA ki tuma bhI apa arthAt bAlapanese hI upAsakAcAra zAstroMkA bar3A mAno aura saba jainI bhI inako bar3A mAneM; par3hanA hai| isake viSayameM likhA hai ki yadi ve jisase ye loga apaneko ghaTiyA yA azuddha sabAlapanese hI inako nahIM par3heMge to apaneko majhakara apanI zuddhi karAne ke vAste anya matijhaTa maTha brAhmaNa mAnanevAle mithyAvRSTiyoMse Thage yauke pAsa na jaaveN| jAveMge aura mithyA zAstroMke par3hane meM laga jaaveNge| cauthA adhikAra pAtratva hai, arthAt ye jaina isase siddha hai ki usa samaya sAdhAraNa taurapara brAhmaNa dAna deneke pAtra haiM, inako dAna avazya mithyAtvI brAhmaNoMke hI dvArA par3hAI hotI thI denA cAhie / isa viSayameM bhI jaina-brAhmaNoMko aura jaina brAhmaNa banAnevAleko isa bAtakA bhaya DarAyA hai ki unako guNI pAtra bananA caahie| thA ki, yadi hamAre banAye hue brAhmaNoMke bAlaka yadi ve guNa prApta nahIM kareMge to unako koI bacapanase hI jainazAstroMke par3hane meM na lagAye nahIM mAnegA aura mAnya na honese rAjA bhI jAyeMge to pracalita rItike anusAra ve anya unakA dhana hara legaa| isase bhI yahI siddha hotA For Personal & Private Use Only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ aGka 11] brAhmaNoM kI utptti| 471 arwarrormarrrrrrrowwww hai ki, jainabrAhmaNa banAnevAleko isa bAtakA chahA adhikAra prAyazcittakA hai, jisakA varNana nizcaya thA ki mithyAtvI brAhmaNa to jAtike pahale ho cukA hai / sAtavA~ adhikAra avadhyatva brAhmaNa haiM, unameM guNa hoM vA na hoM ve to avazya hai, arthAt jainI brAhmaNako cAhie ki vaha apanA pUje hI jAveMge (isa viSayameM dekho prathama lekha, yaha adhikAra jatAtA rahe ki maiM brAmhaNa hU~, jisase mAlUma ho jAyagA ki AdipurANameM bAra isa kAraNa mujhako kisI prakAra mArane vA tirabAra yaha bAta kahI gaI hai ki guNahIna hone para skAra karanekA kisIko adhikAra nahIM hai| bhI ye mithyAtvI brAhmaNa kevala apanI jAtike yadi vaha aisA adhikAra puSTa na karatA rahegA, to ghamaMDase apaneko pujavAte haiM), parantu usako saba loga use mArane lageMge aura aisA honese jainanavIna banAye hue jaina brAhmaNoMkI bAbata pUrA dharmakI bhI pramANatA jAtI rahegI / vaidika matake . bhaya thA ki yadi ye loga guNa prApta na kareMge to granthoMmeM likhA hai ki brAhmaNa avadhya hai, isase inako koI bhI na mAnegA aura taba yaha sArA brAhmaNoMko koI nahIM mAratA thaa| yahI adhihI khela bigar3a jaavegaa| ___ kAra jaina brAhmaNoM ko diye jAnekI yaha koziza __ pA~cavA~ sRSTi adhikAra hai, arthAt jisa prakAra kI gaI thii| zokakI bAta hai ki, brAhmaNoMkA ati jainadharmakI utpatti varNana kI gaI hai, usakI rakSA prAbalya honeke kAraNa brAhmaNoMne jo yaha mahA-: karanA / abhiprAya yaha ki jaina brAhmaNoMkI isa julmakA adhikAra prApta kara liyA thA ki ve naI sRSTiko naye pramANoMse puSTa karate rahanA cAhie, kaisA hI doSa kareM aura kitanA hI kisIkA nukaarthAt yaha siddha karate rahanA cAhie ki yugakI sAna kara deM; parantu unako koI bhI na mAra ske| AdimeM to saba brAhmaNa jainI hI banAye gaye aura na unakA tiraskAra kara sake, vahI adhithe; parantu paMcamakAlameM ye loga bhraSTa hokara mi- kAra prApta karanekI zikSA jaina brAhmaNoMko dI 'thyAtvI ho gaye haiM / isa kAraNa inameMse jo koI gaI hai| phira jainI banatA hai vaha apane prAcIna satya- AThavA~ adhikAra adaMDyatva hai, arthAt rAjA mArgako hI grahaNa karatA hai / yahA~ bhI Dara di- bhI unako daMDa na de sake / jainabrAhmaNako khAyA hai ki yadi ve aisA na karate raheMge to zikSA dI gaI hai ki isa adhikArako bhI vaha mithyAdRSTi loga rAjA prajA sabako bahakA leMge, apane vAste siddha karatA rahe / yaha anyAyya arthAt ve loga rAjAko aura prajAko samajhA deMge adhikAra bhI brAhmaNoMne apanI calatImeM prApta kara ki jo loga paramparAse santAna prati santAna liyA thA ki unase cAhe jaisA doSa ho jAya, brAhmaNa-cale Ate haiM aura vedako mAnate A rahe parantu rAjA bhI unako daMDa na de sake / zokakI haiM ve hI brAhmaNa haiM aura ve hI pUjaneke yogya haiM, bAta hai ki, isa adhikArake prApta karaneke lie ye navIna bane hue jaina brAhmaNa na brAhmaNa ho sakate bhI jaina brAhmaNoMko zikSA dI gaI hai / haiM aura na pUjane ke yogya haiM / yadi jainabrAhmaNa navA~ adhikAra mAnyatA hai, arthAt saba loga ina rAjAoMko upadeza dekara apane dharmapara dRr3ha na jainI brAhmaNoM ko mAneM aura pUjeM / jainI brAhmarakkheMge to rAjA loga bhI anya maMtakI dharma- NoMko samajhAyA gayA hai ki unako bar3I kozizasRSTiko mAnane lageMge aura taba jainabrAhmaNoMkA ke sAtha isa mAnyatAko prApta karanA caahie| kucha bhI aizvarya na rahegA aura taba jaina loga yadi loga unakA AdarasatkAra nahIM kareMge to bhI anya matako mAnane lgeNge| ve apane padase gira jaaveNge| For Personal & Private Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ 472 jainahitaiSI - arthAt aneka dasavA~ adhikAra prajAtaMtrasambandha hai, anyamatiyoMke sAtha milate julate aura prakArakA saMbaMdha rakhate hue bhI unake kAraNa apane guNoMko naSTa na karanA / isase bhI yahI siddha hotA hai ki jaina brAhmaNoMke banAye jAte samaya anya matakA bahuta hI jyAdA pracAra thA / isa sAre kathanase spaSTa siddha hai ki jaina brAhmaNoM ke banAne meM isa bAta kI bahuta hI jyAdA koziza kI gaI thI ki ina navIna jaina brAhma NoM ko bhI ve saba adhikAra prApta ho jAveM z2o prAcIna mithyAtvI brAhmaNoM ko prApta ho rahe haiM, ve adhikAra cAhe nyAyarUpa hoM cAhe mahAanyAyarUpa | sAtha hI isa bAtakI bar3I sAvadhAnI rakkhI gaI thI ki, mithyAtvI brAhmaNoMke prabala prabhAva meM Akara ye navIna brAhmaNa phisala na jAveM, yA kisI prakAra apane pada se gira na jAveM / arthAt jisa prakAra bana sake ve apane isa navIna padako jo jainI rAjAoMke sahArese unako prApta ho gayA hai banAye rakkheM aura biga - r3ane na deveM / isa hI kAraNa ina adhikAroMke varNanameM isa bAtakI zikSA vahuta hI takAjeke sAtha dI gaI hai ki ye navIna brAhmaNa rAjA oMke zraddhAnako DAvA~Dola na hone deM / kyoM ki usa samaya mithyAmatakA adhika pracAra honese jaina rAjAoM ke phisalane kA khaTakA barAbara lagA rahatA thA / yaha sArI hI racanA nissaMdeha paMcamakAlakI hai, bharata mahArAja samayakI nahIM; parantu phira bhI ukta dasoM adhikAroMkA upadeza bharata mahArAjake mukha se brAhmaNa varNakI sthApanA ke dina dilAyA gayA hai aura sAtha hI isake yaha bhI likha diyA gayA hai ki, bharata mahArAjane yaha saba upadeza upAsakAdhyayana sUtrake hI anusAra kiyA hai, parantu dvAdazAMga vANImeM anya matiyoMkA itanA prabala bhaya kisI taraha bhI nahIM ho sakatA [ bhAga 14 hai / aura aise mahA julma ke adhikAroMkI prAptikA upadeza bhI jinavANI meM sambhava nahIM ho sakatA hai ki brAhmaNako na prajA hI daMDa de sake aura na rAjA hI, jisase ve doTaMge sAMr3a banakara berokaToka jo cAhe julma karate raheM aura koI cU~ bhI na kara sake / hamAre isa vicArakI puSTi - ki paMcama kAlameM brAhmaNoMkA ati prAbalya ho jAne para unake prabhAvase bacane ke vAste unahIkA rUpa dekara aura unahI kI kriyAyeM sikhAkara jaina brAhmaNa banAye gaye haiM- isa bAta se bhI hotI hai ki brAhmaNa varNakI utpattike isa sAre kathanameM jo AdipurANake parva 38 se 42 taka meM varNita hai - jaina brAhmaNoMko dharmakA upadeza dete hue prAyaH unahI zabdoM kA prayoga kiyA gayA hai jo vaidika matake khAsa pAribhASika zabda haiN| zruti, smRti aura veda aise zabda haiM jo vaidikadharmake zAstroMke vAste hI vyavahAra kiye jAte haiM / vedoMko zruti kahate haiM aura manu yAjJavalkya Adi RSiyoMkI AjJAyeM smRtiyA~ kahalAtI haiN| zruti, smRti aura veda Adi zabda vaidikadharmake aise TakaiMsAlI zabda haiM ki svayaM AdipurANake kartA ne bhI kaI sthAnoM para unakA vyavahAra vaidikadharma ke granthoMko hI sUcita karaneke vAste kiyA hai / jaise parva 39 zloka meM likhA hai ki zrui vAkya bhI vicAra karane para ThIka nahIM mAlUma hote haiM; duSToMke hI banAye hue jAna par3ate haiM:zrautAnyapi hi vAkyAni saMmatAni kriyAvidhau / na vicArasahiSNUni duHpraNItAni tAni vai // 10 // aura bhI - ' tAnprAhurakSaramlecchA ye'mI vedopajIvina: ' tathA 'so'styamISAM ca yadvedazAstrArthamadhamadvijAH ' Adi 42 veM parvake zlokoMse bhI spaSTa hotA hai ki hindUdharmake vedoM ke lie hI zruti aura veda zabdoM kA prayoga kiyA jAtA hai; kisI jaina zAstra ke lie nahIM / For Personal & Private Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ aGka 11 ] zruti smRti aura veda Adi zabdoMkA aisA khulA huA aura jagatprasiddha artha honekI avasthA meM bhI aura AcArya mahArAjako bhI yahI artha mAnya honekI hAlata meM bhI ye zabda jaina brAhmaNoMko zikSA dene meM jisa prakAra vyavahArameM lAye gaye haiM, usase yaha bAta spaSTa siddha hotI hai ki jainI brAhmaNoMko bilakula vahI rUpa diyA gayA thA jo vaidika brAhmaNoMkA thA / parva 39 meM likhA hai ki veda, purANa, smRti, caritra, kriyAvidhi, maMtra, devatA-liMga aura AhArAdikI zuddhi kA yathArtha rIti se varNana jisameM parama RSiyoMne kiyA hai vahI dharma hai; isake sivAya aura saba pAkhaMDa hai / jisake 12 aMga haiM, jo zuddha hai aura jisameM zreSTha AcaraNoMkA nirUpaNa hai, vahI zrutajJAna hai, usahIko veda kahate haiM; jo hiMsAkA upadeza karanevAlA vAkya hai vaha veda nahIM hai, usako to yamarAjakA vAkya mAnanA cAhie / ! brAhmaNoMkI utpatti / vedaH purANaM smRtayazcaritraM ca kriyAvidhiH / maMtrAzca devatAliMgamAMhArAdyAzca zuddhayaH // 20 // ete'tha yatra tattvena praNItAH paramarSiNA / sa dharmaH sa ca sanmArgastadAbhAsAH syuranyathA // 21 // zrutaM suvihitaM vedo dvAdazAMgamakalmaSaM / hiMsopadezi yadvAkyaM na vedo'sau kRtAMtavAk // 22 // isI prakAra parva 39 meM likhA hai ki jaba vaha zrAvaka apane cAritra / aura adhyayanase auroMkA upakAra karatA hai, prAyazcitta Adi saba vidhiyoMko jAna letA hai aura veda smRti aura purANa AdikA jAnakAra ho jAtA hai, gRhasthAcArya ho jAtA hai: taba vizuddhastena vRtena tato'bhyeti gRhIzitAM / vRttAdhyayanasaMpattyA parAnugrahaNakSamaH // 13 // prAyazcittavidhAnajJaH zrutismRtipurANavit / ' -gRhasthAcaryatA prAptastadA dhatte 'gRhIzitAM // 114 // *473 isI prakAra parva 39 meM likhA hai ki anya yajamAna bhI jisakI upAsanA karate haiM aisA vaha buddhimAn bhavya arthAt jaina brAhmaNa svayaM pUjA karatA hai aura anya logoM se karAtA hai; veDha vedAMgake vistArako svayaM par3hatA hai aura dUsaroMko par3hAtA hai: sa yajanyAjayan dhImAn yajamAnairupAsitaH / adhyApayannavIyAnA vedavedAMgavistaraM // 103 // isI prakAra parva 39 meM hI likhA hai ki: dvijoM arthAt jainI brAhmaNoM kI zuddhi zruti smRti, purANa, cAritra, maMtra aura kriyAoM se aura devatAoMkA cihna dhAraNa karane tathA kAmakA nAza karanese hotI hai : zrutismRtipurAvRttavRttamaMtra kriyAzritA / devatAliMgakAmAMtakRtA zuddhirdvijanmanAM // 139 // isI prakAra parva 40 meM likhA hai ki, aba maiM zrI RSabhadevakI zrutike anusAra surendramaMtra kahatA hU~: munimaMtro'yamAnAto munibhistattvadarzibhiH / vakSye sureMdramaMtraM ca yathA smAhArSabhI zrutiH // 47 // phira isI parva ke zloka 63 meM likhA hai ki maiM zruti ke anusAra parameSThI maMtra kahatA hU~:maMtraH paramarAjAdito'yaM parameSThinAM / paraM maMtramito vakSye yathA''ha paramA zrutiH // 63 // phira isI parvake zloka 192 meM likhA hai ki, zrutikA Azraya lenevAle ina dvijoMko arthAt jainI brAhmaNoM ko jo svataMtratA hai use vyavahArezitA kahate haiM: vyavahArezitAM prAhuH prAyazcittAdikarmaNi / svataMtratAM dvijasyAsya zritasya paramAM zrutim // 192 // vaidika dharma meM grahatyAgIko parivAjaka kahate haiN| jainazAstroM meM isake sthAna meM muni, sAdhu, nirgrantha anagAra Adi zabda vyavahAra kiye jAte haiM; For Personal & Private Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainahitaiSI [bhAga 14 ... parantu jaina brAhmaNoMko upadeza dete samaya Adi- garaja kahA~ taka kaheM, jaina brAhmaNoMko upa purANameM muni yA sAdhuke sthAnameM parivrAjaka zabda- deza denemeM vizeSataH vaidika dharmake hI siddhAntoM kA prayoga kiyA gayA hai aura isI kAraNa muni- aura pAribhASika zabdoMkA prayoga kiyA gayA dIkSAkA nAma parivrAjaka kriyA rakkhA hai tathA hai; jisase spaSTa siddha hai ki jaina brAhmaNa banAisahI nAmase isakA upadeza dete hue aura anya nemeM vaidika brAhmaNoMkI hI rIsa kI gaI hai| matiyoMkI parivrAjya kriyAkA niSedha karate hue brAhmaNa varNa sthApana karaneke dina bharata mahArAvaidikadharmakI dIkSAkI taraha jaina pArivrAjya jakI taraphase jo upadeza ina navIna brAhmaNoMko dIkSAko bhI zubhatithi, zubha nakSatra, zubhayoga diyA jAnA AdipurANameM likhA hai usako zubhamuhUrta aura 'zubhalagnameM hI lenekI AjJA gaurake sAtha par3hanese to yahA~ taka mAlUma hotA dI hai / yathA hai ki, isa upadezameM vaidika dharmake pAribhASika - sadgRhItamidaM jJeyaM guNairAtmopabRMhaNaM / , zabda hI vyavahAra nahIM kiye gaye haiM, kintu __pArivAjyamito vakSye suvizuddha kriyAMtaraM // 154 // unake dharmake siddhAntoM aura unake devatAoMko bhI mAna liyA gayA hai aura kucha kATatarAzakara gArhasthyamanupAlyaivaM gRhvaasaadvirjytH| yaddIkSAgrahaNaM taddhi pArivAjyaM pracakSate // 155 // unahIkA upadeza ina jaina brAhmaNoMko diyA gayA hai| pArivrAjyaM parivrAjo bhAvo nirvANadIkSaNaM / tatra nirmamatAvRttyA jAtarUpasya dhAraNaM // 156 // garbhAdhAna Adi kriyAke ArambhameM braahmnnoN| prshsttithinksstryoglgngrhaaNshkaiH|| ko ratnatrayakA saMkalpa kara agnikumAra devoMke 6 nigraMthAcAryamAzritya dIkSA grAhyA mumukSuNA // 157 // indra indrake mukuTase utpanna huI tIna agniyA~ utpanna -parva 39 / / " karanI cAhie / ye tInoM hI 'agniyoM tIrthakara, .gaNadhara aura anya kevaliyoMke mokSa kalyANakake vedAnuyAyI loga brAhmaNoMkI utpatti brahmAke mahotsavameM atyanta pUjya mAnI gaI thIM, isI mukhase hI mAnate haiM, jaina brAhmaNoM ko upadeza dete vAste ye atyaMta pavitra mAnI jAtI haiN| ina tInoM samaya unake isa siddhAntako bhI mAnakara yaha sama- AgnayoMko jo gArhapatya, AhavanIya, aura dakSijhAyA gayA hai ki zrIjinendra hI brahmA haiM aura NAgni nAmoMse prasiddha haiM tIna kuMDoMmeM sthApana ka. jo koI unake mukhakI vANIko svIkAra karatA ranA cAhie / vaidika dharmake zAstroMmeM tIna hai usahIko unake sukhase utpanna huA brAhmaNa prakArakI agni inahI nAmoMse mAnI gaI haiM aura mAnanA cAhie / yathA parva 39 meM- ukta zAstroMke kathanake anusAra inake yaha nAma svAyaMbhuvAnmukhAjjAtAstato devadvijA vayaM / sArthaka bhI hote haiM; parantu jainadharmake anusAra ye vratacihnaM ca naH sUtraM pavitraM sUtradarzitaM // 117 // nAma kisI taraha bhI ThIka nahIM baiThate haiM / * jo brahmANo'patyamityevaM brAhmaNAH smudaahRtaaH| * vaidika dharmake anasAra 'gArhapatya' vaha agni hai, brahmA svayaMbhUbhagavAnparameSThI jinottamaH // 127 // jise pratyeka gRhastha apane gharameM sadA banAye rakhatA hai sahyAdiparamabrahmA jineMdro guNabRMhaNAt / aura jise vaha apane puruSAoMse pAtA hai aura santAnako parabrahma yadAyattamAmanaMti munIzvarAH // 128 // detA hai| RgvedameM agniko gRhapati kahA hai| gRhapatise naiNAjinadharo brahmA jaTAkUrcAdilakSaNaH / hI gArhapatya zabda banA hai / AhavanIya vaha ami yaH kAmagardabho bhUtvA pracyuto brhmvrcsaat||129|| hai, jo gArhapatya agnimeMse havana yA homake vAste lI For Personal & Private Use Only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ aGka 11 ] ina tInoM prakArakI aniyoMmeM ina maMtroMse pUjA karatA hai vaha brAhmaNa kahalAtA hai aura jisake ghara aisI pUjA nitya hotI hai usako AhitAgni arthAt agnihotrI samajhanA cAhie / nityapUjana karate samaya ina tInoM agniyoMkA niyoga havya ke pakAne meM, dhUpa khene meM aura dIpakake jalAne meM hotA hai / gharameM bar3e yatnake sAtha ina tInoM agniyoMkI rakSA karanI cAhie aura jinakA saMskAra nahIM huA haiM aise logoM ko yaha agni nahIM denI cAhie, arthAt zUdra AdikA hAtha ina agniyoMko nahIM laganA cAhie aura jina jainiyoM ke garbhAdhAnAdi saMskAra nahIM hote haiM unake bhI hAtha nahIM lagane denA cAhie | ani svayam brAhmaNoM kI utpatti / jAtI hai / ' gArhapatyAduddhRtya homArthe yaH saMskriyate sH| ' dakSiNAgni vaha hai, jo dakSiNakI tarapha rakkhI jAtI hai / ise ' anvAhAryapacana bhI kahate haiM / purohitako jo car3hAvA diyA jAtA hai, vaha anvAhArya kahalAtA haiM | sAyaNAcArya kahate haiM- 'anvAharati yajJasambandhidoSajAtaM parihRratyanena ityanvAhAryo nAma Rtvigbhyo deya odnH|' manusmatimeM likhA hai ki pitRgaNoMke mAsika zrAddhako anvAhArya kahate haiM-' pitRRNA mAsikaM zrAddhamanvAhArye vidurbudhAH / ' anvAhArya pacanakA * artha hotA hai, jo anvAhAryameM kAma Ave | sabakA sArAMza yaha huA ki prAcIna samayameM pratyeka gharameM a bar3I rakSA ke sAtha rakkhI jAtA thI aura use gArhapatya kahate the / usameMse jo agni homake vAste jalA lI jAtI thI, vaha AhavanIya kahalAtI thI aura pitRjanoM ke vAste naivedya teyAra karaneke lie jo jalAI jAtI thI use dakSiNAbhi kahate the / * ApaTene likhA hai ki AhavanIya pUrvakI tarapha, gAIpatya pazcimakI tarapha aura tIsarI anvAhAryapacana dakSiNakI tarapha jalAI jAtI thii| tIsarIkA dakSi NAni nAma dakSiNa kI oraM jalAnese hI huA hai / AdipurANa meM jo ina abhiyokA tIrthakara gaNadharAdike sAtha sambandha milAyA hai, vaha bilakula asaMgata jAna par3atA hai / 475 pavitra nahIM hai aura na koI devatA hI hai, kintu arahaMta devakI mUrtikI pUjA ke sambandhase vaha pavitra ho jAtI hai, isa lie hI brAhmaNa loga ise pUjya mAnakara pUjA karate haiM / nirvANakSetroM kI pUjA ke samAna agnikI pUjA karanemeM bhI koI doSa nahIM hai / brAhmaNoMko vyavahAranayakI apekSAse hI agni pUjya hai aura jaina brAhmaNoMko aba yaha vyavahAranaya avazya kAmameM lAnA cAhie: trayo'gnayaH praNeyAH syuH karmAraMbhe dvijottamaiH / ratnatritaya saMkalpAdanadramukuTodbhavAH / / 82 // tIrthagaNabhRccheSa kevalyaMtya mahotsave / pUjAMgatvaM samAsAdya pavitratvamupAgatAH // 83 // kuMDaye praNetavyAstraya ete mahAgnayaH / gArhapatyAhavanIya dakSiNAgniprasiddhayaH // 8 // asminnamitraye pUjAM maMtraiH kurvan dvijottamaH / AhitAbhiriti jJeyoM nityejyA yasya sadmani // 85 // haviSpAke ca dhUpe ca dIpodbodhana saMvidhau / bahvInAM viniyogaH syAdamISAM nityapUjane // 86 // prayatnenAbhirakSyaM syAdidamanitrayaM gRhe / naiva dAtavyamanyebhyaste'nye yesyurasaMskRtAH // 87 // na svato'gneH pavitratvaM devatArUpameva vA / kiMtvarhaddivyamUrtI jyA saMbaMdhAtpAvano'nalaH // 88 // tataH pUjAMgatAmasya matvAceti dvijottamAH / nirvANakSetrapUjAvattatpUjA to na duSyati // 89 // vyavahAranayApekSA tasyeSTA pUjyatA dvijaiH jainairadhyavahAryo'yaM nayo'dyatve'grajanmamiH // 90 // ! ina zlokoMse spaSTa siddha hotA hai ki, jaina brAhmaNoMko agnikI pUjA karanekA upadeza dete samaya upadezaka mahAzayako isa bAtakA pUrA khaTakA thA ki yaha upadeza jainasiddhAnta ke anukUla nahIM, kintu viparIta hai, isI kAraNa unhoMne aneka bAteM banAkara jita tisa taraha agnipUjAkA doSa haTAne kI koziza kI hai aura Akhira meM yaha samajhAyA hai ki Ajakala isa For Personal & Private Use Only
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ 476. jainahitaiSI [bhAga 14 bAtakI jarUrata hI A par3I hai ki kisI na kisI samyagdRSTipadaM bodhye sarvamAteti cAparaM / hetuse ye jaina brAhmaNa agnipUjA bhI karate rheN| vasuMdharApadaM caiva svAhAMtaM dvirudAharet // 122 // zoka hai ki jaina brAhmaNa banAneke jozameM maMtraNAnena saMmaMtrya bhUmau sodakamakSataM / jainasiddhAMtoMko yahA~ taka bhulA diyA gayA hai kSipvA garbhamalaM nyastapaMcaratnatale kSipet // 123 / / ki ina jaina brAhmaNoMko zikSA dete samaya kevala tvatputrA iva matputrA bhUyAsuzcirajIvinaH / agnike pUjanekI hI AjJA nahIM dI hai; kintu ityudAhRtya sasyAhe takSeptavyaM mahItale // 124 // vivAha Adi saMskAroMmeM agni jaise jar3a padArthakI -parva 40 / sAkSIkI bhI AjJA de DAlI hai / likhA hai ki ___ina zlokoMse siddha hai ki jainasiddhAntajaina brAhmaNako ucita hai ki, vaha pahale siddha zAstroMmeM anya matake jina jina devatAoMko bhagavAnakI pUjana kare, phira tInoM agniyoMkI mithyA devatA siddha kiyA hai aura jinakA pUjA karake unakI sAkSIse vivAhasambaMdhI pUjanA lokamUDhatA yA devamUr3hatA batAyA hai, ve kriyA kre| isI prakAra kacha Age calakara likhA saba hI mithyA deva samyakadRSTi kahanese sacce hai ki, vara vadhU vivAha hone para deva aura agnikI deva ho sakate haiM; jaisA ki ukta zlokoMmeM dharatIkoM / sAkSIse sAta dinake vAste brahmacarya grahaNa kreN| samyakdRSTi kahakara jainakI devI banA liyA hai aura jaina brAhmaNoMko usake pUjanekI AjJA siddhArcanavidhi samyak nirvayaM dvijsttmaaH| kRtAgnitrayasaMpUjAH kuryustatsAkSitA kriyAM // 128 // pANigrahaNadIkSAyAM niyuktaM tadvadhUvaraM / pUjana ka viSayameM jaina brAhmaNoMko AjJA dI AsaptAhaM caredbrahmavrataM devAgnisAkSika // 133 // gaI hai ki DAbhake Asana para baiTha kara pUjana karanI cAhie aura sabase pahale aSTa dravyase -parva 38 / bhUmikA pUjana karanA cAhie:isI prakAra dharatImAtAkI pUjA karanekA bhI upadeza diyA gayA hai| bAlakake janma hone para darbhAstaraNasaMbaMdhastataH pazcAdudIryatAM / vighnopazAMtaye darpamathanAya namaH padaM // 6 // ina jaina brAhmaNoMko AjJA dI gaI hai ki baccekI gaMdhapradAnamaMtrazca zIlagaMdhAya vai namaH / jarAyu aura nAlako kisI pavitra pRthivImeM maMtra par3hakara gAr3a denA cAhie / maMtrakA artha yaha puSpapradAnamaMtro'pi vimalAya namaH padaM // 7 // hai ki he samyakadRSTi dharatI mAtA, tU kalyANa ___ kuryAdakSatapUjArthamakSatAya namaH pdN| karanevAlI ho / isa maMtrase maMtrita karake usa para dhUpAdhaM zrutadhUpAya namaH padamudAharet // 8 // jala aura akSata DAla kara pA~ca ratnoMke nIce jJAnodyotAya pUrvaM ca dIpadAne namaH pd| garbhakA saba mala rakhanA caahie| phira yaha maMtra maMtraH paramasiddhAya nama ityamRtoddhRtau / / 9 / / par3hanA cAhie jisakA artha hai ki he pRthvI, tere maMtrarebhistu saMskRtya yathAvajjagatItalaM / patroMke samAna mere putra bhI ciraMjIvi hoM / yaha tato'nvak pIThikAmaMtraH paThanIyo dvijottmaiH||10|| maMtra par3hakara jisa khetameM dhAnya upajatA ho ___-AdipurANa parva 40 / usa meM usa garbhamalako rakha denA cAhie:- nityapUjanake maMtroMmeM aise maMtra par3hanekI AjJA jarAyupaTalaM cAsya nAbhinAlasamAyutaM / dI hai, jinakA artha hai ki arahaMtakI mAtAkI zucau bhUmau nikhAtAyAM vikSipenmaMtramApaThan // 121 // zaraNa letA hU~, arahaMtake putrakI zaraNa letA huuN| For Personal & Private Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ aGka 11) brAhmaNoMkI utptti| yathA-arhanmAtuH zaraNaM prapadyAmi, arhatsutasya dRSTi Adi pada lagAkara vA kucha kATa-tarAzakara zaraNaM prapadyAmi (parva 40 zloka 27-28) / svIkAra kara liyA hai; kintu ina jaina brAhmaNoMkI isI prakAra AjJA dI hai ki bhagavAnkI pUjA- pUjA bhI zrIjineMdradevakI pUjAke samAna karake sAtha grAmapatikI bhI pUjA kare, indraka nekI AjJA de DAlI hai / jainadharmameM deva, guru khajAnacI kuberakI bhI pUjA kare / yathA-grAma- aura zAstrakI pUjAkI jAtI hai; kintu vaidika pataye svAhA, samyagdRSTe samyagdRSTe nidhipate vai- dharmameM deva, guru aura brAhmaNakI pUjA mAnI gaI zravaNa vaizravaNa svAhA, (parva 40,zloka 33,36) / hai; jaisA ki parva 38 ke zloka 111 se-jo isI prakAra bhUpati, nagarapati, aura kAlazramaNa Upara uddhRta hai-siddha hai| isa kAraNa ina jaina . .arthAt yakSakI pUjAkI bhI AjJA dI hai| yathAH- brAhmaNoMko zikSA dete samaya deva guru zAstrake samyagdRSTe samyagdRSTe bhUpate bhUpate nagarapate nagara- sthAnameM deva, guru aura brAhmaNakI hI pUjA pate kAlazramaNa kAlazramaNa svAhA (parva 40, karanekI AjJA dI gaI hai / trepana kriyAoMkI zloka 44, 45, 46 / ) isI prakAra indra zikSA dete hue sAtavIM kriyAkI bAbata parva aura unake naukaroMkA pUjana karanA bhI batAyA 38 meM likhA hai ki apanI vibhUti aura hai / yathAH-saudharmAya svAhA, kalpAdhipataye zaktike anusAra deva, sAdhu aura brAhmaNakA svAhA, anucarAya svAhA, paraMpareMdrAya svAhA, pUjana karanA caahie| ahamindrAya svAhA (parva 40 zloka 50, yathAvibhavamatreSTaM devarSidvijapUjanaM / 51, 52) / __ zastaM ca nAmadheyaM ttsthaapymnvyvRddhikRt||8|| AdipurANake par3hanase yaha bhI mAlUma hotA isI prakAra 16 vI kriyAkI bAbata isI hai ki ina jaina brAhmaNoMko zrAddha karanA Adi parvameM likhA hai ki pahale brAhmaNakI pUjA karake pitakarma bhI sikhAyA gayA thA, kyoMki ina jaina phira vratAvataraNa kriyA kare:- . brAhmaNoMko jahA~ yaha samajhAyA gayA hai ki vedapAThI brAhmaNa krodha karake tumako ulAhanA deMge kRtadvijArcanasyAsya vratAvataraNecitaM / vahA~ batAyA gayA hai ki ve yaha ulAhanA deMge vastrAbharaNamAlyAdigrahaNaM gurvanujJayA / / 124 // ki yadyapi tU deva, atithi, pitR, aura agni- . isa hI AjJAke anusAra pUjanake maMtroMmeM bhI sambandhI kArya ThIka ThIka karatA hai, to bhI tU aise maMtra likha diye haiM jinakA artha hai ki devaguru aura brAhmaNako praNAma karanese vimukha hI anAdi kAlake zrotriyoMko samarpaNa ( zrotriya hai / yathAH-- eka prakArake vedapAThI brAhmaNa hote haiM ), deva devatA'tithipitagnikAryeSvaprAkRto bhavAn / brAhmaNako samarpaNa aura acche brAhmaNako smrpnn| gurudvijAtidevAnAM praNAmAnca parAGmukhaH // 111 // yathA-anAdizrotriyAya svAhA, devabrAhmaNAya -parva 39 // svAhA, subrAhmaNAya svAhA ( parva 40 zloka jaina brAhmaNoMko vaidika brAhmaNoMkA rUpa deneke 34, 35 ) / vAste kevala itanA hI nahIM kiyA gayA hai ki AdipurANake ina saba kathanoMse kevala yaha ukta dharmake devatA, unakI pUjanavidhi aura hI siddha nahIM hotA hai ki vedapAThI brAhmaNoMkA. unakI dharmakriyAoM aura saMskAroMko samyak- hI rUpa dekara- jainabrAhmaNa banAye gaye the aura For Personal & Private Use Only
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ ka78 jainahitaSI [bhAga 14 isa kAraNa unako hinduoMkI :hI saba kriyAyeM tAnprAhurakSaramlecchA ye'mI vedopajIvinaH / sikhA dI gaI thIM; sAtha hI yaha bhI mAlUma adharmAkSarasampATharlokavyAmohakAriNaH // 182 // hotA hai ki dakSiNa dezameM jainarAjAoMke sama hamAre isa vicArakI siddhi parva 39 meM varNita yameM vedapAThI brAhmaNoMmeMse hI kucha logoMko dIkSAnvaya kriyAke par3hanese aura bhI acchI taraha ho phusalAkara jainI banA liyA gayA thA, unakI jAtI hai / yadyapi isa kriyAkA upadeza bharata vRtti, adhikAra aura kriyA Adi pahalI hI mahArAjane tamAma anya matiyoMko jainI banAkAyama rakhakara unakA nAma jaina brAhmaNa rakha neke vAste brAhmaNa varNakI sthApanAke dina apana liyA gayA thA, aura yaha prasiddha kara diyA gayA . banAye hue brAhmaNoMko diyA hai, parantu jaba isa thA ki cauthe kAlameM to saba hI brAhmaNa jainI the jinako 'zrIAdinAthake samayameM arthAt upadezako Adhika gaurake sAtha par3hA jAtA hai to e mAlUma hotA hai ki sabhI jAtike logoMko jainI yugakI AdimeM bharata mahArAjane svayaM pUjakara 1 banAneke vAste nahIM; kintu vedake mAnanevAle aura dAna Adi dekara brAhmaNa mAnA thA, kintu brAhmaNoMko hI jainI brAhmaNa banAneke vAste yaha paMcama kAlameM ye loga bhraSTa hokara vedake mAnane kriyA varNana kI gaI hai| vAle ho gaye haiN| arthAt jainabrAhmaNa bananese ye loga koI navIna paMtha yA navIna mArga grahaNa sArAMza isa dIkSAnvaya kriyAkA isa prakAra nahIM karate haiM, kintu apanA prAcIna dharma aMgI- hai ki jaba koI mithyAdRSTi jaina dharmako svIkAra karate haiN| kAra karanA cAhe taba vaha munimahArAja yA . gRhasthAcAryake pAsa Akara prArthanA kare ki, mujhe hamAre isa vicArakI puSTi AdipurANake , eka sacce dharmakA upadeza do, kyoM ki anya matake usa kathanase hotI hai, jahA~ jainarAjAoMko , kA siddhAnta mujhe dUSita mAlUma hote haiN| dharmaupadeza dete hue kahA hai ki prajAko duHkha dene- kriyAoMke karane meM jo zruti arthAt vedake vAkya vAle akSaramleccha apane AsapAsa jo hoM unako mAne jAte haiM ve bhI ThIka mAlUma nahIM hote haiM, unakI kulazuddhi Adi karake apane vazamaM kara Tapa logoMke banAye hue hI pratIta hote haiN| (dunilenA cAhiye / rAjAse isa prakAra AdarasatkAra yA aneka mithyAmata pracalita haiN| hindustAnameM pAkara ve loga phira upadrava nahIM krege| yadi isa bhI bauddha, nAstika Adi aneka mata pracalita the| prakAra unakA AdarasatkAra nahIM kiyA jAvegA nAstikoMkA khaMDana AdipurANameM hI kaI sthAnoM to ve rAtadina upadrava karate raheMge, aura sAtha hI , para kiyA gayA hai; paraMtu yahA~ para prArthanA karanevAlA isake yaha bhI batAyA hai ki vedapAThI brAhmaNoMko ra ' kevala eka vedamataMkI hI nindA karatA huA hI akSaramleccha kahate haiN| arthAt vedapAThI brAhma- . 1- AtA hai, jisase jAna par3atA hai ki yaha dIkSANoMkA kula zuddha karake unako apanemeM milAkara , ra nvaya kriyA vedake mAnanevAloMko hI jainI unakA AdarasatkAra karanA cAhie: banAneke vAste hai| (prArthanA kara cukane para usako pradeze vaakssrmlecchaanprjaabaadhaavidhaayinH| samajhAnA cAhie ki Aptavacana hI mAnane yogya kulazuddhipradAnAdyaiH svasAkuryAdupakramaH / / 179 // hotA hai aura zrIarahaMta bhagavAna hI Apta haiN| vikriyAM na bhajatyete prabhuNA kRtskriyaaH| arahaMtake matameM zAstroM, maMtroM aura kriyAoMkA prabhoralabdhasammAnA vikriyate hi 'tenvahaM // 180 // bahuta acchI taraha nirUpaNa kiyA gayA hai| For Personal & Private Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ aGka 11] brAhmaNoMkI utptti| jisameM veda, purANa, smRti, caritra, kiyAvidhi, pitA hai aura tattvoMkA jJAna honA hI saMskAra maMtra, devatA-liMga, AhAra aura zuddhikA yathArtha kiyA huA usakA garbha hai jisase vaha bhavya rItise nirUpaNa kiyA hai vahI dharma hai, zeSa saba puruSa 'dharmarUpa janma dhAraNa kara avatIrNa hotA pAkhaMDa haiN| jisake bAraha aMga haiM aura jisameM hai / isa bhavya puruSakI yaha avatArakriyA garbhAzreSTha AcaraNoMkA varNana hai, vaha veda hai / jisameM dhAna kriyAke samAna mAnI jAtI hai| hiMsAkA upadeza ho vaha veda nahIM ho sakatA, vaha . isake bAda vaha vrata grahaNa karatA hai, aura to yamarAjakA vAkya hai / (veda, smRti Adi usako zrAvakakI dIkSA dI jAtI hai, arthAt brAhmaNadharmake hI pArabhASika zabdoMkA prayoga pUjanake pazcAt guru mudrAkI rItise usake mastakakarane, kriyAmaMtra AdikA varNana karane aura jaina kA sparza karake usase kahA jAve ki tU aba zAstroMko veda batAnese spaSTa siddha hotA hai ki pavitra ho gayA hai, phira usako namaskAra maMtra vedapAThI brAhmaNoMko hI phusalAne aura samajhAneke diyA jAve, 'isake bAda vaha mithyAdevoMko vAste ye saba bAteM sikhAI jA rahI haiN|) apane gharase bAraha nikAla de, una devatAoMse ___ jisameM hiMsAkA niSedha hai vahI purANa aura kahe ki maiMne apane ajJAnase itane dina taka dharmazAstra hai / ve purANa aura dharmazAstra jinameM bar3e Adarake sAtha Apa kI pUjA kI, aba maiM hiMsAkA upadeza hai dhUrtIke banAye hue haiN| sirpha apane hI matake devoMkI pUjA karU~gA; devapUjA Adi AryoMke karane yogya chaH karma hI isa kAraNa krodha karanese kucha lAbha nahIM hai| cAritra hai / garbhAdhAnase lakara nirvANaparyaMta- Apa 'aba kisI dUsarI jagaha hI rheN| aisA kI jo 53 kriyAyeM haiM ve hI ThIka kriyA haiN| kahakara vaha una devatAoMko kisI dUsarI jagaha garbhase maraNaparyaMtakI jo kriyAyeM anya matameM rakha Ave / ( isase bhI siddha hai ki nitya kahI gaI haiM ve mAnane yogya nahIM haiM / ina 53 pUjana karanevAle vaidika dharmake brAhmaNako hI jainI kriyAoMmeM jo maMtra paDhe jAte haiM. ve hI sacce banAneke vAste yaha kriyA hai, na ki sAdhAraNa maMtra haiM / prANiyoMkI hiMsA karanemeM jina maMtroMkA logoMke vAste / ) prayoga kiyA jAtA hai ve khoTe maMtra haiM / tIrthakara isake bAda vaha dvAdazAMga vANIkA artha Adi deva hI zAnti karanevAle deva haiM, mAMsabhakSI sunatA hai, phira caudaha pUrvako bhI sunatA hai, krUra devatA tyAgane yogya haiM / nithapanA hI saccA phira anya matake grantha dekhatA hai, phira upavAsaliMga hai, hariNakA camar3A Adi rakhanA kuliMga ke dina AtmadhyAna karane lagatA hai, aura phira hai / mAMsarahita bhojana karanA hI AhArazuddhi usako janeU diyA jAtA hai| (isase bhI siddha hai, mAMsabhojIko sarvaghAtI samajhanA caahie| hai ki brAhmaNako hI jainI banAneke vAste yaha jineMdra muni yA svadArasaMtoSI gRhasthake hI upadeza hai / kyoMki sarva sAdhAraNako arthAt zUdra kAmazuddhi ho sakatI hai aura saba bahakAne- Adiko janeU nahIM diyA jAtA hai| brAhmaNako vAle haiN| ( isa sAre hI upadezase pragaTa hai ki janeU denekA yahA~ yaha artha hai ki mithyA vaidika matake brAhmaNako hI jainI banAneke vAste saMskArake dvArA jo usane pahalese janeU pahana ye bAteM sikhAI gaI haiN|) isa prakAra upadeza rakkhA thA vaha nikAla diyA jAve aura jainapAne para vaha mithyA mArgako chor3atA hai aura sacce dharmake saMskArake dvArA usako janeU pahanAyA mArgameM lagatA hai / usa samaya guru hI usakA jAve / isI prakAra usakA pahalA vivAha bhI For Personal & Private Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ 480 jainahitaiSI - bhI radda karake usahI strIke sAtha dobArA vivAha karanekA upadeza hai, jisakA kathana Age AvegA / ) aba vaha devapUjA Adi SaTkarma karane lagatA hai aura apanA gotra aura jAti Adi bhI badala letA hai / yathA: -- jainopAsaka dIkSA syAtsamayaH samayocitaM / dadhato gotrajAtyAdi nAmAMtaramataH paraM // 56 // --parva 39 / vaha usakA gotra aura jAti Adi bhI badala dene kA matalaba yaha mAlUma hotA hai ki, phira apanI pahalI brAhmaNa jAtimeM na mila sake aura do cAra pIr3hI bIta jAne para isa bAtakA kucha bhI patA na cala sake ki vaha pahale kauna thA / phira vaha upAsakAdhyayana sUtrako par3he, jisameM zrAvakoMkI kriyAyeM varNana kI gaI haiM / isake par3ha cukaneke bAda vaha gRhastha hotA hai ( isase bhI siddha hai ki vaha brAhmaNa hI hai, jisako isa prakAra jainI banAyA jA rahA hai; kyoMki dharma - kriyAoMko sIkhaneke pIche gRhastha honA yaha brAhmaNakA hI kArya ho sakatA hai anyakA nahIM / anya varNavAloMko to apane apane varNakA kAma sIkhane ke bAda gRhastha honA caahie| ) phira vaha apanI strIko bhI.samajhA bujhAkara zrAvikA banAtA hai aura usase jainadharma ke saMskAroM ke anusAra dobArA vivAha karatA hai| (jainadharmake navIna banAye hue saMskAroMkA prabhAva bar3hAne ke vAste hI dobArA vivAha karanekA tarIkA nikAlA gayA hogA / ) arthAt mithyAtva avasthAmeM isakA jo vivAha huA thA vaha radda karake usI strIke sAtha jaina maMtroM aura kriyAoMke dvArA phira vivAha karatA hai / phira vaha bhavya puruSa aise zrAvakoM ke sAthajinako varNalAbha ho cukA hai aura jo samAna jIvikA karanevAle haiM - sambandha jor3aneke vAste cAra mukhiyA zrAvakoMko bulAkara arthAt + [ bhAga 14 paMcoMko ikaTThA karake prArthanA kare ki Apa mujhako bhI apane samAna karake merA upakAra kareM, aura kahe ki Apa saMsArase pAra karanevAle deva brAhmaNa haiM aura saMsArameM pUjya haiM, ApakI kRpAse aba mujhako bhI varNalAbha honA cAhie / usakI aisI prArthanA para ve loga kaheM ki bahuta acchA, jisa taraha Apane kahA hai vaise hI hogA; kyoMki Apa sarva prakAra prazaMsA ke yogya haiM / anya koI dvija ( brAhmaNa ) ApakI kyA barAbarI sakatA hai ? Apa jaise puruSoMke na milane para hama logoM ko samAna jIvikA karanevAle mithyAdRSTiya ke sAtha hI sambandha karanA par3atA thaa| isa prakAra usako varNalAbha ho jAtA hai, arthAt vaha bhI una logoM meM mila jAtA hai / koI bhI saMdeha nahIM rahatA hai ki yaha dIkSAnvaya kriyA isa varNalAbha kriyA ke par3hanese isa viSaya meM vaidika brAhmaNoM ko hI jainI brAhmaNa banAne ke vAste varNana kI gaI hai| kyoMki vaha navIna jainI jinase apane zAmila kara lenekI prArthanA karatA hai, jainI brAhmaNa hI hone cAhie, na ki sAdhAraNa jainI / tabhI to vaha unase yaha kahatA hai ki Apa saMsArase pAra karanevAle deva brAhmaNa haiM aura saMsArameM pUjya haiM / aura svayam bhI vaha jaina brAhmaNa hI banA ho na ki sAdhAraNa jainI, taba hI to vaha unase prArthanA kara sakatA hai ki kRpA karake mujhako bhI Apa apane jaisA hI banA lIjie, aura taba hI to ve loga usase kaheMge ki anya dvija arthAt aura koI brAhmaNa terI barAbarI kyA kara sakate haiM ? devabrAhmaNa jinase vaha apaneko zAmila kara lene kI prArthanA karatA hai aise hI hone cAhie jo anyamatase hI jainI hue hoN| taba hI to yaha likhA gayA hai ki vaha navIna jainI aise, zrAvakoMke sAtha sambandha karaneke vAste, jinako varNalAbha ho cukA hai, isa prakAra varNalAbha karanekI For Personal & Private Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ ___"brAhmaNoMkI utptti| koziza kare, aura taba hI to ve loga usako varNalAbha hone para vaha navIna jainI devayaha javAba dete haiM ki tuma jaise samyadRSTi- pUjAdi SaTkarma arthAt kulacaryA karane lagatA yoMkI kamIke kAraNa hI hamako apane samAna hai aura phira jaba vaha apanI vRtti aura paThanajIvikA karanevAle anya matiyoMse ( arthAt pAThanase dUsaroMkA upakAra karane lagatA hai, arthAt vaidika brAhmaNoMse ) sambandha karanA par3atA hai| anya brAhmaNoMke samAna yajamAnoMkI saba kriyAyeM arthAt jaba isa prakAra hote hote jainI brAhmaNa karAne lagatA hai, prAyazcitta Adi saba vidhAadhika ho jAveMge taba hama anyamatI brAhmaNoMse noMko jAna letA hai, veda smRti aura purANa bilakula hI sambaMdha tor3a deMgeH AdikA jAnakAra ho jAtA hai, taba vaha gRhavarNalAbhastato'sya syAtsaMbaMdha sNvidhitstH| sthAcArya ho jAtA hai:samAnAjIvibhilabdhavagairanyairupAsakaiH // 61 // vizuddhastena vRttena tato'bhyeti gRhIzitAM / vRttAdhyayanasaMpattyA parAnugrahaNakSamaH // 13 // caturaH zrAvakAn jyeSThAnAhUya kRtasatkiyAn / tAnbrUyAdaramyanugrAhyo bhavadbhiH svasamIkRtaH // 62 // prAyazcittavidhAnajJaH zrutismRtipurANavit / gRhasthAcAryatAM prAptastadAdhatte gRhIzitAM / / 14 // yUyaM nistArakA devabrAhmaNA lokapUjitAH / -parva 39 / ahaM ca kRtadIkSo'smi gRhItopAsakavataH // 63 // ina zlokoMse spaSTa siddha ho gayA ki vedapAThI evaM kRtavratasyAdya varNalAbho mamocitaH / sulabhaH so'pi yuSmAkamanujJAnAtsadharmaNAm // 68 // brAhmaNoMko hI jaina brAhmaNa banAneke vAste yaha dIkSAnvaya kriyA banAI gaI hai aura zruti smRti ityuktAste ca taM satyamevamastu samaMjasaM / purANa Adike anusAra jo kucha vRtti ina svayoktaM zlAdhyamevaitatko'nyastvatsadRzo dvijaH // 69 // brAhmaNoMkI thI aura jo jo kucha kriyAyeM ye yuSmAdRzAmalAbhe tu mithyaadRssttibhirpymaa| loga jainI hone se pahale karate the vA yajamAnoMse samAnAjIvibhiH kartu saMbaMdho'bhimato hi naH // 70 // karAte the, jaina honeke pazcAt bhI unakI ve hI -parva 39 / vRttiyA~ aura kriyAyeM kAyama rakkhI gaI, yahA~taka varNalAbhake isa kathanase yaha bhI mAlUma hotA ki mA ki unakI vRttiyoM aura kriyAoMka nAma bhI hai ki jaba anyamatI brAhmaNoMko jainI brAhmaNa vahA - vahI rahane diye jo pahale the / taba hI to isa banAnA zurU kiyA gayA thA, taba zarUmeM apanI navIna jainIko gRhasthAcArya ho jAne aura saMkhyA kama honeke kAraNa aura varNavyavasthAkI prAyazcittAdi denekA adhikAra prApta kara leneke mAnyatA adhika honeke sababa ina jainI brAhmaNoM- vAste zruti, smRti aura purANoMkI jAnakArI ko anyamatI brAhmaNoMse hI vivAha Adi saMbaMdha prApta karanekI AjJA ina zlokoMmeM dI gaI hai| rakhanA par3atA thA, isI kAraNa usa samaya jaina brAhmaNako dasa adhikAra prApta kara lenekA lAcAra hokara ina jainI brAhmaNoMko anyamatI jo kathana isa lekhameM pahale kiyA gayA hai, aura brAhmaNoMkI aneka kriyAyeM mAnanI par3I, aura ina jaina brAhmaNoMko upadeza dete samaya jo inake aisA karanese dhIre dhIre anya jainiyoMmeM vaidika matake pAribhASika zabdoMkA prayoga . bhI isa kriyAoM ko praveza ho gayA aura phira kiyA gayA hai tathA unake agni, aura bhUmi hote hote jaina graMthoM meM bhI inakA kathana hone lgaa| Adi devatAoMke pUjanekI jo zikSA ina brAhma For Personal & Private Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ :- - - - 482 / jainahitaiSI [ bhAga 14 NoMko dI gaI hai, ina saba bAtoMko arthAt isa ki bharata mahArAjake dvArA brAhmaNa varNakI sthApanA lekhako isa sthAna para phira dobArA par3hanese honese pahale brAhmaNa varNa hI nahIM thA, arthAt aura isIke sAtha pahale lekhako bhI par3ha lenese usa samaya kSatrI vaizya aura zUdra ye hI tIna yaha bAta bilkula spaSTa ho jAtI hai ki prakArake manuSya the, brAhmaNa koI thA hI nahIM / paMcama kAlameM jisa samaya hindusthAnameM brAhma- taba hI to bhagavAnake dvArA tIna vargoM kI NoMkA jora baDha gayA thA, ve loga jaina utpattikA varNana karake likhA hai ki apane aura bauddhoMse pUrI pUrI ghRNA karane lage the aura mukhase zAstroMko par3hAnevAle brAhmaNoMko bharata inameM varNa yA jAtikA bheda aura garbhAdhAna Adi racegA / par3hanA par3hAnA, dAna denA lenA aura kriyA na honeke kAraNa ve loga inako zUdroMse pUjA karanA karAnA unakI AjIvikA hogii| yaha bhI ghaTiyA mAnate the aura brAhmaNoMkA adhika bhaviSyavANI karaneke pazcAt AdipurANameM pracAra aura prabhAva honeke kAraNa jaba ki jainI agalA zloka yaha likhA hai ki zUdra zUdrakI loga bhI paThana pAThana Adi unahIse karAte the, hI kanyAse vivAha kare, vaizya apane varNakI unake aneka saMskAra, aneka kriyA, aura unakI kanyAse aura zUdrakI kanyAse vivAha kare, kSatrI aneka zItayA~ mAnane lage the aura lAcAra hokara apane varNakI kanyAse aura vaizya aura zUdrabahutase kArya unahIse karAte the, taba kisI kI kanyAse vivAha kare, aura brAhmaNa apane samaya kisI jainI rAjAkA Azraya pAkara unahI varNakI kanyAse vivAha kare kabhI anya varNakI brAhmaNoM se kucha brAhmaNoMko phusalAkara jainI kanyAse bhI kara le:" banAyA gayA aura unase vahI kAma liyA gayA mukhatodhyApayan zAstraM bharataH srakSyati dvijAn / jo ve pahalese karate cale Aye the, arthAt unako adhItyadhyApane dAnaM pratikSejyati tkriyaaH||245|| vaidika brAhmaNake sthAnameM jaina brAhmaNa banA liyA gayA aura anya jainiyoMko unakA yajamAna zadrA zudreNa voDhavyA nAnyA svAM tAM ca naigamaH / vahetsvAte ca rAjanyaH svAM dvijnmaakvcicctaaH||247|| banA diyA gayA / isa samaya bhI jo jainI brAhmaNa dakSiNa dezameM maujUda haiM, ve bhI anya -parva 16 / brAhmaNoMke samAna hI jaina yajamAnoMkA kAma bharatamahArAjake dvArA brAhmaNa varNakI sthApanAkarate haiM aura prAyaH ve hI saba kriyAyeM karAte kA kathana to svayam usa upadezake kathanase hI haiM jo anya hinduoMke yahA~ hotI haiN| jar3a mUlase ukhar3a jAtA hai jo brAhmaNa varNakI svayam AdipurANakA kathana hI isa bAtakA sthApanAke dina bharatamahArAjakI tarafase brAhmaNoMsAkSAt sabUta hote hue-ki ye brAhmaNa paMcama ko diyA jAnA AdipurANameM varNana kiyA kAlameM hI banAye gaye haiM-usakA yaha kathana gayA hai, jaisA ki hamane isa lekhameM aura isakisI taraha bhI mAnaneke yogya nahIM ho sakatA se pahale lekhameM dikhalAyA hai; parantu isa bAtakA hai ki cauthe kAlake prArambhameM hI bharata mahArAjake patA nahIM lagatA hai ki bharata mahArAjake dvArA dvArA brAhmaNa varNakI sthApanA huI thI aura yaha brAhmaNa banAye jAnekI bhaviSyavANI aura yaha saba upadeza bharata mahArAjane hI brAhmaNa varNa vivAhasambaMdhI AjJA jo ukta zlokoMmeM likhI sthApana karaneke dina brAhmaNoMko diyA thaa| huI hai kisane dI aura kisa samaya dii| zrIbhaga AdipurANake usa kathanakA Azaya yaha hai vAnne to na yaha bhaviSyavANI hI kahI aura For Personal & Private Use Only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ aGka 11 ] na yaha AjJA hI dI; kyoMki avvala to AdipurANameM hI aisA nahIM likhA, varan AdipurANa meM to ye donoM zloka bilakula udhArese hI rakkhe hue mAlUma hote haiM / isake sivAya yadi zrIbhagavAnakI tarapha se yaha batAyA jAtA ki cauthA varNa brAhmaNakA bharata dvArA sthApana hogA aura isI kAraNa usa varNakI bAbata vivAhakA niyama bhI pahale se hI batA diyA gayA hotA, to sabaM prajAko aura vizeSa kara bharatamahArAjako isakI khabara jarUra hotI, parantu aisA honekI avasthA meM brAhmaNa varNa sthApana karaneke pazcAt solaha svana Ane para na to bharatamahArAjo koI ghabarAhaTa hI hotI aura na ve samavasaraNa meM jAkara zrIbhagavAna se hI yaha kahate ki maiMne Apake hote hue brAhmaNavarNa banAkara bar3I mUrkhatAkA kAma kara DAlA hai, kArya yogya huA hai yA ayogya, cintAmeM merA mana DAvAMDola ho rahA hai, Apa kRpAkara mere manako sthira kIjie / aura isakA uttara bhI zrIbhagavAn vaha na dete jo AdipurANa meM likhA gayA hai, arthAt ve yaha na kahate ki tUne jo dvijoMkA sammAna kiyA hai usameM amuka doSa hai, kintu yahI kahate ki hama to pahale hI kaha cuke the ki tumhAre dvArA brAhmaNa varNakI sthApanA hogI aura hama to ina brAhmaNoM ke vivAhakA niyama bhI pahale hI batA cuke haiM / brAhmaNoM kI utpatti | yaha isa vizvasya dharmasargasya tvayi sAkSAtpraNetari / sthite mayA'tibAlizyAdidamAcaritaM vibho // 32 // doSaH ko'tra guNaH ko'tra kimetatsAMprataM na vA / dolAyamAnamiti me manaH sthApaya nizcitau // 33 // sAdhuvatsatkRtaM sAdhu dhArmikadvijapUjanaM / kintu doSAnuSaMgo'tra ko'pyasti sa nizamyatAM 45 --parva 41 / isase spaSTa siddha hai ki ye donoM zloka vaise 483 hI apramANa haiM, jaisA ki bharata mahArAjake dvArA brAhmaNa varNa sthApana honekA kathana / vivAha ke sambaMdha meM brAhmaNoM ke yahA~ bilakula yahI niyama hai jo ukta zloka 247 meM varNana kiyA gayA hai / isase mAlUma hotA hai ki gayA hai, balki isase bhI jyAdA yaha mAlUma vivAhakA yaha niyama bhI unhIMse udhAra liyA hotA hai ki vedapAThI brAhmaNoMko jainI banAne se unake aneka rItirivAjoM, siddhAMtoM aura devatAoMko svIkAra karate hue jainiyoMko kSatrI, vaizya aura zUdra ye tIna varNa bhI brAhmaNa varNako mAnaneke kAraNa hI mAnane par3e haiM, tabahI to jainakathAgranthoM meM ina varNoMke ve hI lakSaNa mAne gaye haiM, jo vaidika zAstroM meM varNita haiM / brAhmaNakA siddhAnta hai ki yaha sArI sRSTi brahmA ke dvArA sajI gaI hai / i alaMkArake taura para isa taraha varNana karate haiM ki, brAhmaNa usakI sRSTike mukha haiM, kSatrI bhujA haiM, vaizya ghar3a haiM aura zUdra paira haiM; aura isIko ve kabhI kabhI isa rUpameM bhI varNana kara dete haiM ki. bAhmaNa brahmA ke mukhase utpanna hue haiM, kSatrI bhujAse, vaizya ghar3ase aura zudra pairoMse / zoka hai ki kucha brAhmaNoMko jainI brAhmaNa banAne ke kAraNa unake aise aise siddhAnta bhI jainadharmameM zAmila ho gaye aura sabase jyAdA zoka isa bAtakA hai ki unake alaMkAroMne jainadharmameM Akara vAstavika "rUpa dhAraNa kara liyA / tabahI to AdipurANa meM bAra bAra zrIAdinAtha bhagavAnako brahmA siddha kiyA gayA hai aura unakA yaha siddhAnta svIkAra karake ki jo brahmA ke mukhase utpanna ho vahI brAhmaNa hai isa bAta ke siddha karanekI bArabAra koziza kI gaI hai ki tIrthakara bhagavAnakI vANIko svIkAra karanese jainI brAhmaNa brahmA ke hI mukhase utpanna hue haiM ( isake vAste For Personal & Private Use Only
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ 484 . jainahitaiSI [bhAga 13 - dekho pahalA lekha) ora isI prakAra anyavargoM ke yugakI AdimeM bhagavAnane usa samayake logoMko vAste yaha bAta banAnI par3I hai ki bhagavAnne kSatriya, vaizya aura zUdra vargoM meM vibhAjita karake apane donoM hAthoMmeM zastra dhAraNa karake kSatri- aura unako pRthak pRthak kArya sikhalAkara yoMkI racanA kI, kyoMki jo hAthameM zastra lekara karmabhUmikI prathA calAI / (dekho parva 16 dUsaroMkI rakSA kare vahI kSatrI hai, phira bhagavAnane zloka 243-45 ) isase Age 246 veM apane uruoMse yAtrA karanA arthAt paradeza zlokameM yaha bhaviSyavANI kI gaI hai ki cauthA jAnA dikhalAkara vaizyoMkI sRSTi kI, kyoMki jala- brAhmaNa varNa bharata banAvegA / par3hanA par3hanA, dAna sthala yAtrA karake vyApAra karanA hI vaizyoMkI denA lenA aura pajana karanA karAnA isa varNakI mukhya AjIvikA hai aura nIca kAmoMmeM tatpara AjIvikA hogii| rahanevAle zUdroMkI racanA bhagavAnane apane pairoMse ___ Adi purANake ukta kathanakA Azaya yahI kI, kyoM ki uttama varNavAloMkI zuzrUSA karanA , ' hai ki bhagavAnake kaivalyake 60 hajAra varSa bAdaAdi zUdroMkI AjIvikA hai:- . taka isa dezameM brAhmaNavarNakA nAma bhI nahIM thA, svadobhyo dhAraNe zastraM ksstriyaansRjdvibhuH| , parantu isI granthakI kaI kathAoMse isa bAtakA kSatatrANe niyuktA hi kSatriyAH shstrpaannyH|243| khaNDana hotA hai| urUbhyA darzayanyAtrAmasrAkSIdvaNijaH prbhuH| jalasthalAdiyAtrAbhistavRttitiyA ytH||244 . 1. AdinAtha bhagavAna dIkSA leneke eka varSa nyagvRttiniyatAn zUdrAn pdbhyaamevaasRjtsudhiiH| bAda jaba caryA karate hue hAstinApura pahuMce haiM, barNottameSu zuzrUSA tavRtti kadhA smRtA // 245 // taba zreyAMsa rAjAko kucha svapna Aye the aura / unakA phala unake nimittajJAnI purohitane batalAyA __thaa| svapnoMke phala batalAneke lie aura bhI garaja kahA~ taka kahA~ jAya jaina brAhmaNa kaI sthAnoM meM parohitoMse nivedana kiyA gayA banAneke lie jainadharmameM hindUdharmakI bIsauM bAta hai| aba yaha dekhanA cAhie ki ye kisa varNake zAmila kara dI gaI aura jainadharmakA DhA~cA hI hote the| brAhmaNetara tIna varSoM ke to ye ho nahIM badala diyA gyaa| skte| kyoMki ina tIna vargoM ke jo lakSaNa * * * * ukta granthako mAnya haiM ve ukta purAhitoMmeM ghaTita AdipurANake kathanAnusAra AdinAtha bhaga- nahIM ho sakate / ataH ye brAhmaNa varNake hI the vAnako kevalajJAna. honeke pazcAt bharata mahArAja aura parva 16 ke 246 veM zlokameM brAhmaNoMke digvijayako nikale the / isa digvijayameM unheM karmoMse inake karma barAbara milate haiM / Ajakala 60 hajAra varSa lage the aura unhoMne isa vijaya- bhI brAhmaNa varNake hI purohita hote haiM / garaja yAtrAke bAda hI brAhmaNavarNakI sthApanA kI yaha ki rAjA zreyAMsakA purohita brAhmaNa hI thA, thI / arthAt bhagavAnako kevalajJAna utpanna aura jaina brAhmaNa thaa| kyoMki usane svapnoMkA honeke 60 hajAra varSa pIche brAhmaNoMkI utpatti phala batalAte hue kahA thA ki Aja zrIbhagavAn huI hai / ( dekho parva 24 zloka 2, parva 26 NApake ghara AyeMge aura unakI yogya vinaya karazloka 1-5, aura parva 38 zloka 3 se 23 nese bar3A bhArI puNya prApta hogA / (dekho parva 20 taka / ) AdipurANameM yaha bhI likhA hai ki zloka 39-43 / ) isase siddha hotA hai ki For Personal & Private Use Only
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ aGka 11 ] bhagavAnake dIkSA lene ke eka varSa pIche, arthAt brAhmaNavarNakI sthApanA lagabhaga 60 hajAra varSa pahale bhI brAhmaNavarNa thA aura zreyAMsakA purohita usI varNakA thA / brAhmaNoM kI utpatti / 2. bharatamahArAja ke darabAra ke ratnoMmeM eka ratna purohita bhI thA, jisakA nAma buddhisAgara thA / likhA hai ki sArI dharmakriyAyeM aura deva sambandhI ilAja usake adhIna the aura vaha bar3A bhArI vidvAn thA / yathA: - buddhisAgara nAmAsya purodhAH purudhIrabhUt / dharmyA kriyA yadAyattA pratIkAro'pi daivike // 175 // - parva 37 / isase mAlUma hotA hai ki bharatamahArAjakI sArI dharmakriyAyeM yahI karatA karAtA thA / yaha ayodhyAnagara meM hI paidA huA thA aura bharata mahArAjakI digvijaya meM barAbara sAtha rahA hai| ' pratIkAro'pi daivike ' padase jAna par3atA hai ki vaha devoMke vaza karanemeM nipuNa thA, arthAt maMtrasiddhi Adike kArya bhI karatA thA / 22 veM parvake 45-55 zlokoMmeM likhA hai ki digvijayake zurU meM hI jaba bharatajI lavaNasamuke kinAre pahu~ce taba mAgadhadevako jItane ke lie unhoMne upavAsa kiyA, maMtrataMtroMse hAthayAroMkA saMskAra kiyA aura aneka kriyAyeM karake purohitake sAmane paMcaparameSThIkA pUjana kiyA / " purodho'dhiSThitaH pUjAM sa vyadhAtparameSThinAM / ' Age rohita bharato maMgala AzIrvAda diyA hai aura unakI vijayakAmanA kI hai / isake bAda sindhunadIke, saMgama sthalake devako jItane ke samaya to spaSTa hI likha diyA gayA hai samasta vidhividhAna ke jAnanevAle purohitane maMtroMke dvArA vidhipUrvaka jinendradekI pUjA kI aura phira gandhodaka mizrita zeSAkSatoMse cakravartIko puNyAzIrvAda diyA / ina saba bAtoM se khUba acchI taraha siddha ho jAtA hai ki 3-4 485 bharatajIkA purohita jaina brAhmaNa hI thA aura unhIMke sadRza jaina brAhmaNa thA jinakA isa kathana ke 60 hajAra varSa pIche bharatajI dvArA banAyA jAnA batalAyA jAtA hai / bhobhUmikI rIti samApta hone para bhagavAnane vicAra kiyA ki pUrva aura pazcima videhameM jo sthiti vartamAna hai, prajA aba, usIse jIvita raha sakatI hai / vahA~ para jisa prakAra SaTkarmoM kI aura varNAzrama Adi kI sthiti hai, vaisI hI yahA~ honI cAhie / inhIM upAyoMse inakI AjIvikA cala sakatI hai, anya koI upAya nahIM hai / isake bAda indrane bhagavAnakI icchAke anusAra nagara, grAma, deza Adi basAye aura bhagavAnane prajAko chaha karma sikhalAkara kSatriya vaizya aura zUdra ina tIna varNoM kI sthApanA kI / ( dekho parva 12, zloka 142 - 90 1 ) isase mAlUma hotA hai ki videhoM meM tIna hI varNa haiN| kyoMki bhagavAnane yugakI Adi meM pUrva pazcima videhoM ke anusAra hI prabandha kiyA thA, aura prajAko tIna varNoM meM vibhAjita kiyA thA / yadi videhoMmeM brAhmaNa varNa bhI hotA to bhagavAn yahA~ bhI use racate / isase siddha hai ki brAhmaNa varNakI sthApanA duniyAse nirAlI aura bilakula. gairaz2arUrI bAta thI / yadi brAhmaNavarNI kAmakA hotA, to videhoM meM vaha bhI avazya hotA / bharata mahArAjake dvArA isakI sthApanA ke dhArmika AvazyakatA ke lie batalAI jAtI hai, na ki kisI laukika siddhi ke lie, aura videha kSetroM meM sarvadA hI cauthA kAla rahatA hai, ataeva aisI koI dhArmika pravRtti ho hI nahIM sakatI jo videhoM meM na ho| isase mAnanA par3egA ki yadi bharatake dvArA brAhmaNavarNakI sthApanA honekI bAta satya hai to unhoMne cauthe kAlakI rItiko ullaMghana karake vyartha hI ise banAyA, athavA yaha kahanA hogA ki isa varNakI sthApanA cauthe For Personal & Private Use Only
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ 486 kAlakI bAta hI nahIM ho sakatI hai, yaha varNa pA~caveM kAlameM hI banA hai / bharata mahArAja ke sira isake banAne kA doSa vyartha hI mar3hA jAtA hai / jisa samaya bhagavAnane prajAko tInoM varNoMke jude jude kAma sikhalAye the usa samaya yadi brAhmaNa varNa banAne kI jarUrata hotI, to koI kAraNa nahIM hai ki ve unheM na banAte / yadi koI aisI hI bAta hotI jisase bahuta dina pIche bharatake dvArA hI unakA banAyA jAnA ucita hotA, to ve bharatako isa bAtakI AjJA dete ki amuka samaya meM amuka rItise brAhmaNa varNakI sthApanA karanA / yadi aisA hotA to 16 aniSTa svapnoMke Ane para bharatajIko na to kisI prakAra kI ciMtA hotI aura na ve bhagavAnake samakSa yaha nivedana hI karate ki Apake hote hue bhI maiMne yaha kArya mUrkhatAvaza kara DAlA hai aura aba isa kAryakI yogyatA yA ayogyatAkI cintAse merA mana DAvAMDola ho rahA hai / ( parva 41 zloka 32 - 33 / ) isase mAlUma hotA hai ki brAhmaNa varNakI sthApanA aisA kArya nahIM thA jo honA hI cAhie thA / bharatajIne yaha vyartha hI aTakalapacca kara DAlA thA / * jaina zAstroMse mAlUma hotA hai ki yahA~ ananta cAra cauthA kAla AyA hai aura ananta vAra karmabhUmI racanA huI hai / parantu mAlUma hotA hai ki isase pahale brAhmaNa varNakI sthApanA kabhI kisI bhI karmabhUmikI racanA ke samaya nahIM huI / yadi aisA hotA to bharata mahArAja ke pUchane para bhagavAn yahI uttara dete ki isameM ghabar3Ane kI koI bAta nahIM hai, kyoMki aisA to sadA hI hotA AyA hai-- cauthe kAla meM brAhmaNavarNa pahale bhI hotA rahA hai; parantu unhoMne aisA uttara na dekara yahI kahA ki tumane jo sAdhusamAna vratI zrAva - koMkA satkAra kiyA, so isa samaya to acchA hI kiyA hai, cauthe kAlama to ye loga dharmameM jainahitaiSI [ bhAga 14 sthira raheMge; parantu Age inase bar3e bar3e anartha hoNge| ( dekho parva 41 zloka 43 - 57 / ) bharatajIne brAhmaNa varNakI sthApanA isa lie nahIM kI ki prajAko usakI AvazyakatA thI / yadi aisA hotA to sthApanAke prakaraNa meM yaha bAta avazya likhI jAtI / vahA~ tA isase viparIta yaha likhA hai ki unhoMne apanA sArA dhana paropakArameM lagAne ke lie yaha kArya kiyA thA / ( parva 38, zloka 3-8 / ) upAsakAdhyayanasUtrameM bhI jo dvAdazAMga vANIkA sAtavA~ aMga hai aura jisameM gRhasthoMkI sArI kriyAoMkA varNana hai - brAhmaNavarNakA jikara nahIM mAlUma hotA / kyoMki AdipurANake kathanAnusAra brAhmaNavarNakI sthApanA ke samaya bharatajIko isa upAsakAdhyayanakA jJAna thA / yadi isa aMgameM brAhmaNavarNakA kathana hotA to bharatajIko bhagavAnake samakSa isa bAtakI ghabar3AhaTa na hotI ki brAmhaNavarNakI sthApanAkA kArya mujhase yogya huA hai yA ayogya, aura ve bhagavAna se spaSTa zabdoM meM kahate ki maiMne sAtaveM aMgake anusAra brAhmaNavarNa sthApita kiyA hai / unhoMne to kevala yahI kahA hai ki maiMne upasikAdhyayana sUtra ke anusAra calanevAle ' zrAvakAcAracaMcu puruSoMko brAhmaNa banAya | hai | ( parva 41 zloka 30|) , ina saba bAtoM se yaha siddha hotA hai ki na to videhakSetroM meM hI brAhmaNa varNa hai - jahA~ sadA hI cauthA kAla rahatA hai, na bharatakSetra meM sadAse brAhmaNavarNakI sthApanA hotI AI hai, na dvAdazAMgavANImeM hI isa varNakA ullekha hai, na bhagavAna AdinAthane ise banAyA aura na unakI AjJA ke anusAra hI bharatane isakI sthApanA kI / unhoMne ise svayaM hI aTakalapaMcU, dUsare zabdoM meM jainadharmase viruddha, banA DAlA thA / antameM hama apane pAThakoM se isa lekha ke donoM bhAgoM ko phirase eka bAra bA~canekI prArthanA For Personal & Private Use Only
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ aGka 11] vicitra byaah| 487 karate haiM aura itanA aura sucita kara denA geMda banA deM karakA, cAhate haiM ki hamane isa lekhameM AdipurANake apanekI to bAta alaga hai, usa kathana para bahasa nahIM kI hai jisameM brAhmaNa . kheda miTAdeM parakA // 3 // varNakI utpattikI vidhi likhI hai / usa kathana abalAko bhI prabalA karatA, samaya vilakSaNa kSaNameM, para to itanI adhika zaMkAyeM utpanna hotI haiM candana-kaNa bhI mila jAtA hai, ki yadi una saba para vicAra kiyA jAya to kabhI agnike knnmeN| isase bhI adhika likhanA par3e / parantu hameM kisI bAtako kabhI asaMbhava, AzA hai ki aba hameM una bAtoMko likhanA na kahanA nahIM bhalA hai, par3egA, isa lekhako par3hanake bAda hamAre bhAI palameM nibala sabala ho jAte, svayaM hI una para vicAra kara leNge| cala jAtI acalA hai // 4 // prathama cAhatI rahI suzIlA, dharma-byAha sutakA ho / vicitra byAha / jisa kAraNase ha~sI na ho yA, pApa dharmacyutakA ho| (lekhaka, zrIyuta paM0 rAmacarita maa|) harisevakako kintu dekhane, koI kabhI na aayaa| pakrama srg| hA.! nirdhana budhako mI jagameM, mere sutako koI sajjana, . kisane kaba apanAyA ? // 5 // de detA jo kanyA, dhanahInA thI yadyapi vaha para to maiM putravadhUko pAkara, usane manameM ThAnA, jagameM hotI dhnyaa| ghara becUMgI byAha karU~gI. isI socameM par3I suzIlA, sutakA nija mana maanaa| tanika nahIM sotI thI, nirdhanakI kanyAkA usane, vikala huI rahatI thI haradama, : jhaTa paTa patA lagAyA, mana-hI-mana rotI thI // 1 // rUpacandako kisI yuktise, ratnAkarase paMgu ratnako, apane pAsa bulAyA // 6 // kaise pA sakatA hai ? nikaTa suzIlAke nija gharase, puNya-hIna jana puNya-lokameM, rUpacanda taba AyA, kaise jA sakatA hai ? aura sutAkA usane Akara, malA manoratha kyoM pUrA ho, lakSmI nAma btaayaa| dhana-vihInakA jagameM, ati lobhI baniyA thA usakA, kalpavRkSa kyA uga sakatA hai,. / lobha nagarameM ghara thA, kabhI marusthala-magameM ? // 2 // ubhaya lokameM pApa, ayazakA, para udyamake bala udyogI, use na kucha bhI Dara thA // 7 // saba kucha kara sakate haiM, kahA suzIlAne usase taba, ve na lighatrAdhAoMse kucha, apanA hAla vinayase, manameM Dara sakate haiN| phira harisevakake guNako bhI, cAheM to ve candra sUrya ko, kathana kiyA ati ngse| For Personal & Private Use Only
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ __ jainahitaiSI [bhAga 14 wwwimm para lakSmIko seMta meMtameM, dene kahA na usane, hAya ! dharmako nahIM gavA~yA, lobha-vivaza ho kisne?|| kahA suzIlAne taba dRDha ho, kyA loge kanyAkA dAma, jo mA~goge maiM deU~gI, cAhe bika jAve mama dhAma / - kintu sAhajI ! merI Arthika, dazA dekha karake kahanA, kevala lobha-vivaza mata honA, dayAvivaza bhI ho rahanA // 9 // jo kucha mere ghara hai usako, sutA ApakI pAvegI, aura usIse jaise taise, apane kAma claavegii| isI lie tuma khUba samajhakara vara kanyA para denA dhyAna, apane svArthasahita mere bhI, kArya pUrNa karanA matimAna // 10 // rUpacanda bolA taba yoM, bhalA pighalatA vaha kaba yoN| cAhe. tuma beMco nija dhAma, mujhako hai rupayese kAma // 11 // bhUkhoM kanyA mara jAve, jalI bhAr3ameM bara jAve / cAhe maiM hoU~ vadanAma, mujhako hai rupayese kAma // 12 // mujhe pA~ca sau de denA, lakSmIko tuma le lenaa| choDUMgA maiM nahIM chadAma, mujhako hai rupayese kAma // 13 // cAhe vara guNavAlA ho, gorA ho, yA kAlA ho| bUr3hA ho, yA yuvaka lalAma, mujhako hai rUpayese kAma // 14 // U~ca nIcakA bheda nahIM, kisI bAtakA kheda nhiiN| sabake janaka eka haiM rAma, mujhako hai rupayese kAma // 15 // merA jIvana hai kaladAra, merA tana mana hai kaladAra / japU~ use hI AThoM yAma, mujhako hai rupayese kAma // 16 // rupayevAle mAnava haiM, dhana-vihIna jana dAnava haiN| isameM kucha bhI nahIM kalAma, mujhako hai rupayese kAma // 17 // rupaye jaba mere hoMge, para bhI taba mere hoNge| taba maiM pAU~gA vizrAma, mujhako hai rupayese kAma // 18 // rupayA jaba mila jAvegA, hRdaya-kamala khila jaavegaa| usake vinA huA hU~ kSAma, mujhako hai rupayese kAma // 19 // mujhe kAma kyA jhagar3ese ? puNya, pApake rgdd'ese| jagameM kucha bhI hai na harAma, mujhako hai rupayese kAma // 20 // kahA suzIlAne sunie, rupayoMmeM kucha kama krie| mujhameM utanI zakti nahIM, merI hai basa vinaya yahI // 21 // mere manake duHkha haro, . vara kanyA para dayA kro| phirase kahie bUjha vicAra, jisameM hove ber3A pAra // 22 // rUpacanda taba tanaka gayA , , usane badalA raMga nayA / yadi sutakA karanA hai nyAha, " pUrNa karo taba merI cAha // 23 // jo maiM mukhase kahatA hU~, .. usa para dRr3ha ho rahatA huuN| jhUTha bolanA ThIka nahIM, maiM jAtA hU~ aura kahIM // 24 // . For Personal & Private Use Only
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ aGka 11] vicitra byAha / . karie mere para vizvAsa, tanika na hoveM Apa udAsa // 34 // rUpacaMda taba khar3A huA, kir3aka jhir3aka kara kar3A huaa| phira 'acchA' kaha lauTA geha, dikhA lobhake jhaThe sneha / / 35 / / do divasoMke bAda vahA~ para phira vaha AyA, usane pAkara dravya cittameM ati sukha paayaa| rUpacanda thA bar3A matalabI aura sayAnA, . usane palameM kiyA byAhakA ThIka ThikAnA / ... vaha rupaye lekara ghara gayA, sucita suzIlA ho gii| mAno harisevaka-vyAhakI, cintA urase kho gii| 36 / / mama kanyA guNa-maMDI hai mano darzanI huMDI hai| usako kahIM bhaijA lUMgA, kintu nahIM tumako dUMgA // 25 // jaisI lakSmI sundara hai, harisevaka vaisA vara hai| tadapi pA~ca sau meM la~gA, tabhI sutAko maiM dUMgA // 26 // bolA, aba maiM jAtA hU~, satya zapatha maiM khAtA huuN| kama na karU~gA kaur3I eka, apanI hI rakkhUgA Teka // 27 // bika jAvegI sutA kahIM, grAhakakI hai kamI nhiiN| jo kahanA ho sApha kaho mata soco, mata mauna raho // 28 // kahA suzIlAne kara jor3a, . jo na Apa kucha sakate chodd'| to phira kyoM hote haiM ruSTa, dravya lIjie rahie tuSTa // 29 // harisevakakA karie byAha, apanI pUrI karie cAha / / bAta ApakI hai maMjUra, cintA Apa kIjie dUra // 30 // yadi tumako karanA hai kAja, roka rupaiyA do sau Ajadekara mujhe bayAne do, khAlI hAtha na jAne do||31|| huI vyagra vaha becArI, kyoMki anAthA thI-nArI / bolI bar3I vinaya karake, A~khoMmeM A~sU bharake // 32 // rupaye dUMgI do dina meM, cintA mata karie mnmeN| Aja kahA~ maiM pAU~gI, karja kahIMse lAU~gI // 33 // do dinameM phira Ave Apa, -do sau le jAveM cupacApa / SaSTha sge| rupaye lekara rUpacanda jaba ghara para AyA, usane premasameta triyAko nikaTa bulAyA / rupaye dene lagA use to vaha ha~sa bolI, kahie kisane Aja ApakI bhara dI jholii| kisabhA~ti Apako ekadama, itane rupaye mila gaye kyoM aho acAnaka vyomameM, amita kamala-dala khila gaye // 1 // vinA meghakI vRSTi huI hai Aja kahA~se ? mahA dInako Aja milA hai rAja kahA~se? garala-sindhuse sudhA-kuNDa kaise nikalA hai ? durvidhikA hRdvajra Aja kaise pighalA hai ? saca kahie kaise dravya ye Aja mile haiM Apako / / suraloka oka kaise aho Aja milA hai pApako 12 dAvAnalase zIta samIraNa kaise AyA ? / netrahInane divya dRSTiko kaise pAyA ! pAnImeM utpanna huA hai makkhana kaise ? sneha-DherameM prakaTa huA hai kaJcana kaise ? dinanAtha nAtha ! kaise ugA, Aja pratIcI godameM / kisa vidhase kiMzuka-kusuma bhI,Aja sanA AmodameM? ha~sakara bolA rUpacandra taba garvasahita ho... vahI kAma hai ThIka jise karanese hita ho| jisakI gharanI ramA aura lakSmI kanyA ho, usakI jIvana-vRtti nahIM kaise dhanyA ho? For Personal & Private Use Only
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ 490 kisa acaraja meM tuma ho par3I, ramA tumhArA nAma hai| sukha-bhoga karo tuma Ajase sabakA dAtA rAma hai // 4 // jainahitaiSI - , priye ! ekase divasa kisIke kabhI na bIte, sara sUkheMge bhare, bhare phira hoMge rIte / sadA a~dherI rAta kabhI kyA ho sakatI hai ? pati- viyukta ho sadA na cakaI ro sakatI hai| 'hai hArAvAdI laga rahI (?) sadA patana utthAnakA / apamAnita bhI hogA kabhI, manuja pAtra sammAnakA 5 vahI manuja hai nipuNa dhanI jo mAnI hove vahI kUpa hai jahA~ suzItala pAnI hove / vahI vRkSa hai zlAdhya jahA~ phala phUla lage hoM, vahI kAvya hai jahA~ padya navarasoM page hoN| hai dhanya vasumatI bhI vahIM deza-bhakta rahate jahA~, hai vahI sabhA bhI dharmakI sabhya satya kahate jahA~ // 6 // dhana viloka kara loTa poTa munimana hotA hai, sabake durguNa zIghra eka dhana hI khotA hai| saba kAmoM sadA dravya bar3A sahAyaka, saba lAyaka bhI dIna kahA jAtA nAlAyaka / cAhe kaisA hI manuja ho, dhana para jisake pAsa hai / hai dhanya vahI bhI hai huA tribhuvana usakA dAsa hai dhanI manujake pAsa dharma daur3A AtA hai, dhanI manujake dvAra guNI dhakke khAtA hai| nirbala bhI dhanavAna bhImake sama hotA hai, nirdhana jana kyA kabhI mRtakase kama hotA hai ? isa hetu kisI vidha dravyakA saMgraha karanA caahie| manameM jagake apavAda kabhI na DaranA cAhie // 8 // itane rupaye mile aura bhI zIghra mileMge, mujhe dekhakara rame, zatruke paira hileMge / gahane pahane raho cainase divasa bitAo, sUto laMbI tAna khUba khAo khilvaao| aba kabhI kisI ke pAsa jA kara phailAnA hai nhiiN| sukha kara lo, nazvara dehakA tanika ThikAnA hai nahIM // 9 // kyA pAogI pUcha hAla rupayoM ke pyArI, merI gati hai gupta rIti hai jaga se nyArI / kabhI na manakI bAta vijJa sabase kahate haiM, [ mAga 14 kintu haThIlI ramA turata macalA kara bolI, usane mAno nei paTakI jholI kholI / mujhase to tuma bAta kabhI bhI na the chipAte, kahate the vRttAnta, sabhI jaba ghara the Ate / priya ! Aja tumheM kyA ho gayA, kyoM dhana pA baurA gaye giragiTase mere sAtha kyoM, raMga badalate ho naye // 11 // rupaye pAye kahA~ Apane mujhape kahie. vinA batAye Apa mauna hokara mata rahie bahulAvA de mujhe rikSAnA ucita nahIM hai, bhalA kaTakI bAta chipI kyA kabhI kahIM hai / mujhase saba kacce hAlako, kahie dera na kIjie / aba vRdhA vichAchala jAlako, mujhako jera na kIjie // kahie saccI bAta kisIse maiM na kahU~gI, o na kahoge Apa, na jItI kamI rhuuNgii| mujhase chipa yadi kAma karoge dukha pAoge, hokara mujhase hIna kabhI kyA sukha pAoge ? yadi kucha bhI mujhameM neha hai, to saca bAta btaaie| yaha dravya kahA~ kaise milA thA bAta bar3Aie || rUpacandrako jJAta nahI kI isI lie kucha aura kAlIna zaThakI bolA vaha ho zibAta suna rame, dhyAnase, para suna kara tU use na honA hIna jJAnase / yadi jagameM merI bAta vaha, kisI bhA~ti khula jAyagI / to jIvanabhara mama sAthaneM, vividha bhA~ti dukha pAyagI // lakSmIkA meM byAha zIghra hI kahIM karU~gA, sutA byAhake sAtha gehakA dainya harU~gA / para usako kucha kaSTa nahIM hone pAvegA, aura svakulakA nAma nahIM dhulane pAvegA / jo caturoMkA sadupAya hai maiMne bhI socA vahI mara jAya sA~pa jisameM priye, lAThI bhI TUTe nahIM // 15 // harisevaka hai nAma eka sundara bAlakakA, mAno vaha avatAra huA hai rati- pAlakakA / usakA hai abhirAma dhAma benAma nagarameM, jananI usakI eka suzIlA hai usa ghara meM / lakSmIkA pati hogA vahIM, maiMne yaha sthira kara liyaa| usakI hI mAtAne mujhe, ina rupayoMko hai diyA // 16 // abhI tIna sau aura vahI denevAlI hai, karate haiM nija kAma mauna hokara rahate haiM. / cupa cApa raho lo yatnase rupaye rakkho pAsa meM / abase bhI apane samayako kharaco hAsa vilAsa meM // 10 // sutakA saja dhaja sAtha vyAha karanevAlI haiM / For Personal & Private Use Only
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ * aGka 11 vidvajjana khoja kreN| AvegI bArAta yathA sabake ghara AtI, lakSmIko sukha pahu~cAie sadA dAna sammAnase / ' bheda khulegA nahIM, kareMge kyA utpaatii| aba bhI kucha bigar3A nahIM rahita hue kyoM jJAnase?23: . yadi ramA ! tumhArI rAya ho aura bar3hA, daamko| rUpacanda nirlajja rahA, bolA, kyoM cupa ho, maiM kara letA hU~ yuktise ati Ter3he bhI kAmako // 17 // bhale loga bhI bure hue jagameM lolupa ho| . hAya hAya kyA kiyA lobha-vaza hokara tumane, dRga para paTTI ba~dhI lobhakI phira kyoM sUjhe ? DubA diyA nijavaMza dharmako khokara tumane / jJAna-dRSTi se hIna manuja kyoM anahita buujhe| mukhameM kAlikha lagA DUba kyoM mare nahIM tuma .. tuma rame ! sIkha mujhako na do,kyA maiM zizu hU~ cupa raho jaga nindAse kula-kuThAra kyoM Dare nahIM tuma, maiM dIna dukhI ho kyoM rahU~ tuma jo cAho so kho||24 vaha danuja tulya hai manuja jo karatA kutsita karma hai| jAti pA~ti yadi jAya rasAtala cala jAne do, zaTha, ubhayalokameM jIvakA saccA sAthI dharma hai // 18 // dharma-jAla yadi jale AgameM jala jAne do| kanyA-vikraya Atma-ghAtase nyUna nahIM hai, chor3o zIla saneha yatnase rupaye jor3o, .. go ghAtakase sutA-vighAtaka Adhaka kahI hai| mor3o jagase badana bandhuse nAtA tor3o, karake kanyA-ghAta kaho tuma kahA~ rahoge, sukha, sugati suyaza saMpArameM sabhI sampadA sAtha haiN| ghora pApake bhAra bhalA kisa bhA~ti sahoge? ve ubhaya lokase bhraTa haiM jo jana chUche hAtha haiM // 25 // yadi sutA-mAMsako beMcakara, peTa tumheM bharanA rhaa| maiM mAnU~gA nahIM karU~gA jo karatA hU~, to viSa bhakSaNa kara kyoM nahIM iSTa tumheM maranA rhaa||19|| kabhI kisIse nahIM kahIM bhI maiM DaratA huuN| ina rupayoM ko adhika dAila bhI jAno, dinakI hove rAta, rAtakA dina ho jAye pheMko inako bAta mArI tuma baalo| akhila loka bhI kabhI kisIkI sudrI aave| dharma-dhIna kara daMga rahA hai, para mujhako apanI bAtameM, lAnevAlA kauna hai ? kabhI kisoke pApa kisI dina naa| yA vinA pApake dravyako, pAnevAlA kauna hai ? // 26 // 'usa jIvanako dhikkAra hai, jo nindita ho lon| __ asAdhya hai roga ramA vilokake, jo maryAdA laMghana kare, kyoM na par3e vaha zoka meM // 20 // calI huI locana-dhAra rokke| putra putriyoM meM na bheda pazu bhI rakhate haiM, jahA~ sunA thI vaha bhI vahIM gaI / sutAlutoMko tulya pakherU bhI lakhate haiN| tathApi cintA sanakI nahIM gaI // 27 // hA ! unase bhI mUr3ha hue kisa bhauti batA do kanyAvikraya pAna hai kisa bhA~ti jatA do| vijana loja kreN| jo pitA bharose hai use rakSita rakhanA dharma hai| kisa bhA~ti use ho vecate tumako tanika na zarma hai|21| nija AtmAko beMca dehako kyA sukha deoge, [le. zrIyuta bA0 jugalakizorajI mukhtAra / ] dukha pAvoge svayaM use nAhaka dukha doge| lakSmIkA bhavitavya par3A hai hAtha tumhAre, 1 AmadbhaTTAkalakadavAnAmata : tattvAtharAjaraha jAvegA anta dharma hI sAtha tumhaare| vArtika ' meM, bhinnabhinna sthAnoM para, saMskRta aura isa lie dharma mata choDie, cAhe kucha bhI kyoM na ho| prAkRtake jo ' uktaM ca 'padya pAye jAte haiM sukha milA pApiyoMko kahA~ ? dukhako sukha samajhe raho unase chaha padya ( gAthAyeM ) isa prakAra haiM:mahApApakA pApa lobhako kahate haiM saba, . " paNNavaNijA bhAvA isI lie budha dUra lobhase rahate haiM saba / aNaMtabhAgo du aNabhilappANaM / na kanyAkA balidAna dravyake lie na karie, paNNavaNijjANaM puNa karie usa para dayA pApase manameM Darie / aNaMtabhAgo sudaNivaddho // 1 // For Personal & Private Use Only
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ wwwrainrmwarananaara 4926 jainahitaSI [bhAga 14 . NiJcidaradhAdusatta ya uparyukta, 'uktaMca ' gAthAyeM 'gommaTasAra ' graMthase 'tarudasa viyalidiesu chacceva / uddhRta nahIM kI gaI, yaha kahanemeM koI saMkoca suraNiraya tiriya cauro nahIM ho sktaa| rAjavArtikake prakaraNoM tathA coddasa maNue sadasahassA // 2 // kathanazailIko dekhate hue, ye gAthAyeM 'kSepaka' Niddhassa NiddheNa durAhieNa bhI mAlUma nahIM hotI / eka sthAna para, 9 veM lukkhassa lukkheNa duraahienn| adhyAyameM cauthe nambarakI gAthAko uddhRta karake giddhassa lukkheNa uvedi baMdho jahaNNavaje visame same vA // 3 // aura usake nIce ' ityAgamaprAmANyAdekasmieganigodasarIre, nigodazarIre jIvAH siddhAnAmanaMtaguNAH' ityAdi jIvA davappamANado divaa| vAkya dekara bhaTTAkalaMkadeva use spaSTa rUpase siddhehiM aNaMtaguNA kisI Agama graMthakA vacana bhI sUcita karate savveNa vitIdakAleNa // 4 // haiN| taba yaha jarUra kahanA hogA ki ukta gAthAyeM samvadvidINa mukkassago du kisI dUsare hI graMtha athavA graMthoMparase uddhRta kI ukkassa saMkileseNa / gaI haiM jisakA athavA jinakA nirmANa bhaTTAkalaMka vivarIdeNa jahaNNo devake pahale ho cukA thA / aura bahuta saMbhava hai ki AyugatigavajasesANaM // 5 // nemicaMdra siddhAntacakravartIne bhI vahIMse unakA suhapayaDINa visohI saMgraha kiyA ho / kyoMki 'gommaTasAra' eka tivyo asuhANa saMkileseNa / saMgrahagraMtha hai aura usakA asalI nAma bhI vivarIdeNa jahaNNo 'gommaTa-saMgaha-sutta' hai| Azcarya nahIM, jo __ aNubhAvo sabva payaDINaM // 6 // isa graMthakI adhikAMza gAthAyeM dUsare prAcIna inameMse pahalI cAra gAthAyeM ve haiM, jo zrI- graMthoMparase hI avikala rUpase saMgraha kI gaI nemicaMdrAcAryaviracita 'gommaTasAra' graMthake jIvakAMDameM kramazaH naM. 333,89, 614 aura 'cAmaMDarAya' ke prazna para racA gayA hai| ukta rAcamalla195 para darja haiM / zeSa donoM gAthAyeM ukta graMthake kA samaya vikramakI 11 vIM zatAbdIkA pUrvAdha hai| karmakAMDameM kramazaH naM0 134 aura 163 para cAmuMDarAyane 'cAmuMDarAya-purANa ' nAmakA eka graMtha pAI jAtI haiM / bhaTTAkalaMkadeva vikramakI 8 banAyA hai jisameM 24 tIrthaMkaroMkA caritra hai aura vIM aura 9- vIM zatAbdIke graMthakAra haiM aura jisake aMtameM usake bananekA samaya zaka saM0 9.. gomarasAra karnA zrIti gommaTasArake kartA zrInemicaMdra siddhAntacakra- (vi miTAnaka (vi0 saM0 1035 ) 'Izvara' saMvatsara diyA hai. vartIkA samaya vikramakI 11 vIM zatAbdi nizcita / aisA misTara rAisa sAhabane apanI 'iMskripazansa aiT zravaNabelgola' nAmaka pustakakI bhUmikAmeM ullekha hai * / aisI hAlatameM tattvArtharAjavArtikakI / kiyA hai| isake sivAya 'rana' nAmake kavine apane ____* nemicaMdra aura cAmuMDarAya donoM samakAlIna hI 'purANa-tilaka' nAmaka graMthameM, jo zaka saM0 915 nahIM the, balki unameM paraspara guruziSya jaisA sambaMdha (vi0 saM0 1050 ) meM banakara samApta huA hai, thA, isameM kisIko vivAda nahIM hai| nemicaMdrake pradhAna apane Upara cAmuMDarAyakI vizeSa kRpA honekA ullekha ziSya mAdhavacaMdra vidyadevane, aura kezavavarNIne bhI, kiyA hai| ina saba pramANoM tatha isI prakArake aura bhI gommaTasArakI apanI TIkAmeM yaha sUcita kiyA hai kucha pramANoMse nemicaMdrakA samaya vikramakI 11 vIM ki gommaTasAra graMtha 'rAcamalla' rAjAke mahAmaMtrI zatAbdi nizcita kiyA jAtA hai| For Personal & Private Use Only
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ aGka 11] vidvajjana khoja kreN| 493 ho / 'zivArya ' athavA 'zivakoTi' nAmake isake mAlUma honepara dUsare aneka prakArake upa AcAryakA banAyA huA 'bhagavatI ArAdhanAsAra' yogI anusaMdhAnoMkA janma ho skegaa| isa lie nAmakA eka prAcIna graMtha hai / isa graMthake prAraM- jaina vidvAnoMko isa viSayakI khoja karanI bhika pA~ca sAta patroM para hI dRSTi DAlanese cAhie / mAlUma huA ki isakI bhI aneka gAthAyeM 2 ukta tattvArtha-rAjavArtikameM nIce likhe gommaTasArameM jyoMkI tyoM saMgrahIta haiN| namU- tIna padya bhI ' uktaM ca ' rUpase pAye jAte haiMneke taura para yahA~ unameMse do gAthAyeM uddhRta- 1-kAraNameva tadatyaH sUkSmo nityazca bhavati paramANuH / kI jAtI haiM: __ekarasagaMdhavaNe dvisparzaH kAryaliMgazca // sammAiTThI jIvo 2-yadetadraviNaM nAma prANAhyete bahizvarA uvaiheM pavayaNaM tu saddahadi / sa tasya harate prANAn yo yasya harate dhanam // saddahadi asabbhAvaM 3-rAgAdINamaNuppA ahiMsakatteti desida samaye / ajANamANo guruNiyogA // 27 // 'tesiM cedupapattI hiMseti jiNehiM NihiTThA / suttAdo ta samma ___ bhaTTAkalaMka devake dvArA 'uktaM ca' rUpase darasijjaMtaM jadA Na saddahadi uddhRta kiye hue ina tInoM padyoMmeMse pratyeka padya so ceva havai micchA kaunase mUla graMthakA padya hai ? usake kartA AcArya iTTI jIvo tado pahudo // 38 // 'mahodayakA kyA nAma hai ? aura ve kisa sanaye gAthAyeM bhagavatI ArAdhanAsArameM kramazaH saMvatmeM hue haiM ? ina saba bAtoMkA abhI taka naM. 32 aura 33 para darja haiN| isa graMthakI kucha patA nahIM calA / zrIamRtacaMdra AcArya 40 aura 41 nambarakI gAthAyeM bhI gommaTa- samayAdika nirNaya karanemeM sahAyatA prApta karasArameM (naM0 18-17 para ) pAI jAtI haiM / saMbhava neke lie ina tInoM padyoMkA patA mAlUma honekI hai ki Age mIlAna karane para aura bhI bahutasI jarUrata hai / kyoMki ukta AcArya mahodayake gAthAoMkA patA cale / gommaTasArake viSayameM banAye hue ' tattvArthasAra ' aura 'puruSArthasieka bAta yaha bhI kahI jAtI hai ki usakI dayupAya' nAmake graMthoMmeM ina payoMse milate julate racanA dhavalAdi graMthoMke AdhAra para huI hai| nIce likhe padya pAye jAte haiM:yadi yaha satya hai to una graMthoMkI gAthAoMkA 1-sUkSmo nityastathAntyazca kAryaliMgazca kAraNam / / bhI isameM saMgraha honA saMbhava hai| taba gommaTasA- eka gaMdharasazcaikavarNo dvisparzavAMzca saH // 3-60 // rakI aisI sthiti hote hue yaha bAta aura bhI - --ttvaarthsaarH| dRDhatAke sAtha kahI jA sakatI hai ki ukta 2-arthA nAma ya ete chahoM gAthAyeM , nemicaMdra siddhAntacakravartIkI prANA ete bahizcarAH puMsAm / harati sa tasya prANAn svataMtra racanA nahIM hai / avazya hI ve kisI dUsare yo yasya jano haratyarthAn // 1.3 // AcAryakI kRti haiM / paraMtu dUsare AcAya 3-aprAdurbhAvaH khalu kauna haiM aura unake kaunase graMtha athavA graMthoMse rAgAdInAM bhvtyhiNseti| ukta gAthAyeM gommaTasArameM saMgraha tathA tattvArtha- teSAmevotpattirAjavArtikameM 'uktaM ca' rUpase uddhRta kI gaI haiM, hiMseti jinAgamasya saMkSepaH // 44. yaha mAlUma hone kI bahuta bar3I jarUrata hai| . -puruSArthasidhzupAyaH For Personal & Private Use Only
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ 494 jainahitaiSI [ bhAga 14 3 tattvArtharAjavArtikake antameM, eka hI nRlokatulyaviSkabhA sitacchatranibhA shubhaa| sthAna para, 32 padya 'uktaM ca' rUpase pAye UrdhvaM tasyAH kSiteH siddhAH lokAMte samavasthitA // 20 // jAte haiN| zrIyuta paM0 pannAlAlajI bAkalIvAlane yadyapi chape hue tatvArtharAjavArtikake ukta eka phuTa noTadvArA una saba padyoMko kSepaka phaTanoTameM ina donoM payoMko bhI sabake sAtha tatvArthabatalAyA hai aura unake kSepaka honemeM yaha hetu sArake mokSa prakaraNakA batalAyA hai, paraMtu diyA hai ki, ye saba padya amRcaMdrAcAryake banAye ukta gucchakameM chape hue tattvArthasArameM DhU~r3hane para hue tattvArthasAra granthasaMbaMdhI mokSa prakaraNake padya bhI unakA patA nahIM milA / saMbhava hai ki ye haiM aura itihAsadvArA tattvArtharAjavArtika ke kartA donoM padya tattvArthasArakI prAcIna hastalikhita akalaMkadevakA samaya amRtacaMdrase pahale nirNIta pratiyoMmeM milate hoM aura jisa pratiparase ukta ho cukA hai| paraMtu itihAsadvArA abhI taka aisA gacchakameM tattvArthasAra chapA hai usameM na hoN| koI nirNaya pragaTa nahIM huaa| svayaM bAkalIvA- ataH zrIyuta paM0 pannAlAlajI bAkalIvAla lajIne hAlameM apane eka ptrdvaar| isa noTake Adi jina jina vidvAnoMko ye donoM padya lekhakako amRtacaMdrakA samaya nirNaya karanekI tattvArthasArakI hastalikhita pratiyoMmeM mile hA~ preraNA kI hai| isa lie hetu asiddha hai aura usase unase nivedana hai ki, ve kRpayA mujhe usase ina padyoMkA kSepaka honA siddha nahIM hotaa| sacita kreN| sAtha hI yaha bhI likheM ki vaha zvetAmbaroMke yahA~ tattvArthasUtra para tIna khAsa TIkAyeM prati kaunase bhaMDArakI hai aura kisa sanda-saMvatkI pAI jAtI haiN| jinameMse eka khuda umAsvAtikI likhI huI hai| aura yadi the donoM paba tatvArthabanAI huI kahI jAtI hai, jisakA nAma 'tatvArthA yA sArakI hastalikhita pratiyoM meM to dhigama bhASya' hai; dUsarIkA pUrvArdha haribhadra - usa mUla aura usakI (dvitIya) kA aura uttarArdha yazobhadrakA banAyA khoja hone kI jarUrata hai, jisake ye donoM padya haiM / isa huA hai, aura tIsarI TIkA siddhasena gaNikI 2 khojase bahutasI bAtoM para prakAza pdd'egaa| batalAI jAtI hai| ina tInoM TIkAAma bhI ye 4 paMcAdhyAyI' nAmake graMthoM (pR0 133 saba padya eka hI kAse pAye jAte haiN| parantu sanAtana jainagraMthamAlAka prathama gucchakameM chape / para ) nIce likhI gAthA 'uktaM ca' rUpase hue 'tattvArthasAra' ko dekhane se mAlUma hotA . pAI jAtI hai: saMveo Nivveo jiMdaNagarahAya usamo bhatto / hai ki usameM ye saba padya bilakala usI eka vacchahaM aNukaMpA guNA haMti sammatte / / kramase nahIM haiN| tattvArthasArake mokSa prakaraNameM ina padyoMkA silasilA' 20 veM nambarake padyase yaha gAthA 'samayasAra' graMthakI jayasenAprAraMbha hokara nai0 54 ke padya para samApta hotA cAryakRta 'tAtparyavRtti' TIkAmeM bhI, gAthA naM0 hai / bIcameM naM0 37 se 48 takake chaha padya 201 ke nIce, 'uktaM ca' rUpase pAI jAtI tattvArthasArameM adhika haiM / eka padya 'dagdhe bIje' hai| aura vasunandizrAvakAcArameM naM049 para ityAdi isa silasilemeM hI nahIM hai / vaha isakA mUla rUpase avataraNa kiyA gayA hai / tattvArthasArameM isa silasilese bahuta pahale naM0 7 paraMta abhI isameM saMdeha hai ki yaha gAthA para diyA hai| isI taraha para 'Urdhva gaurava, zrAvakAcAra ( upAsakAdhyayana ) ke kartA vAlA padya ' yathAdhastiryag ' vAle padyase pIche - pAyA jAtA hai isake sivAya nIce likhe do paya vasunandi AcAryakI kRti hai / kyoM ki isa tatvArthasArameM nahIM milateH zrAvakAcArakI eka purAnI hastalikhita pratimeM, tanvI manojJA surabhiH puNyA prmbhaasuraa| jo lagabhaga dosau tInasau varSakI likhI huI prAgbhArA nAma vasudhA lokamUrdhnivyavasthitA // 19 // mAlUma hotI hai aura bambaImeM zrImAn seTha. For Personal & Private Use Only
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ aGka 11 ] 66 mANikacaMda hIrAcaMdajI je. pI. ke pustakAlaya meM maujUda hai, isa gAthAkA pUrvArdha to jyoMkA. tyoM hai paraMtu uttarArdha isa prakAra se diyA hai:yA avasyajananaM aruhAINaM payatteNa isake sivAya isa AvakAcAra meM aura bhI aneka gAthAyeM aisI pAI jAtI haiM, jo dUsare graMthoMse saMgraha kI gaI haiM / aisI hAlata meM vinA kisI vizeSa anusaMdhAna ke isa gAthAkA mUlakartA vasunandi AcAryako nahIM mAnA jA sktaa| yadi sacamuca hI yaha gAthA ukta vasunandi AcAryakI kRti ho to 'paMcAdhyAyI' kA samaya vikramakI 12 vIM zatAbdike bAdakA samajhA jAyagA | paMcAdhyAyIkA samaya nirNaya karane aura usake kartAkA patA lagAne ke lie ukta gAthAke mUlakartA aura unake usa graMtha kI khoja lagAne kI bahuta bar3I jarUrata hai / kyoM ki yaha gAMthA paMcAdhyAyI kSepaka nahIM ho sakatI / graMthakArane isake bAda ' ukta gAthArtha pa ityAdi vAkya dekara use bhale prakAra spaSTa kara diyA hai| 5 paMcAdhyAyI kI ina do 'uktaM ca ' gAthAoMkA bhI patA mAlUma honekI jarUrata hai ki ve kaunase mUla graMthakI haiM aura usa graMthake kartA kaunase AcArya haiM:-- naukaroMse pUjana karAnA / 7 NAma jiNA jiNaNAmA ThavaNajiNA jigiMdapaDimAe / davvajiNA jiNajIvA bhArajiNA samavasaraNa tthA // AdahiMda kA ja isakkaha parahiMdaM ca kAvyaM / Adahida para hidAdo AdahidaM su kAdavvaM // AzA hai ki vidvajjana uparyukta sabhI 'uktaM ca' padyoMkI khoja lagAnekA kaSTa uThAyeMge aura apanI khojake natIje se mujhe zIghra sUcita karanekI kRpA kreNge| maiM unakI isa kRpAkA atyaMta AbhArI huuNgaa| sAtha hI, badale meM unake sAmane aneka prakAra kI naI naI upayogI khojeM rakhanekA prayatna karU~gA / devabanda / tA. 30-10-17 naukaroMse pUjana karAnA / 495 [lekhaka-zrIyuta bA0 jugalakizorajI mukhtAra / ] jainiyoMmeM dina para dina yaha bAta bar3hatI jAtI hai ki maMdiroMmeM pUjA ke lie naukara rakkhe jAte haiM - zvetAMbara maMdiroMmeM to Ama taura para ajaina brAhmaNa isa kAmake lie niyukta kiye jAte haiM aura unhIMse jineMdra bhagavAnkA pUjana karAyA jAtA hai / pujAriyoMke lie aba samAcArapatroM meM khule noTisa bhI Ane lage haiM / sama jhameM nahIM AtA ki jo loga maMdira banavAne, pratiSThA karAne, rathayAtrA nikAlane aura maMdiroMmeM aneka prakArakI sajAvaTa Adike sAmAna ikaTThA karanemeM hajAroM aura lAkhoM rupaye kharca karate haiM ve phira itane bhaktizUnya aura anurAgarahita kyoM ho jAte haiM jo apane pUjyakI upAsanA arthAt apane karanekA kAma kyoM karAte haiN| kyA unameM vastutaH apane pUjya ke prati bhaktikA bhAva hI nahIM hotA aura ve jo kucha karate haiM vaha saba loka dikhAvA, numAyaza, ruTipAlana aura bAharI vAhavAhI lUTane tathA prAptike lie hI hotA hai| kucha bhI ho, sacce jainiyoMke lie yaha eka bar3e hI kalaMka aura lajjAkI bAta hai ? lokameM atithiyoM ArAma nokara jarUra niyukta kiye jAte haiM, jisakA abhiprAya aura uddezya hotA hai- atithiyoM tathA iSTajanoMko aura sukha pahu~canA, unakI prasannata karanA aura unheM aprasannacitta na denA / parantu yahA~ mAmalA isase bilakula hI vilakSaNa hai / jineMdradeva kI pUjA jineMdra bhagavAnko kucha sukha yA ArAma pahu~cAnA abhISTa nahIM hotA - ve svataH anaMta sukha -- svarUpa haiM - aura na isase bhagavAnakI prasannatA ya prApta hone For Personal & Private Use Only
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainAhataiSI [ bhAga 14 aprasannatAkAhI koI sambaMdha hai| kyoMki ji- kameM 'pUjanasiddhAnta' ko par3hanA aura usI acchI neMdradeva pUrNa vItarAgI haiM-unake AtmAmeM rAga tarahase samajhanA cAhie / isake sivAya yadi isa yA dveSakA aMza bhI vidyamAna nahIM hai-ve kisIkI prakArake ( kirAyeke AdamiyoM dvArA ) pUjanakI stuti, pUjA tathA bhaktise prasanna nahIM hote aura mAra garaja purIya-saMpAdana karanA kahI jAya to vaha bhI na kisIkI nindA, avajJA yA kaTuzabdoM para aprasannatA lAte haiN| unheM kisIkI pajAkI jarUrata nirA bhUla haiM aura usasa bhA janadhamaka siddhAnahIM aura na nindAse koI prayojana hai| jaisA ntoMkI anabhijJatA pAI jAtI hai / jainasiddhAki svAmI samaMtabhadra ke nimnavAkyase bhI pragaTa hai.- ntoMkI dRSTise pratyeka prANI apane zubhAzubha na pUjayArthastvayi vItarAge bhAvoMke anusAra puNya aura pApakA saMcaya karatA na nindayA nAtha vivAntavare / hai| aisA aMdhera nahIM hai ki zubha bhAva to koI tathApi te puNyaguNasmRtirnaH kare aura usake phalasvarUpa puNyakA sambandha punAtu cittaM duritaaNjnebhyH|| kisI dUsare hI vyaktike sAtha ho jaay| pUjanameM paramAtmAke puNya guNoMke smaraNase AtmAmeM jo aisI hAlatameM koI vajaha mAlUma nahIM hotI pavitratA AtI aura pApoMse jo kucha rakSA hotI ki jaba hamArA svayaM pUjana karaneke lie utsAha nahIM hotA taba vaha pUjana kyoM hai usakA lAbha usI manuSyako ho sakatA hai kirAyeke AdamiyoMdvArA saMpAdana karAyA jAtA jo pUjana dvArA paratmAke puNya guNoMkA smaraNa hai| kyA isa viSayameM hamAre Upara kisIkA karatA hai. / isI bAtako svAmI samaMtabhadrane dubAba aura jaba hai ? athavA hameM kisIke apane uparyukta padyake uttarArdhameM bhale prakArase kupita ho jAnekI koI AzaMkA hai ? yadi aisA sUcita kiyA hai / isase spaSTa hai ki sevakadvArA kucha bhI nahIM hai to phira yaha vyarthakA svAMga kiye hue pUjanakA phala kabhI usake svAmIko kyoM racA jAtA hai ? aura yadi sacamuca hI prApta nahIM ho sakatA; kyoMki vaha usa pUjanameM pUjana na honese jainiyoMko paramAtmAke kupita paramAtmAke puNyaguNoMkA smaraNakartA nahIM hai| ho jAnekA koI bhaya lagA huA hai aura isa aisI hAlatameM naukaroMse pUjana karAnA bilakula lie jisa tisa prakArake pUjanadvArA khuzAmada vyartha hai aura vaha apane pUjyake prati eka prakAkarake hindU, musalamAna aura IsAiyoMkI taraha 9 rase anAdarakA bhAva bhI pragaTa karatA hai| taba paramAtmAko rAjI aura prasanna rakhanekI ceSTA karate . kyA honA cAhie ? jainiyoMko svayaM haiM to samajhanA cAhie ki ve vAstavameM jainI nahIM haiM; jainiyoMke veSameM hindU, musalamAna yA puna pUjana karanA aura pUjanake svarUpako samaIsAI haiM / unhoMne paramAtmAke svarUpako nahIM jhanA caahie| apane pUjyake prati AdarasamajhA aura na vAstavameM jainadharmake siddhAntoMko satkArarUpa pravartanakA nAma pUjana hai| usake hI pahacAnA hai| aise logoMko isa noTake lekhakakI lie adhika ADambarakI jarUrata nahIM hai / vaha banAI huI 'jinapUjAdhikAramImAMsA' nAmaka pusta- pUjyake guNoMmeM anurAgapUrvaka bahuta sIdhAsAdA - aura prAkRtika honA cAhie / pUjanameM jitanA - * yaha pustaka kaI varSa hue, zrImAn seTha nAthAraMgajI gAMdhI, bambaI ( DavarA lena, mAMDavI) kI ora hI adhika banAvaTa, dikhAvaTa aura ADambarase jainahiteSIke upahArameM nikala cukI hai aura isa samaya kAma liyA jAyagA, utanA hI adhika vaha bhI saMbhavataH ukta seTha sAhabake pAsase vinA mUlya pUjanake siddhAntase gira jAyagA / jabase milatI hai| jainiyoMmeM bahuADambarayukta pUjana pracalita For Personal & Private Use Only
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ naukaroMse pUjana karAnA / 497 oMkI dekhAdekhI unakI bahutasI aisI bAtoM ko apane meM sthAna diyA hai, jinakA jainasiddhAntoMse prAyaH kucha bhI sambaMdha nahIM hai tabhI se jainasamA-jameM bahuADambarayukta pUjanakA praveza prAraMbha huA hai aura usane bar3hate bar3hate vartamAnakA rUpa dhAraNa kiyA hai ki jisameM binA pujAriyoMke naukara rakkhe nahIM bItatI / pUjanameM muktiko prApta hue jineMdra bhagavAnkA AvAhana aura visarjana bhI kiyA jAtA hai / unheM kucha maMtra par3hakara bulAyA, biThalAyA, Thaha-: rAyA aura phira naivedyadika arpaNa karaneke bAda. rukhsata kiyA jAtA hai - kahA jAtA hai ki mahA--- rAja, aba Apa apane sthAna para tazarIfa le jAie aura hamArA aparAdha kSamA kIjie, kyoM ki hamaloga ThIka taurase AvAhana, pUjana aura visarjana karanA nahIM jAnate / z2arA socanekI bAta hai ki, jainadharmase ina saba kriyAoM kA kyA.. sambaMdha hai ? jainasiddhAntake anusAra mukta tIrthakara athavA jinedra bhagavAn kisIke bulAne se. nahIM Ate; na kisIke kahanese kahIM baiThate, Thaharate yA naivedyAdika grahaNa karate haiM; aura na kisI ke rukhasatI ( visarjanAtmaka ) zabda uccA raNa karane para vApisa hI cale jAte haiN| aisI hAlatameM jainadharmase ina AvAhana aura visarjanasa -- mbaMdhI kriyAoMkA koI mela nahIM hai / vAstavameM ye saba kriyAyeM hindUdharmakI kriyAyeM haiM / hinduoMke yahA~ vedoMtakameM devatAoMkA AvAhana aura visarjana pAyA jAtA hai / ve loga aisA mAnate haiM ki devatA loga bulAnese Ate, baiThate, . Thaharate aura apanA yajJabhAga grahaNa karake, rukhasata karane para, vApisa cale jAte haiM / isase vacovigrahasaMkoco dravyapUjA nigadyate / -upAsakAcAra / janase hinduoMke prAbalyadvArA jainiyoM para hindUdharmakA prabhAva par3A hai aura unhoMne hindu tatra mAnasasaMkoco bhAvapUjA purAtanaiH // 12- 12 // hinduoMke yahA~ AvAhana aura visarjanakA yaha saba kathana ThIka bana jAtA hai / paraMtu jaini-yoMkI aisI mAnyatA nahIM hai / isI lie jainadharmase inakA mela nahIM milatA aura ye saba aGka 11 ] huA hai tabhIse unheM pujAriyoMke naukara rakhanekI jarUra par3I hai / anyathA jineMdra bhagavAn kI saccI aura prAkRtika pUjAke lie kirAye ke AdamiyoMkI kucha bhI jarUrata nahIM hai / jainiyoMke prAcIna sAhityakI jahA~taka khoja kI jAtI hai, usase bhI yahI mAlUma hotA hai, ki purAne jamAne meM jainiyoMmeM vartamAna jaisA bahuADambarayukta pUjana pracalita nahIM thA / usa samaya arhatabhakti, siddhabhakti, AcAryabhakti aura pravacanabhakti Adi aneka prakArakI bhaktiyoM dvArA, jinake saMskRta aura prAkRtake kucha prAcIna pATha aba bhI pAye jAte haiM, pUjyakI pUjA aura upAsanA kI jAtI thI / zrAvaka loga maMdi - romeM jAkara prAyaH jineMdra pratimA ke sammukha, khar3e hokara athavA baiThakara, aneka prakArake samajhameM Ane yogya stotra par3hate tathA bhaktipAThoM- kA uccAraNa karate the aura paramAtmA ke guNoMkA smaraNa karate hue unameM tallIna ho jAte the / kabhI kabhI ve dhyAnamudrAse baiThakara paramAtmAkI mUrtiko apane hRdayamaMdira meM virAjamAna karake niHzabda rUpase guNoM kA cintavana karate hue paramAtmAkI upAsanA kiyA karate the / prAyaH yahI saba unakA dravya-pUjana thA aura yahI bhAvapUjana | usa samayake jainAcArya vacana aura zarIrako anya vyApAroMse haTAkara unheM apane pUjyake prati, stutipATha karane aura aMjuli jor3ane Adi rUpase, ekAgra karane ko dravyapUjA aura usI prakAra se mana ekAgra karaneko bhAvapUjA mAnate the, jaisA ki zrIamitagati AcAryake nimnalikhita vAkyase pragaTa hai: For Personal & Private Use Only
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainahitaiSI - 498 mAlUma hotI aura hinduoMse kriyAyeM bilakula bejor3a haiM / isI prakArakI pUjana sambaMdha meM bhI bahutasI kriyAyeM haiM, jo udhAra lekara rakkhI gaI athavA unake saMskAroMse saMskArita hokara pIchese banA lI gaI haiM aura jina sabakA jaina siddhAntoMse prAya: kucha bhI mela nahIM hai / yahA~ isa choTese noTameM una saba para vicAra nahIM kiyA jA sakatA aura na isa samaya unake vicArakA avasara hI prApta hai / avasara milane para una para phira kabhI prakAza DAlA jAyagA / parantu itanA jarUra kahanA * hogA ki vartamAnakA pUjana inhIM saba kriyAoMke kAraNa bilakula aprAkRtika aura ADamba - -rayukta bana gayA hai aura usase jainiyoMkI AtmIya pragati, eka prakArase, ruka gaI hai / yadi sacamuca hI hamAre jainI bhAI apane pUjya paramAmAkI pUjA, bhakti aura upAsanA karanA cAhate haiM to unheM saba ADambaroM ko chor3akara pUjanakI apanI vahI purAnI, prAkRtika aura sIdhI sAdI paddhati jArI karanI cAhie; jisakA Upara ullekha kiyA gayA hai / aisA karane para pujAriyoMkke naukara rakhane kI bhI phira kucha jarUrata nahIM rahegI aura Atmonni saba lAbha apane ko prApta hone lagegA, jisako lakSya karake hI mUrtipUjAkA vidhAna kiyA gayA hai aura jisakA paricaya pAThakoM ko, 'jinapUjAdhikAramImAMsA' ke ' pUjanasiddhAnta prakaraNako par3hanese bhale prakAra mila sakatA hai / viparIta isake yadi jainI loga apanI vartamAna pUjanapaddhatiko na badalane ke kAraNa naukaroMse pUjana karAnA jArI rakkheMge to isameM saMdeha nahIM ki vaha samaya bhI zIghra nikaTa A jAyagA jaba unheM darzana, sAmAyika, svAdhyAya, tapa, japa, zIla, saMyama, vrata, niyama aura upavAsAdika sabhI dhArmika kAmoMke lie naukara rakhane yA unheM sarvathA chor3a denekI [ bhAga 14 jarUrata par3ane lagegI / aura taba unakA dharmase bilakula hI patana ho jAyagA / isa lie jainayoMko zIghra hI sAvadhAna hokara apanI varttamAna pUjanapaddhati meM Avazyaka sudhAra karake use siddhAntasammata banA lenA caahie| aura naukaroMke dvArA pUjanakI prathAko ekadama uThA denA cAhie / AzA hai ki, samAjake netA aura vidvAn loga isa viSayakI ora khAsa taura se dhyAna degeM / devabanda | tA0 29-10-17 jaina samAja ke kSayaroga para eka dRSTi | Gr [ lekhaka, zrIyuta bAbU ratanalAla jaina, bI. e., ela ela. bI. ] ( zeSAMza ! ) 9 bahutase gotroMko TAlakara vivAha sambandha karanA / jaina samAjameM jitanI jAtiyA~ haiM, una sabhImeM isa bAtakA vicAra kiyA jAtA hai ki kanyA varase bhinna gotrakI ho / para isa gotrabhinnatAkA parimANa sabameM ekasA nahIM hai kisImeM kama hai aura kisImeM adhika hai / agravAla Adi jAtiyoMmeM kevala yaha dekhA jAtA hai ki kanyA varake gotrase kisI bhinna gotrakI ho / kucha jAtiyA~ aisI haiM jinameM yaha niyama hai ki kanyA varake gotrakI aura varake mAmAke gotrakI na honI cAhie, inase atirikta cAhe jisa gotrakI ho / kaI jAtiyoMmeM yaha dekhA jAtA hai ki kanyA varake gotrakI, varake mAmA ke gotrakI, varake pitA ke mAmA ke gotrakI aura varakI mAtAke mAmAka gotrakI na ho, inaka sivAya aura cAhe jisa gotrakI ho / kisI kisI jAti meM la For Personal & Private Use Only
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ aGka 11] . jaina samAjake kSayarogapara eka dRsstti| varake 4 kI jagaha 6 gotra TAle jAte haiM aura andhakavRSTi Adi aura suvIrake . bhojakavRSTi unake atirikta kisI gotrakI kanyAse sambandha. Adi putra hue / phira andhakavRSTike putra samadrakiyA jAtA hai / koI koI jAtivAloMne inakA vijaya, vasudeva Adi aura bhojaka vRSTike bhI nambara le liyA hai| ve yaha dekhate haiM ki vara ugrasena mahAsena Adi hue / isa hisAbase ugrapakSake uparyukta cAra gotra kanyA pakSake bhI sena aura samudravijaya bahuta hI nikaTake bhAI inhI cAra gotroMmeMse na honA cAhie / para isa the, phira bhI ekakI putrI rAjImatIkA dasareke vicArakI caramasImA yahIM na samajhanI cAhie, putra ariSTanemike sAtha vivAhasambandha honA kaI jAtiyoMmeM donoM pakSake ATha ATha, isa taraha sthira ho gayA thA ! aba kahie kahA~ to usa 16 gotra bacAnekA bhI ravAja hai ! samayake Adarza puruSoM meM itane nikaTake sambandha apanI hI jAtike atirikta anya kisI karanekI paddhati aura kahA~ hamArI paMcamakAlake : jAtimeM vivAha na karaneke niyamase vivAhakA logoMkI solaha solaha gotroMke bacAnekI cAla! kSetra pahalehIse sImAbaddha ho rahA thA, usa para hama nahIM kahate haiM ki Apa loga itane nikaina gotroMke vicArane use aura bhI adhika TakA sambandha karane lago, hama kevala yaha saMkucita kara diyA hai| isase kanyAoMke lie cAhate haiM ki ina kathAoM para vicAra karake sayogya, varoMkA milanA aura sayogya varoMke apanI gotra TAlanekI jo amaryAdita sakhtI lie acchI kanyAoMkA milanA bahuta hI hai usako apane subhIteke anusAra DhIlI kara do| kRThina ho gayA hai| vivAhameM isa tarahakI rukA- vaidyaka granthoMse tathA zarIrazAstrake naye naye vaToMke kAraNa anamela vivAha bahuta hote haiM, anusandhAnoMse yaha nizcaya huA hai ki kanyA vidhavAoMkI saMkhyA bar3hatI hai aura avivAhita aura vara eka hI vIrya yA rudhirase utpanna hue puruSa bhI bar3ha jAte haiM / ina saba bAtoMkA phala na honA cAhie / yadi pati-patnI eka hI yaha hotA hai ki aisI jAtiyoMko kSayaroga laga rudhiravIryajAta hoM to unake santAna nahIM hotI jAtA hai aura dhIredhIre unakA isa saMsArase kUca aura yadi hotI hai to bahuta kamajora hotI ho jAtA hai| hai / isa lie eka hI kuTambameM utpanna hue lar3ake aba samaya A gayA hai ki hama loga apanI lar3akiyoMkA paraspara vivAhasambandha na honA ina rItiyoM para vicAra kareM / hama aba nanheM cAhie aura isI taraha mAmA, phuphA aura mausAkI .nAdAna nahIM haiM, apane hAnilAbhako samajhane lage laDakIse bhI vivAha varjita hai; parantu, pA~ca haiN| itane gotroMke TAlanekI na to zAstrameM hI sAta pIr3hiyoMke bAda vIrya aura rudhira itanA koI AjJA hai aura na zarIra zAstrakI dRSTise badala jAtA hai ki phira usake saMyogameM santA. hI isameM koI lAbha hai / purANa aura kathA- nake na honekI yA durbala honekI saMbhAvanA nahIM granthoMke dekhanese mAlUma hotA hai ki pahale sama- rahatI / ina saba bAtoM para vicAra karake adhika yameM mAmAkI lar3akI ke sAtha sambandha karanA to gotra TAlanekI prathAko badala DAlanA caahie| eka bahuta hI mAmUlI bAta thii| mAmAkI lar3akI kamase kama do do, cAra cAra, ATha ATha aura para to bhAnajekA khAsa haka hotA thA / karnA- solaha solaha gotroMke TAlanekI lokottara mUrkhaTakakI kaI jAtiyoMmeM aba bhI yaha rIti praca- tAko to avazya chor3a denA cAhie / isase lita hai| harivaMzapurANameM likhA hai ki rAjA na to kisI dhArmika AjJAkA * ullavana hogA yaduke zUra aura suvIra nAmake do putra the| zUrake aura na koI sAmAjika hAni hogii| For Personal & Private Use Only
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ 500 , jainahitaiSI [ bhAga 14 . 10 eka hI jAtike bhItara U~catA mA- acchI taraha lAgU hotI hai| aneka jAtiyoMkA nanA / jainasamAjameM jo bahutase anokhe vicAra honA, aneka gotroMkA TAlanA aura ekahI phaile hue haiM, yaha vicAra bhI unameM se eka hai| jA kA jAtike bhItara uparyukta U~cA-nIcApana mAnanA ' ye hI saba paMkhe haiM jo isa samAjake maranekI isako samajhaneke lie eka udAharaNa liijie| sUcanA dete haiN| mohanakA eka kuTuMba hai jo bahuta bar3A hai aura jisameM aneka strI puruSa aura bacce haiM / usameM jina jAtiyoMmeM uparyukta U~catA nIcatA kitane hI loga aise haiM jo eka dUsarese ATha dasa miTA deM / yaha bilakula asvAbhAvika hai| mAnanekA ravAja hai, unheM cAhie ki isako pIDhIkI dUrI para haiM, arthAt AThadasa pIr3hiyoMke kanyAke denese koI kuTamba nIcA nahIM ho pahale unakA eka puruSA thA / itanA hI bar3A eka jAtA aura lenese koI U~cA nahIM ho jAtA / kuTumba rAmalAlakA usI sthAnameM yA anya kisI manuSya acche bure AcaraNoMse hI bar3A choTA nagara grAmameM hai / yadi kabhI ina donoM kuTumboMke banatA hai| bIca sambandha huA aura mohanake kuTumbakA 11 jalavAyukA prabhAva / yaha bAta svAkoI lar3akA rAmalAlake kuTumbakI kisI lar3akI- sthyasambaMdhI prakaraNameM likhanese raha gaI hai ki ke sAtha byAhA gayA, to basa usI samayase jana saMkhyA para jalavAyukA bhI bahuta kucha prabhAva rAmalAlakA kuTumba nIcA ho gayA / isakA par3atA hai| kucha dina pahale maiM sahAranapura jiphala yaha hogA ki mohanake kuTumbake puruSa rAma. leke kasbe * nAnotA' meM gayA, to mujhe vahA~ isa bAtakA khUba anubhava huaa| isa jilekI lAlake kuTumbakI kanyAoMke sAtha to vivAha adhikAMza pRthivImeM namI bahuta hai / jamIna kara leMge; parantu rAmalAlake kuTumbake puruSa moha khodane para pAnI bahuta hI pAsa nikala AtA hai| nake kuTumbakI kanyAoMke sAtha vivAha nahIM isake kAraNa vAyumeM bhApa milI rahatI hai, khuzkI kara sakeMge / arthAt rAmalAlake kuTumbakI lar3akiyA~ mohanake kuTumbameM to jA sakatI haiM; nahIM hotI, pAnI bAdI karatA hai aura bhArI parantu mohanake kuTumbakI koI lar3akI rAma hotA hai / isase yahA~ke logoMkA svAsthya kharAba rahatA hai aura mauteM adhika hotI haiN| sahAranapura lAlake kuTumbameM nahIM jA sktii| yaha ravAja usa hAnikAraka aura kaThora vicArase utpanna jilekI janasaMkhyAke. ghaTanekA yaha bhI eka huA hai jisameM strIjAti puruSajAtikI apekSA kAraNa hai / vyAyAmake adhika pracArase aura tuccha aura nIca ginI jAtI hai / jaba kanyA ArogyatAke niyamoM para calanese isa prabhAvase varase nIcI samajhI gaI, taba kanyAkA kuTumba bacA jA sakatA hai| vara ke kuTambase nIcA ho gayA aura yaha U~ca 12 jainoMkA AryasamAjI ho jAnA nIca mAnanekA ravAja par3a gayA / isa ravAjase yA anya hinduoMmeM mila jAnA / jainavivAhakA saMkucita kSetra aura bhI adhika saMku- samAjameM bar3I ajJAnatA phailI huI hai| vidvAcita ho gayA hai / kahAvata hai ki jaba cIMTIke noMkI isa samAjameM bahuta hI adhika kamI hai / maraneke dina Ate haiM to usake para nikala aise saikar3oM sthAna haiM jahA~ke jainI yaha nahIM Ate haiM / yaha kahAvata jainasamAjake Upara jAnate ki hama pandirajImeM jAkara kisake For Personal & Private Use Only
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina samAjake kSayaroga para eka dRSTi / aGka 11 ] pUjate haiM, namokAra maMtra kyA hai, sAta tattva kauna kauna haiM, Adi / aise sthAnoM kA koI jainI jaba AryasamAjI bhAiyoMkI saMgatimeM AtA hai, unakI sabhAoM meM upadeza sunatA hai, unake dhArmika kAma dekhatA hai to dhIre dhIre usakA jhukAva usI ora hone lagatA hai aura kucha hI samaya meM vaha pakkA AryasamAjI ho jAtA hai / bahutase jainI yuvaka - jinake cittameM samAjasevAkA tIvra utsAha hotA hai - jaina samAjameM koI aisA kAryakSetra na pAkara jisameM ki ve utsAhapUrvaka kAma kara sakeM, AryasamAjoMmeM kAma karane lagate haiM, unakI sahAyatA karate haiM, aura samaya bItane para unake prabhAvase prabhAvAnvita hokara AryasamAjI ho jAte haiM / bahuta se sthAna aise haiM jahA~ jainI nAmamAtrake jainI haiM - jainadharmase zUnya haiM / na unameM koI vidvAn hai jo jainadharmakA upadeza diyA kare aura na vahA~ upadezaka loga hI pahu~ca te haiN| aise sthAnoMke loga jainI isalie kahalAte haiM ki unameM jainadharma ke kucha cihna rahate haiMjaise pratidina mandirameM jAkara darzana karanA, rAtribhojana nahIM karanA, Adi / isa tarahake logoM meM se jaba koI pramAdase athavA anya kisI kAraNase devadarzana chor3a detA hai aura rAtribhojana Adi karane lagatA hai, taba usameM jainatvakA koI cihna, nahIM raha jAtA aura vaha apanI jAtike sAdhAraNa hinduoMkI taraha ho jAtA hai aura yadi usa jAti ke hinduoM aura jainiyoMmeM paraspara roTI-beTIkA vyavahAra huA jaisA ki agravAloM meM hai, to ukta jainI aura hinduoMmeM koI antara nahIM rahatA / aisI dazAmeM vaha puruSa aura usakI santAna kucha samayataka to jainadharmAvalambI kahalAtI hai, parantu phira ekAdha pIr3hI bItane para use yaha bhI yAda nahIM rahatA ki hamAre yahA~ kabhI jainadharma bhI pAlA jAtA thA / 5-6 isa taraha bahutase jaina kuTumba hindUsamAja meM mila gaye Arai milate jAte haiM / isa kAraNa se bhI jainasamAjakI janasaMkhyAmeM hAni huI hai / parantu yaha hAni utanI adhika nahIM huI hai jitanI ki Upara likhe anya dasa kAraNoM se huI hai| phira bhI yaha hAni hAni hI hai aura isase bacanekA upAya karanA cAhie / isake lie sabase acchA upAya vidvAn upadezakoM kA pratyeka choTe bar3e sthAnameM ghUmanA aura upadeza denA hai / unheM pratyeka manuSyako jainadharmakA rahasya aura usakA mahattva samajhAnA cAhie, aura jainadharma ke granthoMko nirantara par3hane kI preraNA karanI caahie| isase ve samajha jAveMge ki bhagavAn mahAvIrakA upadeza kyA hai, unake upadezameM mahattva kI bAteM kyA kyA haiM aura unake dharma meM dUsare dharmose kyA kyA vizeSatAyeM haiM / jaina vidvAnoM ke bhramaNase kevala lAbha nahIM hogA ki jainI jainadharmase cyuta hone se baca jAveMge, balki bahutase ajaina bhI jaina bana jaaveNge| bhagavAna mahAvIrakA upadeza itanA uttama hai ki jina hRdayakSetroM para yaha par3egA vahIM jainadharma ke aMkura utpanna hone lageMge / upadezaka jitane hI vidvAn, niHspRha, nirabhimAnI, zAnta aura saccaritra hoMge, utanA hI adhika unakA logoM para prabhAva pdd'egaa| kyoMki janatApara upadezakI apekSA caritrakA prabhAva adhika par3atA haiM / jainadharmako saMsArakA sarvamAnya dharma banAne ke karmavIroMkI AvazyakatA hai, lie aise jinake mukha para jainadharmakI jhalaka ho, jinake pratyeka kArya para jainadharmakI chApa ho aura jinakA hRdaya jainadharmake udAra siddhAntoMkA krIDAsthala ho / jinameM jainadharmake / pracAra karanekA durdamamIya utsAha ho, jinakA apanI kaSAyoM para aura indriyoM para adhikAra ho, jo dravya-kSetra-: For Personal & Private Use Only
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ .502 jainahitaiSI [bhAga 13 kAla-bhAvake anusAra kAma karanevAle hoM, kintu sevAke bIsoM kAma ho rahe haiM aura isa samaya to apane mUla siddhAntase jarA bhI na haTanevAle hoM, isake netA bhAratako svarAjya prApta karAneke ahiMsA dharma jinakI jihvA para hI na ho kintu bar3ese bar3e puNya kAryake anuSThAnameM lage hue haiN| unake hara eka kAryase TapakatA ho, jinake aise kAryoMkA janatA para bar3A prabhAva par3atA hai| dayAsamudra meM kisI eka khAsa jAti, deza yA yahI kAraNa hai jo isa sampradAyakI unnati hotI dharmake hI manuSya nahIM, kintu samasta saMsArake jAtI hai aura saikar3oM vidvAn isa sampradAyake kevala manuSya hI nahIM varan jIvamAtra gotA lagA anuyAyI hote jAte haiN| sakate hoM, unhIM karmavIroMkI hameM jarUrata hai| jainasamAjakI unnatike lie bhI aise hI makara . jisa samAjameM aura dharmameM aise kamevAra hAta karmavIrokI AvazyakatA hai| jainAcAryone cAra haiM, vaha samAja aura vaha dharma dina para dina prakArakA dAna karanA gRhasthoMkA nitya karma bataunati karatA hai; kArya karanevAle aura sahAyatA lAyA hai-bhojanadAna, jJAnadAna, auSadhadAna denevAle use svayaM hI mila jAte haiM, usameM Aka aura abhayadAna / saMsArameM jitane paropakArake rSaNa zakti bar3ha jAtI hai aura usake samIpa balA kArya haiM, ve sabhI inameM garbhita ho jAte haiN| Dhyase balADhya AtmAyeM khiMcI huI calI AtI haiN| karmavIra inhIM kAmoMko kareMge / ve bhUkhoMko jaba jaba kisI dharmane unnati kI hai, taba bhojana deMge, akAla pIr3itoMkI sahAyatA kareMge, taba usameM karmavIra manuSyoMne janma liyA hai| do anAthoMkA pAlanapoSaNa kareMge, vidyAlaya, pustahajAra varSa pahale bauddha dharma sAre bhAratameM agnikI kAlaya, skUla, kAleja kholeMge, chAtravRttiyA~ taraha phaila gayA thaa| isakA kAraNa kyA thA? yahI ki usameM aise saikar3oM svArthatyAgI aura dekara jJAnalAbha karanekA mArga sugama kara deMge, auSadhAlaya kholeMge, davAiyA~ muphta bA~TeMge, rogikarmavIra bhikSuka ho gaye the jinakA kAma thA yoMkI paricaryA kareMge aura unakA ilAja janatAko lAbha pahu~canA, dukhiyoMkA duHkha dUra - . karAya~ge, dukhiyoMke duHkha dUra kareMge, koI kisIko karanA, rogiyoMkI sevA karanA aura unakI satA rahA ho to usakI rakSA kareMge, kisI davA-dArU karanA, burA kahanevAloM aura mArane dezakI prajA para koI Apatti AI hogI to vAloMpara bhI pyAra karanA, aura brAhmaNa ho / use haTAveMge, aura usake svatvoMkI rakSAke lie cAhe mehatara, sabake sAtha ekasA vartAva krnaa| ityAdi / IsAI dharma bhI aise hI karmavIroM ghora Andolana kreNge| dvArA phailaa| unameM saikar3oM vIra aise ho gaye, jo jainasamAjameM jaba aise karmavIra ho jAyeMge apane siddhAntoMke Upara jIvita jalA diye gaye, aura ve apanA kArya zurU kara deMge, taba unheM para unhoMne kAyaratA dhAraNa nahIM kii| phala yaha sahAyatA karanevAloMkI kamI na rahegI / jo huA ki sArA yUropa IsAIdharmakA anuyAyI bI. e. em. e. Adi samAjakI bhalAIke lie ho gayA / hAlake thiyAsophI sampradAyakI koI kAma nahIM karate haiM una para bhI inakA ora hI dekhie / isake.karmavIra kitanA kAma prabhAva par3egA aura ve bar3I prasannatAse sevA. kara rahe haiN| yadyapi inakI saMkhyA isa dezameM kAryoMmeM laga jAya~ge / kevala itanA hI nahIM, bahuta thor3I hai, to bhI inake dvArA aneka hAI- saikar3oM utsAhI ajaina sajjana bhI inake Atma. skUla aura kAleja Adi cala rahe haiM, deza- balase AkarSita hokara kAma karane lageMge / isa For Personal & Private Use Only
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ aGka 11 ] taraha yaha jainasamAja svayameva hI unnati karane lagegA aura isakI saMkhyA meM vRddhi hone lagegI / jaina janasaMkhyA kI ghaTIke kAraNa batalAye jA cuke aura una sabake dUra karaneke upAya bhI sAtha hI sAtha batalA diye gaye; aba kevala eka mahAna upAyakI ora pAThakoMkA dhyAna AkarSita kiyA jAtA hai jo saba kArako dUra karanekA eka aura advitIya upAya hai, aura vaha hai ajJAnatAko samAjase haTAnA / ajJAnatA hI sAre pApoMkI, sAre avanatike * kAraNoMkI aura sAre duHkhoMkI jar3a hai / isIke kAraNa hamAre Andolana saphala nahIM hote, - kurItiyA~ dUra nahIM hotIM, svAsthyarakSA nahIM hotI aura hamArI saMkhyA barAbara ghaTatI jAtI hai / ataeva hameM isake dUra karaneke lie hara tarahase udyoga karanA caahie| puruSoM aura striyoM donoMmeM zikSAke aura jJAnake pracArakI AvazyakatA hai / yaha pracAra kina kina upAyoMse hogA, yaha batalAne ke lie isa lekha meM upayukta sthAna nahIM hai aura hama samajhate haiM ki aba isake batalAne kI AvazyakatA bhI nahIM rahI hai / vidyAlaya, chAtrAlaya, pustakAlaya, Adi kholane, upadezAdi dene ke upAyoMko sabhI jAnane lage haiM / AdipurANakA avalokana / AdipurANakA avalokana / ( lekhaka, zrIyuta bAbU sUrajabhAnajI vakIla / ) ( 4 ) veza-bhUSA / isa samaya logoM ko jitanI pRthivI mAlUma 'hai vaha jambUdvIpakA eka bahuta hI choTA Tukar3A hai, yahA~ taka ki koI koI to ise bharatakhaNDakehI antargata mAnate haiM; parantu isa choTese khaNDa meM 503. bhI saikar3oM aura hajAroM prakArake veSa dikhalAI de rahe haiM aura AbhUSaNoM ke viSayameM to yahA~ taka vibhinnatA ho rahI hai ki kisI kisI dezameM to striyA~ bhI AbhUSaNa nahIM pahanatI haiM aura kisI kisI dezameM puruSa bhI inakA pahananA jarUrI samajhate haiM / dUra kyoM jAie, apane isa hindustAna meM hI paMjAbI, baMgAlI, hindustAnI, pArasI, gujarAtI, marAThI aura madrAsiyoMkA paha nAvA aura AbhUSaNa bhinna bhinna rUpakA hai| isake atirikta jaba hama abase sau do sau varSa pahalekA hAla mAlUma karate haiM to abase bhinna hI prakArake AbhUSaNa pAte haiM aura usase bhI sau do sau varSa pahale unase bhI bhinna tarahake / garaja yaha ki isa vicitra saMsAra meM sthAna aura samayake parivartana ke sAtha manuSyoM ke veza bhI parivartita huA karate haiM / parantu AdipurANa meM hama isa parivartanakA koI cihna nahIM pAte, yaha bar3e AzvaryakI bAta hai / usameM lAkhoM karor3oM aba aura kharbo varSoM ke madhyavartI sudIrgha samayoMmeM aura bharata kSetra, videha kSetra tathA svarga Adike vibhinna sthAnoMmeM bhI vastrAbhUSaNoMkI samAnatA barAbara dikhalAI detI hai / AbhUSaNa / karmabhUmi ke AraMbhakA varNana ( parva 3) par3hanase mAlUma hotA hai ki usa samaya nAbhirAyane logoMko vRkSoMke phaloMse jIvananirvAha karanA batalAyA, miTTIke vartana banAkara diye aura unakA banAnA bhI sikhalAyA / usa samaya AbhUSaNa to kyA baneMge, kapar3oMkA bhI AvikAra na huA hogA / parantu hama dekhate haiM ki usa samaya bhI AdipurANameM AbhUSaNoMkA kathana kiyA gayA hai aura unhIM AbhUSaNoM kA jinakA ki pratyeka samayake logoMke viSaya meM kiyA gayA hai / jisa samaya nAbhirAyako miTTIke vartana banAne ke vAste daNDa cakra Adi mAmUlI aujAra For Personal & Private Use Only
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ 504 jainahitaiSI [bhAga 13 bhI prApta nahIM hue the aura isa kAraNa unhoMne zobhita eka hajAra ATha lar3akA motiyoMkA hAthIke kumbha-sthala para miTTI rakhakara jaise taise hAra, bAjUbanda aura kamarake pU~gharU the| ( parva vartana banA liye the, usa samaya soneke mukuTa, 15 zlo05-20 / ) isI prakAra bhagavAnkI kuNDala, hAra, bAjUbanda, ghugharU, nUpura, Adi striyoMke AbhUSaNa muktAhAra aura bAjane napura AbhUSaNa banAneke aujAra kahA~se Aye hoge yaha varNana kiye gaye haiM / bhagavAnke bharata, bAhubali samajhameM nahIM aataa| aura anyAnya putroM tathA putriyoMke AbhUSaNa bhI lagabhaga yahI batalAye gaye haiN| gajakumbhasthale tena mRdA nivartatAni ca / pAtrANi vividhAnyeSA sthAlAdIni dayAlunA // 20 // ____ Age calakara bhagavAnke rAjyAbhiSekakA ' varNana hai / usa samaya bhI unheM ve hI AbhUSaNa -parva 3 / ' pahanAye gaye haiM, jinakA varNana pahale kiyA jA AdinAtha bhagavAnake janmake dina hI indrA- cukA hai (parva 16, zlo0 234-37 ) / NIne bhagavAnake kAnoMmeM kuNDala, galemeM hAra, phira dIkSA kalyANakake samaya indra AyA hai aura bhujAoMmeM bAjUbanda, kaTaka ( kar3e), aMgada usane unheM divya AbhUSaNa pahanAye haiM; parantu ( ananta ), kamarameM ghugharuoMkI tAgar3I, aura pUrvokta AbhUSaNoMke sivAya hama dekhate haiM ki pairoMmeM bajatA huA AbhUSaNa ( paijanA ) usake pAsa bhI aura koI AbhUSaNa na nikale pahanAyA ( parva 14 zloka 10-14) / (parva 17, zlo0 118-24) / isameM janmake hI dina kuNDala pahanAnekI bAta isase Age 26 veM parvameM bharata mahArAja bar3I vilakSaNa hai aura isase bhI adhika vila- usa samayake AbhUSaNoMkA varNana hai jaba ve kSaNa bAta yaha hai ki bhagavAn garbhase hI kAna digvajaya karaneko nikale haiM; parantu ve bhI unhIM chide hue paidA hue the ! granthakartAko kuNDala AbhUSaNoM se haiM jinakA varNana Upara AcakA pahanAnA itanA jarUrI mAlUma huA ki isake lie hai, arthAt mukuTa, kuNDala aura maNikA hAra / unhoMne garbha meM hI kAna chida jAnekI asaMbhava digvijayake pazcAt bharatakI 96 hajAra rAnikalpanAko kara DAlA, para binA kuNDala pahanAye yoMkA varNana karate hue unake hAroM aura pairoM ke unase na rahA gyaa| hama isa bAtako bila- bajanevAle nRpuroMkI zobhA batalAI hai ( parva kula asaMbhava samajhate haiM aura hamArI isa sama- 37, zloka 93-98 ) / isI bIcameM kucha jhako prathama jinasenAcAryakRta harivaMzapurANa sAdhAraNa striyoMke AbhUSaNoMkA bhI jikara AyA puSTa karatA hai / isa granthake AThaveM sargake zloka hai; parantu unake bhI koI judA tarahake AbhUSaNa 175-76 meM likhA hai ki bhagavAnakke vajrake nahIM haiM / vijayAkI vidyAdhariyoMke ( parva 4, samAna kaThora kAnoMkA indra vajramayI sUcI zloka 100 aura parva 18, zloka 196-200), dvArA bar3I kaThinatAse chedana kara skaa| karNavedha- nagarakI striyoMke (parva 43,zloka 248-51), ke bAda indrane bhagavAnake kAnoMmeM kuNDala phnaaye| vanakI striyoMke ( parva 19, zloka 129 ) aura Age calakara jaba bhagavAna kucha bar3e hue taba ve gA~vakI striyoMke (parva 26, zloka 126 ); gale meM hAra aura kamarameM dhuMgharU pahanate the (parva 14 isa taraha prAyaH sabhI striyoM ke prAyaH ekahIse zlo 0213) / isake bAda unakI kumArAvasthAke AbhUSaNa varNana kiye gaye haiN| hAranapura, kar3e, AbhUSaNa mukuTa, maNimaya kuNDala, vizAlamANise kamarakI tAgar3I, kuNDala, basa ye hI AbhUSaNa haiM; For Personal & Private Use Only
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ aGka 11] AdipurANakA avalokana / 505 jinheM granthakartA saba striyoMke lie upayoga meM hote haiM, taba mAlUma nahIM unake lie yajJo - lAte haiM / pavItakA pahananA kaise ThIka ho sakatA hai / isake sivAya unake karNachedanasaMskAra nahIM hotA hai, phira bhI unake kAnoM meM kuNDala pahanA diye gaye haiM / yaha to huI bhagavAn AdinAthake samayakI bAta, aba Aie, unake pahale bhavoMke samaya ke bhI AbhUSaNa mAlUma kara leM / tIrthakara bhavase pahale bhagavAn sarvArthasiddhike ahamindra the, jahA~ ve sAgaroM varSoM taka rahe haiM aura usase bhI pahale videha kSetra meM rAjA vajranAbha the / dekhate haiM, ki granthakarttA ina vajranAbhako bhI jo bhagavAnase arthoM padamoM saMkha varSoMse bhI bahuta pahale hue haiM aura eka bahuta dUrake bhinna hI kSetrameM hue haiM - kuNDala, hAra, bAjUbanda, aura kamarake / hI pahanAte haiM ( parva 11, zloka 17 - 44) / vajranAbhase pahale bhagavAnkA jIva solahaveM svargakA indra thA, jahA~ vaha sAgaroM taka rahA aura isase bhI pahale rAjA suvidhi thA, parantu vahA~ bhI vaha kuNDala, hAra, aura kaTikiMkiNI pahanatA thA ( parva 10 zlo0 127 - 36 ) isase bhI kaI bhavoM ke pahale rAjA vajrajaMdha aura mahAbala AdikI paryAyoMmeM vaha lagabhaga inhIM * AbhUSaNoMse sajAyA gayA hai / striyoMke viSayameM bhI lagabhaga yahI bAta hai, arthAt ve bhI prAyaH pratyeka samaya aura deza meM ekahIse AbhUSaNoMse bhUSita kI gaI haiM / Age jaba hama svargake devoM aura bhoga bhUmi yoMke zRMgArako dekhate haiM, taba hameM aura bhI adhika Azcarya hotA hai, arthAt hameM vahA~ bhI inhIM AbhUSaNoMke nAma milate haiM / granthakartA mahArAjane sabako eka hI sA~ce meM DhAlanekA prayatna kiyA hai / yahA~ taka ki unakI dRSTimeM kuNDala pahane binA deva bhI acche na mAlUma hote the, isa kAraNa unakA kAna chide hue hI paidA honA batAyA hai! udhara bhogabhUmiyoMko pUrvokta AbhUSaNoM ke sAtha ' janeU ' kA bhI sadA pahane rahanA batalAyA hai 1 bhogabhUmiyA~ abratI hamAre dezake logoM ko yaha jAnakara Azcarya. hogA ki AcArya mahArAjane / striyoMke mukhya AbhUSaNa natha yA besarakA -- jo nAkameM pahanA jAtA hai aura striyoMke suhAgakA mukhya cinha hai - tathA kA~ca, lAkha, yA hAthIdA~takI cUr3i yoMkA - jinheM saubhAgyavatI striyA~ avazya pahanatI haiM- kyoM varNana nahIM kiyA / parantu hamArI samajhameM isameM Azcarya kI bAta koI nahIM hai| abataka ke kathana para acchI taraha vicAra karane se mAlUma hotA hai ki granthakarttIne AbhUSaNoM kA jo kucha varNana kiyA hai vaha apane hI samaya ke aura dezake anusAra kiyA hai / arthAt unake samaya meM, unakI janmabhUmimeM aura unake paricita prAnta meM strIpuruSoMke jo kucha AbhUSaNa the, unheM hI unhoMne saba samayoM aura saba dezoM ke logoMko pahanAyA hai| isa bAtakA vicAra hI nahIM kiyA hai ki samaya aura dezAdike bheda se pahanAva or3hAvameM parivartana huA karatA hai / dakSiNa prAntakI striyA~ apane bAloMmeM phUloMkI mAlA gudhavAtI haiM / yaha unakA bahuta hI pyArA zRMgAra hai| unake ghU~ghaTarahita khuleM sirameM yaha phUloMkA zRMgAra mAlUma bhI bahuta bhalA hotA hai / AdipurANa meM bhI hama dekhate haiM ki pratyeka samaya aura pratyeka dezakI striyA~ phUla-mAlAoMse sira gu~dhavAye hue haiN| bhagavAna kI striyoM ke biSayameM parva 15 zloka 15 meM likhA hai ki unake sirake bAla phUlamAlAoM se guMdhe hue the, jinake baMdhana DhIle ho gaye the aura isa unameMse phUla girate the / bhagavAnakI mAtA jaba calatI thIM to unakI phUloMse gu~dhI huI coTI For Personal & Private Use Only
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainahitaiSI [bhAga 13 vstr| DhAlI ho jAtI thI aura usase phUla jhar3ate the (parva bArIka do vastra pahane hue the ( parva 26, zloka 12, zloka 53) / vijayArdhakI vidyAdhariyoM 62) / solahaveM svargake indrakA varNana karate (parva 18,zloka 192) ke aura svargakI devAM- hue usake kaTivastrakA hI ullekha kiyA gayA ganAoM (parva 34, zloka,106) ke viSayameM bhI hai (parva 10 zloka 181) / rAjA vajranAbhake yahI likhA hai / yaha isa bAtakA acchA varNanameM bhI kaTivastrakI hI prazaMsA kI gaI hai subUta hai ki granthakatane apane dezake pracalita (parva 11 zloka 44 ) / isake sivAya granthameM rIti-ravAjoMkA hI varNana kiyA hai / dAkSiNAtya yadi dRSTAntake taura para bhI kahIM vastroMkA striyoM meM yaha phUla gaMdhavAnekI cAla bahuta purAne nAma AyA hai, to dhotI aura cAdarakA hii| samayase calI AtI hai / prAyaH sabhI samayoMke striyoMke varNanameM itanI vizeSatA hai ki cAdadAkSiNAtya kaviyoMkI racanAmeM isakA ullekha rake sthAnameM unake stanavastrakA jagaha jagaha milatA hai| ullekha huA hai / mAlUma nahIM hai, isase granthakartIkA abhiprAya colIse hai yA sAr3Ise / para _ yaha vastra bhI svarga aura martyalokameM sarvatra ekasA - vastroMke viSayameM bhI yahI bAta hai / saba dezoM : 2 / / hai / AThaveM parvake 24-25 veM zlokameM likhA aura saba samayoMke lie granthakatIne eka hI prakA hai-jalakrIr3Ake samaya zrImatI bhI. vajrajaMgha para rake vastroMkA varNana kiyA hai| purAne samayakI " pAnI pheMkanA cAhatI thI; parantu aisA karate samaya khojoMse mAlUma hotA hai ki, pahale vastroMmeM prAyaH stanavastrake khisaka jAnese vaha lajjita hokara raha antarIya aura uttarIya arthAt dhotI aura ra jAtI thI aura usakA stanavastra pAnIse bhIgakara dupaTTA ye hI do vastra pahane jAte the / granthakartA - stanoMse cipakakara apUrva zobhA detA thaa| Age mahArAjake prAntameM to aba bhI bahutase loga parva 12 zloka 34 meM mAtA marudevIkA svarUpa inhIM do vastroMko pahanate haiM aura yahI kAraNa he varNana karate hae likhA hai ki kuMkuma lage hue jo AdipurANameM vastroMkA nAmollekha bahuta hI aura vastrase Dhake hae usake donoM stana aise mAlUma kama hai aura jahA~ kahIM hai vahA~ inhIM do vstroNkaa| hote the. mAnoM AkAzagaMgAmeM laharoMse ruke hue vastrAMga jAtike kalpavRkSoMke viSayameM likhA hai do cakravAka hI haiM / isI prakAra anya striyoMke hai ki ve komala, cikane aura bahumUlya rezamake bhI stanavastrakA kathana AyA hai aura svargake prAvAra aura paridhAna dete haiM: deviyoMke bhI stanavastroMkI zobhAkA varNana kiyA cInapaTTadukUlAni prAvAraparidhAnakaM / gayA hai / garaja yaha ki, striyoMke vastra bhI sarvatra mRduzlakSNamahA_Ni vastrAMgA dadhati drumAH // 48 // aura sana samayoMmeM ekase batalAye gaye haiN| -parva 9 / vilepana / prAvArakA artha or3hanekI cAdara aura pari- Ajakala koI koI brAhmaNa apane sAre dhAnakA artha adhovastra yA dhotI hai| isase mAlUma zarIrako vizeSa kara chAtIko candanase lIpate hotA hai ki, bhogabhUmiyA~ inhIM do vastroMkA haiM / mAlUma hotA hai ki granthakartAke samayameM upayoga karate the| - isakA bahuta Adhika pracAra thA / kyoMki AdiAge jala bharatamahArAja digvijayako cale haiM, purANameM svargoMke devoM, bhogabhUmiyoM, sAre kSetroM usa samaya likhA hai ki ve sapheda, komala aura aura sAre hI samayoMke karmabhUmiyoMke zRMgAArameM For Personal & Private Use Only
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ 11 Adi / ) aGka 11] satayugakI veshyaayeN| 507 unakI chAtI para lage hue candanakI zobhAkA aitihAsika khoja karanekI AzA rakhanA varNana kiyA gayA hai / (dekho parva 3 zlo0 mUrkhatA nahIM to bholApana avazya hai / * 78, parva 6 zlo0 36, parva 26 zloka 61, parva 31 zlo0 39 / ) striyoMkI chAtiyoM para bhI candanake lepakA jagaha jagaha ullekha hai| satayugakI veshyaayeN| (dekho parva 18 zlo0 14, parva 9 zlo0 jainahitaiSIke gata aMkameM zrIyuta bAbU sUrajabhAnajI mAlUma hotA hai, usa samaya striyoM meM stanoM vakIlane apane 'AdipurANakA avalokana' zIrSaka para aura stanoMke cacakoMpara bhI kesara lagA- lekhameM yaha dikhalAyA thA ki satayugameM vezyAoMkA nekI rIti thI / yaha bahuta hI zobhAkI bAta bahuta adhika Adara thA / isa para jainamitrake samajhI jAtI thI / apsarAoM aura devAMganAoM zraddhAlu sampAdaka brahmacArI zItalaprasAdajIne likhA ke viSayameM bhI isakA kathana kiyA hai. yahA~ hai ki cauthe kAlameM aisI vyabhicAriNI vezyAyeM taka ki bhagavAna ke samavasaraNameM jo bAvaDiyA~ nahIM ho sakatI haiM jaisI ki Ajakala hotI haiM / banI huI thIM, unameM devAMganAoMke nahAne aura ve to nAca-gAkara hI logoMkA citta prasanna ... unake stanoM para lagI huI kesarake dhula jAnese karatA se karatI thiiN| yaha eka aisI bAta hai ki, jise. unakA pAnI pIlA ho jAtA thA ( parva 22. sAdhAraNa buddhikA AdamI bhI nahIM mAna sakatA zlo0 174) / hai ki jo bar3I bar3I sabhAoMmeM, darabAroMmeM apane rUpako aura hAvabhAvavilAsoMko dikhAkara logoMko striyoMke talavoMko lAkSArasa (mahAvara ) se rijhAtI haiM, ve zIlavatI yA pativratA hotI hoNgii| ra~gane aura kapoloM para citra banAnekA bhI prAyaH hamArI samajhameM brahmacArIjIkA hRdaya bhI isa bAtako sarvatra hI varNana hai aura ina rItiyoMko bhI na mAnatA hogA, parantu unheM logoMkI zraddhA ghaTa nAriyoM aura devAMganAoMmeM sabameM ekasA jAnekA bar3A Dara hai, aura zraddhAlu samAjameM apanI calAyA hai| zraddhA banAye rakhanekA baDA cAva hai, isa lie hRdayase viruddha bhI unheM aisI aisI besirapaikI sArAMza ina saba bAtoMkA yaha hai ki granthaka- bAteM likhaneke lie vivaza honA par3atA hai|| Ane veSa bhUSAdike sambandhameM jo kucha varNana AdiparANake jo zloka usa lekhameM diye kiyA hai, usase isa bAtakA patA nahIM laga gaye the unameM vAranArI, vArayoSA, vezyA, gaNikA sakatA ki jina jina prAcIna kAloMkI aura jina Adi zabdoMkA prayoga kiyA gayA hai / ina zabdoMjina sthAnoMkI kathAyeM likhI gaI haiM, una saba kA vaha artha kisI bhI jaina ajaina kozameM nahIM kAloM aura sthAnoMke rIti ravAja aura pahanane- milatA hai, jo brahmacArIjI karanA cAhate haiN| vArasya or3hane Adike DhaMga kyA the| adhikase adhika - ____ * yaha lekha bahuta bar3A thA-isase lagabhaga DhAI granthakartAke samayakI aura paricayakI hI veSA. mI - gunA hogA; parantu sthAnakI kamIse saMkSipta kara bhUSAsambandhI bAteM isa granthase mAlUma ho sakatI diyA gayA hai| saMkSipta karane meM yadi koI galatI ho haiN| unheM divyadhvanike anusAra 'bAvana tolA gaI ho, to usakA uttaradAyitva sampAdaka para haipAva rattI' samajha lenA, yA una parase prAcIna lekhaka para nhiiN| -sampAdaka / For Personal & Private Use Only
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 508 jainahitISI [bhAga 13 janasamUhasya yoSA sAdhANatvAt vArayoSA / ' arthAt usane sunA ki vaizyAne zIlavata le liyA hai, jo janasamUhakI strI ho, use vArayoSA yA vAra- isa lie vaha pratikUla ho gayA aura AbhUSaNa nArI kahate haiM / aura 'gaNaH samUho'tyasyAH bhartR- nahIM lAyA / dUsare dina vezyAne kotavAlako tvena gnnikaa|' arthAt jisakA puruSa-samUha pati gabAha banAkara apanA mAmalA darabArameM peza ho, use gaNikA kahate haiM / prAyaH sarvatra hI ina kiyaa| parantu pRthudhI AbhUSaNoM kI bAtase iMkAra zabdoMkI vyutpatti isI rUpameM kI gaI hai / ataH kara gyaa| taba rAjAne apanI rAnIse isa viSayameM ina zabdoMkA aura koI arya batalAnA pUchA / usane sAre AbhUSaNa sAmane lAkara jabardastI hai| rakha diye| isa para rAjA apane sAle para bahuta ___ aura brahmacArIjIne AdipurANako bhI to kupita huA aura bolA-ise mAra ddaalo| acchI taraha dekhanekI kRpA nahIM kI / usameM hI yaha kathA ukta parvake 289 veM se lekara aise kaI prasaGga ina satayugakI vezyAoMke samba- 310 veM takake zlokoMmeM likhI gaI hai / jina nthameM Aye haiM, jinase unakA vyabhicAriNI honA pAThakoMko kucha sandeha ho ve vahA~ dekha sakate haiN| hI siddha hotA hai, brahmacAriNI nhiiN| utpala mAlAke lie vahA~ gaNikA zabdakA hI 1. AdipurANake parva 46 meM eka kathA likhI prayoga kiyA gayA hai / kathAse sApha sApha mAlUma hai ki puSkalAvatI dezakI puNDarIkinI nagarIkA hotA hai ki vaha vyabhicAriNI thI aura sarvarAjA guNapAla thA / eka dina usake sAmane rakSita, pRthudhI Adi vyabhicArake lie hI usake nATyamAlA nAmakI eka naTaputrIne bahuta hI yahA~ AyA karate the / kamase kama kuberapriya bar3hiyA nRtya kiyaa| use dekhakara rAjAko bahuta seThake sAtha to vaha vyabhicAra hI karanA cAhatI hI vismaya huA / taba utpalamAlA nAmakI vezyA thii| maiM zIlavata grahaNa karatI hU~, isakA artha bolI-mahArAja, naTinIke isa nRtyameM kaunasA hI yaha hai ki maiM pahale vyabhicAriNI thii| Azcarya hai ? AzcaryakI bAta to yaha hai ki 2. isI parvameM bhIma nAmaka daridrIkI kathA. isa nagarake seTha kuberapriyakA mana DigAneke kA varNana karate hue likhA hai ki munirAjane vAste maiMne eka dina bahuta prayatna kiyA, parantu use ATha vrata diye the, jinheM usake pitAne na DigA skii| isa para rAjA prasanna huA aura nApasanda kiyA aura vaha bhImako unheM vApasa bolA ki vara mA~ga / vezyAne zIla pAlanekA vara karAneke lie munike pAsa lekara calA / mArgameM mA~gA; kahA ki mujhe zIla hI pyArA hai / rAjAne bhImane ina AThoM vratoMse viparIta calanevAle vara de diyA aura usane zIlavata dhAraNa kara ATha manuSyoMko dekhA, jinheM ghora daNDa mila liyaa| dUsare dina rAtako sarvarakSita nAmakA rahA thA / unameM eka aise aparAdhIko bhI dekhA kotavAla usake pAsa aayaa| vezyA bolI, maiM to jisane seThake gharase eka bahumUlya hAra curAkara rajasvalA hU~ / itanemeM hI rAjAkA sAlA prathudhI- vezyAko de diyA thaa| isase bhI mAlUma hotA jo maMtrIkA putra thA-vahA~ A phuNcaa| yaha dekha hai ki vaha vezyA vyabhicAriNI thI aura dhanake vezyAne kotavAlako to sandUkameM chupA diyA badalemeM apanA zarIra becatI thI / mUla zlokameM aura prathudhose kahA, tumane jo mere sAre AbhUSaNa yahA~ bhI gaNikA zabdakA hI prayoga huA haiapanI bahanako de diye the, unheM vApasa le 'cauryeNa gaNikAyai samarpaNAt / ' (parva 46, Ao / vaha bolA-hA~, abhI lAtA huuN| pIche zlo0 275 / ) For Personal & Private Use Only
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ 509 aGka 11] alaMkAroMse utpanna hue devii-devtaa| 3. parva 8 meM eka puruSake viSayameM likhA hai hameM bhaya hai ki brahmacArIjI aba kahIM sataki, usane eka dina rAjAke kuThAriyoMse jabardastI yugake madyako bhI pavitra aura jIvarAzirahita ghI cAvala Adi chInakara vezyAoMko de siddha karanekA prayatna na karane lge| diye-" balAdAdAya vezyAbhyaH saMprAyacchata durmadI' (zlo0 225 ) / yahA~ vezyA zabdakA prayoga huA hai| alaMkAroMse utpanna hue / ' 4. parva 6, zloka 181 meM mahApUta caityA' devii-devtaa| layakI dIvAroMko vezyAoMkI upamA dI varNasAMkaryasambhUtacitrakamAnvitA api / (le0, zrIyuta bAbU sUrajabhAnajI vakIla / ). yadbhittayo jagacittahAriNyo gaNikA iva // isa dezake sAhityameM alaGkAroMkI bharamAra arthAt usa mandirakI dIvAleM ThIka vezyA- hai| yahA~ke kavi aura AcArya sadAse hI alaoMke samAna thiiN| jisa taraha vezyAyeM varNasaMka- DrAra zAstrake bhakta rahe haiN| unhoMne sAdhAraNase ratAse utpanna hue vicitra pApakarmokI karane- sAdhAraNa bAta kahanemeM bhI alaMkAroMkA prayoga vAlI hokara bhI saMsArakI citta haraNa karatI haiM, kiyA hai / ina alaMkAroMne jahA~ yahA~ke sAhityausI prakAra ve dIvAleM bhI aneka varSoM se banAye kI zobhAko bar3hAyA, vahA~ eka hAni bhI pahu~cAI hue citroMse jagatkA citta haraNa karatI thIM / hai| inakI kRpAse prakRtike aneka dRzya vAstavika isameM vezyAoMko jo -- varNasAMkaryasaMbhUtacitra- devI devatA bana gaye haiM aura sarva sAdhAraNameM / karmAnvitA' vizeSaNa diyA hai, vaha batalAtA mAne pUje jAne lage haiN| bhAratakI sabhyatA aura . hai ki, vezyAyeM aneka varNake logoMse sambandha sAhityakA prAcIna itihAsa likhanevAle vidvArakhatI thiiN| noMne isa bAtako bhalI bhA~ti siddha kara diyA 5. parva 4 ke 73 veM zloko gandhalA hai ki hindU purANoM ke aneka devI devatA aura dezakI nadiyoMko vezyAoMkI upamA dI hai aura unakI kathAyeM vedoMke AlaMkArika varNanoMse gaDhI usameM unheM vezyAoMke samAna sarvabhogyA ( sabake gaI haiM, jaisA ki Rgvedake sUrya aura uSAke dvArA bhogI jAnevAlI ) batalAyA hai:- AlaMkArika varNanase sUrya devatA aura usakI putrI vipaMkA grAhavAtyazca svacchAH kuttilvRttyH| uSAkI adbhuta kathAkA gar3hA jAnA prasiddha hai| alabhyAH sarvabhogyAzca vicitrA yatra nimngaaH|| hama dekhate haiM ki jainadharmake kathAgranthoMmeM bhI ina pramANoMse acchI taraha siddha hotA hai ki alaGkAroMne vAstavikatAkA rUpa dhAraNa kara AdipurANake kartA vezyAoM yA gaNikAoMko liyA hai aura bahutase devI devatAoMke astitvabrahmacAriNI yA zIlavatI nahIM samajhate the. jaisA ko jainadharmake zraddhAluoMke hRdayameM sthApita ki brahmacArIjI samajhate haiM / ataeva aba brahmacA- kara diyA hai| rIjIko logoMkI zraddhA banAye rakhaneke lie zrI (zobhA ), hrI ( lajjA), dhRti (dhIraja), aura apanI zraddhAlutA prakaTa karaneke lie kIrti, buddhi aura lakSmI ( vibhUti ) ye chaH koI dUsarA prayatna karanA caahie| ___ bAteM manuSyakI bar3AIkI haiM aura ye bar3e manu For Personal & Private Use Only
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainahitaiSI [bhAga 13 tsmilkssmiisrsvtyortivaalbhymaashrite| ye chahoM zabda strIliMga haiM, isa kAraNa AlaMkArika IrSayevAbhajakIrtidigaMtAnvidhunirmalA // 34 // varNanoMmeM inheM strIkA rUpa diyA gayA hai| pRthak Age parva 15 meM likhA hai ki bhagavAn pRthak chaH strI mAnakara hI inakA kathana kiyA AdinAthakI buddhi aura kalpAnta kAlataka rahajAtA hai / jaisA ki AdinAtha bhagavAnakI nevAlI kIrti, ye do hI pyArI striyA~ thI; lakSmImAtAke viSayameM likhA hai ki zrI, hrI, dhRti, para unakA bahuta kama prema thA / kyoMki vaha kIrti, buddhi, aura lakSmI ye chaH deviyA~ apane bijalI ke samAna caMcala hotI hai:apane guNoMse mAtAkI sevA karane lgiiN| zrIne sarasvatI priyAsyAsItkIrtizcAkalpavartinI.. zobhA bar3hAI, hrIne lajjA bar3hAI, dhRtine dhIraja lakSmItaDillatAlolaM mandapremNaiva sobahat // 48 // bar3hAyA, kIrtine yaza phailAyA buddhine bodha isI prakAra parva 31 meM bharatajIkI stuti diyA, aura lakSmIne vibhAti bar3hAI / isa sevA karate hue likhA hai ki ApakI kIrti niraMkuza saMskArase mAtA aisI suzobhita hone lagI jaise hokara sAre lokameM akelI phirA karatI hai aura Agnike saMskArase maNiH sarasvatI vAcAla hai, na jAne svAmin , Apako zrIhrIdhRtizca kIrtizca buddhilakSmyau ca devtaaH| ... ye dono striyA~ kyoM pyArI ho rahI hai:zriyaM lajjAM ca dharya ca stuti bodhaM ca vaibhavam // bhramatyekAkinI lokaM shshvtkiirtirnrglaa| tasyAmAdadhurabhyarNavartinyaH svAnimAn guNAn / sarasvatI ca vAcAlA kathaM te te priye prabho 106 tatsaMskArAcasA raMje saMskRtevAminA mANaH // 171 // yadyapi zrIkA artha zobhA aura lakSmIkA -AdipurANa parva 12 / artha vibhUti hotA hai; paraMtu zrIkA artha bhI AdiparANameM isI prakAra aura bhI aneka lakSmI hotA hai, isa kAraNa ina donoM zabdAMkA mahAn puruSoMka vaibhava, jJAna aura yazako prazaMsA ekArthavAcI mAnakara AdipurANameM lakSmIko ina tInoM vizeSaNoMko tIna strI mAnakara aura bhI prAyaH zobhA yA sandaratAke arthameM vyavahRta unakA lakSmI, sarasvatI aura kIrti nAma rakhakara kiyA hai aura use strI mAnakara usake aneka kI gaI hai| vajrahanta cakravartIke viSayameM parva rUpaka banAye haiM / jaise rAjyalakSmI, svargalakSmA, meM likhA hai ki vaha lakSmIko to chAtI para vanalakSmI. tapolakSmI, vIralakSmI, zarallakSmA dhAraNa karatA thA aura sarasvatIko mukhakamalameM, Adi / parantu atizaya pyArI kIrtiko usane akelI hI rAjyalakSmI / rAjaputra vajrajaMghakI prazaMsAmeM lokake antataka bheja diyA thAH likhA hai ki vaha rAjyalakSmIke kaTAkSoMkA sa bibhradvakSasA lakSmI baktrAbjena cA vaagbdhuuN| nizAnA bana gayA thA:- rAjyalakSmIkaTAkSANAM prANAyyAmiva lokAntaM prAhiNotkIrtimekikA 200 lkssytaamgmtkRtii|' (parva 6, zlo0 45) / Age parva 11 meM vajranAbhike viSayameM likhA Age vajranAbhikI prazaMsAmeM likhA hai ki ve hai ki lakSmI aura sarasvatI usase bahuta hI rAjyalakSmI ke samAgamase santuSTa the-' rAjyalakSmIjyAdA prema karatI thIM, yaha dekhakara usakI kIrti pariSvaMgAdvajranAbhistutoSa saH / ' (parva 11, IrSAvaza kI gaI thI-digantavyApinI ho zlo0 50) / . gaI thI: svargalakSmI / lalitAMga devakI devI svayaMprabhA For Personal & Private Use Only
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ aGka 11] alaMkAroMse utpanna hue devii-devtaa| 511 apane patikI godameM aisI mAlUma hotI thI vezitAH / ' (81) / sthApitA vanalakSmyeva mAnoM svarga-lakSmI hI rUpa dhAraNa karake baiThI hai- prapA bhAMtimaklacchidaH / ' (82) / 'patyuraMkagatA reje kalpazrIriva rUpiNI / ' tapolakSmI / mahArAja vajrasena tapolakSmIke ( parva 5, zro0 290) / yahA~ lakSmIke vAste. 'samAgamase bahuta santuSTa the-'tapolakSmIsamAzrI zabda AyA hai aura svargalakSmIkA artha saMgAdgururasyAti pipriye / ' (parva 11-50) svargakI samasta zobhA hai / bhagavAnake janmA- dharaNendrane bhagavAnake zarIrako tapolakSmIse bhiSekake samaya svargase choTI choTI ba~ToMke AliMgita dekhakara Azcarya kiyA-'vitiSmiye sAtha jo puSpavRSTi ho rahI thI vaha aisI mAlama tapolamayA prirbdhmdhiiddhyaa|' (pa018,105) hotI thI, mAnoM svargalakSmIke Anandake A~sa moksslkssmii| mahArAja vajrasenane dIkSA lekara par3a rahe hoM-'muktAnandAzrabindUnAM zreNIvatri- mokSalakSmIko prasanna kiyA- pariniSkramya cakresau divazriyA / ' (parva 13, zlo0 204) / parva muktilakSmI pramodinIM / ' (11-47 ) / bhaga6 meM yazodhara tIrthakarakA kathana karate hue vana, muktilakSmI bahuta hI utsuka hokara ApameM likhA hai ki usa samaya cAroM tarapha puSpavRSTi prema rakhatI hai-' tvayi praNayamAdhatte muktilakSmIH ho rahI thI aura una puSpoM para baiThe hue. bhramara smutsuk||' (13-46) / aise mAlUma hote the, mAnoM bhagavAnake darzanake jylkssmii| vakSaHsthala para rahanevAlI lakSmIlie svargalakSmIne apane netra bheje hoM-'svarga- ke gRha taka U~ce pahuMce hue bhagavAnake donoM lakSmyeva taM draSTuM prahitA nayanAvalI / ' (zlo087), kandhe aise suzobhita hote the, mAnoM jayalakSmIke . nivAsa karane yogya do U~cI aTArI hoM... vanalakSmI / rAjA vajrajaMghane jaba vanameM 'jayalakSmIkRtAvAsau tuMgAvaTTAlikAviva / ' DerA DAlA taba vahA~ kapar3oMke bane hue tambU / aise jAna par3ate the mAnoM vanalakSmIne AgAmI , (15-19) / jayalakSmIne bar3e premase bhrtkii| honevAle tIrthakarake lie mandira hI taiyAra kiye . bhujAoMkI adhInatA svIkAra kI thI |-'jyshrii 4 bhujayorasya babandha premanighnatAM / ' (15-195) / hoM-'klaptA vartyajjinasyAsya vanazrIbhirivA vA- bhagavAnake putroMkI chAtI lakSmI dvArA AliMgita lyaaH|' (parva 8, zlo0 161) / parva 27 thI aura unake kaMdhe vijayalakSmIse AliMgana meM likhA hai ki apanI pUMchakA bhAra dhAraNa kiye hae the / 'vakSo lakSmyA pariSvaktamasau ca karatA huA yaha moraM isa prakAra dhIre dhIre cala 1 vijayazriyA / ' (16-39) / rahA hai, mAnoM apanI pUMchake dvArA vanalakSmIke kezapAzakI. hI zobhAko bar3hA rahA hai-'kalApI zarallakSmI / zarataRturUpI lakSmI bar3I bhalI ' bahabhAreNa mandaM mandaM brajatyasau / kezapAsazriyaM mAlUma hotI thI; nIlakamala usake netra aura tanvanvanalakSyAstanUruhaiH / (zloka 75) / sapheda kamala usakA mukha thaa|-'niilotplekssnnaa isI vanakI zobhAmeM likhA hai ki vanake ghane reje zaracchrI pNkjaannaa|' (26-12 ) / vRkSa aise jAna par3ate the, mAnoM vanalakSmIne maNDapa vIralakSmI / indrakI bhujAoM para nAcatI banAye hoM aura choTe choTe sarovara aise jAna huI devAMganAyeM vIralakSmiyoMke samAna jAna par3atI par3ate the, mAnoM vanalakSmIne prapA yA pyAU hI thiiN|-'adhyaasiinaa bhujAnasya vIrasaumya ivAbiThAI ho-'tvadbhaktyai vanalakSmyeva maMDapA vini- parAH / (14-140) / For Personal & Private Use Only
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ 512 . jainahitaiSI- bhAga 13 isa prakAra aneka vizeSaNoMko strIkA yA sUtA yayA lakSmIsamadyutiH / (7-259) / lakSmIkA rUpa dete hue saMsArakI sArI hI zobhA- nAbhirAjA marudevIko rUpa aura lAvaNyameM lakSmIke oMko samuccayarUpa lakSmIkA rUpa de diyA gayA samAna mAnate the / - rUpalAvaNyasampatyA patyA hai aura hote hote vaha sundaratAkI eka AlaM- zrIriva sA mtaa|' (12-63) / bhagakArika devI bana gaI hai| vAnake samIpa baiThI huI unakI strI aisI zobhatI 1. parva 14 veM meM likhA hai ki indrakI thI mAnoM sAkSAt lakSmI hI ho / lakSmIriva ruciM bhujAoM para nAcatI huI devAMganAyeM aisI mAlUma bheje bharturabhyarNavartinI / (15-121) isa prakAra zobhA yA sundaratA eka devI hotI thIM mAnoM aneka zarIra dhAraNa kara mUrti mAna lI gii| isake bAda aba usake lie mAna lakSmI hI nRtya kara rahI ho / ' rejire pari aura aura bhI taiyAriyA~ huii| usake snAnaghara, nRtyanto mUrtimantA iva zriyaH / ( 39) / isameM zobhAko hI lakSmI banAyA hai| khelaneke sthAna Adi bhI kalpita kiye gaye / usakI vizAla chAtI hArakI kiraNoMke 2. 2. usake pairoMmeM zaMkha cakra Adi zubha lakSaNa jalase bharI huI aisI mAlama hotI thI, mAnoM aise sohate the, mAnoM lakSmIne hI ye saba lakSaNa lakSmIke snAna karanekA dhArAgRha hI ho| 'pRthuaMkita kiye haoN- zaMkhacakrAMkuzAdIni lakSa- vakSo babhArAsau hArarocirjalaplavaM, dhArAgRhamivAdAra NAnyasya pAdayoH / babhurAlikhitAnIva lakSmyA lakSmyA nirvApaNaM paraM / ' (4-180) / rAjA lakSmANi cakriNaH / / (6-198) / isameM lakSmI mahAbalakA U~cA aura vistIrNa lalATa aisA zobhAkI eka adhikAriNI devI bana gaI hai| mAlUma hotA thA, mAnoM lakSmIke vizrAmake lie 3. bhagavAnakI donoM jaMghAyeM aisI kAntiyukta suvarNamaya zilAtala hI ho| 'lakSmyA vizrAthIM mAnoM svayaM lakSmIne hI unako ubaTana malakara ntaye kRptamiva haimaM zilAtalaM / ' ('4-174) / ujjvala kiyA ho-' lakSmyevodvartite bhartuH parAM usake donoM kandhe lakSmIke vihAra karaneke kAntimavApatAM / / (15-25) / krIDAparvata sarIkhe mAlUma hote the| 'krIDA drirucirau lakSmyA vihArAyeva nirmitau / ' 4. bAhUbalike donoM uru aise mAlUma hote the, mAnoM ve lakSmIkI hathelI ke bAra bAra sparza (4-141) / usakI chAtI para laTakatI huI hAravallarI lakSmIdevIke jhUlanekI rassI jaisI honese hI bahuta ujjvala ho gaye hoM-- lakSmI mAlUma hotI thii| 'lakSmIdevyA ivAndolanavallarI talAjasrasparzAdiva smujjvlau|' (26-20) / " ( 15-194) / isameM lakSmIke isa prakAra zobhA yA sundaratAko eka strIkA sAtha devI vizeSaNa bhI spaSTa rUpase lagA diyA rUpaka dekara aura usakA nAma zrI yA lakSmI rakhate gayA hai / bhagavAnake uru lakSmIdevIke jhUleke rakhate manuSyoMkI sundaratAke varNanameM usakI khaMbhoMke samAna mAlUma hote the| lakSmIdevyA upamA bhI dI jAne lgii| yathA-parva 6 zloka 59 ivAndolastaMbhayugmakamuccakaH / ' (15-24) / meM vajadantakI rAnIko lakSmIke samAna sundara bharatakA U~cA aura gola sira vidhAtAke banAye batalAyA hai|-' lakSmIrivAsyakAntAMgI lakSmIma- hue lakSmIke divya chatrake samAna jAna par3atA tirbhuutpriyaa|' vajradantakI kanyAko bhI lakSmIke thaa|' dhAtrA nivezitaM divyamAtapatramiva samAna kAntiyukta likhA hai- satprasUtiriyaM shriyH|' (15-174) / For Personal & Private Use Only
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ aGka 11] alaMkAroMse utpanna hue devii-devtaa| ina udAharaNoMse pAThakoMne jAna liyA hogA isa prakAra lakSmI arthAt zobhAkA vAsa kamalameM ki eka hI alaMkAra adhika kAmameM Anese kisa mAnanese aura lakSmIko strIkA rUpaka dekara prakAra AhistA AhistA devI devatAkA svarUpa AlaMkArika varNanoMmeM usakA ati vyavahAra kara. dhAraNa karane lagatA hai| nese usako sundaratAkI eka vizeSa devI mAna ___ AdipurANa jaise saMskRta kAvyagranthoMko liyA hai aura phira dhIre dhIre kamaloMko lakSmI paDhanese mAlama hotA hai ki saMskRtake kavi saMsAra devIkA hI nivAsasthAna mAna liyA hai / aba bharakI saba vastuoMmeM kamalako hI sabase adhika jarA Age caalie| sundara aura zobhAyamAna mAnate haiN| isI kAraNa aneka ratnoMkI kiraNoM se atyanta manohara ve strI-puruSoMke A~kha, makha, hAtha, paira aura rAjA subidhakA vizAla vakSaHsthala aisA stana Adi aMgoMko prAyaH kamaloMkI hI upamA mAlUma hotA thA, mAnA kamalanivAsinI diyA karate haiM / isIse hindIke eka prasiddha lakSmIkA aneka jalate hue dIpakoMse zobhAyamAna lekhakane eka bAra likhA thA ki saMskRta kavi. nivAsasthAna hI ho |-'jvlddiipmivaaNbhojevaaH yoMne to sundara manuSyako mAno kamaloMkA hI sinyA vAsagehakaM / ' (10-131 ) / marude.. eka Dhera banA diyA hai| vIne cauthe svamameM apanI hI zobhAke samAna lakSmI __ jaba kamala itane, sundara mAne gaye haiM, taba dekhI / lakSmI kamalamaya U~ce siMhAsana para baiThI sundaratAkI AlaMkArika devI lakSmIkA nivAsa huI thI aura do deva-hAthI apanI sa~DameM dabAye hue kamaloMko choDakara bhalA aura kahA~ ho sakatA svarNa ghar3oMse usakA abhiSeka kara rahe the|thaa ? parva 22 meM dhvajAoMkI zobhA varNana 'padmAM padmamayottuMgaviSTare surabAraNaiH / snApyA hirakarate hue likhA hai ki una dhvajAoMmeM jo NmayaiH kuMbhairadarzatsvamiva zriyaM / (12-107) / kamala bane hue the unakI zobhA advitIya isa prakAra alaMkAroMse hI sacamucakI eka thii| isI kAraNa lakSmI sAre kamaloMko choDakara devI banakara usakA nivAsasthAna bhI himavAn unameM hI jA basI thii|-'kNjaanyutsRjy kArye parvata para kAyama kara diyA hai / parva 32 ke 121 veM zlokameM likhA hai ki isa parvatake na lakSmIsteSu padaM dadhe / ' ( parva 22-227 ) / . isa taraha kamaloMmeM hI lakSmI arthAt zobhAko vIkA nivAsa hai| yaha sarovara svaccha jala aura ___ mastaka para padmanAmakA sarovara hai jisameM zrIdemAnate mAnate aura sundara strI-puruSoMke caraNoMko kamaloMse suzobhita hai :kamaloMkI upamA dete dete unake caraNoMmeM hI 'mUrdhnipadmahrado'syAsti dhRtazrIbahuvarNanaH / lakSmIkA nivAsa batalAyA jAne lagA / yathA- prasannavArirutphullahaimapaMkajamaNDanaH // marudevIke caraNa kamalake samAna the aura unameM phira isI prakAra chaH kulAcalaoNmeMse eka sAkSAt lakSmI nivAsa karatI thI / una cara- eka para kramase chahoM deviyoMkA nivAsa sthApana NoMkI aMgaliyA~ kamalakI paMkhariyoM aura nakhoMkI kara diyA hai aura unheM jinamAtAkI sevA karakAnti kamalakI kesarake samAna thI / madaM- nevAlI batalAyA hai:gulidale tasyAH pAdAbje zriyamUhatuH / nakhadIdhi- kulAdinilayA devyaH zrIhrodhIdhRtikartiyaH / tasantAnalasatkesarazobhinI / (12-19) / samaM lakSmyA SaDetAzca saMmatA jinamAtRkAH 38-126 parva 4 ke zloka 187,15 ke 206 aura 16 isa prakAra ina deviyoMke nivAsasthAna kulake zlo0 22 meM bhI isI taraha caraNoMko parvata sthira ho gaye aura phira ye nivAsasthAna bhI kamala aura lakSmIkA nivAsa varNana kiyA hai| alaMkArarUpase upayogameM lAye jAne lge| dekhie: For Personal & Private Use Only
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ 514 bharata bhujadaNDa bahuta hI lambe the aura una para nivAsa karanevAlI lakSmI unheM kulaparvata samajhakara bahuta santuSTa rahatI thI / - ' baahudnnddsy...| kulazailAsthayA nUnaM tene lakSmIH parAM dhRtiM / ' ( 15 - 196 ) / bAhubalikI gaharI nAbhi lakSmIke kulAcala parvatastha tAlAva ke samAna jAna par3atI thI / - ' kulAdrikha padmAyAH sevanIyaM mahatsaraH / ' ( 16-18 ) / jainahitaiSI - isa prakAra sacamucakI deviyA~ aura unakA nivAsasthAna sthApita hokara phira unake kAmoMkA bhI varNana hone lagA / jaise ki bhagavAn ke abhikake samaya zrIAdi deviyA~ padmAdi sarokA jala lAI thIM - ' zrIdevIbhiryadAnItaM padmAdisarasAM payaH / ' ( 16-212 ) cakrAbhiSeka kriyAke varNanameM bhI likhA hai ki zrI Adi deviyA~ apane apane niyogake anusAra Akara unakI sevA karatI haiM / inhIM chaH devi "yaoNne svarga lokase lAye hue pavitra padArthoMdvArA pahale jina mAtAkA garbhazodhana kiyA aura phira ve aneka prakAra se unakI sevA karane lagIM / isa prakAra na jAne kitane devI devatAoMkA prAdurbhAva saMskRta-sAhitya meM ina alaMkAroMkI hI * badaulata ho gayA hai aura jaina vidvAnoMke kAvyagranthoM ke dvArA ve saba devI-devatA jainadharmameM bhI Aghuse haiM, tathA mAne pUje jAne lage haiM / isa kAraNa vastusvabhAvAnusAra satya jainadharmake DhU~r3hanebAloMko vicArazaktise kAma lene aura parIkSApradhAnI banane kI bahuta bar3I AvazyakatA hai / pustaka- paricaya | svarAjyakI yogyatA / mUla lekhaka, bAbU rAmAnanda caTTopAdhyAya ema. e., anuvAdaka, 0 nandakizora dvivedI bI. e. aura prakAzaka, paM0 udayalAla kAzalIvAla, vyavasthApaka hindI gaurava granthamAlA, hIrAbAga, bambaI | pRSTha 220 / [ bhAga 13 mUlya savA rupayA / isa samaya sAre dezako svarAjyake abhUtapUrva Andolana se vyApta dekhakara kucha logoMne yaha kahanA zurU kiyA hai ki bhArata abhI svarAjyake yogya hI nahIM hai / use svarAjya diyA jAyagA to anartha ho jAyagA / isa apUrva pustaka meM aise logoM kI sArI dalIloM kA bar3I yogyatAse khaNDana kiyA hai aura bhAratakI svarAjya kI yogyatAko siddha kiyA hai / mUla pustakakI vidvAnoMne eka svarase prazaMsA kI hai / paM0 udayalAlajIne bar3A acchA kiyA, jo isa samaya hindI bhASAbhASiyoMke lie bhI ise sulabha kara diyA / isa viSaya ke premiyoM ko ise avazya par3hanA cAhie / 2 sadvicAra pustakamAlA | jainahitaiSI ke pAThakoMke suparicita lekhaka bAbU dayAcandajI goyalIya bI. e. ne ukta nAmakI pustakamAlA nikAlanekA prAraMbha kiyA hai| isameM Atmonnati karanevAle vicAroMkI choTI choTI pustakeM nikalatI haiM / sthAyI grAhakoM ko saba pustakeM paunI kImata para dI jAtI haiM / sthAyI grAhaka banane kI nikala cukI haiM:phIsa cAra Ane hai / aba taka pA~ca pustakeM 1 zAntimArga 2 Atmarahasya 3 jaise cAho vaise bana jAo 4 sukha aura saphalatA ke mUla siddhAMta 5 sukha kI prAptikA mArga ye pA~coM pustakeM a~gareja ke suprasiddha AdhyA tmika lekhaka jemsa elanakI judI judI pA~ca pustakoMkA anuvAda hai / a~garejImeM ina saba pustakoMkI bar3I khyAti aura khapa hai / mUlakI apekSA inakA mUlya bahuta hI kama hai| vicArazIla sajja - noMko inheM avazya par3hanA cAhie aura bAbU sAhabakA utsAha bar3hAnA caahie| milanekA patA - mainejara, hindI sAhitya bhaNDAra, lakhanaU / For Personal & Private Use Only mUlya =) =) 29 ... zd " dz =) // =) 17)
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ Deavitevtuotavitadkaviduatestosterdastavtensterstudiaantestantrastrea MUNRousandsaurutOut SatuOUR peeyeepaappeeciyeepooyppoolee Searchestressurecauscusdeciseasestactarscretreatervadndikandardstercilestosterstanditatumstraige meharavAna sAhaba, bambaIkA hara kismakA mAla-sTezanarI, hera Aila, itra, I lavaMDara, kolanavATara, saba tarahake sAbuna, kAMca, kitAbeM, tasabIreM, gyAsa, dabAiyA~, momabattI, sonecAMdIke baTana, ghar3iyA~, mojA, bunayAina, rUmAla, saba tarahakA kpdd'aa| I Adi-sastA aura phAyadese ArDara milatehI vI. pI. se bhejate haiN| eka bAra ma~gAkara khAtarI kiijie| mesarsa jaoNlI sInDelA eNDa ko0 kemisTa aura kamIzana ejeMTa hai tabAvAlA bilDiMga, priMsesa sTrITa, bambaI. sAhitya patrikA prtibhaa| ( saMpAdaka, zrIyuta paM0 jvAlAdatta zarmA ) , pratibhAkA dasavA~ aGka zIghra prakAzita honevAlA hai / yaha prati a~garejI mAsake pahale saptAhameM prakAzita hotI hai / yadi Apa sAhityasaMbandhI lekha hai par3hanA cAhate haiM, to pratibhAke grAhaka baniye / pratibhAmeM rasamayI kavitAyeM hai aura zikSAprada para cubhatI huI galpeM bhI prakAzita hotI haiN| vArSika mUlya 2) I hai / hama isake viSayameM adhika na kahakara hindIkI sarvazreSTha patrikA sarasvatIhai kI sampati nIce uddhata kiye dete haiM:I "pratibhA-yaha eka naI mAsika patrikA hai / murAdAbAdake lakSmIhu nArAyaNa presase nikalI hai / hindIke prasiddha lekhaka paM0 jvAlAdattajI zarmA / isake saMpAdaka haiM / sarasvatIke pAThaka Apase khUba paricita haiM / ve jaante| hu hoMge ki zarmAjI sarasa, bAmuhAvirA aura sAtha hI prauDha bhASA likhanemeM kitane hai paTu haiM / aise suyogya saMpAdakake tatvAvadhAnameM AzA hai pratibhAkA uttarottara vikAsa hogaa| isakA pahalA aGka apraila 1910 meM prakAzita huA hai / usameM choTe bar3e 10 lekha aura 6 kavitAyeM haiM / sAhitya, zikSA, udyoga dhandhA, vijJAna, hai I jIvanacarita aura AkhyAyikA itane viSayoM para isameM lekha prakAzita hue haiN| I lekhoMke saMvandhameM sAmayikatA aura rocakatAkA bahuta dhyAna rakkhA gayA hai / " patravyavahAra karanekA patAmainejara ' pratibhA ' lakSmInArAyaNa presa, muraadaabaad| andrenikarstituatsansteistmastendestostradashain 2.bthswdmnhn`ngcchiin sonagn arrangegrannonwraniganpragnenermeniangragnantan For Personal & Private Use Only
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ hitaiSI-auSadhAlaya-iTAvahakI pvitr-sstii-aussdhiyaaN| 1916 namaka sulemaanii| davA sapheda daagoNkii| jagatprasiddha asalI 20 varSakA AjamUdA hA- . isase zarIrameM jo sapheda 2 dAga par3ajAte jamekI aksIra davA / kI0 // ) tIna haiM vaha dUra ho jAte haiM / kI0 1) . sI0 10) zvAsa-kuThAra / dhAtu sNjiivn| yaha svAsa dameM kI zartiyA davA hai| kI. 1) saMpUrNa dhAtu vikArako naSTa kara nayA vIrya golI dstbNdkii| paidA hokara zarIra hRSTa-puSTa hojAtA hai / kI0 1) rakta, Ama, Adi atisAra, tathA saMgrahaNI . prdraantk-cuurnn| Adiko zIghra dUra karatI hai| kii||) davA khaaNsiikii| striyoMke zveta, lAla Adi pradaroMko zartiyA . " sUkhI yA tara khAMsIko aura kaphako dUra kadUra kara tAkata bar3hAtA aura garbhasthiti karatA hai , 9 rane vAlI AjamUdA davA hai / kI0 // ) kI0 1) ___ arka kpuur| nayanAmRta-suramA / haijekI aksIra davA / kI0 / ) sampUrNa vikAroMko dUrakara netroMkI jyoti caMdrakalA / bar3hAtA aura tarAvaTa paidA karatA hai / kI0 1) yaha gore va khUbasUratIkI davA hai| kii|) ___dnt-kusumaakr| ra dA~toMke saba roga dUra hokara dAMtoMkI camaka nain-sudhaa-anyjn| bar3hAtA aura majabUta karatA hai| kii| isase A~khakA jAlA dhundha phulI mAr3A Adi ddru-dmn| ____ saba acche hote haiM / kI0 // ) ' yaha khuzabUdAra marahama vinA kaSTake dAdake ... cAhe kaisA peTa darda ho phaurana dUra hotA hai / dAdAko tagAdA kara bhagAtI hai / kii|) __kii0||) kesh-bihaar-tail| tAmbUla raMjana / atyanta sugandhise citta prasanna kara keza aura pAnake sAtha khAnekA bar3hiyA masAlA / kii|) mastakake rogoMko dUra karatA hai / kI0 // ) . ziradarda-hara taila / kii|) naaraaynn-tail| karNa-roga-hara taila / kii|) zaradI Adise utpanna hue darda, gaThiyA, pa- khujalI-nAzaka taila / kii0|) kSAghAta Adi sarva vAta rogoMkI zartiyA davA bAla ur3AnekA sAbuna / kii0|) hai| kI0 1) . . kokila-kaNTha-baTikA / kii|) patA-candrasena jaina vaidya, candrAzrama, iTAvaha U. P. For Personal & Private Use Only
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 3 ) likhA hai / isameM ekase eka bar3hakara sundara aura bhAvapUrNa 9 galpeM haiM / inake jor3akI galpeM Apane zAyada hI kabhI par3hI hoM / mUlya eka rupayA do Ane / hamArI granthamAlAkI naI / tArAbAI | yaha Apake pUrvaparicita svargIya dvijendralAla rAyake baMgalA nATakakA anuvAda hai / abhI taka Apane inake jitane nATaka par3he haiM, ve saba gadya meM the para yaha padyameM hai / anuvAda bhI khar3I bolI tukAntahIna payoMmeM karAyA gayA hai / anuvAdaka haiM- sukavi paM0 rUpanArAyaNa pANDeya | hindI meM yaha bilakula naI cIja hai / aitihAsika nATaka hai / yaha bar3hiyA ' imiTezana ArTa ' kAgaja para chapAyA gayA hai / mUlya eka rupayA chaha Ane / deza-darzana / isake taiyAra honekI sUcanA varSoMse nikala rahI hai| bar3I muzkilase yaha aba taiyAra huA haiM / isake lekhaka ThAkura zivanandanasihajI bI. e. haiM a~garejIke pacAsoM granthoMke AdhArase yaha likhA gayA hai / isameM dezakI bhItarI dazAoMkA Apako darzana hogA / yahA~kI ghora daridratAkA AyukI bhayaMkara ghaTIkA, mRtyusaMkhyAkA bar3hatI huI bhISaNatAkA, alpajIvI baccoMkI adhika janmasaMkhyAkA aura inake sAtha bar3he hue vyabhicArakA, nazebAjIkA, caritrahInatAkA varNana par3hakara Apa avAk ho jAyeMge / zikSAkI kamI, vyApArakI durdazA, videziyoMkI sattA, kisAnoM kI burI hAlata, bAlavivAha, bRddhavivAha, ayogya vivAha, vivAhakA itihAsa, uttama saMtAna utpanna karaneke siddhAnta, santAna kama utpanna karane kI AvazyakatA Adi aura bhI aneka triSayoMke sambandhameM Apako isameM saikar3oM naI bAteM mAlUma hoNgii| kaI citra aura nakaze bhI isameM diye gaye haiM / pRSThasaMkhyA paune pA~casauke lagabhaga / mUlya tIna rupayA / hRdayakI parakha / jo loga isa bAtakI zikAyata karate haiM, ki hindImeM svataMtra upanyAsa nahIM hai unheM isa bhAvapUrNa upanyAsako par3hakara bahuta santoSa hogA | isake lekhaka AyurvedAcArya paM0 caturasena zAstrI haiN| isa pustakameM hamane eka nAmI citrakArase pA~ca navIna citra banavAkara chapavAyeM haiM, jisase pustaka aura bhI sundara ho gaI hai / mUlya eka rupayA do Ane / navanidhi / isa granthako urdU ke prasiddha gallakhaka zrI premacaMdajIne svayaM apanI kalamase hindImeM nUrajahA~ / svargIya dvijendralAla rAyake prasiddha nATakakA anuvAda | isake viSaya meM adhika likhane kI AvazyakatA pratIta nahIM hotI / zAhajahA~ aura nUrajahA~ unake sarvazreSTha nATaka gine jAte haiM / mUlya eka rupayA do Ane | isameM kapar3ekI jilda na rahegI / rASTrIya grantha / svarAjya / gurukula kA~gar3Ike arthazAstra prophesara zrIyuta bAlakRSNa ema. e. isake lekhaka haiM / isa viSayakA apane DhaMgakA yaha nirAlA hI grantha hai / pRSThasaMkhyA 300 | mUlya savA rupayA arthazAstra / arthAt dhanakI utpatti tathA vRddhi / lekhaka, uparyukta pro0 bAlakRSNa ema. e. pRSThasaMkhyA 550 / 0 1 // ) / pArlameNTa / lekhaka, zrIyuta bAbU supArzvadAsa gupta bI. e. / hindImeM yaha isa viSaya kI sabase pahalI pustaka hai / jisa briTiza pArlameNTa ke zAsana meM hama rahate haiM usakA zurU se lekara aba takakA itihAsa, usakA kramavikAza, usakI zAsanapaddhati aura usake guNadoSa Adi bAtoMkA khUba vistAra ke sAtha isameM nirUpaNa kiyA gayA hai / pRSThasaMkhyA 275 / mUlya eka rupayA do Ane / sAdIkA caudaha Ane / mahAdeva goviMda rAnar3e / lekhaka, zrIyuta bhAratIya / bambaI hAIkorTa ke bhUtapUrva jaja, prasiddha sudhAraka aura dezabhakta mahAtmA kA jIvanacarita / yaha aneka granthoMke AdhArase bahuta acche DhaMga se likhA gayA hai / pRSThasaMkhyA 200 / mUlya // =) devI jauna arthAt svataMtratA kI mUrti | apane jIvana kA bali dekara phrAnsako parAdhInatA se mukta karanevAlI ' jauna Apha Arka' nAmaka prasiddha vIrAMganAkA dezabhaktipUrNa apUrva jIvanacarita | For Personal & Private Use Only
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ lekhikA, zrImatI bAlAjI / pRSThasaMkhyA 100 se lie bahuta hI upayogI hai / yaha gujarAtIke Upara / mUlya ATha Ane / . prasiddha lekhaka zrIyuta amRtalAla par3hipArakI svarAjyakI yogyatA / 'mADarna rivyU ke pustakakA anuvAda hai / mUlya chaha aane| . sampAdaka zrIyuta bAbU rAmAnanda caTTopAdhyAyake zAhI lakar3ahArA / urdUke suprasiddha likhe hue suprasiddha grantha 'TUvaDU homarUla' lekhaka lAlA zivavratalAla varmA ema. e. kI kA hindI anuvAda / (prathama bhaag|) isa viSa- dilacaspa pustakakA hindI anuvAda / mUlya eka yakA yaha advitIya grantha hai / bar3I hI akATya rupyaa| yuktiyoMse 'bhArata svarAjyake yogya nahIM hai' sukha aura saphalatAke mUla siddhAnta '. isa pravAdakA khaNDana kiyA gayA hai / pratyeka suprasiddha a~garejI lekhaka jemsa elanakI dizabhaktake par3hanakI cIja hai / pRSThasaMkhyA 220 / 'phonDezana sTonsa TU heppInesa eNDa saksesa', lya savA rupayA / . nAmaka pustakakA anuvAda / mUlya DhAI aanaa| svarAjyakI pAtratA / mUlya pA~ca aane| sukhakI prAptikA mArga / jemsa elanakI . rASTrIya zikSA / miThaM araNDelake , la* 'pAtha Apha prosaperiTI' kA anuvAda / vyAkhyAnakA anuvAda / muu0|) .. anuvAdaka, bAbU dayAcanda goyalIya bI. e. 'svarAjyakI pAtratAke pramANa aura mere pRSThasaMkhyA 80 / mUlya :-) kArya / mUlya -) / devI vasantakA saMdezA -) // kizorAvasthA / lekhaka, zrIyuta gopAla . rASTranirmANa zaraNasiMha bI. e. / jinhoMne yuvAvasthAmeM praveza sthAnika svarAjya kiMgA hai, unheM avazya par3hanA caahie| bar3I dharma aura rAjanIti -) // acchI pustaka hai / muuly||4) svarAjya kyoM cAhie -) // jyotiSa zAstrI lekhaka, zrIyuta bAbU durgAsvAjyavicAra ) prasAdaM khetAna ema. e. kRta / aneka citroMse hindusthAnakI mAMga -) yukta / mUlya daza Ane / rASTrIya svarAjya karmakSetra / zrIzazibhUSaNasenakRta baMgalA hamArA bhISaNa hrAsa, lekhaka-paM0 mannana dvivedI pustakakA hindI anuvAda / isameM nirudyamI, bI. e. mU0 ) utsAhahIna aura hatabhAgya bhAratavAsiyoMko anyAnya viSayoMke grnth| utsAhita karake karmavIra banAne kA prayatna kiyA a gayA hai / bhAratavarSake aneka mahApuruSoMke caritra sadAcAra-sopAna / pratibhA, zAntikuTIra para dekara ina bAtoMko puSTa kiyA hai / pRSThasaMkhyA Adike lekhaka, zrIyuta bAbU avinAzacandradAsa / 200 / mU0 sAdIkA caudaha Ane / sAjaema. e. bI.ela. kI baMgalA pustakakA anuvAda / bahuta hI acchI zikSAprada pustaka hai / mUlya / ) " rAjA aura rAnI / isameM samrATa paMcama milanekA patAjArja aura mahArANI merIke caritrase milanevAlI vyavasthApaka-hindI-grantharatnAkara kAryAlaya, zikSAoMpara vicAra kiyA gayA hai| vidyArthiyoMke hIrAbAga, po0 giragA~va, bambaI / . (isa aMkake nikalanekI tA. 3-1-1918 I0 ) For Personal & Private Use Only