Descriptive Catalogue Of Manuscripts Vol 16 Part 01

Author(s): Hardatta Sharma
Publisher: Bhandarkar Oriental Research Institute
Catalog link: https://jainqq.org/explore/018121/1

Page #1

val, 1.6 pt 1
COVERNMENT
COLLECTIONS OF MANUSCRIPTS
BHANDARKAR ORIENTAL
RESEARCH INSTITUTE
STITUS POONA
FOUNDER
1917
FOUNDED
Published by a Bhandarkar Oriental Research lastitute
– 1939

Page #2

DESCRIPTIVE CATALOGUE OF
MANUSCRIPTS
· IN THE GOVERNMENT MANUSCRIPTS LIBRARY
PREPARED UNDER THE SUPERVISION OF THE PUBLICATION DEPARTMENT OF THE BHANDARKAR ORIENTAL RESEARCH INSTITUTE,
POONA
INSTI
POONA
FOUNDER
1917
Bhandarkar Oriental Research Institute
POONA
1939

Page #3

Copies can be had direct from the Bhandarkar Oriental Research Institute, Poona 4 ( India )
Price: Rs. 4 per copy, exclusive of postage.
Printed and published by Dr. R. N. Dandekar, M.A., Ph.D. at the Bhandarkar Institute Press, Bhandarkar Oriental
Research Institute, Poona No. 4 ( India )

Page #4

Descriptive Catalogue of the Government Collections
of Manuscripts
deposited at the
Bhandarkar Oriental Research Institute
COMPILED BY
Dr. HAR DUTT SHARMA, M.A., Ph.D.
Professor of Sanskrit
Hindu College, Delhi
Vol. XVI, part I
VAIDYAKA
Bhandarkar Oriental Besearch Justitute
POONA
1939

Page #5


Page #6

CONTENTS
PAGES
xi-xiv
Xv-xvii
PREFACE RULES FOR THE GOVT. MANUSCRIPTS LIBRARY LIST OF CATALOGUES AND REPORTS SYSTEM OF TRANSLITERATION
VAIDYAKA
xviii-xxi
xxii
No.
1-3
4-7 8-9
10-11 11-12 12-14 15-18 18-19 19-21 21-22 22-25 25-29
1-3 Ajiraṇamañjari 4-7 Añjananidāna 8-9 Anupānamañjari 10 Amstamañjari
11 Amftasāgara 12-13 Arkaprakāśa 14-15 Aśvacikitsa
16 Astādaśasaskāra (Rasahsdaya with comm. 17 Anandamāla with comm.
18 Ayurveda 19-20 Ayurvedaprakāśa or Arkaprakāśa 21-23 Ayurvedamahodadhi !: 24 Ayuravedarasāyana, Hemädri's comm. on the
Ilth and 12th chapters of Vägbhata's
Așțāngahşdayasūtrasthāna Ayurvedarasāyana, Hemādri's comm. on
Aștāngahşdaya of Vāgbhata 26 Uttaranibandhasangraha 27-28 Upacārasāra 29-31 Auşadhikalpa
32 Auşadhikosa 33 (Auşadbi ) Nämävali 34 Auşadhināmamālā ( Laghunighaņțu ) 35 Auşadhisangraha ( 1 )
Do (2) Do (3)
. 30
31-32 32-33 33-36 36-40 40-41 41-43 43-44 44-45 45-46 46-47

Page #7

42
vi
No.
38 Kalpäcintamani 39 Kalpadrumasarasangraha 40 Kalpasangraha 41-42 Kankaligrantha
43 Kadambakakalpa 44 Kamaratna
45-50 Kalajñāna
51-56 Kutamudgara
57 Gandhakakalpa and Paradakalpa
58-59 Gadanigraha 60-61 Gunasangraha
62-63 Cakradattasangraha 64-68 Carakasamhita 69-73 Cikitsakalikā
74 Cikitsäsägara 75-82 Cikitsäsärasangraha 83 Cikitsāśāstrasangraha 84 Cikitsanjana
85 Jyotişmatikalpa
86-89 Jvaratimirabhaskara
Contents
90 Jvaranidana
91 Takrakalpa
92 Trisati
93 Triśativyäkhya called Vaidyavallabhä
Do Siddhantasañcaya
94-95 Do 96-103 Dravyagunaśataśloki
104 Dravyadipikā
105-111 Drayavali (Nighantu) call Nighantunāmamālā or Dhanvantarinighantu
112 Dhaturatnamālā
113 Nāmaguṇasarasangraha
114 Nighaṇṭunāmamālā
115 Nighaṇṭunāmāvali
116
Nighantuśeşa, called Dravyavalisamuccaya
117 Nighantuśeṣa
118 Nidanapradipa
119 Nibandhasangraha 120 Pathvăpathyanighanta
PAGES
47-48
48-49
49-50
50-53
53-54
54-55
55-62
63-68
69-70
70-72
73-75
76-78
78-83
84-88
89-90
90-100
100-101
102-103
103-104
104-108
108-109
109-110
IIO-III
III-113
113-115
116-122
122-123
123-132
133-134
134-135
135-136
136-137
137-138
138-140
140-141
141-142
143

Page #8

Contents
vii
No. 121-122 Pathyāpathyavicāra 123-124 Pathyāpathyavidhi
125 Pathyāpathyaviniścaya 126-127 Pathyāpathyavibodha
128 Pathyāpathyādhikāra 129 Pākamārtanda 130 Pākaśāstra 131 Pakaśāstra
132 Pākārnava 133-135 Pākāvali
136 Pratāpakalpadruma 137-138 Bhāvaprakāśa
139 Bhisakcakracittotsava 140 Maņi parikṣādini 141 Mallaprakāśa 142 Māgarāja paddhati 143 Mādhavacikitsita
144 Madhavanidāna-Vyākhyāmadhukośa . 145-148 Madhavanidāna with comm. Madhukosa
149 Madhavanidānaţikā called Ātankadarpaņa 150 Madhavanidāna with comm. Atānkadarpaņa ... ISI Mādhavanidana
152 Madhavanidānaţikā called Subodhini 153-154 Mādhavanidāna 155-156 Mādhavanidāna with comm. Atānkadarpaņa...
157 Yogacintamani 158-161 Yogacintāmaņi 162-166 Yogatarangini
167 Yogadipikā 168 Yoganidhana
169 Yoganibandha 170-174 Yogaratnamālā with Vivști
175 Yogaratnamālātikā 176-177 Yogaratnasamuccaya
178 Yogaratnakara 179-180 Yogaratnāvali
181 Yogaratnávali 182 Yogaśataka with comm.
PAGES 141-146 146-147
148 148-151
151 152-153 153-154 154-155 156-157 157-160 161-163 163-165 165-167 167-168 168–169 170-176 177-178 178-179 179-183 184-185 185-186 186-187 187–188 188-190 190-191
192 193-197 197-203 203-204 204-206 206-207 207-212 212-213 213-218 218–219 219-222 222-223 224-225

Page #9

viii
Contents
No.
183 Yogaśataka 184-184A. Yogaśatakațīkā
185 Yogaśataka 186 Yogaśataka with comm.
187 Yogaśāstra 188-189 Yogasamuccaya
190 Yogasudhānidhi
191 Ratnasāgara 192-193 Rasacintāmaņi
194 Rasanānigraha
195 Rasapaddhati, with comm. 196-198 Rasamañjaritantra
199 Rasaratnadipa
200 Rasaratnasamuccaya 201-214 Rasaratnākara 1. 215 Rasarājaprakarana
216 Rasarājaśankara . 217-218 Rasasanketakalikā
219 Rasasangraha 220-222 Rasasăra 1 223 Rasasära or Sadyogakanțhikā
224 Rasasiddhiprakāśa 225 Rasārņava
226 Rasăvatāra 227-228 Rasendracintamani
229 Rasendracūdāmaņi
230 Rasendracūļāmaņi 231-232 Rājanighaņțu or Nighanțurāja or Abhi
dhānacũļāmaņi 233 Rogārogavāda 234 Lakşmaņotsava 235 Langhanapathyavinirņaya 236 Vägbhasa-sútrastbāna 237 Vicārasudhākara or Arśoghna
sudhākara 238 Vibodhasāra 239 Virasimhāvaloka
PAGES 225-226 226-228 228-229 230-231 231-232 233-235 235-236 237-238 238-240
241 242-243 243-247 247-248 249-251 251-266 267-268 268-269 269-272 272-273 273-278 278–279 279-280 280-282 282-283 283-286 286,287 287-288
289-292 292-293 294-299 300-301 301-302
302-303 304-305 305-306

Page #10

No.
240 Vṛndasangrahaśeṣa
241 Vṛndasangraha or Siddhayoga 242 Vṛndasangraha
243 Vaidyakagrantha
244-245 Vaidyakapaddhati or Ayurvedasara 246 Vaidyakayogacandrikā 247 Vaidyakasangraha
248 Vaidyakasara
249 Vaidyakasara or Sankaraśatam 250-252 Vaidyakasarasangraha or Hitopadeśa 253 Vaidyakasarasamuccaya
254 Vaidyakasarasamuccaya or Rasasindhu 255-258 Vaidyakasaroddhāra or Yogacintamani
259 Vaidyacintāmaṇi
260 Vaidyajivana with comm. of Rudrabhatta 261 Vaidyajīvana
262
Do
263-264
70265
$266.
267-269
Do
Do
Do
Do
Do
Do
Contents
with comm. of Rudrabhatta with comm. of Harinatha
with comm. of Rudrabhatta
with comm. of Harinatha
with comm. of Rudrabhatta with comm. of Harinatha
with comm. of Rudrabhatta
270
271
272 Vaidyanāmamālā
273 Vaidyanighantu ( Dravyavalisamuccaya)
274 Vaidyanighantu 275 Vaidyapradipa 276-278 Vaidyamanotsava 279 Vaidyaratna 280 Vaidyarahasya 281-328 Vaidyavallabha 284-285 Vaidyavinoda 288-289 Vaidyavilāsa
290 Vaidyasarvasva
291 Vaidyamṛta
292 293
2
Vaidyavataṁsa
Vyakhyakusumāvalī
...
...
...
...
...
28
900
...
...
PAGES 306-307
308-309
310-311
311-312
312-314
314 315
315 319
202317 318-319 319-322
322-3248
324 325€ 326-329
330-331
331 332 28333 334
335-337
337-338
338
339-341
342-343
343-344
344-345
346-347
347-348
348-349
349-352
353-354
354-355
355-358
359-362
363-364
365-366
366-367
368-369
369-370

Page #11

Contents
No.
Sataślokicandrakala or Hrdayaprabodha 295 Šataśloki 296-300 Satasloki with Candrakala
301 Sataśloki 302
Do with Candrakalā 303 Sakunaparikṣādi 304 Satkarmasangraha 305 Sadyogacintāmaņi 306 Sannipätakalikā
307 Sannipätacikitsā 308-309 Sarvajvarasamuccayadarpaņa 310-311 Siddhamantra
312 Siddhamantra with comm. 313 Siddhayoga 314 Siddhayogamala 315 Suśruta Särirakasthāna ) 316 Do (Sūtrasthana ) 317 Suśrutasära 318 Suśruta (Śärirasthana ) 319 Do (Sūtrasthāņa ) 320 Do (Särifasthana)
Appendices I-III
PAGES 370-372 372-373 373-378 378-379 379-380 380-381 381-382 383-384 384-385 385-386 386-389 389-391 392-393 393-394 395-396 396-397 397-398 398-400 400-401 401-402 402-403 405-418

Page #12

PREFACE
I take the liberty of presenting to the world of orientalists this Volume of the Descriptive Catalogue of the Vaidyaka Mss. in the Govt. Mss. Library at the Bhandarkar Oriental Research Institute, Poona. This Volume is based on the lines on which the first Volume in this series was brought out by the Government of Bombay in 1916.
Out of the 321 Mss. described in this Volume, the following 41 are found in this library only : No.
Name of work Amstasāgara Ayurveda Auşadhisangraha (I)
n
(II)
113
IIS 131 132 136 142 143 168 169 187 191 194 219
į III) Kalpacintāmaņi Kalpadrumasārasangraha Kalpasangraha Cikitsäsågara Cikitsasārasangraha Cikitsāsāstrasangraha Namaguņasārasangraha Nighanțunāmāvali Pakaśāstra Pakārpava Pratāpakalpadruma Māgarāja paddhati Madhavacikitsita Yoganidhāna Yoganibandha Yogaśästra : Ratnasägara Rasanānigraha Rasasangraha Rasasāra Rasasiddhiprakasa
223
224

Page #13

Preface
244
229
Rasendracūdāmaņi 230 233
Rogārogavāda 238
Vibodhasära; 240
Vịndasangrahaśeșa..
Vaidyakapaddhati. 245... 2 254
Vaidyakasārasamuccaya 272
Vaidyanamamālā 275
Vaidyapradipaji 293
Vyākhyākusumāvali 303
Sakunapariksadi 304 -
Satkarmasangraha 305
Sadyogacintāmaņi 1314
Siddhayogamālā It would be interesting to note that this library contains several works dealing with the Kalpa or Rayakalpa treatment. They are :
29-31 Auşadhikalpa.
38 Kalpacintāmaņi. 40 Kalpasangraha. 43 Kadambakakalpa. 85 Jyotişmatikalpa.
91 Takrakalpa. I would like to draw the attention of the scholarly world to Cikitsāsāgara ( No. 74). which, though a compilation from several works ( specially Garudapurāņa), is written by Vatsešvara, a minister who descended from a line of ministers. Following is his genealogy
Devaditya
Viresuara (mantrin)
Bhadharadatta (mantrin)
Horeśvara
Devesvara Vatsatvara
C)

Page #14

Preface
xiii
We know (See I. O. Cat. No. 1387) that Candesvara, son of Virešvara (son of Devaditya ), and minister of king Harasimhadeva of Mithila (or Nepāla), had Krtyaratnakara compiled under his direction. Candesvara was living in A. D. 1314. He was a cousin of Horesvara. Our Ms. informs us that Bhadharadatta was a younger brother of Viresvara. If we add about 50 years to the age of Horesvara, who, being a cousin of Candesvara might be considered to be his contemporary, we get 1364 A. D. as the time of Vatsesvara, the author of Cikitsāsāgara.
For fear of making this preface too lengthy, I would only make a passing reference to the following Mss. which give some historical data.
II Amṛtasagara.
74 Cikitsasagara. 126 Pathyapathyavibodha. 136 Pratapakalpadruma. 142 Magarajapaddhati. 166 Yogatarangiņi. 169 Yoganibandha. 199 Rasaratnadipa. 229 Rasendracūḍāmaņi.
233 Rogārogavāda. 234 Lakṣmaṇotsava.
237 Vicarasudhakara.
239 Virasimhävaloka.
253 Vaidyakasarasamuccaya.
The problems connected with the dates, etc. of some of these Mss. and their authors have been already worked out by the indefatigable Mr. Gode in his articles. I also have written about Lakṣmaṇotsava in the Karnataka Historical Review, Vol. III., Nos. 1 and 2. I would invite the attention of historians to these Mss. specially to Magarajapaddhati which is written by one Magaraja of Sahigila family ruling at Sadharaṇapura. My efforts to solve the identity of this ruler or his family or even Sädhäraṇapura, have been of no avail as yet.

Page #15

tiv
Preface
This volume contains the following Hindi Mss.
II Amftasägara. 35-37 Auşadhisangraha. 41-42 Kaňkālīgrantha.
130 Pākaśāstra. 168 Yoganidhana. 248 Vaidyakasăra.
253 Vaidyakasarasamuccaya, 276-278 Vaidyamanotsava.
303 Sakunaparikṣādi. In the end, it is my most pleasant duty to thank the authorities of the Bhandarkar Oriental Research Institute to assign this work to me. I take this opportunity of sincerely thanking my friend Mr. P. K. Gode, M.A., the Curator of the Institute who was always kind to me and who never grudged any help that I required in preparing this Catalogue. Last but not the least, I have to thank also Mr. G. N. Shrigondekar, B.A., of the Publication Department of the Institute, and Mr. M. M. Patkar, B.A., who helped me in various ways in the present volume.
Har Dutt Sharma

Page #16

REGULATIONS OF
THE MANUSCRIPTS DEPARTMENT
1. “The Government Manuscripts Library” formed and maintained by the Government of Bombay, and formerly deposited at the Deccan College, Poona, is now, subject to the general control of the Department of Education, Bombay, placed under the direct charge of the Bhandarkar Oriental Research Institute, Poona.
2. The Department is administered by a Superintendent appointed by the Executive Board of the B. O. R. Institute subject to the approval of Government.
3. The Manuscripts are available at the Institute, during working hours, for purposes of bona fide study.
4. The Manuscripts in the Library, if, in good condition, and subject to the requirements of Department, are lent out to bona fide scholars on their applying for them in writing to the Superintendent of the Department or to the Secretary of the Institute. Such scholars shall, however, execute a bond for the value of the manuscripts required, this value being fixed by the officers in charge of the Library.
s. In the case of scholars from outside India, all requisitions for loans of manuscripts shall be made to the Secretary of State for India in council, through whom also the transactions in manuscripts shall take place. Such sholars shall execute the necessary bond with the Secretary of State for India in Council, at his discretion.
6. In the case of scholars in India the execution of the bond shall be necessary before the manuscripts are lent out. When the applicant is not sufficiently known to the Superintendent of the Department, this latter officer shall have the power to call upon the applicant to produce a certificate as to his interest in the study of Sanskrit Literature, and of his being a fit person to be entrusted with Government manuscripts. Such a certificate shall have to be signed

Page #17

xvi Regulations of the Manuscripts Department by Orientalists of recognised position, or by Government officers of the Provincial or other highest service, not below the rank of a Deputy Collector or Extra Assistant Commissioner. The certificate should contain a reference to works or essays published by the applicant.
N. B.-In the case of scholars residing within the jurisdiction oí a Native State, the certificate may be signed either by the Chief Sahib or the Divan or the administrator of the State.
7. All applications for manuscripts shall state the reasons for which the manuscripts are required and the period for which the loan is sought.
8. If any manuscripts belonging to this Library have been used in the publication of an edition, or in any other learned disquisition, the authors should present to the Manuscripts Library a copy of the work or works so published.
9. The number of manuscripts to be lent out at a time to a scholar, and the period of loan, is determined by the officer in charge of the Library. Usually, however, in the case of Indian scholars, not more than five manuscripts are allowed to remain with them at a time, and the period of loan shall not normally exceed six months..
10. Immediately on receipt of manuscripts, the scholars are requested to examine them carefully before signing and returning the receipt-form accompanying the manuscripts, as no complaints will be entertained thereafter.
11. When the manuscripts are returned to the Library they are duly examined, and if found in their original condition, the receipt formerly signed for them is returned and the bond cancelled. The liability of the borrowers ceases only after the return of this receipt.

Page #18

Regulations of the Manuscripts Department
xvii
12. If scholars find that, owing to the work on the manuscripts not being completed within the stipulated period, they cannot return the manuscripts when due, they shall, sufficiently in advance, apply in writing to that effect to the Superintendent of the Department, or to the Secratary of State for India in Council, as the case may be. The period of loan will be extended at discretion. In no case, however, shall any manuscripts be allowed to remain with a scholar longer than two years in India, and five years outside India.
13. The Manuscripts Department reserves to itself the right of refusing to lend out any manuscript to any scholar at any time, and in the case of manuscripts lent out, of demanding their return before the expiry of the stipulated period, if the manuscripts be required for library or other purposes.
14. All postal charges shall be borne by the applicant.
15. The Department undertakes to procure on loan, for the members of the Institute, manuscripts from other lending Libraries.

Page #19

A LIST OF PRINTED CATALOGUES AND REPORTS
ABOUT MANUSCRIPTS
The following is the list of works: (Catalogues, Reports, etc.) already published embodying the results of the search and preservation of Sanskrit manuscripts in the Bombay Circle from 1868 to 1915. All lists published up to 1884 have been incorporated in our consolidated Catalogue prepared by Mr. S. R. Bhandarkar, M.A., in 1888. The lists for the subsequent years are to be found embodied in the various Reports published thereafter. These Reports are of considerable value, in as much as they give in many cases the history of individual manuscripts, personal details of authors, their chronology, and such other items. All these works are therefore here put together in one place for ready reference.
Papers relating to the Collection and Preservation of the Reports of ancient Sanskrit Literature, edited by order of Government of India, Calcutta, 1878, by Mr. E. A. Gough. This is a useful work for the general history of the Search during the earlier period upto 1878 and contains, among other, things lists of manuscripts brought for Government during the years 1868-69, 1869-70, 1870-71, 1871-72, 1872-73 and 1874-75. All these lists, originally published at different times, were also included in our consolidated catalogue (to be mentioned below ) published in 1888. .
Report on the results of the Search for Sanskrit Manuscripts in Gujarat during 1871-72, by G. Bühler, Surat, 1872, II pages in folio.
Report on Sanskrit Manuscripts 1872–73, by G. Bühler, seven and seventeen pages. Bombay, 1874.
Report on Sanskrit Manuscripts 1874-75, by G. Bühler, 21 pages. Girgaum, 1875.
Detailed Report of a Search of Sanskrit Manuscripts made (in 1875-76), in Kashmir, Rajputana and Central India, by G. Bühler. Extra No. XXXIVA, Vol. XII of the Journal of the Bombay Branch of the Royal Asiatic Society, 1877, Bombay.

Page #20

A List of Printed Catalogues and Reports
Lists of the Sanskrit Manuscripts purchased for Government during the years 1877-78, and 1869-78, and a list of the Manuscripts purchased from May to November 1881, by F. Kielhorn, Poona, 1881.
xix
A Report on 122 Manuscripts, by R. G. Bhandarkar, Bombay, 1880, 37 pages in folio.
Report on the Search for Sanskrit Manuscripts in the Bombay Presidency during 1883-81, by F. Kielhorn, Bombay, 1881.
A Catalogue of the Sanskrit Manuscripts in the Library of the Deccan College (being lists of the two Viśramabag collections). Part I prepared under the superintendence of F. Kielhorn; Part II and Index prepared under the superintendence of R. G. Bhandarkar, 1884; 61 pages in folio.
A Report on the Search of Sanskrit Manuscripts during 1881-82, by R. G. Bhandarkar, Bombay, 1882.
A Report on the Search for Sanskrit Manuscripts in the Bombay Presidency during 1882-83, by R. G. Bhandarkar, Bombay, 1884.
A Report on the Search for Sanskrit Manuscripts in the Bombay Presidency during 1883-84, by R. G. Bhandarkar, Bombay, 1887.
A Report on the Search for Sanskrit Manuscripts in the Bombay Presidency during 1884-87, by R. G. Bhandarkar, Bombay, 1894.
A Report on the Search for Sanskrit Manuscripts in the Bombay Presidency during 1887-91, by R. G. Bhandarkar, Bombay, 1897.
A Consolidated Catalogue of the Collections of Manuscripts deposited in the Deccan College (from 1868-1884) with an Index, by S. R. Bhandarkar.
A Report on the Search for Sanskrit Manuscripts in the Bombay Presidency during 1891-1895, by A. V. Kathawate, Bombay, 1901.
Detailed Report of Operations in Search of Sanskrit Manuscripts in the Bombay Circle, August 1882 to March 1883, by P. Peterson. Extra No. XLI, Vol. XVI of the Journal of the Bombay Branch of the Royal Asiatic Society, 1883, Bombay.

Page #21

A List of Printed Catalogues and Reports
A Second Report of Operations in Search of Sanskrit Manuscripts in the Bombay Circle, April 1883 to March 1884, by P. Peterson. Extra No. XLIV, Vol. XVII of the Journal of the Bombay Branch of the Royal Asiatic Society, 1884, Bombay.
A Third Report of Operation in Search of Sanskrit Manuscripts in the Bombay Circle, April 1884 to March 1886, by P. Peterson. Extra No. XLV of Vol. XVII of the Journal of the Bombay Branch of the Royal Asiatic Society, 1887, Bombay.
A Fourth Report of Operations in Search of Sanskrit Manuscripts in the Bombay Circle, April 1886 to March 1892, by P. Peterson. Extra No. XLIXA of Vol. XVIII of the Journal of the Bombay Branch of the Royal Asiatic Society, 1894, Bombay. A Fifth Report of Operations in Search of Sanskrit Manuscripts
rcle, April 1892 to March 1895, by P. Peterson, Bombay, 1896.
A Sixth Report of Operations in Search of Sanskrit Manuscripts in the Bombay Circle, April 1895 to March 1898, by P. Peterson. Bombay, 1899. This contains also a list of manuscripts purchased by Professor Peterson from 1898-99.
Lists of Manuscripts Collected for the Government Manuscripts Library by the Professors of Sanskrit at the Deccan and Elphinstone Colleges containing the following Collections :
(i) 1895–1982, (ii) 1899-1915, (iii) 1902–1907, (iv) 1907–1915, (v) 1916–1918, (vi) 1919-1924 and (vii) 1866--68.

Page #22

Bhandarkar Oriental Research Institute POONA 4 (INDIA)
Descriptive Catalogue of Manuscripts
IN THE
Government Manuscripts Library
-
VOLUMES PUBLISHED
Vol. 1, Part I-Vedic Literature, Samhitas and Brahmanas pp. xlviii +420; Size: 9 inches x 6 inches. 1916, Compiled by the Professors of Sanskrit, Deccan College, Poona.-Price Rs. 4.
Vol. XII-Alamkara, Samgita and Natya Mss. pp. xx + 486 Size :- -9 tn. x 6 in. 1936. Compiled by P. K. Gode, M.A., Curator, B. O. R. Institute, Poona.Price Rs. 5.
Vol. XVII. Part I- Jaina Literature and Philosophy (Agamika Literature) pp. xxiv + 390; Size:-9
in. x 6 in. 1935. Compiled by Prof. H. R. Kapadia, M.A., Price Rs. 4.
99 99
Part II-(Agamika Literature contd.) pp. xxvi + 363 + 24; Size:- 9 in. x 6 in. 1936. Compiled by Prof. H. R. Kapadia, M.A., Price Rs. 4.
Vol XIV- Nataka Mss. pp. (xviii+302); Size:- 91⁄2 in. × 6 in. 1937. Compiled by P. K. Gode, M.A., Curator, B. O. R. Institute, Poona.-Price Rs. 4.
pp. xvi. + Compiled Price Rs. 4.
Vol. II, Part 1-Grammar Mss ( Vedic and Paniniya) 348; Size.-91 in. x 6 in. 1938. by S. K. Belvalkar, M.A. Ph.D.
Vol. XVI, Part 1- Vaidyaka Mss. pp. xxi + 418. Size.-9 in. x 6 in. 1939. Compiled by H. D. Sharma, M.A., Ph.D. Price Rs. 4.
Other volumes in preparation.
For copies apply to:- The Secretary, B. O. R. Institute,
POONA 4, (INDIA).

Page #23

SYSTEM OF TRANSLITERATION
अ a आ a si ई 1 उ u ऊं त · ऋr का ल ! ए ऐ ai ओ ० औ au
Ek kh g ghen च् c छ ch - अ jh Ji द ! th d द dh [ n at or the dy dh & p a ph b bh m यू y r लू 1 व्_v ।
- बूंs सू हh
Lūs & h
visarga h, anusvara m. .

Page #24

VAIDYAKA MANUSCRIPTS

Page #25


Page #26

VAIDYAKA
अजीर्णमञ्जरी
Ajirņamañjari
1033. No. 1
1886-92 Size.-7m in. by 4g in. Extent.-- 7 leaves ; 9-10 lines to a page ; 20 letters to a line. Description.-Country paper%; Devanagari characters%3; hand-writ
ing bad, though legible ; paper is old and worn out; ends of pages are in a decaying condition; same as
No. 10. Age.- Bears संवत् १८०११ ( Sam. 1811) ना वरषे. Author.-Kasinatha. Begins.--fol. 1
श्रीकृष्णा नमः॥ नालीकेरिफलेषु तंदुलमथो क्षीरं रसाले हितं जवीरोत्थरंसो घृते समुचितः सर्पिस्तु मोचाफले ।।
etc. same as in No. 10. Ends- fol. 70
तत्तन्महाजीर्णविषापनेत्री जाया चिरायामृतमंजरयं ॥
etc. same as in No. 10. The colophon at the end is
इति श्रीकाशीनाथेनविरचिताऽजीर्णमंजरीसंपूर्णा ॥ श्रीकल्याणमस्तु ।
इति मोति श्रावणवदी १० वार रवेतु शुभं भवतु । लषितं शुभं भवतु ॥ References.-See No. 10.

Page #27

2
Vaidyaka
[2.
अजीर्णमञ्जरी
Ajirņamañjarī No.2
1034 A.
1886-92. Size.- IIt in. by sg in. Extent.- s leaves ; 12 lines to a page ; 36 letters to a line. Description.- Country paper; Devanāgari characters; hand
writing good ; the work extends upto the 3rd line of folio 5. After this begins another work. The Ms. when compared with other Mss. of अजीर्णमअरी, is found to be wanting in many verses. After each verse, a Gujarati translation in Devanāgari characters is given. This work and the next one, viz., अनुपानमञ्जरी, are both written by
the same scribe. Age.- Sainvat 1919. Author.- Kasinatha. Begins.- fol. 1
ॐ श्रीहरए गुरुवे नमः॥ यो रावणं रणमुखे भुवनकभारं ॥ हत्वा चकार जगत परमोपकारं॥
etc. same as in No. 10. Ends.- fol. 46
पद्यैर्मुनिनामनवद्यपद्य ॥ श्रीकाशिनाथेन शीश्येः सुखाय ॥ स्फूटीताजीर्णविषापहंत्री ॥ जाया चिरायामृत मंजरीयं ॥ ३९ ॥ टी० ॥ मुनी ये पोताना सिष्यने अर्थे fol. 5' श्रीकासीनाथने अनेक ग्रंथी उधरीने स्पष्ट कीधी तेते अजीर्णमंजरी अनेक विषने हने छे ॥ ३९ ॥ मृणालखर्जुरकहारहरा ॥ कसेरुश्रंगाटकशर्करा
णां ॥ यथा विपाका यवभद्रमुस्ता ॥ तथा रसो नेषु पयः प्रशस्तं ॥४०॥ १ . 'टी॥ इति श्रीअजीणमंजरी समाप्तः॥ References.--See No. 10.

Page #28

3.
Vaidyaka
अजीर्णमञ्जरी
Ajirņamañjari (अमृतमञ्जरी)
(Amrtamanjari) No. 3
530.
1892-95. Size.— 104 in. by 47% in. Extent-9 leaves ; 6 lines to a page ; 29-30 letters to a line. Description.- Country paper; Devanāgari characters; hand-writ
ing legible; explanatory notes given on the top of lines and margins ; borders ruled with two rows of double red lines ; marks of punctuation and the last colophon in red ink; its name 31 based only on the last colophon ; name of scribe इश्वरीदास; very old musty and worn out
paper. Age. — Appears to be very old. Author.- Kāšīnātha. Begins.- fol. 10
॥ श्रीगणेशाय नमः ॥ श्रीकंट गिरिजागणेशसहितं नत्वा शरण्यं सता॥ नानाद्रव्यगुणागुणान्कथयते ग्रंथान्विचार्यासिकृत। पथ्यापथ्यविदेगुणागुणयुतं यद्वस्तु तोयादिकं तत्संक्षेपतया ब्रवीति हि शतश्लोक्या निमलः कविः ॥१॥ स्थाद्वम्लो पदुतिक्तको कदुकषायो चेत्यमी षड्रसाः॥ द्रध्यस्था महतांशकेन रसनैर्व्यक्तिं प्रयाताः पृथक् सत्रायाः पवनं त्रयोभ्यवहृताः श्लेष्माणमंतात्रय
स्ते पित्तं तु कषायतिक्तमधुरा नंतीतरे तन्वते ॥२॥ etc. Ends.-fol.90
अत्राद्यपद्यद्वयतस्तु सर्वानर्वाचि पद्यान्यथवैद्यविद्यः । श्रीकाशीनाथः स्मृतये शिशूनामाद्यैर्वचोभिः रचितैरतानी ॥४८॥ तत्तन्महानेत्रविषापनेत्री जीयाच्चिरायामृतमंजरीयं । सत्षट्पदानंदमयीमसंतो घुणादवैनामवधोरयंतु ॥४९॥
इति श्रीकाशिनाथकृती अजीर्णमंजरी समाप्ताः ॥ शुभं भवतु ॥श्री॥ लिखतं ईश्वरीदासेन स्वपठनार्थ ॥ श्री ।। References.- See No. 10.

Page #29

Author.— Agnivesa.
Begins.fol. rb
4
अञ्जन निदान
No. 4
Size.– 83 in. by 4 in.
Extent— 106 leaves; 6 lines to a page; 24 letters to a line. Description.- Modern paper; Devanagari characters; hand-writing good; double lines in red ink on borders; benedictory phrase, marks of punctuation, the word af before the beginning of Hindi comment on each verse and the topic headings written in red ink. The Sanskrit text is ascribed to Agniveśa and the commentary in Hindi is anonymous. Paper is very modern but worm-eaten at several places. - Samvat 1944 ;
Age.
Šaka 1809.
Vaidyaka
Ends. --- (text) fol. rog b
14.
श्रीगणेशाय नमः ॥
अवोधतिमिरछन्न चक्षुषा भिषजां कृते । सूक्ष्मं करोत्यग्निवेश ग्रंथमंजनमाख्यया ॥ १ ॥ दोषरोषो रुजां हेतुस्तत्प्रकोपे तु कारणं ॥
प्रत्येकं हीनमिथ्यातियोगकालार्थ कर्मणां ॥ २ ॥
टीका || अग्निवेश जो हे सो अर्ज्ञान जो अंधेरो ता कारिकें ढकी हे दृष्टि जिनकी असे जे बैद्य तिनके निमित्त अंजननिदान हे नाम जाको असो सूक्ष्म जो ग्रंथ ताहि करे है ॥ १ ॥ etc.
Ends. — ( com. ) fol. 1063
Añjananidana
537. 1892-95.
चकार चतुरोचितं तदिदमग्निवेशेोजनं
परोपकृतये कृती परिमितं रुजां ज्ञापकं ॥ २४० ॥ ततः समुदितैः सदा सुकृतराशिभिस्तुष्यतां तुषार गिरिकन्यकापरिवृढः सयोषित्सुतः ॥
टीका ॥ सुक्रती जो अग्निवेश सो ओर जो वैद्य तिनपै जौ उपकार ताके निमीत प्रमानके जो रोग तिनको जतायवेवारो ओ चतुरनकुं उचित असो जो अंजननिदान ग्रंथ ताहि करत भयो तातें उदय भही जे बहुत सुक्रतन की

Page #30

Vaidyala
राशि तिन करिकें हिमाचल पर्यत की कन्या के पति जो शिव त पार्व (fol. I06' ) ती गणेश सहित प्रसन्न होहु ॥ इति श्री अग्निवेशविरचितं निदानांजनं पूर्णम् ॥ समाप्तं ॥ लीखीतं गुजराती गणेशलाल ॥ लीषायतं भटजी जगुलालाजी आत्मपठनार्थम् ।। मीति फाल्गुण शुक्ल १४ रवौ संवत्
१९४४ ॥ शके १८०९ ।। लीखीतं कोटानन्द ग्राममध्ये श्रीरस्तु ॥ References.-(1) Mss-A-Aufrecht's Catalogus Catalogorum :--1,
6°; ii, 2', and 1860; iii, 2'. B-Descriptive Catalogues :-I.O. Catalogue No. 2714. Mitra's Catalogue of Bikaner Mss., p. 650, No. 1419. (2) Printed Editions :- Edited with Hindi Translation and Notes by Ramesvarabhatta, Kalyan, Bombay, 1889.
अञ्जननिदान
Añjananidāna
211.
No. 5
A.1883-84. Size.- 11} in. 5 jo in. Extent.-- 15 leaves ; 10 lines to a page; 33 letters to a line. Description. --- Country paper; Devanagari characters; hand-Writ
ing good; borders on each side have double lines in red ink; marks of punctuation are given in red ink except on fol. 134. Last colophon is in red ink. Paper is not old and is in good condition.
Age.- Appears to be modern.
Author.- Agnivesa. Begins.-- fol. 1b
श्रीगणेशाय नमः॥ अवोधतिमिराच्छन्नचक्षुषां भिषिजांकते ॥ etc.
Same as in No. 4.

Page #31

Vaidyaka
.
Ends.- fol. IS चकार चतुरोदिदं तदिदमाग्निवेशोजनं, etc.
___Same as in No. 4. Last Colophon-इत्यग्निवेशकतमंजनाख्यनिदानं समाप्तम्
References.- See No. 4.
अञ्जननिदान
Añjananidāna
No. 6
449.
1895-98. Size.— 84 in. by 4 in, Extent. — 17 leaves ; 9 lines to a page ; 30 letters to a line. Description.- Country paper; Devanagari characters; hand
writing good ; verse numbers, topic endings and the colophon tinged with red pigment. Place of copying is written in red ink. The name of the copyist is Gangadharabhasta Vaidya and the place of copying is Poona. Foll. 14 and 17have 4 lined borders in ink on all the sides. In the centre of fol. It is अथ अग्निवेशकदंजननिदानप्रारंभः। In
centre of fol. 17° is इति अग्निवेशकृदंजननिदानस्समाप्तः । Age.- Saka 1716=1794 A. D. Author - Agnivesa. Begins, fol. 16
श्रीगणेशाय नमः । श्रीधन्वंतरये नमः
अबोधतिमिरछन्नचक्षुषां भिषजां कृते । सूक्ष्म करोत्याग्नवेशो ग्रंथमंजनमाख्यया ॥१॥ etc.
Same as in No. 4. . Ends.-- fol. 16 चकार चतुरोचितं तदिदमग्निवेशोजनं, etc.
Same as in No. 4.

Page #32

7.]
Vaidyaka
Colophon at the end:- fol. 17' इति श्रीमदग्निवेशविरचितमंजननिदानं समाप्तं शके १७१६ आनंदनाम संवत्सरे दक्षणायने शददृतौ कार्तिके मासे कृष्णपक्षे दशम्यां इंदुवासरे इदं पुस्तकं गंगाधरभट्टवैद्येन लिखितं शुभं
पुण्यग्रामे लिखितं शुभं भवतु श्रीकाशिविश्वेश्वरार्पणमस्तु Referenee.-See No.4.
अञ्जननिदान
Anjananidāna
No. 7
583.
1899-1915. Size.- ITFo in. by sit in. Extent. ~ 24 leaves ; 8 lines to a page ; 24 letters to a line. Description.- Country paper ; Devanagari characters ; hand-writ
ing bold and legible; benedictory phrase, double lines on both the borders, marks of punctuation, topic-headings, topic endings and the last colophon are in red ink. Although the copy is not very old still it is worm-eaten
and its leaves are affected by dampne:s. Age.- Appears to be modern. Author.- Agniveśa. Begins.--fol. 10
श्रीगणेशाय नमः ॥ अबोद्धतिमिरच्छन्नचक्षुषां भिषजां कृते ॥ etc.
Same as in No. 4. Ends.- fol. 24 चकार चतुरोचित्त यदिदमाग्निवेशोजनं, etc.
Same as in No. 4. Last Colophon-इत्याग्निवेशविरचित श्रीनिदानस्थानेजनसमाप्ति श्री References.- See No. 4.

Page #33

Vaidyaka
[8.
अनुपानमञ्जरी
Anupānamañjari
1034 B. No.8.
1886-92. Size.- 11 in. by s} in. Extent. - 11 leaves ; 12 lines to a page ; 36 letters to a line. Description.- Country paper; Devanagari characters; hand-writ
ing good; the work extends from tolio 5 (3rd line) to folio 15a. It also has got the text accompanied by Gujarāti translation in Devanagari characters. The work is divided intoschapters and was composed in Sam. 1822, caitras,
Thursday. Age.-- Sam. 1919. Author.- Pitāmbara. Begins.- fol. I', line 3.
अथ अनोपानमंजरीमाह ॥ यस्य ज्ञानमइ मूर्ती॥ सच्चीदानंदकारणी ॥ तत्पादपंकजं वंदे ॥ ग्रंथसंपूर्णहेतवे ॥१॥ धातुस्तथोपधातुश्च ॥ विषं स्थावरजंगमं ।।
तस्य विकारशांत्यथें ॥ वक्ष्योनुपानमंजरी ॥२॥ etc. Ends.- fol. IS
कर्म देशे अर्जनपुरे ॥ तत्र वासी सदा किल ।।
गुरु जीवाभिधानस्य ।। गच्छचांगमसंज्ञिकः॥४०॥ टी.॥ कछ देशने विषे आनापुरमध्ये तिहां वसनार निरंतर गुरु जीवाजी ने प्रसादे गछ आगम जाणवो ॥४०॥
तस्य पीतांबरो शिष्य तप्तादवदिक सदा ॥
देवगुरुप्रसादन ॥ विश्रामग्रंथकारकः ॥४१॥ . इति श्री अनुपानमंजर्या धातु उपधातू मारणंगानुपानप्रकरणं नाम पंचम समृदेशः ॥ ॥ लिखतं वैष्णव हरीचर्णदासेन स्त्र अर्थे मार्ग• कृष्ण बुधवासरे संवत् १९०१९ ना वर्षे मंगलं लेखकानां च ॥ पाठकानां च मंगलं ॥
मंगलं मंगलानां च ॥ भूमीभूपतिमंगलं ॥१॥ References.- (1) Mss.-A-Aufrecht's Catalogus Catalogorum :
i, 16.
(2) Printed Editions :- One work of this name is published with Telegu translation, based on that of P. Súryanārāyaṇa Rău, Madras, 1915.

Page #34

9.1
Vaidyaka
9.
अनुपानमञ्जरी
Anupānamañjari No.9
617.
1895-1902. Size.- 10} in. by 4} in. Extent.— 11 leaves ; 6-7 lines to a page ; 32 letters to a line. Description.--- Country paper; Devanagari characters; hand-writ
ing very good and neat ; double lines in red ink on borders. In the space between the lines, a Gujarāti translation of the work; the text is very corrupt. The text is the same as No. 8. The date of composition here may be interpreted
as 1824 or 1827 Sam. Age.- Sam. 1864. Author.- Pitāmbara. Begins.- fol. b
श्रीपार्श्वप्रशादलीष्यते ॥
यस्य ज्ञांनं मयी मुर्ति शचिदानंदकारिणी तत्पादपंकजं वंदे ग्रंथसंपुर्तिहेतवे ॥१॥ etc.
Same as in No. 8. Ends.- fol. Lib कुर्मदेशे अर्जुनपुरे etc.
Same as in No. 8. The date ot copying is given- संवत् १८६४ ना माघषद ११दने वार रवौ दने लपि कृत्वा पुज्यकुश्री ५ नेणसीजी तसिष्यकु अमरशी लपीकृत्वा (स्व आत्मा disfigured with chalk ) अर्थेणना टंकाराग्रामे
॥श्रीपार्श्वप्रशाद ॥ श्री श्री श्री References.-See No.8..
. [Vaidyaka]

Page #35

Vaidyaka
[10.
अमृतमञ्जरी
Amrtamañjari No. 10
210.
A. 1883-84. Size.-98 in. by 3} in. Extent.- 6 leaves ; 5-6 lines to a page ; 31-32 letters to a line. Description.- Country paper; Devanagari characters; hand-writ
ing good upto fol. 4', the rest is legible; paper old, worn out and musty ; folios 45 to 6 written in a different hand; folios have double black lines on the borders%3 contains 41 verses ; 40th verse numbered as soth by mistake ; 41st
verse bears no number. Age.- Bears Sam. 1816, Asadha-sukla 13, Ravih (Sunday). Author.- Kasinātha. Begins.- fol. 10
श्रीगणेशाय नमः॥ यो रावणं रणमुखे भुवनैकभारं हत्वा चकार जगतां परमोपकारं। यं ब्रह्मवाभिदधिरे परतोपि पारं
-नौमि मैथिलमुताहृदयैकहारं ॥१॥ नारीकेरफलेषु तंडुलमथ क्षीरं रसाले हितं जंबीरोत्थरसो घ (?) ते समुचिः सर्पिस्तु मोचाफले । गोधमेषु च कर्कटी हिततमा मांसात्यये कांजिकं
नारंगे गुकु(? )क्षणं च कथितं पिंडालुके कोद्रवः ॥२॥ Ends.— fol. 66
अत्राद्यपद्यद्वयजस्तू सर्घाण्याचि पद्यन्यनवद्यपद्या श्रीकाशिनाथः स्मृतये शिशूना मायवंचोभिर्विचितैरतानीत् ॥५०॥ तत्तन्महाजीर्णविषापनेत्री जीयाच्चिरायामृतमंजरीयं सत्पद्यदानंदमपीव संस्तो घुणाद्रवनामधारयंतु ॥

Page #36

II.)
Vaidyaka
Colophon at the endstristaren: fatigaivi AM
समाप्ताम् ॥ आषाढ शुक्ल त्रयो रविः सं. १८१६. References.- ( 1 ) Mss.-A-Aufrecht's Catalogus Catalogorum :
i, 28b (our ms ) ; ii, 6'. See under HFGAA iii, 24.
B-Descriptive Catalogues : - See Mss. Nos. 1374 and 1375 of the Bikaner Catalogue by Mitra.
अमृतसागर
Amrtasāgara
No. 11
450.
1895-98. Size.— 13} in. by 61 in. Extent.— 118 leaves ; 14 lines to a page ; 48 letters to a line. Description.- Country paper ; Devanāgari characters ; hand-writing
very good; except for a few leaves, the rest have two rows of two lines and one line in red ink on each border ; benedictory phrases, topic-headings, topic-endings and colophons are tinged with red pigment. Foll. 87-100 missing ; fol. 865 has only 14 lines. The work is written in Hindi by Savāi Mahārāja Pratāpasiṁha (perhaps by some one at his behest ) of Jaipur, son of Madhava Simha and grandson of Isvari Simha. The latter is accredited in this book with composing a work on ateriat. Pratāpasimha flourished in the latter half of the 18th century. The work is divided into 25. chapters and deals with almost all the aspects of medicine.
Age.- Appears to be old. Author.- Mahārāja Pratāpasimha of Jaipur. Begins.-- fol. 16
Il SUPTSTUTZITT FA: 11 TA ITT: ॥श्रीधन्वंतरये नमः । श्रीगुरुवे नमः ।।

Page #37

Vaidyaka
[II.
अथ श्रीमन्महाराजाधीराज माहाराजराज्येंद्र श्रीसवाइ परताप सिंघजी विचार करि मनुष्या का रोगां का दूरि करवा वास्तै परमकरुणा करि कै चरक सुश्रुत माग्भट भावप्रकाश आचार्यानै आदि लेकरिक वैद्यक का सर्व ग्रंथा को बिचारि सार काहि अतिसंक्षेपतै सर्वरोगां को निदान पूर्व करि अमृतसागर नाम ग्रंथ करयो तीकी बचन का करिके औषध्यां का
अनेकप्रकार का अजमाया जतन विचार पूर्व करिष्यते etc. Ends.- fol. 132
दुषसै अजीरणसे दस यांस भी गलानि होय अवलथ की उछाह नहि होय तीनै आलस कहिजे तीनै आदि ले रजाण लिज्यो और भी बुधिवान ।
इति सरीर नाम ई मनुष्य का सरीरमै ज्यो कछु छै सो संक्षेप से सरव निरुपण कर्णे सो संपूर्ण ।। इति श्रीमनमहाराजाधीराजराजेंद्र श्रीसवाइ परतापसिंघजी देव विरचिते अमृतसागरनाम ग्रंथे रितु वरणन मास रीतु वरषादीर दिन चजा रात्रचरजा सारी अंगा संयुक्त वरणनं नाम पंचविंशतिः मस्तरंग ॥२५॥ समाप्तोयं ग्रंथ ॥
अर्कप्रकाश
Arkaprakāśa
883. No. 12
1887-91. Size.— (i) 976 in by 44 in. __, (ii) no in. by 3d in. Extent.-- 52 leaves; (i) 13, ( ii ) 8 lines to a page ; (i) 32 (ii) 49
letters to a line. Description.- Country paper ; Devanāgari characters ; hand-writing
of (i) is legible, of (ii) good. I have divided the Ms. into 2 parts, (i) extending upto folio 78 and which seems to have been added afterwards to the main Ms., the first 10 folios of which are lost; (ii) the main part of the Ms. foll. 11-55. On fol. r* the list of contents is given. It consists of 10 šatakas (or centuries) and has thus 1000 verses. On fol. s', the state or charm full of figures and letters is given. The name of the Scribe is TET and the place of writing is कोटा.

Page #38

12.1
Vaid yaka
13
Age.- Bears Sam. 1857; Mrragasara ( = Margasirsa) - Krsna 9,
Candravāsara. Author.- Rāvaņa, the Lord of Lankā. Begins-- fol. 16
॥ श्रीगणेशाय नमः ॥
औषधीपतिनेत्राय पशिनीपतिमूर्तये॥ कालकालाय नीलाय पार्वतीपतये नमः ॥१॥ गर्भभारपरिक्लिन्ना कन्या मंदोदरी शुभा॥
रावणं परिपप्रच्छ पूजाते तुष्टमानसं ॥२॥ मंदोदर्युवाच ॥
स्वामिन दैत्यसराध्यक्ष चतुर्वेदविशारद ॥ सदा शिवादाप्तकाम भुवनत्रयपालक ॥३॥ इदं शुक्रं ममोघं ते यद्यारभ्योदरे स्थितं ॥
तदारभ्य न शक्षोमि कर्तुं चंक्रमणं मनाक् ॥४॥ Ends--- fol 540
एवमुक्त्वा तु भैषज्यरहस्यं स दशा( fol. 55 )ननः। सायं संध्याविधि कर्तुं उछितो मंदिरं ययौ ॥१०००.
इति लंकानाथरावणकृतेऽर्कप्रकाशे धातुशुद्धिशतकं दमं समाप्तः । संवत् १८५७ वर्षे मिति सृरगसरमासे कृष्णपक्षे तिथो ९ चंद्रवासरे इदं पुस्तकं लिखितं ब्राह्ममण चुत्रभुज ग्रामकोटामध्ये लिखीत्वा शुभं भतु कल्याणमस्तु । श्री श्री श्री श्री लिखाइतम् पचोलीरामकृष्णजी ज्ञाती दधि च शुभं
भवतुः॥ References. - Mss.-- Ar-Aufrecht's Catalogus Catalogorum :- i,
30%; ii, 6*; iii, 7'. Printed Edition :-with a Telegu commentary “Vidyotha' by Pandit D. Gopalacharlu; Madras, 1914 (Ayurvedāśrama Series).

Page #39

Vaidyaka
[13.
अर्कप्रकाश
Arkaprakāśa No.13
85.
... 1901-15. Size.- 12 in. by 4 in. Extent.-- 30 leaves ; 11 lines to a page ; 45-46 letters to a line. Description.- Country paper; Devanāgari characters; hand-writ
ing good and clean ; names of speakers as well as the colophons at the end of each chapter tinged with tint; paper is old and musty and at places touched by worms. It is complete and almost correct. The name of the owner of Ms. is दिनकरज्योतिष: name of scribe is नारायण धुंडीराज केळकर.
It has got a charm-table on fol. 4. Age.- Bears Śaka 1735 ( = 1869 A. D.); Vaišākha-śuddha 2 ;
Ravivāra. Author.-- (Rāvaņa ), the Lord of Lankā. Begins.- folio 10
श्रीमन्महागणपतये नमः॥
औषधीपतिनेत्राय पद्मिनीपतिमूर्तये ॥ कालकालाय नीलाय पार्वतीपतये नमः ॥१। etc.
Same as in No. 12. Ends.- fol. 30°
एवमुक्त्वा तु भैषजरहस्यं स दशाननः । सायं संध्याविधि कर्तुमुत्थितो मंदिरे ययौ ॥१०॥ इति लंकनाथकृतार्कप्रकाशे शुद्धिशतकं दशमं समाप्तं ॥ग्रंथ ॥१०००॥
शके १७३५ श्रीमुखनामसंवत्सरे वैशाखशुद्ध २ रविवासरे समाप्त पुस्तकं । इति श्रीमल्लकानाथकृतं अर्कप्रकाशं समाप्त ॥ इदं ज्योतिषोपनामक
दिनकरस्येदं पुस्तकं ।. केळकरोपनामधुंडीराजात्मजनारायणेन लिखितं ॥ References.- See No. I2.

Page #40

14.
Vaidvaka
IS
अश्वचिकित्सा
Aśvacikitsā
No. 14
1035. 1886-92.
Size.- I48 in. by sim.in. Extent.- so leaves ; 11 lines to a page ; 49 letters to a line. Description.- Country paper ; Devanāgarī characters; hand-writing
legible ; two black lines on each border, benedictory phrase and topic-endings upto fol. sa are tinged with red pigment'; paper is old and musty. The work deals with the treatment of horses. It contains 68 chapters and 1800 verses. In his THTEYTT which is reproduced below, the author gives a list of contents in the work. This work is
different from नकल' Ms. No. 15. Age.- Sam. 1878. Author.-- Jayadatta. Begins.-- fol. rb
श्रीगणेशाय नमः॥ प्रणम्य शंकरं भक्त्या शंकरं सर्वदेहिनां शिवाय जगतो जातां शिवां चापि विशेषतः१ मुखावबोधशब्दार्थ ग्रंथं विस्तरवजितं । लक्षणं बाजिदेहस्थं संक्षेपेन यथाक्रम २ चिकित्सां च समासेन सिौषधिसमन्वितं । मुनिप्रोक्तानि शास्त्राणि सम्यगालोच्य वाजिनां ३ श्रीमद्विजयदत्तस्य पुत्रेण क्रियतेधुना। श्रीमता जयदत्तेन वाहानां हितमिच्छता ४ . अध्यायानां यथायोगां षष्ट्यष्टाधिकसंख्यया। श्लोकानां च सहस्रेण शताष्टकयुतेन च ॥ प्रदेश लक्षणं चैव जीवितं च वयस्तथा। दशाविभागं क्षेत्रं च देशज्ञानं च वाहनं । ६। वंध्याक्रमं प्रसूतायाः शिशोश्व परिपालनं । द्रव्यमात्राविधिं चैव निघंटं पोषणक्रम ।।

Page #41

Vaidyaka
[14.
विधि क्षाराग्निशस्त्राणां शिरावेधविधि तथा । निरूहे च विधि सम्यग्विधि चैवानुवासने । ८। नस्थ स्वेदे विधिं चैव स्नेहपाने विधि क्रमात् । तैलपाकविधानं च तपाकविधि तथा । ९॥ श्रांतोपचारं वाहानां तथारिष्टत्रयं पुनः। मृगरोगचिकित्सां च चिह्नपूर्व समासतः।१०। बातादीनां च दोषाणां कोपाहेतुतयैव च । निदानं चैव चिन्हं च रोगाणां च चिकित्सितं । ११ । साध्यासाध्यविवेकं च कृच्छ्रसाध्ये च निश्वयं । प्रकृतिं चतुरंगानां कथयाम्यनुपूर्वशः । १२ । रसोनादीन स्तथा कल्पान मुनिभिः पूर्वनोदिताम् । १३ ।
इत्युद्देशाध्यायः Ends.- fol. 49
हरीतक्यामयाकल्पः प्रावृद्रकाले विशेषतः।
तेनाब नो विनिर्दिष्टः पुनरुक्तशंकरः ।। इति श्री न्म सा द ज द क श्वा । शा षष्ठितमोध्यायः ६८ समाप्तश्चायं ग्रंथः
याधवर्णविपर्यास तावदारोग्यमिच्छति अन्यथा रक्तमाछं च पैत्तिकं । कालिकानिलं चैव श्लेष्मपांडु पिछिलं। कपोतकं कर्षविज्ञेयं पित्तं शिरोगतं चैव सर्व । दोषं विजानीयात् । शोनितं सांनिपातिकं । एवं विरक विशुद्धांगं कृत्वा यत्नेन वाजिनाना । दद्यानोस्त्रसंयुक्ता स ( fol. 50 ) तैला च हरीतकी ॥ नित्यं त्रिससकं यावत् । पलपंच
प्रमाणता ॥ शुभमस्तु ।। संवत् १८७८. References.-(D) Mss.-A-Aufrecht's Catalogus Catalogorum :i, 34.
(2) Printed Editions :- Bibliotheca Indica, Vol. ro8, Calcutta 1848.

Page #42

15.]
·
Vidayaka
17
अश्वचिकित्सा
Ašvacikitsa
No. 15
351.
1879-80. Size.- 9. in. by 4.1 in. Extent.— 27 leaves ; 8-9 lines to a page ; 32-41 letters to a line. Description.- Country paper; Devanagari characters; hand-writing
irregular but legible, paper is old, musty and worn out, fol. I is wanting. This work deals with the diseases and treatment of horses. It is ascribed to Nakula. It has 18 chapters :
(I) प्रश्नाध्याय ends on fol. 203 (2) जात्यधिकार ends on fol. 4%3 (3) वर्णनाध्याय ends on fol. 503 (4) आवाध्याय ends on fol. 6°; (5) दंतोद्भेदाध्याय ends on fol. 7%; (6) अश्वलक्षणाध्याय ends on fol. 84;(7) वेगवर्णनाध्याय ends on fol. 9%3 (8) वाहनाध्याय ends on fol. 13"; (9) धातुपरीक्षाध्याय ends on fol. 166; (10) TTTATTETIT ends on fol. 17o; () षड्ऋतुचर्याध्याय ends on fol. 20*3; (12) नस्याध्याय ends on fol. 216; ( 13 ) fogTETTU ends on fol. 236: (14) TATETTU ends on fol. 24 (15) क्वाथाध्याय ends on fol. 254; (16) विषयोगाध्याय ends on fol. 264; (17) अश्वपालविधि ends on fol. 26°; (18)
अश्वरोगितनामाध्याय ends. on fol. 284. Age.-Sam. 1726. Author.- Nakula. Begins.- fol. 24
ऋषिमबृवन् ॥ दीना दुःखश्रमोपेता रुधिरेण परिप्लुता ॥९॥ भगवन् कि निमित्तेन पक्षछेदकस्त्वयाकृतः॥ अपराधविहिनानां यदिच्छं संति सज्जनाः ॥१०॥ तस्मादिति भयं त्यक्त्वा सर्वेषामिह वाजिनां ॥
यथा स्यात्सर्वथा सौख्यं पुष्टिश्च मुनिसत्तमा ॥ ११॥ etc. Ends.- fol. 28
मुहुर्मुहुर्सत्रशकृत्करोति यो विग तायड्यमानोप्यनुलोमयायी ॥
अर्काय भीतो शुविलोचनश्च शिवं न भर्नुस्तुरगो न दयेत् ॥१४॥ 3 [Vaidyaka]

Page #43

Vaidyaka
[us.
इति नकुलकते अश्वचिकित्सिते अश्वेरोगितनामाध्यायोष्टादशः . स्माप्तः ॥ संवत् १७२६ वरषे मार्गशीर्षमासे शुद्धपक्षे एकादश्यां भौमवासरेण लिखितमिदं ग्रंथं ॥श्री॥ अयेह श्रीश्रुर्यपुर (Surat?) वास्तव्यभार्गवज्ञातिय भटश्रीहरिसूतसेवक भगवानेन लिखितमीदं पुस्तकं ॥ श्रुभं भवतु कल्याणमस्तु ॥ जयोस्तु । याहसं पुस्तकं दृष्ट्वा तादृशं लिखितं मया ॥ यदि श्रुधमश्रुधं था मम दोषो न दीयते ॥१॥ भग्नदृष्टिकटीग्रीवा बद्धमुष्टिरधोमुखं । कष्टेन लिखीतं ग्रंथं यत्नेन परिपालयेत् ॥२॥ तैलाद्रक्षेत् जलात् रक्षत् रक्षेत् अथलबंधनात् । मुर्खहस्तगतात् रक्षे एवं वदति पुस्तकाः ॥३॥ श्लोकसंख्या
सर्वथैने ४६४ ॥ श्रीराम ॥ References.- (1) Mss.-A-Aufrecht's Catalogus Catalogorum :
i, 34° ; ii, 7°; iii, 8. ____B-Descriptive Catalogues :- I. O. Cat. No. 2764, 6260. Burnell's Cat. p. 75a ( by Śālihotra ).
(2) Printed Fditions :- Published in the appendix of the अश्वचिकित्सा of जयदत्त. Bibliotheca Indica, Vol. 108, Calcutta, 1848.
अष्टादशसंस्कार
Astādaśasarnskāra (रसहृदयं सटीक)
( Rasahrdaya with comm.) No.16
284.
Vis. I. Size.-13 in. by 41 in. Extent. — 53 leaves ; 9 lines to a page ; 47 letters to a line. Description.-- Country paper; Devanagari characters; hand-writing
beautiful and neat; borders are decorated with double lines in red ink on both sides. It is a mistake to call this work अष्टादशसंस्कार. Its real name is रसहृदय. The work is 'a treatise, in Arvå verses, on certain Tantric practices by
means of mineral drugs (especially mercury); composed, for Madana, lord of Kirata, by Bhiksu Govinda ; with commentary (fika) by Caturbhuja Mišra son of Mišra Mahesa, of the Kurala-vamsa'. I.O. Cat. Ms. 2617, p. 912. For

Page #44

17.]
Vaidyaka
fuller information, see I. O. Cat. p. 912. Dr. J. Taylor puts this work under Tantra' which is a mistake. The work deals with the 18 samskaras of mercury and other minerals. It belongs to 'Vaidyaka'. Fol. 53a contains a
list of conten's. Age.- Appears to be a modern copy. Author.- ( Text) Govindabhiksu; (Comm.) Caturbhuja Misra. Begins.-- fol. 16
श्रीगणेशाय नमः ॥ अष्टादशसंस्काराः॥ स्वेदन १ मर्दन २ मूछों ३ स्थापन ४ पातन ५ निरोध ६ नियमा ७ श्व ।। दीपन ८ गगनग्रास ९ प्रमाण १० मथ चारणविधान ११ च ॥१॥ गर्भदृति १२ बाह्यदृति १३ जारण १४ रसराजसारणं १५ चैव ॥
क्रामण १६ वेधौ १७ भक्षण १८ मष्टादशमिति ससे कर्म ॥२॥ etc. End.- fol. 526
कर्ता स्वनाममहत्त्वं सूचयन्नाह ॥ तस्मात् किरातनृपतेर्बहुमानमवाप्य रसकर्मरतः। रसहृदयाख्यं तंत्र विरचितवान् भिक्षुगोविंदः ॥ ८१॥
इति श्रीमत्कुरलवंशपयोधिसुधाकरमिश्रमहेशात्मजविरचितायां खं
डेलवालान्वयरसहृदटीकायां रसप्रशंसात्मको एकोनविंशावबोधः ॥ श्री ॥ References.- ( 1 ) Mss.-A-Aufrecht's Catalogus Catalogorum :--
i, 49743; ii, 116".
B-Descriptive Catalogues :- I. O. Catalogue, Ms. No. 2617, p. 912. B. B. R. A.S. Catalogue, No. 192.
(2) Printed Editions :— Edited by Trimbak Gurunāth Kale and Jādavji Tricumji Acharya ; Bombay, 1911 (Ayurvediya-grantha-mala, no. i).
आनन्दमाला सटीका
Anandamālā with comm. No. 17
922.
1891-95. Size. - 12 in. by 41 in. Extent.-- 75 leaves ; 7-15 lines to a page ; 30-49 letters to a line.

Page #45

20
Vaidyaka
[17.
Description.- Country paper; Devanāgari characters; several hand
writings; the handwriting is bold in the beginning with 7 lines on a page, but it grows smaller from fol. 4r onwards till towards the end it has 15 lines on a page with 49 letters in a line. The work chiefly deals with different rasas but takes into consideration other medicines also. On fol. 8a we find diagrams of 4 different types of utensils used in preparing the rasas. Sanskrit text is followed by Hindi Translation. The name of the author is rarorat in the beginning, but the last colophon on fol. 74a gives the name of नृसिंहभारती. The work ends there. On fol. 74° we find medicine for वन(ण)प्रयसंग्रहनी(णी) in Hindi. On fol. 75, we find a record of the sale of the Ms. for 14 Rupees. The date of the sale is curiously 3 years earlier than the copying of the book. Paper is old and musty. There are four lines in black ink on both the borders. Fol. 56 is missing.
Age.- Sam. 1717. Author.- Anandabharati or Nrsimhabhārati. Begins. fol. 1b
श्रीगणेशाय नमः॥ श्रीआनंदभारतीविरचिते आनंदमाला रसाधिकारलिषिते सत्तिरमहा यो जक्ष्मानिलकुष्टदोषसमनः श्लेष्मापहो मुक्षितः पंचत्वं च गतो ददति नियतं राज्यं चिरंजीवितः बद्ध खे गमनं कराति सततं विधाधरत्वं जथा सोयं पातु जुगे जुगे युगपतिः श्रीसूतरायो प्रभुः॥१॥ पारद सर्वरोगानां येता पुष्टि कर स्मृतः
मुज्ञेन सधित कुत्सिंसिद्धं देहलोहयो ॥२॥ etc. Ends.- fol.740
सीतलान्यनुपानानि प्रभातं मैथुनं तिज्येत्
त्रिदिनं रक्तमोक्षार्थी स्नानं त्रोधं श्रमं तथा॥ . इति श्रीपरमहंसपरिव्राजकाचार्य श्रीनृसिंहभारती आनंदमालविरचितयां ॥ आनंदमाला रक्तमोक्षाधिकारसमाप्तं ॥ शुभं भवतु ॥ संवत् १०१७ शके १५८२ वषे आश्वनि शुक्लपक्ष ७ आदित्यवारे.

Page #46

18. ]
:"
Vaidyaka
21
-fol. 75a
संवत् १७१४ वर्षे फाल्गुणमासे शुक्ले पक्षे तिथौ पूणिमायां चंद्रवासरे पूर्वाफाल्गुनी नक्षत्रे गंडयोगे । स्वस्ति श्रीसर्वब्राह्मणकर्मपरायश्रीनृसिंहपादपूजा तत्पर सकलब्राह्मणमणि श्रीलक्ष्मीदास तत्पुत्र निषिलद्विजीयावाररतनयोल्लसद्वाह्मणप्रभादीप्तदशाशामंडल मंडित कीर्तिकृत शिरोरुहानिवारितधर्मातप स्वच्छता विराजमानः । श्रीमदशेषभूपतिकविकुशल निकागणचरणपूजितः । सकलांगलक्ष्मीवासवासितभुवनभूतधनत्वकीर्त्तिः । श्रीजसराजः तत्पुत्रः सकल कुमंडल खंडनखंडितविकीर्त्तिकीर्त्तिशुभ्रद्योतितदिग्मंडलः । सवीपधर्ममार्तंडवाचस्पतिः श्रीरामदत्तः तत्पुत्रेण गीर्वावाणी विनोदानोदानंदितमानसतिरस्कृतजायता प्राको सिवुद्धबुद्धीयगुणनिकरेण । - ( erased) भूदानात्तधर्मपरिधर्मितभुवना शेषनैरंतर्योद्भूतज्ञानातिशयां दालिना । निषिल किल्विषविनाशयोतित सोभाचंद्रेण । श्रीसोभाचंदेन एषा पुस्तिका ब्राह्मण दीपचंद तस्यात्मज चोषा तत्पुत्र परमभागवत देवऋषि तस्यात्मजाय शिवदत्ताय पंडितपंडितीपंडिताय संपंडित्यपांडित्ययोतनाय पंडित्येव दत्ता चतुर्दशरजतैर्हृत्वा तेनास्य । भूमंडल संतत्यभिवासोस्तु । चिरं नंदतु नारायणपरायणो नारायणेन नारायणः ॥ श्री ॥
आयुर्वेद
References.- ( 1 ) Mss. - A - Aufrecht's Catalogus Catalogorum :i, 484 ; ii, 9b and 1894 ; iii, 114.
B-Descriptive Catalogus : - Catalogue of Ulwar Mss. mentions one आनन्दमालिका ( 1629, Extr. 415 ) by आनन्दभारती which seems to be different from our work.
Ayurveda
618. 1895-1902.
No.18
Size.— 83 in. by 44 in.
Extent.— 216 leaves; 8 lines to a page ; 20 letters to a line. Description.— Country paper; Devanāgarī characters; hand-writing bold and legible; double lines in black ink on both the borders; topic headings, topic endings and colophons tinged with red pigment. It is incomplete, has neither

Page #47

Vaidyaka
[18.
beginning nor end; begins with fol. 10 and ends with fol. 235. Following folios are missing :-13, 14 170-75, 205 and 206. Paper is old, worn out, musty and wormeaten. The work deals with almost all the aspects of the science of medicine. In its colophons it is called an उपवेद and a váştia written by Veda Vyäsa. For example, we read on fol. Is :-- इति वेदव्यासकृतौ धर्मशास्त्रे उपवेदखंडे आयुर्वेदे
दोषादिकज्ञानाध्यायः ॥ Age.--Appears to be old. Author.-- Veda Vyāsa. Begins.-fol. Io
रसासृङमांसदोस्थिमजाशुक्राणि धातवः॥ वातपित्तकफा दोषा विणसूत्राद्या मला स्मृता अल्पमध्योत्कटत्वेन दुष्टा दोषास्तथा जयेत् ॥ अधोमध्योर्धसंस्थाना हृन्नाभ्योर्व्यापिनोपि ते ।। अन्त्यमध्योदिगास्ते च वयोभुक्तदिवानिशं ॥
तैः कूरमृदुमध्या स्युः कोष्टमध्यश्च तैः समः॥ etc. Ends.-- fol. 2350
सूरणं सैंधवं व्योषरसेंदं हंति शीत्यता ॥ विष्टंभ मलमूत्र वा त्रिफलोदकपानतः ॥ रक्तसूत्रप्रमेहादि कुमारीत्रिफलैः सह ।। कषायपलवैपक्कं वालबिल्वस
Ayurvedaprakāśa
आयुर्वेदप्रकाश
or अर्कप्रकाश
Or
Arkaprakāśa
No. 19
531.
1892-95. Size.-13T in. by Sd in. Extent.-- 89 leaves ; 9-10 lines to a page ; 42-48 letters to a line. Description.-- Country paper ; Devanāgari characters; hand-writ
ing good in parts, sometimes very irreguler and bad ; the

Page #48

19.]
Vaidyaka
Ms. consists of two parts I Cargarety and II dealing उपरसs. The first part has different hand-writings. Folio 23b and a half of 23°are blank. It extends from fol. I to 44. The colophon on folios 44* and 44° is- इति श्री सौराष्ट्रीदेशोभ्दवे सारस्वतकुलावतंस उपाध्यायमाधवः विरचितायुर्वेदप्रकाशे सूतसाधनाध्यायः समाप्तः । Then begins- अथोपरसाः॥ गधो १ हिंगुलगंधोतालकशिला स्रोतोजनटंकण राजावर्तकंचुवको स्फुटिकयाशंखः खटी गौरिक काशीसंरसकं कपर्दी सिकता वोलाश्च कंकुष्टकं सौराष्ट्री च मतामी उपरसा सूतस्य किंचिद्गुणः ॥१॥ तुल्या स्यु यदि ते विशोध्य विधिना संसाधिता सेवितास्ततद्रोगहरा गुणेन संहिते योगैश्विरायुप्रदाः ॥ अथादौ गंधकौत्यतिप्रकारं शोधनस्य च । नामलक्षणसंयुक्तान् वक्तुमर्हसि शंकर | After this there is an extra leaf on the a side of which is अर्कप्रकास पत्र ४४, संख्या १३२० संपूर्ण २१२०. On the b side of this leaf which bears number 29, there is मतान्तर of सूर्येतापीलोहभस्म, which is found in the second part, fol. 296. Now follows the second part ( folios I-44) beginning with इश्वर उवाच स्वेतदीपे पुरा देवी क्षीरे क्षीरपयोनिधौ क्रीडत्याः सखिभिः सार्द्ध प्रभवत्प्रमृतं रजःप्रसृतं बहुलं तत्र तद्रजोतीव श्रुणि सुगंध सुमनोहरं क्षीरार्णवे तु स्नातायाः दुकूलं
रजसान्वितं धोतं यत्सखिभिस्तत्र तजातं गंधकं रजः ॥ Age.-- Bears-गिरिनगवसुचंद्रे वत्सरे शुक्लपक्ष प्रतिपदि गुरुवारे लेखितं पौष्यमासे।
भवतु भवजनानां व्याधितानां सुखायासकृतिरसयुक्तग्रंथभानुप्रकाशः ॥१
संवत् १८९७ शुक्लपक्षे प्रतिपादतिथौ गुरुवाशरे पौष्यमासे श्री श्री श्री. Author.-- Madhava Upadhyāya. Begins.- part I. fol. 10 .
श्रीगणेशाय न्मः ॥ अर्कप्रकाशकासारविमर्शावुजनीमयं । सच्चिदानंदविभवं शिवयोर्वपुराश्रयेत् ॥१॥ देवेंद्रमौलिमंदारपुष्परागकणारुणाः। विघ्नं हरतु हेरेंचरणांवुजरणवः ॥२॥ अधुना रसराजस्य संस्कारान् संप्रचक्ष्महे ।
नानातंत्राणि संदृश्य भिषजां सिद्धिहेतवे ॥३॥ etc. - Ends.- II Part. fol. 44b
फलानि चंद्रवारुण्याश्चतुर्भागमिता अमी। एकत्र मईयेच्चूर्ण इंद्रवारुणिकारसैः॥

Page #49

Vaidyaka
[ 19.
माषोन्मितां बटी कृत्वा दद्यात्सर्वज्वरे बुधः।
छिन्ना रसानुपानेन ज्वरनी गुटिका मता॥ इति आयुर्वेदप्रकाशे श्रीमदुपाध्याय सारस्वतकुलावतंसकाशीनिवासि
माधवविरतिताध्यायः समाप्तः। शुभं भवतु कन्यानमस्तु श्री श्री References :-( 1 ) Mss.--- A-Aufrecht's Catalogus Catalogorum :--
i, 52*; ii, Iok. B-Descriptive Catalogues :- I. O. Catalogue, Mss. Nos. 2696 and 2697. ( 2 ) Prinded Editions :-- Edited by Jādavji Tricumji Ach arya, Bombay, 1913, (in Ayurvediya-grantha-mālā ).
आयुर्वेदप्रकाश
Ayurvedaprakāśa No. 20
364.
1882-83. Size.- 91 in. by 43 in. Extent.- 87 leaves ; II lines to a page; 36 letters to a line. Description.-- Country paper ; Devanāgari characters; hand-writ
ing good ; double lines in red ink on both the borders; verse numbers, topic-headings, topic-endings and colophons tinged with red pigment. Paper is old, worn out and worm-eaten. A few folios in the beginning very
much damaged by worms. It is incomplete. Age.-Appears to be old. Author.-Madhava Upadhyaya. Begins.-fol. I
First line श्रीगणाधिपतये नमः ॥ अथ...शकासार...मोवु.....वयोर्वSecond line पुराश्रये ॥१॥ देवेंद्र... 'लेमदार...करारुणा । विघ्नं हरंतु... ब चरणांबुजर......धुना रस
etc. same as in No. 19.

Page #50

2.]
Vaidyaka
भ
Ends.-fol. 87
__ अथ लवणभेदीसुधानिधिः॥... -
पिष्टं पांडपटुप्रगाढममलं बज्बु ना चैकशः .. -
सतं धातयतं खटीकवलितं तं संपुटे रोधयेत् ॥
अंतस्थं लवणस्य तस्य च तले प्रज्वाल्य वन्हि जठाछु_References.- See No. 19.
आयुर्वेदमहादाध
Āyurvedama bodadbi No. 21
- 1039.
1886-92. Size.- 10 in. 4hd in. Extent.— 28 leaves ; 13 lines to a page; 46-47 letters to a line. Description.- Country paper; Devanagari characters ; hand-writ
ing beautiful ; almost correct; on borders two rows of ... double red lines; the list of contents is;-(1) तत्रादौ सकल
प्रगुणप्राधान्याद्वारिगुणाः कथ्यते fol. I. Colophon on fol. 4. इत्यायुर्वेदं शास्त्रे महोदधौ सुखेणकृते पानीयगुणाः । (2) अथ जलाधिवासः folio 4. Colophon on fol. 4. इत्यायुर्वेदमहोदधौ मुखेणकृते जलाधिवासस्य विधिः । (3) इदानी क्षीरगुणाः कथ्यते, fol. 4. Colophon on fol. 6. इत्यायुर्वेदमहोदधौ. श्रीसुखणकृते क्षीरवर्गो द्वितीयः । (4) अथ दधिगुणाः , fol. 6. Colophon on fol. 7* इत्यायुर्वेदमहोदधौ सुखेणकृते दधिवर्गः। (5) इदानीं मस्तुगुणाः कथ्यंते fol. 7'. Colophon on 72. इति मस्तुवर्गः। .(6) अथ तक्रगुणाः कथ्यतें, fol.-70. Colophon on fol. 89, इत्यायुर्वेदमहोदधौ सुषेणकृते तक्रवर्गः। (7) अतः परं नवनीतगुणाः कथ्यते fol. 8. Colophon on fol: 8 इति श्री आयुर्वेदमहोदधौ श्रीसुखेण कृते नवनीतवर्गः रमाप्तः ।, (8.) अथ घृतगुणाः fol. 8. Colophon on fol. 9' इत्यायुर्वेदमहोदधौ घृतवर्गः । (9) अथ तैलगुणाः, fol. 9". Colophon on tol. I0 इति तैलवर्गः । (10) अथ मधुगुणाः fol. I0. Colophon on-fol. I0* इति मधुवर्गः। (II) अथेक्षगुणा: कथ्यते fol. I0R, Colophon on fol. II इत्यायुर्वेदमहोदधौ इक्षुवर्गः । (12) अथ मद्यवर्ग fol. II. Colophon on fol. 11' इति मद्यवर्गः (13) Colophon on fol. IIP, इत्याधुर्वेदमहोदधौ
कांजिकवर्गः1 (14) अथ मूत्रवर्ग: fot: I -Colophon on fol. 124 4 [ Vaidyaka

Page #51

Vaidyaka
[..
इत्यायुर्वेदमहोदधौ मूत्रवर्गः। (15) अथ धान्यगुणाः कथ्यते, fol 12. Colophon on fol. 12 इत्याधुवेदमहोदधौ यावधान्यवर्गः। ( 16 ) अथ शांबिधान्यगणा कथते:, fol. 12. Colophon on fol. 136 इत्यायुर्वेदमहोदधौ सखणकृते शिबीधान्यवर्गः। (17) Colophon on fol. 14* इत्यायुर्वेदमहोदधौ श्रीसुखेणकृते धान्यवर्गः। ( 18 ) अत पर पक्कासगुणाः कथ्यतेः fol. 14 : Colophon on fol. IS" इत्यायुर्वेदमहोदधौ मुखेणकृते कृतानवर्गः। (19) अतः परं फलगुणाः कथ्यते:, fol. 15. Colophon on fol. 17° इतिफलवर्गः समाप्ताः । (20) अथ शाकान्युपदेक्ष्यामः fol. 17'. Colophon on fol. 19' इत्यायुर्वेदमहोदधौ श्रीसुषेणकते फलशाकादिवर्गः। (21) इदानीं शिखरीणि कथ्यते, fol. 19". Colophon on fol. 20'. इत्यायुर्वेदमहोदधौ सुखेणकृते शिखरिणीवर्गः। (22) हिंगूषणाजिमहौषधानि, fol. 20'. Colophon on fol. 21 इत्यायुर्वेदमहोदधौ सुखेणकृते व्यंजनवर्गः । (23) अथेदानी मांसोपकल्पनाकल्पमा कथ्यते, fol. 21'. Colophon on fol. 22% इत्यायुर्वेदमहोदधौ सुखेणकृते मांसवर्गः। ( 24 ) अथ व्यायामोद्वर्तनाभ्यंगगुणा कथ्यते, fol. 22*. Colophon an fol. 23* इत्यायुर्वेदमहोदधौ सुखेणकृते मर्दनाभ्यंगनीरगुणाः । (25) अथेदानी भोजनविधिः कथ्यते, fol. 234. Colophon on fol. 25 इत्यायुर्वेदम (fol. 25°) होदधौ भोजमवर्गः। (26) तांघुलगुणाः कथ्यते, fol. 25 (27) इति पूनगुणाः , fol. 264. (28) Colophon on fol. 26 इत्यायुर्वेदमहोदयौ सुखणकृते अनुलेपनवर्गः। (29) अतः परंवखगुणाः कथ्यते, fol. 266. Colophon on fol. 27. इति वस्त्राधिकार (30) Colophon on fol. 27°. इत्यायुर्वेदमहोदधौ सुखेणकृते
मुखवासाधिकारसमाप्ताः । (31) Colophon on fol. 28*. इत्यायुर्वेद' महोदधौ सुपेणकते धूपवर्गः। (32) अथ बाजीकरणविधि, fol. 284. ___Colophon on fol. 3
on fol. 28°. इत्यायुर्वेदमहोदधौ श्रीसुक्षणपंडितविरचिते वाजिकरणविधिः समाप्ताः। Age.-- Bears Sarn. 1878, Asādha-vada 10, Ćukravāsara.
Author-Susenaa Begins.--fol.pl
डों नमः परमात्मने ॥ माया धन्वंतरि.देचं मणाध्यक्ष दिवौकसां। अन्नपानविधि वक्ष्ये समस्तमुनिसंमतं ॥१॥ श्रेष्टा शालाक्यतंत्रे कफपवनहरा दीपनी पाचनी या शूलोकावर्तगुल्मज्वरपद्गुक्तान कुदपांडुप्रमेहान् ।

Page #52

22.
कासश्वासातिसाराश्मरिजठररुजो नाशयत्याशु राजन
सेयं पायादपापात्सकलसुखकरी सर्वदा धारु पश्या २ ॥ etc.
Ends. fol. 28b
Vaidvaka
पुत्राव जमवते वीराण नरसिंहपराक्रमात् ।
नारसिंह इति स्वात चूर्ण रोगनजापहः ॥ ३५ ॥ नारसिंह चूर्ण ॥
इत्यायुर्वेदमहोदधौ श्रीसुखेणपंडितविरचिते धानिकरणविधिः समाप्ताः समाप्तश्वायं सुषेणनामप्रबंधः ॥ संवत् १८७८ मा आसाहवद १० तिथौ शुक्रवासरे लिपि कृत्वाः पूज्यजी श्री १०८ श्री श्रीरूपमीर्यदजी पुण्यमी श्री १०८ श्रीचंदजी तर शिष्पलिषतं वीस्वंदनगररीयां मध्ये
आयुर्वेदमहोदधि
No. 22
References.— ( 1 ) Mss. – A-Aufrecht's Catalogus Catalogorum :i, 524 ; ii, 10 ( our Ms. ).
B-Descriptive Catalogues : I. O. Catalogue Nos. 2732-3.
Age. — Sam. 1791. Author.— Susena.
Begins.-- fol. 1b
27
Size— 1o in. by sg in.
Extent.-- ro leaves ; 15 lines to a page; 37 letters to a line. Description.- Country paper; Devanagari characters; hand-writing bad; double lines in red ink on both the borders; benedictory phrase, verse numbers, topic headings and topic endings tinged with red pigment. Paper is old, worn out, musty and worm-eaten.
श्रीगणेशाय नमः ॥
नत्वा धन्वंतरि देवं गणाध्यक्ष दिवौकसां ।। अन्नपानविधि वक्ष्ये समस्तमुनिसंमतं ॥ १n
Ayurvedamahodadhi
365. 1882-88
etc. same as in No. 21

Page #53

Vaidyaka
122.
Ends— fol. 194 .., आवितं धृतमतीव गुरू चा दुर्व्यमेव सुकुमारनृपाणां ॥ सद्य एव बलिपुष्टिकरं स्यादुष्ट्रजं श्वयथुनासकरं च ॥ ४९ ॥
उष्ट्रकटु घृतं पाके श्लेष्मकृमिनखापहं । 1 दीपमं कफवातघ्नं कुष्टगुल्मोदरापहं ॥५०॥
इत्यायुर्वेदमहोदधौ श्रीसुषेणविरचिते रसवीर्यघृताधिकारः स्माप्तः ॥ ... यादृशं पुस्तके दृष्टं तादृशं लिखितं मया । यदि शुद्धमशुद्धं वा मम दोषो न
दीयते ॥ भग्नपृष्टिकटिनिवाबद्धमुष्टिरधोमुखं । कष्टेन लिखितं ग्रंथं यत्नेन परिपालयेत् ॥ लेखकपाठकयो शुभं भवतु ॥ संवत् १७९१ शके १६५६ प्रवर्त
माने फाल्गुनवदी १ बुधे लिखितोयं ग्रंथः स्माप्तिर्मगमत् ॥ References, See No. 21 .. ........
आयुर्वेदमहोदधि
Ayurvedamahodadhi "No. 23
309..
Vis. (i). Size:- 13 in. by 4g in. Extent- 39 leaves ; 9 lines to a page ; 50-51 letters to a line. Description.- Country paper ; Devanagari characters ; hand-writ- ing :very good; fol. I. bears 'अथ सुषेणवैद्यकप्रारंभः १०५० संख्या : ) पत्रे ४०, fol. 390, blank; borders have double lines in red busink; has got many lacunae ; the same work as No. 21. Age: -- Appears to be modern.. Author.- Susena. Begins.-fol. I0
श्रीगणेशाय नमः ॥ नत्वा धन्वंतरिं देवं गणाध्यक्ष दिवौकसां । अत्रपानविधि वक्ष्ये समस्तमुनिसम्मत ॥१॥ . रुतु दिवसामध्ये (1)तात्रीये निपुणा घदंति जलदं तस्मान्निशिथे शरत् पूर्वे शैशरिकस्ततो हिमऋतु सूर्योदयाग्रतः।

Page #54

23:]
"Vaidyaka
०७
मध्याह्न च तथा बदंति निपुणा ग्रैष्मी ऋतुः स्यालतो...
वासंती कथिता ऋतुस्तुमुनिभिः पूर्वान्हमेवं सदा ॥२॥ ........... हरीतकीगण . .
पीयूषं पिबतो विहंगमपतेये बिंदयो विच्युताः तेभ्योभूदभया दिवाकरकरश्रेणीव दोषापहा । ......
कालिंद्रीव बलपहषजननी गंगेव भूलिप्रिया . . वन्हेर्दीप्तिकरी घृताहुतिरिव क्षोणीव नानारसा ॥३॥
श्रेष्टा शालाक्यतंत्रे कफपवनहरा दीपती पाचनी या . : ... शूलादावर्ते गुल्मज्वरगदगुदजान कुष्टपांडप्रमेहान् । . .
श्वासातीसारकांसास्मरिजठररुजो जो नाशयत्याशु राजन
। सेयं पायाह पाया इयकलसुखकरी सर्वदा चारु पथ्या ॥४॥etc..... Ends.- fol. 39* . ..
.. ............ पुत्रान् जनयतो वीरान्निरसिंहपराक्रमान । । ..: : नारसिंह इति ख्यातचूर्णो रोगगणायहा ॥..
... नारसिंहवर्ण
..
स्नानं चंदनलेपनं मृगमदक्षोदोजलं शीतलं... वाताशीतसुगंधमंदमधुराक्षीरं हिमं माहिषं। द्राक्षादाडिमनालिकेरसलिलं खाद्यवि...मृदुः
शीतःकांतजनो भवं व्यतिकरे सेवेत नित्यं पुनः ॥
एषोऽ...कृतो लोके हितार्थमपि दोषहरो सविसृतः ।......... - रसस्य सर्वस्य गुणाश्च दोषा मया श्रुता मुख्यमुखात्प्रशस्ता ॥४॥
इदं मतीवशह सकौतुकं विरचित...क...णं भवति । भैषजमल्पशरीरिणां गुणिगणार्णववैद्यसुखेन वा ॥५॥ इत्यायुर्वेदमहोदधौ श्रीसुखेनदेवविरचिते अन्नपानविधिः समाप्तः ।
एको शो रुचकादुभीमरीचतः सुंठयास्त्रयो जीरका: ... .... चत्वारोई कृतासमुद्रलवणाद्भागस्तथा सिंधवान् ।
चूर्ण सिंहनभूशुजा निगदितं तक्रेण संयोजितं .. गुल्माध्मानविशुचिकामयहरं स्यादोजनांते सदा ॥१॥
इति श्रीसखेनसंपूर्ण समातगमत् ।। श्री राम ॥ References.-See No. 21.

Page #55

Vaidyaka
[24.
आयुर्वेदरसायनाच्या
Ayurvedarasāyaña, हेमाद्रिविरचिता
a comm. by Hemādri वाग्भटीयाष्टाङ्गहृदयस्य
on the 11th and 12th सूत्रस्थानान्तर्गतैका
chapters of Vāgbhata's दशद्वादशाध्याययोष्टीका
Astāngahrdaysūtrasthāna No. 24
220.
A.1883-84. Size.- 112 in. by 57o in. Extent.- 12 leaves ; 14 lines to a page ; 44 letters to a line. Description.-Country paper; Devanagari characters; hand-writ
ing good ; paper is old, musty and worn out; pratikas are tinged with red pigment. The Ms. is a fragment; foll. 9-10 are missing. It deals with Hemädri's commentary on दोषादिविज्ञानीयाध्याय and दोषभेदीयाध्याय-the Inth and 12th chapters of लक्षणस्कंध of सूत्रस्थान of वाग्भट' अष्टाङ्गहृदय. It contains only the commentary and not the text of
अष्टाङ्गहृदय. Age.- Appears to be very old. Author.- Hemadri. Begins- fol. 10
. वेलस्कंधानंतरं लक्षणकंधमारमते । तत्र दोषादिविज्ञानीयमध्यायं व्याख्यातुं मतिजामीते ॥ अचातः इत्यादि । दोषादिविज्ञानाधीनलक्षणस्य । दोषदृष्यवैषम्यं च रोगलक्षणं । वैषम्यशानं च साम्यज्ञामाधीनं । अत एवादौ
साम्यज्ञानं । etc.. Ends.- fol. 14
रसादिभिर्दूष्यै प्रत्येकं संसर्गाबहवो भवन्ति । अथ एषां दूष्याणां क्षयादिभेदैः संसर्गात्ततोपि वहवः । तेषामेव तारतम्पदैः संतत्तितोपि वहवः । एवमानत्यं याता तानवहितमानसो जानीयात् । यथास्वं स्वेन लक्षणेन ॥ इति
हेमाद्रिटीकायामायुर्वेदरसायने द्वादशोध्यायः ॥ १२ ॥ अथ दोषोपक्रमणीय References. - See No. 25.

Page #56

25.1
Vaidyaka
31
Ayurvedarasa yana Hemadri's comm. on
Astangahrdaya of Vagbhaṭa
आयुर्वेदरसायनाख्या हेमाद्रिविरचिता. अष्टाङ्गहृदयटीका
No. 25.
Size.— 107 in. by 5f in.
Extent.- 64 leaves ; 12 lines to a page ; 43 letters to a line. Description.- Country paper; Devanagari characters; hard-writing good ; foll. 3-4 have three lines in red ink on each border; the remaining foll. have single line in black ink on both the borders; the text is quoted within inverted commas; topic-headings and colophons are tinged with red pigment. Paper is very old, musty, worn out and wormeaten ; leaves are in a decaying state. It is a fragment of Hemadri's commentary Ayurvedarasayana on Vagbhaga's Astangahrdaya. Foll. 1, 48-49 and 67-70 are missing. Hence the actual number of foll. 71-7= 64. It has neither beginning nor end. The names or the author and the work are given in various colophons, one of which is given here. fol. 152 - इति हेमाद्रिदीकायाम्मायुर्वेदर साबने । अध्याय आयुष्कामीयः सामयेन निरूपितः ॥ १ ॥
Age.— Appears to be very old.
Author. - Hemadri.
Begins.— fol. 2b
66
संबंधी वेद । इति । सकरणम्मायुर्वेदलक्षणज्ञापनार्थ आयुषां संबंधी वेद इति । " संबंधश्व पाल्यपालनलक्षणः " उक्तंहि संग्रहे । आयुषः पालनं वेदवेदमथर्वण इति । स प्रजापतिरश्विमावायुर्वेदमजिग्रहत् तावश्विनौ सहस्राक्षमजिग्रहतां । स इंद्रोऽत्रिधादिकान मुनीनजिग्रहत। etc. Ends. fol. 71b
किंतु तुंडालुरिति पठ अत्र वृदितं ॥ स्वादुकषायं पित्तजित्य.... ( illegible ) सराफंजी करीरं स्यादभरुिजं । वातपित्तहरा भंडी पर्वणी चर्चपुष्पिका ॥ इति शाकवर्गः ॥ अथ.... ( illegible ) तत्र द्राक्षागुणानाह । द्राक्षाफलात्तमा वृष्या चक्षुष्या सृष्टमूत्रविट् । स्वादुपाकरसा निग्धा
631. 1895-1902.

Page #57

32
Vaidyaka
(25.
References.-(1) Mss.-A-Aufrecht's Catalogus Catalogorum :
i, 36*; ii, 76; iii, 9a. B-Descriptive Catalogues :- Mitra's Catalogue of Bikaner Mss., P. 631, No: 1383. I. O. Catalogue No. 2656.
Haraprasad Shastri's Notices of Sanskrit Mss., Second Series SUL2-266.
उत्तरनिबन्धसंग्रह
Uttaranibandbasangraha No. 26
909.
1884-87. Size - 12 in by s in. Extent.-91 leaves; i lines to a page; so letters to a line. Description. Country paper ; Devanāgari characters with TATIS;
i hand-writing legible; thick red line encased in two black
lines on each border; marks of punctuation and colophons soit are tinged with red pigment. The Ms. is the work of
Dallana as.is evident from the following verse found on : fol. 946*. Auneagra per dari HTAT TU: raiaTIFTE
स्पष्टं चक्रे श्रीडल्लणः सुधीः। Paper is very old and worn out ; many of the folios have lost their numbers. It is a collection of s fragments which are :-(1) Tr na, foll. 376-77. (2) SIIRTÄa has 40 foll; six of them have lost their numbers, the rest are foll. 712-15, 717-40, 761, 263-66 and 781 (3) FIT , 7 foll. One has lost its number; the rest are foll. 783, 789-91, 797 and 799. (4) ErTracer foll. 27. Six have lost their numbers, the rest are 820-21, 824-27, 829, 831-33, 844-48, 885-86, 888-89, 892 and 894 (5) भूतविद्या, रसभेदविकल्प and स्वस्थवृत्त, IS foll. Six.have lost their numbers; the rest are foll. 945-47, 96-,' 915, 915,
955, 949 and 950.. Age.-- Appears to be very old.
Author.- Dallaņa.

Page #58

27.]
Vaidyaka
Begins.-fol. 376a Ist line ..... पुरुषस्य षोडशगुणाः । एत एव कला इत्युच्यते । पुरुषगुणानभि
धाय शेषात्सत्वादियुक्तस्य म2nd line ..... णानिर्दिशन्नाह ॥ सात्विका आनृशंस्यं संविभागरुचिता तितिक्षा
सत्यं धर्म आस्तिक्यं ज्ञान बुद्धिर्मेधा धृतिः स्मृतिरनभिष3rd line ..... नृशंस्यं अक्रूरकर्मकारित्वं । संविभागरुचिता संविभज्य भोक्तुम
भिलाषुकता । तितिक्षा क्षमा । सत्यं सूतहितं । तथ्यं वाचो वा । etc. Ends.- a Side of the unnumbered fol. following fol. 950.
क्षतोद्भवां रुग्विनिवारणेन जायद्रसानामसृजश्व पानः ।। रुग्विनिवारणेन क्षतोद्भवरुगपनयनेना रसानां मांसरसानां ॥ अतज इति ॥ एणादिशोणितस्येत्यर्थः । क्षयजाया सृष्टायां चिकित्सितमाह। क्षयोत्थिताक्षीरघृतं निहन्यात्
मांसोदकं वा मधुकोदकं का । क्षीरघृतं क्षीरथनोद्भूतं धृतं क्षीर....... References.-See No. 119.
उपचारसार
Upacārasāra No.27
86.
1907-15. Size.- 11 in. by 4 in. Extent.- 42+2 leaves; 7 lines to a page ; 37 letters to a line. Description.- Country paper; Devanagari characters%3; hand-writ
ing good and bold; each important word is tinged with red pigment. The Ms. has only the text. It has 42 foli.; apart from these there is an extra folio in the beginning which bears the legend अथ उपचारसारप्रारंभो विलसति in the centre of its a side and on the b side it has got a list of contents of the work; there is another extra folio at the end which is blank on a side and bears the legened इति उपचारसारस्थ समाप्तिर्विराजतेऽसौ in the centre of its b side. Occasion
ally some notes in red ink are given in margin. Age.- Saka I736. Author.- Mukunda Dajvajña, son of Ranganatha...
§ 1 Vaidyaka ]

Page #59

34
Begins. fol. ra
Ends.-- fol. 42b
References.
Vaidyaka
॥ श्रीगणेशाय नमः ॥ त्रिलोकेशं त्रिकालेश त्रितापनं परं रविं ।
उपचारसारः
दिनकरकृत - टीकासहितः
No. 28
etc. same as in No. 28..
जातं श्रीरंगनाथस्य मुकुंदेनेति सूनुना । etc. Same as in No. 28.
The date given is - शके १७३६ भावनामसवत्सरे उदगयने माघे मासे शुक्लपक्षे दशम्यायां तिथौ रविवासरे इदं पुस्तकं समाप्तं ॥ The name of the scribe is erased. Then follows स्वार्थ परार्थे च ॥ श्रीकृष्णो जयति ॥
See No. 28.
[ 28.
Upacaraṣāra with the comm.
of Dinakara
587. 1899-1915.
Size.- it‡ in. by 4g in.
Extent. - 121 leaves ; 11 lines to a page ; 42 letters to a line. Description.— Country paper; Devanāgarī characters; hand-writing good, but it is very good from fol. 24b to 73b. There are several handwritings. Borders are decorated with three lines in red ink on both the sides upto fol. 243; the text is given in the centre of the page and the commentary above and below it. Topic headings and colophons are tinged with red pigment. Mistaken portions are disfigured with yellow pigment. The work is an admixture of medicines and charms. It has got 5 chapters named as follows (1). द्रव्यज्ञप्तिनिरूपण, ( 2 ) रोगव्यक्तिनिरूपण, (3) क्वाथादिनिर्णय, (4) प्रकीर्णनिरूपण and (5) रसाद्युपचारनिरूपण. The commentator

Page #60

28.]
Vaidyala
दिनकरज्योतिष composed his commentary गूढप्रकाशिका in Saka 1740. He was a resident of Golappa. Paper is very old,
musty and worm-eaten. Age.- Appears to be old. Author.- ( Text) Mukunda Daivajna, son of Raiganātha.
,, (Comm.) Dinakara Jyotisa. Begins.-(text)
त्रिलोकेशं त्रिकालेशं त्रितापघ्नं परं रविं ॥ मुकुंदो वक्ति नत्वोपचारसारं भिषङ्मुदे ॥१॥ यद्वक्तं ऋषिसिद्धायैः सरुक्ज्ञानोपचारयुक्र ।।
नानाभेदं च तद्वीक्ष्याल्पौषधाल्पयोगिकं ॥२॥ etc. ,, -(com.) fol. Ib
श्रीगणेशाय नमः॥ नत्वादौ गणनायकं रघुपतिं सूर्य तथा शंकरं शर्वाणीमुपचारसार• कठिणांशार्थावबोधां मतां ॥
ज्योतिर्वित्तनयः सुखाय विदुषां शांडिल्यगोत्रोद्भवो गोलप्पाव्हपुरे वसन् दिनकरष्टीकां करोमि स्फुटां ॥१॥
तथैव पितरौ वंदे गंगानंतौ सुशोभनौ । ___ तत्प्रसादादहं वच्मि टीकां गूढप्रकाशिकां ॥२॥
ग्रंथकर्ता शिष्टाचारप्राप्तं विघ्नविघातद्वारा ग्रंथसमाप्तेर्मगलमाचरति ।।
etc. Ends.-- (text) fol. 1206
जातं श्रीरंगनाथस्य मुकुंदेनेति सूनुना । रसादीनां कृतेत्रोपचारसारनिरूपणं ॥ ३१॥ वात्स्यायनान्वयभवो भुवि संबभूव श्रीरंगनाथगणको द्विजवंदवंद्यः ।।
तस्यात्मजोऽखिलकलाकुशलो मुकुंदो
धीमानितीममकरोदुपचारसारं ॥३२॥ इति श्रीरंगनाथात्मजमुकुंददैवज्ञविरचिते उपचारसारे रसायुपचारनिरू पणं नाम पंचमाधिकारः॥

Page #61

128.
Vaidyaka Ends.-- ( com. ) fol. 1212
खसमुद्राश्वभूशाके बहुधान्याख्यवत्सरे। कार्तिके पूर्वपक्षे च चतुर्थ्यामिदुवासरे ॥१॥ दिनकरोऽट्टिकां नाम्ना गूढप्रकाशिकां ॥
पुण्यग्रामे यथामत्या स्वीकुर्वतु भिषग्वराः ॥ २॥ इति ज्योतिषोपनामदिनकरेण कृतायां टीकायां गूढप्रकाशिकाव्हानायां रसायुपचारनिरूपणं पंचमाधिकारः समाप्तः ॥ In the centre of 1210
इति उपचारसारस्य गूढप्रकाशिकाख्यटीकायाः समाप्तिर्विलसति Reference.- ( 1 ) Mss- A-Aufrecht's Catalogus Catalogorum :
Aufrecht does not niention it. B-Descriptive Catalogues:- B.B.R.A.S. Catalogue, No. 167
औषधिकल्प
Auşadhikalpa No. 29
452.
1895-98. Size.- 8; in by 6,4 in. Extent.-- 25 leaves ; 9 lines to a page ; 24-26 letters to a line. Description.-Country paper ; Devanagari characters; hand-writ
ing good; paper old and musty; Ist folio worn out ; it is in book-form, some of the folios are joined ; contains कल्पs of 26 medicines, which begin as follows fol. I". ( 1 ) माहाकाल तैल; I". (2) बचाकल्प, I'. (3) मुसलीकल्प; 30. (4) मुसलीकल्प; 5. (5) श्वेतपलाशकल्प; 5. (6) गड्चीकल्प; 6. (7) त्रिफलाकल्प; 74. (8) त्रिकुटाकल्प; 82.(9) गंधककल्प; 94. (10) पवनारिमहाकल्प; I0°, (II) पलासकल्प ; II". (12) शाल्मलीकम्प ; I3. (13) तुलसीकल्प ; I3. (14) चित्रककल्प ; IS. (15) ज्योतिष्मतीतैलं ; I5. (16) रक्तस्नुहीकल्प ; 16. (17) वृहतिकल्प ; I7. (18) रिगणीकल्प : 17 (19) स्वेतगुंजाकल्प : 17b. (20) निर्गुडीकल्प; I84. - ( 21 ) मुंडीकल्प ; I9-- ( 22 ) रुदंतिकल्प ; 20. (23) नरकसाकल्प ;
211. ( 24 ) स्वेतार्ककल्प ; 234. ( 25 ) पुनर्नवा or वर्षाभूकल्प ; 25.
(26) मूसलीकल्प. Age.- Appears to be old. . Author.-Anonymous.

Page #62

30.]
Vaidyaka
37
Begins.— fol. r*
श्रीगणेशाय नम ॥ अथ उडीस सासत्र की पोथीसू लीषी अथातः संप्रवक्ष्यामि ऊषधीनां विधिर्बरा । येन विज्ञानमात्रेण सर्बसिद्धिर्भवेत्प्रिये ॥१॥ महाकाल विजानीयात् प्रस्थमेकं समाहरेत् ।
धाविरसेन देवेश सप्तरात्राणि भावयेत् ॥२॥ Ends.- fol. 250
रंभातोयेन पीतव्यं चार्षशीर्षहरं परं । चूतकस्य रस पीतं वमिहिक्कानिवारणं ॥४९॥ तद्रज गविनाज्येन शर्कराभिसहितं पिबेत् । वलपुष्टिकरं चैव पुरं नागार्जुनोदितं ॥५०॥
इति मुसलीकल्पः ॥ सर्वकल्पसंपुर्णः ॥ ईति ।। . .... References.- ( 1 ) Mss.-A-Aufrecht's Catalogus Catalogorum :
i, 77° ; ii, IS; iii, 17° (our Ms. ). B-Descriptive Catalogues :- See Bikaner Mss. Catalogue by Mitra, p. 630, No. 1380.
औषधिकल्प
Auşadhikalpa
929. No. 30
1887-91. Size.- 94 in. by 4} in. Extent.- 10 leaves ; 10 lines to a page ; 40 letters to a line. Description...- Country paper; Devanagari characters; hand-writ
ing legible ; a fragment of migrant which forms a part of रुद्रयामल: it begins with fol. 27 ending with folio 37and has the following contents. fol... 27-290 विजयाकल्प 29b-30b
उच्च टाकल्प नागदमनीकल्प (ईश्वरीकल्प)
30-310

Page #63

38
Vaidyaka
[30.
31-32 वज्रवल्लिकल्प fol. 324-32 वज्रदंतीकल्प
32-330 अस्थिकीकल्प 334-34* नीलीकल्प
34-37* . शैलोदकादिविधि (कल्प) colophon at the end of शैलोदककल्प is—इति श्रीरुद्रयामले औषधीकल्पः समाप्तः ॥ रामाय नमः ॥ Then, after श्रीशांवशदाशिवायनमः, follow संकोच, द्रावण, केशरंजन, घातुमारण and भस्मसूतक; fol.
37° has only 3 lines. Age.- Appears to old. Author.- Anonymous. Begins.—- fol. 27a
दे सदानंदे पदद्वयं ॥ नमःस्यामि नमःस्यामि योगमार्गप्रदर्शिनीं ॥१॥ .... त्रैलोक्यविजयां देवीं समाधिगुणरूपिणी ॥ श्रृंगी भंगी महाभंगी आनंदोदयवर्द्धनीं ॥२॥ सिद्धमूली महादेवी हीनबुद्धिप्रबोद्धनीं ॥
बीजमंत्रं प्रवक्ष्येहं साधूनां सिद्धिदायिनीं ॥३॥ etc. Ends.- fol. 370
आसामुपरि दद्याञ्च पानीयस्य विचक्षणः॥ एवं यामद्वयं कुर्यात्ततस्त्वांशा न दापयेत् ॥३॥ वह्नि खरतरं कुर्याद्याममेकं निरंतरं ॥ गंधोपरि रसस्तत्र मृयते स्फटिकप्रभः ॥ ४॥ भस्मसूतक एवं स्यात्तत कार्येषु योजयेत् ॥
इति भस्मसूतकं ॥ रामाय नमः ॥ Reference.- See No. 29.

Page #64

39
3t.]
Vaidyaka. औषधिकल्प
Auşadhikalpa No. 31
1040.
1886-92. Size.-87 in. by 6 in. Extent.- 20 leaves ; 18 lines to a page ; 17-18 letters to a line. Description.-Country paper; Devanagari characters%3 hand-writ
ing good ; in book form ; except folio 15', others have two double rows of red lines on borders; contains 304
verses 3; following is the list of contents. fol. 1-2 ब्रह्मबीजे तैलरसायनं I
इति शुनकशाल्मलीकल्प on 20-2' किंशुकतैलरसायनं II
fol. 11 XV 2-3 ब्रह्मवृक्षपल्लवरसायनं III 11-11' आमलककल्पः 'XVI 3-3 ब्रह्मवक्षपुष्परसायनं IV II -12 त्रिफलारसायनं XVII 36-4 ब्रह्मवृक्षबीजरसायनं V 12-13 मुंठिरसायनं XVIII 4-5 श्वेतपलाशकल्पः VI 13-13 पिप्पलीकल्प: XIX (by 5-5 मुंडीरसायनं VII
mistake इति झुंठीरसायनं 5-7'देवदालीरसायनं VIII
. समाप्त: on fol. 13) : 7*-7° श्वेतार्ककल्प IX 13-14 चित्रककल्प: XX 7*-7°हस्तिकर्णकल्पः x
144-14 भल्लातकिकल्पः XXI -8 रुदंतीकल्प XI 14-15 भूकदंबकल्पःXXII 8-9* निडिकल्पः XII 15-16 श्रृंगराजकल्प: XXIII 9-9 सिंदुवारकल्प: XIII 16-17* कुमारीकल्पः XXIV .90-10* शुनकशाल्मलीकल्पः XIV 174-17 मुशलीकल्पः .XXV 10-11 पथ्यारसायनं ( by mis- 17-18 इंद्रवलीकल्पःXXVI
take it is written as | 18-20 ज्योतिष्मतीकल्पःXXVII ___ It has only 5 lines on fol. 200. Age.-Appears to be modern. Author.- Anonymous. Begins.- fol. I
श्रीगणेशाय नमः ॥ अथ ब्रह्मबीजतैलरसायने ॥ देव्युवाच ॥
मलटमायाविहीनेश जराजन्मगदापहं॥ त्वप्रसादेन विदितं रसादीनां रसायनं ॥१॥

Page #65

40
Vaidyaka
इदानीमोषधीनां मे रसायनमनुत्तमं ।
ब्रूहि मे भगवान्देव यद्यस्ति मयि ते दया ॥२॥ ईश्वर उवाच ॥
शृणु पार्वति ति यत्नास्वमोषर्धानां रसायनं ।
इदानीं ते प्रवक्ष्यामि न कस्यापि प्रकाशितं ॥३॥ etc Ends.- fol. 200
यत्र ज्योतिष्मती वल्ली सा भूमिः पुण्यभूमिका ॥ तत्रैव सर्वतीर्थानि सिद्धयो विविधा अपि ॥३०४॥ ज्योतिष्मत्तीफलभवं सेव्यं दिव्यं रसायनं ॥
इति ज्योतिष्मतीकल्पं समाप्तम् ॥
References.-See No. 29.
औषधिकोश
Auşadbikosa (महाराष्ट्री पर्यायसहित)
( with Marathi synonyms )
923. No.32
1891-95. Size.- 8 in. by 6 in. Extent.-- 13 leaves ; 25 lines to a page ; 10-15 letters to a line. Description.-Country paper; Devanagari characters%3; hand-writ
ing fair and legible; the Ms. contains an alphabetical list of medicines along with their Marathi equivalents; upto folio 9 there are two columns, but there are three columns in the rest of the pages; it is in book form and not in Pothi form ; folios 10 and 13 are missing, hence the actual number of folios is 15-2 = 13; there is a single line border around the page in black ink ; marks of punctua
tion in red ink. Age.- Appears to be old. Authors.- Anonymous.

Page #66

33.]
Vaidyaka
.
Begins.—- fol. 1b
Ist col. ॥ अकारादिः ॥ प्रारंभः॥
अमृतवल्ली ॥ गुळवेल. अमृता । गुळवे. अमृतसंभवा ॥ गुळवे. :
अमृतसिंव्ही ॥ गुळ. - अमृतलता ॥ गुळ.
2nd col. अतिसारन ॥ पितपापडा अंबु ॥ बाळा आचमन । वाळा अमृतफळ ॥ कटुपडवळ अंगारवल्लि ॥ भारंगमुळ अचटा ॥ पाहाडमुळ
etc.
Ends.- fol. 156
Ist col. रुहा । केळदुर्वा
रुवुक ।। एरंड ।। श्वेत रोतपत्रिका | मुगसवेल ।
2nd col. लघु ॥ लाख ललितक ॥ गंधक ललना ॥राळ
3rd col. वरवर्णिनि । हळद वर्णबिलासि ॥.हळद वधूक ॥ चोरा
(औषधि ) नामावली
(Ausadhi) Namavali No. 33
1042.
1886-92. Size.— 111 in. by 5in. Extent.— 102 leaves; 10 lines to a page ; 32 letters to a line. Description.- Country paper ; Devanagari characters; hand-writ
ing good ; paper is not very old, but thick and in good condition. Right hand and left hand borders have double rows of three and two lines in red ink. On top there are double lines and one line in red ink between the side borders. In bottom there are two lines in red ink. Each page is divided into 4 columns. It seems to be a copy or our Ms. वैद्यनाममाला, No. 272 in arrangement and subject matter. The beginning of THATƏT very much agrees with our Ms. on tol. 3. For details, see No. 272 Fol. so
is repeated. ... Age.--Appears to be modern. Author.- Anonymous.
6 [Vaidyaka].

Page #67

Vaidyaka
133.
Begins.-- fol. I.
mmmm 0
२ अर्कः अर्कपर्णे .५ अश्मगंधकः ३ अम्लिका आविला | ४ अम्लानकः पीत
स्फटिके रवौ ताने तिनिशे ३ अशोका कदुरोहि | सावरे दिवस्फतौ ६ अबुशिरीषिका ण्या अशोको बंजुले ४ अम्लशाकं तिति३ अंबिका आविली टिटोणि भा. मतः
डीके टिटिणि भा. वा-३ अशोकं पारदे |४ अरणिक । अग्निअम्लिका त्रचां- रौलि गौडभाषा: ३ अंतिका शातलायां | मंथो गे- च ४ अरिष्टकः अरीष्टा |४ अंबष्टकी पाठायां | ४ आढकी । फटिकी३ अल्लूकं अल्लू भा। भा.
माचिकायां च । भेदे गौडे
३ आरुकं। | ४ अरलुका अरलु भा.| ६ अंकशिरीषिका ३ अ.... ... ... |३ अल्यूकं अलू भा. ४ आवर्तकी आउलि| शिरीषिकायां |४ अक्षोडकः।
भा.
३ आरकं पित्तले ४ अ... ... .... अषरोट भा. ४ आमलकी प्र.. ३ आढकी। प्र. ... (erased |४ अश्मंतकः । अम्ल-४ अंकोलकः अंकोले ४ अलक्तकः । प्र. with whitish लोलिका कोवि
४ आम्रातकः। powder). दारयो
अंवाडा भाषा। धिमंडुकी मुक्ता ६ असनपुष्पकं ।
आमड गोड भा मुक्तो पतंच गेदने
४ अंगारका करंटके
भंगे च etc. Ends.- fol. 100
हांताः
वादापाम।
प।क।स।व।
श।स।
३ बीजाह्वा । बीजपूरे ५ पुष्कराह्वयं । ३ शिलाहूं । शिला- ४ स्फटिकाख्या। ३ वीणाहो । मुंजे | पुष्करमूले
जतुनि
| फीटकडी ३दधिच्छः। श्रीवासे ४ सूर्याह्वयोर्के ३ शताह्वा । शत- ३ सूर्याख्यः । सूर्य८पातालगरुडाह्वयः | ३ पौण्ड्राई। पुंडरीके पुष्पायां । मणौ छिलहरे
५ कांचनाह्वयं । पद्म-३ शुकाह्वा । नलि- ४ हेमाह्वयं । नाग३ दलाई। पत्रे. केशरे
कायां
केसरे ३ दीप्ताह्वालायां | ३ पद्माख्यं । पद्मबीजे ३ शुकाई । पारिवेल्ले ४ हयाह्वया । अश्व३ मनोह । मन:- ३ राजाह्वः । राजादने ४ शंवरावया । शमी- गंधायां शिलायां.. ४ रागाह्वयं । कुष्टे
इति नामावली ४ मयूराह्वा । मयूर- ३ रव्याख्यं ताने |३ शक्राह्वः । इंद्रयवे
शिखा भा. ३ वाघाहूं । पुष्कर- ३ सप्ताहः । सप्तपणे ३मंदाहुं। वालके। | मूले
३ सुगआँ। देवदारुणि ४ कामाहः राजाने ३ सुगंधाख्यं सौव
भेदे

Page #68

-34.]
Vaidyaka
143
References.- (1) Mss.-A-Aufrecht's Catalogus Catalogorum :
Aufrecht mentions one ओषधिनामावली 'names of medicinal Plants, in alphabetical order, by Radhakrishna. Radh. 31" on i, 76. There is no other entry.
औषधिनाममाला
Auşadhināmamālā (लघुनिघण्दु)
( Laghunighantu) No.34
1041.
1886-92. Size.-98 in. by 4t in. Extent.- 9 leaves ; 14-20 lines to a page ; 27-39 letters to a line. Description.- Country paper ; Devanāgari characters; hand-writ
ing good , bold at the beginning but letters grow smaller and lines more in number towards the end. Benedictory phrase, first topic-heading, double borders of two lines and one line are in red ink; the remaining topic headings and the colophon at the end are tinged with red pigment. It seems to be a portion named graag of some bigger work named औषधिनाममाला. It contains 239 verses. First Gujarāți names are given and then their synonyms with
qualities follow in Sanskrit verses. Age.- Appears to be modern. . Author.- Kesavarāma. Begins,- folio ja
श्रीगणेशाय नमः ॥ अथ लघुनिघंट लिख्यते ॥
सरस्वतिं गुरू लंबोदरं धन्वंतरि हरि ।
नत्वा भक्त्या विलेख्येहं सारं वैद्योपयोगिकं ॥१॥ गलोनामः गुडुच्याममृता छिन्ना छीनांगज्वरनाशनि ।
छिन्नोद्भवामृतलता धाराबत्सादनि स्मृता ॥२॥
कुंडली मुद्रली श्यामा विशल्या नागकन्यका । . .. चक्रांगिलोमवली च वयेस्थादेव निर्मिता ॥३॥

Page #69

Paidyaka
[34.
Ends--- fol 96
शालवणीनामः .... काश्मों सर्वतोभद्र केल्युरि कल्णवर्तिका ।
श्रीपर्णी मधुपणी च गंभीरा च विदारिकाः ॥३८॥
गुणाः श्रीपर्णी मारुतश्लेष्मशोफमेहक्रमीन जयेत् ॥३९॥ ___ इति धन्वंतरिशीष्य व्यासकेशवरामरचिता औषधिनाममालायां
लघुनिघंटसमाप्तिर्भवति ॥ References.-(1) Mss- A-Aufrecht's Catalogns Catalogorum :
Aufrecht mentions only our Ms. on ii, 15a. B-Descriptive Catalogues :- B. B. R. A. S. Catalogue, No. 168.
औषधिसंग्रह (१)
Ausadhisangraha (1) .. . 1083(v).
. 1886-92. Size.- 98 in. by sf in.: Extent.-- 7 leaves ; 12 lines to a page ; 28 letters to a line. Description.-- Country paper ; Devanagari characters; hand-writ
ing legible. It begins with fol. 54 of the Ms. described under No. 222 and ends with fol. 604. It is written in Hindi and is a collection of prescriptions on various diseases culled from books or known after the name of some physician. For example, the first prescription is ascribed to some Saiyyad, second to Motirama Gujarati, etc. As it
had no name, I have given it one as described above. Age.- Appears to be old. Author:- Anonymons...... Begins.- fol. 54
. : श्री दमा क्षड की मुजरद सईयद वाणी
आधण.कलामी सोरा.२५ लहौरी रमलोहै कै कडछै मै सोरा डाले

Page #70

36.]
Vaidyaka
"45
उपरि लवण डालै बीच घुडला करिकै २१ भेलावे दो दो टूक करकै अग्नि उपरि कडछा रवै जब गरम होय तव मिलावै का टूक चिमटै संतली सेती रगडै तव तेल छुटै इसी तरां एक दो रगडै पीछै सोरा पिघलै पीछे एक एक डुकड़ा मिलावै का गेरदा जाय तव एकम एक होय तव उतारले सकत होय जायगा छुरी सेती उतारै १ मासा पानमै देणा घीव बहुत पाणा. दमा अनेक
वर्षका क्षई जाय ॥ etc. Ends.- fol. 60*
श्री प्रमेह की औ० आप की अंतरछाल सेर २ कूट अर्क काढणा वीच १ मासा चूना डाल सीघ्र घावण गजा तूर की खीचडी पटावया लामते प्रमेह जाय
श्री औ धातुपुष्ट वेतसड घड के पात अधपा पाणी मै पीस छाणना जीरा मासा २ पीस डालना चीनी पाड १ तोला डाल पीवणा गजा दही भात श्री
अष्ट
औषधिसंग्रह (२)
Ausadhisaigraha (2) No. 36
1083 (VIII)
1886-92. Size.--98 in. by 5t in. Extent. - 2 leaves ; 12 lines to a page ; 28 letters to a line. Description.-Country paper; Devanagari characters%3 hand-writ
ing legible. It begins with fol. 48 of the Ms. described under No. 222 and ends with fol. Sb. It contains several medicines in Hindi and is of the same character
as औषधिसंग्रह (१). As it had no name, I have given it one . . asdescribed above.. 'Age.- Appears to be old.
Author. - Anonymous... Begins.-- fol. 4.
__ श्रीराम । श्री औषध मल्लम मुजरद । .. ... .. मुरदासिंह तोला ऽऽधा तोला ऽऽधा ऽवी इलड़ी नीला- थोपा अमा

Page #71

Vaidyaka
136.
तोला संगजराहत पाव तोला कथा सुपेद आधा तोला जंगाल पाव तोला सुपारी आधा तोला कपूर तोला १ सिंहरफ पाव तोला रसकपूर मासा एक गेरु आधा तोला नासपाल आधा तोला नीवके पत्र आधा तोला राल तोला १ रस घावकाडी तोल १ सर्व की बरावर मोम सर्व सो दूणा घीव प्रथम घीव चढावे फेर मोम डाले फेर कापूर ढाले फेर सर्व औषध डाले श्री ॥ etc. Ends.- fol. 5b
46
श्री ॥ तेलवेस कुचले टांक ५ काले धतूरे के बीज टाक ५ मिष्टा जहर air १० श्वेतकर टांक ५ स्वेत घुघची टांक ५ हिगन टांक २ बुसानी टांक २ रकरकरा टाक २ गंठा नरगस का टाक २ जोक टाक २ गोरोचन टांक २ जीस्त रूमी टाँके १० मालकंगणी टांक १५ सेरकी चरवी टांक ५ स्वर की चरवी टांक ५ भिलावा २ ॥ भर सर्व औषध कूट कपडछाण करे करके पोस्त के पाणी माह भिगो रषे नरगस के गठे बिना १ दीन फेर काठ लय फेर काठ के सुकावे फेर नगरस का गठा पीसे सर्व औषध कडुवे तेलमे भिगोवे दीन ७ रषे फेर आतसीसी मे घाले घालक तेल काढे फेर वरावर का सहत मीलावे ।
औषधिसंग्रह (३)
No. 37
Ausadhisangraha ( 3 )
1083 (IX).
1886-92.
Size.— 93 in. by 5 in.
Extent.— 1 leaf ; 12 lines to a page ; 28 letters to a line. Description - Country paper; Devanagari characters; hand-writing legible. It begins in the middle of fol. 7" of the Ms. described under No. 222 and ends in the middle of fol. 78. The language is Hindi and it is of the same character as औषधिसंग्रह ( १ ). As it had no name, I have given it one as described above.
Age.— Appears to be old.
Author - Anonymous.

Page #72

38.]
Vaidyaka
Begins.- fol. b
__ श्री॥ औषध न्हारू की रामवाण चंदूसेठ की जुवानी ॥
गुड पुराणा वर्ष ४ तथा ५ का राल दोनो समभाग लेइ कूट कर गोली बडा रीठा प्रमाणि कर गोली १ सूर्य की सन्मुख डाले गोली १ आप खावै
रविवारे न्हारू जाय etc. Ends.- fol. 70
श्री औ० अतिसार की। १ तोला इसबगोल १ तोला आवले १ तोला पसषस का डोडा दोना कपडछाण करणा पीछ इसबगोल मिलाणा पीसणा नही तीनो की ३ पुडी करणा जलसेती देणा प्रात मध्याह्न सायंकाल बंद होय ॥ श्री
कल्पचिन्तामणि
Kalpacintāmaņi No 38
387.
1884-86. Size.— 74 in. by 43 in. Extent.- 40 leaves ; 9 lines to a page ; 15 letters to a line. Description.-Country paper; Devanagari characters%3 hand-writ
ing legible; two lines in red ink on each border; paper old and musty; fol. 2 torn. The work is a strange mixture of medicine and sorcery, in Sanskrit and Hindi. Following is the list of contents :-fol. b तत्रादौ कालनिर्णयः; fol. 3. पलाशकल्पः; fol. 5. बिल्वकल्पः; fol. 6. शाल्मलिकल्पः fol. 9'. बंध्यानां गर्भधारणं; fol. 13.जलग्रह उपाय ( Hindi); मुखसुगंधिकरणं fol. 13.निधिसाधनप्रयोगः; fol. 18. अंजनानि: fol. 229. श्वेतार्ककल्पः ; fol. 23°. ग्रंथांतरे श्वेतार्ककल्पः ; fol. 250. मानसंज्ञा ; fol. 27'. ग्रंथांतरे बिल्वकल्पः; fol. 28°. देवदालीकल्पः; देहशुद्धिकरणं; fol. 300 ज्योतिष्मतीकल्पः; fol. 35. पुनः श्वेतार्कप्रयोग; fol. 35". पुनर्नवाकल्पः ; fol. 36. रजितकरणः; वशीकरणप्रयोगः; fol. 38. श्रातिधरप्रयोगः; fol. 39-. गोवृद्धिकरणं; रसायनक्रिया; fol. 39. भंगराजकल्पः; fol. 40. अदृश्यांजनम् . On the left-hand top-margin of each page and in the following colophon on fol. 3', the work is called कल्पसागर-अथ वैद्यकशास्त्रे कल्पसागरे ग्रंथांतरे नाना कल्पः। In the beginning and in the last colophon it is named as कल्पचिन्तामाण.

Page #73

d
Vaidyaka
[38:
Age.- Seems to be old. Author.- Anonymous. Begins.-fol. i
श्रीगणपतये नमः । अथ कल्पचिंतामणिप्रारंभः । अथौषधविधिमंत्रः ।
विधिमंत्रसमायुक्तमौषधं सफलं भवेत् । विधिमंत्रविहीनं तु कार्यकद्देषजं न हि ॥१॥
__ तत्रादौ कालनिर्णयः। सूर्यग्रहणे प्राप्ते दीपोत्सवदिनत्रये। पुष्पासूलार्कबारे वा महानवमिवासरे ॥२॥ युगादौ वा मन्त्रादौ वा प्रोद्धरेतां महौषधीं।
खादिरेण तु कीलेन द्वादशांगुलमानतः ॥३॥ etc. Ends.- fol. 40%
कपिलाजाघृतेनैव कज्जलं कारयेदुधः। तेन नेत्रांजने क्षिप्रमदृश्यो जायते नरः।
इति अदृश्यांजनं। इति कल्पचिंतामणिसंपूर्णमस्तु ।
श्रीशिवार्पणमस्तु ।। श्रीनिवार्यवासात .
. .
.
0. 39
कल्पद्रुमसारसंग्रह
Kalpadrumasārasangraba No. 39
910.
1884-87. Size.-93 in. by 4g in. Extent.- 14 leaves ; 12 lines to a page; 40 letters to a line. Description.-- Country paper; Devanāgarī characters ; hand-writ
ing good ; double lines ruled in black ink on borders; topic-headings and colophons tinged with red pigment. It is a fragment, the first 26 folios of which are missing The text is an admixture of Sanskrit and Hindi. The last 7 lines on fol. 40° are added by some one afterwards in a different hand; the subject matter is a prescription of quicksilver pills.

Page #74

40.]
Vaid yaka
Age.- Sath. 1746. Author.-- Jairāmagiri, disciple of Caitanyagiri. Begins. fol. 27
गुंजामात्रं ततो भुक्ता प्रभाते उदिते रबौ। ...... मध्याह्न भोजयेदन्नं चणकं च यथाविधि । लवणं वर्जयेद्यत्ना निर्वातं निवसेत्सदा। . कुष्टमष्टादशं हन्यात्साध्यसाध्यं न संशयः॥ ."
इति कुष्टहरो रसः। अथ तालकविधि
तालक पैसा ४ रस पैसा १ अर्कदुग्ध कुमार्या रसेन खरल प्रहर ४ etc. Ends.- fol. 40
अक्षरं द्विगुणं ( fol. 40° ) कृत्वा मात्रां चैव चतुर्गुणं। शिवनेत्रहरेद्भागं शेषांक फलमाविशेत् ।
द्विप्राप्ते स्त्रिमरणं शून्यके पुरुषस्य तु । इति पृक्षा । यस्मिनृक्षे भवेत्सूर्यो तदा नरजन्मद॑गणणीयात् ॥ अथ फलं ॥
शृंगयुग्मे रुजाभंग नवशृंगं भंगकारिका ।
कोणाष्टक जयोलाभ अन्यत्र सुखदा स्मता।.. ... चैतन्यगिरिशिष्येन जैरामगिरिः कृतं कल्पद्रुमसारसंग्रहं सर्वलोकोपकारार्थ सिद्धिरस्तु ।। इति श्रीकल्पद्रुमे सारसंग्रह जैरामगिरि विरचितं सप्तम
समुद्देशः ॥ संवत १७४६ वर्षे माधवदि ५ रविवासरे ॥ शुभं भवतु ॥ References.-- (1) Mss.-- A-Aufrecht's Catalogus Catalogorum :
ii, 16. This is the only-entry-by Aufrecht.'.
कल्पसंग्रहः
A collection of Kalpas (अश्वगंधामुसली.
(of Ašvagandhā, Musali विजयाकल्प)
and Vijaya):
451. No. 40
1895-98. Size.-7d in. by 4g in. Extent.-- 11 leayess: 16 lines to a page; Ht!? letters to a linemia
7 [ Vaidyakal

Page #75

Vaidyaka
[40.
Description.- Country paper; Devanagari characters; hand-wiit
ing good; the name grire given by me ; from the com lophon at the end it seems that these kalpas are taken from रुद्रयामल; book-form with two rows of double lines in black ink on the borders ; contents as follow.
I. अश्वमन्त्राकम्प folio 1-2 2. मुसलीकल्प 3. बिनवाकल्प
5-16 Age.- Appears to be old.
Author.-Anonymous. Begins.—fol. ja
श्रीगणपतये नमः ॥ अथाश्वगंधाकल्पं व्याख्यास्यामः॥
त्रैलोक्ये रत्नमेकं तु अश्वगंधां च भक्षयेत् ।। गानमानेपयेशव सबकुष्टानि हंति वै॥ मेधाविसृतिमाश्चैव किवरैः सह मीयते ॥
समानकरणी ह्येषा सर्वसिद्धिकरी सदा ॥ etc. Ends.-fol. 11b
दिव्यचायतस्य चेचरी सिदि जायते ॥ स्वांना विजयभक्षात् क्जदेहो भवेद्धवं ॥ रजोबीजसमायुक्ता मधुना स्वांना पिवेत् ॥
अजरामरतां जातो वर्षे हादशभिर्नरः॥
इति की आगमशाने रुद्रयामले उमामहेश्वरसंवादे विजयाकल्पः संपूर्णः References.-(1) Mss.-A-Aufrecht's Catalogus Catalogorum :
____iii,80 ( our Ms. mentioned as अश्वगन्धाकल्प).
कंकाली
Kankāligrantha Na41
1055...
1886-92. Size.— 817 in. by 44 in. Extent.--. 40 leaves; rı lines to a page ; 27 letters to a line 302

Page #76

41
Vaidyanka
Description. - Country paper; Devanägari characters; hand-writ
ing legible ; four lines in black ink on each border till foll. 4, after which there is single line ; benedictory phrase, " verse numbers, topic-headings and colophonis Rre tinged with red pigment; paper is very old, musty and worn out. This Ms. seems to be a complete copy of the work. See also another Ms. of this work, No. 42. Fol. 1. has got
a prescription for blisters on hands and feet. Age.- Appears to be old.. Author.-Nasira Shah ? Begins.--fol. 1b
स्वस्ति श्रीगणपतये नमः।
नत्वा भीमेर देवं श्रुतापीटायकं सदा । विनानां शांतये देवीं श्रीवाणी मीविनायकम् ॥ शुद्धसूतस्य संस्काराः प्रोक्ता वाक्षरसा महत् ।
एकास्य शिरसारंभे कुर्यान्मासैप पूर्णतः। .......! श्रीकत्रे नमः ॥ उस्ताद की बंदगी करी कराही । सारे शास्त्रको सार
लेई कराही । etc. same as in No. 42 Ends.-fol. 40°
जंगाल टं २१ लोह चूरण टं६ नवसादर टं६ बंधन बांबु काहीजे । मोरशूथो धी टंकणपार ए तीन्यौ घाली. पळे गालीए । पछै त्रांबू तोला १ मासा ६ सूपे(द)जसद वा २ ऊकालीए जोडो थाई ॥ इति श्रीरसग्रंथःसमा(त:)
After this a recipe for an ointment is given in a different hand.
Na. p
. .
कंकालीग्रंथ. ...
Kankāligrantha
533.
- 1892-95. Size. 19 in. by 4 in Buent-36 leaves; 8-9 lines to a page.; 32 letters to a line......

Page #77

Vaidyaka
[42.
Description.-Country paper; Devanagari characters%3. hand-writ
... ing good ; paper is very modern ; colophons, verse ... numbers and the benedictory phrase tinged with red pig
ment. The Ms. is an odd mixture of Sanskrit and Hindi. First four verses are in Sanskrit ; then follow the 18 purifications of quick-silver and other minerals in Hindi till folio 26. From fol. 27 till 32 there is रसविधान in Sanskrit. From fol. 33 starts in Hindi अन्यरससिंदूरधातगातवेधी विधिः. From fol. 35° starts in Sanskrit अथ धात्वादिमारणोपयुक्तान्यप्रकारानाह and the work is broken in the middle. It is a fragment. Amongst the authors and works quoted are भास्कर,. रसप्रदीप and भावप्रकाश. The work seems to have been written by some courtier at the court of Nasir Shah Khalji of Malwa; his date has been fixed by Mr. P. K. Gode in his Note II Date of “Kankali Grantha" attributed to “ Nasirshah" A. D. 1500 to 1510. Annals of the Bhandarkar Research Institute,
Vol. XII pp. 289-91.. Age.-- Appears to be modern. Author.- Nasira Shah ? Begins.-fol. 10
श्रीगणेशाय नमः ॥ अथ कंकालीग्रंथे नासीरस्याही लिष्यते ।।
नत्वा श्रीभैरवं देवसुधाभिष्टायकं सदा। विघ्नानां शांतये देवि वाणीश्रीविनायक ॥१॥ सुद्धसूतस्य संस्कारा प्रोक्ता वाक्षरसा महत् । एकस्यापि रसारंभो कुर्यान्मासैकपूर्वकं ॥२॥ ब्रह्मचर्य भुविस्वाप हविष्यान्नं च भोजनं। रसो पृष्ठे प्रकुति तपो नष्टि फलं नहि ॥३॥ तपो निष्टो न सिध्यंति तपस्याध्या रसादयः।
दोषा सर्वोपरि त्यक्ता सिद्धिर्भवति नान्यथा ॥४॥ उस्ताद की बंदगी करी कराई सारे सास्त्रि के ई कराई श्रीकंकाली असौ नाम ऐसे योगीश्वर रसायन काकं सेव करताहै यह शास्त्र अनुभवसिद्ध है यह शास्त्र बडे बडे पातिसाहुं लायक हैं षलची वंश उद्योतकार के पातिसाहशिरोमणि सुलतान श्रीनासिरसाह आप अनुभधकरण के ताई और

Page #78

43.]
Vaidyaka - रसरांज सुद्ध करणे के ताई पारा के अठारह संस्कार जुवे जुदे करणे की
जुगति फरमाई है । etc. Ends.-fol. 360
विद्याधराभिधं यंत्रमेतत्त रुदाहृतं । विद्याधरयंत्रं वालुकासु समस्तांगं गते मूरवारसान्वितादीप्तोपलैः संवृणुयात् यंत्रं भूधरनामकं सूधरयंत्र यंत्रं डमरसंज्ञं स्यात्तस्थाल्योर्मुद्रिते मुखे
डमर यंत्रं
कादम्बककल्प
Kādambakalpa
453. 1895-98...
No.43
Size.— 104 in. by 44 in. Fxtent. — 3 leaves ; 15 lines to page ; 33-35 letters to a line. Description.-Country paper; Devanagari characters with पृष्ठमात्रा; Ta hand-writing bad but legible; a small work on Alchemy ;
it praises a certain kadamba Hill on the Satruñjaya mountains in Saurāșțra (Gujarat ); soil and stones taken from this Hill when subjected to different chemical processes produce gold; there is a recatangular space left blank in the centre of each page for tying up the Ms. with a thread passing
through its centre. Age. - Appears to be fairly old. Author.- īśvara. Begins.-fol. I .
.
.... अथ कादंव्वककल्प लिक्षते यथा ।
अस्ति सौराष्ट्रदेशे श्रीशत्रुजयसिषरामकं कादंबकनामा गिरि । पंचयोजन मध्ये क्षेत्रं विवराणि संति लोकानां हितकाम्यया हरं पृछति पार्वती । तत्र कि निर्धनो लोको यत्र कादंबको गिरिः। पदे २ निध्यनानि योजने २ रसः ॥१३॥

Page #79

Vaidyaka
L4
_.. कारंबकल्प पूर्वेण महासिंपरं वियते । तस्मिन सपिरे महामुह्वरस्य
मृत्तिका ग्राह्या । गोमयपंचगव्येन भाविता गोमवलिना पतितं रसं प्राहएत
तेन रसेन तांन्न कोटिविधं हेमं भवति ॥२॥ Ends.-fol. 36
. अथ तदेव सह प्राशन सलोहानि हेमं कुर्वति । तत्रैव नालिकेरात्ततयः पापामा हडपाकेन धन्यमाना तारं हेमं श्रपंति ॥ ५९ ॥ इति कादंबककल्प
ईश्वरेण विरचितः समाप्तमिति ॥ Reference.- (1) Mss.-A-Aufrecht's Catalogus Catalogorum :-- jii,
294 (our Ms). The only Ms. noted by Aufrecht.
कामरत्न
Kāmaratna
b
No.44
1895-1902. Size.-98 in. by 5 in. Extent. - II leaves; II-12 lines to a page: 30 letters to a line. Description. Country paper; Devanagari characters; hand-writ
i ng bad, but legible ; paper old, worm-eaten ; a fragment beginning with fol. 13' and extending upto 236; on the top-margin of b-side of folios, a different numbering: viz., 2647 to 2657, found; it is wrongly named as Visaharanam in the B. O. R. I. Library Catalogoue; its real name कामरत्न established by the following colophon-fol. 20इति श्रीनाथावरचिते कामरत्ने विषनिवारणं नामोपदेशः १४॥ Then the next topic is-अथ वीर्यस्तंभनवाजीकरणादिप्रोक्तरसयोगादिसिद्धबे रसादिशोधनमारणं । The original work seems to have been very big and विषहरण or विषनिवारण is perhaps the 14th chapter. Most probably it is a fingment of वृहत् कामरत्न referred to by
Aufrecht in his Catalogus Catalogorum i, 93'. Age - Appears to be very old.. .... .... ... . Author.-Śtinatha...

Page #80

45.
Vaidvaka
Begins:-fol. 139
श्रीगणेशाय नमः अथ विपहरणं। ... मीसस्तावसनाभयं च मन्दविषादि
एषां तनुप्रविष्टानां शृणु लक्षणाच्यते॥ वांतिसूर्छातिसारच शांतिः शूलं चपनं ॥ ..
कासश्वासौ तीव्रदाहो लक्षयेच्च गदरखरं ॥ etc. Ends.-fol. 230
वृक्षसारः॥ ... मूलं कोद्रववह्नीनां क्षारं गोमुत्रलोडितं ॥
वनपुतं जलं ग्राह्यं गंधकं तेन भावयेत् ॥ शतवारखरे घमें विधेयं सर्वमारणे।।
गंधकं शंख... ... ... References.- (I) Mss.-A-Aufrecht's Catalogus Catalogorum :. . . i, 933; , 184; iii, 20'.
B-Descriptive Catalogues :--I.O. 2631; the 14th ch. of * India Office Ms. is named as ferraariot, which name agrees
with the name of the 14th ch. of our work. Also See Mitra's Notices. Vol. II, No. 991.
कालज्ञान
Kālajñāna
911. No.45 .......... .
1884-87. Size.— 64 in. by 4 in. Extent.— 18 leaves ; 17-18 lines to a page ; 32-33 letters to a line, Description.- Country paper ; Devanāgari characters ; hand-writ
ing fair but not quite legible at places. Diffusion of ink makes it difficult to decipher some pages; small letters, very closely written ; folio Trois blank but for- TOTQTTE नमः । म पृष्ठिकविग्रीवाबंधष्टी(?) घो मुसंकटे प्रत्मितं दैवयत्नेन प्रति
de $ # Some additional verses found on the margins

Page #81

C6
Vaidyaka
145.
of folios Io, 12 and 13. The chapters (समुद्देशs) are as follows-- fol 2 . इति श्रीकालज्ञाने शिवविरचिते कालावर्णनं प्रथम
समुद्देशः। 3a II इति श्री.का.२
III. इति श्री ३ श्री. .. ___IV इति श्री०४ श्री
.... . इति श्री का०५ श्री
इति श्रीकालज्ञाने षष्ट ६ VII इति श्रीकालज्ञाने शिवविरचितायां नाडीका
___. .. परीक्षा नाम सप्तमसुदेश ७ VIII इति कालमूत्रपरीक्षा ८ मुद्देश 16 IX
इति श्री का मलनेत्रपरी ९ श्री ___17bx इति श्रीका ज्वरः । ... 190 _XI. इति श्रीकालज्ञाने शिवविरचिते ज्वरोत्पनं नाम
........ ..... कादमोदेशः ११ श्री। Age.-- Fairly.old. Author.-- Siva (Sambhu--See verse 2 in the beginning). Begins.-fol. !
श्रीगणेशाय नमः । श्रीधन्वंतराये नमः। .. अविरलमदजलनिवहं भ्रमरगणानेकसेवितकपोलं।
अभिमतफलदातारं कामेशं गणपति वंदे ॥१॥ कालज्ञानं कलायुक्तं शंभुना वेदभाषितं । (v. 1. यञ्च on the top
of the word atę)
प्रासै पद्दभिश्च येनायं ज्ञायते रोगिणो मृतिः ॥२॥ etc. Fods.--fol. 186
निंबतैलन नश्ये गात्रभ्यंग करोति च । तस्य क्रमति नो देहे स्थावरं जंगमं विषं ॥ १३॥ . छष्णवव्वर शिगुश्च शिल्कसँधवसंयुत।
पिबते तस्य नस्यति वातः ग्रंथि क्षणादपि ॥१४॥ इति श्रीकालज्ञाने शिवविरचिते ज्वरोत्पन्नं नामैकादमो देश:११ भी॥

Page #82

46.1
Vaidyaka
References.-- (1) Mss.-A-Aufrecht's Catalogus Catalogorum :
i 96.; ii 19; iii 20*. B-Descriptive Catalogues :- Bikaner Mss. Catalogue (Mitra) pp. 644-45.
A medical work Kalajnana is referred to on fol. 94° of the Ms. of Balacikitsa, Madras Oriental Mss. Library Catalogue, Vol. XXIII, p. 8866. B. B. R. A. S. Cat. Vol. I, No. 169. I.O. 2716. (2) Printed Edition:-- With Hindi Translation, Benares, 1882.
कालज्ञान
Kalajāna
:1044. No.46
1886-92... Size.— 9 in. by 417 in. Extent. -- 8 leaves ; 9-10 lines to a page ; 26-27 letters to a line. Description.-Country paper; Devanagari characters : hand-writ
ing good and clear; edges of folios worn-out. The Ms. is very old and paper is brittle ; borders of folios ruled in
two double black lines. Incomplete. Age.- Sam. 1711, Caitra-vadi 7, Somavära. Author.- Sambhu. Begins.-fol. I.
श्रीगणेशाय न्मः॥ कालज्ञानं कलायुक्तं शंभुना यच्च माषितं। येन पाण्मासिकं पूर्व ज्ञायते मृत्युरोगिणां ॥१॥ काल शृजति भूतानि कालः संहरते प्रजा । ...
कालः स्वमेषु जागर्ति कालो हि दुरितक्रमः॥२॥ etc. 8 | Vaidyaka )

Page #83

587
Vaidyata
[46. Ends.fol. gb
... अन्यरोगेषु दातव्यं रसस्त्रिपुरभैरवः।
गौद्या अग्रे समाख्यातो हरेण पुन्यहेतवे ॥१३॥ . .श्लोकार्दैन प्रविक्षामि यत्कृतं ग्रन्थकोटिभिः ।
... ... परोपकार पुन्याय पापाय परिपीडनम् ॥१४॥ . इति श्रीकालज्ञानसमाप्तमिति ॥१॥शुभं भवतु ॥ संवत् १७११ वर्षे
मिती चैत्रवदि७वार सोम लिखतं मथेनकला । दाहिमासिवरामपवनाथीं ॥
श्रीजोधपुरमध्ये॥ References. - See No. 45.
कालज्ञान
Kālajñāna No.47
1043.
1886-92. Size:--Til in. by 5 in. Extent.-21 leaves; 9 lines to a page; 35-36 letters to a line. Description.- Country paper ; Devanāgari characters ;, hand-writ
ing good and clear ; letters bold ; verses numbered and to marks of punctuation in red ink; borders of folios ruled
in two double red lines. folio No. No. Ch.. Colophon.
I इति श्रीकालज्ञाने कालविचारो नाम प्रथमसमुसः । 2
, जीव्यतलक्षणं नाम द्वितीयो समुद्देशः 74 - इति श्रीकालज्ञाने नक्षत्रविशतिटिकाप्रमाणे प्रय
विचारविलोक्यं नाम .. 3 इति श्रीकालज्ञानवैद्यके कालविचारस्तृतीयोऽध्यायः
इति श्रीकालज्ञाने नाडीपरीक्षा चतुर्थसमुद्देशः 13 . इति श्रीकालज्ञाने रोगलक्षणचिकित्सा नाम पंचमो
समुद्देश । Incomplete.
. Age.- Sarh. 1842, Phalguna-sukla 3, Bhargava (Friday) vasara.

Page #84

48.]
Kaidyaka
59
Author. Mahādeva (Sambhu in the 2nd verse on folio 1.5.). Begins.fol. 10
- श्रीराधागोपीनाथौ विजयतां ॥ अबिरलमदजलनिवहं भ्रमरकुलानेकसेक्यतं कपोलं। अभिमतफलदातारं कामेशं गणपति वंदे ॥१॥ कालज्ञानं कलायुक्तं संभुनाचार्यभाषितं।
मासैश्च षभिरग्नेकं ज्ञायते मृत्युरोगिणाम् ॥२॥ etc. Ends.-fol. 21b
भूनिवदारुदशमूलमहौषधांधुतिक्तेंद्रवीजधनिकोभकणाकाषायः। तंद्राप्रलापकसनारुचिदाहमाहश्वासावियुक्तमाखलं ज्वरमासु हन्यात श्लोकार्द्ध च प्रवक्षामि यदुक्तं ग्रंथकोटिमिा। ...
परोपगारपुन्याय पापाय परिपीडनं ॥ इति श्रीमहादेवस्य तत्वकालज्ञानबोधसंपूर्ण ॥ संवत् १८४२ ॥ के मासोत्तममासे शुभे फाल्गुनमासे शुक्लपक्षे तिथौ तृतियायां भार्गववासरे अमृतघटिकान्वितायां प्रथमजामे इदं ग्रथं समाप्तः ॥ शुभमस्तु ॥ मंगलस्तु ॥ लिषितं जयनगरमध्ये श्रीगोपीनाथदेवमंदिरसन्निधौ नीमचरणदासेन स्वयं पठणार्थम् ॥श्री॥
The following verse follows in a different handwriting
तालीधिधिर्यत्र हरिद्वृदंगी वीनापर्वाक शिवनृत्यकारी ॥
गीते पटुर्नारदतुंवरौ च तत्तांडवं वः कुशलं करोतु ॥१॥ References.- See No. 45.
कालज्ञान
Kālajñāna
.::.: ..--. No. 48
1895-98. Size.- Io in. by 4t in. Extent.-29 leayes; 6 lines to a page; 27-28 letters to a line.

Page #85

60
Vaidyaka
[48.
III
Description.-Country paper; Devanagari characters; hand-writ
ing good and clear ; letters bold : verses and marks of punctuation in red ink ; borders of folios ruled in two double red lines; contains 7 chapters ; has got marginal notes on fol. 2'. The chapters (समुहेशs) are
कालज्ञानविचार (fol. ) जीवतिलक्षण (, 6) मृत्युलक्षण
7) IV नाडिलक्षण
, 12b) ज्वरलक्षण
, 160) VI ज्वरोत्पन्नविवरण
(, 17°) VII ज्वरचिकित्सा (, 29° ) it is erroneously
called अष्टम. Age.-Appears to be fairly old. Author.- Sambhu. Begins.-fol. rb
ओं नमः सिद्धेभ्यः॥ कालज्ञानं कलायुक्तं शंभुना यच्च भाषितं । येन षण्मासितं पूर्व ज्ञायते मृत्युरोगिणां ॥१॥ काल सृजति भूतानि काल संहरते प्रजा।
काल. स्वप्नोपि जागर्तिःकालो हि दरितक्रमः॥२॥ Ends.-fol. 29* and 290
ज्वरो दाहो प्रमो मोहो अतीसारो वमितृषा । अनिद्रा च मुषं रक्तं ताल जिह्वा च शुष्यते ॥५॥ ग्रीवामध्ये च दृश्यंते स्फोटका सरसवोपमा। टतानि जस्य चिह्नानि सुंघोरकस्य लक्षणं ॥
इति संधोलक्षणं ॥ इति श्रीकालज्ञानवैद्यकग्रंथे ज्वरचिकित्सासमुदेश - अष्टमः॥ References.-See No. 45.

Page #86

49.]
कालज्ञान
No. 49
Vaidyaka
Begins.—fol. rb
Size.- 1o in. by 5 in.
Extent.— 23 leaves ; 11 lines to a page 28-30 letters to a line. Description. - Country paper ; : Devanagari characters; hand-writing legible, but very incorrect ; verses are numbered ; marks of punctuation in red ink; borders of folios are ruled in 3 and 2 lined double rows. There are marginal notes on folio 18 and explanatory notes in the body of the text on folio 192. Incomplete and extends upto verse No. 86c of the VII ch. of Ms, No. 48.
Age. — Fairly old.
Author.
61
Sambhunatha ( But the text is identical with the other Mss. of Kalajñāna of Sambhu ).
श्रीमन् महागणाधिपतै नमः । अथ कालज्ञान लिष्यते ॥ अविरलमदजलनिभहं भ्रमरकुलानैकशेवितं कपोलं । अभिमतफलदातारं कमेसिं गणपतिं वंदे ॥ १ ॥ कालज्ञानकलायुक्तं संभुनाथेन भाषितं । मासैः षड्ाभिरप्येवं ज्ञायते मृत्युरोगिनां ॥ २ ॥ etc.
Ends. fol. 23b
Kālajñāna
588.
1899-1915.
भूनिंब मंजरियुता महोषधी च हरीतकिगजकणा खदिरस्य सारं । वासारसेन गुटिका वदनै धृता चः
There is no colophon and the Ms. abruptly ends here. References. See No. 45.

Page #87

Vaidyaka
[so.
कालज्ञान
Kālajñāna No. 50
619.
1895-1902. Size.-- 10 in. by 41 in. Extent:- 17 leaves ; 7 lines to a page ; 29-30 letters to a line. Description.-- Old country paper ; Devanāgari characters hand
writing fair but slightly illegible on account of Tippaņi in old Gujarāti which runs on the head of each line. The material is very old and the pages are worm-eaten. The text almost agrees with that of Ms. No. 49. up to the sth chapter. After this follow the following topics
नाडीपरिषा, मूत्रपरीक्षा, दोषपरोक्षा, मूत्रविड्परीक्षा. Borders of
folios have two red lines on both the sides. Age.-- Appears to be very old. Author.-- Sambhu. Begins.--tol. rb
श्रीधनंतराय नमः॥ कालज्ञानं कलायुक्त शंभूना तत्प्रभाषितं । देहिना ज्ञायते मृत्यु षड्भिर्मासैर्यथाग्रतः॥१॥ काल सृजति भूतानि काल संहरते प्रजाः ।
काल सुप्तेषु जागर्ति कालो हि दुरीतिक्रमः ॥२॥ etc. Ends.-fol. I7b
कुंभधशीर्षायुधदृष्टदेहिनां समानि रूपं समनाय रूपं यदी मूत्रपातको बिंभंति तैल षलु बिदूप्रमाणं सुभवस्तु रूपं । भवेत्तदा जोररापरम्पता च
मृत्यु न स्वस्थि नरस्य रोगिणां ॥७॥
Colophon at the end-इति मूत्रविडपरीक्षासंपूर्ण ॥ References.-- See No. 45.

Page #88

SI.]
Vaidyaka
कूटमुद्रः ,
Kūtamudgara सटीकः
with comm.
....:.913. No. 51
1884-87. Size.-9, in. by 417 in. Extent.-- 8 leaves ; 11-15 lines to a page ; 28-38 letters to a line. Description.- Country paper; Devanagari characters; hand-writ
ing very good ; paper is thin and slightly worn out. The text and the commentary are by the same author. It is a small treatise of 22 verses which would be uninteligible
without a commentary. Age.-Sam. 1876. Author.- Madhava. Begins.—(text) fol. rb
श्रीगणेशाय नमः॥ कफबातो बातकफी बातः पित्तं च वृद्धिसमौ
बिभिरायैस्त्रिभिरत्यस्त्रिभिराद्यापरैस्तदन्यैश्च ॥१॥ , -(comm.)
श्रीगणेशाय नमः श्रीगुरुवे नमः मधुराम्ललवणकटुतिक्तकषायाः षड्रसाः तत्र त्रिभिराद्यैर्मधुराल्मलवणैः कफबातौ यथाक्रमं वृद्धिशमौ ॥ etc. Ends.-(text) fol. 8
क्षीरमिव वारिमिदं विभज्य हंसैस्तु पीयते यत् । हित्वा दोषमशेष गुणमिह गुणिनो ग्रहिष्यंति ॥२१॥ भिषजा माधवेनेदं किंज्ञानेनाल्पदर्शिना। यत्किंचिदुक्तमज्ञानात्तत क्षमध्वं मनीषिणः ॥२२॥
इति कूट माधवोक्तः संपूर्णः ॥ ,, (comm.)
इति माधवविरचितं कूटमुन्द्रग्रंथ संपूर्णः १ संवत् १८७६ शा. १७४१ का. मिति फाल्गुनकृष्ण ९ भौमवासरे लिखितं रामनारायणेन पठनार्थः शुभ स्यात्

Page #89

Vaidyaka
[ 52.
References.-(1) Mss.-A-Aufrecht's Catalogus Catalogorum :i, 113; ii, 23 and 194b; 25b.
64
(2) Printed Editions:- (1) With a new commentary by Krishna Sastri Bhatavadekar, Bombay, 1884.
(2) Translated and edited by D. J. Rubern Jayatunga. Revised by the Revd. M. Nanissara. Sanskrit and Sinhalese. Colombo, 1889.
कूटमुद्गरः,
aretan:
No. 52
دو
Size.-12 in. by 53 in.
Extent. 6 leaves; 11-12 lines to a page; 50 letters to a line. Description. Country paper; Devanagari characters; hand-writing good; paper is thick, old, musty and worn out; edges are in a decaying condition; on borders 4 lines on each side in black ink. Text is given in the centre of the page with commentary above and below it.
Age. Sam. 1818.
Author.- Madhava.
Begins. (text) fol. rb
Kūṭamudgara
with comm.
924.
1891-95.
डोम ॥ कफवातौ वातकफौ यातः पित्तं च वृद्धिशमौ । etc.
-(comm.)
श्रीगणेशाय नमः ॥ कफवाताविति । मधुराम्ललवणकद्भुतिक्तकषायाद्याः
षड्रसाः ।
Ends. (text) fol. 6a
etc. same as is No. 51.
यत्किचिदुक्तमज्ञानात्तत् क्षमध्वं मनीषिणः ॥ २० ॥ इति माधवबिरचितः कटमुङ्गरः संपूर्णः । श्री । शुभमस्तु लेखकपाठकयोः । रामः ।

Page #90

533]
Ends. — ( comm.)
एतेन विनयत्वमुक्तं । अन्यत्समानं ॥ २० ॥ इति कूटमुद्गरटिप्पणिका समाप्ता ॥ संवत् १८१८ पौषसुदि १४ शनौ लिखितं विशधरेण
References. See No. 51.
कूटमुद्गरः
सटीकः
Vaidyaka
No. 53
Size.- 97o in. by 41o in.
Extent. 6 leaves; 13 lines to a page; 38 letters to a line. Description.— Country paper; Devanagarī characters ; hand-writing fairly legible; borders are decorated with two rows of lines in black ink on each side, one row consisting of two lines and the other of one; benedictory phrase, verse numbers and the word at (preceding the commentary of each verse) and the last colophon tinged with red pigment. The author of the text and commentary is the same; paper is old and musty.
Age.— Appears to be old.
Author.— Madhava.
Begins.—fol. r±
Ends.-fol. 6a
Kutamudgara with comm.
912. 1884-87.
श्रीचिदघनानंनाथ जयति ॥
कफवात वातकफौ वातः पित्तं च वृद्धिशमौ । etc. same as is No. st
भिषजा माघवेनेदं किंजानेनाल्पदर्शिना ।
यत्किंचिदुक्तमजान तत्क्षयमध्वं मनीषणः ॥
किंजानेननिय जातेन अ( fol. 66 )ल्पदर्शिना अल्पाध्ययनेन एतेनात्मनः
References. See No. 51.
9 [Vaidyaka ]
सविनयत्वत्वमुक्तं ॥ इति माधवविरचितः कूटकरः ॥ १ ॥

Page #91

Vaidnaka
[54.
कूटमुन्दरः सटीकः
Kutamudgarm with comm.
No.54
213. A.1883-84.
Size.- 67 in. by 37 in. Extent.— 28 leaves ; 6 lines to a page ; 16 letters to a line. Description:--Country paper; Devanagari characters; hand-writ
ing good; paper is of a very thin variety; copy is almost correct; no specific marks to distingnish the text from the commentary, both of which are by one and the same
author. Age.- Appears to be old. Author.- Mādhava. Begins.-fol. b
. श्रीगणेशाय नमः॥ कफवातौ वातकफी वात पित्तं च वृद्धिशमौ । etc.
same as in No. 51 Ends.-fol. 28
मिपजा माधवेनेदं किंज्ञानेनाल्पदर्शिना । यत्किंचिदुक्तं मज्ञानात्तक्षमध्व मनीषिणः ॥१८॥
किंज्ञानेन निंद्यज्ञानेन अल्पदर्शिना अल्पाध्ययनेन । एतेनात्मनः सवि
नय त्वमुक्तं ॥ इति श्रीमाधबेविरचितः कूटमुद्रः समाप्तम् शुभमस्तु References. See No. 51.

Page #92

ss. ]
कूटमुद्गरः
सटीक
Age.- Appears to be old.
Author. -- Madhava.
Begins. - ( text ) fol. 14
No. 55
Size.— ro in. by 4to in.
Extent. 2 leaves; 18 lines to a page; 45 letters to a line. Description.— Country paper; Devanagari characters; hand-writing good; paper is old and musty; three lines in red ink on each border; signs of punctuation, verse numbers and the last colophon in red ink; text in the centre and the commentary above and below it. Verses 7, 8, 14, 17 and 18 of Ms. No. 51 are missing here. The commentary is also summarised. There is no commentary on the last
two verses.
"
• Vaidyakad
कफवातौ वातकफौ वातः पित्तं च वृद्धिसमौ ।
—( comm. )
67
Kutamudgara
with comm.
885. 1887-91.
Ends. fol. 2b
भिषजा माधवेनेदं किंज्ञानेनाल्पदर्शिना । यत्किचिदुक्तमज्ञानात्तत् क्षमध्वं मनीषिणः ॥ १७ ॥ इति माधवविरचितं कूटमुद्गरसंपूर्णम् ॥ श्रीरस्तु ॥ References. — See No. 51.
प्रथमं षड्रसाः । स्वाद्वम्ललवणकटुतिक्तकषायकाः कफवातावाद्यैस्त्रिभिः स्वाद्वम्ललवणैः वृद्धिशमौ वातः कफो वृद्धिं वाति वातः शमं वाति etc. same as in No. 51

Page #93

Vaidyaka
16.
कूटमुरा
Kūtamudgara सटीक
with comm. No. 56 ,
886.
1887-91. Size.— 89 in. by 41 in. Extent..--.13 leaves; 9 lines to a page ; 25-26 letters to a line. Description, Country paper ; Devanāgari characters; hand-writing
El good; borders decorated with rows of double and single ........ lines in red ink ; benedictory phrase, punctuation marks,
the word at preceding the commentary of each verse and the colophon are in red ink. Text and commentary by the same author. Text not very correct. Text of the
last verse not given. Age.- Sam. 1804. Author.- Madhava Begins.- fol. b
श्रीगणेशाय नमः॥ कफवातौ वातकफौ यातः पित्तं च वृद्धिशमौ ।
etc. same as in No. 51. Ends.- fol. 13
। किंज्ञानेन निंबज्ञानेने अल्पदर्शिना अल्पध्यायतेन यतेनात्मनः सविनयत्वमुक्तं ॥ २२ ॥ इति माधषविरचितकूटमुद्ररो ग्रंथः ॥ संवत् १८०४ का बर्षे माघकृष्ण दूतीया लीषतं वोझा पुस्यालीरामः पठनार्थे व्यासजी श्री
दोलतरामजी शुभं भवतु Reference.-- See No. Si. 3
-

Page #94

33.1
Vaidyaka
गन्धककल्प
Gandhakakalpa
and
and
पारदकल्प
Pāradakalpa from रुद्रयामल
from Rudrayāmala No. 57
198.
1992-7. Size.- 12Tin. by 68 in. Extent. — 190 leaves ; 12 lines to a page ; 35-37 letters to a page. Description.-Counrty paper; Devanagari characters; hand-writing
legible ; paper is worn out and in a decaying condition ; there are two different numberings of pages, one at the right-hand corner of the b side of a page and the other is in the centre of the right-hand border. The former has repeated numbers 81, 115 and 163 and hence the final page number is I87. The latter has forgotten No. 169, and hence the final page number is 191. On folios 133-145 (corner number ) bad ink is used which has blackened the whole surface of the page. The work consists of two parts (गंधककल्प and पारदकल्प) of the 28th chapter of रुद्रयामल. Colophon on fol. 50° reads- इति श्रीरुद्रयामले पार्वतीप्रष्ण अष्टाविंशतिमे पटले गंधककल्पे गंधकफलसमाप्तः। The beginning of fol. SI" is- श्रीगणेशायनमः । यस्यानंदभवेन मंगलकरं ना संभावितेन स्फरन् धानो तेन रसायनेम करुणाविक्षासुधासिंधुना। भक्तानां प्रभवप्रसहतिजरा
रोगादिरागात् क्षणात् शांतिर्याति जगत्प्रधानमिषजे तस्मै नमो पारदे ॥१॥ Age.- Appears to be old. Author.- ( from रुद्रयामल ). Begins.—fol. 1b
__ श्रीगणेशाय नमः ॥ श्रीमहालक्ष्मै नमः ॥ अथ रुद्रयामले गंधककल्प आदिपत्र ॥२३॥अध्याय ॥ ८॥ कमि अरु मध्य का पत्र ॥१४॥ कमि सो भिषणा दा बुधैः (corrected on the top margin क्रमतः कथिता युक्तिः) सेवनीया सदा बुधैः ॥ १७॥ पश्या (corrected as श्वा on the top ) त् मासमेकं स्य (cancelled ) फलं (तेन supplied on the top) . साई समंततः पश्या ( corrected on the top खात्) क्रमे ( corrected as मोद) क्रमेणैष क्षीयते धातुरुत्तमैः ॥१८॥etc. ......

Page #95

Vaidyashia
[37.
Ends.- fol. 187* (corner numbering)
प्रसन्ना जायते सत्य षोडशी षोडशाक्षरी। पठने पारदं बंधं नान्यथा वचनं ममः ॥ २३ ॥ तस्मात्ते यत्नपूर्वण मंत्रज्ञेन सदैव ही। पठनीयं परं बंधं गीत्यं मेव न संशयः ॥२४॥ द्रष्टिमार्गगतं ते च पुस्तकं नित्यनित्यशः।
दशवर्णाद्रसेत्पुन्यं लभते नात्र संशयः ॥२५॥ इति श्रीरुद्रयामले पार्वतीप्रश्ने पारदकल्पे अष्टाविंशातपटले रसकल्प
समाप्त मिती References. This work is not referred to by Aufrecht in
his Catalogus Catalogorum. B-Descriptive Catalogues :- One 77944 is mentioned in the Madras Oriental Mss. Catalogue Vol. 23, No. 1337; and the beginning or end of it does not tally with our Ms. which is a fragment. Printed Editions :- Edited and published by Vaidya Jädavji Tricumji Acharya, 2 Vols. Bombay I9II, IS. (Ayurvediya granthamala, No. iii).
589.
गदनिग्रह
Gadanigraba No. 58
1899-1915. Size.- 94 in. by 4} in. Extent.— 357 leaves ; 11 lines to a page ; 32–33 letters to a line. Description-Country paper; Devanagari characters with पृष्ठमात्रा
hand-writing good; it is a complete Ms. of the work. Paper is old, musty and very much worm-eaten. The work is divided into 2 parts. First part consists of six topics of (I) घृत, (2) तैल, (3) चूर्ण, (4) गुटिका, (5) and (6) अवलेह. The second part contains nine topics (1) काय, (2) शल्य, (3) शालाक्य, (4) सूततन्त्र, (5) बालरोग, (6) विष, 17) रसायन, (8) बाजीकरण and (9) पंचकर्मविधि. Our Ms. seems to have been utilised for his edition by Jadavaji Trikumji. ..

Page #96

58.]
Vaidyaka
Age.-Sam. 1666%; Caitra-krsna 2, Bhrgudina. Author.-Sodhala. Begins.--fol. 1b
ॐ नमो धन्वंतरये। करकिशलयसंगी यस्य पीयूषकुंभः परममरवधूनां भूयसे मंगलाय । स खल निखिलदुग्धाम्भोधिरनेषु रत्नं
हरतु दुरितराशीनाशु धन्वंतरिवः ॥१॥ तथा च
त्रिभुवनजनरोगग्राससंग्रासज-eaten up by worin) ऽस्तभृतधृतकुंभोगीर्णहस्तायुधश्रीः । अमरमाथितदुग्धाम्भाोधलब्धोदयोऽसौ बिदलतु दुरितोद्यानाघवैया धियो वः॥२॥ नानासनिकृतैः श्लोकैः सोढलेनाल्पमेधसा।
विबुधप्रेतिबोधाय ग्रथ्यते गदनिग्रहः ॥३॥ etc. Ends.- fol. 3570
न दूषयति यद्दोषान् समानोदीरयत्यपि।
समीकरोति च क्रुद्धांस्तत्संशमनमुच्यते ॥१८॥ इति श्रीवैद्यसोडलग्रथिते गदनिग्रहे पंचकर्माधिकारः समाप्तः । ग्रंथाएं २०॥ समाप्तोयं गदनिग्रहः। एवं ग्रंथाओं ४३१॥
यावता शेषनागेन ध्रियते शिरसा रसा।
पठ्यमानं बुधैस्ताब जीया पुस्तकमुत्तमं ॥ एवं सर्वसंक्षया ग्रंथानं १३४०८॥शुभं भवतु ॥ कल्याणमस्तु । सवत् १६६६ वर्षे चैत्रमासे कृष्णपक्षे द्वितीयायां पुण्यतिथौ भयुदिने लिखितोयं ग्रंथः॥
यादृशं पुस्तके दृष्टं स्तादृशं लिखितं मया । यदि शुद्धमशुद्धं वा मम दोषो न दीयते ॥
लेषकपाठकयो शु. References.-(I) Mss.-A-Autrecht's Catalogus Catalogorum :i, I45*; iii, 31 ( Ms. No. 59 of our library).
B-Descriptive Catalogues:
Mitra's Catalogue of Bik. Mss. No. 1394. B. B. R. A. S. Cat. Ms. No. 211.
(2) Printed Editions:
Edited in 2 parts by Vaidya Jädavaji Trikumji, Bombay, 1911, 1915.

Page #97

74
Vaidyaka
{9.
गदनिग्रह
Gadanigraha No.59
888.
1887-91. Size.- 11 in. by Sio in. Extent. --- 241 leaves ; 12 lines to a page ; 30 letters to a line. Description.- Country paper; Devanāgari characters; hand-writ
ing bad and not uniform ; paper is very old, musty and worm-eaten; all the corners and sides are giving away ; it starts with folio 1 and the last folio is numbered as 302; folios 44-100, 132, 133 and 224 are missing; it is a fragment which stops with the 4 lines in the beginning of क्षुद्ररोगचिकित्सा under शल्याधिकार, in the 2nd part of the work. This Ms. also is perhaps used by Vaidya Jādavaji Tricumji
for his edition. Age.- Appears to be very old. Author.- Sodhala. Begina.--fol. 1b
डों नमः श्रीधन्वंतराय ॥
करकिशलयसंगी यस्य पीपकुंभः परममरवधूनां भूयसे मंगलाय । स खलु निखिलदुग्धांभोधिरत्लेषु रत्नं हरतु दुरितराशीनाशु धन्वंतरिर्वः ॥१॥
etc. same as in No. 58 Ends.-- fol. 302
___ अथातः क्षुद्ररोगचिकित्सितं व्याख्यास्यामः ॥ तत्राजगल्लिकामामा जलौ. काभिरुपाचरेत् । शुक्तिसौराष्ट्रिकाक्षारकल्कैश्च लेपयेन्मृदु ॥ श्लेष्मविद्रधिकल्पेन जयच्चानुशयी भिषक् । विवृत्तामिंद्रवृद्धां च गईभी जालगईभां ॥ इरिवेल्लिका गंधनामां जयेत्पित्तविसर्पवत् । मधुरौषधसिद्धेन सार्पपा नाशयेद्वणं ॥ रक्तावसेकैर्बहुभिः स्वेदनरपतर्पणः । जयविदारिकालेपः शिग्रुदेवनुमोद्भिदैः ॥ पनसिकां कच्छपिकां

Page #98

600]
Vaidyaka गुणसंग्रह
* Gaṇasaṁgraba No. 60
1880-81. Size.- 10 in: by 3ii in.. Extent:-95 leaves ; 7 lines to a page; 32 letters to a line, Description.-Country paper%3 Devanagari characters with पृष्ठमात्राs%3B ..... .hand-writing good; borders are decorated with double
lines in black ink; marks of punctuation, topic-headings and the colophons are tinged with red pigment... The work deals with the qualities of herbs and other eatables. The
author belongs to Rayakabāla family and was the pupil of ।। ........Asodha. Paper old, musty, worn out and worm-eaten. Age.- Sain. 1469 = 1413 A. D. Author.-Sodhala. Begins.- fol. 10
ॐ नमः श्रीधन्वंतरये। तमः समुद्रसंमग्नलोकाकर्षणकर्मठें। कराणां निकरं दध्यात्तारणात्तरणिः स्वयं ॥ मंदानामगदंकारः स एव सकलोऽशुमान् । सुधाधामौषधीशोऽपि क्षीणोऽयं श्रयते क्षणे॥ तं नमस्यं नमस्कृत्य देवदेवैनमस्कृतं । ....... सोढलोऽसोढशिष्यौघक्लेशोऽक्लिष्टम क्रमात् । द्रव्यावलीविहीनेषु हीनवर्गक्रमेषु च। अनादिनामनिर्वाणग्रंथेष्वर्थकदार्थतं॥ शिष्यसंघ समालोक्य हृदि जातदयोदयः।
अग्निवेशादिकान् ग्रंथान विचार्य विदितान मुहुः॥ छिन छिन्नादिकैर्वग्गैदृब्धं द्रव्यादिनामभिः। . नानातंत्रविसंवादिसंदेहविनिवर्तकं ॥ बाललीलावगम्याथै नातिसंक्षिप्तविस्तरं।
रसवीर्यविपाकायैर्गुणाति गुणसंग्रहम् ।। etc. .... Ends.-fol. 940
योशेषगुणसंग्रहवेत्ता वंदवरतामधिल्डः। . सर्ववस्तु हिताहिती सोऽगिनां भवतु मंगलहेतुः। 10 ( Vaidyaka |

Page #99

74
Vaidyaka
[ 61.
आयुर्वेदसुधारहस्यरसिकीसाहित्य सौहित्यधीज्योतिःशास्त्रविचारसारचतुरो यो लक्षणे दक्षण: । श्रीमान रायकवालवंशतिलकः स्फारोपकारोयतो जीयान्नित्यमसाव सोढललितः प्रज्ञोज्ज्वलः सोढलः ॥
Cl
.. इति भिषग्वरश्रीसोढलकृते गुण ( fol. 95 * ) संग्रहे मिश्रिकाध्यायः समाप्तः ॥ श्रीः ॥ स्वस्तिं संवत् १४६९ वर्षे प्रथम आषाढमासे शुक्लपक्षे षष्ठयां तिथौं रविदिने अह वीरमग्रामे महाराय श्री कान्हडदे विजयराज्ये साबुरशातीय राऊलसीधरत बजाकस्य अध्यनाय श्रीगौंडज्ञातीय महांफान निघंटस्य पुस्तक लिखितं ॥ श्रीः ॥ मंगलमस्तु ॥ शुभं भवतु । लेखक पाठकयोः ॥ श्रीः ।।
References. — ( 1 ) Mss — Autrecht's Catalogus Catalogorum :i, 155; the only entry by Aufrecht and perhaps refers to our Ms. Another Ms. of गुणसंग्रह, No. 61, exists in this library.
गुणसग्रह ( निघण्डु )
No. 61
Size.—1076 in. by 5f in.
Extent.— 79 leaves ; 12 lines to a page; 34 letters to a line. Description.- Country paper; Devanāgarī characters; hand-writing legible ; benedictory phrase, topic - headings, topic endings and colophons tinged with red pigment; paper is old, worn out and musty. On the left-hand top-margin, each page bears निघण्टुः सोढलकृत. The work is really गुणसंग्रह, anothor copy of which ( No. 60 ) exists in this library. Our Ms. has the introductory portion (foll. rb to 34 ) which is.missing in the other Ms; after this both are identical. Our Ms. again stops 3 verses before the other Ms. which ends at the proper, place. At the end our Ms. adds कोहलपre and a वाजीकरण medicine. Fol. 53 is missing.
Ku DI
Gunasaṁgraha (Nighantu)
927. 1884-87.

Page #100

6.]
Vaidyaka
7
Age.--- Sarn. I782. Author.- Sodhala. Begins. -- folio 10
श्रीमहागणाधिपतये नमः ॥ जयति जगदेकदीपस्तमोनदीपांतरालपतितस्य
कलयति कर्षणकर्मणि करनिकर बिश्वबिश्वस्य ॥१॥ .. भेषजोनाम कुशलो वैद्या नो बेत्ति बैद्यक शास्त्रं । . तस्मात्सारतरौषधनाम्नां संग्रहमिमं बच्मि ॥२॥
सप्तम्यतं च नामादौ प्रधमांतान्यतः परं. . . .... प्रत्येकं भेषजं वत्र क्रमोयं नामसंग्रह ॥३॥
नामानि भेषजैकस्य संगतानि च बहूनि च ॥ .. .... एकमेव तथा नाम बहुभेषजसंगतं ॥ ४॥ etc, Ends. - fol. 792
भेषजाद्यतभोग्य बस्तुषु यत्प्रमादबशितोपि विस्मृता स्वादतस्त ( fol. 79) दिह भूतिकै गुणैः शिष्यागदितया बुधैः ॥ १॥..
बच्छगोत्रान्वयः स्वच्छवैद्यानंदनचंदन ... शिष्यसंघदयालुः श्रीरायकबालाजी सोदालाख्यो भिषग्भानुपादपंकजषटपदः ............ चिकित्सामं चकारेमं समग्रं गुणसंग्रहं ॥ ३:॥.. ... .." विकारोपेक्षयया पंच सप्त बा दश बा:भिषक् ।।
तुल्यविकारहंत्रीणि भेषजानि बहून्यपि ॥ ४॥....... ..... समाहृत्य पचेत्तैलं- ..
_Colophon and date इति श्रीसोढलकृतनिघंटुः संपूर्णः संवत्१७८२ वर्षे शाके १६४६ प्रबर्तमाने महामांगल्यकप्रदमासोत्तममासे माघमासे शुक्लपक्षे तिथौ १. रविवासरे लिपतं ब्यास बकसराम भागचंद पठनार्थे सम
मस्तु ॥ कल्याणमस्तु ॥ मंगलं ददातु ।। References.- See No. 60......... .........

Page #101

76
Vaidyaka
[6.
चक्रदत्तसंग्रहः
Cakradattasamgraha. निश्चलकरविरचित
..' with. .. .. प्रभासहितः
Niscalakara's comm. Prabha • No.62
620.
1895-1902. Size.-- Ion in. by 4fo in. . Extent.— 637 leaves ; 12 lines to a page ; 48 letters to a line. Description.- Country paper; Devanāgari characters; several
hand-writings, but all good; there are double rows of lines in red ink on borders--one row of three lines and the other of one line. The text is given in the centre of the page and the comm. above and below it. Pratikas and topic headings tinged with red pigment. Paper is very thin and strong. Some pages are yellow-coloured and thicker than the rest. The name of the commentator is
Niscalakara. Some folios are worm-eaten. Age.- Sain. 1814. Author.- Cakradatta. Begins.- fol.in .
श्रीगणेशाय नमः ।....... (comm.)- पंचभूतप्रपंचेन पंचगोचरचारिणे।
पंचास्मपंचवक्त्राय निःप्रपंचात्मने नमः॥१॥ ,, - ( text) fol. xb ..
गुणत्रयविभेदेन मूर्तित्रयमुपेयुषे। ........: । त्रयीभवे त्रिनेत्राय त्रिलोकीपतये नमः ॥१॥ Ends.- fol. 637* गौडाधिनाथरसवत्यधिकारपात्र.
.......... नारायणस्य मनयः सुमनोत्तरंगात् । भानोरथ प्रस्थितलोध्रबली कुलीन श्रीचक्रदत्त इह कर्तृपदाधिकारी। यः सिद्धियोगलिषिताधिकसिद्धयोगानत्रैव निक्षिपति केवलमुद्धरेदा।

Page #102

Vaidyana
.
भट्टत्रयत्रिपथवेदविदा जनेन
दत्त पतेत्सपदि मूर्द्धनि तस्य शापः॥ ..........: इति श्रीचक्रदत्तसंग्रहः बैद्यकग्रंथः संपूर्णमगमत् । संवत् १८१४ वर्षे मिती चैत्र शुक्ल द्वितीयायां तिथौ ॥ लिपी कृता श्री-(erased but may
be deciphered as गवालियरनगरमध्ये ) शुभं सूयात् ॥ References, -(1) Mss.-A-Aufrecht's Catalogus Catalogorum :
i, 174. B-Descriptive Catalogues t— Mitra's Catalogue of Bikaner Mss, p. 634, No. 1388. I. O. Catalogue 2674-5 (only the text ). (2) Printed Editions :--
(1).Calcutta, 1872.
. (2) Calcutta, 1916... ........:(3) Meharchand Lachmandas, Lahore, 1928.
with
चक्रदत्तसंग्रह ........ ... ... .. . . Cakradattasamgraha निश्चलकरविरचितप्रभासहितः
Nisealakara's comm: prabha
889. No. 63
1887-91. Size.-10 in. by 4g in Extent.-- 637 leaves ; 12 lines to a page ; so letters to a line.. Description.-- Country paper; Devanāgari characters; two hand
writings; (i) foll 1-478 and 579-637, (ii) foll. 479-5783 first one is very neat clean and good and there is the same fine thin quality of paper for both the portions; second one is very bad and paper . is also of a coarser quality. Borders are decorated with double rows of 3 lines and one line in red ink. The first, the central and the last letters of the text are tinged with red pigment. "Topic-headings, pratikas and colophons in the commentary are also tinged with red pigment:

Page #103

T
178 Vaidyaka
[.63. Age.-- Sam. I784. Author.-Cakradatta...... Begins.-- (Com.) fol. 10
भीगणेशाय नमः ॥
पंचभूतप्रपंचेन पंचगोचरचारिणे। .... -............ पंचामपंचवक्त्राय नि:प्रपंचात्मने नमः॥१॥ etc. .. , - (text) fol. I
गुणत्रयविभेदेन मूर्त्तित्रयमुपेयुषे । etc. ...... .. ....... same as in No. 62... Ends.- fol. 6360 गौडाभिधानरसवत्यधिकारिपात्र etc.
.same as in No. 62 The date and the name of the Scribe--संबत् १७८४ वर्षे मिती मिगसिर मास शुक्लपक्षे सप्तमीतिथौ ७ गुरुवारे ॥ लिषतुः मथेन वैणीदासपुस्तिका ॥ श्रीवीकानेरमहानगरमध्ये ॥ श्रीधन्वातराय नमः ॥ तैलाद्रक्षेजलाद्रक्षेद्रक्षेच्छिथिलबंधनात् । परहस्तग (fol. 637*) ताव्रक्षेदेवदति पुस्तका ॥१॥ इति श्रीचक्रदत्तसंग्रहः संपूर्णसमाप्तः । ग्रंथ २९००
बैद्यकशास्त्रः॥ Reference.- See No. 62.
14
Carakasamhita
चरकसंहिता No. 64 . :
1891-95. Size.-II in. by 5, in....
. Exțent.- 402 leaves; 11 lines to a page; 47 legters to a fine. Description.- Country paper; Devanagari characters; several
hand-writings, all quite legible. Paper is very old, brittle, musty and worn out. It has been patched up at several places. Foll. I09, 136, and 362 are missing though there is no break in the text.' Foll. 2776 and 316", are blank.

Page #104

Vaidvaka
79.
Fol. 405, which is unnumbered, is impossible to locate: This is a complete Ms. of Caraka-sambita except a few pages at the end of सिद्धिस्थान. It has got all the 8 स्थानs (1) सूत्रस्थान foll. rb-94"; (2) निदानस्थान foll. 94-110''; (3) विमानस्थान foll. IIO-146° ; (4) शारीरस्थान foll. 146 -180* ; (5) इन्द्रियस्थान foll. 180*-- 210*; (6) चिकित्सास्थान
foll.210%-364%3 (7) कल्पस्थान foll. 364-377 and (8) ... सिद्धिस्थान foll: 377-404'. .Colophons are tinged with
red pigment. . Age:- Appears to be very.old. . . Author.- Caraka. Begins.—fol.ro
भीगणेशाय नमः श्रीधन्वंतरये नमः अथातो दीर्घजीवतीयमध्यायं - व्याख्यास्यामः ॥ इति । स्माह भगवानात्रेयः । etc..... , Ends.- fol. 4040
. अत ऊर्ध्वं तृष्यतमान्नेहान्वक्ष्यामः । शतावरीगुरुचीनुविदार्यामलकद्राक्षाखजूराणां यंत्रपीडिताना रसप्रस्थमेकैकं तद्वत् धृततैलाभ्यंगगोमहिष्यजाः क्षीराणां च हौ छौ दर्यात् जीवकर्षभकमेदामहामेवात्वक्षीरीशृंगाटकमधू. लिकामधूकोच्चलापिप्पलीपुष्करवीजनीलोत्पलकंदपुष्पपुंडरीककेसरकल्कान
तृषतव References.-(1)-A-Aufrecht's Catalogus - Catalogorum :- ,
184*; ii, 37* and 199"; iii, 39'. B-Descriptive Catalogues :-I. O. Catalogue Nos. 26372643. Mitra's Catalogue of Bikaner Mss., p. 635, No. 1390. B. B. R. A. S. Catalogue, No. 172.
- Madras Oriental Mss. Library. Car. No. 13090. (2) Printed Editions-(I) Nirnayasagara Press, Edited by
Vaidya Jadavji Tricumji, Bombay, 1935. ( Second Edn.). ... (2) Edited by Narendranatha Sastri, Punjab Sanskrit Book i Depot, Lahore, 1929.

Page #105

Paidyalia
160
चरकसंहिता . ::
...
: Carakasamhita ... .. ....
.
555.. No. 65... ... ... . . ... 1875-76. Size.- 10 in. by 6, in... : : . Extent.- 488 leaves; 17 lines to a page ; 25 letters to a line. Description. - Country paper; Sāradã characters ; hand-writing
good; colophons written in red ink; it is in book form and leather bound. The Ms. may be divided into 3 parts according to pagination. First. part extends from , fol. 1b to 232. It contais I श्लोकस्थान foll. I-112; II निदानस्थान foll. II24-1330; III विमानस्थान foll. 133°-177%; IV शारीरस्थान foll. 1774--217; and V इन्द्रियस्थान foll. 217-232". .After this is संवत् ३३ पौष शुति त्रयोदश्यां गुरौ लिखितं मया राजान लसकेन राजाननोन्दकपुत्रेण । शुभमस्तु सर्वजगतां । Second part extends from fol. I' to fol. 207° and contains VI चिकित्सा .
FOTA ; on fol. 1 7 qualities are described in a different .......... hand; चिकित्सास्थान is incomplete.. Then follows the
third part consisting of 49 folios but without any numbering of pages; it has got VII कल्पस्थान foll. I-IS and VIII सिद्धिस्थान foll. 15-49. Paper is old and musty; it is
repaired at places." !. Age.- ( Saptarsi ) Saim. 63 = 1688 A. D. Author.- Caraka. Begins- fol. Ib
डों स्वस्ति ॥ श्रीसरस्वत्यै नमः ॥ अथातो दीर्घजीवितमध्यायं व्याख्यास्यामः ॥ दीर्घजीवितमन्विच्छन् भरद्वाजमुपागमत् । ।
- इंद्रमुपग्रतपा बुध्वा शरण्यममरेश्वरं ॥ etc. Ends.--fol. 490
इदमखिलमीत्य सम्यगर्थान ... विदिशति योऽविमना प्रयोगनित्य .....
•स मनुज....जीवित..... .............. भवति धृतिस्मृतिबुद्धिधर्मद्धः ॥ ...
इति चरकतंत्र समाप्तं । सं. ६३ फा. शुति एकादश्यां शुक्रे लिखितं
लेखकोत्तरराजानलसका References.- See No. 64.

Page #106

67.]
Vaidyakas चरकसंहिता
Carakrsamhita No.66
368.
1882-83. Size.- 11 in. by 4 in. Extent.-49 leaves ; 8 lines to a page ; 38 letters to a line. Description.- Country paper ; Devanagari characters; with पृष्ठमात्रा
hand-writing very good; borders are decorated with four lines in black ink on each side. Paper is old and very much worm-eaten ; right-hand border is completely destroyed in some of the pages. The Ms. deals with शारीरस्थान
of चरकसंहिता and is complete. Age.- Appears to be old. Author.-- Caraka. Begins.- fol. 1b
अथातः कतिधापुरुषीयं शारीरं व्याख्यास्यामः ॥ विमानस्थानमेतत्त यथावत्परिसमाप्यते । इति ह स्माह भगवानात्रेय कथिधापुरुषो धीमम् धातु
भेदेन भिद्यते । पुरुष कारणं कस्मात्प्रभवः पुरुषस्य कः। etc. Ends.-fol. 48b
शरीरं चिंत्यते (fol. 49') सर्व देवमानुषसंपदा। . सर्वभावैर्यतस्तस्माच्छारीरं स्थानमुच्यते ॥
इति श्रीचरकसंहितायां शारीरस्थाने जातिसूत्रीयं नामाष्टमोऽध्यायः । ... समाप्तं चेदं शारीस्थानं चतुर्थे । ग्रंथाग्रं ११९८॥श्रीः ॥.... Reference.- See No. 64.
चरकसहिता
. ................................. Carakasamhita
No. 67
-.-'118:
1866-68. Size.- 124 in. by 38 in. ---- Extent.— 405 leaves ; 8 lines to a page ; 60 letters to a line.
II ( Vaidyaka )

Page #107

00
Vaidyaka
[67.
Description.- Modern paper; Devanāgari characters; hand-writ
ing good. It is a modern copy by Balakrsna done in Saka 1789=1868 A. D. It is full of lacunae and mistakes. The arrangement is also not in proper order; for exampleसूत्रस्थान foll. I-110; रसायनपाद begins with new numbering and is mixed up with a facut and both end on fol. 20" where a part of निदानस्थान is introduced. Then इन्द्रियस्थान again starts with new numbering; its first chapter is not given; it ends on fol. I3 where again अभयामलकीय of रसायनपाद is introduced. Then starts निदानस्थान with new numbering and is mixed up with चिकित्सास्थान. The latter ends on fol. 1939; कल्पस्थान ends on fol. 226° and
then comes सिद्धिस्थान. The book is half-leather bound. Age.- 1868 A. D. Author.- Caraka. Begins.--fol. b
श्रीगणेशाय नमः ॥ ॐ नमः श्रीपरमात्मने पुरुषोत्तमाय ॥ अथातो
दीर्घजीवतीयमध्यायं व्याख्यास्यामः ॥ इति ह स्माह भगवानात्रेयः ॥ etc. Ends- fol. 260*
अग्निवेशकृते तंत्रे दृढबलप्रतिसंस्कृते सिधिस्थानं चरकसंहिता समाप्तः॥ सित्वस्थान (fol. 290° ) मेकपिडेन शतवाष्टाधिष्टानि ॥ समाप्तं चरक चरकमित्यपि ॥ शुभमस्तु । राम राम राम राम हरे कृष्ण हरे कृष्ण कृष्ण कृष्ण हरे हरे यादृशं पुस्तकं दृष्ट्वा तादृशं लिखितं मया । यदि शुत्धमशुत्धं वा मम दोषो न दीयते ॥१॥ शके १७८९ प्रभवनामसंवत्सरे क्षेत्र कोला० नृसिंहात्मज बाल.
इदं पुस्तकं अंकाहिधराधरमिते शके १७८९ प्रभवनाम्नि हायने चैत्रसितबादश्यां लेखनेन समाप्ति समनीनयत ॥ ग्रंथसंख्या १००४० सर्वाणि प्रकरणानि संमील्य संपूर्णस्य ग्रंथस्य संख्या १४०४१. इदं पुस्तकं रुकडी
करेत्युपनामक गणे शास्त्रिणा यथाप्रति अशोधि ।। Reference.- See No. 64.

Page #108

Vaidyaka
83
68.] चरकसंहिता
.
Carakasambită
534..
No.68
1892-95.
Size.- 12] in. by 48 in. Extent.— 454 leaves ; 9 lines to a page ; 43 letters to a line. Description.- Country paper; Devanāgari characters; several
hand-writings; all legible ; double lines in red ink on borders; सूत्रस्थान and चिकित्सास्थान have marks of punctuation in red ink. Some pages are coloured yellow. The Ms. consists of 8 parts with new page-numbers. Arrangement is faulty.
___ I सूत्रस्थान foll. I-100%; II निदानस्थान foll. 1-20: III विमानस्थान foll. I-14; IV इन्द्रियस्थान mixed up with शारीरस्थान foll. I-36; Vशारीर and विमान mixed up3; foll. 1-41 VI सिद्धिस्थान foll. I-32; VII कल्पस्थान foll. I-19; VIII रसायनपाद, वाजीकरण and चिकित्सास्थान foll. I-193. The name
of the Scribe is Baijanātha. Paper is worn out. Age.- Saka 1725 = 1804 A. D. Author.- Caraka. Begins.- fol. Ib
श्रीगणेशाय नमः ॥ डों नमः परमात्मने पुराणपुरुषोत्तमाय नम ॥ अथातो दीर्घजीवितीयमध्यायं व्याख्यास्यामः ॥ इति ह स्माह भगवानात्रेयः॥
etc. Ends.- fol. 193
अग्निवेशकते तंत्रे चरकप्रतिसंस्कृते
चिकित्सितमिदं स्थानमष्टमं परिपूर्यते ॥२२९ ॥ इति श्रीचरकसंहितायां चिकित्सितस्थाने वातरक्तचिकित्सितं नाम सप्तपिंशोध्यायः ॥२७॥६॥ समाप्तं चेदं चिकित्सितस्थानं षष्टमं ॥ पंचविशा.
द्रिसूशाके मासि मार्गे सितेतरे ॥ सप्तम्यां मंदवारेषु बैजनाथेन लिख्यते ॥१॥ Reference. - See No. 64.

Page #109

Vaidyaka
[69.
915.
चिकित्साकलिका
Cikitsakalika No. 69
1884-87. Size.- 104 in. by 4} in. Extent.- 19 leaves ; 15 lines to a page ; 42 letters to a line. Description.- Country paper; Devanagari characters; hand-writ
ing good ; double lines in red ink on each border; benedictory phrase, verse numbers and colophons tinged with red pigment; paper is old, musty and worn out. It is based on Caraka, Susruta, Vagbhata, etc. and is a handy compendium for beginners. It consists of 406 verses. The author was the son of Vagbhata and father of Candrața.
Another name of this work is Yogamala. Age.-- Appears to be old. Author.- Tisata. Begins.-fol. I0
श्रीगणेशाय नमः॥ सूर्याश्विधन्वंतरिसुश्रुतादीन् भक्त्या नमस्कृत्य पितृश्व पादान् । कृता चिकित्साकलिकेति योगैर्माला सरोजैरिव तीसटेन ॥१॥ हारीतसुश्रुतपरासरभोजभेडभृग्वग्निवेशचरकादिचिकित्सितोक्तैः। एभिर्गणैश्च गुणवद्भिरतिप्रसिद्धैर्धन्वंतरीयरचनारुचिरप्रपंचैः॥२॥ स्वल्पश्रुतस्य भिषजः किल सुश्रुतादिशास्त्रोदधौ मतिरबोधदृढप्रमूढा । अस्मद्विधग्रथितयोगसमुच्चये तु बध्नाति बुद्धिमबुधः सुभिषग्वरो वा॥३॥ .
etc.
Ends.-fol. 19
... इति कथितमिदं सपुष्पिताग्रा
चरणचतुष्टयवेष्टनेन शिष्टैः। अभिशमितसकृत्यवायभाज
मिह खलु योगचतुष्कमाप्रकल्प्यः ॥३॥ पिवति या पयसातकशो घनत्रिकटुकं मधुकं बहुपुत्रिकां । अतिबलामथ नागबलामिह हि न्यगबलः स पुमान् भवेत् ॥४॥

Page #110

70.]
Vaidyaka
एषा चिकित्साकलिका सदथै गंधाभिषषट्पदभंगसेव्या। निरूपिता वृत्तशतैश्चतुर्भिर्योगैः शूगब्जैरिव तीशटेन ॥५॥
जातैर्विशाला बहुशुश्रुतादिशास्त्रोदधौ योगविशेषरत्नैः। ............ आस्तां चिरं सद्गुणकंठिकेव कंठे स्थिता वैद्यमहीपतीनां ॥६॥
इति श्रीतीशटसूत्रं समाप्त। References.- ( 1 ) Mss. — A-Autrecht's Catalogus Catalogorum :
i, 186%; ii, 38° and 199; 40.
B-Descriptive Catalogues :Mitra's Catalogue of Bikaner Mss. p. 636, No. 1391. B. B. R. A. S. Catalogue, No. 174. I. O. Catalogue Ms. No. 2708 (योगतरङ्गिणी) and No.
2709 (योरत्नाकर) refer to चिकित्साकलिका.. . ... (2) Printed Editions :- .
Edited by J. Jolly in Z. D. M. G., 1906, pp. 413-68.
चिकित्साकलिका
Cikitsākalikā No. 70
621.
1895-1902. Size.- Io in. by 4g in. Extent.- 36 leaves ; 10 lines to a page ; 36 letters to a line. Description.- Country paper; Devanāgari characters; hand-writ
ing good; borders have three lines in red ink on both sides ; topic-headings, topic endings and the colophon are tinged with red pigment. Between foll. 2' and 3', verses 22-2716 are wanting. Paper is very old, musty, worn-out and worm-eaten. Dampnerss has almost obliterated the writing. Fol. 1 with another leaf pasted has a description of Sikharini and Purnapoli (two sweet-meat dishes) in a different hand. The text has got several extra verses which are not found in other Mss. On fol. 36°, after the date follow 3 verses which have no connection with the text and which are added by someone in a different hand.

Page #111

06
Vaidyaka
. [70. Age.— Śaka 1500 = 1579 A. D. Author.- Tisata. Begins.
श्रीगणेशाय नमः ।। श्रीधन्व ....... ... सुश्रुतादीन्भक्त्या नमस्कृत्य पितु...
Same as in No. 71. Ends.-- fol. 360
कषायस्याढकं दत्वा घ्रतस्य कडवं तथा।
षमे हस्तु मा....शोरक्तसमुद्भवं ॥
वातिकं पित्तकं चैव श्लिष्मिकं सन्निपातक ये च दुर्नामजातानि ना...विविधानि च भवंतिती सिद्धं ॥ इति वाजीकरणं समाप्त।
शके १:०० बडुधान्यसंवत्सरे आश्विनवदि ७ गुरौ लिखितमिदं पुस्तकं References.- See No. 69.
चिकित्साकलिका
Cikitsākalikā
916. No. 71
1884-87. Size.- 10,in. by 41 in. Extent.- 19 leaves ; 14 lines to a page ; 48 letters to a line. Description.-- Thin country paper: Devanagari characters%3; hand
writing good; borders have four lines in black ink on each side ; numbers of verses, topic-headings and the colophon tinged with red pigment. Paper is very old, musty
and thin. Age.-Appears to be very old. Author.- Tisata. Begins.-fol. b
श्रीधन्वंतराय नमः॥ सूर्याश्विधन्वंतरिसश्रुतादीन भक्त्यानमस्कृत्य पितश्च पादान ॥
"etc. same as in No. 69.

Page #112

72.]
Vaidyaka
Ends.--- fol. 196
(शतावरी) पिबति यः पयसा कतशोधनः त्रिकटुकं मधुकं वहुपुत्रिकां ॥ अतिबलामथ मागवलाबलामिह हि नागबलः स पुमान् भवेत् ॥ ४१०॥
इनि रत्तसंख्या ॥ वाजीकरणतंत्र । इति श्रीवाग्भटमुततीसटविरचि.
तायां चिकित्साकलिका समाप्ता ॥ लेखकस्य शुभं भूयात् ॥ वयप्रको References.- See No. 69.
चिकित्साकलिका
Cikitsākalikā
890... No. 72
1887-1. Size.-90 in. by 4fd in. Extent.- 24 leaves; II lines to a page , 43 letters to a line. .." Description.-- Country paper ; Devanāgari characters; hand-writ
ing legible; has got double rows of two lines and one line in red ink on both the borders ; marks of punctuation in red
ink. Paper old and musty. Age.- Sam. 1806. Author.- Tisata. Begins.- fol. IN
श्रीगणेशाय नमः॥ प्रणम्य पारासरसश्रुतादीन (on margin सूर्याश्विधन्वंतरि इति
वा पाठः) भक्त्या नमस्कृत्य पितुश्च पादान् ।। कृता चिकित्साकलिकेति योगला सरोजैरिव तीसटेन ॥१॥etc.
_ same as in No. 69 Ends.- fol. 240
पिबति यः पयसा लशो धन निकटकं मधुकं बहुपत्रिका । अतिवलामथ नागवलां पुमानिह हि नागवलास पुमान् भवेत् ॥४०॥

Page #113

88
Vaidyaka
सुरतरुकृतमालो व्यालदावीकरालस्तपनफलगणालोद्धगगौरीविशालः ॥
विहितशशिकलार्द्धः सेव्यमानोति भक्त्या
पशुपतिरिव चूर्णः सर्वकुष्टानि हम्यात् ॥ ४०२ ॥
इति श्रीवाग्भट्टनुना तीसटदेवेन रचितं चिकित्साशास्त्रं ॥ अद्भि मात्राणि शुद्धयंति मनः सत्येन शुद्धयति । विद्यातपोभ्यां भूतात्मा वुद्धिर्ज्ञानेन सिद्ध्यति ॥ ४०३ ॥ इति तीसटसंज्ञो ग्रंथः समाप्तः । संवत् १८०६ मिती माह वदी १४ दिने झिझपुरमध्ये लिखितं स्वेतांवररिषभदासेन । श्लोकसंख्या सवास तसे
Reference. -- See No. 69.
Begins.—fol. 1b
चिकित्साकलिका
No. 73
Size.-- 12 in. by 5
Extent.-- 17 leaves; I lines to a page ; 65 letters to a line. Description.— Modern paper; Devanagarī characters; hand-writing very good ; written in blue-black ink; benedictory phrases, double lines on each border, topic endings and the last colophon are in red ink. It is a modern copy. Age. — Date of copying given on fol. ra Author.– Tisata.
27-9-91.
Ends--- fol 17b
in.
(72.
श्री गणेशाय नमः ॥ श्रीगुरुभ्यो नमः ॥ श्रीधन्वंतरये नमः ॥ प्रणम्य पाराशरसुश्रुतादीन् भक्त्या नमस्कृत्य पितुश्व पादान || etc. same as in No. 69
Cikitsakalikā
214.
A. 1883-84.
मुरतरुकृतमालो व्यालदावकरालस्तपनफलगणालोद्धगगौरीविशालः ॥ विहितशशिकलार्द्धः सेव्यमानोतिभक्त्या पशुपतिरिव चूर्णः सर्वकुष्टानि हन्यात् ॥ ४१२ ॥
Reference. See No. 69.
इति वाग्भट्टसूनुना तीसटदेवेन विरचितं चिकित्साशस्त्रं ॥ अद्भिर्गात्राणि शुध्यंति मनः सत्येन शुध्यति ॥ विद्यातपोभ्यां भूतात्मा बुद्धिर्ज्ञानेन शुध्यति ॥ १ ॥ इति चिकित्साकलिका समाप्ता.

Page #114

74:]
Vaidyaka
चिकिासासागर
Cikitsāsāgara No. 74
428.
...... IRM-6.. Size.-- 12 in. by 4g in. Extent.- 37 leaves ; II-12 lines to a page ; 30-34 letters to a line. Description.- Country paper; Devanāgari characters; hand-writ
ing bad and irregular ; borders have double lines and single line in black ink ; paper is old and musty. It is a compilation by the author from several works, the one most frequently referred to being Garudapurana He gives hiş,
genealogy in the beginning. Age.- Sam. 1785. Author.- Vatsesvara. ..
...... ..... .. । Begins.-fol.b
श्रीगणेशाय नमः । श्रीवदुकाय वालभैरवाय नमः ॥ देवादित्यतनूद्भवः क्षितितले श्रीमंत्रिवीरेश्वरः ख्यातो भूधरदत्तमंत्रितिलकस्तस्यानुजस्तीक्ष्णधीः । तत्सूनुः सवितेव नंदितजनो मंत्रीशहोरेश्वरो विद्यावृत्तविवेकवान् सुसचिवो देवेश्वरस्तस्मृतः ॥१॥.......... तस्यात्मजेन कृतिना श्रीवत्सेश्वरमंत्रिणा चिकित्सासागरो नाम ग्रंथोयं कियते मुदा ॥२॥ गरुडादिपुराणानि शुश्रुतादीन्यनेकसः। ...: दृष्ट्वा तत्सारमाछष्य ग्रंथेस्मिन् विनिवध्यते ॥३॥ चिकित्सा गारुडे पोका हरये हरिणा यचा। .
तथैव आकृष्य ग्रंथेस्मिन्नभिलिख्यते ॥४॥ c......... । Ends.- fol. 37
.. अश्वगंधातिलैः शुक्लं तेन गौः क्षीरिणी भवेत. रसायनं च पिण्याकं मयो यो धार्यते रहे। १३ तृषाणां योजये युद्धो गीतवापरतैर्वहिः।
गवां तु लवणं देयं ब्राह्मणानां च दष्यणा ॥१४॥
इति चिकित्सासागरे गोषभादिचिकित्सा ॥ . 12 [Vaidyaka]

Page #115

Vaidyaka
[ 74. ...... .. .. इति चिकित्सासागरग्रंथोयं समाप्तः सं १७८५ जेठ यदि १२ लि.
... धनराजेदं References.- ( 1 ) Mss.-A-Aufrecht's Catalogus Catalogorum :
____i, I86° (our Ms.);
चिकित्सासारसंग्रह
Cikitsārasangraha No. 75
369.
1882-83. Size.- Int in. by 5, in. Extent.— 75 leaves ; 9 lines to a page ; 25 letters to a line. Description.-Country paper ; Devanagari characters; hand-wiit
ing bold and good, but the text very corrupt. The Ms. contains 897 verses numbered consecutively. After each hundred, it starts from one. Fol. 26 unnumbered. Fol. I missing. Paper is old, musty and worn out. Edges are
worm-eaten. Age.- Sam. 1811. Author.- Şemasarmmācārya ( = Kșemaśarmācārya ). Begins.- fol. 20
नं त्रिधा मतं तयायुरादि दशात् स्पशात् शीतादिप्रसतो परं ६ जाप्या केचित्प्रकृत्यैव केचित् जाप्या उपेषिता ७ क्रियया याप्यते यस्तु याप्यं व्याधित्वमादिशेत्
न चासौ मृयते तेन नत्वनो चा प्रशाम्यति ८ etc. Ends.- fol. 760
हरीतकी संपीप्य माहिषं कथितं क्षीरं मेतेनोद्वर्त्तनं परं मुषवर्ण (fol. 76°) करं स्त्रीणां तिलकानां च नाशनं ॥९७ ।
इति श्रीगौतमात्मजषेमसर्माचार्यविरचिते चिकित्सासारसंग्रह संपूर्ण समाप्तमिति श्रीजैपुरमध्ये लिखितं ब्राह्मणगुर्जरगौडतुंडाचार्य पुन्य पवित्र आचार्य जी श्रीचंदजी तत्पुत्र चिरंजीव मुकंदराम स्वयपठनार्थे शुभं भवतु श्रीरस्तु कल्याणमस्तु यादृशं पुस्तकं दृष्ट्वा तादृशं लिखितं

Page #116

Vaidyaka
मया यदि शुद्धमशुद्धं वा मम दोषो न दीयते १ संवत् १८१९ वर्षे मिति मृगशीर सितात् लेषकः पाठकयो शुभं भवतु श्रेयोस्तु References. (1) Mss.- A-Aufrecht's Catalogus Catalogorum :i, 186 (the only entry by Aufrecht).
One चिकित्सासार is ascribed to क्षेमंकर मिश्र by Aufrecht ii, 38a, on the authority of Stein's Catalogue of Jammu Mss., pp. 183 and 347. The extract given in the latter catalogue does not agree with our Ms.
76.1
fafazarareing
No. 76
91
Clkitsasarasangraha
डों नमः श्रीगणपतयनमः श्रीभवानिशंकराय नमः नत्वा शिवं प्रथमतः प्रणिपत्य चंडि
926.
1891-95.
Size. 11 in. by 5 in.
Extent. 346 leaves; 7-9 lines to a page; 38 letters to a page. Description. Country paper; Devanagari characters; hand-writing irregular but legible; first two folios and the last one are damaged and repaired on the right-hand top-corner; the whole Ms. is written without any mark of punctuation and the topic headings are tinged with red pigment upto fol. 213, after which it is impossible to distinguish the heading or colophon from the text. The numbering of leaves starts 1-100, then again 1-100, then 1-39, then 240-348. Foll 128 and 136 missing. The work is one of the largest compilations from older works and contains very copious extracts from Madhava's works. The author according to Hoernle (J. R. A. S., 1909, p. 860, fn. I flourished in the twelfth century A. D. This Ms. is a fragment stopping in the middle of fun; the text is very corrupt.
Age. Appears to be old. Author.
Vangasena.
Begins. fol. 1a

Page #117

Vaidyaka
176.
वाग्देवतां तदनु तातपदं गुरुंश्च संगृह्यते किमपि यत्सुजनास्तदत्र चेतो विधातुमुचीतं सदमुग्रहणे ॥१॥ हे दुर्जनाः परगणेषु भवाद्रशानां देषः किमेष सहजो गुणतापहारी यांच्यापि दैन्यफलभूरिफलात्तदानी दग्विघस्य मिथुनस्य विमोचनाय २ कांतिकोवासनियतिश्रीगदाधरसूनुना । क्रियते वंगसेनेन चिकित्सासारसंग्रहः ३ हृदि तिष्टति यस्यैष चिकित्सासारसंग्रहः
स निदानचिकित्सायां न दरिद्रासौ भिषा ४ etc. Ends.-:fol. 3486
__ महाजमोदायं तैलं हरिद्रामुस्तसिंदूरशाकोटाम्रातकैः सह
सार्कक्षीरं च विपचेत आजमूत्रे च Referetices.- (i) Mss.-A-Aufrecht's Catalogus Catalogorum :
i, 186°; li, 38 and 199% ; iii, 40'. B-Descriptive Catalogue :
1.0. Catalogue Mss. No. 2698-2700 and 6235.
Hoernle in the J. R. A. S., 1909, p. 860. Prof. Jolly's ....... Indian Medicine, p. 6. Burnell's Catalogue of Tanjore
Mssa, p.684. . .. (2) Printed Edition :.... . (1) Nanda Kumāra Gosvami's edn. Calcutta (1889). ...... (2) Edited by Jibananda Vidyasagara, Second edn.,
Calcutta, 1893. . (3) With a Hindi Translation by L. Saligrama Vaisya,
Bombay, 1905.

Page #118

17.]
Vaidyaka
चिकित्सासारसंग्रह
Cikitsāsārasangraha No. 77
535.
1892-%. Size.- Iom in. by 4g in. Extent. — 537 leaves ; 12 lines to a page ; 33 letters to a line. Description.-Country paper; Devanagari characters with पृष्ठमात्रा
hand-writing very good; borders have four lines in black ink on each side. It is a complete copy; fol. 365 is tepeated; foll. 531-40 are slightly worm eaten towards the right hand side from centre ; fol. son is repaired with a patch towards the right-hand side from centre; benedictory phrase, verse numbers, marks of punctuation, and topic headings and colophons tinged with red pigment; dampness has decayed 2 folios in the beginning and 3 folios at
the end. Age.- Appears to be old. Authoa.- Vangasena. Begins.-fol. 16
रों नमः श्रीसद्गुरुचरणकमलाभ्यां । नत्वा शिवं प्रथमतः प्रणिपत्य चंडीं वाग्देवतां तदनु तातपदं गुरूंश्व ।
etc. same as in No. 76 Ends.-fol. 5364
प्रक्षीणबलमांसस्य लक्षण तद्गतायुषः॥ देवद्विजगुरुमुहृद्वैवान्वा द्वेष्टि यस्य चीप्सु कफपुरीपरेतांसि निमज्जति । यस्य वा दृष्टिमैडले मिले विप्लुतानि रूपाण्यिालोकते ॥ इति रिष्टाध्यायः ॥
योयं मया चिरपरिश्रमतः कथंचित् संवर्धितो जगति र्तिलताप्ररोहः। सोयं भवेन्न यदि गोभिरलं खलानां
छिको युक्तेन मसा कोतुकमीक्षितः॥ कृतिरियं वै श्रीगदाधरसुतवैधषिधाचार्यश्रीवंगसेनस्येति कथितः ॥
शुभं भवतुः॥श्री॥ Reference.--See No. 76.

Page #119

94
Vaidyaka
[78.
चिकित्सासारसंग्रह
Cikitsāsārasangraha or
or वदत्त वैद्यक
Vangadatta Vaidyaka
352. No. 78
1879-80. Size.— 111 in. by 4;o in. Extent.- 104 leaves ; 13 lines to a page ; 42 letters to a line. Description.- Country paper; Devanägarī characters, with AEITS;
hand-writing legible ; double lines in black ink on both the borders; benedictory phrase, topic headings and marks of punctuation tinged with red pigment. The Ms. is a fragment of चिकित्सासारसंग्रह. Its folios are 314, 351-454. Foll. 315-350 are missing. The text of this Ms. on fol. 314, in the beginning is identical with that of चिकित्सासारसंग्रह ( No. 77) fol. 342 1.8 to fol. 3436 1. I. The text of our Ms. from fol. 351* onwards entirely agrees with that of चिकित्सासारसंग्रह ( No. 77) fol. 395", line 4 and onwards. Hence, the Ms. should be named as for THITHTE and not
वजन्दत्तवैद्यक. It is the oldest dated paper Ms. in this library. Age.- Sarm. I376 ( = A. D. 1320). Author.- Vangadatta. Begins.--fol. 3146
ॐ नमो विनायकाय ॥ 0 नमो वैद्यनाथाय ॥ स्निग्धा सव्वर्णा ग्रथिता नीरुजा मुद्सन्निभा। कफबातोत्थिता ज्ञेया वालानामजगल्लिका ॥
etc. same as in No. 77 fol. 342', lines 8 ff. fol. 3510
रं सुदुष्टं ॥ त्रिफलाद्यं घृतं ॥
त्रिफला ब्यूषणं द्राक्षा मधुकं कटुरोहिणी । प्रपौंडरीकं सूक्ष्मेला विडंग नागकेसरं ।।.
etc. same as in No. 77 fol. 395b lines 4 f.

Page #120

79.]
Vaidyaka
Ends.- fol. 454
योयं मया चिरपरिश्रमतः कथंचित् ।
__etc. same as in No. 77 tol. 5360 ___The last Colophon is-कृतिरियं वैद्यश्रीगदाधरसतवैवाचार्यश्रीवंगसेनस्येति ।। संवत् १३७६ वर्षे लौकिक फाल्गुन शुदि १३ शनी अयेह बीजापुरवास्तव्य नागद्रह ज्ञातीय ठ० जालासुत ठ० रणसिंहन आत्मनोऽध्ययनार्थ खंडद्वयेन पुस्तकमलेखि । मंगलं महाश्रीः । शुभं भवतु । लेखकपाठकयोः। यादृशं पुस्तके दृष्टं तादृशं लिखितं मया । यदि शुद्धमशुद्धं वा
मम दोषो न दीयतां॥ , Reference.-See No. 76.
चिकित्सासारसंग्रह
Cikitsāsārasangraha No. 79
- 891..
1887-91. Size.— 124 in. by Sto in. Extent.— 414 leaves ; 12 lines to a page ; 40 letters to a line. Description.-Country paper; Devanagari characters; hand-writ
ing is bad and irregular from fol. 1-20, then it is bold and uniformly good till the end. There are two systems of numbering the folios, one on the left-hand top corner and the other on the right-hand corner. The former stops after 129, with another leaf bearing 129 and but for three and a half lines on its a side, entirely blank. The bottom corner numbering starts with i and after leaving the number 34 runs upto 39. Then it again starts with number I and goes upto 378. Colophons and topic headings are
tinged with red pigment. It is almost a complete copy. Age.- Appears to be somewhat modern. Author,- Vangasena,

Page #121

96
Vaidyaka
179.
Begins.-- fol. I0
श्रीगणेशाय नमः ॥ श्रीधन्वंतरये नमः ॥ नत्वा शिवं प्रथमतः प्रणिपत्य चंडी etc.
_same as in No. 76 Ends.- fol. 378b
यो मया चिरपरिश्रमतः कभंचिः
संकहितो जगति कार्मिलखाप्ररोहः । ...छिनो भविद्यदि बचोमिमलं खळानां
तंकोतुकेन सुजना परिवईगंतु । कृतिरियं श्रीगदाधरवैद्यसुतवैद्यविद्याचार्यश्रीधंगसेनस्येति ॥
समाप्तं परिपूर्णजातोयं बंगसेनग्रंथः॥ Reference.- See No. 76.
चिकित्सासारसंग्रह
Cikitsāsārasangraha
219 A. No. 80
. 1883-84. Size.- II} in. by 5 in. Extent:- 135 leaves ; 8 lines to a page ; 31 letters to a line. Description.- Country paper; Devanāgari characters; hand-writ
ing bold and good; double lines in black ink on borders ; paper is very old, musty and worn out; topic headings, marks of punctuation and colophons are tinged with red pigment. It is a fragment extending from the beginning ( folio I) to the middle of श्वासाधिकार (folio 170°); foll. 20-24, 26-29, 49, 52, 85, 95, 128 and 132-153 (= 35) are missing. Hence the actual number of folias is 170-35 =135. It agrees at some places with another fragment in
the same bundle, but the differences are many. Age.- Appears to be very old. Author.- Vangasena.

Page #122

81.]
Vaidyaka
Begins.-- fol. rb
श्रीकृष्णाय नमः॥ नत्वा शिवं प्रथमतः प्रणिपत्य चण्डी वाग्देवतां तदनु तातपदं गुरूंश्च ।
etc. same as in No. 76 Ends.- fol. I70°
विक्ता सौवर्चलक्षारपथ्यात्रिकटुहिंगुभिः । समालूरैघृतं सिद्ध सक्षीरं श्वासकासनुत् ॥
शुकाख्यां नैचुलं फलं ॥ काकादनी शृंगवेरं वर्षाभूहतीद्वयं। पलसात्रैघृतं प्रस्थं पचेदेतैर्जलाढके॥ क उष्णं पतिमेतदि श्वासामयविनाशनं ॥ ___ सुवहाचं घृतं ॥ तैलं दशगुणे सिद्धं भंगराजरसे शुभे। पीयमानं यथान्यायं श्वान्यासकासौ व्यपोहति ॥
झंगराज Reference.-See No. 76.
चिकित्सासारसंग्रह
Cikitsāsārasangraha No. 81
219 B.
1883-84. Size.-- IIfo in. by 4fo in. Extent. — 189 leaves ; 7 lines to a page ; 34 letters to a line. Description.-Country paper ; Devanagari characters; hand-writ
ing very good and bold; borders are decorated with double red lines upto fol. 279. The Ms. starts with fol. 184 and runs upto fol. 372; topic headings, marks of punctuation and colophons in red ink upto fol. 279. After this topic headings and colophons are in red ink upto fol. 348, but there are no marks of punctuation at all; fol. 372 (which
does not bear any number ) is a mere repetition of the , 13 [Vaidyakad

Page #123

98
Vaidyaka
[ 81.
text on fol. 273 ; fol. 1984 has only 3 lines and fol. 198b js blank ; fol. 272b is also blank. The Ms. is a fragment and starts with the middle of कुटजायघृत on अर्शोरोग and it extends upto वातव्याधि. Paper is old and musty and some leaves are in a decaying state on account of dampness,
Age.- Appears to be old. Author.— Vangasena.
Begins.--fol. 1842
कल केसर नीलोत्पलधातकी कल्कैः
सिद्धं घृतं विधेयं शूले रक्तार्शसां भिषजा ।
घृतश ४ पाश १६ कुटजस्य फलं त्वक च षण्णां प्रप १ तो. २ मा. रती ४ वातिके रक्तार्शसि कार्य्यं ॥ कुटजायं घृतं ॥ त्रिकत्रयं वच्चा हिंगु पाठा क्षारं निशाद्वयं । व्यतिक्ताकलिंगाग्निशताभ्वालवणानि च ॥ ग्रंथिविल्वाजमोदा च गणोष्टाविंशतिर्मतः ॥ etc.
fol. 372
Ends.- fol. 371b
इदमेव साधितदशमूलतैलं सौगंध्यार्थे यथाशक्ति सुगंधिद्रव्यं गंधाम्बुचंदनाम्वुभ्यां गोलयित्वा पचेत् तिलं
तैलश ४ दशमूलप्रप ६ क १ मा ९ र ६ पाश ६४ शेश १६ दुग्धश ८
कल्क जीवकद्वय ऋषभकद्वय काकोलिद्वय ऋद्धिवृद्धि प्रक २
दशमूलतैलं •
अथ हिक्काश्वासयोः ॥
हिक्काश्वासातुरे पूर्व तैलाक्ते स्वेद इष्यते । स्निग्धैर्लवणयोगैश्व मृदुबातानुलोमनं ॥ ऊर्ध्वाधः शोधनं शक्ते दुर्बले शमनं मतं । etc.
fol. 352b
वृषपुष्पाष्टवर्गादे यत्र कल्कं प्रकीर्त्तितं पलं चतुष्टयं तत्र कल्कमाहुर्मनीषिणः इति सारसंग्रहे वातव्याधिचिकित्सोपदेशः
अभयानागरकल्कं पौष्करयंवाकमरिचकल्कं वा । तोयेनोष्णेन पिवेच्छासी हिक्की च तच्छांत्यै ॥ ० ॥ Reference. See No. 76.

Page #124

88. ]
Vaidyaka
918.
चिकित्सासारसंग्रह
Cikitsāsārasangraha or
or चिकित्सातत्त्वसंग्रह
Cikitsātattvasangraba or
or चिकित्सामहार्णव
Clikitsāmahārņva No. 82
1884-87. Size.— 113 in. by 6 in. Extent.— 553+2 leaves; II lines to a page ; 30 letters to a line. Description.- Country paper ; Devanāgari characters; hand-writ
ing good. The Ms. can be divided into 2 parts (i) foll. 1-262 and (ii) foll. 263-550; the first part, which differes in the hand-writing and quality of paper used, is obviously of much later date than second part which is much older, more musty, brittle and almost in a decaying condition ; borders, colophons and topic-headings are in red ink; first part has even the marks of punctuation in red ink. Foll. 306-339 are missing; fol. 361 has only 3 lines ; fol. 455 is blank; fol. 489 is repeated; foll. 527-546 are worm eaten in the middle of the right-hand border. In the 4th verse, fol. 16, the work is named as flamaसंग्रह; in all its colophons it is called चिकित्सामहार्णव ; and as its text entirely agrees with the Mss. of ETHITHSE, I have put it under that name. After the body of the text 2 folios contain an index of the whole work. As about one-third of folio 549 is lost it is impossible to determine its exact date. The last word on fol. 5496 is fan. The
beginning on fol. 5504 is urate a TT ÅTT. Age... Appears to be very old. Author.- Vangasena. Begins.—fol. 1b
ॐ नमो धन्वंतरये ॥ श्रीगणेशाय नमः ॥ श्रीसरस्वत्यै नमः।
नत्वा शिवं प्रथमतः प्रणिपत्य चंडी वाग्देवा तदनु तातपदे गुरूंश्च ॥
etc. same as in No. 76

Page #125

100
Vaidyaka
[82%
Ends.-fol. 549 ___line 4. श्रीवंगसेनग्रंथिते चिकित्सामहार्णवरिष्टाध्यायः॥
5. चिरपरिश्रमतः कथिचित्संवर्धितो जगति कीर्तिलतापरो 6. यदि गोभिरलं खलानां छितः ॥ कृतिरियं वैद्यश्रीगदाधर 7. चार्य ७ श्रीवंगसेनस्यति ॥ अदर्शदोषान्मतिबिभ्र 8. लिलिखे मयात्र ॥ तत्सर्वमार्यः ॥ परिशोधनीयं प्रायेण मु 9. ति ॥ यावती शेषनागेन प्रयातशिरसा रसा ब्याच्यमानं बु 10. त्पुस्तकमुत्तमं । शिवमस्तु सर्वजगतः परः हितानिरता भवं.. II. दोषाः । प्रसांतु नाशं सर्वत्र सुखी भवतु लोकाः ॥ संवत .. .
fol. 5500
... गवदि ७ दिने वारमंगल ॥ शुभं भवतु ॥ यात्रिसं पुस्तकं निष्ट्वा ॥ . . ताघ्रिसे लिखते मया ॥ यदि शुद्धमशुद्धं वा ॥ मम दोषो न दीयते ॥१॥
- महाराजाधिराज श्री १०८ मोहनदासजी पूस्तकं लिपीकारापिते गांगा . . on the margin सु० सहदेवकै ताई ठाकुरां धर्मार्थेऽपुन्यार्थेः दत्त्वा ।।
राज्य(२)श्रीबंगसेनग्रंथ संपूर्ण कीयौ ॥ लिषतं महातमा जैमल अलिराज।
मनहरदासः स्यामदास लिपीकृतं ॥१॥ References.- See No. 76.
चिकित्साशास्त्रसंग्रह
Cikitsāśāstrasangraha
919. No.83
- 1884-87. Size.— 870 in. by 4; in. Extent.-59 leaves ; II-12 lines to a page ; 22-24 letters to a line. Description.- Country paper ; Devanagari characters with पृष्ठमात्रा
hand-writing bad and very irregular; paper is very old, worn out and musty ; edges have begun to decay; single line in black ink on borders ; benedictory phrase, topic headings and colophons tinged with red pigment. From colophon on fol. 3', viz., इति आत्रेय भाषिते हारीतोत्तरे व्यैद्यकगुणदोषशास्त्रपठनविधिः। नाम प्रथमोध्यायः , the name of the work should be द्वारीतोत्तर. The name हारीतोत्तर is repeated in other

Page #126

83.3
Vaidyaka
101
colophons also. It is a fragment and stops abruptly in the middle of describing inauspicious things which stop one
from travelling. Age.-Appears to be very old. Author.- Harita? Begins. fol. 1b
डों नमो धन्वंतरये। नत्वा शिवं सकलतत्त्वकलाधिरूढं ज्ञात्वामृतैकपटुलं परमात्मरूपं । रोगादिरोगशमनं दमनं स्मरस्य शांतिक्षपाधिपनरं त्रिगुणात्मरूपं ॥१॥ हिमवंतश्वोत्तरे कूले सिद्धर्षिगणसेविते । प्रशांतमृगजाकीणे नानापादपशोभिते ॥२॥ तत्रस्थं तपसा युक्तं भूतसृषितविग्रहं । शुद्धस्फटिकवत् शुभं तरुणादित्यतेजसं ॥ जटाजूटाटवीमूत्ति भ्रासितं शुभमंटलं। आत्रेयं बहुशिष्यैस्तु राजितं तपसा व्रतं ।
पपृज्छ शष्यो हारीत सर्वज्ञानमिदं महत् etc. Ends.-fol. 590
माग्रच्छियति मार्जार सो वा ककलासकः। . .. गोधा वापि प्रवेशे च पदमेकं न तु व्रजेत् ॥ प्रस्खलनपादशरसौ वसनानि स्खलंति च । विष्टब्धं वचनं श्रुत्वा न गच्छे सिद्धिमिच्छता। गृहाणां द्वा
Reference.- (I) Mss.-A-Aufrecht's Catalogus Catalogorum:
ii, 38 ( our Ms. The only entry by Aufrecht).

Page #127

102
चिकित्साअन
No. 84
Age. Samvat 1816.
Author. Begins.-fol. rb
Vaidyaka
Size.-9 in. by 5 in.
Extent. 14 leaves; 12 lines to a page; 36 letters to a line. Description. Country paper; Devanagari characters; hand-writing good; benedictory phrase and marks of punctuation in red ink; borders decorated with double lines in red ink; topic-headings and colophons are tinged with red pigment. On fol. ra we ffnd an extract from वैद्यालंकार on भावाभाव. On the margins of foll. 1 and 2a we find 20 verses (II and 12 missing, otherwise the number is 22) on arte written by a different hand. On foll. 2 and 3 we find the softs and on the margins. On the margins of foll. 5 and 6a we find some extracts from
On the margins of
. On the margins of fol. 7 we find extracts from a. Fol. 8a is blank. On the margins of fol. 9a some prescriptions in Hindi are given. foll. 10 and 11 we find recipes on along with a charm is described on the margins of fol. 12b. Margins of foll. 13b and 14 are full of recipes on
.
The same subject
16.
[ 845
Cikitsanjana
917.
1884-87.
Upadhyāya Vidyapati.
श्रीगणेशाय नमः ॥
सहस्रकरसंशोभिधनुर्वाणमभीष्टदं । कार्त्तवीर्यार्जुनं वंदे रक्तांवरविभूषणं ॥ १ ॥ चिकित्साज्ञानतिमिरछन्नं नेत्रप्रसादनं ॥
भिषजां प्रीतये सूक्ष्मं सुयोगांजनमुच्यते ॥ २ ॥
ये प्राकृतैर्वैद्यवचोभिरुक्ता योगा सतां यन्न भवंति मान्याः ।
प्राचां निबध्नाति बच्चोभिरेव विद्यापतिस्तान्बहुशोनुभूतान् ॥ ३ ॥
etc.

Page #128

64.1
Vaidvaka
tr03
Ends.- fol. 146
घनैला केशरं विल्वं जातीकलं दलं पन। त्वक स्थौणमं च मधुना गुटिकास्य विधारिता ।।
दौर्गन्धवमास्यगं हन्यादपि मवादिसंभवं । नयन खमनोयहोत्यस्य प्रभवति मूलमिदं मुनिप्रणीतैः । अतिसुगमससिद्धयोगवाक्यै रचितमतोजनमस्तु सर्वतुष्यैः॥
इति श्रीमद्यपाध्यायविद्यापतिकृतं चिकित्सांजनं समाप्तं ॥ संवत् १८१६ कात्तिकमासे कृष्णपक्षे तिथौ चतुर्दश्यां शुक्रवासरे ॥ लिखितं कल्याण
दास हरिदासस्तथैव च । उभयो भ्रातृभ्यां च References.- ( 1 ) Mss.-A-Aufrecht's Catalogus Catalogorum :
i, 186"; ii, 38a and 199".
ज्योतिष्मतीकल्प
Jyotigmatikalpa
928. No.85
1891-95. Size.- 61 in, by 4 in Extent-5 leaves; Io lines to a page ; 24 letters to a line. Description.- Modern paper; Devanagari characters ; hand-writing
good ; double lines in red ink on each border ; pages have been lined with pencil for writing. Paging of leaves starts with 3 and ends with 7. The Ms. contains two parts (1) ज्योतिष्मतीकल्प foll. 3-5 and (2) ज्योतिष्मतीपंचांग foll. 6-7.
First part contains 46 verses and the second 29. Age.- Appears to be modern. Author.-- Anonymous. Begins.-fol. 3
श्रीः॥ ज्योतिष्म क. कैलासशिखरासीनं देवदेवं महेश्वरं ।। प्रणम्य.पल्या भक्त्या देवी वचनमब्रवीत् ॥१॥

Page #129

104
Vaidyaka
. [8.
भगवान्मानवाः सर्वे घोरैः क्लिश्यति दुष्कृतैः॥ तेषामेव हितार्थाय मुखव्यक्तं सुखावहं ॥२॥ येनोपायेन देवेश सर्वे तुष्यंति मानवाः ॥ येन सिद्धिर्भवेज्जतौ येन यांति परां गतिं ॥३॥ इति पृष्टस्तया देव्या विमलार्थमथाब्रवीत् ॥ शृणु देवि महाभागे लोके विस्मयकारणं ॥४॥
ज्योतिष्मतीति विख्यातं रसायनमनुत्तमं ॥ etc. Ends.-fol. 70
ततस्तैलसमक्षीरं मधुनापि समन्वितं ।। शनैर्सदूननपाकृत्वा तैलशेष तु कारयेत् ॥ २८॥ जातीफलं बीजपूरं कंकोलं त्वचमेव च ॥ एतानि समभागानि चूर्णयित्वा पलं क्षिपेत् ॥२९॥
इति ज्योतिष्मती कल्पः॥ Rererences.- Aufrecht mentions only our Ms. in his Catalogus
Catalogorum, iii, 456.
ज्वरतिमिरमास्कर
Jvaratimirabhāskara
1050. No. 86
1886-92. Size.-- 104 in. by 4 in. Extent.— 80 leaves ; 10-11 lines to a page ; 25-32 letters to a line. Description.- Country paper; Devanagari characters; two hand
writings and two sorts of papers; foll. I-52 have bold but shaky hand-writing and paper is very old, musty and worn out; borders have double lines in black ink on both the sides ; marks of punctuation and colophons are in red ink; topic-headings tinged with red pigment. Foll. 53-80 are written in good hand; there are no border-lines and only the topic headings are tinged with red pigment. Foll. 69 and 76 have lacunae. There are marginal notes in the Ms. The author is Kayastha Camunda, resident of Mewar, who composed this work in Sam. 1646 = A. D. I590.

Page #130

86.] Vaidyaka
105 The work contains 16 chapters and gives an elaborate description and treatment of different sorts of fevers. On
account of dampness several leaves are stuck together. Age.- Sain. 1762. Author. - Kayastha Camunda. Begins.-fol. 10
श्रीगणेशाय नमः॥ स्फुरत्रिपुरसुंदरीचरणयुग्भमाराधयन् प्रणम्य च रुजां रिएं प्रथमवैद्यमभोधिज। विलोक्य विविधागमान करणवीरकुंभात्मज श्चिकित्सितमति निजां प्रथयतीय चंडाभिधः॥१॥
__ (on margin चूडाभिधः) कारणमंडलविततं लक्ष्मरथभेषजोद्योतं। ज्वरतिमिरभास्कराख्यं ग्रंथं तनुते स रोगिणनातुं ॥२॥ संति यद्यपि तंत्राणि सुविस्तीर्णान्यनेकशः।
तथापि वालवोधाय सारसुध्दृत्य लिख्यते ॥३। etc. Ends.-fol. 796
विवंधे धातजित्कर्म कुर्यादत्रानुलोमनं। . मलं प्रवर्तयेनाशुत्तीक्ष्णाभिः फलवर्तिभिः॥
इति विद्रधचिकित्सा। शादे ज्वराविरेधेन यथाशानं भिषग्जितं ॥
___ इति अग्निसादः॥ देशे श्रीमदपाटे रसयुगरसभूमत्सुवर्षे दसम्यां शुक्लयोः माश्विनस्या त्रिदशगुरुदिने योगिनीपत्रनस्य । भूपे श्रीराजमल्ले विलशति वसुधामंडले कुंभसूनुः कायस्थः चंडनामा ज्वरतिमिरहरं भास्करं संविधत्तः ॥
इति श्रीकायस्थचामुंडकते ज्वरतिमिरभास्करे सेव्यधत्तः ॥ इति काकायस्थचामुंडकृते ज्वरतिमिरभास्करे ज्वरोपद्रवो नाम पोडशोध्यायः ॥१६॥ श्रीकृष्णजी सहाय ॥ संवत् १७६२ चैत्रसुदी १० भृगुवासरे लिषितं लक्ष्मीपति डोहा आत्मपठनार्थ ॥
After this folow:some prescriptions in Hindi in a de. fferent handwriting. 14 | Vaidyaka )

Page #131

106
Vardyaha
References (I) Mss.-A-Aufrecht's Catalogus Catalogorum :... . , 2140; ii, 44' and 20203; iii,46. ... B-Descriptive Catalogues:- .. .....
Mitra's Catalogue of Bikaner Mss., p. 643, No. 1404.
ज्वरतिमिरभास्कर
Jvaratimirabhāskara No. 87
892.
1887-91. Size.-- Iom in. by 4g in. Extent.-- 75 leaves ; 9 lines to a page ; 35-44 letters to a linę. Description.- Country paper; Devanagari characters; hand-writ
ing good; borders have two rows of three lines and one line in red ink; benedictory phrase, topic-headings and topic-endings, marks of punctuation, verse numbers and colophons in red ink. The hand-writing is bold in the beginning and gets smaller towards the end. Paper is very
old, musty, worn out and brittle. Age.- Sam. 1763. Author.- Kayastha Camunda. Begins.—fol. rb
श्रीमहागणपतये नमः ॥ स्फुरत्रिपुरसुंदरीचरणयुग्ममाराधत्
___etc. same as is No. 86. Ends.-fol. 75 . देशे श्रीमेदपाछे रसयुगरससूमत्सुवर्षे दशम्यां
etc. same as in No. 86. The date and the name of the Scribe-fol. 756
संवत् १७६३ मार्गशिरसुदी १३ बार शुक्रवारे लिषतं मिश्र छजमल
आत्मजः मिश्र रूपचंद आत्मपठनार्थे शुभं भवतु ॥ संख्या पदरासे Reference.-See No. 86.

Page #132

881
Dandyaka
107
ज्वरतिमिरभास्कर
Jvaratimirabhāskara No. 88
920.: ।
1884-87. Size.- 9 in. by Sto in. Extent. — 177 leaves ; 10 lines to a page ; 26 letters to a line. Description.- Country paper ; Devanagari characters; several hand
writings; all bad and childish; except on fol. I', and foll. 114-16, all letters have separate head-lines; full of lacunae ; foll. 67%, 69, 73,753,77,79%, 80°, 81, 82, 843,89%, 92, of 92', 102,Kof 102", 103(ii)", 108, 112b and 1 of 1135 are blank. Fol. 103 is repeated; benedictory phrases, topic-headings, verse numbers and colohpons tinged with red pigment. Paper is very old, musty, worn
out and brittle. Place of transcription, Ajmer. Age.- Sam. 1689. Author.- Kayastha Camunda. Begins.- fol. 10
स्वस्ति श्रीगणपतिकुलदेव्योः प्रशादात् ॥ ... स्फुरत्रिपुरसुंदरीचरणयुग्ममाराधयन्
etc. same as in No. 86 Ends.-fol. I16
देसे श्रीमेदपाटे रसयुगसरभूमानवर्षे दसम्यां
etc. same as in No. 86. Date and name of Scribe-संबत् १६८९ व शा १५४४ . कार्तिक मुदि ७ बुधे श्रीगढ अजमेरमध्ये लिपीकृता । साह श्रीरेषापठनार्थ
शुभं भवत ॥ श्रीरस्तु ॥श्री॥ मांगलिं ददातु ॥श्री॥श्री ॥श्री॥श्री॥ References.- See No. 86..

Page #133

108 Vaidyaka
[89. ज्वरतिमिरभास्कर
Jvaratimirabhāskara
455. No. 89
1895-98. Size.—12 io in. by 6 in. Extent.-55 leaves ; In lines to a page ; 45 letters to a line. Description.- Country paper; Devanāgari characters ; hand-writing The good ; benedictory phrase, topic-headings, topic-endings
and colophons tinged with red pigment. Paper is thick,
old and musty. Last folio is much worn out. Age.-- Sam. 1875. . Author.- Kayastha Camunda. Begins.-tol. 10
श्रीगणेशाय नमः॥ स्फुरतत्रिपुरसुंदरीचरणयुग्ममाराधयन्
etc. same as in No. 86. Ends.-fol. ssa
- देशे श्रीमेदपाटे रसयुगशरभूमानवर्षे वशम्यां ___Date मिती फाल्गुण सुदी ७ संवत् १८७५ बुधवार श्री श्रीरामः।।
श्रीसीताराम श्रीलक्ष्मीनारायणाय नमः ॥ श्री॥ Reference.-- See No. 86.
ज्वरनिदान
Jvaranidāna No. 90
590.
1899-1951. Size.— 10% in. by 44 in. Extent.- 14 leaves; Io lines to a page; 32 letters to a line. Description.- Country paper ; Devanāgari Characters; handwriting
legible ; adorned with double rows of doble lines in red ink on borders; it is very corrupt and most of the verses

Page #134

91.1
Vaidyaka
are the same as in माधवनिदान. Each verse is followed by an explantion in Hindi which is of Vraja-bhāṣa type spoken in Rajputana.
Age. - संवत १८७३ वरषे साके १७३९ प्रवर्त्तमाने माघमासे शुक्लपक्षे ति १.
Author.— Anonymous.
Begins.fol. ra
तककल्प
Ends. fol. 2b
श्रीगणेसायनमः ॥ अथ ज्वरनिधानं ॥
एवं पृछति माद्रीः णां द्रस्यंते व्याधिसंकरा तस्माद्यत्नेन सद्वैद्य रक्ष्यद्भि सिधिमुत्तमं १
अर्थः:- इह प्रकार करि मनुष्यां के कष्ट के करिया वाले व्याधि के संभू दिषा जै है ती कारण सौ भला वैय है सो यत्त करि उत्तम सिद्धिनै रापित है इत्यर्थः ॥ २ ॥
109
ज्ञातव्यो वक्ष्यते योयं ज्वरादीनां विनिश्वय दक्षापमानसंक्रुद्धरुद्रनिस्वाससंभवः ॥ ३ ॥ etc.
निश्वैणै करि ज्वरकरि छुट्यो जो पुरुष जिहकी फेरि सिर पीड न गई होइ सो पुरुष ज्वरसौं छुट्यो नही इसौ जाणि जै सो आणजे फेरि ज्वर आसी इत्यर्थ ॥ २२ ॥
इति श्रीश्वनिश्वये ज्वरनिदानसंपुर्ण समापत्ता ॥
Takrakalpa
1052. 1886-92.
No. 91
Size— 122 in. by 6in.
Extent.— 3 leaves ; 20 lines to a page; 50-51 letters to a line. Description.— Conntry paper; Devanagari Characters; handwriting bad, but legible; paper very old, musty and worn out ; contains 129 verses describing the medical properties of तक्र ; Scribe's name Gangadhara; folios rt and 3b blank ; on borders double lines in black ink.

Page #135

[9
110
Vaidyaka Age.- Sarm. 1835, Phalgun va(di), II. Author:-( Arsam) Begins.-fol. b
श्रीगणेशाय नमः । अथातस्तक्रकल्पं व्याख्यास्यामः॥
सुमेरोरुत्तरे शृंगे मणिरत्नविभूषिते ॥ सुखोपविष्टं ब्रह्माणं प्रोवाचेदं प्रजापतिः ॥१॥ मनुजा देवदेवेश सर्वज्ञानविदां बर।। व्याधिभिर्विविधैर्गस्तास्तेषां ब्रूहि प्रतिक्रियां ॥२॥ श्रुत्वैव मनसा ध्यात्वा धर्मार्थसहितं वचः ॥
चिकित्सासारसर्वस्त्रं जमादेवं पितामहः ॥३॥ etc. Ends..-fol. 3°
पिप्पलीबर्द्धमानं च कल्कपिष्टं पिवेन्नरः॥ जदराणां बिनायास न तान्यपिम्पलीसमं ॥१२८ ।। परंडो मधुकं रामा वाजिगंधर पुनर्नवा ॥ शुष्कमलकसंयुक्तं वातशोफप्रलेपनं ॥
इति तक्रमस्तुगणाः॥ इत्या तक्रकल्पं समाप्तं ॥ लि० गंगाधरेण यथादृष्टं ।
सं. १८३५ फा. व. ११ References.- ( 1 ) Mss.- A-Aufrecht's Catalogus Catalogorum :--
i, 215; ii, 454:(our ms.) B-Descriptive Catalogues:
One तक्रकल्प attributed to पराशर is mentioned in Mitra's Bikaner Mss. Cat. no. 1438, bnt it is different from our Ms.
त्रिशती
Trisati
536. 1892-95.
Size.-.8, in, by 6 in. . Extent. 24 leaves ; 10 lines to a page ; 38 letters to a lipe.

Page #136

92.]
Vaidyska
Description.-Country paper; Devanagari characters; hand-writ
ing good; book-form and sewn with thread; double lines in black ink on each border; benedictory phrase, verse numbers, topic-headings, topic-endings and colophon tinged with red pigment; paper old and musty; fol. 286 torn out. It begins its pages with fol, No. 264 and ends with fol. 287.. The name of the scribe is Svabhāvarāma. It contains only the text. There are notes on margins and
in between the lines. Age.- 1804 (Saka?). Author.-- Śärngadhara. Begins.-fol. 284
श्रीगणेशाय नमः। उदयगिरिशिरःस्थो निद्रया मूढमेत
ज्जगदमदमशेष निर्मिमीतेऽनिशं यः । अमिततमतमिस्रोहामदारिद्यहारि
प्रसमरकिरणोधः स्तान्मुदे ब स देवः ॥१॥ दिव्यस्त्रीकुचपत्रबल्ल्यबिरतोल्लासैकहेतु सुधा
पूर्ण यः कलशं दधज्जलनिधेराविर्बभूवेच्छया। ... नानाव्याधिभरातुराखिलजगज्जीवातुरायुः स्थिरं
दिश्याद्वो दुरितोषकुंजरहरिदे॒वः स धन्वंतरिः ॥२॥ etc. Ends.-fol. 2870
मय्यमुग्रहबुच्या बा कवित्वश्रुतिकौतुकाच..
संतः सततमेवैनामाद्रियध्वं मनोरमाम् ॥३१॥ इति श्रीशाङ्गधरेण विरचिता त्रिशती संपूर्णतामगात् श्रीरस्तु युगाभ्रसिौंदुमिते सदब्दे सुचंद्रिकासंबलिते दले च । शौके दिने माधवके दशम्यां स्वभावरामस्त्रिशतीमलेखीत् ॥१॥
स्वबिनोदार्थ कल्याणमस्तु लेखकपाठकयो .....: Reference.--See No. 93.

Page #137

II2
Vaidyaka
193.
त्रिशतीव्याख्या
Trisati-vyākhyā वैद्यवल्लभा
Vaidyavallabhā
1053. No. 93
1886-92. Size.— 104 in. by si in. Extent.-- 71 leaves ; 10 lines to a page ; 22 letters to a line. Description.- Country paper ; Devanāgari characters; hand-writ
ing bad and legible with difficulty ; double rows of two and one lines in yellow ink on both borders; marks of punctuation in yellow ink which has faded everywhere; benedictory phrase, topic-headings, topic-endings and colophons tinged with red pigment. Paper old and musty. The work is a commentary by Vallabhabhatta on Trisati or Vaidyavallabha or Jvaratrisati by Sārngadhara, son of
Devarāja, a Bada-nagara Gujarāti Nāgara Brāhmaṇa. Age.- Sam. 1832. Author.- Vallabhabhatta. Begins.-fol. 1b
श्रीगणेशाय नमः॥ नमस्कृत्य महादेवं सोमं सर्वार्थसिद्धिदं।
क्रियते त्रिशतीव्याख्या मुग्धवैद्यमदे मया ॥१॥ अथ साइधरनामा वैद्यस्त्रिशतीनाम ग्रंथमारभते ।
श्रीमती त्रिशतश्लोकी नानावृत्तसमन्विता।
कविशाईधरप्रोक्ता दुर्व्याख्येयाल्पबुद्धिभिः॥२॥ सर्वविघ्नपरिहाराय सर्वाभिष्टप्राप्तये सर्वरुग्वितारणाय अदिततेजोराशि
जगत्प्रबोधकं धातारं स्तौति ॥ तस्याद्यश्लोकः ॥ उदयेति ॥ अस्य व्याख्या Ends.- fol. 700
मयीति सन्तः सत्पुरुषाः संततमेव निरंतरमेव एनां त्रिशती आद्रियध्वं आदरीकुरुत कीदृशी मनोरमां पदलालत्येन प्रियां। आदरे हेतुमाह मयि विषये अनुग्रहबुध्या कृपावुध्या वा । अथवा कवित्वश्रुति कविताश्रवणं तस्य कुतूहलात भत्र हि अनेकछंदोरञ्चितानि कवित्वानि सततं कुतहलादा आददे तु तुदादित्वा(fol. 711), श्रीः पार्थनायो.लोद रिक. यग्लिङ्युटयजादेशः ॥

Page #138

Vaidyaka
इति श्रीवैद्यवल्लभभट्ट विरचिता वैद्यवल्लाभाख्या दीपिका समाप्तिमगात् ॥ संवत् १८३२ कार्तिकमासे शुरूपक्षे तिथौ ७ भौमबासरे जुगलेन पूर्णीकृता शुभमस्तुः ॥
After this follow three verses in praise of नागानन, रामचंद्र and farsur.
References. (1) Mss.-A-Aufrecht's Catalogus Catalogorum :i, 613 (only text); ii, 146a and 227b; iii, 128a. B-Descriptive Catalogues :- Peterson's Catalogue of Ulwar Mss. No. 1634, Extract. 417.
Mitra's Catalogue of Bikaner Mss. pp. 659 and 664 mention two comm. on Vaidyavallabha which are different
from ours.
I. O. Catalogue, Ms. No. 2713 has only the text.
(2) Printed Editions:- Edited with Hindi Translation of the text by Kisori-vallabha; Bombay, 1912.
94.]
त्रिशतीव्याख्या
or
सिद्धान्तसञ्चय
No. 94
Size. 87 in. by 4 in.
Extent. Description.
113
Trisati-vyākhyā called Siddhantasañcaya 622. 1895-1902.
230 leaves; 9-10 lines to a page; 27 letters to a line.
Country paper; Devanagari characters; hand-writing very good; borders are decorated with double rows or two lines and one line in red ink; benedictory phrase, the words सूत्र and at, verses numbers, topic-headings, topicendings and colophons in red ink. The Ms. contains the text of Trisati or Vaidyavallabha by Sarangadhara with Nārāyaṇa's comm. which is called Siddhantasañcaya in the last colophon, and Siddhantacikitsa by Aufrecht in his Catalogus Catalogorum, ii 146a. Paper is old and musty and some part of the text is worn out, It is very much wormFol. 135 is repeated.
eaten.
15 [Vaidyaka]]

Page #139

IHA
Vaidyaka
[24.
Age, - Appears to be old. Author (Text)— Śärngadhara ; ( Comm.). Nārāyaṇa. Begins.- fol. I
श्रीगणेशाय नमः॥ अंवा जगदवलंबा शंबररिपुवैरिशक्तिमंजूषा मामविलंबायुधमुखगीर्वाणवंदिता पायात् ॥१॥ लंबोदरमबलंवे सुरनिकुरवावलांवतं नित्यं । प्रभवति यस्य स्मरणं विघ्नव्यूहव्यपोहाय ॥२॥ पितरं प्रणम्य कृष्णं गुरुं च नागेशमग्रजन्मानं । नारायणो विवृणुते त्रिशतिं वैद्यप्रमोदाय ॥३॥ नानाचार्यमतान्येकीकृत्यं संचीयते मया।
चिकित्साशाम्रसिद्धान्तस्त्रिशतीविवृतिछलात् ॥४॥ इह हि साधराचार्यः प्रारिप्सितस्य ग्रंथस्य निर्विघ्नसमाप्त्यर्थमासी. र्वादरूपं मंगलमाचरति ॥ सूत्रं ॥
उदयगिरिशिरस्थो निद्रयामूढमेतज्जगदगदमशेशं निर्मिमीतेनिशं यः। अमिततमितमिस्रोहामदारिन्द्यहारिप्रसमरकिरणौघस्तान्मुदेवः स देवः॥१
etc. Ends.-- fol. 229 , सविनयं पंडितान्प्रार्थयते
मय्यनुग्रहबुद्धया वा कवित्वश्रुतिकौतुकात्
संतःसततमेवैतामाद्रियध्वं मनोरमां ॥२७॥ टी० ॥ छंदोनुप्रासादे वैचित्र्यात्कवित्वश्रवणकतू ( fol. 229° ) हलपतां त्रिशती आद्रियध्वं अध्ययनाध्यापनाभ्यां आदरविषयीकुरुवं आपूर्वाह आदरे इति धातोस्तुदादित्वाच्छेरित हस्वे रियादेशे अचिश्रुधात्वितीयङादेशेमध्यमबहुवचनम्य......मित्यामादेश च रूपसिद्धिरिति ।
श्रीकृष्णतातचरणात्समधीत्य शास्त्रं भ्रातुश्चवैद्यककलां कविनागनाथात् । युक्तिप्रकाशितगंभीरतरार्थमेतन्नारायणो विवरणं कृतवान् त्रिशत्या ॥१॥
इति श्रीकृष्णभट्टात्मजनागनाथानुजश्रीमन्नारायणबुधविरचिता सिद्धान्तसंचयो नाम ग्रंथ त्रिशतीव्याख्या संपूर्णमगमत् ॥ शुभं भूयात् ।।
॥ श्रीरस्तु॥ Reference.- See No. 93.

Page #140

95:1
त्रिशतीव्याख्या
or
सिद्धान्तसञ्चय
No. 95
Vaidyaka
Triśati-vyākhyā
or
Siddhantasañcaya
Age. — Sam. 1788.
Author ( Text )— Sarngadhara; ( Comm. ) Nārāyana.
Begina.—fol. 1b
Ends. fol. 1262
Size.-12 in. by 4 in.
Extent. 126 leaves; 12 lines to a page; 42 letters to a line. Description.— Country paper; Devanagari characters; hand-writing legible; some of the folios have double lines in red ink on their borders ; verse numbers, topic-headings, topicendings, pratikas and colophons are tinged with red pigment; paper is old, worn out and musty; foll. 1 and 126 are worn out, specially the latter one. After the text
which ends on fol. 1294, some prescriptions from Toda rananda are given in the same hand-writing.
श्रीगणेशाय नमः श्रीगुरवे नमः अंबा जगदवलंबा शंवररिपुवैरिशक्तिमंजूषा मामविलंबालंबायुधमुखगीर्वाणवंदिता पायात् १
ri }
947. 1884-87.
etc. same as in No. 94.
श्रीकृष्णतात चरणान्समधीत्यशास्त्रं भ्रातुश्व वैद्यककलां कविनागनाथात् युक्तिप्रकाशितगभीरतरार्थमेतत नारायणो विबरणं कृतवान् त्रिशत्याः १ त्रिशताविवृतिव्याजादत्र सिद्धान्तसंचये
ग्रंथे वैद्यस्य शास्त्रस्य रहस्यं प्रतिपादितं । इति श्रीमत्कृष्णपंडितात्मजभिषनारायणपंडितकृतस्सिद्धांतसंचयः श्रीरस्तु शुभं भूयात्
Name of Scribe and date on fol. 1260
संवत् १७८८ बर्षे शकि १६५३ प्रवर्तमान पोसबंदि १३ गुरुवासरे • लिखितं व्यास बकसरामद्धीच चिरंजीव भागचंदीनाथपठनार्थे ॥ References.
See No. 94.

Page #141

Ir6
Vaidyaka
- 196.
द्रव्यगुणशतश्लोकी
Dravyagunasata sloki
370. No. 96
1882-83. Size.-- 89 in by s in. Extent.-- 16 leaves ; 9 lines to a page ; 27 letters to a line. Description.-Country paper; Devanagari Characters%3 handwriting
very good; benedictory phrase and the last colophon along with marks of punctuation in red ink; there are three lines in red ink on each side of the border. First folio is
slightly worm-eaten on the top Age.-- Appears to be old. Author.- Trimalla-kavi. Begins.-fol. 16
श्रीगणेशाय नमः॥ श्रीकंठं गिरिजागणेशसहितं नत्वा शरण्यं सतां नानाद्रव्यगुणागुणान् कथयतो ग्रंथान विचार्य सकृत् । पथ्यापथ्यविदे गुणागुणयुतं यद्वस्तु तोयादिकं तं संक्षेपतया ब्रवीति हि शतश्लोक्यां त्रिमल्लः कविः ॥१॥ स्वाद्वम्लो पटुतिक्तको कटुकषायौ चेत्यमी षट् रसा द्रव्यस्था महतांशकेन रसनाव्यक्तिं प्रयाता पृथक । तत्राद्याः पवनं त्रयोऽभ्यवहृताः श्लेष्माणमंत्यास्रय
स्ते पित्तं तु कषायतिक्तमधुरा नंतीतरे तन्वते ॥२॥ etc. Ends.- fol. 160
हिमाद्ररुत्पन्ना समुचितपंचाननरसा ददानां भक्तेभ्यः प्रतिदिवसमुच्चैरमलतां। अदोषा सानंदं गदि विरचितास्तो(fol. 16° )निवहा
शिवं मे नैरुज्यं जनयतु सदानंदजननी ॥१०१॥
इति श्रीत्रिमल्लविरचिता द्रव्यगुणशतश्लोकी समाप्ता ॥ श्रीरस्तु ॥ References.- ( 1 ) Mss.-- A-Aufrecht's Catalogus Catalogorum :--
i, 264"; ii, 57*; iii, 57'.

Page #142

97.)
Vaidyaka
I17
Aufrecht mentions toeguratraat on ii, 566 and 37"
B-Descriptive Catalogues.Burnell's Catalogue of Tanjore Mss. No. LI, p. 725. B. B. R. A. S., Cat. No. 175. (1) Printed Editions :-(1) Litho edn., Benares, 1869. (2) With a Hindi Translation by Krishnalala, Bombay, 1894. (3) With a Hindi Trans. by Saligrama Vaisya, Bombay, 1897.
(द्रव्यगुण) शतश्लोकी
(Dravyaguna) Satasloki
951.
No. 97
1891-95. Size. — 104 in. by 4 in. Extent.- 9 leaves ; 11 lines to a page; 41 letters to a line. Description.- Counrry paper; Devanagari characters; hand-writ
ing good ; two lines in red ink on each border; marks of punctuation in red ink ; verse-numbers, benedictory phrase and the colophon tinged with red pigment. Paper,
not very old. Age.- Appears to be old. Author.- Trimalla-kavi. Begins.- fol. rb
श्रीगणेशाय नमः॥ श्रीकंठं गिरिजागणेशसहितं नत्वा शरण्यं सतां।
etc. same as in No. 96. Ends.-- fol. 8b fp (fol. 94 ) ATTORIT Hufveramente
same as in No. 96. Colophon at the end;- fer framfararen Narutest
संपूर्णम् Reference. - See No. 96.

Page #143

I
(द्रव्यगुण) शतश्लोकी
No. 98
Age..+Sam. 1843.
Author.- Trimalla-kavi.
Begins.—fol. rb
Size.9 in. by15 in.
r!
Extent.— 11 leaves; 10 lines to page ; 36 letters to a line. Description.-- Country paper; Devanagari characters; hand-writing good ; two lines in red ink on each border ; versenumbers, benedictory phrase, topic-endings and the colophon are tinged with red pigment. There are explanatory notes in between the lines and on margin. Paper is old, musty and worn out.
Vaidyaka
Endş•— fol. 11*
[ 98.
(Dravyaguna) Satasloki
1097. 1886-92.
श्रीगणेशाय नमः ॥ अथ शतश्लोकीं ॥ श्रीकंठं गिरिजागणेशसहितं नत्वा शरण्यं सतां, etc. same as is No. 96.
Reference. - See No. 96.
हिमाद्रेरुत्पन्ना समुपचितपंचाननरसा, etc.
same as in No. 96. Colophon at the end: - इति कांचनादिवर्गः इति श्रीत्रिमल्लकविविरचिता शतश्लोकी समाप्तं संवत् १८४३ वर्षे भाद्रपदमासे शुभे कृष्णपक्षे तिथौ ५ पंचम्यायां चंद्रबारे लिखितं मनोरथरामदधीच आत्मपठनार्थः सवाइजयनगरमध्ये पत्र ११ शुभं भवतु धन्वंतरायनम ॥ १ ॥ २ ॥ ... Then tollows a verse on ज्वरक्वाथ and ज्वरहरगण.

Page #144

99.]
Vaidyaka
119
(ब्रन्यगुण ) शतश्लोकी
... ( Dravyaguna ) Satasloki
.No. 99
....... ...... ....... ..... 915
................................-1887-91.
.
Size.— 84 in. by 4ių in. Extent.- 19 leaves ; 9 lines to a page ; 23. letters, to a line. Description.-Country paper; Devanagari Characters; handwriting
bad and irregular ; two lines in black ink on each border on foll. 1-8; the rest have no border-lines; from fol. 5b onwards, topic-endings and topic-headings are tinged with
red pigment. Paper is very old, worn out and musty. Age.-- Appears to be old. Author.- Trimalla-kavi. Begins.- fol. 1b
श्रीगणेशाय नमः॥ श्रीकंठं गिरिजागणेशसहितं नत्वा सरण्यं सतां
same as in No. 96. Ends.-fol. 19 हिमाद्ररुत्पना समुपचितपंचाननरसा, etc.
same as in No. 96. Colophon at the end:-इति श्रीत्रिमल्लकविरचिता शतालोकी संपूर्णा
This is followed by-पोथी धरननाथ आगां मोली लीइ कुस
लौले-तिवाडी जगरामनैः Reference.- See No. 96.
(द्रव्यगुण ) शतश्लोकी ____(Dravyaguna ) Satasloki
. . . .
..... No. 100
916. . ... ... . .A. 1887-91. Size.- 12 in. by s} in. Extent.-8 leaves%3; 12 lines to a page; 45. letters to alline........

Page #145

Vaidyaka
1 100.
Description.Country paper; Devanagari Characters; handwriting good; corrections made with yellow pigment; paper is old and musty and the right-hand side is completely worn out resuliing in the loss of 4 or 5 letters in each line of almost every page.
Age. Appears to be old.
Author.-Trimalla-kavi.
Begins. fol. 1b
120
Ends. fol. 8
श्रीगणेशाय नमः ॥
श्रीकंठं गिरिजागणेशसहितं नत्वा शरण्यं ॥ सतां etc., same as in No. 96.
Reference. See No. 96.
द्रव्यगुणशतश्लोकी
No. 101
हिमाद्रेरुत्पंना समुपचितपंचाननरसा,
etc., same as in No. 96.
Trimalla-kavi.
Dravyagunaśataśloki
893. 1887-91.
Size. 10 in. by 4 in.
Extent. 8 leaves; 11 lines to a page; 40-42 letters to a line. Description. Country paper; Devanagari characters; hand-writing good; marks of punctuation, numbers of verses and the colophons in red ink; paper is old and musty; dampness seems to have affected the condition of paper. Short notes are given here and there on the margins.
Age. Sam. 1768.
Author.

Page #146

102.]
Vaidyaka
Begins.--fol. श्रीकंठं गिरिजागणेशसहितं नत्वा शरण्यं सतां
etc., same as in No. 96. Ends.— fol. go ____हिमाद्रेरुत्पन्ना समुपचित पंचानतरसा
etc., same as in No. 96. Date-सं १७६८ वर्षे पोषवदि त्रयोदश्यां Reference.- See No. 96.
द्रव्यगुणशतम्लोकी
Dravyagunaśatasloki No. 102
921.
1884-87. Size.— 84 in. by 47o in. Extent.— 13 leaves ; 9 lines to a page ; 32-35 letters to a line. Description.- Country paper; Devanāgari characters; hand-writ
ing good; double lines in red ink on borders%3; marks of punctuation and the last colophon in red ink; fol. 1 and part of folio 2* contain notes in Hindi on the top of lines. First three folios bear the marks of Tea (a vertical line on top); paper is very old, musty and worn out. On account of dampness the left hand edges of folios 1-3 are in a decaying condition. Folio 13 has lost its right-hand
top corner and left-hand bottom edge. Age.-- Appears to be very old. Author.-Trimalla-kavi. Begins.-fol. 10
श्रीगणेशाय नमः॥ श्रीकंठं गिरिजागणेशसहितं नत्वा शरण्यं सतां
etc., same as in No. 96. Ends:- fol. 13 हिमानेरुत्पन्ना समुपचितपंचाननरसा
etc., same as in No. 96. Reference. - See No. 96.
16 [Vaidyala]

Page #147

122
Eagusiarent
No. 103
Author.- Trimalla-kavi.
Begins.-fol. 1b
Ends.-fol. 1ob
Size.-- 10g in. by 48 in.
Extent. 10 leaves; 10 lines to a page; 45 letters to a line. Description.- Country paper; Devanagari characters; hand-writing very good; topic-headings, numbers of verses and colophons are tinged with red pigment; paper is old but in good condition; fol. 1a has 3 verses unconnected with the text. Fol. 10, after the completion of the text has a prescription of Ag in Hindi and after that some one has started a new work ; the page has ten and a half
verses of this work.
Age.— Bears- अब्देकान्धिना गेलाप्रमिते इष्मेचकाश्वतिथौ पूर्त्तिमजीगमद्बुध=Sam. 1749.
सुखलालाधीतये लिविश्वक्रे मद्रस्तात् ( ? )
Vaidyaka
श्रीगणेशाय नमः ॥
श्रीकंठ गिरिजागणेशसहितं नत्वा शरण्यं सतां
Reference. See No. 96.
No. 104
zeugindent द्रव्यगुणशतश्लोकीtent
Dravyagunasatasloki
हिमाद्रेरुत्पन्ना समुपचितपंचाननरसा
[103
464.
1895-98.
etc., same as in No. 96.
etc., same as in No. 96.
Dravyadipika, a
comm. on
Dravyagunasatasloki
922.
1884-87.
Size.-113 in. by 5 in.
Extent. 33 leaves; 17 lines to a page; 38 letters to a line.

Page #148

ros.]
Vaidyaka
.123
Description.-Country paper; Devanagari characters; hand-writ
ing legible; single line in black ink on borders; topic-headings, pratikas and verse numbers tinged with red pigment;
the Ms. contains only the comm. and not the text. Age.- Appears to be modern. Author.- Krsnadatta son of Sivadatta. Begins.- folio b
श्रीगणेशाय नमः ॥ श्रीधन्वंतरये नमः॥
यत्कुमस्मरणेनापि प्रत्यूहव्यूहसागरं। नरास्तरंति तं वंदे सिद्धिदं श्रीगजाननं ॥१॥ त्रिमल्लभ? रचितो यो द्रव्यगुणसंग्रहः।।
कृष्णदत्तेन तट्टीका क्रियते द्रव्यदीपिका ॥२॥ अथ ग्रंथारंभे ग्रंथकृदभीष्टदेवतानमस्कारमाचरन्नभिधेयाद्यभिधत्ते ।
श्रीकंठेति । etc, Ends.-fol. 33
पुनः किं सदानंदजननी सतां साधूनां धनधान्यादिदानेन सुषहेतु यद्वा सदैव नंदो येन सः सदानंदो गणपति निर्विघ्नसिद्धिदानेत्यर्थः॥
विश्वबंदितचतुर्भुजताता ॥ वासविद्यशिवदित्तसतस्य । कृष्णदत्तः कृतिनः कृतिरेषा । जयतामखिललोकहिताय ॥१॥ इति श्री द्रव्यगुणशतश्लोकीटीका संपुर्णा ॥ लिखितं जगनाथ स्वस्ति श्रीः॥
Reference.- See No. 96.
द्रव्यावलीनिघण्टु
Dravyāvalinighaņķu No. 105
895.
1887-91. Size.- 12 in. by sg in. Extent.-54 leaves ; L lines to a page3; 36 letters to a line.

Page #149

Vaidyaka
[ros.
Description.--- Country paper; Devanagari characters; hand-writing good; benedictory phrase and marks of punctuation and double line on borders in red ink; foll. 49-54 are different in hand-writing and paper; they must have been added later on. So the date of copying given on fol. 544 seems to belong to the latter portion. The work forms the second part of Mahendra's treatise on rug. The first part (cf. Ms. No. 106 ) was called द्रव्यराणरत्नमालिका which simply enumerates the different synonyms of each medicine. This is evident from - द्रव्यावलीनिवद्धानां द्रव्याणां नामनिर्णयं ॥ लोकप्रसिद्धं वक्ष्यामि यथागमपरिश्रमं ॥ verse 14 of our Ms. fol. 24, ll. 5-6. On fol. 51 4. we read the following verses ; which, along with the colophon would have the work ascribed to धन्वंतरि -
124
इत्यायुक्तानि बहुशो मिश्रीकृत्य समासतः । उक्तं निखिलमेतद्धि निर्घुदुज्ञानमुत्तमं ॥ ८९ ॥ भिषजां वुद्धिवृद्ध्यर्थे धन्वंतरिविनिर्मितं ।
इति धन्वंतरित निर्घुटः समाप्तः
In this connection see also Mss. Nos. 273, 107 and ro6.
Age.— Sam. 1924.
Author.— Mahendra Bhogika, son of Krsna Bhogika. Begins.fol. rb
श्रीमद्राधागोपीनाथौ बिजयतां । श्रीघन्वंतरये नमः ॥ नमामि धन्वंतरिमादिदेवं सुरासुरैर्वेदितपादपद्मं ।
लोके जरारुग्भयमृत्युनाशं धातारमीशं विविधौषधीनां ॥ १ ॥ अनेक देशांतरभाषितेषु सर्वेष्वथ प्राकृतसंस्कृतेषु । गूढेष्वगूढेषु च नास्ति संख्या द्रव्याविधानेषु तथौषधीषु ॥ २ ॥ प्रयोजने यस्य तु याचितस्य तावत्स गृन्हाति यथांवु कृपात् । तथा निघंटांवुनिधेरनंता गृन्हाम्यहं किंचिदिहैकदेशं ॥ ३ ॥ नामोक्तमेकस्य यदौषधस्य नामापरस्यापि तदेव चोक्तं । शास्त्रेषु लोकेषु च यत्प्रसिद्धं न गृह्यतेसौ पुनरुक्तदोषः ॥ ४ ॥
Ends.—fol. 544
अपस्माराभिभूतेभ्यो ग्रहास्तेभ्यस्तथैव च । सुर्वर्णादिरयं वर्गः षष्ठोक्तोपि यथाक्रमं ॥ ६८ ॥

Page #150

106.]
Vaidyaka
125
धातुद्रव्यद्रवेद्रव्यमाशद्रव्यसमाश्रयः। योगानैतान् प्रयंजानः पुरुषो नित्यमात्मवान् ॥ ६९॥ . सत्सु पूजामवाप्नोति परं चैव न निंदति ॥ कृष्णभोगिकपुत्रेण श्वानेश्वरनिवासिनः ॥७॥
महेद्रभोगिकेनेयं मत्ता द्रव्यावली शुभा। इति श्रीनिघुटरसवीर्यद्रव्यावली समाप्ता संवत् १९२४ ॥ वैशाख शुक्ल ३ भौमे लिषतं ब्राह्मण रामकिशोरदासेन पठनार्थ लघुभ्रातृगोपीनाथशर्मणः ॥
श्रीकृष्णो जयति Reference.- See No. 273.
द्रव्यावली
Dravyāvali No. 106
894.
1887-91. Size.- Iol in. by 4g in. Extent.-- 8 leaves; 7 lines to a page; 32 letters to a line. Description.- Country paper ; Devanagari characters; hand-writ
ing fairly legible ; paper very old, musty and worn out on edges; there is a border of four lines in black ink on both the sides. This Ms. contains the first part of Mahendra's work complete. This part is called द्रव्यगुणरत्नमालिका and is finished on fol. 7°, line 4. The last verse is-योगानेतान्पयुञ्जानः पुरुषो नित्यमात्मवान् ॥ आप्नुयादज्वरारोग्यं बलवर्णमातिस्विनः ॥ Then द्रव्यगुणरत्नमालिका समाप्ता। After this follow-नामामि धन्वंतरिमादिदेवं सुरासुरैर्वेदितपादपद्मम् ॥ लोके जरारुग्भयमृत्युनाशं धातारमीशं विविधौषधीनां ॥ etc., ending with द्रव्यावलीनिविष्टानां द्रव्यानां नामानिर्णयं । लोकप्रसिद्धं वक्ष्यामि यथागमपारक्रमम् ॥ on fol. 89. This latter portion exactely tallies with the first 14 verses of द्रव्यावलीनिघण्दु, No. IOS I am, therefore, inclined to ascribe it to Mahendra or Mahendra Bhogika.
Age.- Appears to be old.
Author.- Madhendra Bhogika.

Page #151

126
Vaidyaka
[ 06.
Begins.- fol. 1b
(On the top margin)कृष्णत्विषेरिष्टविदारकाय । तुभ्यं जगल्लोचनलोभनाय ।
श्रीपार्श्वनाथाय सनातनाय नमो नमस्तात्पुरुषोत्तमाय ॥१॥ In the text-सिद्धिः श्रीगणेशाय नमः॥
पातु वो निकषग्रावामतिहम्नः सरस्वती ॥
प्रज्ञेतरपरिच्छेदं वचसैव करोति या ॥१॥ अनंतपारस्य विगृह्य किंचित्सारं चिकित्सागमसागरस्य ॥ उक्तो मया संप्रति कल्पयोगैव्यावली नाम समुच्चयोयम् ॥२॥ विचार्य दोषौषधदेशकालवपुर्वयःसात्म्यवलाग्निमात्राः ॥ विकारहेत्वाकृतिसाध्यताश्च ततश्चिकित्सेद्भिषगामयार्त्तान् ॥३॥ ज्वराभिभूते षडहे व्यतीते विपक्वदोषे कृतलंघनादौ ॥
यो भेषज वैद्यवरः प्रयुक्त न संशयं हन्ति चिरात्स रोगान् ॥४॥etc. Ends.- fol. 8b
द्रव्यापलीनिविष्टानां द्रव्यानां नामनिर्णयं ॥ लोकप्रसिद्धं वक्ष्यामि यथागमपरिक्रमम् ।।
इत्यनुक्रमावर्गः समाप्तः शुभं भूयात् ॥ In a different hand follows-अथ मूर्वानामगुना ॥
मोरटो मधुर-स्तिक्त कफपितजुरापहा ॥
वर्णविस्फोटकुष्टामाद्रदोषनिषूदनः॥ Reference. - See No. 105.
द्रव्यावली (निघण्टु)
Dravyavali (Nighantu) No. 107
1054.
1886-92. Size.- II in. by 4t in. Extent.-27 leaves; II lines to a page; 45-47 letters to a line, Description.-Country paper : Devanagari characters; hand-writ
ing good; paper very old, worn out and musty. Corners are in a decaying condition; folio I4° has only 81 lines

Page #152

107.]
Vaidyaka
127
and fol. It is blank: in the centre of the pages spece is left out for a string to pass in order to tie up the Ms. It is incorrect and there is no proper arrangement of matter in it. For instance, fol. 3', line 6 reads-एवं द्रव्यावली समाप्तः॥ Then the verse नमामि धन्वंतरिमादिदेव, etc., is identical with the first verse of वैद्यनिघण्टु, No. 273. Again, the 2nd verse of our Ms., viz., अनंतपारस्य, etc., is found in वैद्यनिघण्टु No.
273, on fol. 2 line 3. Age.- Bears संवत् १५७२ वर्षे भादवा सुदि ११ दीतवारे. Author.--- Mahendra Bhogika. Begins- fol. 1b
स्वति श्री ॥ ॐ नमः सरस्वत्यैः॥
या कुंदेंदुतुषारहारधवला या स्वेतवस्त्राशना ।
या वीणावरदंडमंडितकरा या सुभ्रवस्त्रावृता। - ( lost) ब्रह्मासुतिशंकरप्रभितिभिर्देवै सदा वदिता
सा वः पातु सरस्वती भगवती नशेषजाड्यापहः॥ अनंतपारस्य विगुह्य किंचित्सारं चिकित्सागमसागरस्य ।
शक्तो मया संप्रविकल्पयोगा द्रव्यावलीनाम समुच्चयोयं ॥ etc. Ends.--fol. 27% वले नागे शुमे शुक्रे रासनेव सुवर्तते ॥
इति बहुषार्थानि॥ अयं कृतो महेद्रेण वैद्यकृष्णस्य सूनुना। fol. 27b तत्र संबंधवाड्यो निर्घटसगणोत्तरं ॥
द्रव्यावलीनिर्घटसगणोत्तरं ॥ द्रव्यावलीनिर्घटसमाप्तमिति ॥ संवत् १५७२ वर्षे भादवासुदी ११ दीतवारे ॥ पुस्तक लिषाईतं पंडित श्रीरांणां । रणथंभगढमहादुर्गमध्ये ॥ लिष्यतं काइस्थ ॥ठश्रीनां पुत्र नराईण...( lost)।
शुभं भवतु । मंगलं ददातु ॥ श्रीयरस्तु ॥ References.- (I) Mss.- A-Aufrecht's Catalogus Catalogorum :
ii, 57%; iii, 57'.
___See also our Ms. No. 274.

Page #153

128
Vaidyaka
[ 108.
द्रव्यावलीनिघण्टु
Dravyāvalinighantu or
or निघंटुनाममाला
Nighaņķunāmamālā
1057. No. 108
1886-92. Size.- 10 in. by 41% in. Extent.— 39 leaves ; 15 lines to a page ; 40 letters to a line. Description.-Country paper ; Devanagari characters; hand-writ
ing good; it has double borders of two lines and one line in red ink on both sides. Paper is old and musty. The begining of this work is identical with the text of द्रव्यावलीfagus (No. 105 ). But further on, fol. 4", verses 8o and 81 are identical with verses 68 and 69of द्रव्यावलीनिघण्टु, fol. 544. On fol. 44. There is a colophon- इति द्रव्यावलीसमाप्ता, and the following text is identical with the text of द्रव्यावलीनिघण्टु from fol. 24. But both these Mss. do not agree at the end. The present Ms. has 10 arts and is ascribed to
धन्वंतरि on fol. 39. Age.- San. 1743. Author.- Mahendra Bhogika or Dhanvantari? Begins.-fol. "
श्रीगणेशाय नमः । श्रीधन्वंतरये नमः। आमये सर्वसत्वानां मनस्युन्मत्ततां गते।
यो विभाति नमस्तस्मै विश्वरूपाय वेधसे १ नमामि धन्वंतरिमादिदेवं सुरासुरैर्वेदितपादप । लोके जरारुग्भयमृत्युनाशं धातारमीशं विविधौषधीनां । २।
etc. same as in No. Ios. Ends.-fol. 39
द्रव्याण्युक्तानि बहुशो मिश्रीकृत्य समासतः उक्तं निखिलमेतद्धि निधुदुर्ज्ञानमुत्तमं ३० भिषजां बुद्धिवृद्धयर्थ धन्वंतरिविनिर्मितं
क्रमेण लिखितं ह्येतत् शास्त्रं सछाम्रकोविदः ३१ इति श्रीधन्वंतरिविरविते निघुदुनाममालायां दशमो पर्गः समाप्त

Page #154

109.)
Vaidvaka
129
संवद्रामाब्धिनागांबुजविकचकरे बाहुले मासि पक्षे शुक्त गौतृतीया बुधदिनसहिता शोभने चैव योगे ।
व्यासः श्रीमालजातिः शुभकरणसुतो वर्णचंचुनिघुटुं श्रीमद्धन्यतरीयं हरिकरण इमंव्यालिखत् सोकिताख्ये ॥१॥
पत्तने वसमानश्च व्रजलालादिसंयुतः ।
क्रमेण सकलं सारं सद्गुरूणां प्रसादतः २ श्रीरस्तु भुक्ते पथ्याभुक्ते पथ्या भुक्ताभुक्ते पथ्या पथ्या जीर्णे पथ्याजीणे पथ्या जीर्णाजीणे पथ्या पथ्या १ भुक्त्वोपविशतस्तुंदं शयानस्य तु पुष्टता बलं चंक्रम्यमाणस्य मृत्युर्धावति धावतः२ भोजनांते शतपदं गच्छेत् यदि शय्या न लभ्यते शय्यायां जायते रोगो यदि कांता न लभ्यते ३
पद्यत्रयम् ॥ Reference - See No. 105.
(द्रव्यावली) निघण्टु
(Dravyavali) Nighantu
or
or
निघण्टुनाममाला
Nighantunāmamālā
897. No. 109
1887-91. Size.- Io in. by 4m in. Extent.-- 28 leaves ; 14 lines to a page ; 38 letters to a line. Description.- Country paper; Devanāgari characters; hand-writ
ing good ; double borders of three lines and one line in black ink; benedictory phrase, verse-numbers, topic-headings, topic endings and colophons tinged with red pigment. Paper old, musty and slightly worn out. It contains 9 arifs and is ascribed to maaft in the last colophon. Its beginning is identical with the text of gurut. On the left-hand top-margin it bears Age on every page, except on tol. 1b.
where it reads निर्घटनाममाला. See No. 108. . 17 ( Vaidyaka )

Page #155

130
Vaidyaka
[ II0.
Age.- Sam. 1747. Author.- Mahendra Bhogika or Dhanvantari?
Begins.- fol. 1b
श्रीधन्वंतराय नमः॥ नमामि धन्वंतरिमादिदेवं । सुरासुरैर्वेदितपादपद्मं । लोकै जरारुगूभय मृत्युनासं । धातारमीसं विविधौषधीनां ॥१॥
etc., same as in No. 105. Ends.-fol. 280
द्रव्याण्युक्तानि बहुसो। मिश्रीकृत्य समासत । उक्तं निषिलमेतद्धि । निर्घटज्ञानमुत्तमं । भिषजां बुद्धिवृद्ध्यर्थे । धन्वंतरिविनिर्मितं । गडूच्याद सतावादि । तृतीयश्चंदनादिक । करवीरादिराम्रादि । सुवर्णादिविमिश्रय । विषापिविषवर्गस्त । विषहानिवमोमन । इत्येवमेते क्रमसो । न वर्गा परिकीर्तिता।
देस्यादेस्यविचारिण्यै । सस्मतसात्रवेदिभि॥ इति धन्वंतरीय निर्घट समाप्ता ॥ यादृसं पुस्तकं दृष्टे सं० १७४७ जेष्ट
वदि ११ दिने श्रीसुद्वदंतीमध्ये लिषतं पं० मतिप्रियेण ॥ श्री श्री Reference. - See No. 105.
धन्वंतरि (द्रव्यावली)
Dhanvantari (Dravyāvali) निघण्टु
Nighantu No. 110
924.
1884-87. Size.— 104 in. by 4 in. Extent.-- 44 leaves ; 14 lines to a page ; 34 letters to a line. Description.- Country paper; Devanagari characters with पृष्ठमात्रा;
hand-writing good; borders are decorated with three lines in red ink on each side ; benedictory phrase, verse-numbers, topic headings and the colophon at the end are tinged

Page #156

III.]
Vaidyaka
13I
with red pigment. A rectangular space is left in the centre of the page. This space has a beautiful flower-design in red ink. Our Ms. is identical with द्रव्यावलीनिघण्टु No. Ios Hence it ought to be ascribed to Mahendra Bhogika. Paper
is old and musty. Text is very corrupt. Fol. 18 is missing. Age.-Sam. 1698; Saka 1562. . Author.- Mahendra Bhogika. Begins.-fol. I0
धन्वंतराय नमः॥ नमामि धन्वंतरिमादिदैवः सुरासुरैर्वेदितपादपद्मः लोके जरारुग्भयमृतिनाशं धातारमीशं विविधौषधीनां ॥१॥
etc., same as in No. 105. Ends.-- fol. 456 अपस्माराभिभूतोभ्यो ग्रहास्तेभ्यः स्तथैव चः
etc., same as in No. 1os. Last verse is
महेंद्रभोगिके ज्ञेयं कृत्या दृव्यावली मुभा ।
एव धन्वंतरिमत्ते दृव्यावली विनिर्मिता ॥४०॥ इति श्रीधन्वंतरियो दृव्यावलीनिर्घटः संपूर्ण संजात मिति भद्रं संवत् १६९८ शा १५६२ येष्ट मारस शुक्लपक्षे चाष्टिम्यां स्तिथो पगेंद्र वासरे सप्तस्कंधाग्रामात् ऋषि श्रीमोहण पं० विष्णुदासेन लिपिः कृतं जलाद्रक्षेस्तेलद्रक्षे
ब्रक्ष सिथिलवंधने मूर्षहस्ते न दातव्या ह्येवं वदति पुस्तिका। Reference.- See No. 273.
Dhanvantari-Nighaṇtu
धन्वंतरिनिघण्टु No. 111
923. 1884-87.
Size.- Io in. by 41 in.
Extent. -71 leaves ; 11 lines to a page ; 40 letters to a line.

Page #157

132
Vaidyaka
[ III.
Description.-Country paper; Devanagari characters with पृष्ठमात्रा
hand-writing very good; both borders have double lines in red ink; topic headings, topic endings, verse-numbers and the colophon are tinged with red pigment. Paper is very old, smoky, brittle and worn out. Our Ms. is identical with the Ms. of द्रव्यावलीनिघण्टु No. 105. Hence, the author of this work also is Mahendra Bhogika, The text
is very corrupt. Age:- Sam. I744; Saka 1605. Author.- Mahendra Bhogika. Begins.-fol. 10
श्रीसरस्वत्यै नमः । श्रीधन्वंत...(portion of the leaf torn here) नमामि धन्वंतरिमादिदेवं । सुरासुरैर्वेदितु पादपद्मं ।
etc., same as in No. 1os. Ends.-fol. 71
सु (fol. 71°) वर्णादिकमश्यांते वर्गः षष्ट उदाहतः।
धातुद्रव्यद्रवद्रव्यमांसद्रव्यसमाश्रयः॥ इति श्रीनिर्घटशास्त्रे षष्टः ॥६॥ वर्ग समाप्तः ॥ संपूर्ण ॥ संवत् १७४४ वर्षे शाके १६०५ प्रवर्त्तमाने माघमासे सुक्लपक्षे तिथौ म्यां १ प्रतिपदा । सोमवासरे । गु०६० श्री श्री श्री श्री श्रीरामचंद्रजी। तत्पुत्र पं० श्रीसोभाचंदजी । तत्पुत्र केसवदास । लिपि कृत्वा एषा पुस्तिका । आत्माऽर्थे शुभमस्तु ॥ कल्याणमस्तु ॥ याद्रसं पुस्तकं दृष्ट्वा ॥ तादृसं लिषतं मया ॥ यदि शुद्धमशुधं बा ॥ मम दोषो न दीयते ॥१॥लि° मालपुरामध्येः॥ श्रीरस्तु शुभं भूः॥
References.-See No. 273.
-

Page #158

112.1
Vaidyaka
133
धातुरत्नमाला
Dhăturatnanmāla from
from अश्विनीकुमारसंहिता
Asvinikumārasambitā No. 112
896.
1887-91. Size.- 94 in. by 416 in Extent.- 7 leaves ; 10 lines to a page ; 38 letters to a line. Description.- Country paper ; Devanagari characters; hand-writ
ing good; verse-numbers, topic-headings and colophon tinged with red pigment. First leaf is wanting. Right-hand side borders are worn out. The work deals with the preparation of different metals. It is a fragment. Paper is old and
musty. A धातुरस्नमाला "work on medicine in 184 verses from the Asvinisamhitā ; with Marathi Translation, Poona, 1914, Vaidyaka-granthamāla, No. I" is ascribed to देवदत्त,
son of Hari-Gurjara. Age. — Appears to be old. Author.-Anonymous. Begins.- fol. 2.
रे विपाके संदीपनं वीर्यकरं हि मध्ये। आयुःप्रदं पुष्टिकरं वलस्य पांडुक्षयं यक्ष्मह हरेन्नराणाम् ॥११
रक्तशांतिकरं पुष्टिं मांगल्यं प्रीतिवर्द्धनं । आरोग्यं पुष्टिदं श्रेष्ठं कायाग्निबलवर्द्धनं ॥१२॥
इति रूप्यमारणगुणाः ॥ etc. Ends.-fol. 28b
क्षयकुष्टप्रमेहाश्च यक्ष्मातीसारविद्रधिः। लूता भगंदरश्चैत्रं रंकार्शः पांडुनान्यपि ॥६६॥ हरंति विविधान् रोगान् हीराको योजितो ध्रुवं । वंध्यापि लभते पुत्रं पंडोपि तरुणायते ॥६७॥
इति हीरकनिष्पत्तिः॥ इति अश्वनीकुमारसंहितायां धातुरत्नमाला समाप्त ॥श्री ॥ श्री। श्री।।श्री ॥ श्री ॥

Page #159

134
Vaidyaka
[ II3.
References.- (1) Mss.-A-Aufrecht's Catalogus Catalogorum :
i, 272* ; iii, 8. B-Descriptive Catalogues:- Mitra's Catalogue of Bikaner Mss., p. 637, No. 1393.
(2) Printed Editions:- Poona, 1914.
नामगुणसारसंग्रह
Nāmaguņasārasangraha No. 113
925.
1884-87. Size.- 9 in. by 41% in. Extent.— 47 leaves ; 13 lines to a page ; 32 letters to a line. Description.- Country paper; Devanāgari characters ; hand-writing
legible. Paper is very old and all the ends are worn out. First two lines and about Y6 of the left-hand portion of fol. It is lost. A few topic-headings and marks of punctuation are in red ink. Colophons are tinged with red pigment. It is incomplete. Following are the colophonsfol. 16.-इति नामगुणसंग्रहाभिधाने गडूच्यादि प्रथमो वर्गसमाप्तः॥
,, 21-इति श्रीनामसंग्रहाभिधाने शने शतपुष्पादिको वर्गः द्वितीयः परिकीतितः।
, 30 –निघंटसारसर्वश्वे धन्वंतरिमतोधृते । .. . चंदनादिरयं वर्गा तृतीयो नामसंग्रहे।
, 36*-इति नामगुणसंग्रहे निघंटसारे करवीरादिचतुर्थो वर्गः स्माप्त।
, 42*-इति नामगुणसंग्रहे निध्वंटसारे रसालादिपंचमो यर्ग समाप्तः । Age.- Appears to be very old. Author.- Anonymous. Begins.-- fol. rb
2nd line:- ............... त्वनिम्मिता ॥ कुंडली मंडली इयामा विशल्या
नागकन्यका............

Page #160

114.]
Vaidyaka
135
3rd line :- सादिनी तथा । जीवंती मधुपर्णी च तंत्रिका व एडूचिका ।...
... धारातिक्तात्रि
4rth line:-........ग्राहिण्युष्णा रसायनी । दीपनी ज्वरभृदा हकोमला वातरक्तनुत् गलो गुणा । etc.
Ends.— fol. 47b
References.
* 100.00
Aufrecht's Catalogus Catalogorum mentions only one Ms. and that is ours. ii, 62".
निघण्टुनाममाला
No. 114
मध्यांह्निके ज्वरघ्नश्व । प्रपुध्यो वधुजीवकः कोरंट वाथ बंधुको हरिप्रियः सुपुष्पकः ॥ विहरीतु नाम ॥ जिंगिण्यां डिगिणीजातसारा कुलकमंजरी ॥ पार्वती मोचकी ख्याता मज्जनी गुडमर्ज्जनी ॥
कुलंज
Nighantunāmamālā
1056,
1886-92.
Size.-- 12‡ in. by So in. Extent.— 82 leaves ; 6 lines to a page ; 40 letters to a line. Description.- Country paper; Devanagari characters; hand-writing beautiful; double border-lines on each side of three lines and a single line in red ink; benedictory phrase, verse-numbers upto fol. 18b, topic-numbers, topic-headings, topic-endings, marks of punctuation and colophons, in red ink. In between the lines a Hindi translation runs upto fol. 548. That it reads the following verses on fol. 2b, goes to prove its name as द्रव्यावली - तस्मानिर्घटरित्येष नातिसंख्योपविस्तरः । हिताय वैद्यपुत्राणां यथावश्यं प्रकाश्यते ॥ १४ ॥ व्रब्यावलीनिर्विद्धानां द्रव्याणां नामनिर्णयं लोकप्रसिद्ध वक्ष्यामि यथागमपरिश्रुतं ॥ १५ ॥ Its text in the begining is also identical with that of द्रव्यावली. Only it has no name महेद्र given anywhere. It has 7 वर्गs

Page #161

136
Vaidyaka
(115.
and the colophon ascribes the work to Treiaft. See also Nos. 108 and 105. On fol. 82% of our Ms., verse number
24 is identical with verse no. 70 on fol. 36° of No. I08. Age.- Sam. 1837. Author.- Mahendra Bhogika or Dhanvantari? Begins.--fol. 10
श्रीगणेशाय नमः॥ नमामि धन्वंतरिमादिदेवं । मुरासुरैबेदितपादपद्मं । लोके जरारुगभयमृत्युनाशं । धातारमाशं विविधौषधीनां ॥१॥
___etc. same as in No. 105. - Ends.- fol. 82.
यवगोधूममाषाश्च । तिलाश्चापि नवाहिता। पुराणविरसारूक्षा । महि चार्थकरा मता ॥२४॥
इति अवयणः॥ चंदनं कुंकुमं तुल्यं परास्यमभिधीयते। विभागकुंकुमं यच्च । तदुक्तं वाद्यपुष्पकं । साक्षादा (fol. 82°) द्धिमषर्जुरी । तद्धयापयसशर्करं ।
लाजाचूर्ण समांसं च । संतपणमुदाहृतं ॥२६॥ इति श्रीधन्वंतरिकता निर्घटनाममालायां रसवीर्यसहितो सप्तमो धर्म समाप्तः ॥७॥ मिति पोस मुदि ७ मंगलवार संवत् १८३७ का । श्री लिषायतं पंडित मानिगदास तत् सिष्य वषतराम सागा के देहरे ॥
लिषतं सवाई राम गौधा ॥ श्रीरामायन्म: Reference.- See No. 108.
निघण्टुनामावलि
Nigbaņtunāmāvali
No. 115
66. 1907-15.
Size.- 12 in. by 4g in. Extent.-- 21 leaves ; 16 lines to a page ; 30 letters to a line.

Page #162

H6.]
Vaidyaka
Description.-Country paper; Devanagari characters; hand-writ
ing good ; each page has double lines in red ink on all the the four margins; the page is divided into eight columns by red
lines; it is in book form and sown. Topic-headings are tinged with red pigment. The work is an alphabetical list of the glossary of medicinal plants, etc., synonyms being in
Marathi. Age. — Appears to be old. Author.- Anonymous. . .. Begins.-fol. IN
कट
अकारादिः प्रारंभः अशोकराणी कटुकी | अरिमेद | बेल | अवल्गुजा बावची अमृतवल्ली | गुळवेल आमनी
अग्निमंथ टाकळ अवंध्या | रान अमृता गुळवेल | अबुद नागरमोथे| अरणी टाक | अश्मंतक कटोली अमृतसमवा सु० ।
| आपटा
etc.
Ends.-fol. 21
मूर्वाभेद
अथ क्षकारः क्षीरमोरटी. क्षत्रिणी क्षतक्षम क्षुद्रा
मंजिष्ट
क्षत्रियवरा | कडुभोपळा : क्षबक | वेडा घोसाळे क्षुद्रपर्ण क्षिरणी खिरणी क्षुर
क्षीरपलांडु । इति क्षकारः
मोहरी मोहरी भोस मोळ कांदाभेद
खदिर
रिंगणी
.
.
..
.
..
.
..
...
etc..
.
.
निघण्दुशेष (द्रव्यावलीसमुच्चय)
Nighantusesa ( Dravyāvalisamuccaya )
429.
No. 116
1884-86 Size.-11 in. by 43 in. Exten.— 18 leaves ; 14 lines to a page ; 34 letters to a line. Description.-Country paper; Devanagari characters with पृष्ठमात्राs;
Beveral handiwritings: legible four lines in Hack-ink bh 18 ( Vaidyaka )

Page #163

138
Vaidyaka
16.
each border; paper is very old, worn out and musty. It isa fragment of द्रव्यावली or द्रव्यावलीसमुच्चय of महेन्द्र. See Nos. 107 and 273. Foll. 15-17 are missing. Fol. 21 is not
numbered. It is complete. . Age:- Appears to be very old. Author.-Mahendra Bhogika. Begins.-fol. 10
ॐ नमः श्रीमहागणपतये नमः ॥ श्रीधन्वंतरये नमः॥
आमये सर्वसत्वानां मनस्युन्मत्ततां गते। . यो विभाति नमस्तस्मै विश्वरूपाय वेधसे ॥१॥ नमामि धन्वंतरिमादिदेवं मुरासुरैर्वेदितपादपनं । लोके ज्वरारुग्भयमृत्युनाशं धातारमीशं विविधौषधीनां ॥२॥
etc. same as in No. 273... Ends.- fol. 21
मंजिष्ठा च त्रिफलदहनकं वे हरिद्रे गड्डूची सूनिबं रक्तसारं सपदिरकदुका बाकुचीव्याधिघातं। मूर्वा दंती विशाला कमिरिपुजटिला त्रायमाणा च पाठा शामानंता पटोली समरिचमाधेः साधितोयं कखायः॥१॥ पीतो हंन्यात्समस्तान् सकलतनुगतान वातरक्तोद्भवांश्च .
कंडूविस्फोटकादीन् सकलकटिमयान श्वित्रपामादिदोषान् ॥२॥
इति माहामंजिष्टादिः Reference.—See No. 273.
निघण्दुशेष
Nighaṇtuśesa
735. No. 117
1875-76.. Size.- II in. by Sto in. Extent.- 20 leaves ; 11 lines to a page ; 33 letters to a line.

Page #164

17.]
Daidyaka
139
Description.-Country paper; Devanagari characters%3; hand-writ
ing good ; double lines in red ink on each border; marks of punctuation in red ink. Before and after each colophon there are flower-like designs in red ink. The Ms. contains the glossary of medicinal plants and herbs. It gives only the synonyms and is divided into6 Kandas, viz., (1) वृक्षकाण्ड, verses 183, ending on fol. 9"; (2) गुल्मकाण्ड, verses 104, ending on fol. 14; (3) लताकाण्ड, verses 45, ending on fol. 16%; (4) शाककाण्ड, verses 34, :ending on fol. 18%; (5) तुणकाण्ड, verses 17, ending on fol. 19%Band (6) धान्यकाण्ड, verses Is and ening on fol. 20'. Although the work begins on fol. I', yet first 17 verses are missing. The author seems to be the famous Jaina acarya Hemacandra
1092-1173 A.D. Age.-Appears to be modern..
: Author.-- Hemacandrācārya. Begins.--fol. 10
पुष्पः शुकवृक्षः शुकप्रियः। कपीतन कर्णपूरो भंडिलः श्यामवल्कलः ॥१८॥
पाडलनाम पाडल्या पाडुलास्थाल्यमोघातोयाधिवासिनी ॥ वसंतकामयोईर्ती कुंती कालवृत्तिका ॥१९॥
स्वेतपाडलतानाम अन्यस्यां तत्र त्रु श्वेता पाटला काष्ठपाटली ।
शीतला श्वेतQभीका कुबेराक्षी फलेरुहा ॥२०॥ etc. Ends.-fol. 20 स्तबनाम ॥ स्तबे तु गुच्छो धान्यादे ।।
धान्यनालनाम नालक्रांडोपगलनाम ।। अफले स्विह फल पलालो । कूकप्तीनाम ।। पान्यात्वचि तुषे ॥ चूसी खुसे कडंगिरः ॥१५॥ इत्याचार्य श्रीहेमचन्द्रविरचिते निघंदुशेषे धान्यकांडपष्टः समानः इति निघतु शेख्ये ग्रंथः श्रीरस्तु: कल्याणमस्तु
वृक्षकाण्डः १ गुल्मकाण्डः २ लताकाण्ड ३ च. शाककाण्डः ४ क्षणकाण्डः ५धान्यकाण्डः ६॥

Page #165

140
Vaidyaka
[117.
References.-(1) Mss.-A-Aufrecht's Catalogus Catalogorum :
i, 295. (The only entry by Aufrecht ). (2) Printed Editions :- Published along with other works of Hemacandra in अभिधानसंग्रह (nos. 6-10). Edited by Pandit Durgāprasada, Kāśinātha Pāņduranga Parab and Pandit Sivadatta, Bombay, 1889.
निदानप्रदीप
Nidānapradipa No. 118
928.
1884-87. Size.— 101 in. by 44 in. Extent.-160 leaves; I2 lines to a page; 35 letters to a line... Description. -Country paper ; Devanagari characters; hand-writing
good ; double lines in black ink on borders. Benedictory phrase, and topic endings are tinged with red pigment. Paper is old, worn out, musty and worm-eaten on left hand side. It is written in several hands. Fol. 21 is repeated, 45 missing, 105 not numbered, 106 repeated ; foll. 118-19 and 129 are missing. Hence, the number of folios missing being 3, the actual number of folios is 163-3
=160. Age.- Sam. I741. Author. -- Naganātha, son of Sri Krsnabhatta. Begins.-fol. 10
श्रीगणेशाय नमः। सकलमुरमुनींद्रेरीप्सितार्थस्य सिध्यै सतमखिल्लविधोछेदकृयायते यते यत् ॥ निखिलनिगमवेद्याचिंत्यशक्तिप्रकाशं गणपतिपदपन्नईद्वमाराधयामि ॥१॥
कृते चरकहारीतमुश्रतादिमनीषिभिः॥
निदानग्रंथसंदर्भ संक्षिप्ताः पिहिताश्च ये॥ .. अर्थास्तेषां प्रकाशाय दीपोयं तन्यते मया ॥ ....
निदानार्थप्रदीपेन सुखेन भिषजोमुना ॥३॥ प्रकाशितान्विदं त्वर्थानबोधतिमिरे हते ॥ etc: ""

Page #166

19.]
Vaidyaka
Ends.-fol. 161... ..
...... ............. ! ..
तान वसंमतमेतमी श्रीकृष्णसरितनुजायजनागनाथः ॥
अस्मिन्प्रमादगलिता यदि वर्णमात्रा( fol. 1620 )-स्ता समधार्य विबुधाः परिशोधयतु ॥.. ध्यात्वा मुश्रुतखारणादिचरकादीनां मुनीनां वचो मुष्यान्योन्यविरोधसंभवहतिं कृत्वा च सम्यक्तया। प्राणैषीद्भिपयुत्तमो गुणवर श्रीनागनाथाभिधो...: ....... ... ...( illgible) नंदमुदां कृते न तु निदानार्थप्रदीपं वरं ॥२॥ . .
यदीह कुहचिद्भवेदनृजुभाषितं यन्मया विभाव्य तदिदं वरै समनिभिर्विशोध्यं परं।
न चात्र मम दूषणं परमिदं तु मे भूषणं
। यतो झटिति धावतः स्खलनमेव संजायते ॥३॥ ... इति श्रीकृष्णभट्टात्मजनागनाथकतो निदानप्रदीप । समाप्तः।।
Then follows a discussion on the impurity of blood which is not a part of the work. It extends upto fol. 163 a. After which is संवत् १७४१ समये. On the right-hand margin is
रावलरघुपतिसुतरावल आनंदरासस्येदं पुस्तकं ॥ References.--( 1 ) Mss-A-Aufrecht's Catalogus Catalogorum :_i, 296° ; ii, 64.
B-Descriptive Catalogues :- Mitra's Catalogue of Bikaner Mss. p.652. 1. O. Catalogue. No. 2671.
- 1058.
निबन्धसंग्रह
Nibandhasargraba No. 119
1886--92. Size.- 13bin. by 6g in' Extent.-- 54 leaves ; 12 lines to a page ; 40 letters to a line.

Page #167

Vaidyaka
[ 119.
Description. - Country paper; Devanagari characters; hand-writing very good; correction of mistakes with yellow pigment. Paper is old and musty and the first folio is worn out. The present work is a commentary on Susruta's Nidanasthana running upto the 16th chapter. The name of the author is Dalhana. It is a mistake to ascribe it to Dhanvantari, which seems to have been due to the phrase श्रीधन्वंतरये in the beginning.
142
Age. - Sari. 1874.
Author.— Dalhana.
Begins.— fol. 1b
श्रीगणेशाय नमः श्रीधन्वंतरये ॥
हेतु लिंगौषधज्ञानबीजभूतेन सूत्रस्थानेन संक्षेपोहिष्टस्य हेतुलिंगौषधस्य विवरणे सर्वाण्येव स्थानानि प्रस्तुतानि तेषु च प्रस्तुतेषु स्वाधिकारिणां शल्यतंत्र व्याधीनां हेतुलक्षणप्रतिपादकतया निदानस्थानस्यारंभः तत्रापि दोषाणां वातस्य प्रधानत्वात् । तव्याधेर्हेतुलक्षणाभ्यां प्रतिपादनं प्रयुज्यत इत्याह ॥ अथातो वातव्याधिनिदानं व्याख्यास्यामः ॥ etc.
Ends. fol. 54*
1
रक्तेज पत्तोदित एक (fol. 548 ) एव कैश्वित्प्रदिष्टो मुखपाकसंत इति । रक्तेन कृतायोसौ सर्वरः सदा कैश्विदाषायेर्मुखपाकैसशः । स वपितोपित एक एव । न च तरः सर्वसराः कितु त्रय एव । एते पंचषष्टिर्मुखरोगा संप्रषष्टिरिति ॥ इति निबंधसंग्रहे निदानस्थाने षोडशोध्यायः ॥ १६ ॥ शुभं भवतु ॥ श्रीरस्तु संवत् १८७४ श्री ग° ॥
References. - (1) Mss. - A - Aufrecht's Catalogus Catalogorum :i, 296b and 729b ; ii, 175 4 and 234 ; iii, 150 4. B-Descriptive Catalogues :
Mitra's Catalogue of Bikaner Mss. p. 651 No. 1421.
' Burnell's Catalogue, p.634.
Aufrecht's Catalogue of Oxford Mss., p. 303*. ( 2 ) Printed Editions :
Edited by Jadavji Tricumji, Bombay, 1915.

Page #168

120.]
Kaidyaka
143
पथ्यापथ्यनिघंट
Pathyāpathyapigbanta No. 120
923.
1887-91. Size.-- 8} in by 6 in. Extent.-35 leaves ; I3 lines to a page ; 24 letters to a line. ........ Description. -Country paper; Devanagari characters%3; hand-write
ing good; borders are decorated with double red lines
except folios 23-24 and 27-28. Topic-headings tinged .. with red pigment.. Although its name differes yet its text
is the same as that of No. 122 Age.--Bears-शके १७४० बहुधान्यनामसंवत्सरे कार्तीककृष्ण पंचमी 'सौम्यवार इदं
__पुस्तकं संपूर्ण ॥ श्रीकृष्णार्पणमस्तु Author.- Anonymous. Begins. fol. 1b
मीगणेशाय नमः ॥ श्रीसरस्वत्यै नमः॥अथपथ्यापथ्यनिघंट लिख्यते।। श्वेतांगं श्वेतवस्त्रं शितकुसुमगणैः पूजितं श्वेतगंधेः क्षीराधौ रत्नपीठे सुरतरुविमले रत्नसिंहासनस्थं । दौर्भीपाशांकुशेष्टाभयधृतिरुचिरं चंद्रमौळि त्रिनेत्रं ...
ध्यायेत् शांत्यर्थमीशं गणपतिममलं श्रीसमेत प्रसन्नं ॥१॥ • सृष्ट्वा रुजः सत्वतमांसि विश्वं निर्माति पाति क्षपति स्वयं यः॥
etc. same as in No. 122. lut Ends.-fol. 35.
निद्राभयं धूपकदुक्षुधां च विषातुगे नैव भजेत कदाचित् ।। .... ... " इति विषरोगे पथ्यापथ्यविधिः॥ .. . इति पथ्यापथ्यनिघंटसमाप्त ॥ Reference.-- See No. 122...

Page #169

144
पथ्यापथ्यविचार
• No. 121
Vaidyaka
[ reil
Pathyapathyavicarn
Size— 9‡ in. by 4 join.
Extent.— 69 leaves ; 5 lines to a page; 22-24 letters to a line. Description.— Country paper; Devanagari characters; hand-writing good; it is supplied with notes on the tops of lines. These notes are in black ink till fol. 6, but afterwards in red ink. Upto fol. 46, the colophons are written in red ink. Folios 14 and 694 contain the list of the contents of पूर्वार्ध and उत्तरार्ध respectively. The text begins with the 12th verse of No. 122.
Ends.fol. 69a
458.
1895-98.
Age. -- Bears मीति जेष्ट बुद ९ संवत् १९०९ शाके १७७४ ( = 1852 A. D. )
Author.— Anonymous.
Begins.—fol. rb
श्रीगणेशाय नमः ॥
अथ पथ्यापथ्य लिख्यते ॥ अथ ज्वरपथ्यापथ्यं ॥ स्नानं विरेचं सुरतं कषायं व्यायाममभ्यंजन मंह्नि निद्रा । दुग्धं घृतं वैद्यलमामिखं च तक्रं स्वरास्वादु गुरुद्रवं च ॥ १ ॥ etc. same as in No. 122.
References. - See No. 122.
निद्राभयं धूमविधिः क्षुधाश्व कटुम्लमुदनं तिक्तं च सात्म्यदिनार्द्धकेलं विषातुरो नैव भेत्कदाचित् ॥ ६२ ॥
इति विषरोगपथ्यापथ्यं इति श्रीवैद्यकग्रंथपथ्यापथ्यसंपूर्ण मंगलं लेषकानां च पाठिकानां च मंगलं मंगलं सर्वलोकानां भूयो भूपतिमंगलं भग्नपृष्टीकटिग्रीवं वंधत्रष्टि अधोमुषं कष्टिन लीषता ग्रंथं यत्नेन परिपालयेत् ॥ मीति जेष्ट बुद ९ संवत् १९०९ शाके १७७४

Page #170

122.]
Vaidyaka
145
पथ्यापथ्यविचार
Pathyāpathyavicāra No. 122
457.
1895-98. Size.- 12} in. by 6 in. Extent.-- 25 leaves ; 11 lines to a page ; 32-36 letters to a line. Description.- Conntry paper; Devanāgari Characters; handwrit
ing good ; paper is old, musty, brittle and broken at places numbers of verses are tinged with red pigment, so are the colophons and topic-headings.
Age.-- Appears to be old. Author. - Anonymous. Begins.-fol. Ib
श्रीगणेशाय नमः ॥ अथ पथ्यापथ्यलिख्यते । श्रित्वा रजःसत्वतमांसि विश्वं निर्माति पाति क्षपति स्वयं यः। अशेषवृंदारकवृंदवंद्यः पायादपायान्मनुजान गिरीशः॥१॥ आलोक्य वैद्यतंत्राणि यत्नादेष निबंध्यते। व्याधितानां चिकित्सार्थे पथ्यापथ्यविनिश्वयः ॥२॥ भिषक् सर्वेषु रोगेषु निर्दिष्टानि यथायथं । निदानपथ्यापथ्यानि त्रीणि यत्नाद्विचिंतयेत् ॥३॥ पूर्व सर्वगदे कुर्यात निदानपरिवर्जनं ।
तेनैव रोगाः शीर्यते शुष्कनीरा इवांकुराः॥४॥ etc. Ends.-fol. 250
मुस्ताशिरीषकस्तूरीतिक्तानि मधुराणि च । हेमचूर्णानि वर्गोयं पथ्यापथ्ययथाविषं । विषरोगेषु सर्वेषु प्रयोक्तव्यो विजानता। क्रोधं विरुद्धाध्यशनं व्यवायं तांबूलमायासमपि प्रवातं । अम्लं च सर्व लवणं च सर्व संस्त्रेदनं तद्विविधानि तानि विषातुरो नैव भजेत्कदाचित् ।
इति विषरोगे पथ्यापथ्यविधिः। इति पथ्यापथ्यसंपूर्ण।
19
(Vaidyaka)

Page #171

146
Vaidjaka
| 122.
References.-(I) Mss.-- A-Aufrecht's Catalogus Catalogorum :
i, 319-3 ii, 70%; iii, 684.
B-Descriptive Catalogues : The qezigenerar described in Madras Oriental Mss. Cat. No. 13169 is different from our work; so also is generar No. 13295.
पथ्यापथ्यविधि
Pathyāpathyavidhi
No. 123
538. 1892-95.
Size.- 98 in. by 4g in. Extent.- 13 leaves; 16 lines to a page : 49-50 letters to a line. Description.- Country paper; Devanāgari characters; hand-writ
ing good ; there is reddish black ink used upto fol. 6a ; the rest is written in black ink; paper is old, musty and the
ink is fading. Age.- Appears to be old. Author. - Anonymous. Begins.—fol. 1b
श्रीकृष्णचंद्राय नमः श्रीधन्वंतरये नमः॥ श्रित्वा रजसत्वतमांसिविश्वं निर्माति पाति क्षिपति स्वयं यः॥
etc. same as in No. 122. Ends.—fol. 13*
निद्रां भयं धम कदुक्षुधां च विषातुरो नैव fol. I3b
भजेत्कदाचित् । इति विषरोगे पथ्यापथ्यविधिः ॥ Reference.- See No. 122.
श्रित

Page #172

123.]
Vaidyaka
147
पथ्यापथ्यविधि
Pathyāpathyavidbija No. 124
1059..
1886-92. Size.- 8 in. by 4 in. Extent. — 41 leaves ; 9-10 lines to a page ; 16-32 letters to a line. Description.- Country paper ; Devanagari characters; band-writ
ing bold and good in the beginning but it gradually grows smaller and less distinct as the Ms. proceeds; numbers of verses and colophons tinged with red pigment; fol. 30° is blank but for स्तिर्विरेको वमनं च लंघनं स्वेदोवगाहोपि च वारिसेवन । यवाः कुलत्थाः प्रपुराणशाल. The text is again taken up on fol. 31 with वस्तिविरेको वमनं च ल्लंघन स्वेदोवगाहो etc. So there is no break. But the hand-writing is different from this folio
onward. Age.- Appears to be modern, Author.-- Anonymous, Begins.-fol. 1b
__श्रीगणेशाय नमः॥ श्रित्वा रजासत्वतमांसि विश्वं निर्माति पाति क्षपति स्वयं यः ।
etc. same as in No. 122. Ends.-fol. 41a
क्रोधं विरुद्धाध्यसनं व्यवायं तांबूलमायासमपि प्रवातं। अम्लं च सर्व लवणं च सर्व संस्वेदनं तद्विविधानि तानि ।। निद्राभयं धूमकटु धां च विषातुरो नैव भजेकदाचित् ॥ . इति विषरोगे पथ्यापथ्यविकारः समाप्ताः ॥६०॥ समाप्तोयं पथ्यापथ्याख्यग्रंथ संपूर्ण ।। ग्रंथसंख्या ६०१॥
श्री श्री श्री श्री श्री Reference.-See No. 122.
......

Page #173

215.
148 Vardyaka
| 125. पथ्यापथ्यविनिश्चय
Pathyāpathyaviniscaya No. 125
A. 1883-84. Size. - 817 in. by 4} in. Extent.-40 leaves ; 8 lines to page ; 28-30 letters to a line. Description.--Country paper; Devanagari characters%3; hand-writ
good ; paper is very old, musty and brittle; it is broken at places; the text is almost correct; there is no numbering of verses in the whole of Ms., nor any marks of
punctuation. Age -- Appears to be very old, Author.-Anonymous. Begins.-tol. 10
श्रीगणेशाय नमः॥ श्रित्वा रजःसत्वतमांसि विश्वं निर्माति पाति क्षिपति स्वयं यः।
etc. same as in No. 122, Ends.-fol. 40
निदां भयं धूमविधि क्षुधां च विषातुरो नैव भजेत् कदाचित् ॥ इति विषरोगपथ्यापथ्याधिकारः ॥ समाप्तश्चायं ग्रंथः ॥ मापारनालकटुतलजलावगाह क्षुद्राक्षरैश्च सुरतैर्निशिजागरैश्च ।
शाकाम्लमत्स्यदधिफेनिलशोकधुमश्चक्षुः क्षयं व्रजति सूर्यनिरीणेन ॥
शुभमस्तु मंगलं चास्तु॥ Reference.-. See No. 122.
पथ्यापथ्यविबाध
Pathyāpthya vibodha No 126
931.
___1891-95. Size.- 10 in. by 4} in. Extent.-192 leaves%3 II lines to a page; 32 letters to a line. Description.-Country paper; Devanagari Characters; handwrit
ing legible; first two folios are very old, musty and brittle, the remaining in good condition. The name of the author is केयदेव or कयदेव.

Page #174

126.'
Age. — Appears to be old.
1
Author. - Kevadeva or Kayadeva,
Begins.fol. rb
Vaidyaka
श्रीगणेशाय नमः ॥
नत्वैकं विश्वरूपं त्रिभुवनशरणं स्वर्गमोक्षैकहेतुं
शंभुं वाग्देवतां च व्यवहरति यथा विश्वमेतन्नितांत यस्ग ध्यानप्रसादात् प्रभवति पुरुषः सर्वकार्यस्य सिद्धिं क तं देववंद्यं स्फुरदुरगवरस्फारभारं गणेशं ॥ १ ॥ भारद्वाजपवित्रगोत्रतिलक श्री पद्मनाभोभव
वेदव्याकृतिनाटकागमकथालंकारपारंगमः । तत्पुत्रो गुणभूषितः समभवत् श्रीशार्ङ्गनामा भिषक् येन प्राणिगदो गदैरपहृतोऽसौ सर्वविद्यालयः ॥ २ ॥ तत्पुत्रः केयदेवोस्ति वैद्यत्रियाविशारदः । नामरत्नाकरो येन कृतोन्यो नामसागरः ॥ ३ ॥ नामरत्नाकरोत्क्तानां द्रव्याणां च रसादिषु । ग्रंथोयं क्रियते तेन पथ्यापथ्यविबोधकः ॥ ४ ॥
इहौषधी १ धातु २ धान्य ३ द्रव ४ मांसा ५ न्न ६ मिश्रकः ७ ॥ सानेकार्था ८ क्रमादष्टाविति वर्गाः प्रकीर्त्तिताः ॥ ५ ॥
Ends. fol. 1924
स्थूलस्तु पुष्टो मेदस्त्री मेदुरो मांसलोंसकः ।
डिलः स्तुदिल तुंदी बृहत्कुक्षिपिचडिलः ॥ उदर्युपरिलेवाथ प्रलंबांडस्तु मुष्कलः ।
ओजः कांतिर्बलं पुष्टिस्तुष्टिः सुपचयः स्मृतः ॥
इति वैद्यकयदेव पंडितविरचिते पथ्यापथ्यविबोधके मिश्रवग्र्गोऽष्टमः ८
समाप्तः ।। ग्रंथ सहस्रचत्वारोपरि शतमेकं ॥
149
References.— ( 1 ) Mss. – A - Aufrecht's Catalogus Catalogorum:—
i, 319© ; ii, 704, iii, 68b.
B-Descriptive Catalogues :
I. O. Cat. no. 2748.

Page #175

150
.. Vaidyaka
[127.
पथ्यापथ्यविबोध
Pathyāpathya vibodha
898. No. 127
1887-91. Size.- Iop in. by 4g in. Extent.— 167 leaves ; 10 lines to a page ; 36 letters to a line. Description.-- Country paper; Devanāgari characters; handwrit
ing very good ; a few leaves have borders decorated with double lines, marks of punctuation, topic-headings, topic-endings and the benedictory phrases in red ink. The remaining leaves have all these things tinged with red pigment. From the verses in the beginning, which are identical with those of पथ्यापथ्यविबोध, No. 126, it is clear that the work is पथ्यापथ्यविबोध and not निघण्टु. Fol. I30 is marked as 131. It is incomplete and there is no colophon
at the end. Paper old and musty. Age - Appears to be old. Author.- Kayadeva. Begins.-fol. 10
श्रीगणेशाय नमः ॥ श्रीसर्वज्ञाय नमः॥ नत्वैकं विश्वरूपं त्रिभुवनशरणं स्वर्गमोक्षैकहेतुं शंभु वाग्देवतां च व्यवहरति यथा विश्वमेतन्नितांतं ॥
etc. same as in No. 126 Ends.-fol. 1670
आमद्धोदरतानाहश्चो धो वातरोधनः। नाहो याध्मानमाध्मा स्याद्वानोदरपूरणे॥ वातावरोधो विष्टंभो मलरोधो विबंधकः । आटोपस च विज्ञेयो गुडडाशब्दकृत्सरुक् । वायु विवृद्धो रक्तेन वृद्धेनाचरितः पथिः । कुछ संदूषयेद्रक्तं तज्ज्ञेयं वातशोणितं।
खुडं वातावदनदूषी यौवनकंटकः । In a different hand follows,
.
..
.
.
.
!

Page #176

128.]
Vaidyaka
rst
या पोथी जती गुणचंद मलारणबाला की छी सो मोलकचंदजी
न राजी षुसी दीनी फेर दावो करान्ही द° जती गुणचंदका Reference. - See No. 126.
पथ्यापथ्याधिकार
Pathyāpathyādhīkāra
539. No. 128
1892-95 Size.-- 97. in. by 4 in. Extent.— 38 leaves ; 12 lines to a page ; 32-34 letters to a line. Description.- Country paper; Devanāgari characters; handwrit
ing bad but legible; paper is old, weather-beaten and worm-eaten; folios 35-38 are only skin. in lengh. The names of the scribe and place are given.
लिषत षवास अषैराम गढरूपनगरमध्ये Age.- Bears समत १८०३ मिती मागश्र सुदि १४ Author.- Anonymous. Begins.-fol. I0
श्रीगणेशाय नमः॥ श्रित्वा रजासत्वतमांसि विश्वं निर्माति पाति क्षपति स्वयं यः।
etc. same as in No. 122....... Ends.-tol. 38
निद्राभयं धूमकरर्धा च विषातुरो नैव मजेत् कदाचित ।
इति विषरोगे पथ्यापथ्याधिकार ॥६० ॥ समाप्तोयं पथ्यापथ्यास्पबंध Reference.- See No. 122.
-
-
-

Page #177

152
Vaidyaka
[129.
पाकमार्तड
Pākamārtanda
No. 129
932. 1891-95.
Size.- 11}; in. by s4 in.
Extent.-73 leaves : 9 lines to a page; 28-30 letters to a line.
Description.- Country paper; Devanāgari characters; handwrit
bold and good, but ink seems to be bad as it has made the faces of all pages sooty; paper is very old, brittle, musty and worn out; corners and borders in a decaying condition. This work is a collection of prescriptions from various other works and is of the same nature as qrufe. The compiler wrote this work at argi eta on the northern bank of River Krsna. Following lines give some information-- अलिखत्पाकमार्तडं भिषजां हितकाम्यया । यस्यावलोकनात्प्रज्ञा वर्द्धतेल्पधियामपि ॥ ग्रंथाश्चिकित्सितान्वीक्ष्य रचितो नातिविस्तरात् ॥ कृष्णायाश्वोत्तरे तीरे वा क्षेत्रे सुशोभिते ॥ खंखाभषस्तंपबरो साधूनां सेवकः खलु । राज्ञामाश्रयवद्भिभिषग्वररेतदवधाये । प्राङ्भु निर्मितवचसा संग्रहहेतोः कृतः प्रयासोतः॥ Then follows a prescription on वाजीकरण. The Ms. starts with the परिभाषा borrowed from पाकावली ( Ms.
No. 134 foll. 17-18 and 45-46 are missing. Age.-- Appears to be very old. Author.-Name not clear. Begins.- fol. 10
॥ भीकमाय नमः ॥ अथ पाकावलीपरिभाषाप्रारंभः ।।
अथ पाकावली वक्ष्ये कदुतिक्तादिभेषजै॥
विचिकित्सायतां तृणां राजसानां हिताय वै ॥१॥ कषायादियोगा ज्वरादौ प्रशस्ता न ते भूभृतां श्रीमतां च प्रयुक्ताः । ममम्प्रीतिदा रुच्यभावस्वभावादतोहं ब्रुवे पाककल्पादिरम्यं ॥२॥
चिकित्सायां इयं सारं पाकविद्या रसायनं । पाकोवलेहमेदः स्यात् स मृदः स(worm eaten) परः॥३॥ etc.

Page #178

130.]
Vaidyaka
• 153
Ends.--fol. 776
तां शुक्तिं परिशोध्य सूर्यकिरणात्संदीयतेग्निस्तुषैधानानां गजगात्पुटासुभिषजा तं स्वांग संशीतजं ॥ संचूWशुकगालितं किल भवेद्गुंजोन्मितं पुष्टिकदेतत्स्तंभनकृत्पयोनु च पिबेत्सायं सितासंयुतं ॥
समासतः संग्रहग्रंथोयं पाकमार्तडाख्यः समाप्तः॥ References.--( 1 )--Mss.--A-Aufrecht's Catalogus Catalogorum:--
ii, 74"; iii, 71.
पाकशास्त्र
Pākaśāstra
No. 130
1501.
1891-95. Size.- Iol in. by 41d in. Extent.- 18 leaves ; 17 lines to a page ; 36 letters to a line. Description.-Country paper; Devanagari characters%3 hand-writ
ing legible; paper very old, musty and slightly worn out. The work deals with the preparations of different dishes at a feast. Its claim to belong to Vaidvaka is that it describes even the physiological effects of these preparations. It is written in Hindi and the name at the end is ज्योनार बनाइवे की विधि-" Method of preparing (dishes at) a feast." The author secms to be fout who enjoyed the patronage
of a certain हृदयनरिंद. Age.- Appears to be very old. Author.- Jayagovinda. Begins.-fol. I
__ अथ भटा बनाइवे के प्रकार ।। भटा छोले चारि फारा करे । नरुवा वोर लगे राषे । जीरे लोग धना नौनु वांटि के भैरै । और आदे के द्वंक घी मैं तरिकै भरै । अरु तनक मिरचें भरै । बंकि के वा ठाढी तनक बांटिक
केसरिक हरदी भरै फिर दालचीनी के कीला असे देह जाते हवेजन गिरे। 20 Valdyaka )

Page #179

154
Vaidyaka
[130.
घटलोही मैं घिउजब तातो होई । तब भिजड़ लौंगैं अधेला एक भरे पानीसुधां बधारि देह । तिनिमें वे भटा डारि देइ बटलोही को मुह ढापि रा । वार दोइ उलछारि देइ हकना काढि डार । जब चरै जानै तव घिउ पसाइ लैइ । तनक टारै लालसे होन देइ पटाही सुहाइ तौ षटाइ जरै नातरु असेइ राष पटाइ डार तो सपै डार के तनकु रसासौ रहन देइ । नौंन सब ज्यौनार मैं मैं
धो भलो । त्रिदोष को दूरि करै बल करै । etc. Ends.-fol. 18
उसेइमैं नचोइ डारीयै । तो कछु चीमटो होइ । न निचोरीयै तौ कोवरो होई।
इति ज्योनार वनाइवे की विधि ॥
मांस मछरी पकवान साग सालन। सव सुषसौं चिरु जीजीयो राजा हृदयनरिंद। यह अस नितु वेतु है । जसु जपि जयगोबिंद ॥१॥ शुभं भूयाल्लेखकपाठकयोः It is not mentioned in any Catalogue.
पाकशास्त्र
Pākasāstra
No. 131
983.
1887-91. Size.- 10 in. by 44 in. Extent.-- 18 leaves; 11 lines to a page ; 37 letters to a line. Description.-Country paper; Devanagari characters with पृष्ठमात्राs%3
hand-writing good; four lines in black ink on each border; paper is very old, worn out and musty. On the left-hand top margin each page bears भोजनप्रक or भोजनप्र०, except the foll. 3° (भक्तप्रकः) 4' (भक्तादि०) and 14° (भोजनक०). In the last colophon we read इति श्रीभोजनप्रकरं. Hence, its name seems to be either भोजनप्रकरण or भोजनप्रकार. If former, then it might form part of some larger work having other प्रकरणs. It deals with the preparations of different dishes and gives their medicinal properties. It is entirely different from पाकशास्त्र (No. 130) which is in Hindi.

Page #180

132.1
Age. — Sam. 1734.
Author.— Anonymous.
Begins.fol. rb
Ends. fol. 18a
Vaidyaka
श्रीगणेशाय नमः ॥ अथ भक्तादिप्रकरणं ॥ जले चतुर्दशगुणे कथिते सरवेवरान तंडुलानंभसा धौतान् द्वित्रिर्षा मौक्तिकाकृतीन gular विस्थायास्य स्थिते सविषरे दृढे परितो बस्त्रखंडेन विसंधिपरिवेष्टिते निक्षिप्य पिंडवत्कृत्वा वर्त्तुलान् स्थापयेत् क्षणात् यावद्वाष्पोद्गमस्तस्मात्ततस्तांस्तु शलाकया तेन छिद्रेण निक्षिप्य पचेत्तत्राथ कोमले निर्मेडं स्त्रातयेत्पश्वात्सर्पिस्तत्राल्पमर्पयेत् क्षणमाच्छाय गृह्णीयाद्भक्तं राजाहमुत्तमं ॥ नलस्तु ॥
नीरे चतुर्दशगुणे तंडुलानां च पोटलीं etc.
अथ कदलीफलगुणाः कदलीयोनिदोषास्मरक्तपित्तहरा हिमाः तत्कंदः शीतलो वल्यः केश्यः पित्तकफास्रजित् अथ दाडिमफलं
दाडिमं दीपनं हृद्यं रोचनं नातिपित्तलं कषायातुरसंग्राहि विद्यात्स्वादु रसायनं ॥ इति श्रीभोजनप्रकरं ॥ श्रीः श्रीः
155
संवत् १७३४ वर्षे चेत्रासितनवमी कर्म्मवाट्यां लिखितेयं पुस्तकम् । Then followes a verse about the manner of telling beads of a rosary.

Page #181

196
पाकार्णव
No. 132
Vaidyaka
Author.— Anonymous.
Begins.—fol. rb
Size.- 123 in. by sin
Extent.— 42 leaves; To lines to a page ; letters 32 to a line. Description. Country paper; Devanagari characters ; hand-writing legible, there are two hand-writings one, irregular and extending upto fol. 3b; the other, a litte better and running upto the end ; fol. 23 is missing; fol. 272 is blank and fol. 27b has only two lines. It is a collection of prescriptions from numerous works, the names of which are quoted. After each prescription its serial number and the total number of verses are given. It is incomplete and very corrupt.
Age.- Appears to be modern.
श्रीगणेशाय नमः ॥ अथ पाकार्णव लिष्यते ॥ यो वा व्यक्तिमूर्त्तिजगदखिल भवद्भा मूर्त्तार्थमुक्तः
( 132.
Pākārṇava
1060.
1886-92.
सू ( illegible ) सर्वदर्शी सकलजनमतः संस्तुतः साधुसंधैः ।
...
अक्षीणः क्षीणकर्मा वचनपथमतिक्रम्य जो दूरवर्ती
स श्रीमानादिनाथस्तव दिसतु सदा मंगल पुण्यमूर्त्ति ॥ १ ॥
किं तद्वर्णचतुष्टयेन वनजं वर्णैस्त्रिभिर्भूषणं
आवेकेन महीद्वयेन विहगो मध्यद्वये प्राणदः
व्यस्ते गोत्रतुरंगचारि कुसमं प्रांते च संप्रेषणं
ये जानंति विचक्षणा क्षितितले तेषाम्यहं किंकरः ॥ २ ॥ ॥ इति नमस्कारः ॥
गणनाथं नमस्कृत्य सर्वविघ्नविनासनं । सिद्धिबुद्धिप्रदातारं तम अज्ञाननासनं । सरस्वती नमस्कृत्य नमस्कृत्य गुरून्प्रति । पाकार्णव वयं कुर्म्म आयुर्वेदानुसारतः ॥ ४ ॥

Page #182

133.]
Vaidyaka
151
नानाशास्त्र समालोक्य एकत्रीकृतनिश्चय ।
एतत्यंथमुखाधीत विद्वदमध्येषु शोभते ॥ ५॥ Ends.- fol. 43
निसास्ता नाम पाकोयं द्वितीयो नास्ति नान्यतः। महाभोगी महाकामी स्थंभा यामचतुष्टयं ॥२३॥ गोधमनामपाकोयं स्वयं रूद्रेण भाषितं ।
स्वयंभूना कृताप्येष पावत्या प्रीतवर्द्धनं ॥ २४ ॥ इति निसासतापाकसंपूर्ण २५९७७० पुनयेरंदुपाक लिष्यते वैद्यवल्लमगंथात् प्र
References.--(I) Mss.-A-Aufrecht's Catalogus Catalogorum :
ii, 74 (the only entry by Aufrecht).
पाकावली
Pākā vali No. 133
431.
1884-1886. Size.- Iom in. by sm in. Extent. -- 16 leaves ; 16 lines to a page ; 36 letters to a line. Description.- Country paper; Devanagari characters%3 hand-writ
ing good ; corrupt text; paper is old and musty and in a decaying condition; all topic-headings and marks of punctuation in red ink ; borders are decorated with double red lines ; folio 16", where the work ends, contains an index
of our codex extending upto folio 10 only.Cf. Ms. No. 134. Age.- Appears to be old. Author.- Madhava Upadhyaya. Begins.- folio 1b
श्रीगणेशाय नमः ॥ अथ पाकावला लिष्यते । तत्रादौ ब्रहत्पूंग पाकः॥
पूगं दक्षिणदेशजं दशपलोन्मानं भृशं कर्तयेः तछिन्नं जलयोगतो मृदुतरं संकुख्य चूर्णाकृतं ।

Page #183

158
Ends. fol. 16a
Vaidyaka
वर्णपट || शोधितं वगुणे गोशुद्धदुग्धे पचे ॥ गव्याज्यांजलिसंयुतेतिनिविडे दयात्तुलाधर सितां ॥ १ ॥ पक्कं तज्जलनात् क्षितं प्रति नयेत्तस्मिन्पुनः प्रक्षिपे ॥ तदुदाहरामि बहुला दृष्टादरात्संहिताः । एला नागबला वला सचपला जातीफलालिंगिता ॥ जातीपत्रकमत्र पत्रकयुतं तच्च त्वचा संयुतं ॥ २ ॥ etc.
पाकावली
रतं क्षीणमलंकरोति मदनोन्मादेन मंदानलं
पंक्त्या गुर्वशनस्य सर्वरोगसमनं पुष्टिप्रदं कामिनां ॥
पक्षीद्रं च परामेण तुरगं वेगेन तारापतिः
कत्याच द्विरदं वलेन शिखिनं नादेन वुध्या बुधां । ७ । नासत्यावधरीकरोति वपुषा लावण्यलक्ष्मीजुषा ॥
श्रीकामेश्वरसेवया अयेति यूनः । श्रियं ॥ ८ ॥
इति महाकामेश्वरो मोदक ॥ एतस्य मकेरे इति संज्ञा वदति ॥ इति श्री श्री पाकावली संपूर्ण समापता । श्रीरसतु ॥ श्रीकल्याणमशत्रु ॥ शुभं भवतु ॥ कंपूसतगंः ॥
Reference. - See No. 135.
No. 134
1 133.
Pākāvali
540. 1892-95.
Size . - 917 in. by 4yo in.
Extent.- 32 leaves ; 9 lines to a page ; 30-32 letters to a line. Description. Country paper; Devanagari characters; hand-writing good ; paper is old, musty and worn out; begins with folio rb and ends with 322; it forms part of a larger work named आयुर्वेदप्रकाश ( two fragments of which are described in I. O. Catalogue, Mss. Nos. 2696 and 2697 ) by उपाध्याय ( full name given in I. O. Ms. 2696 as माधव ) of Saurāstradeśa ( Gujerat ), belonging to Sārasvata family ( and resid ing at Benares. See I. O. Ms. 2696). The Ms. has got

Page #184

105.]
Vaidyaka
159
marginal notes. Scribe's name is भास्करभर. Our Ms. deals with the पाकावली अध्याय of आयुर्वेदप्रकाश. A fragmentary
portion of our Ms. is No. 133. Age.- Sam. 1879, Saka 1744; Asadha Sukla, 6. Author.- ( Madhava ) Upadhyaya. Begins.- fol. !
श्रीगणेशाय नमः ॥ अथ पाकावली ॥ विचिकित्सावतां नृणां राजसानां हिताय वै । चिकित्सायां द्वयं सारं पाकविद्यारसायनं । पाकोवलेहभेदः स्यात्स मृदुः शोधनः परः॥१॥
अत्र शिक्षा काष्टौषध्यः पृथक् पाके सुगंधादिपृथग्विधा।
संपृष्टय वस्त्रसंपूते मुभयं स्थापयेद्भिषक् ॥३॥ etc. Ends.--fol. 316
रेतः क्षीणमलं ( fol. 32 ) करोति मदनोन्मादेनमंदानलयक्ष्मागुर्वशनस्य रोगसमनं पुष्टिप्रदं कामि च फरीदं च पराक्रमेण तुरगं वेगेन तारापतिं कांत्या च द्विरदं वलेन शिखिनं नादेन बुध्या बुधं नासत्यावधरीकरोति वपुषा लावण्यलक्ष्मीयुषा श्रीकामेस्वरसेवया गतवया अप्पेति यनः श्रियं ॥ ६८॥
इति महाकामेस्वरो मोदकः । एतस्य म्लेक्षा मुफर इति वदंति । इति सौराष्ट्रोद्भवसारस्वतकुलावतंस उपाध्यायविरचिते आयुर्वेदप्रकासे पाकावल्यध्यायः समाप्तः । शुभं शुभं शुभं संवत् १८७९ शक १७४४ आशाढ शुक्ल ६ लिखितं भास्करभट्टेन आत्मार्थे परार्थे वा । शुभं भूयात् । श्रीकृष्णाय तुभ्यं नमः श्रीर्जयतितेतराम् शुभं
After this some one has added 39 st arra along with its constituents. On fol. 32b are added the मंजिष्टादि
पाक and चोपचिनीपाकs. Reference. - See No. 135.

Page #185

160
Vaidyaka
[135.
Pākāvali
पाकावली No. 135
1061. 1886-92.
Size.- 12 in. by sid in. Extent.- 8 leaves; IS lines to a page ; 43 letters to a line. Description.- Country paper; Devanagari characters%3B hand-writ.
ing legible; punctuation marks in red ink; borders bear two rows of double lines in red ink on each side. This work seems to be different from पाकावली, a chapter from
माधव उपाध्याय's आयुर्वेदप्रकाश. Paper is old.. Age.- Sam. 1889; Pousa-sudi 2, Saumyvāra ( = Wednesday), Author.- Anonymous. Begins.-fol. 10
श्रीगणेशाय नमः ॥ये पाकाः स्वीये पुस्तके न संति ते क्रोडपत्रे लिख्यते अन्यदपि जीर्णज्वरे॥
मधुनो द्विगुणं सर्पिः सर्पिषो द्विगुणा कणा। कणया द्विगुणा देया सिता चात्र मुशोभना ॥१॥ सिताया द्विगुणं दुग्धं दुग्धेनैव समं क्षिपेत् । चातुर्जातकमात्राभिः पक्त्वा कुर्याच मोदकान् ॥२॥ पिप्पलीमोदका ह्येते सर्वज्वरविनाशका।
रसासमांसदोस्थिस्थितं नाशयते ज्वरं ॥३॥etc Ends.- fol. Sa
स्तंभने काममेकं च कामिन्या प्रीतिवर्द्धनं । कामदेवसमानं ही बलं भीमसमान च ॥१३॥ महा आकल्लपाकोयं कथितं च पिनाकिना॥
मंदबुद्धिश्च मूर्खश्च प्रज्ञावानश्च जायते ॥१४॥ इति पाकाः समाप्ताः॥ वर्षे मिति पौषसुदी ॥२॥ सौम्यवारेण समा
प्लोयं ग्रंथः ॥ संवत् । १८८९ ॥ शुभमस्तु References.- ( 1 ) Mss.- A-Aufrecht's Catalogus Catalogorum :
i, 332b ( mentions our Ms. No. 133); iii, 71a (mentions only our Ms. No. 134).
B-Descriptive Catalogues :1. O. Cat. Nos. 2728 and 2729 describe a certain पाकावली which is different from our codex.

Page #186

136. ]
प्रतापकल्पद्रुम
No. 136
Vaidyaka
in. by 5 in.
in. by 6 in.
Size. (1) 11 (2) 12
Extent. 194 leaves; 8-13 lines to a page; 38-44 letters to a line. Description. Country paper; Devanagari characters; hand-writing very good; the Ms. has got 16 leaves giving the list of contents; this list is written in a very bad hand and its numbers are not counted in the leaves of Ms. any further. Foll. 1-24 are 11 in. by 5% in. Foll. 25-178 are 12T0 in. by 6 in. Foll. 1-33 are written in a different hand. In fact, there are three hand-writings in the Ms. ; one extends from fol. 1 to 33, another from 34 to 97 and the third from 98 to 177. Fol. 178 (which is marked as 177, because, the real 177th fol. is unnumbered) is again in a different hand. The unnumbered 177th folio has only 21 lines on its a side and the b side has only a spurious verse. Foll. 33-97 have colophons, pratikas and marks of punctuation in red ink. The rest of the Ms. has these items tinged with red pigment. The author is दधीचि जाति, son of केशव and he wrote the work at the command of rf, king of Jaipur in 1829 Sam. (=1886 A. D.). Another name of the work is
of
.
Pratapakalpadruma
1062.
1886-92,
Age. Appears to be old.
Author. Ananta of Dadhici family, son of Kesavarāya.
Begins. fol. 1b
21 [Vaidyaka ]
161.
श्रीगणेशाय नमः ॥
श्रीमनंदकुमारं गोपीजनवल्लभं नत्वा ।
gamqgcggali fafsendt argàrung || ? | जंबूद्वीप महीपमस्तकमणिः प्रत्यर्थिसंकामणिम्लेंछातंकत मिश्रपुष्करमणियों बिप्रचितामणिः ।

Page #187

162
Vaidyaka
[136..
........... स श्रीमान जयसिंहकः समभवद्यन्नाम दिक्कामिनी
माद्यहिकरिदानलुध्वमधुपी गीतैश्चिरं गायति ॥२॥ " तदात्मजो भक्तसुखप्रदैको नाम्ना नृपेंद्रो नृपमाधवेशः। दानप्रसादेन पराक्रमेण तिरस्कृताशेषनरेंद्रवर्यः ॥३॥ तस्याभूत्तनयः धिया जितनयः सौंदर्यशोभामयः ... पूर्वातिप्रणयः स्वकेषु सदयः प्रारंभसिद्धोदयः। वैरिव्यस्तभयः कृताधविलय ख्यातिकृतार्कान्वयः सद्विद्याजितसक्रियोजितनयः श्रीमत्प्रतापायः॥४॥ परिस्फुरत्सभ्यसदृक्षभूतिः सुहृत्कुमुत्छेणिमुदः प्रसुतिः। प्रभूतसौदयकलाप्रपूर्तिः प्रतापते चांद्रमसीव मूर्तिः ॥५॥ सौम्योपि सोमवदरिव्रजहाहकोसि आजानुवाहुरपि हंसि रिपून विदूरात् ।
फुल्लाब्जचारुनयनोपि दिगंतदर्शी श्रीमत्प्रताप भवदीहितमन्न चित्रम६ शवैयो श्रीयदुनंदनपादसरोजयुगं कलस्वर्गनदीमकरंद
सज्जनसंततिमत्तमधुव्रतमुल्लसितांगुलीपल्लवद्वंदं । । स्नग्धविनजितविहुममाजय माकरपंकजसेव्यममंदं. संकुरुतां नृपमाधविमानसमानसनामसरोवरकंदं ॥७॥ धर्मस्तंभैकमूलोजलनिधिविलसत्स्कंधयुक तत्वशाकायुक्तो नेकाक्षरालीदलगुणकलितः सात्म्यपुष्पौषपूर्णः । नैरोग्यानंदद शुभफलफलितः श्रीप्रतापाख्यसिंहः कल्पद्रुः कोप्यपूर्वो जगति विजयते सर्वतो धै प्रमोदात् ॥८॥ हारीतपारासरसुश्रुतानां श्लोकान्समाहृत्य सुसारभूतान् । हिताय लोकस्य गदातुरस्य प्रतापकल्पद्रुम एष ग्रंथः ॥९॥. अनंतनामा द्विजवर्यमुख्यो दधीचिजात्युद्भवावग्रहो वै । महाशय केशवरायसूनुः लिखामि शास्त्रं भिषजां सुखाय ॥१०॥ प्राप्याज्ञां नृपतेरहं प्रघटये ग्रंथं सुरम्यं ध्रुवं यत्न योगकृतं महायतिविदं श्रीसद्गुणोधैर्युतं । ।, रोगेशादिविषांतकृत्स्वमतिभिर्यस्मान्नपस्तुष्यतां
स श्रीपुत्रकलत्रपौत्रजसयक सोयं चिरं तिष्ठतु ॥११॥ Ends.- fol. 178.
ऋतुष्वेये विधेष्वेयं विधिराख्याय देहिनां । .. . निर्देश्यतेन्यरूपेषु विरुद्धवानिको विधिः ।

Page #188

1371
Vaidyaka
मासराशिस्वरूपाख्य भृतोर्यल्लक्षणत्रयं । यथोत्तरं भजेत् वयं तत्र तस्य बलादिति ।
इति ऋतुचर्या वर्षे विक्रमभूपतेर्नवयुगाप्टेंदौ सिते पक्षके मासे चाश्वयुजे शुभे श्रवणभे भौमे दशम्यां तिथौ । ग्रंथोलेखि मया प्रतापयशसेऽनंतेन कल्पद्रुमे ।
आप्यारोग्यमतो जना व्रजनिधेः कुर्वतु दास्यं सदा ॥ इती श्रीमन्महाराजाधिराज श्रीसवाई प्रतापसिंहजीदेवत्पविरचितायां प्रतापकल्पद्रुमचिकित्सा-अनंतप्रकासे नतुर्विशतितमोध्याय २४ चतुर्थ स्कंध समाप्तं श्री ग्रंथसंख्या ५१६१.
दाधीचजाति गेरवरधारी इत्याख्पस्यायं पुस्तगोस्ति प्रतापकल्पद्रुम एषग्रंथः References.- (1) Mss.-A-Aufrecht's Catalogus Catalogorum :
- ii, 77 (our Ms. and the only entry by Aufrecht).
भावप्रकाश
Bhāvaprakāśa No. 137
901.
1887-91. Size.— 124 in. by s} in. Extent.-45o leaves ; In lines to a page; so letters to a line. Description.-Country paper; Devanagari characters; hand-writ
ing good ; paper is old and musty; dampness and weather have spoilt many leaves, specially the last twelve folios; borders are docorated with double red lines. It has 450
folios ; fol. 17 not marked, 21 repeated, 53 repeated and
.. not marked. Complete copy. Age.- संबत १७९७ वर्षे मिति जेष्ट सुदि १ गुरवासरे श्र... ... ( disfigured)
ध्ये लेषकपाठकयो शुभं भूयात् ॥१॥ मंगलं लेषकस्यापि पाठकस्यापि मंगलं मंगलं सर्वलोकानां भूमिभूपतिमंगलं ॥१॥ श्रीरस्तु शुभं मस्तु, कल्याण
Author.- Bhavamisra..
.
:

Page #189

164
Vaidyaka
1137. Begins.-fol. I0
श्रीगणपतये नमः॥ गजमुखममरप्रवरं सिद्धिकरं बिघ्नहर्तारं । गुरुमवगमनयनप्रदमिष्टकरीमिष्टदेवतां बंदे ॥१॥ . आयुर्वेदागमनं क्रमेण येनाभवभूमौ ।
प्रथमं लिखामि तमहं नानातंत्राणि संदृश्य ॥२॥ etc. Ends.-fol. 450
ग्रंथस्यास्याध्यापकानां जनानां मध्ये तृणामादरं कुर्वताच्च ।। श्रीसोमेशादित्यविप्रप्रसादायुदीर्घ सौष्यमास्तां सदैवः ॥२॥ इति अष्टमप्रकरणं ॥ इति उत्तरपंडः॥ . .
इति श्रीमिभलटकतनयभीमन्मिश्रभावदेवविरचिते भावप्रकास
संपूर्ण ॥ समाप्तोयं ग्रंथः॥ References.- (1) Mss.- A-Aufrecht's Catalogus Catalogorum :
i, 407°; ii, 93°; iii, 89*.
___B-Descriptive Catalogues :Aufrecht's Oxford Catalogue, No. 743. I.O. 2657-8 ; 6232.
(2) Printed Editions :(1) with Gujarati Translation by Chamanrāya Shivashankara Vaishnava, 2 Vols., Ahmedabad, 1905. (2) Bombay, 1914. (3) with Hindi Translation by Lala Saligrāma Vaisya, Bombay, 1919.
भावप्रकाश
Bhāvaprakāśa
454. No. 138
A. 1881-82. Size.- In in. by 5 in. Extent. 747+ 4 leaves ; 10 lines to a page ; 40 letters to a line. Description- Country paper; Devanagari characters ; hand-writ
ing bold and good; three lines in red ink on each border; benedictory phrases, marks of punctuation, topic-headings,

Page #190

139.]
Vaidyaka
165
topic-endings and colophons tinged with red pigment. Each leaf has on the right-hand top corner, the name of the topic. Folios are marked on the left-hand top-corner and right-hand bottom corner. The work contains foll. 1-751, minus foll. 666-69 missing = 747%; plus 4 foll. giving a list of contents. Paper is old, musty and slightly
worm-eaten. Age.- Appears to be old. Author.- Bhāvamiśra. Begins.-fol. b
श्रीगणेशाय नमः॥ गजमुखममरप्रवरं सिद्धिकरं विघ्नहर्तारं ।।
etc. same as in No. 137. Ends.-fol. 7511
ग्रंथस्यास्याध्यापकानां जनाना मध्ये नृणामादरं कुर्वतां च । श्रीशोमेशादित्यविप्रप्रसादायुर्वसौ सौख्यमास्तं सदैव ॥
इत्यामं प्रकरणं । इत्युत्तरखंडः ॥ इति श्रीमिश्रलटकतनयश्रीमन्मिनभावविरचिते भावप्रकाशः
समाप्तः ॥ शुभं भवतु ॥ श्रीरस्तुः ॥ कल्याणमस्तु । Reference.- See No. 137.
भिषञ्चकचित्तोत्सव
Bhisakcakracittotsa va
1049. No. 139
- 1886792 Size.— 13 in. by 7 in. Exten.— 48 leaves ; '11 lines to a page'; 25-30 letters to a line. Description - Country paper ; Devanāgari characters; hand-writing
good and very bold; colophons and topic-headings are tinged with red pigment; paper is old and musty ; first leaf is worn out. In all its colophons, the work is called faruraamfonteer. It is a misnomer to name the work as

Page #191

166
Vaidyaka
1139.
चिकित्सोत्सव, which name has not been found in the body of the Ms. The Ms. is complete, but the text is corrupt. It deals with Farera of diseases. There are two different numberings of folios from 29-48. One is I-20 and the
other is 29-48, which is later... Age.- Appears to be old. Author.- Hamsaraja or Hamsanātha. Begins.— fol. 10
श्रीगणेशाय नमः॥ ध्यायेद्वालां प्रभाते बिकसितबदनां फुल्लराजीवनेत्रां मुक्तावैदूर्यगर्भ रुचिरकनकजै भूषणैर्राषितांगी। विद्वत्कोटिर्घटाभा परमलबहुलां दिव्यसिंहासनस्थां गीर्देवी तस्य दासीभवति मुरबनं नंदनं केलिगेहं ॥१॥ धत्ते ते चरनांबुजं स्वहृदये मातर्नरो योनिशं तस्यास्ये परिवर्तते प्रतिदिनं वागधपचात्मिका। लक्ष्मीतस्य गृहे स्थिता करतले मुक्तिःस्थिता सिद्धयो । छारे तस्य विभूषिताश्च निधयो तिष्टन्ति नित्यं मुदा ॥२॥ · जगन्मातुनमस्तेस्तु वरदे मंगले शिवे ।
ग्रन्थकर्ते प्रवर्त्तस्य सहायं कुरु मेनिशं ॥३॥ भिषक्चक्रचित्तोत्सवं जाड्यनाशं करिष्याम्यहं बालबोधाय शास्त्रं ।। नमस्कृत्य धन्वंतरि बैद्यराजं जगद्रोगविध्वंसनं स्वेन नामा ॥४॥ etc.
On the margin below we find the following verse--
अहमपि जगदंवे द्रश्यतां दिव्यदृष्ट्या न भवती तव हानी कापि द्रष्टेः कदाचित ..... स्वजनहितपराया शंकरस्य प्रियाया अमृतरसहदिन्या हंसनाथो भवामि ॥३॥ Ends.- fol. 480
अजीर्णसंभवं सूत्रं मन्जसूत्रसमं भवेत् ।।.. ....
ज्वरोत्थं कुंकुमाकारं मुपिनो जलसंनिभं ॥१०॥ .......... इति श्रीभिषक्चक्रचित्तोत्सवे वैद्यकशास्त्रे हंसराजकृते सूत्रलक्षणं । भिषश्चक्रचित्तोत्सवं वैद्यकशास्त्रं कृतं हंसराजन पचैर्मनोग्यैः । सहयैरदोषोहरोध्वांतनाशं हरेरंहितं सेविनानंदमुत्तें ॥१॥
महामंगल विश्वेस मंगलेश जगत्पते। मंगलं कुरुत्ते देव वासुदेव नमोस्तु ते ॥२॥

Page #192

140.]
Vaidyaka
167.
महामंगले मंगले मंगलेश शिवे कालिकेंवे मुदारे कलेशे॥ उभे वाकिलं विश्वकच्चंद्रकांते नमस्ते नमस्ते नमस्ते नमस्ते ॥३॥
इति श्रीभिषकचक्रचित्तोत्सवे वैद्यकशास्ने हंसराजकृते समाप्तम् ॥ शुभं भूयात् ॥
In a different hand follows -- श्री रामजी गुरुमेहस्तस्मादवनितलमस्माच्च सलिलं ततःखं चातोडं हरितनुरुहांतस्थवहव हरिश्चित्ते तेस्ति द्विजवर ततः को गुरुतरः
कथं वस्तुं शक्त त्वदमितगुणान् मद्रशनया १ References.-(1) Mss--A-Aufrecht's Catalogus Catalogorum :
i, 41233; ii, 94.
माणपरीक्षादीनि
Manipariksādīni
984. No. 140
1887-91. Size.-- 104 in by s in. Extent.— 130 leaves ; 16 lines to a page ; 45 letters to a line. Description.-Country paper; Devanagari characters%3; hand-writ
ing legible ; paper is very old, musty, worn out and decay. ing; last words in the lines on fol. b and fol. 130 are: lost; it is a mixture of Sanskrit and Hindi ; the latter language ( Marwari Hindi ) predominates; it contains medicines and charms and from the point of view of its contents it is not at all valuable. It looks like the work of some quack. It caters for different sorts of herbs, animals, etc. Some of its contents are Kalpas of- मणिपरिक्षा, सामुद्रिक, श्वेतार्क, नालकेर, अल्ल, कंचनबीज, दक्षिणावर्तशंख, उलूक, कौडी
(कपर्दिका), चिमणवडवाई, etc. काकरुल, काकनिलय, बन्ध्याकल्प and ... so on. Age.- Appears to be old. . Author. - Anonymous,

Page #193

168
Vaidyaka
[140.
[40.
Begins.- fol. 10 line I. श्रीगुरुभ्यो नमः ॥
मणीनां वर्णचिह्नांनि । बिंदावर्त च लक्षणं । केनोपायेन ते ग्राह्या। वदपूज्यक... ... ( lost) line 2. तं कार्य । किं दानं का च पत्रिका । का च भक्ति क्रियादेव । वदामि परमेश्वरः ॥२ श्री ईश्वरोवाच ॥ केदारभवनं गत्वा । ग ... ... ( lost)
etc. Ends.-fol. 1300
पिबेत् वंध्याया मुतं प्रसवति ॥ वणि रविवारे पंचांग ... ... ( lost) र्षिकी छाया शुष्कटां ३ गोदुग्धेन दिन ३ ऽघ लेणी । इति नालपरावर्तविधि
संपूर्ण ॥ शुभं भवतु ॥ श्रीरस्तु ॥ References.- ( Mss.)-A-Aufrecht's Catalogus Catalogorum :-a
certain purustet mentioned on i, 4200 ; another work named मणिपरीक्षाकल्प ii, 96°; iii, 9".
B-Descriptive Catalogues :__Cf. I.O. Mss. Nos. 2618-2619.
मल्लप्रकाश
Mallaprakāša No. 141
435.
1884-86. Size.— 104 in. by 41 in. Extent.-54 leaves; 9 lines to a page; 35 letters to a line. Description.- Country paper; Devanagari characters; hand-writ
ing good; fol. 1 has been added by some other scribe afterwards. Foll. 26-29 are missing. There ate lacunae on foll. 42', 47 and 4803; foll. 42° and 47' are blank : four lines in black ink on borders. This Ms. has been fully examined by Mr. P. K. Gode (Annals of the B. O. R. I., Vol. XI, pp. 96-99) according to wham Kāyastha Lokanatha was composer of the work who ascribed it to his patron Malladeva of Yodhapura ; the king is identical with Maladeva of Jodhpur whose date is I551-1568 A. D..

Page #194

141.
Vaidyaka
169
Age. - Sarh. 1635. Author.-- Lokanātha. Begins.--fol, b
. डों नमो गणेशाय ॥
नत्वा गोपालवालं गिरिशगणपती सारदामांजनेयं भानु रामं भवानी निजगुरुचरणौ मानसे स्वे निधाय । ब्रते हस्तप्रपाटीबिधिमिह गदिनामर्त्तिनाशाय पूर्वैरल्पस्तां दृष्टयोगां बिहितबहुफलां लोकनाथः समासात् ॥१॥ फलंति तरवः काले वनौषध्यः स्वकालतः।।
शकुनान्यचिरादेव दर्शयंति फलं नृणाम् ॥२॥ etc. Ends. - fol. 58a
पठतु यदि चिकित्साज्ञानयोगे मनः स्यात् निखिलमुनिनिबद्धाः संहिता भूरिवादाः। मम तु मतमिदं यत्प्रत्ययादेव रोगोपशम इह चिकित्सासत्फलं संग्रहैः किं ॥९॥ निर्मथ्य मल्लदेवेन सदायुर्वेदसागरं ।
मल्लप्रकाशनामायं कारितः संग्रहः शुभः । इति श्रीकायस्थवंशावतंसलोकनाथकविविरिचितः श्रीमल्लप्रकाशनामा ग्रंथः समाप्तः ॥ श्रीराठौडवंसोद्भव ॥ राजिश्रीसंसारचंदजी तत्पब राज्यत्री (संग्राम तत्पुत्र on the margin) सावलदासजी लिपावितं आत्मा लिषितं महातमा सकता। वाच्यमानोयं सद्भिराचन्द्रार्क जयतुः ॥श्रीर कल्याणं स्यात् ।। यादृशं पुस्तकं दृष्ट्वा तादृशं लिषितं मया । यदि शुद्धमा मुद्धं वा मम दोषो न दीयते ॥१॥ संवत् १६३५ वर्षे शाके १५०० प्रवर्तमाने भादवा सुदि पूर्णिमापक्ष्यौ लिषितं तैलादृष्ये जलादृष्ये रक्षे शिथिल
बंधनं । परहस्तेन दातव्यं एवं वदति पु.... References.- (1) Mss.-A-Aufrecht's Catalogus Catalogorum :i, 433.
B-Descriptive Catalogues :Weber's Catalogue of Berlin Mss., No. 956., Vol. I, p. 295, Mitra's Catalogue of Bikaner Mss. No. 1417, p. 649.
22 [Vaidyaka]

Page #195

170.
मागराजपद्धति
No. 142
Vaidyaka
[ 142.
Magarajapaddhati
1069. 1886-92.
Size.- 113 in. by 4io in.
Extent.- 242 leaves ; 15 lines to a page ; 43 letters to a line. Description.— Country paper; Devanāgarī characters; hand-writing bad and legible with difficulty; two lines in black ink on both the borders; marks of punctuation, topic-headings, colophons and topic-endings are tinged with red pigment. The work covers all the fields of medicine including charms. Author's geneology is evident from the verses given below. Paper is extremely old, brittle, smoky, soiled with ink and dampness, decaying and worm-eaten. Many leaves are a mass of small bits. It is a fragment, the last folio bearing the number 417. The following 175 foll. are missing: :-5, 6-10, 14, 16, 23, 39, 42, 43, 52, 55-60, 81, 83, 89, 90, 92, 95, 101, 102, 116-19, 124, 128-29, 138, 147, 148, 153-60, 167, 177-238, 266-67, 269-72, 281-82, 284-85, 291-92, 294-95, 298, 302, 324-26, 369-410, 412-416. It has no end.
Age.— Appears to be extremely old.
Author.-— Magaraja. Begins.fol. rb
स्वस्ति श्रीगणेशाय नमः ॥ श्रीसरस्वत्यै नमः ॥ श्रीधन्वंतरये नमः ॥ भक्तौघा प्रय... ( lost )श शर्वाणी मनोहारिणे ॥ मत्तेभाजनधारिणे परशुनोग्रेणानिशं शालिने ॥ तीव्रं तप्तवते तप... तरते सद्बुधिमातन्वते || त्रैलोक्ये वसतां यसोगणगणा श्रीधीशाय तस्मै नमः ॥ भ्रूलास्योत्सवकारिणीं शुकविपंचीधारिणीं हारिणीं । संसारार्णवतारिणीं तनुरुच्चा हेम्नस्तिरस्कारिणी । मत्तेभं स्वगतैर्विवजित्य ललितं संचारिणीं भारतीं । वंदेहं चतुराननाननकृतावासां मनोभीष्टदा ॥ २ ॥ यस्मिनुद्योतमाने तिमिरमयमहाकल्मकं याति नाशं । atar araणश्व क्षितिरपि च तथा याति पद्मं प्रकाशं ।

Page #196

142.}
Vaid yaka
SH
.... बंद्यो यश्च त्रिकालं तृतयसुरतनुस्तीव्रतेजा महौजा। कुर्यात्कल्याणमुच्चैः प्रणतजयकृते भामयो भानुदेवः ॥३॥ धृतिहिमकरषंडात्सर्वलोकप्रचंडा .
विरचितजगदंडा प्रोल्लसच्चारुगंडा। भवजलधितरंडान्याजिनारानिभांडा
विहितदनुजपंडा चंडिका वो मुदस्तात् ॥४॥ विचरति नानाविष्टपसर्जा वामशरीरालंकृत-(illegible )र्जा । रूपनिराकृतरमणीगर्वा नमितसुपर्वा रक्षतु दुर्गा ॥५॥ क्रव्यादैत्यचजेंद्रजालनिधने हेतुं स्फुरन कौस्तुभं।
सुप्रयोतितविग्रहं प्रणमितं सत्तापसैः स्नातकैः । ईशानदुहिनेंद्रजालनिधने कांक्षितवरत्यागिनि विभुं ।
तं वंदे गरुडध्वजं भुवि महत्पाशछिदं योगिनां ॥६॥ यो कोषीं छुतिमष्टधादिविबुधोदिष्टवये विष्टप
त्तज्यावमलसजरागदमिति प्रध्वंसकारी स्वभूः। गीर्वाणासुरदंदशूकमनुजैः प्राशंसि यः सर्वदा।
लोकेशः श्रितिकण्ठपत्तनविभुर्धन्वंतरिः पातु वः ॥७॥ गोत्रेषु प्रचुरेषु सत्वपि महत्कौशल्यगोत्रं परं ।
लोके विश्रुतमामनन्ति सुधियः सत्कोविदाः प्रत्यहं॥ तस्मिन्नेव रवेरिवान्वयवरे रामः कृती सत्यवाक् ।
शरः पूज्यगुणोभवत्सहगल शांतः प्रतापोन्नतः ॥८॥ शूनस्तस्य विशुद्धत्रमाहमा लोकत्रयाविकात
प्रष्यातपृथुकीर्तिऽरिंद्रसदृशौदार्योभवत्साहनः॥ भास्वत्संहनेन येन रिपवो निर्वासिता वासिता बाजिश्वेतहिरण्यरत्नवसनान्यादाय शकत्या किल ॥९॥
विहितविविधदान छिन्नभूपाभिमानः । प्रथितगुणयितानः सर्वलोकप्रधानः॥ .
स विधुतपरदारः कांतिविध्वंसमारः। क इव पर उदार साहनाद्वा कुमार ॥१०॥ धम्मोभवत्साहनपुण्यराशे हत्वा दिषां येन च भने नर्म । दत्तं सुरभ्यश्च बनीपकेभ्यो ज्ञानं परं मर्म श्रुतिस्मृतीनां ॥११॥ धर्मात्मजो मंगटनामधेयः सुरोपमेयो विषयैरजेयः । जनैरमेयः सुदृशां च पेयो नेत्रैरभूदाहृतवाजिपेयः ॥१२॥

Page #197

Vaidyaka
संजति संजति के के न न कति कति भूपशववो निहिताः। यदि मंगटकर्मेदं विदुररिविनता भास्करिणूनं ॥१३॥ तस्यादंदभटः सूतः प्रतिभटक्ष्मापालजालपृया
वैधव्यास्तसमस्तभोगविरतिप्रारंभदीक्षागुरुः ।। या शास्त्रास्त्रविचारकर्मनिपुणोद्रिक्तारिवक्ता स्फुट
नृणामुत्पथगामिनां बमुमती लोके विनेता महान् ॥१४॥ पत्कीर्ति कुरुते श्रुता बुधगणं रोमांचितं मार्गण.
स्वांताकुरशातनं वितरणं यस्य प्रतीतं जने ॥ यत्संध्यं सुहृदां च निवृत्तिपदं धत्ते सुधापानवत् ।
शौर्य चापेमेंटस्य चाच्चिभटगां सर्वानिदं द्विद्भटान् ॥१५॥ तस्याभटस्य तनयो विनयोन्नतोमू
दत्तद्विषत्परिभवो भुवि संमवायः। दृष्टवा भवस्य विभवस्य विनस्वरत्वं
चित्तं भवे स निदधावपुनर्भवाय ॥१६॥ भयंकररणांगणप्रचलदस्वसजीरज- ...
स्तमोपिहितरोदसीधुमणिदंडकौक्षेयकः। अनीनटदरीनसौ सुशिरसा रिते संभव- ..
स्तदेव हि गृहे गृहे तदवलाश्च चित्रं महत् ॥१७॥ संभवस्य तनयस्य मनोरा संवभूव समनोहरमूर्तिः। रोहिणीरमणवंधुरकीर्तिः कायनिर्जितपुरूरवमूर्तिः ॥१८॥ लोकेषु श्रुतिविश्रुतः कथमनोरा वण्यते पंडितः ।
श्वंडीपूजनतत्परः स नियतं पंडैकमित्रो रणे । शत्रूणां कदनं समाप्य वदनांभोजैस्तदीयैश्च यो।
हुंकारावलिरवान्वितै ग्रथितया रुद्रःस्तजा पूजितः ॥१९॥ अर्थिप्रार्थनयानिशं मुरतरू रिक्तो जितो यजितो
भूत्या भूरिमनोरमे वितरति प्राप्तं शरणं सुरात् । प्रमश्वेदिदमन्यथा स भूयस्तदादक्षिति
नायातस्तृदशालयात्कथमहो भग्नो भयं वीक्षते ॥२०॥ पुत्रो मनोरस्य मनोज्ञहास्यो भूत्कजलायोवुजमंजुलास्यः। यो याचकायत्रकृताकिश्रीडिवोवतीर्णः किस किलरेशः ॥२१॥ गांभीर्यमध्ये सुषमां मुधांशोस्तेजो रवे सत्यमजातशत्रो। आक्षिप्य धात्रानु विनिम्मितोयं सत्कजलो गौरवमादधानः ॥२२॥

Page #198

top.j
Vaidyaka
तत्पुत्रो वछराजो वहलकमलाराजराजो नलं यः
कात्या स्थैर्येण मेरुं भृगुमनुलनयेनांगराजं च दान । रीत्या युद्धस्य पाथै धिषणममलया प्रज्ञया सौधियस्य
वाकोन्न्यो वर्णयितं विचित्रचरितं शक्तो भवेत्सूरिणां ॥२३॥ व्यासं धर्माजवृत्तवर्णनकरं रामायणग्रंथक
द्वाल्मीकिं च भविष्यभूतयदसत्सझं विहाय क्षितौ ॥२४॥ यत्रास्ते गिरिदुर्गमंधतमसप्रायं प्रिय त्वं ब्रज
तत्रादाय कलत्रपुत्रमषिदसत्सज्ञ विहाय क्षितौ ॥२५॥ लंबाक्य ममेदं कुरु दत्वा वा कनकं गजादिपतवातन्यादयोः संगरं हित्वा यत्किल बछराजकरबालो वैरिणां धातुकः॥
अभवबछराजस्य महाराजो जनपृयः। विमत्सरः सत्यसंधः परोपकृत्यजत्परः॥ अध्यष्ट योष्टादशमं क्षुविधा बाल्ये च कोशं कृतवां पुषरवे । अंतश्वरारीन प्रथमं विजित्य ततो निजनेरिकुलं समूलं ॥ तस्यासिर्मघवा वुधादपि महान विद्वद्भिरावण्यते
रीणां लाभद एष एव नितरां मुक्तिप्रदो भूभतां ॥ दीप्यते सुरसुंदरीपरिवृता नाके परे यताः । ___ वर्तते स्म मयाजडाः पविहिता भूमौ स्थिता: सांप्रतं ॥ संसारानित्यतां ज्ञात्वा चंचलत्वं श्रियम्तथा।।
दाने यशशि बैकुंठे महाराजो मनो दधेः॥ सत्सौदर्यकलानिधिः किल रमास्थानं विवेकस्य भू
विद्यानिलयः परो दिजजनस्यको महानाश्रयः॥ सत्कीर्तिमलं पद मनसिजः सौदर्यभावैरहो
मायरिंगजांकुशो भुवि महाराजात्परः कः कलो ।। दत्तप्रत्यर्थिप्रिथ्वीपतिनिवहमहारण्णदाधाश्रया सः॥
सर्वासगच्छदार्थे वजहृदयकृतप्रार्थनादेवपृछः॥ सौरिम्लेछोएकारापतितजनमहामुक्तिदानास्पदं योः
माहात्म्य किं वदामो वयमषिलं बछराजात्मजस्य । सुतोभून्महाराजस्य गागू श्रेष्ठप्रतापवान् । येनेंदिरा चंचलेयमिति वद्धा निजैर्गुणैः॥ प्राप्तोदयः शुभनयो विनयोनतो यो
भूपालजालपरिवंदितपादपद्मः • उद्दार्यलजिसमपर्वमणिस्वरूपः॥

Page #199

(174
Vaidyaka
प्रध्वंसितारिवनितापिलचारुभूषः॥ यत्कौक्षेयकछिन्नशत्रुनिकरावाप्तार्थसंतोषित
प्राज्यार्थिवजगीतकीतिविपुलप्रस्तानभावः स्फुटं। . प्रत्यद्रि प्रतिकाननं विसृमरैर्गगूविपक्षपृथा॥
वक्त्रेदूदयविष्टिभिः प्रतिनिशं ध्वांतं न विज्ञायते ॥ पुत्रस्तस्य विशुद्धो नाथूदेवः प्रतापवान् ।
भूमा उदारचेताः श्रोतुं कोलंभवेवुधो नूनं ।। अश्रांतार्थिवितीर्यमाणवहुलाकुप्यादिदानोदक.
प्रारभारांबुदशुद्धावंद्वनिकरैर्लोकत्रये विश्रुतं ॥ यः कीर्तिव्रतति त्रिविष्टपफलां वृद्धि ह्यनैषी कृतां
ब्रूमः किं वयमस्य चित्रचरितं भूमिंदचिंतामणेः। युद्धि करिशुडापंडनदक्षः सकलवनीपकचासवः वृक्षः निजगुणगणवर्द्धितसषिपक्षो नाशूदेवसुधीरविलक्षः ॥ तत्पुत्रा विनयोज्ज्वला समभवन् । प्राप्तप्रकर्षोदया
लोकानुग्रहकारिणो निजकुलालंकारिणो मानिनः॥ सव्यांगाः सदसद्विचारनृपुणाः संराधितेंद्रानुजाः ॥
पात्रा यत्र कृतप्रभूतविभवा वैज्ञानिकास्ते त्रयः।। ज्येष्टस्त्रिपुरदासस्य दनुवरीयांश्चरूपचंद्रायः ॥ अनुस्तयोस्तृतीयोमादेवो धरातले विदितः॥(Read मागादेवो!) जातं त्रिपुरदासस्य रम्यं पुत्रद्वयं महत् ॥
ज्येष्टोन्यों कुंदा सुमतिनिचंदा च नुदस्सृतः॥ श्रीरूपचंद्रमुमतेः परमप्रतीताः सर्वास्त्रशास्त्रकुशला जितकामरूपाः ते कालिदासहरिदासयुगं मनोज्ञोन्यो जेविदास इति शक्रसमभतृतीयः॥
कौशल्यमामनि कुले भुवि येवतीर्णा सेषां प्रथगुणालपनं महीयः॥ लक्षायूतेश्व शरद गदितुं न शक्यं
प्रोक्तश्चत्युनरेक एकः॥ निषिलपुरपुरंधीभूषणं देवभाषामहितचरितनाशूवल्लयासूत य च । गुणगणतमागादेवमुद्यत्प्रतापं तमिह हि तुलयेत्को निस्सपो भूजगत्यां मागादेवः सकृदपि महानर्थितो याचकैस्ते
लक्ष्मीवंत पल समभवनार्थिनः क्वापि भूयः॥ एनं त्यक्तेतरबहुवृपान याचतामेव जन्म
पाषज्जीपं गतमणिकृतं नो पुनर्याचकावं ।।

Page #200

142.]
Vaidyaka
आदेष्टास्य महाकृपानसदृशो नान्योवनौ दृश्यते
दृष्टो रिभूभुजांबुधितटे कर्तुः तपः केचन ॥ फलाहाराडुपत्रांवरा स्वनारीकुचयो गिरिश्व शिवरे येनानिसं बासिताः restoमलया विशृन्वर शुचित्वस्पर्द्धया चंद्रमाः ॥ साक्षीकृत्य दिवाकरं च विजितो लोकस्य संपश्यतः ।। नैवं चेन्मुषछन्नालघुटरा || द्वयोमालये लज्जितो मंद मंदमुपैत्य सा उडुगणै कृत्वा पुरस्तात्कथं ॥ समस्तरिपुभूभुजांदमिनि मंडलाग्रो लस
करे समिति रक्षति मनिदिलोकोत्तरं ॥ सगर्वमदहारिणि नृधनदायि मागापुरं ॥
दरे सति न को विभेति हृदि वासितश्रीधरे ॥ एतद्दानविधित्सया विनिहितैः पाणौ द्विजानां जलैः ॥
दारिद्र्यम एष शुष्यतितरां तेजोभिरक्तो रिपौ ॥ सूर्यातिक्रमिभिर्भवत्यविरतं प्रत्यग्रपत्रान्वितो
मागासौर्यनिधेरमेयचरिते चित्रं महदृश्यते ॥ उद्यद्वाजिषुराग्रकर्षणदललब्धदैत्यालया ॥
यत्खडाग्रविदारितारिविगलत्कीलालधाराप्लुता ॥ कीर्त्तिर्वा दियं सुमंडपदिवं निर्धाय मार्गागम
त्कामं स्वर्गफला सुसिद्धिकुसुमासंनृत्य काष्टा दश ॥ ज्येष्टस्तस्य गरिष्टो दुर्गादासः प्रभूतविनयज्ञः ॥ पुत्रोभवद्विपक्षान्वयतिमिराहस्करो मतिमान् ॥ पाताले नागराजो दिवि च सुरपतेरिनेंद्रः सितौ द्वा
वेवं पौरानवाणी बुधजनगदितास्तिष्टतु क्ष्मातलेस्मिन् ॥ विद्मत्वेवं भ्रमत्या जगदिदमषिलं पावयंत्याति शुभ्रं ॥
कुर्वत्यभौ नितांतं सपदि धवलितौ दुर्गदासस्य कीर्त्यां ॥ द्वितीयोप्यद्वितीयोभूद्भोजराजो जनप्रियः ॥ यमसेवंत भूपालास्त्यक्तमानमदा भृशं ॥ षिन्नेव त्वं श्वशशि भवति द्राग्विलक्षेव कस्मा
दित्युक्ता सालपदिदमलं वेत्स्यवस्थां न मे त्वं ॥ मांगादेवेन सार्द्धं पतिरगुरुमतिदृष्टि तस्मिंश्व तुष्टे
नाहं नायं न बाला न च सदनमियं श्रीर्ण नो बंधुवर्गः ॥ यः संग्रामाग्रजाग्रप्रतिनृपतिमहाकुभिकु भस्थलेभ्यो
भल्लैरादाय कृत्वा सपदि वसुमतीं भूरिमुक्तात्फलाढ्यां ॥
175

Page #201

176
Vaid yaka
[142..
नाम्नेयं रत्नगर्भा पुनरिह समतिस्तामकार्णयथार्थों
सोयं मंगा कलिंगादिविषयविजयी राजते राजसेव्यः । हारीतं चरकं च मुश्रुतमतं वीक्षाषिलं वाग्भटं
वंगं तीसटमन्यशरिरचितान् ग्रंथानमयप्रभः । ___ मागादेवनृपोतिमंदभिषजां हेतो विधातुं दधेः चेतोभूरिगदातदीनमनुजः स्तोमानुकंपाभरात् ॥ सिद्धराय्र्यदुक्तं तदपि च निषिलं वीक्ष सारं गृहीत्वा
हित्वा फल्गु प्रभूतं प्रवलमतिमयो ग्रंथमेतं विधत्त। मागादेवश्व कैश्विद्वहुगुणनिलयै प्राक्तनैरेव पद्यैः
कौश्वक्षिप्तस्तमेवामयविहितरुण छिद्यमानः क्रमेण ।। ग्रंथेषु केष्वपि च कर्म न सभ्यगास्ते
मात्रा च केष्वपि न रोगपरीक्षणं च। युक्तिण्ण केष्वपि च कुत्र च नास्ति सिद्धि
नास्ति क्रिया कचन नोपिन संप्रदायः॥ द्रिष्टापि शेष कमपि प्रयुक्त स एव पाठः पुनरेव यञ्च ।
सातुं सुषेनेव चिकित्सिकानां न दूषणं देयममेवण्या॥ इति श्राकौशल्यान्वयजकुमुदप्रकाशनसत्क्षत्रियशिरारत्नसाहगिलकुलप्रदीपनाथराजसुतश्रीमागचंद्रदेवविरिचितायां मामराजपद्धती स्ववंश
वर्णनो माम प्रथमोध्यायः॥ Ends.-fol. 4170
डों कामेश्वर मोहय स्वाहा ॥ अनेन मंत्रेण मधुमिश्रितजातीकुसमसहिततांवलं आदित्यादिने सहस्रावारमाभिमंत्रितं पद्मिन्यै दातव्यं ॥ इति पद्मिनीमंत्रसमुदेशः॥ डों पठ २ डॉ विहंगम २ डो कामदेवाय स्वाहा ॥ अनेन मंत्रेण रंभाजपुटितजातीफलमिलिततांबूलमादित्यादिने पंचशतवारनभिमंत्रितं चित्रिणी वातव्यं ॥ इति चित्रिणीमंत्रसमुद्देशः ॥ों हर २ डों पठ कामाय देवाय
स्वाहा ॥ Reference.- Ours is the only Ms. mentioned by Aufrecht in his
Catalogus Catalogorum. So far as our knowledge goes this work is not mentioned in any other Descriptive Catalogue.

Page #202

143.]
Vaidyaka
177
माधवचिकित्सित
Mādbavacikitsita
132. No. 143
A. 1882-83. Size.- 10 in. by 4 in. Extent.— 102 leaves ; 9-lines to a page ; 30 letters to a line. Description.- Country paper ; Devanagari characters with पृष्ठमात्राs
hand-writing legible ; double lines in black ink on each border; benedictory phrases, colophons, topic-heading and some times 3 or 4 lines in a page are tinged with red pig. ment; fol. 46a is blank; paper is very old, musty and worn out on edges. The work deals with treatment of diseases and follows the order as given in माधवनिदान. The verses are numbered consecutively, beginning with one, two after each hundred. The total number of verses till fol. Ior' is 1693; on fol. 1024 the numbering is from 44, which shows that there is some break; it is corroborated
by want of connection in the texts of foll. 10rb and 102*, Age.- Appears to be very old. Author.-- Mādhava, son of Candrakara. Begins.-- fol. 16
डों नमः श्रीवासुदेवाय । नमा वैद्यनाथाय । अथातो ज्वरचिकित्सितं व्याख्यास्यामः । रोगानीकस्य सर्वस्य ज्वरो राजा यतः स्मृतः। तस्मात्प्रथमतस्तस्य प्रविक्ष्यामि चिकित्सितं ॥१॥ जन्मादौ निधने चव प्रायो वसति देहिनां। अतः सर्वविकाराणामयं राजा प्रकीर्तितः ।।२। मृदो ज्वरे लघौ देहे प्रचलेषु मलेषु च।।
पक्कं दोषं विजानीयात् ज्वरे देयं तदोषधं ॥३॥ete. Ends.-- fol. I02
क्षुद्वेगमोक्षो लघुता विशुद्धिर्जीर्णलक्षणं। तदा भेषजमादेयं । स्याद्विषवदन्यथा ॥५५॥ न चैकांतेन निर्दिष्टोप्यत्रापि निवसेत् बुधः।
स्वयमप्यत्र भिषजा तयं बुद्धिमता भवेत् ॥५६॥ 23 ( Vaidyaka )

Page #203

178
Vaidyaka
143.
उत्पाद्यते हि सावस्था देश कालं बलं प्रति ।
यस्यां कार्यमकार्य वा । कर्म कार्य च वर्जयेत् ।। ५७॥ इति चंद्रकरात्मजवैद्यराजमाधवविरचिते चिकित्सासूत्रपरिभाषासूत्र
सहित माधवचिकित्सितं समाप्तमिति ॥ शुभं भवतु ॥ References.-(I) Mss.-A-Aufrcht's Catalogus Catalogorum :
i, 449. (It is the only entry by Aufrecht ). It is not Rugviniscaya as Aufrecht notes but different from it, for it deals with treatment also which Rugviniscaya does not. The author of Rugviniscaya is Mādhava son of Indukara, while our author is Madhava, son of Candrakara. It is probable that they are identical.
माधवनिदानस्य
Madhavanidana's
comm. व्याख्यामधुकोशः
Vyākhyāmadhukosa No. 144
945.
1884-87. Size.- Iol in. by 3m in. Extent.-- 155 leaves ; 12 lines to a page ; 34-35 letters to a line. Description.-Country paper; Devanagari characters with पृष्ठमात्रा
hand-writing good; paper old, but in good condition ; begins with folio Ib and ends with folio 192; folios 131-170 missing; Ist folio written in different hand ; some scribe has revised and filled in the lacunae on fol. 656, 1. 4; fol. 1146, 1. 10; and fol. 126*, I. s by adding three extra folios bearing the numbers 65, 114 and 126 respectively; leaves have blank squares in the centre of each page with a
hole for the string. Age.- Bears Sam. 1420, Asadha Sudi 2, Ravi( vara). .. Author.- Vijayaraksita. Begins.- fol. b
. स्वस्ति श्रीगणेशाय नमः॥
शशिरुचिरहरा व्यक्तशक्तार्द्धदेही

Page #204

145.1
Vaidyaka
79 दिशतु धनघनाभः पद्मनाभः श्रियं यः।
त्रिदशसरिदशीतद्योतिजा वारिमध्य
. भ्रमिभवमिव नाभौ वारिजं यस्य रेजे॥१॥ etc. Ends.- fol. 192
जिह्वाग्रहणेनैव मूत्रंग्रहणे सिद्धे समध्यतुग्रहणत्वप्रतिपादनार्थे पृथगुपा. दानं । अनेन श्लोकेन समदोषः समाग्निश्चेत्यादेः श्लोकस्प एक एवार्थो निबि० ॥ इति आरोग्यशालीयवैद्यपतिविजयरक्षितविरचिते व्याख्यामधुको विपनिदानं समाप्तमिति । समाप्तश्चायं मधुकोशकृतिः पंडितश्रीविजयरक्षितस्य ॥ शुभं
भवतु लेखकपाठकयोः सं० १४२० वर्षे आषाढसुदि २ रवौ ॥ References.-- ( 1 ) Mss.-A-Aufrecht's Catalogus Catalogorum :
i, 5270; ii, 12433; iii, II2'. ___B-Descriptive Catalogues :I. O. Catalogue 2668-9.
(2) Printed Editions :(1) with Hindi Tika, Edited by Raghunatha Prasada Sitārāma, Bombay, 1884.
(2) with conmms. of Vijayaraksita, Srikanthadatta and Vacaspati Vaidya ; edited by Jadavaji Tricumji, Acārya, Bombay 1920. (3) Saggiodi versione del "Madhavanidana" [Translated in part by ) Mario Vallauri, Giornale della Società Asiatica Italiana, 26 (1913-4), 253-290.
माधवनिदान with
Madhavanidana व्यास्यामधुकोश
with Vyākhyāmadhukosa
1067. No. 145
1886-92. Size.- 11. in. by 6 in. Extent.— 103 leaves ; 13-14 lines to a page ; 28 letters to a line,

Page #205

180
Kaidyaka
[145.
Description.- Country paper; Devanagari characters; hand-writ
ing good ; folios 1-5 bear two rows of double lines on the borders; topic-headings, pratikas and marks of punctuation in red ink; folio 50° blank and so written only on half the page, after which there is lacuna; fol. 103a torn on right-hand corner and the text is missing; Ms. gives the text of Madhavanidāna in the centre of page with the comm. above and below it; it is a fragment which stops with the 3rd verse of the अपस्मारनिदान; fol. 103b blank ; fol. I bears the legend पोथी बंदकी। in the centre of the
page. Age.-Appears to be modern. Author.- ( Text) Madhava ; (Comm.) Vijayaraksita. Begins.- fol. 10
(Comm.) श्रीगणपतये नमः॥ शशिरुचिरहरार्द्धव्यक्तशक्तार्द्धदेहो दिशतु घनघनाभः पद्मनाभः श्रियं वः।। . . . त्रिदशसरिदशीतद्योतजावारिमध्यभ्रमिभवमिव नाभौ वारिजं यस्य रेजे॥
(Text) श्रीगणपतये नमः॥ प्रणम्य जगदुत्पत्तिस्थितिसंहारकारणां॥
स्वर्गापवर्गयोारं त्रैलो( next line)॥क्यशरणं शिवं ॥ Ends.-fol. I03.
( Text) कंपते प्रदशेतान्फेणोद्वामी श्वसित्यपि । परुषारुणकृष्णानि पश्येद्रपाणि चालिलाद ।।
(Comm.) शुक्लेत्यादि । हृद्यांगजो हृदयरोमा चिरादित्यनेन वातपित्तयोर...(corner broken), (next line) वेगमोक्ष इति सूचयति सवैरित्यादि सचेति साबिपातिक क्षीणस्यै...
( letters lost, corner broken )Reference.-See No. 144.

Page #206

147.1
Vaidyaka
181
माधवनिदान
Madhavanidāna
with
with
व्याख्यामधुकोश
Vyākhyāmadhukosa
376 (B). No. 146
1882-83. Size.— 11 in. by sto in. Extent.— 38 leaves ; 13 lines to a page : 40-42 letters to a line. Description.- Country paper; Devanāgari characters; with
पृष्ठमात्राs; hand-writing good ; paper slightly worn out and moth-eaten ; it is a fragment starting with fol. No. 165 and ending with fol. No. 220; folios 182-196, 202-204 are missing ; begins in the middle of the and stops
in the middle of शूकदोषनिदान. Age. — Appears to be fairly old. Author.- (Text) Madhava ; ( Comm.) Vijayaraksita. Begins.--fol. 165a
छाभावो दर्शनार्थ वातस्यैव दोषांतरानुबंधेन लक्षणमाह ॥ तस्मिन् पित्तान्विते दाह शलं मूत्रविवर्णता । श्लेष्मणा गौरवं शोफ स्निग्धं सूत्रं धनं
सितं ॥ तस्मिन् बस्तिकुंडले पित्तान्विते सति दाहादिलक्षणं भवति । etc. Ends.---fol. 2200
आशुजेति पाठांतरे शकपातानंतरं शीघ्रं जायते इत्यर्थः । अलजीमाह ॥ तुल्यजां स्वलजी विद्यात यथा प्रोक्तां विचक्षणः । विचक्षणः अली पिडिका
विद्यात् । किंभूतां । तुल्यजामिति । प्रमेहपिडिका अलजी Reference.-- See No. 144.
माधवनिदानस्य व्याख्यामधुकोशः
Madhavanidana's Vyākhyāmadhukosa
621. । Visrama (i).
No. 147
Size.- 16 in. by 6% in.
Extent.- 56 leaves ; 11 lines to a page; 48-50 letters to a line.

Page #207

182
Vaidyaka
[ 147.
Description.- Country paper; Devanagari characters; hand-writ
ing good and bold; incorrect ; a fragment from folio za upto the middle of 54'; folios 18 and 19 missing; starts with the comm. on the 3rd verse of the Ist ch. of माधवनिदान and extends upto the middle of राजयक्ष्मनिदान; there are 4 separate leaves (marked by me as I, II, III and IV), out of whicn I, II and IIIa bear the text of the comm. on arreta and III and IV are blank; paper is old and
brittle and is patched at different places. Age. — Appears to be fairly old. Author.- Vijayaraksita. Begins.- folio 3
( 3 letters in the beginning disfigured by ink ) faparet: महाबुद्धयोतिविस्तरदूरधिगमनानातंत्राध्ययनक्षमाः नाल्पबुद्धयः । महाधिया
मप्यनासोदितदुरुहोपादेया etc. " - fol. I
नेत्ररोगनिदानं ॥ एते च नयनरोगाः वातपित्तकफरक्तसंनिपातागंतुना पट्सप्तभिः यदाह मुश्रुतः तेस्तैनिमिस्त्रिंशदुक्ताः कफेनाभ्यधिकाम्रयः । रक्तजा
पोडश ज्ञेयाः सर्वजाः पंचविंशतिः etc. Ends.- fol. 540
तजनितो यक्ष्मा कथं त्रिदोषज इति चेदुच्यते वातप्रकोपादेकाग्निदुदया कफपित्तयो प्रकोप इत्याहुः हेतुचतुष्टय इत्येनासंख्येय हेतव उक्तचतुष्टयेंतर्म बतीति दर्शयनि शेषादिनानाशब्दवाच्यत्वेनास्य मुश्रुतोन्वयमकापीत् यथ
संशोषणाद्रसादीनां शोष इत्यभिधीयते ॥ " - fol. III
तत्र निमग्नरूपमित्यादिना सव्रणशुक्रलक्षणं निमग्नरूपं हि भवेद्धि .. कच्छे सूच्येव विद्धं प्रतिपाति भाति ये द्वे सावं प्रवे दुष्टमतीव या तत्स
व्रणं श्रुReference.— See No. 144.
Ol.

Page #208

148. ]
माधवनिदानस्य
व्याख्यामधुकोशः
No. 148
12
-
Vaidyaka
Ends. fol. 148a
183
Madhavanidana's
comm.
Size.— 11 in. by 42 in.
Extent.— 47 leaves ; II lines to a page ; 42-43 letters to a line. Description.— Country paper; Devanagari characters; hand-writing bad and difficult to decipher; paper worn out, musty and moth-eaten ; a fragment beginning with fol. 102 and ending with 148a; begins in the middle of wafata and ends with शिरोरोग; folio 148 pasted with scraps of paper on b side ; name of scribe wiped out with ink; hand-writing different on different pages.
Age. Bears Sam. 1555, Caitra-sudi 2, Somavasara.
Author - Vijayaraksita.
Begins. fol. 102a
Vyakhyāmadhnkośa
References.
376 A.
1882-83.
च्यते अस्थिविशेषो अत्र भंगोऽभिप्रेत इति । स च कांडे भने विस्रुक्ते वास्थ्नीति न दोषः प्रसारणाकुंचनवर्त्तनोग्रारुगिति । etc.
शिराधनामिति वचनात् । किमस्य चिकित्सायामुक्तं । पाने नस्ये च सपि स्याद्वातधूमधुरैः सृतमितिति । ततश्व समीरणपाने न संगतः ॥ कल्याणमस्तु ।
संवत् १५५५ वर्षे चैत्र सुदि द्वितीया सोमेवासरे ( name besmeared with ink ) साध्यज्जात्मनः पठिनार्थे पुस्तकं लिखितं तथा परोपकारार्थे शुभं भवतु ॥
See No. 144.

Page #209

184
Vaidyaka
! 149.
माधवनिदानटीका आतंकदर्पण
Mādhavanidānaţikā Atankadarpaņa
460. 1895-98.
No. 149
Size.- II in. by 5} in.
Extent.- 210 leaves ; 13 lines to a page ; 33 letters to a line. Description.- Country paper ; Devanagari characters; hand-writ
ing very good; it has borders of double lines in red ink; paper is old and worm-eaten ; tolios 1-3 are repaired. The work is a commentary on माधवनिदान or रुग्विनिश्चय of माधव.
The pratikas are tinged with red pigment. Age.- Sam. 184I.. Author.- Vācaspati. Begins.-fol. IP
श्रीमहागणाधिपतये नमः ॥ श्रीगुरवे नमः ॥ अधुनाऽतंकदर्पणो लिष्यते ॥श्रीः॥
तुलशीकुसमं दधत्तमालप्रतिमं वल्लविगोपवाससक्तं ॥ किमपि त्रिभुवनैकमूलकंदं परमानंदमहो महं स्मरामि ॥१॥ श्रीहम्मीरनरेश्वरः समभवद्वीरःप्रतापानलज्वालाजालकरालदग्धयवनप्राग्भारशुष्केंधनः॥ यस्य प्रौढसमांगणेष्वपि यशः स्वलोककल्लोलिनी
कल्लोलामलमंगना सुमनसां गायंति रोमांचिताः ।।२॥ etc. Ends.- fol. 2100
सुभाषितं तत्र यदस्ति किंचित् तत्सर्वमेकीकृतमत्र यत्नात् । विनिश्चयेत्सर्वरुजां नृणां ना यन्माधवेनेंदुकरात्मजेन ॥
यत्कृतं सुकृतं किंचित्छत्वेनं रुग्विनिश्चयं ।
मुंचंतु जंतवस्तेन नित्यमातंकसंतति ॥ इन्यातंकदर्पणे निदानाव्याख्यायां विषनिदानं समाप्तं ॥ शुभं भूयात् ॥ संवत् १८४१ मिति माह सुदि १४ चंद्रे लिषितं पूर्णतामगात् ॥ लिषायतं वैद्यचंद्रभानुनाना शुभं भूयात् ।
लिषितेन निदानेन माधवेनैव माधवः । प्रीयता गोकुलेशस्य स्वर्गवैकुठदः प्रभुः ॥

Page #210

15o.]
Vaidyaka
185
श्रीमद्गोकुलनाथस्य पादौ नत्वा प्रसन्नधीः। . .. दर्शनानंदसुखतो नैति पाप्यपि दुर्गतिं ॥ कृष्णः कृष्णसखो मह्यं प्रीयतां कृष्णया वृतः।
कृष्णभक्त सदा देवः सर्वे पायाज्जगत्प्रभुः॥ References.- (I) Mss.- A-Aufrecht's Catalogus Catalogorum :i, 4t and 527°; ii, 124° and 2220; iii, II2'.
B-Descriptive Catalogues :Aufrecht's Cat. of Oxford Mss. No. 746; I. O. Catalogue Nos. 2662-7.
(2) Printed Editions :Edited by Chhotu-pati Sarma, Bombay 1913.
माधवनिदानं
Mādhavanidānam आतङ्कदर्पणसहितं
with Atankadarpaņa, No. 150
38.
___1868-69. Size.- Iol in. by 4g in. Extent. — 450 leaves ; 8 lines to a page ; 30 letters to a line. Description.- Country paper; Devanagari characters%3; hand-writ
ing very good; two lines in red ink on each border: marks of punctuation in red ink; pratikas, topic-headings, topic-endings and colophons tinged with red pigment. Fol. II2 is missing. The Ms. contains text with com
mentary. Age.-Appears to be old. Author..- (text) Madhava; ( comm.) Vacaspati. Begins.-fol. 10
श्रीगणेशाय नमः॥ तुलसीकुसुमं दधत्तमालप्रतिम बल्लविगोपबालसक्तं .
etc. same as in No. 149. 24 [ Vaidyaka]

Page #211

186
Vaidyaka
[ 150.
Ends. - fol. 4512
यत्कृतं सुकृतं किंचित्वैत्वेनं रुग्विनिश्चयं ॥
मुंचंतु जंतवस्तेन नित्यमातंकसंगतिं ॥२॥ इत्यातंकवर्पणे निदानव्याख्यायां रोगसंग्रहाध्यायः समाप्तः ॥
भग्रपृष्टीकटिग्रीषाबद्धमुष्टीरधोमुखं ॥ - कष्ठेन लिखितं ग्रंथं यत्नेन परिपालयेत् ॥
संवत् ॥ Reference. - See No. 149.
माधवनिदान
Madhavanidāna
1070. No. 161
1886-92. Size.-- ro in. by s in. Extent.--- 126+1 leaves ; 7 lines to a page ; 28 letters to a line.. Description. -- Country paper ; Devanagari characters; hand-writ
ing very good, but it has deteriorated in the last ten leaves; •benedictory phrase, verse numbers, topic-headings, topic
endings and colophons are tinged with red pigment. After ..... fol, 9, an extra leaf containing explanation of हेतुव्याधि has
been added. Paper is old and musty. A few leaves have two lines in red ink on each border. Occasionally there
are some notes on the margin and in between the lines. Age.-- Appears to be old. Author.- Madhava. Begina.- fol. 10
श्रीगणेशाय नमः ( in red ink) प्रणम्य जगदुत्पत्तिस्थितिसंहारकारणं स्वर्गापवर्गयोहारं त्रैलोक्यशरणं शिवं १
etc. same as in No. 144.

Page #212

12.]
Vaidyaka
Ends.-fol. 1270
.. यत्कृतं सुकृतं किंचित्कृत्वैनं रुग्विनिश्वयं
मुंचंतु जंतवस्तेन नित्यमातंकसंततिः १४९
इति श्रीमाधवकविविरचितं माधवनिदानं संपूर्णम् श्रीरस्तु श्री Reference. - See No. 144.
माधवनिदानस्य
A comm. on Madhavanidāna सुबोधिनीटीका
called Subodhini
934. No. 152
1891-95. Size.— 134 in. by 5 i in. Extent.— 38 leaves ; 7 lines to a page ; 47 letters to a line. Description.- Country paper; Devanāgari characters ; hand-writ
ing good; marks of punctuation with red ink; paper ngt very old. The work is a short and concise gloss on difficult portions of माधवनिदान. The author is a Mathura
Kayastha. Age.- Sarn. 1899 Author.- Vā(?)deva Māthura. Begins.-- fol. rb
श्रीगणेशाय नमः ॥ गणशं हृदि संस्मृत्य नमस्कृत्वा सरस्वती
निदानटीका कुर्वे कठिनांशेष सुबोधिनीं ॥१॥ योगड़िबलात्त्रैकालज्ञानदी पुरुषः। मुनिरुच्यते तेषां वचनैः। नियोगो नियोजनं अथवा आज्ञा अस्मदुपकाराय ग्रंथः । क्रियता एवंसूता प्रार्थनेत्यर्थः। उपद्रव उक्तं चरके
व्याघेरुपरि यो व्याधिभवेदुत्तरकालजः। अनुक्रमविरोधी यः । स उपद्रव उच्यते ।

Page #213

188 Vaidyaka
[12. Ends.- fol. 370
पलिनः पुष्टपुरुषस्य क्षुब्धमनसः कामात्संचलितमनसः निरोधात क्लैन्य भवति मर्मछेदात् वीर्यवाहिशिराछेदात् ।
इति श्रीसवोधन्यां कठिनाशनिदानटीकायां सुवोधनी टीका शंपूर्ण । यादशं पुस्तकं दृष्ट्वा तादशं लिखितं मया ॥ यदि शुद्धमशुद्धं वा मम दोषो न दीयते ।
टीका माधवकारस्य निदानस्य सुबोधिनी
लेखिता वादेवेन (?) माथुरेण रुजार्जिते ॥१॥ मासानामुत्तममासे फालगुणे मासे क्रष्णपक्षे । तिथौ । द्वादस्यां एरवासरे । संवत् । १८९७ । मंगलं लेषकानां च पाठकानां च मंगलं । मंगलं ..: शर्वलोकानां भूमी ( fol. 389 ) भूपालमंगलं । लिषतं आसाराम कायस्थ ॥
Madhavanidāna
माधवनिदान No. 158
216. A. 1883-84.
.
Size.— 104 in. by 41 in. Extent.- 82 leaves; Io lines to a page ; 35 letters to a line. ...,
Description.-- Country paper; Devanagari characters; hand-writ
ing good, but for foll. 1-7 and to which are added in a different hand afterwards; on each border two to four lines in red ink on foll. 1-58 and in black ink on the rest ; foll. 1-7 have marks of punctuation, page numbers and the word farçta on the left-hand top-margin of each leaf in red ink ; the remaining folios have the word नीदा. on the lefthand top-margin; marks of punctuation at the end of each chapter are in red ink and the colophons are tinged with red pigment; paper is very old, worn out and musty.
Several leaves are stuck together. Age.- Sam. 1666.
...
...
Author.- Madhavat

Page #214

154.]
Daidyaka
___189
Begins.—fol. rb
श्रीगणेशाय नमः॥ शिवाय नमः।
प्रणम्य जगदुत्पत्तिस्थितिसंहारकारणं॥ स्वर्गापवर्गयो द्वारं त्रैलोक्यशरणं शिवं ॥१॥
etc. same as in No. 144. Ends.-fol.82a
यत्सूत्रं श्रुकृतं किंचित्कृत्वै नमः पिनिश्चयं ।
मुंचंति जंतवस्तेन नित्यमानंदसंततिं ॥ इति श्रीमाधवविरचिते सर्वोपरिरोगामाहनिदानसमाप्तम् । शुभमस्तु । संवत् १६६६ समये आषाढ शुदि ति ३ सनिवासरे । लिखितगिरिधरविद्यार्थिपठनार्थ । परउपकारयाः । लि° नन आगरे । कृष्णप्रशादात् ॥ श्रीगुरुप्रसीदातु। यदं-पुस्तकं दृष्ट्वा तदंसं लिखिते मया । यदि शुद्धविशुद्धं च मम दोखो न दियते ॥१॥ जदी अछरपं...मात्राहिनं जदी भवेत् । ततः छिमिताय देवी
प्रसिद्ध प्रमेश्वरी ।२। श्रीनृसिंहाय नमः॥ Reference.- See No. 144.
माधवनिदान
Mādhavanidāna No. 154.
933.
1891-95. Size.-- 17To in. by 6 in. Extent. - 77 leaves ; 6 lines to a page ; 60 letters to a line. Description.-Country paper; Bengali characters%3 hand-writing
legible: a rectangular space is left in the centre of each page for the passage of thread ; first few leaves have marginal notes ; paper is very old, musty and completely worn out on edges. The text on fol. 77' is quite
illegible. Age.- Appears to be very old. Age.- Madhava.

Page #215

190 Vaidyaka
[i54. Begins.- fol. 20
डॉनमः शिवाय। प्रनम्य जगदुत्पत्तिस्थितिसंहारकारणम् ।
स्वर्गापवर्गयो र त्रैलोक्यशरणं शिवं ॥ etc. Ends.— fol. 77a
यत्कृतं किश्चित् कृत्वैनं रुग्विनिश्चयं ।
मुंचन्तु जन्तवस्तेन नित्ययातंकसंतति ॥ इति रुग्विनिश्वयं सम्पूर्ण ॥ श्री...वनचंद्राय नमः । ॐ नमो भगवते नारायणाय ॥ डों नमः श्रीमत्यै जयदुर्गायै नमः ॥ Then follow mis
ellaneous verses in praises of Durga, etc. Reference.- See No. 144.
माधवनिदानं
Mādhavanidāna आतङ्कवर्पणसहितं
with Ātankadarpaņa No. 155
903.
1887-91, Size.- 10 in. by 41 in. Extent.-- 125 leaves ; 18 lines to a page ; 45 letters to a line. Description.- Country paper; Devanagari characters; hand-writing
legible ; first 48 folios have double borders with three lines and one line in red ink; the rest of the pages have no border ; fol. 125 missing ; stops in the middle of faastatनिदान. It has no marks of punctuation. Text is accompani.
ed by commentary. Age.- Appears to be old. Author.- (Text) Madhava; (Comm.) Vacaspati. Begins.--fol. rb
श्रीगुरवे नमः॥ तुलसीकुसुमं दधत्तमालप्रतिमं बल्लविगोपवालसक्तं ।
etc., same as in No. 149. ...

Page #216

156.] Vaidyaka
191 Ends.- fol. 126
एवमन्योपि जातिव्यतिकरा जह्याः द्विद्विरूपिण इति द्वयोर्योषस्तद्गत इत्यर्थः व्यंतरा इति पाठेप्ययमेवार्थः भोगीप्रभृतिभिः कृतदेशेषु बातादीनां लिंगमाह
दंशो भोगिकृतः कृष्णः सर्ववातविकारकृत् ॥ Reference.- See No. 149.
माधवनिदानं
Mādhavanidāna आतङ्कदर्पणसहितं
with Ātankadarpaņa No. 156
624.
1895-1902. Size.- Io in. by 41d in. Extent.— 181 leaves ; 13 lines to a page ; 50 letters to a line. Description.- Country paper; Devanāgari characters; hand-writing
very good ; double rows of three lines and two lines in red ink on both the borders; pratikas, topic-headings, topicendings and colophons tinged with red pigment; paper is very old, musty, worn out, worm-eaten and newly patched
at several places. Age. - Sain. 1764. Author. - ( Text) Madhava ; ( Comm.) Vacaspati. Begins.- fol. 1b
श्रीगणेशाय नमः ॥ तुलसीकुसुमं दधत्तमालप्रतिमं वल्लविगोपवालसक्तं ।
etc., same as in No. 149. Ends.- fol. 181.
यत्कृतं सुकृतं किंचित्कृत्वैनं रुग्विनिश्चयम् मुंचतु जंतवस्तेन नित्यमातंकसंततिम
इत्यातंकदर्पणमामनिदानव्याख्यानं संपूर्ण। ग्रंथा ग्रंथ टीका ६००० मूल सूत्र १७०० सर्ब मीलने ७७०० संख्या छै सं १७६४ वर्षे पोषसित पौर्णीमाश्यां तिथौ शनिवासरे लिखतं मोहण
विजैः। Reference.- See No. 149.

Page #217

192
Vaidyaka
[157.
योगचिन्तामणि
Yogacintāmaņi
371. No. 157
1882-83. Size.- 9 in. by s in. Extent. - 15 leaves; 9 lines to a page ; 27 letters to a line. Description.- Country paper; Devanāgari characters; hand-writ
ing good ; double lines in red ink on borders ; benedictory phrase, marks of punctuation, verse-numbers, topics and the colophon are tinged with red pigment. Paper is old and musty. It is a small work containing 151 verses and dealing with general remarks on patients, etc., क्वाथs, चूर्ण,
गुटिकाs, क्षारs, अवलेहs, and रसs. It is ascribed to धन्वंतरि. Age.- Sam. 1842. Autor.- Dhanvantari. Begins.-fol. Ib
श्रीगणेशाय नमः॥ सम्यक रोगस्य विज्ञानं वेदनायाश्च निग्रहः ॥ एतत् वैद्यस्य वैद्यत्वं न वैद्य प्रभुरायुषः ॥१॥ कुचिलं कर्कशं दीनं स्वाधितं स्वयमागतं । पंच वैद्या न शोभ्यंते धनवंतरिसमा यदि ॥२॥
आमाशयस्थो हत्वाग्नि सामो मार्गान् निधापयन् ॥
विदधाति ज्वरं दोष तस्माल्लंघनमाचरेत् ॥३॥ etc. Ends.-fol. 15*
पारदामृतलविंगगंधकैः भागयुग्ममरिचेन मिाश्रितं ॥ तत्रजातिफलमर्द्धभागकैः चिंचणिफलरसेन भावितं ॥१५०॥ मासमात्रमनूपानयोगिक सद्यमेव जठराग्निवर्धितं ॥ सेविता सकलरोगनासिनि रामबाणगुटिका रसायनि ॥१५१॥
ईति रामबाणमात्रा॥ ईति धन्वंतरिविरचीतं योगचिंतामणिनामग्रंथ स्माप्तं ॥ शंवत् १८४२ ना
भाद्रपदमासे शुक्लपक्षे द्वितीया भ्रगुवाशरे शमाप्तं ॥ References.- (1) Mss.-A-Aufrecht's Catalogus Catalogorum :
i, 477% ;[iii, I02'.

Page #218

ap8 Vaidyaka
193 योगचिन्तामाण
Yogacintāmaņi No. 158
1407.
1891-95. Size.- 977 in. by s in. Extent.-- 166 leaves ; 10 lines to a page ; 33 letters to a line. Description.-Country paper; Devanagari characters%3 hand-writ
ing good ; double borders on each side of two lines and a single line in red ink; benedictory phrase and marks of punctuation in red ink ; topic-headings tinged with red pigment. Last colophon in red ink. Sanskrit text is followed by Gujarati Translation. On the last page, after the name of the scribe follow 5 lines which give the portions of medicine allotted to different people including Dhanvan
tari. Paper is very good. Translator's name is Narasimha, Age.- Sam. 1801. Author.- Harsakirtisuri. Begins.-fol. "
नमः श्रीविघ्नच्छिदे ॥ यत्र चित्रा समायोति । तेजांसि च तमांसि च। महीया सदहं वंदे । चिदानंदमयं महः ॥१॥ सिौषधानि पथ्यानि । रागद्वेषरुजां जये। जयंति यहचांस्यत्र । तीर्थकृत्सोस्तु वः श्रिये ॥२॥ etc.
Same as in No. 159. Ends.-fol. 1656
यथा योगप्रदीपोस्ति पूर्व योगशतं यथा ।
तथैवायं विजयतां योगचिंतामणिविरं ॥ ६॥ श्रीमन्नागपुरीय तपागच्छीयहर्षकीर्तिसूरिसंकलिते श्रीयोगचिंतामणिवैद्यकसारसंग्रहे मिश्रकाध्यायसप्तमः संपूर्णः ॥७॥ श्रीषरतरगच्छीयवाचनाचार्यरतनराजगणिशिष्यगणकशास्राय नरसिंहकृतः वालाववोधः समाप्तः तत्समाप्तौ समाप्तोयं श्रीयोगचिंतामणिनामा वैद्यकशास्त्रं संपूर्ण ॥ संवत् १८०१ फाल्गुणमासे शुभे शुक्के पक्षे तिथौ द्वितीया भृगुवासरे लिपि पूर्ण ॥ लिषितं
महात्मा फकीरदासलषणयतीमध्ये ॥ श्रीरस्तु ॥ Reference. - See No. 159.
25 (;Vaidyaka )

Page #219

194
Vaidyaka
Fism
योगचिन्तामाणि
Yogacintāmaņi No. 159
625.
1895-1902 Size, 8% in. by s} in. Extent.— 187 leaves ; 15 lines to a page ; 15 letters to a line. Description.- Country paper; Devanagari characters; several
__hand-writings; all legible; from fol. I to 105, topic-head
ings, topic-endings and colophons are tinged with red pigment; from fol. 106 to 189 they are written in red ink. Foll. 8-9 are missing. The Ms. is written in book form and not in pothi form. The author is the well-known Jaina monk Harsakirtisüri,disciple of चन्द्रकीर्ति of Nagpur Tapagaccha. Paper is old, worn out, musty and worm-eaten. Foll. 187-189 have lost their right-hand top corners. There are occasional notes on the top of lines. Another
name of this work is वैद्यकसारोद्धार. Age.- Sam. 1881. Author.- Harsakirtisuri. Begins.- fol. I
श्रीगुरुभ्यो नमः
श्रीसर्वज्ञं प्रणम्यादी मानकीर्तिगुरुंततः योगचिंतामणिं वक्ष्ये वालानां बोधहेतवे १ यत्र वित्रासमायांति तेजांसि च तमांसि च महीयस्तदहं वंदे चिदांनदमयं महः २ सिद्धौषधानि पथ्यानि रागद्वेषरुजां जये जयंति सचांस्यत्र तीर्थकृत्सोस्तु वः मिये ३ जगत्रितयलोकानां पापरोगापनुत्तये यद्वाक्यभेषजां भाति श्रीजिनः स श्रियेस्तु नः ४ पाकः १ चूर्ण २ गुटी ३ क्वाथ ४ घृत ५ तैल ६ समिश्रकाः अध्यायाः सप्त वक्ष्यंते ग्रंथेस्मिन् सारसंग्रहे ५ प्राप्ताः प्रसिद्धिं सर्वत्र सुखवोधाश्च ते यतः अतः पुरातनैरेव पाठः संग्रह्यते मया ६ नूतनपाठे विहितेनादरमिह पंडिता यतः कुर्युः तस्मादार्षवचोभिर्निबध्यते न त्वसामर्थ्याद ७ c.

Page #220

159.1
• Vaidyaka
195
Ends.- fol. 1886.
न रोगाणां क्रम कोपि न निदाननिरूपणं
केवलं वालवोधाय योगाः केपि निरूपिताः ८० सूरीश्वरप्रवरसिंहसिरोवतंस श्रीचंद्रकीर्तिगुरुपादयुगप्रसादात् गभीरचारुतरुवैद्याकसारशास्त्रं श्रीहर्षकीर्तिरतुलं विदधे प्रवध ८१
विचार्य पूर्वसास्त्राणि हर्षकील्हमारणा
किचिदुद्धृतये स्मैतेद्रहस्यं वैद्यकार्णवात् ८२ आत्रेयमश्रुति परासरवाग्भटाश्चि हारीतवृदभृगु ( fol. 189%)
मेडवराभिधेयाः ..............पाकविज्ञास्तेषां मतं..................यं ८३ पथा जनानामिह वारितार्थान् चिंतामणिः पूजयितुं समर्थः तथैव सद्भपजभूरियोगात् श्रीजोगचिंतामणिरापि कीर्ति ८४ __ यथा जोगप्रदीपोस्ति पूर्व योगसतं तथा
तथैवायं विज्ञयतां योगश्चिंतामणिश्चितामाणिश्विरम् ८५॥ .. इति श्रीमन्नागपुरीय तयोगणनायक श्रीहर्षकीर्तिसूरिसंकलिते वैद्यकसारोद्धारे श्रीयोगचिंतामणौ मिश्रकाध्यायः समाप्तः संवत् १८११ मिति
श्रावण कृष्णा ११ शुभंभूयात् मंगलं ददास्तु. References.-- ( 1 ) Mss-A-Aufrecht's Catalogus Catalogorum :
i, 477*; ii, III', and 219"; iii, I02'.
__B-Descriptive Catalogues :Mitra's Catalogue of Bikaner Mss. p. 666, No. 1450.
(2) Printed Editions :(1) With Gujarati version by Purnacandra Sarmā. Edited by M. R. Jaguste, Ahmedabad. Ist Edn., 1898; 2nd Edn., 1908. ( 2 ) With Marathi Translation. Edited by V. G. Sadekar, Khānäpur, 1907.

Page #221

196
Vaidyaka
[166.
योगचिन्तामाणि
Yogacintāmaņi No. 160
595.
1899-1915. Size.- 10 in. by 4, in. Extent.- 65 leaves ; 18 lines to a page ; 48 letters to a line. Description.-Country paper; Devanagari characters%3hand-writ
ing good ; double borders on each side of two lines and a single line in red ink; benedictory phrase, topic-headings, topic-endings, verse numbers and colophons are tinged with red pigment. Sanskrit text is followed by Gujarati translation. Paper is old and inusty. Folios I and 65 have
been repaired. Age.- Appears to be old. Author.- Harsakirtisuri. Begins.-- fol. 1b
श्रीधन्वंतरपे नमः
यत्र वित्रासमायांति तेजांसि च तमांसि च महीयस्तदहं वंदे चिदानंदमयं मदः १
etc. Same as in No. 159. Ends.- fol. 650.
Teretogetatifa etc. Same as in No. 159. Colophon at the end- श्रीमन्नागपुरीयतपोगच्छीयश्रीहर्षकीर्तिमूरिसंकलिते
श्रीयोगचिंतामणौ वैद्यकसारसंग्रहे मिश्रकाध्यायः सप्तमः समाप्तः ॥ इति
श्रीयोगचिंतामणिः संपूर्ण Reference.- See No. 159.
योगचिन्तामाण
Yogacintāmaņi
436. No. 161
1884-86. Size.—.11 jo in. by 41 in. Extent.- 175 leaves ; 6 lines to a page ; 32 letters to a line.

Page #222

162.1
Vaidyaka
197
Description.-Country paper; Devanagari characters; several hand
writings, but all bold and good; on borders sometimes there are double black lines, sometimes red lines; marks of punctuation are in red ink. Except for a few folios, where they are in red ink, the topic-headings, topic-endings and colophons are tinged with red pigment. Last colophon is in red ink. In between the lines runs the Gujarāti translation named Balabodha by Narasimha. Foll.
3-4 are missing. Paper is old, worn out and musty. Age.-Sarm. I795. Au:hor.-- Harşakirtisūri. Begins.-fol. I
ठो सिद्धेभ्यो नमः। यत्र वित्रासमायांति तेजांसि च तमांसि च । etc.
Same as in No. 159. Ends.-- fol. 177.
यथा योगप्रदीपोस्ति, etc. Same as in No. 159. Last Colophon. ' इति श्रीमन्नागपुरीयतपागछीय श्रीहर्षकीर्तिसंकलिते श्रीयोग
चिंतामणिवैद्यकसारसंग्रहे मिश्रीकाध्यायः समाप्तः ७ इति योगचिंतामणि संपूर्णः ॥ श्रीः॥ संवत् १७९५ श्रावणसुदि ६ मंगलवारे आचार्य जी श्रीक्षेमकीर्तिजी तत् सिख्य पंडितजी श्रीगोर्खनदासजी तत् समीपिवासिना टोडरमल तेन इदं योगचिंतामणिनाम ग्रंथि लपिकतं ॥ श्रीरस्तु ॥ कल्याण
मस्तु ॥ श्री . Reference. — See No. 159.
योगतरङ्गिणी
Yogatarangiņi No. 162
• 930.
1884-87. Size.- 12td in. by 4g in. .. . Extent.— 70 leaves ; 12 lines to a page ; 40 letters to a line.

Page #223

198
Vaidyaka
[162.
Description. Country paper ; Devanāgari characters : hand-writing
legible; double borders of two lines and one line in black ink : foll. 1-40 have topic-headings, topic-endings, pratikas, names of authors or works and colophons tinged with red pigment. Paper is old, worn out and musty. Foll. 27-32 are missing. The work is a collection of prescriptions from various authors. It is wanting in the introductory
chapter called ग्रंथावतारिका. Age.- Appears to be old. Author.- Trimallabhatta. Begins.- fol. b
श्रीगणेशाय नमः ॥ अथ परिभाषा ॥ न मानेन विना युक्तिव्याणां जायते क्वचित् । अतः प्रयोगकार्याथै मानमत्रोच्यते मया १ मानं च द्विविधं प्रोक्तं कालिंगान्मागधिं तथा । .........न्मागधं श्रेष्टंमिति मानविदो विदुः२ त्रसरेणुर्जुधैः प्रोक्त त्रिंशता परमाणुभिः । त्रसरेणो...यै ना वंशी निगद्यते ३ etc.
Ends.-fol.76
कर्कशः कश्मलस्तब्ध । स्वग्रामी स्वयमागतः
पंच वैद्या न पूज्यंते धन्वंतरिसमा यदि ॥ स्वार्थ चापि परार्थमादर तथा दृष्टा चतुःपंचषान् ग्रंथान वैद्यकृतान प्रसिद्धपथगान भट्टैनिमल्लाभिधैः ॥ एषा योगतरंगिणी समभिधा सध्वीकृता संहिता
संक्षिप्ता मुरसा मुखेन सुचिरं जीयादनेका समाः ॥ इति श्रीयोगतरंगिण्यां त्रिमल्लभग्रथितायां चिकित्सानाम तरंगः समाप्ता
ग्रंथ २०५० References.- (1) Mss.-A-Aufrecht's Catalogus Catalogorum :
i,477 ; i, III', 219*; ii, Io2'. - B-Descriptive Cataloguest-.
...

Page #224

163.]
Vaidyaka
199
Peterson's Catalogue of Ulwar Mss. No. 1654, Extract. 421. I.O. Cat. No. 2708. B. B. R. A. S. Cat. Nos. 183-84.
(2) Printed Editions :Edited by Hanumanta Padhye Śästri ; Anandāśrama Sanskrit Series, No. 71., Poona, I913.
योगतरङ्गिणी
Yogatarangiņi , No. 163
___ 1071.
___1886-92. Size.- II in. by 5, in. Extent.— 104 leaves ; 12 lines to a page ; 27 letters to a line. Description.- Country paper ; Devanagari characters; hand-writ
ing legible ; four lines in black ink on each border ; marks of punctuation, topic-headings, topic-endings and colophons are tinged with red pigment; paper is very old, brittle and musty; on left-hand top-margin of each page we read योगत or योग०. It is wanting in the introductory
chapter called ग्रंथावतारिका. Age.- Appears to be very old. Author.- Trimallabhatta. Begins.-- fol. 10
श्रीगणेशाय नमः ॥ अथ परिभाषा ॥ न मानेन विना युक्तिव्यानां जायते क्वचित् ॥ अतः प्रयोगकार्याथै मानमत्रोच्यते मया ॥ etc.
Same as in No. 162. Ends.-fol. I04. स्वार्थ चापि परार्थमादरतथा दृष्ट्वा चतुः पंचषान् etc.
Same as in No. 162. Colophon at the end :- इति श्रीयोगतरंगिण्यां त्रिमल्लभट्टयथितायां
चिकित्सा नाम तरंग। समाप्तः॥ Reference.-See No. 162.

Page #225

200
योगतरङ्गिणी
No. 164
..
Begins. fol. rb
श्रीगणेशाय नमः ॥
Size.— 11‡ in. by Sain
Extent.— 108 leaves ; 11 lines to a page ; 44 letters to a line. Description.— Country paper; Devanāgarī characters; hand-writing good; four lines in black ink on each border; some of the leaves have all the four margins coloured with yellow pigment ; there are no marks of punctuation in foll. 1-54 ; benedictory phrase, verse numbers, authorities quoted, topic-headings, topic-endings and colophons tinged with red pigment. Paper is very old, musty and worn out. Fol. 103 is missing.
Age.— Sam. 1703.
Author. - Trimallabhatta.
Vaidyaka
कपोलविगलल्लोलदानपानीयपिच्छिलं
भ्रमभ्रमरभांकांर वंदेहं द्विरदाननम् १
Ends.-fol. 109a
स्वार्थे चापि परार्थमादरतया दृष्ट्वा चतुः पंचमान् etc.
Reference. - See No. 162.
[164.
Yogatarangini
935. 1891-95.
etc. Same as No. 166.
Same as in No. 166.
Colophon at the end
इति योगतरंगिण्यां सड्रितुचिकित्सानाम तरंगः योगतरंगिणी समाप्ताः । छ छ । संवत् १७०३ समये माघवदि अष्टमी लितितं काश्यां ग्रंथं योगतरंगिण्यां समाप्तम्

Page #226

165.1
योगतरणि
No. 165
Age.— Sam. 174.
Author.
Begins. fol. rb
Trimallabhatta.
Size.- 1ojo in. by 4g in.
Extent. 164 leaves; 10 lines to a page; 32 letters to a line. Description.-- Country paper; Devanagari charaters; several handwritings, all legible; two lines in red ink on each border, benedictory phrase, names of authorities quoted, topicheadings, topic-endings and colophons are also in red ink on foll. 1-133; the remaining leaves have no borders, and topic-headings, etc., are tinged with red pigment. The Ms. is complete and has got introductory chapter also. Paper is old and musty. Fol. 19 repeated and fol. 73 is missing.
श्रीगणेशाय नमः ॥ कपोलविगलल्लोलदानपानीयपिच्छिलं etc.
Ends. fol. 164b
Vaidyaka
स्वार्थे वापि पदार्थ मादरतया दृष्टा चतुपंचषान् etc.
References.
See No. 162.
Yogatarngiņi
217.
A. 1883-84.
Same as in No. 166.
36 [ Vaidyaka ]
Scribe's name, etc.
यौवर्णा सुधाकरैः सुघटिते शाके शिवायास्थिथौ
माघे मासि द्विजाधिपात्मजदिने पक्षे च कृष्णाभिधे ।
योगानां च तरंगिणी गद्वत्युदीच्यां दिशि देवीदत्त उपालिलेख नगरेनूपे सुहृद्भिते २ ॥
201
Same as in No. 166.
शुभमस्तु कल्याणमस्तु श्रीरामजीसहाय रामराम श्रीराम श्रीराम श्रीराम.
संवत् १७४९ लेखन.

Page #227

202
Vaidyaka
1166.
योगतरङ्गिणी
Yogatarangiņi
905. No. 166
1887-91. Size.- 12 in. by 51 in. Extent.- 83 leaves ; 14 lines to a page ; 40 letters to a line. Description.- Country paper: Devanagari characters; hand-writ
ing good ; double borders of three lines and one line in red ink on each side ; benedictory phrases, marks of punctuation, names of works quoted, topic-headings, topic-endings and colophons in red ink. Fol. 85a has got beautiful designs on all the margins, a circle with decorations in the centre and red-line borders on all sides. Paper is very old, brittle and decaying. A point of special historical interest is that the scribe records a contemporary event, Aurangzeb's stay at Agra when the copy was prepared. Foll. 55 and 81
are missing. Age.-- Sam. I727. Author.- Trimallabhatta. Begins.-fol. 10
श्रीधन्वंतराय नमः । श्रीसरस्वतेन्मः॥ कपोलविगल्लोलदानपानीयपिछिल॥
भ्रमद्भमरमांकारं वंदे द्विरदनाननम् ॥१॥ आपस्संवस्यारवेलोपनानो धानो भासां कोंडपल्लीभवस्य ॥ तैलंगस्य प्रीतिभाजो गिरीशे काशीवासं कुर्वतो भूरिकीर्तिः ॥२॥ राज्ञां मान्यस्यात्र शिंगणभदृस्यासीत्पुत्रो वल्लभो वेदविद्यः। तस्यासीरन् सूनवोमी त्रिमल्लो रामो गोपश्चेतिनाम्ना त्रयोपि ॥३॥ तेषु त्रिमल्लभद्देन नाना योगतरांगणी ॥
चिकित्सा लिख्यते भूरिग्रंथोन्यः ॥ स्वपरार्थिना ॥ ४॥ etc. Ends:- fol. 854
स्वार्थ चापि परार्थमादरतया दृष्ट्वा चतुः पंचषान्
ग्रंथान् वैद्यकतान् प्रसिद्धपथगान् भट्टैस्लिमल्लाभिधैः ।

Page #228

16.]
Vaidyard
208
एषा योगतरंगिणी समभिधा साध्वी कृता संहिता
संक्षिप्ता सरसाखेन सुचिरं जीयादनेका समाः ॥हा॥ इति श्रीयोगतरंगिण्यां त्रिमल्लभट्टग्रथितायां षडतुचिकित्सानाम तरंगः ॥ सबत १७२७ ॥ वृक्षे साके पंद्राशैबाणंवा १५९२॥ प्रवर्त्तमाने महामांगले मास उत्तममासे पोषमासे मुक्लपक्षे तिथौ द्वादशी १२ मंगलबासरे। कृतगानक्षित्रे योगत्रगणी संमाता संपूर्न साह जाति पंडेलवाल गोत्र बैद्य उहा तत पुत्रयुगम पदारथ दुरगाबकसू मुथरा कान्हा दीपचंद भामजी रामा रूपा घणराज ॥ तस्य पुस्तग लिष्यतं च दीपचंद ॥ पातिसाह औरंगजेब
आगरै मुकाम Reference. See No. 162.
931.
योगदीपिका
Yogadīpikā No. 167
1884-87. Size.-13 in. by 418 in. Extent.- 20 leaves ; I lines to a page; 40 letters to a line. Description.- Country paper ; Devanāgari characters ; hand-writ
ing bold and good ; borders are decorated with double lines in black ink. Paper is old, worn out and with the righthand border worm-eaten. Benedictory phrases, versenumbers, topic-headings and endings and colophon are tinged with red pigment. The work seems to be a compilation of some one. On fol. 20%, a list of contents is given in a tabular form. Is the author's name rya? See
verse No. 419 given below. Age.- Sam. 1770. Author.- Anonymous. Begins.-fol. I
श्रीगणेशाय नमः । नमो धन्वंतराय ॥
गणेश्वरं तामपि हंसगाभिनीं विरंचिनारायणपार्वतीपति। ... धन्वंतरि शुश्रुतवाग्भटाविकान् प्रणम्य सम्यक परमप्रमोदतः॥१॥ .

Page #229

204
Vaidyaka
[167.
ततः सारं समुघृत्यः श्रुश्रुतादपि वाग्भटात् । हरीतादग्निवेशाच करिष्ये योगदीपिकां ॥२॥ दक्षापमानसंक्रुद्धरुद्रनिः श्वाससंभवः ।
ज्वरोष्टधा पृथग्बंधसंघातागंतुकः स्मृतः ॥३॥ etc. Ends.- fol. 19
सरस्वतीलब्धवरप्रसादात चिकित्सितं चैतदुदारितंमया। नानाप्रकाराणि च भेषजानि शुद्धासमानानि च निश्चितानि ॥४१६ ॥ श्रुश्रुतादपि शास्त्रा च सारं नूनं मयोदितं । भेषजस्नेहपानानां कृतेयं योगदीपिका ॥४१७॥ धन्वंतरि काशिराजं देवीदासमथाश्विनौ । अच्युतं चासृतं चैव स्मरेद्भोजनकर्मणि ।। ४१८॥ अमृतोक्तौ सुसंपूर्णे योगेस्मिन् शास्त्रसंग्रहे। शतानि त्रीणि चत्वारि साधकानि कता (rest is wolm eaten ) (419) अनुष्टुप् श्लोकसंख्या च षट्शतानि चतुर्दशौ। योगदीपिकया मानं कृतेयं च भिषग्वरै ॥ ४२० - (worm eaten ), fol. 20 धन्वंतरये वैद्यकसारसंग्रहे योगदीपिका समाप्ताः ॥ संवत्सरपूर्णाद्रिसप्तेंदु १७७० मिते फागु--चम्यां श्रीसूर्यवासरे महात्मा वर्धमान तत्पुत्र विद्याविनोद तस्यात्मज धनराजेन लिखतमि
---वाचना References.-(1) Mss.-A-Aufrecht's Catalogus Catalogorum :
A योगदीपिका ascribed to धन्वंतरि is mentioned on i, 47703; ii, III (our Ms.); iii, I02. ___B-Descriptive Catalogues :Aufrecht's Catalogue of Leipzig Mss. 1210.
योगनिधान
Yoganidhāna
932. No 168
1884-87: Size.- II in. by 5 in. Extent.-- 43 leaves ; 15 lines to a page ; 47 letters to a line.

Page #230

168.]
Daidyaka
205
Description.- Country paper; Devanāgari characters; hand-writing
good. Foll. I-18 are in a very good hand, but after this the writing becomes bad and is written by a different person. Benedictory phrases, topic-headings and topicendings, marks of punctuation, verse numbers and colophons are in red ink. Borders have double rows of two lines each (in red ink) on each side. Upto fol. 189, between each pair of rows there is a thick yellow line. The Ms. is written in Prakrta Gathas. It is very difficult to know the name of the author. Paper is very old, soiled, musty, broken on edges and oily on the left-hand side.
Age.- Appears to be very old. Author.- Anonymous. Begins.—- fol. 1b
स्वस्ति श्रीगणेशायं न्मः । श्रीकृष्णान्मः । श्रीबाबादनीन्मः ।
डों नमो आमोसहिपत्ताणं । 0 नमो खेलोसहिपत्ताणं । डों नमो जल्लोसहिपत्ताणं । ॐ नमो सब्बोसाहिपत्ताणं ।। नमह सुरासुरनमियं ।। परमपरं मायमंडियसरीरं ॥ विग्छबुरासिपुत्तं ॥ गणेसरं सव्वसिद्धीए ॥१॥ ससिहरतुसारसप्ता। सुफुडसरोयाद्वयासयासं। ताअइ निम्मलगुणगणदा। जगदंव सरस्सई नमह ॥२॥ नमह धणंतरिदेवं । जस्स पसाएण विजयं फरइ । जेण सुराण विसंधो। निरुवं काऊण निवुइं नीतु ॥३॥ साहित्ततक्वविद्यय । अगव्ववेयाइं सयलसंघाई। एए जाणंति जणा। ताण नमो गरुवगरुवाण ॥४॥ दवण दोसविहुरं । लायेलोयाण अत्थधणहीणं । ताण चिगिच्छाहेउं करुणाए किंपि जंपेमि ॥५॥ जे केषि गरुअदोसा अम्हाण मणे जेय यहाइ । ताण उच्चासणथं पिसु लइयाई जोयाई॥६॥ जाण वि विद्ययलेसं विटाणपरंपराण मुणिऊण। ..... सव्वं पञ्चयसारं । घसकुसरहियं च सव्वं च ॥७॥ कत्थवजोएससुवं कत्थवमंतेहि दोसनिग्रहणं जंज मिजत्थवमुयं पिस तं तंपि सम्बंपि ॥८॥ etc.

Page #231

206
Ends.-- fol.
Vaidyaka
तानि यथा जेमुनिश्र्व सुमंतश्व । वैशांपायनमेव च ।
426
घरि मढि देउलमग्गे । खित्तेह थाइ याइ उपविट्टे । वद्यभये संपत्ते | पंचरिसीनाम ररकंति ॥
योगनिबन्ध
No. 169
पुलस्ति पुलहश्चैव पंचैते वज्रवारणा ॥ १ ॥ इति fol. 434 योगनिधानेऽशनिविद्युत्पातरक्षणोऽध्यायः ॥
इति योगनिधानं समाप्तं । लेषकस्य सुभं भूयात्.
After it is follow the prescriptions of लवणभास्कर, दावानलरस, etc. which do not form any part of the work.
[168.
References. — ( 1 ) Mss. - A - Aufrecht's Catalogus Catalogorum :Only entry is ii, Irr© ( our Ms.).
Yoganibandha
933. 1884-87.
Size— 11 in. by 410 in.
Extent.- 183 leaves; To lines to a page : 38 letters to a line. Description. - Country paper; Devanāgarī characters; hand-writing good; four lines in black ink on both the borders. Topic-headings and endings are tinged with red pigment. The Ms. is a fragment; first five folios and folios 77, 88-90, 133, 163 and 173 are missing; fol. 179a is blank. It abruptly stops on fol. 1950. The author is Haripaladeva, whose name indicates him to be some ruling chief. At the end of each topic he gives his name in a verse. For example on fol. 1644 we read - कृत्वायासमनल्पकल्पनिगमश्रा वैद्यशास्त्रागमप्रातस्यार्थविचारणात्पदुमतिश्वक्रे चिकित्सामिमां । सर्व्वज्ञो हरिपालकर सुधी पूज्यो नृपानां यथा शाम्येघक्ष्मममहागदोतिविषमः सोपद्रवस्तत्क्षणात् इति राजयक्ष्माचिकित्साप्रकाश. The text is very corrupt. Paper is old, worn out and musty. There are many lacunae in it.
Age.- Appears to be old.
Author.— Haripaladeva.

Page #232

170.]
Vaidyaka
307
Begins.-- fol. 6a
___ स्मृतः। द्विधात्वपन भेदे स्मृतः संवत्सरस्त्वसौ। पुनर्विधा भवेच्छोथनित्य स्थितभेवेदकः विकारो धातुवैषम्यं देहजं दुःखमेव वा। परिशष्टे निदानानि विस्तरस्तस्य वक्षसे। आप्रतश्वोपदेशेन प्रत्पक्षकरणेन च। अनुमानेन च
व्याधीन्सम्यग्विधा चिकित्सक । etc. Ends.-- fol. 1956
कुशः काशांनलो दर्भ कांडेक्षुसृणसंज्ञकं । तृणजे पंचमूलं नु कफानिलहरं स्मृतं । पिहितं भवे छईने मेव चाप्राप्तेन निवप्रसवोदकेन ॥ सर्वास्तु तृष्णास्वपवापिपेतुं कुर्याद्विधितैनविनान सन्ति ॥ राजीरकान्याकसुंगवेरसौवर्चलान्यर्द्धजलप्लुतानि ।
References.- Aufrecht mentions only our Ms. in his Catalogus
Catalogorum-ii, 111,
with
योगरत्नमाला
Yogaratnamālā गुणाकरविरचितविवृतिसमेता Guņākara's Comm. fagra
1314. No. 170
1886-92. Size.- 67 in. by 41 in. Extent. --- 25 leaves ; 11 linès to a page ; 24 letters to a line. Description.- Country paper; Devanagari characters; hand-writ-.
ing good ; double lines in red ink on borders; benedictory phrase, topic-hending and colophons tinged with red pigment. The Ms. contains the text of Nāgārjuna's Yogaratnamālā and Guņākara's commentary on it. It is incom
plete and runs upto the 78th verse. Age.- Appears to be modern. Author.-- (Text) Nāgārjuna ; ( Comm.) Guņākara,

Page #233

208 Vaidyaka
[I7. Begins.- fol. rb
श्रीगणेशाय नमः॥
विमलमतिकिरणनिकरपाभिन्नसच्छिष्यकमलसंघाताः॥ सकलभुवनकदीपा जयंति गुरुभास्करा भुवने ॥१॥ गुरुचरणकमलममलं प्रणम्य नागार्जुनप्रणीतायाः।
विवृत्तिं सुखसिद्धयै वक्ष्येहं योगरत्नमालायाः॥ इह शास्त्रारंभे आचार्यनागार्जुनपादाः शिष्टसमयपालनार्थ, etc.
Same as in No. 175 Ends.- fol. 25b
दिग्वसनादिषु विधिना गृहीतमसिते हि नागनीमूलं ।
तक्रेण तस्य पानात् क्षपयति चातुाथकं चातुर्थिकं घोरं ॥७॥ अथ भूतनाशनं ॥ डोंकारचक्र हुं फट् इति स्वरूपासिद्धममुं मंत्रं । गोगवलविडाले शकृत् चक्र न्यासेन हस्तविन्यस्य ग्रहमोक्षणं प्रकुरुते मंत्रोयं
भूतडामरे प्रसिद्धः॥२ Reference.-- See No. I75.
योगरत्नमाला
Yogaratnamālā
with गुणाकरविरचितविवृतिसमेता
Vivrti of Guņākara No. 171
1017.
1891-95. Size.- 8% in. by 4g in. Extent.- 22 leaves ; I3 lines to a page; 35 letters to a line. Description.- Country paper; Devanagari characters%3 hand-writ
ing good ; double borders of four lines in red ink on each border; benedictory phrase, pratikas, marks of punctuation and colophons in red ink; paper old, worn out and musty. The text is in the centre of each page with the commentary above and below it. It is incomplete%3; fol. 21° torn on left-hand top-corner and fol. 22a on right-hand top-corner,
which is repaired. Age.- Appears to be old.

Page #234

172.]
Vaidyaka
209
Author.- ( Text ) Nagarjuna ; ( Comm.) Gunakara. . Begins.- fol. I
(Comm.) श्रीगणेशाय नमः ॥ गुरुनरणकमलमनल प्रणम्य नागार्जुन प्रणितायाः॥ दिवृति मुखावबुद्ध वक्ष्येऽहं योगरत्नमालायाः॥१॥ etc.
Same as in No. 175 . ..
(Text.) श्रीगणेशाय नमः॥ विमलमातकिरणनिकरप्रभिन्नसच्छिष्यकमलसंघाताः etc.
Same as in No. 170 Ends.-fol. 226
(Comm.) शास्त्रमुपसंहरन्नाह ॥ यविति ।। गुरूणां यन्मुखं वक्त्रकमलं ततोः धिगतं परिभातं गुरुभिः सुप्रसन्नैर्यन्ममाग्रे एकांते उपदिष्टं सन् मया ज्ञातम् । etc.
(Text) गुरुमुखतोऽधिगतं यत् शास्त्रांतरतश्च यन्मया ज्ञातं ॥
अनुभवमार्गे नीत्वा. तन्मध्यात्किंचिदिह दृष्टम् ॥१३९॥ Reference. - See No. 175.
योगरत्नमाला
Yogaratnamālā
with गुणाकरविरचितविवृतिसमेता
Vivrti of Guņākara No. 172
464.
.. 1884-86. Size.- 942 in. by 6 in. Extent.-23 leaves ; 14 lines to a page ; 26 letters to a line. Description.- Country paper ; Devanagari characters; hand-writ
ing legible ; paper is extremely worn out, specially, the last folio; top-margin on the right-hand side worm-eaten and gone. The Ms. contains the text as well as commen
tary. On the left-hand margin, every page bears योगरत्नावलि 27 | Vaidyaka ]

Page #235

210
Vaidyaka
| 172.
सटीका or यो० २० टी०. The last colophon of the text also reads इत्याचार्यश्रीनागार्जनयोगरत्नावली समाप्ता. But it is a mis
take ; the work is योगरत्नमाला. Age:- Appears to be old. Author.- ( Text) Nagarjuna ; (Comm. ) Gunakara, Begins.-- fol. I
(Comm.) श्रीगुरुगणपतीष्टदेवताचरणकमलेभ्यो नमः॥ गुरुचरणकमलममलं प्रणस्य नागार्जुनप्रणीतायाः ॥ eto.
Same as in No. 175
(Text) श्रीगणेशाय नमः॥ __ बिमलमतिकिरणानिकरपाभिन्न etc.
Same as in No. 174 Endsă-- fol. 236 यदशुद्धमिह निरूपितमायस्तित्क्षम्यतां प्रसादं मे etc.
Same as in No. 175 Colophon at the end :- इति श्रीसिद्धघटीगश्वेताबरपंडित श्रीगुणाकर
विरचिता श्रीनागार्जुनप्रणीतयोगरत्नमालालघुवित्तिः समाप्ता ॥श्री।
लें(?)गडग्रामवास्तव्यजोतिर्विदोपनामक रा(?)म संकरण लिखितोयं ग्रंथः॥ References.- See No. 175.
योगरत्नमाला
Yogaratnamālā
with गुणाकरविरचितविवृतिसमेता
Vivrti of Guņākara
690. No. 173
1895-1902. Size.- 94 in. by 44 in. Extents.-47 leaves ; 7-8 lines to a page ; 34 letters to a line. Description.-- Country paper ; Devanāgari characters; hand-writ. ing very beautiful; the text is written in bold characters in
the centre of the page'; commentary above and below it in

Page #236

174.]
Vaidyaka
smaller characters; paper is old, worn out and leaves are On the left-hand top-margin of each page
worm-eaten.
is यो० २०.
Age. Sam. 1845.
Author. (Text) Nagarjuna ; ( Comm.) Guņākara. Begins.- fol. 1b
श्रीगणेशाय नमः ॥
गुरुचरणकमल ममलं प्रणम्य नागार्जुनप्रणीतायाः । etc.
Ends.- fol. 47a
Same as in No. 172.
यदशुद्ध मह निरूपितमार्यास्तत्क्षम्यतां प्रसादं मे etc.
योगरत्नमाला (आश्चर्ययोगमाला)
Same as in No. 172.
Date, etc. संवत् १८४५ मीति फालगुन वदी दशमी ॥ रामकृष्णगोपालः ॥ See No. 175.
Reference.
211
Yogaratnamālā (Ascaryayogamalā) with Gujarati rendering
गुर्जर भाषानुवादसहिता
No. 174
Size. 10 in. by 47 in.
Extent. 7 leaves; 17-19 lines to a page; 55 letters to a line. Description. Country paper; Devanagari characters; hand-writing bad but legible; benedictory phrase, verse numbers, topic-headings, topic-ending and colophons are tinged with red pigment. The Ms. contains 117 verses. The comm. is named as teta. The comm. is in Gujarati and ascribed to Guņākara. The date of composition of the comm. is given as 1296 Sam. The text is corrupt and is mixed up with the commentary hopelessly. Age. Appears to be old.
Author. (Text) Nagarjuna; (comm.) Guņākara. Begins.- fol. rb
554. 1892-95.

Page #237

212
श्री महाहनुमंताय नमः ॥
गुरुचरणकमलमनघं प्रणम्य नागार्जुनप्रणीतायाः । विवृतिं विरच्य सरलां वक्षेहं योगमालाया । १ । विमतिकिरणनिकरं प्रभिन्नसच्छिष्य संकलसंघाताः । मदनेकनकप्रदीपं जयंति गुरुभास्करा भुवने ॥ २ ॥ etc. ' Ends — fol. 7b
Vaidyaka
1 Sis
अथादृशीकरणं कृष्णधंतूराने शनिवारें बंधन करानूंह तरीयें रविवारें सूर्योदयें लीज नग्न थइनें पछे ते घंतरकाष्ट सात आदित्यवारपर्यंत त्रिवटें चोवटानी भूमि मां डटीई पछें सातमें रविवारें ति हांथी लीमें लेईनें कृष्णचौदसिनी मध्यनिशायें श्मशानना वह्निथी बालीने रक्षा कीजें पछें ते रक्षा प्रथम प्रसूता स्यांमा गायनी घींमध्ये मशीनें नेत्रांजनकीजें तो अदृश्यकरण पुरुष होयें सत्यमेव थाई इणिं प्रकारिं नागार्जुनाचार्येण प्ररूपीता आश्र्चर्ययोगमाला । एमध्ये महामंत्रविद्या साधनतंत्रप्रयोग सर्व सत्यकरीनें लष्याछें । एवस्तु अगोप्य अगोचरथी राषवी कोईनें देषाडवी नहीं ॥ इति श्रेयः ॥ References. See No. 175.
योगरत्नमालाटीका
[174.
Commentary on Yogaratnamālā
947 (2).
1887-91.
No. 175
Size.— 87z in. by Sin.
Extent. -- 27 leaves; 19 lines to a page; 24 letters to a line.
Description.← Country paper ; Sarada characters; hand-writing dog very good ; paper is of thin veriety. The Ms. contains only the commentary of Guṇakara, who was a Śvetambara Jain, on Yogaratnamālā or Aścaraymālā. According to Aufrecht this comm. was composed in 1240 A. D. The date given in the concluding portion of our Ms. is Vikrama Sam. द्वादशनवर्षाषृि: which obviously is a mistake for द्वादशनवपतिः = 1296 = 1240 A. D. The date of copying the Ms. is 20 = Sastr : 1701 1645 A. D.
Age.--- ( Saptarşi Sam ) 20 = 1645 A. D.

Page #238

176.]
Vaidyaka
213
Author.-Gunakara. Begins.- fol. 20
डॉनमो भगवते शितिकण्ठाय । श्रीगुरुवे नमः॥ श्रीगुरुचरणममलं मलं प्रणम्य नागार्जुनप्रणीतायाः ..
विवृतिं सुखावबध्यै वक्ष्येहं योगरत्नावलिमालायाः। . इह शास्त्रारंभे आचार्यनागार्जुनपादाः। शिष्टसमयपालनार्थ शास्त्रस्योपादेयतां
दर्शयितुं गुरुपादनतिं कुर्वन्तः प्रथममार्यामाहुः ॥ विमलेति । विमला चासो .: मतिश्च सैव किरणनिकरस्य जगतः लक्षणया समस्तलोकस्य ज्ञानावबोधाय
दीपप्रायाच्च गुरवो भास्कराः सूर्यतुल्या भुवने लोके जयंति सर्वोत्कर्षेण वर्तते
इत्यर्थः ॥१॥ etc. Ends.-tol. 450
यदशुद्धमिह निरूपितमार्यास्तत् क्षम्यतां प्रसाद मे। कृत्वा विशोध्य ( fol. 46 ) तां यत्केन श्ललात प्रसादानवहेदन ॥४४॥ अस्य स्मरणाय मया विवृता नागार्जुनप्रणीतयं । आश्चर्यरत्नमाला अग्रेतनवृद्धटीकातः ॥४५॥
श्रीमन्नपविक्रमसमये द्वादशनवषष्टिरहितवर्षे रचिता गुणाकरेण श्वेताम्बर भिक्षुणा विवृतिः ॥ ४६॥ इति श्रीराणाकरण विरचिता योगरत्नमाला समाप्ता। शुभमस्तु सर्वेषां। शिवमस्तु । शिवमस्त।
शिवमस्तु । संवत् २० वै०वति सप्तम्यां शनी ॥ References.-- (1) Mss.-A-Aufrecht's Catalogus Catalogorum :
i, 4784; ii, IIIA; iii, 102".
B-Descriptive Catalogues :Mitra's Catalogue of Bikaner Mss. page 628. Aufchrecht's Catalogue of Oxford Mss., p. 322b. Peterson also describes a Ms. of योगरत्नमाला in his Third Report, p. 313. The text of योगरत्नमाला I.O. Catalogue, No. 6172...
योगरत्नसमुच्चय
Yogaratnasamuccaya
147. No. 176
A. 1882-83. Size.- Io in. by 51 in... Extent.-- 229 leaves ; 10 lines to a page ; 28 letters to a line.

Page #239

214
Vaidyaka
176.
Description. Country paper; Devanagari characters; hand-writing bold and legible; two lines in black ink on each border; verse numbers, names of authorities quoted and colophons are tinged with red pigment. Paper is very fragile, worn out and musty. The codex consists of 6 parts which are as follows.
I.
aga-foll. 1-128; fol. 100 repeated with second fol. 100 blank; fol. 115 is missing; total number of actual leaves 12. It forms the first 5 chapters of the work which contains 8 chapters. Benedictory phrase, marks of punctuation with verse numbers, topic-headings, etc., in red ink, on foll. 1-61.
II. dags-fol. 15-261; foll. 61 and 101-261 missing No. of actual leaves 81. It contains the last 3 chapters.
III. Seven unidentified leaves, with no numbers.
IV. Five unidentified leaves, with foll. 6-8, 10 and 13. V. Fragments of fol. II and another unidentified actual leaves 2.
leaf;
VI. One entire leaf marked 107(?); 2 fragments, one of leaf 98 and another of a different leaf. Total No. of leaves 106.
Age. Date given at the end of Part II, Sam. 1815.
Author.
Candrața, son of Tisata.
Part I
Begins. fol. rb
श्रीगणेशाय नमः ॥
भक्त्या प्रणम्य दिनकरमुद्योतितसकलदशादिशाभागं ॥ वैद्याश्विनौ सुरेज्यौ भिषग्वरं तीसढं पितरम् ॥ १ ॥ उद्धत्यानृतवत्सारमायुर्वेदमहोदधेः ।
क्रियते चंद्रटेनैष योगरत्नसमुच्च ॥ २ ॥ घृत-तैल-चूर्ण-एटिका- वलेह -गदशांति-कर्म्म -कल्पाख्यैः ॥ अधिकारैः प्रत्येक वसुसंख्येर्भूषितो भुवने ॥ ३ ॥

Page #240

176.]
Vaidyaka
215
Ends.- fol. 1286
तद्यथाग्नबलं खादकासकृमिज्वरापहं हृत्पांडुरोगवैवर्ण्यदौर्बल्यानाहदर्शनं कसेल्लकाख्यो लेहायं बलपुष्टिविवर्द्धन
हारीतात् कसेल्लुकावलेहः॥ इति श्रीतीसटसुतचंद्रविरचिते योगरत्नसमुच्चये अवलेहाधिकारः ॥४१॥ ही पंचमोध्याय ॥५॥ अथासवाधिकार आरभ्यते ॥
Part II Begins.-- fol. IS
कुंडलीमुस्ताधन्वयासकवासकैः ।। भूनिंबनिबत्रिफलापर्पटैश्च सृतं जलं ॥ पीतं विस्फोटकान् हंति पक्कापक्वान् मुदारुणान् ॥ etc.
The 6th Ch. गदशांत्यधिकार ends on fol: 65b where the Colophon is---इति योगरत्नसमुच्चये गटांत्यधिकारे वाजीकरणमंत्र॥
The 7th Ch. पंचकर्माधिकार ends on fol. 80° where the Colophon is इति श्रीतीसटसुतचंद्रटविरचिते योगरत्नसमुच्चये पंच कर्माधिकारः ॥ After this
अथ पंचकर्माधिकारानंतर कल्पाधिकार आरभ्यते : the 8th Ch कल्पाधिकार ends on fol. 261%, for which see below. N. B. There seems to be a gap or 160 leaves between fol. 100
and the following which beares the No. 20061 = 261. Ends.-- fol. 261b
first two lines are illegible इति चारणाक्यप्रोक्तः कुष्टकल्पः॥ इति श्रीतीसटसुतश्रीचंद्रटाविरचिते योगरत्नसमुच्चये कल्पाधिकारः॥ समाप्तोयं योगरत्नसमुच्चयः। संवत १८१५ वर्षे भादवा १५ रवी इदं पुस्तकं पात्री उदेभाण लिखिकं पुत्रषेतो ॥ उदेपुरनगरमध्ये राणा श्रीराजसींघजी॥ ॥ शुभं भवतु॥
After this s lines in different hand dealing with a ta on a female disease.
Part III Begins.--First leat. a side
सचोदकेन सुवर्णरूप्यादिराग्नितप्तैोष्टः कृतं बा सिकितोपलैर्वा जलं सुषोष्णं त्रस्य चास्य व्रणवत्चिकित्सा भगंदरोपद्तयाशुलंघनैविरेचनैः शोणितमोक्षसाधनैः
उपाचरंतद्यपतर्पणादिना क्रमेण पाकं न गतं यदाभवेत् otc. It seems to be a part of गदशांत्यध्याय of योगरत्नसमुचय.

Page #241

216
Vaidyaka
[176.
Ends.--Last leaf. b side.
अशिशोरपि नश्यति सुदजा कृमएःक्षणात् ॥ विद्वसारात् ॥ भल्लातकास्थिस्वरसंधि-गर्द्धन संयुतं मर्यतप्तं लिहेयुक्त्त्यासिद्धं कामिविनासनं लिह्यात् क्षौद्रेण वडंगचूर्ण
Part JV Begins.--- fol. 6.
च शंखपुष्पी॥ त्रिफलाया रस मूत्रे गवां क्षीरे च लावणा॥ क्रमण चेंगुदी क्षारे किंशुकक्षार एव च ॥ तीक्ष्णयसस्य पात्राणि वह्निवर्णानि शामयेत् ॥
चतुरंगुलदीर्वाणि तिलोछेदतनूनि च ॥ eto.
This also seems to be a part of गदशांत्यधिकार Ends.--- fol. 136
कालजंघा शिषिस्य पुष्प श्लेष्मातकत्वचः॥ कृतमालकपत्राणि वाजिगंधाप्रियंगवः।। प्रदेहः कफीसपे
Part V Begins.-- fol. 112
Ist line थेन कारवेल्ल्योदकेन वा कांतारकस्य पौढस्य कोशागारस्य वारस 2nd line वमनार्थे प्रजोजयेत् दंती तृतन्महाश्यामा कंपिल्लकटुकाहया 3rd line तैलेनैरुंडजेन वा युक्तंविरेचन सद्यः पंक्तिशूलनिवारणं त्रिफ etc.
This also seems to form part of गदशांत्यध्याय. Ends. - Another leaf. b side.
निदिग्ध कां चामलकप्रमा.................. धुना च युक्तां लिहन्नर श्वासनिपीडितो श्वासं जयत्ये
Part VI Begins.- fol. I07 (?)
ईप्रस्थमेव च क्षमा(?)साप(?)गुडान कुर्या सहिक्काज्वरापहान् यक्ष्माणं
तमकं श्वासं रक्तपित्तहलीमकं शुक्र-क्षयं तृष्णां हन्युः कश्यं च कामलं ॥etc. Ends.-fol. 107 (?) .
शतावरी-ल्ल्या च पाठा भागी हरेणुका ॥ एतानि समभागानि सूक्ष्मचूर्णा-रयेत्
यावत्येतानि चूर्णा References.- (I) Mss.-A-Aufrcht's Catalogus Catalogorum :
i, 478 ; ii, III . B-Descriptive Catalogues :Mitra's Catalogue of Bikaner Mss. p. 66, No. 1451.

Page #242

177.] Vaidyaka
im योगरत्नसमुच्चय
Yogoratnasamuccaya No. 177
1072
1886-92. Size.- 10 in. by 4} in. Extent.- 26 leaves ; 8 lines to a page ; 36 letters to a line. Description.-Country paper; Jain Devanagari characters with . पृष्ठमात्राs; hand-writing very good; four lines in black ink
on each border; benedictory phrase, topic-headings, marks of punctuation, names of authorities quoted and topicendings tinged with red pigment. Paper is very old, musty and worn out, specially the first and the last leaves. In between the lines explanatory notes in Gujarati are added. The Ms. forms the 3rd chapter, चूर्णाधिकार, of the
work. It is incomplete. Foll. II and 17 are missing. Age.- Appears to be very old. Anthor.- Candrata, son of Tisata. Begins.-fol. 10 - डों नमः श्रीविघ्नराजाय नमः ॥
श्रीयोगरत्नसमुच्चये चूण्णाधिकारः प्रारभ्यते
हिंगु त्रिकटुकं पाठां हषामभयासही।
अजमोदाजगंधे च तिंतिडीकाम्लवेतसौ। दाडिमं पौष्करं धान्यमजाजी चित्रकं वां। छौ क्षारौ लवणे वे च चव्यं चित्रकचूर्णयेत् । वर्णमेतत्प्रयोक्तव्यं अन्नपाने निरत्ययं ।
प्राग्भक्तमथवा पेयं मयेनोष्णोदकेन था। etc. Ends.-fol. 280
किरातं तिक्तकतिक्ता गडूची अभया धना। धन्वयात्रायमाणं च क्षुद्रा शृंगी महूषधं ॥१॥ पर्पटं पिप्पलीमूलं पुष्करं मागधी सढी। पटोली च समं चूर्ण षोडशांगप्रकीर्तितं ॥२॥
ज्वरे जीणे विनाशाय विषमं सन्निपातके। 28 | Vaidyaka:)

Page #243

218
Vaidyaka
धातुदोषे अरुचके वातपित्तकफापहं ॥
हंति कुष्टपुष्टकविग्रहं । उष्णोदकेन सगृद्धेत् ॥ ३ इति षोडशांगणे ॥ १२२ ॥
Reference.- See No. 176.
योगरत्नाकर
No. 178
Author.— Anonymous.
Begins.—fol. rb
Size.— 12 in. by 41o in.
Extent. - 333+ 18 leaves ; 11 lines to a page ; so letters to a line. Description.— Country paper; Devanāgarī characters; hand-writing good; two lines on each border and marks of puncturtion in red ink; topic-headings, topic-endings and colophons tinged with red pigment. It is full of many corrections made with yellow pigment erasures; 18 leaves contain a list of its contents. The text after this is from fol. I to 239, with toll. 89-92, 231-32 missing. It is an anonymous work on medicine which quotes निर्णयसिन्धु. For detailed descriptions and a complete list of authorities quoted, see India Office Catalogue Ms. No. 2079.
Age.— Saka 1730.
श्रीगणेशाय नमः ॥ श्रीकालभैरवायनमः ॥ श्रीकृष्णाय नमः ॥
श्रीदत्तात्रयाय नमः ॥
शिवं हरिं विधातारं तत्पत्नीं तत्सुतान् गुरून् ॥ नत्वा समस्तप्रत्यूहशांतये मंगलाय च ॥ १ ॥ अन्नदो जलदश्व आतुरस्य चिकित्सकः ॥ यस्ते स्वर्गमायांति बिना यत्नेन भारत ॥ २ ॥ etc.
Ends! - fol. 339*
[ 177.
Yoga ratnakara
596.
1899-1915.
यावद्व्योमनि बिंबमंबरमणेरिंदोश्व विद्योतते ॥

Page #244

179.]
Vaidyaka
यावत्सत्यपयोधियः सगिरियः ॥ स्तिष्ठति पृष्ठे भुवः॥ यावच्चावनिमंडलं फणिपतेरास्ते फणामंडले
तावत्सद्भिषजः पठंतु परितो श्रीयोगरत्नाकरः॥ इति श्रीवेयशास्त्रे योगरत्ने परोपकारसमाप्तः। श्रीराम जइ । यादर्श पुस्तकं दृष्ट्वा तादशं लिखितं मया । यदि शुद्धमशुद्धं वा मम दोपो न
विद्यते ॥ भग्नपृष्टिकटिग्रीवस्तब्धदृष्टीरधोमुखः। कष्टेन लिाखतं ग्रंथं यत्नेन प्रसिपाही येत् ॥ इदं पुस्तकं खासगत............(erased) उपनाम .............." ( erased)॥ हस्ताक्षर गाडगिळोपनामकरामचंद्रात्मजगंगाधरेण लिखितं । शके ॥ १७३०॥ विभवानामसंवत्सरे उत्तरायणे आषाढ शुद्ध वतीया तहिने योगरत्नाकरपुस्तकलेखन (प्रकार: on the margin ) समानः ॥ श्रीहरि- .
प्रसन्न ॥ References.-(I) Mss.-A-Aufrecht's Catalogus Catalogorum :
ii, III.
B-Descriptive Catalogues :I. O. Catalogue, No. 2709. B. B. R. A. S. Cat. No. 185.
(2) Printed Editions:Edited by Krsna Ramacandra Navre, Bombay, 1907.
योगरत्नावली
Yogaratnāvali No. 179
937.
1891-95. Size.— 8f in. by 4 in. Extent.— 131 leaves; 9 lines to a page ; 32 letters to a line. Description.- Country paper ; Devanāgari characters; hand-writing
legible; some of the leaves have thick red line encased in two black lines on each border. The Ms. has two parts; (i) foll. 1-65 which mainly deals with Tantric formulas and breaks in the middle after giving 3 letters of verse No. 437, on fol. 65'; (ii) foll. I-66 with fol. 25 repeated and fol. 26 wanting. The work has 9 chapters. It gives charms

Page #245

220
Vaidyaka
[179.
in tables on certain leaves. The chapters given are I. fra निग्रह ending on fol. 240%; II. ग्रहादिसाधन incomplete. V. वैद्यक. in second part ends on fol. 320%; VI. रसायनविधि ends on fol. 40%3 VII. उद्यानविधि ends on fol. 52; VII. कालाविज्ञान
ends on fol. 630and IX. सूतबंधादि ends on fol.66%. Age.- Sam. 1857. Author.-Srikanthasambhu or Srikanthapandita. Begins.- fol. b
श्रीमहागणपतये नमः॥ शैवानंद विधाय नमनं तमजयामरं जगत्पूज्यं । मणिमंत्रौषधितत्वं येन कृतं तं हरं नत्वा ॥१॥ योगरत्नावलानाम हृद्या श्रीकंठशंभुना। क्रियते सारमादाय पक्षिराजादितंत्रतः ॥२॥
यं नामस्मरणाद्र भ्यातलगता नागा अनंतादयः . . मिस्थातृदिवस्थिता अपि भवत्यर्द्धक्षणे निर्विषाः॥ शाकिन्यो ग्रहभूतराक्षसगणा नश्यति रौद्रज्वरास्तं देवं विधुशेखरं गणगुरुं श्रीपक्षराज हरं ॥३॥
सुबोधसंक्रमं सारं संप्रदायसन्वितं ।। सलक्षणं मुसंक्षिप्तं शास्त्रं प्रायोतिदुर्लभं ॥४॥ ग्रंथं नव परिच्छिदै मिते पंचशांताधिकैः॥ द्विसहस्रशतं संख्या विज्ञेयानुष्टुभा इह ॥५॥ प्रवक्षामि परिछेदे प्रथमे विषतंत्रकं ॥ ग्रहाणां शाकिनीनां च द्वितीये दर्पसाधनं ॥६॥ काम्यकर्माणि मंत्रांश तृतीये च चतुर्थके ॥ ....
कौतूहलान्यसंख्यानि पंचमे वैद्यकं वरं ॥७॥ .... ... कल्पान षष्ठेथ रत्नानि सप्तमेष्टेकालज्ञानप्रबंधादिनवक्रमात् ॥८॥etc... Ends.-fol.66a
लोहोस्थापनं ॥ श्वेतांकुल्लशिफावारि पिष्टखल्वे दिनत्रयं । पुटिताश्चांधमूषायां सूतो भस्मत्वमाप्नुयात् ॥१॥ प्रत्यहं रक्तिका पंच भक्षयेन्मधुसर्पिषा ॥ यस्तस्य तु गुणा वक्तुं शक्यं तेन समाः शतं ॥

Page #246

18.]
Vaidyaka
221
इति श्रीपरमशैवाचार्य श्रीश्रीकंठशिपंडितविरचितायां योगरत्नावल्ल्यां
नबमः परिछेदः समाप्तः ।। शुभं भवतु ॥ श्रीरस्तु ॥ सं. १८५७ मा. आ. १३ References.- (1) Mss.- A-Aufrecht's Catalogus Catalogorum :
i, 478b; ii, III; iii, I02".
B-Descriptive Catalogues :I. O. Catalogue, Ms. No. 2761.
योगरत्नावली
Yogaratnávali
945.
No. 180
1887-91.
Size.- 114 in. by 34 in. Extent.- 34 leaves ; 15 lines to a page ; 44 letters to a line. Description.-Country paper; Devanagari characters; two hand
writings, one upto fol. 33 and the other till the end%3; former legible, latter bad ; two lines in black ink on each border; from fol. 35 to the end, verse numbers and the colophon on fol. 39 are tinged with red pigment. The number of foll. is 1-44 with the following leaves missing-- 12, 13, 14, 16, 18, 23, 29, 31, 34 and 36. Paper is very old, musty and worn out; fol. 37 is torn on the right-hand border. The Ms. forms the first three chapters of योगरत्नाबली, with part of the fourth. The only colophon found, on fol. 39b reads-इति परमर्शवाचार्य श्रीश्रीकंठशिवपंडितविरचितायां योगरत्नावल्यां समीहितार्थसाधनमंत्रांशकनानायंत्ररक्षाधिकरो काम्यकर्मविधिः
नाम तृतीयः परिछेदः. It is incomplete. Age.- Appears to be very old. Author.- Srikantha-Sambhu. Begins.--fol. rb
श्रीगणेशाय नमः ॥ श्रीपरदेवतायै नमः ॥
मूर्तिः कापि महेश्वरस्य महती यत्यल्फमूलादधस्तुंवीतुंगफलावतीव शतधा ..ब्रह्मांडकोटिस्थिता॥

Page #247

....... -
222 Vaidyaka
1180. यन्मानं न पितामहो न च हरिब्रह्मांडमध्यस्थितो जानात्यन्यसरोह कैव गणना सा संततं घोषतात् ॥१॥ क्षीरांभोध्यतिमंथनोत्थितविषज्वालाकुलं मंदरं
दृष्ट्या मुक्तारवाः सुरासुरगणाः पेतुर्महीं मूर्छिता॥ येनालाय विवोधिताः प्रशमितं कंठे धृतं तद्विषं
___स व्यालोज्वलहारभासुरवपुः श्रीनीलकंठोषतात् ॥२॥ नित्यादंदविधायिनमनंतमजरामरं जगत्पूज्यं ॥ मणिमंत्रौषधितत्वं येन कृतं तं शिवं नत्वा ॥३॥ योगरत्नावली नाम कृता श्रीकंठशंभुना ॥ क्रियते सारमादाय पक्षिरत्नादितंत्रतः॥४॥ शिवो रुद्रश्व भूतेश पक्षिराजोथ तुंबुरु॥ सर्वतंत्रविधातारः पंचापि परमेष्टिनः ॥ ५ । अजारूपो बहरूपश्व हंसचित्रह इत्यपि। छतादिषु कमात्तंत्रव्याख्यातरश्च देशिकाः ॥६॥ यन्नामश्रषणाद्रसातलगता नागास्त्वंनतादयो etc.
- . Same as in No. 179.... . Ends.- fol. 444 .. मलान्विता दंती बालजिह्वा सरोचना।
पुष्पे कतो विधानेन तिलको लोकवश्यकृत् ॥ ६१॥ प्रियंपुरोचना नागकेसरं च मन शिला ॥
अमिताक्षो नरो नायReference.- See No. 179.
योगरत्नावली
Yogaratnāvali
938. No. 181
181-5. Size.- 8 in. by st in Extent.— 18 leaves ; 18 lines to a page ; 20 letters to a line.. ! Description.- Country paper; Devanagari characters; hand-writ
ing bad; two lines in black ink on each border: from the middle of fol. 16, marks of punctuation, charms and

Page #248

181.
Vaidyaka
223
pratikas are in red ink; two systems of pagination, one in the centre at the top-margin of left-hand side page, which runs from 1 to 18 ; the other on the left-hand top margin has of for the first leaf and subsequently 21-36; the last leaf being torn at the corner has no number. Paper is very old, worn out and musty. The work is a strange mixture of charms and medicines which deal with affarer and the like. It is incomplete. Is it possible to identify its author with Rama, son of Vallabha and brother of Trimalla, the author of योगतरङ्गिणी
Age.- Appears to be very old.
Author.-- Rama ( ? ).
Begins. fol. 14
श्रीमते रामानुजायन्म ॥
नरसिंहभानु तुकं प्रवद्धये भाषायां रामः ॥ दधाति योगरत्नावलीविवरसीतुरीयांशे ॥ १ ॥ दिनकरससिभासा साध्यमोहांधकारि
हृदयकुहरलीनां प्राणिनां तू भक्तिभाजां ॥
सकलमयहरंती ज्ञानसुदीपयंती
जयतिभुवन तू भुमि भुरिभावा भावानी ॥ २॥ महेंद्रजालमुडीश भीमवेतांलडामरं
तालहृदयं घोरं मुडीशोत्तरमीश्वरं ॥ etc. Ends. fol. 18b
पंडवनानि
सतिलं गोक्षुरचुर्ण गीक्षीरेन पाचितं सतिलं मधुनातुल्यं यु --- षंढत्वनाशकं ॥ गोक्षुरमूलाभ्यासादनवरतं तालमूलकाभ्यासात् ॥ वातातारिमूलाभ्यासा नियतमिदं पाति खंडत्वं ॥ यः पिवति वारिण पृष्टा पत्राणि तुरंगगंधायाः ॥ नित्यं तृतस्पायुस्वविनाशमापोत्य चिरे
References.- ( 1 ) Mss. A - Aufrecht's Catalogus Catalogorum i, 478b; ii, rrr* .
:1

Page #249

224
Vaidyaka
| 182. योगशतकं
Yogasataka
with सटीकं
Commentary
597. No. 182
1899-1915 Size.- IoT in. by 4t in. Extent.- 61 leaves ; 16 lines to a page ; 32 letters to a line. Description.- Country paper; Devanagari characters%3; hand-writ
ing good ; edges of all leaves coloured with red ink; benedictory phrase, pratikas, topic-heading, topic-endings, colophon, etc., are tinged with red pigment. There are notes on the margin. There is no mark of punctuation anywhere. Many of the leaves are stuck together. The work is fully described in I. O. Catalogue. Mss. Nos. 2756-2757. Our Ms. is a commentary by रूपनयन, but as the last few lines seem to be dropped by the copyist, we do not find the name here. It is, however, given in I. O. Ms. No. 2757. Prof. Bendell notes 2 editions of the text in Sinhalese characters. The Berlin Cat., Nos. 959-60, and Burnell, Tanjore Mss., p. 675, ascribe the text of the
योगशतक to a वररुचि. Age.- San. 1849. Author.- Anonymous. Begins.-fol. "
श्रीगणेशाय नमः॥ नमः कंठोसकर्कोतिपुंजपल्लवशालिने जगत्रितयनिर्माणपूर्णकुंभाय शंभवे १ चिरं जयंति हेरंबकपोलमदवीचयः मज्जन्मधुकरव्यूहव्याहारसुखराश्रियः २ योगायोगार्थतत्वज्ञैः प्रयुक्ताः स्युर्वावच्छिदः । तेषु टीकामतः कुर्मः संगति स्यात्सतां यदि ३ सारत्याशारदृष्टीनामल्पत्वावल्पमेधसां उपयुक्तमिदं सूक्तमुक्त येषां भविष्यति ४ etc.

Page #250

183.1
Vaidyaka
225
Ends.- fol. 610
एतदनंतरोक्तं बुद्ध्वात्राप्यनुक्तं अन्यदप्यनुरूपं स्वयं बाह्यं विकारेषु मतिमान् भिषगौषधं प्रयोजयेदिति संबंधः ननु कथमनुक्तं शास्त्रे प्रमा॥ इति श्री योगशतटीका संपूर्णः ॥ श्री संवत १८४९ रा मीती वैशाप सुद ९ दिन सोमवारे लिषतं जती नीतकूसल श्री वीकानेरमध्ये यादृशं पुस्तकं दृष्टया तादृशं लीषतं मया यदि शुद्धमसखं वा मम दोषो न दीयते १
श्रीरस्तुः References.- (1) Mss.-A-Aufrecht's Catalogus Catalogorum :
i, 479* ; ii, III', 219* ; iii, I03". ___B-Descriptive Catalogues :I. O. Catalogue Mss. Nos. 2756-57. Burnell's Cat. of Tanjore Mss., p.67b. Weber's Catalogue of Berlin Mss. No. 959-62.
(2) Printed Edition :(I) Published (with a Sinhalese paraphrese by Don A.des. Devarakkhita) by M. P. Perera ; 4th Edn., Colombo, 1877. (2) Edited by Batuvantudave Colombo, 1886.
367.
योगशतक
Yogasataka No. 183
1882-83. Size.- 9f in. by s in. Extent.- 14 leaves; 14 lines to a page; 42 letters to a line. ... Description.- Country paper ; Devanagari characters; hand-writ
ing legible ; double lines in black ink on both borders ; benedictory phrase, verse-numbers, topic-headings, topicendings and the last colophon are tinged with red pigment; paper is old, worn out and musty. The real name of the work is TETA. Aufrecht ascribes the authorship to विदग्धवैद्य, but it is doubtful whether it is a proper name or
simply means a clever vaidya. After the termination of the 29 [Vaidyakal

Page #251

226
Vaidyaka
[183.
text, there is a prescription of अग्निकुमाररस. In ageneral way, the work deals with different sorts of diseases and their
treatment. Age.-- Sam. 1779. Author.- Anonymous. Begins.- fol. 10
श्रीगणेशाय नमः॥ · कृत्स्त्रस्य तंत्रस्य गृहीतधाम्नश्चिकित्सिताद्विप्रमृतस्य दूरम् ॥ ............. विदग्धवैद्यपतिपूजितस्य करिष्यते योमशतस्य बंधः ॥१॥ परीक्ष हेत्यामथ लक्षणानि चिकित्सितज्ञेन चिकित्सिकेन ॥ निरामदेहस्य हि भेषजानि भवंति युक्तान्यमृतोपमानि ॥२॥
छिनोद्भवांबुधरधन्वयवासविश्वै१ःस्पर्शपर्पटकमेघकिराततिक्तैः ।। मुस्ताटरूषकमहौषधधन्वयासैः
क्वाथं पिवेदनिलपित्तकफज्वरेषु ॥३॥ etc. Ends.- fol. 146
अर्थेष्वलभ्येष्वकृतप्रयत्नं कृतादरं नित्यमुपेयिवत्सु॥ जितेंद्रियं नानुतपंति रोगास्तत्कालयुक्तं यदि नास्ति दैवं ॥१३॥ कालोनुकूलो विषया मनोज्ञा धाः क्रियाः कर्म मुखानुबंधिः॥ सावं विधेयं विषदा च बुद्धिः भवंति धीरस्य सदा सुखाय ॥१४॥ गुणाधिकं योगशतं निबध्य प्राप्तं मया पुण्यमनुत्तमं यत् ॥ ... नानाप्रकारामयनिडभूतं कृत्स्नं जगत्तेन भवत्वरोगं ॥१५॥ .... इति श्री आयुर्वेदशास्त्रे वृद्धयोगशतंसंपूर्ण ॥ लेखकपाठकयोः शुभं भू०
Date of Copying-संवत् १७७९ वर्षे शके १६४४ प्रवर्तमाने
उत्तरा० सूर्ये वसंतरुती माघमासे शुक्लपक्षे ६ बुधे लिखितोयं ग्रंथः॥ .. References.- See No. 182. . .
योगशतकटीका
....... - Commentary on
Yogasataka
934. -No. 184
1884-87. Size.- Io in. by Afs in.. Extent.-6 leaves ; I6 lines to a page ; 44 letters to a line.

Page #252

Vaidyaka
Description.- Country paper ; Devanāgari characters ; hand-writing
legible , four lines in black ink on each border ; benedictory phrase, pratikas and topics are tinged with red pigment; paper is old, musty and worn out.
The work is a commentary by पूर्णचन्द्र on योगशतक. This commentary ascribes the authorship of योगशतक to वररुचि. Unfortunately it is not complete and so we have lost the colophon which might have thrown some more light on the author and the commentator. It runs upto the verse 65 (= 165), line 7, fol. II of the Ms. No. 185. The scribe makes very little difference between the Arts of
आ and ई, e.g., शा and शी are written identically. Age.- Appears to be very old. Author.-Purnacandra. Begins.- fol. rb
श्रीधन्वंतराय ॥ श्रीचंद्रमौलि प्रणिपत्य मूभी समंतभद्राय जनाय हेतोः। श्रीपूर्णसेनः सुखबोधनार्थ करिष्यते योगशतस्य टीका ॥१॥
सर्वे जीवानामाहारात वातशीतातपवर्षविषमासननिद्रादिभिर्व्यिधय उत्पद्यते तेषां व्याधीनां प्रतीकारार्थ पुरा सर्वज्ञभाषितात वैद्यशास्त्रस्य सारयोगात् गृहीत्वा योगशतं कर्तुकामो वररुचिः शास्त्रस्यादौ प्रतिज्ञां करोति ।।
कृत्स्न ।। etc. Ends.- fol. 60
स्वप्नं दिवामधेति । दिना स्वप्नं यन्मधुरं माक्षिकं च शालिगोधुनादयः शीतलं गुडादिकं अन्यत् वस्तु मत्स्यादिक च अं(?) गुडद्रव्यहारः मम्लं जंबीरादिकं तिलेक्षुपयोविकारैः पललादिभिः इक्षुविकारैः रससक्तगुडसर्करादिभिः स्निग्धमात्रा दिक् अतितृप्तलालतया अधिकभोजनं प्रत चैत्रवैशापस्तत्र श्लेष्म
प्रकोपमुपजाति ॥ तदेवेति ॥ एवं दोषा चातपित्त Reference.- See No. 182.

Page #253

228
Vaidyaka
[ 184 A. योगशतटीका
Yogasatatika . No. 184 A
221.
A. 1883-84. Size.— 84 in. by 3} in. Extent.-39 leaves ; 8 lines to a page ; 25 letters to a line. Description.- Country paper ; Devanāgari characters; hand-writ
ing legible with difficulty ; two lines in black ink on each . . border; topic-headings tinged with red pigment; paper ..very old, very worn out and musty; foll. 12, 21, 25-26
are missing. There is an unnumbered leaf between foll. 28 and 29. It is incomplete.
The present codex is a commentary by Pürnasena on
Yogašataka or Yogašata ascribed to Vararuci. Another copy. Age.- Appears to be very old. Author.- Purnasena. Begins.--fol. ra
श्रीगणपतये यमः॥ श्रीवर्द्धमानं प्रणिपत्य मूर्दा सामंतभद्राय जनाय हेतोः । श्रीपूर्णसेनैः सुखबोधनार्थ प्रारभ्यते योगशतस्य टीका ॥१॥
अथ जीवा अनादिनिधनास्तेषां जीवानामाहारवातशीतातपवर्षाविषभासननिद्रादिभिर्व्याधया उत्पद्यते तेषां व्याधीनां प्रकारा ये पुरा सर्वज्ञभाषितास्तेभ्यो वैवशास्त्रस्य सारं गृहीत्वा योगशतं कर्तुकामो पररुचिः
शास्त्रादौ प्रतिज्ञां करोति । etc. Ends.-- The end cannot be copied as the letters are quite illegible. Reference.-- See No. 184.
योगशतक
Yogasataka
1073. No. 185
1886-92. Size.- 128 in. by sim in. Extent.- 11 leaves ; 11 lines to a page ; 41 letters to a line.

Page #254

185.1
Vaidyaka
Description.- Country paper; Devanagarī characters; hand-writing good; double rows of three lines and two lines in red ink on each border; some verse-numbers, marks of punctua tion, topic-endings and the colophon in red ink ; notes on margins in black ink. Paper very old, musty and worn out on borders.
Age. Appears to be old.
Author. Anonymous. Begins. fol. rb
Ends. -- fol. rib
श्रीगुरुभ्यो नमः ॥
कृत्स्रस्य तंत्रस्य गृहीतधान्नां ॥
चिकित्सिताद्विप्रकृतस्य दूरं ॥
विदग्धवैद्यप्रतिपूजितस्य ॥
करिष्यते योगशतस्य बंधः ॥ १ ॥
परिक्ष हेत्वामयलक्षणांनि
चिकित्सितं येन चिकित्सकेन निरामदेहस्य हि भेषजानि
भवंति युक्तान्यमृतोपमानि ॥ २ ॥ etc.
गुणाधिकं योगशतं निबंध्य |
प्राप्तं मया पुण्यमनुक्तमं यत् ॥ नानाप्रकारामिव षंडभूतं
कृत्स्नं जगत्तेन भवत्वरोगा ॥ ७७ ॥ इति योगशतक समाप्तं ॥ श्रीः श्रीकृष्णो जयतुः ॥ हिंग्वार्द्रमरिचं जीरं हरिद्रा धान्यकं तथा । क्रमेण द्विगुणं सर्वे बेसवारमिदं शुभं ॥ १ ॥ स्तोकेन वारिणा पिष्टं सबै तत् बस्त्रगालितं । मात्रा व्यंजने देयं काशमद्दे च तत् स्मृतं ॥ २ ॥
229
Reference. — See No. 182.

Page #255

230
योगशतकं
सटीकम
· No. 186
Size.— 92 in. by 42 in.
Extent.- 15 leaves ; 8 lines to a page 28 letters to a line. Description.— Country paper; Devanagarī characters; hand-writing bad; double border rows three lines and one line, in red ink; commentary which is very short above and below the text in the centre of the page. First 5 leaves missing. Foll. 19 and 20 have no border-lines. Paper is very old. The last colophon इति श्री अभिभविरचितं योगशतं समाप्त:, suggests that the author of the commentary was अमितप्रभ, a Ms. of which is in India Office Catalogue, No. 2756. But our comm. is in Hindi.
Age.- Sam. 1897.
Author.— Anonyomus.
Begins. — ( comm. ) fol. 64
Vaidyaka
गुगंध बडडीजाजिहरीतकीपुष्करमुलकुष्टं
भागोतरं वर्णतमेतदिष्टं गुल्मोदराजिर्णविकास ३४ इति ग्वादिवर्ण
Ends. fol. 19b
186.
ही गव्यज बिडलवण झुंडी जिरु हरड पुष्करमूल उपलोट ३४ इती हिंग्वादि चुर्ण करंजन पत्र-
(text )
बुध्यैतदम्यपि यदुक्तमेतत्
क्या स्वयं समधिगम्य यथानुरूपं ॥
Yogaśataka with Commentary
1074.
1886-92.
रोगेषु भेषजमनत्यमति विदध्यात् ॥
शा(fol. 201 ) हिस्रं हि किंचिदुपदेशलवं करोति ॥ १३ ॥ गुणाधिकं योगशतं निबध्य प्राप्तं मया पूण्यमनुतमं यत् ॥ नानाप्रकारायमनिभुतं कृत्स्नं जगतेन भवत्वरोगं ॥ १. १४ ॥

Page #256

.187.]
Vaidyaka
1231
Colophon given above. संत् १८९७ ना श्रावणवदी ४ वार समौ । लखीतं गदवेगीरज्यानंद ॥ श्री । श्री। श्री। श्री ॥ फ॥ २० ॥
स ॥ ०॥ Reference.--- See No. 182.
योगशास्त्र
Yogaśāstra No. 187
906.
1987-91. Size.— 870 in. by 4} in. Extent.- 59 leaves; 9-10 lines to a page ; 32 letters to a line. Description.-Country paper; Devanagari charaters%3 hand-writing
good; double lines in red ink on borders%3; topic-headings, verse-numbers and colophons tinged with red pigment. It is a compilation by the author from different medicinal works. Following are the colophons at the end of chapters fol. 7. इति श्रीयोगशास्त्रे सुश्रुतमते आनन्दसिद्धकृनं योगमालाक्वाथा
धिकारः समाप्त: । इति प्रथमोध्यायः॥ fol. 9. इति श्रीयोगशास्त्रे योगज्ञाने आनंदसीद्वकृतं रसरत्नाकरमतः रसाधि
कावज्रक्षार समाप्तः॥द्वितीयोध्यायः।। fol. 20*. इति योगशास्त्रे योगज्ञाने आनंदसिद्धकृतं चर्कमतं चूर्णाधिकारः।
___ समाप्तस्तृत्रीयोध्यायः॥३॥ fol. 30. इति योगशास्त्रे गुटिकाधिरे चतुर्थेध्ययः ॥ fol. 384. इति श्रीयोगशास्त्रे योगज्ञाने अवलेहाधिकारः समाप्तः॥ fol. 40". इति योगशास्त्रे विरेचनाधिकार॥ fol. 41". इति योगशास्त्रंजनाधिकार समाप्तः॥ fol, 436, इति श्रीयोगशास्त्रे घृताधिकार समाप्तः॥ fol, 46', इति श्रीयोगशास्त्रे आसवपुटपाटयो फांदाधिकारः॥

Page #257

232
Vaidyaka
fol. 5oa. इति योगशास्त्रे तैलाधिकारः ।
fol. 99. इति श्रीयोगशास्त्रे योग्यायोग्यज्ञाने रसरत्नाकरमतं आनंदसिद्धकृतं धातूनां शोधनमारणविधिसंपूर्ण ॥
The Ms. incomplete. From colophons it appears that the author had named it as also. Paper is very old, musty and dampness has worn out all right-hand edges.
Age.— Appears to be very old.
Author.— Anandasiddha.
Begins.-- fol_1b
श्रीगणेशाय नमः ॥
नमामि धन्वंतरिमादिदेवं सुरासुरैर्वेदितपादपद्मं ।
लोके ज्वरारुग्भय मृत्युनाशं धातारमीशं विविधौषधीनां ॥ १ ॥
Ends.- fol. 59b
पानीयं न तु पानीयं पानीयेन्य- देशये ॥
अजीर्ण कथिते चामे पक्के जीर्णे च नेतरः ॥ २ ॥
[187.
नानादेशोद्भवं वारि सविषं भवति ध्रुवं ॥
स्वछं कतक मुक्ताद्यैः शीतं दोषाय न क्वचित् ॥ ३ ॥ eto.
पूर्वभाद्रपदे मोक्ष उत्तरे द्वित्रिपंचकं । रेवत्यां दशरात्रं स्यादश्विन्यामेकवासरं ॥ प्राणैर्वियुज्यते नित्यं भरण्यां नात्र संशयः । सप्तविंशतिनक्षत्रं व्याधिसंख्येत्युदीरितं ॥ ८ ॥ इतिनक्षत्ररोगगणना संपूर्ण ॥
References. Aufrecht mentions only our Ms. in his Catalogus Catalogorum, iii, 1034.
It is referred to in आनन्दलहरी, I. O. Catalogue, Ms. No. 2622.

Page #258

461.
188.] Vaidyaka
233 योगसमुच्चय
.
.... - Yogasamuccaya No. 188 .
.
1895-98. Size.-- 12 in. by s4 in. Extent.— 107 leaves ; s lines to a page : 33-34 letters to a line.
Description.-Country paper; Devanagari characters; hand-writ
ing good and : bold.; sufficient space is left between the lines%3; paper is old; numbers of verses and topic-headings tinged with red pigment. After verse 7, a Hindi commentary runs between the lines. The author is निधि or नवनिधिTTA ( according to Hindi comm.) and the date of composition is Sam. 1812=1756 A. D. This work is based upon the following works-शान्धर, योगशत, योगचिंतामणि, वैद्यसागर, रसमंजरी, संनिपातकलिका, लक्ष्मणोत्सव, वैद्यवल्लभ, वैद्यविनोद and
वैद्यजीवन. Age.- Sam. 1886. Author. Nidhi or Navanidhirāma. Begins.--- fol. 1
... श्रीगणेशाय नमः॥ वंदेहं श्रीश तु धन्यतारें वै देवादेवैरचिताह्यब्जयुग्मं । त्रैलोक्ये विख्यातमानंदकंदं कर्तारं चाप्यौषधीनां मधीशं ॥१॥
गणाधीशं नमस्कृत्य कांक्षितार्थस्य सिद्धिदं। वैद्यानां सुहितार्थाय वक्ष्ये योगसमुच्चयं ॥२॥ विलोक्यानेकशास्त्राणि बहुयोगनिरूपणः।
कृतो मया समुद्धृत्यं सारभूतं सुवैद्यगांत ॥३॥ etc. Ends. - fol. roza
अथ आत्रेयादानंदभैरवो रस ॥ शुद्धं सूतविषव्योषटंकणं मृतखल्वकं ।
निवपल्लवतोयेन मर्दयेद्याममात्रकं ॥१॥ 30 | Vaidyaka ]

Page #259

234
Vaidyaka
[188. मिरचिवाभा वटी खादे संनिपातनिवारकं ॥८२॥
इति आनंदभैरवरस ॥ युग्मेदुवस्विदुमितेन्दत भौमे नभे शुक्लत्रयोदशीषु निधिकतो(fol. 107',योगसमुच्चयोर्य ग्रंथो चिरं तिष्टतु मंगला ॥२८३
इति श्रीयोगसमुच्चये संकीर्णयोगनिरूपणो नाम पंचमोध्यायः ॥ ५॥ स. १८८६ कार्तिकवाद ५ लि. रघुनाथगुर्जरगांडब्राह्मण स्व आत्मपठनार्थ सवाई
जयपुरमध्ये महाराज श्रीसबाही अयस्थंघराज्ये शुभस्थान References.- (1) Mss.-- A-Aufrecht's Catalogus Catalogorum :
iii, 103*(our Ms.).
योगसमुच्चय
Yogasamudraya
940. No. 189
1891-7. Size.-98 in. by 4g in. Extent.- 127 leaves ; 6 lines to a page ; 24-26 letters to a line. Description.- Country paper ; Devanagari characters; hand-writ.
ing very good and beautiful ; borders are deccrated with two rows of red lines-first containing 3 lines and the second row, one. All topic-endings, colophons and marks of punctuation are in red ink. It is a complete copy and appears to be modern. In all its colophons the anthor is called नवनिधिराम, son of महात्मन् साहिमल्ल. A Hindi commentary runs upto the 3rd line of fol. 546, and is written between the lines.
Age.- Appears to be modern. Author.- Navanidhirāma. Begins.- fol. I
श्रीगणपतिदेवाय-ममः॥
बदों श्रीशं धन्वंतरि।

Page #260

190.J Vaidyard
235 देवादेवैर्चिाध्यब्जयुग्मं ।
त्रैलोक्ये विख्यातमानंदकंदं । कर्तारं चाप्यौषधीनामधीशं ॥१॥ etc.
Same as in No. 188 Ends.--fol. 1266
युग्मेंदुवस्वींदुमितेद (fol. 1274) दे।
भोमे नभे शुक्लत्रयोदशीषु । निधिकृतो योगसमुच्चयो ।
ग्रंथो चिरं तिष्टतु मंगलार्थे ॥२८३ ॥ इति श्रीमन्महात्मनसाहिमल्लात्मजेन नवनिधिरामेण विरचिते योगसमच्चये संकीर्णयोगनिरूपणो नाम पंचमबंदः ॥ ५॥
- ॥शुभमस्तु ॥भीरस्तु । श्रीरामजी॥ References.- See No. 188.
योगसुधानिधि
Yogasudhānidhi No. 190
105.
1881-82. Size. -- 9} in. by 4.1 in. Extent.— 117 leaves ; 10 lines to a page ; 28 letters to a line. Description.-Country paper; Devanagari characters; hand-writ
ing bold and legible ; double lines in red ink on borders. Benedictory phrase, marks of punctuation and colophons are also in red ink. The work consists of 16 chapters called Ems and deals with diseases and treatment of children. Paper is very old, musty, brittle and worn out. Half of
folio 117 is lost Age:— Appeais to be very old. Author.- Bandimisra, son of Jagadisa,

Page #261

236.
1190.
Vaidyaika
'Begins.- fol. 16
श्रीगणेशाय नमः॥ ...: : नत्वा धन्वंतरि भत्साचिकित्साक्षीरनीरधीं।.. विलोक्य बुद्ध्या वडूशः कलांभि समलंकृतः॥१॥
गदधीर्तवालानां ॥
- सुखाय भिषजां तथा ॥... क्रियते वंदिमिश्रेण ॥ ..
मोयं योगमुधानिधिः॥२॥ पूर्व तु द्विजराजवंदितपदः॥श्रीमान्सतां वल्लभः॥ स्फर्जगोत्रधरी बभूव भिषजां ॥मान्यस्म नारायणः ॥३॥ कल्यांणोस्य सुतम्ममस्तभुवनानंदैकहेतुस्ततो॥ ........... जातोसो जगदीश्वरो भुवि गतो विष्णोरिवांशः स्वयं ॥४॥ वदीमिश्रेणात्मजेनास्य सोयं ग्रंथः पुंसां व्याधिवाधाय वद्धः॥
सर्व योगा-यंत्रमंत्रादयोस्मिन्सिद्धा एव श्रीभवानीबरेण ॥५॥ etc. Ends.-- fol. II6
तंडुलीपकमूलानि . fol. 117 ६. 1. 1. ... ... ... ... ... ... मालो प्र॥ सर्पदंष्टे तु पाययेत् ॥७॥ .
... ... ...णेक्षकैः ॥ दशेते यो विषं हति । जंगमं ....... ... ... मजचंदिमिश्रकृते । योगमधानि4.......... करणसंकोचनशूलनिवारणकिक्किसक-..."-5. ... ... स्तनशोथनीवारणस्तन्यजनशोधनचिकि- ... ..........
6. ... समाप्ता ॥१६॥ श्रीरस्तुः ॥ कल्याणमस्तुः ॥......... References. -- (1:) Mss.--- A-Aufrcht's Catalogus Catalogorum :... i, 48oa; ii, II2a...
....
-

Page #262

1912)
Vaidyaka
237
रत्नसागर
Ratnasagara
1075. No. 191
1886-92. Size.— 101 in. by 5in. Extent.- 63 leaves ; 14 lines to a page ; 36 letters to a line. Description.- Country paper; Sārada characters; hand-writing
ing very beautiful ; double lines in black ink on both the borders; topic hedings, topic endings tinged with red pigment. On left hand top margin, each folio has ETT or abridged To written. Most unfortunately the scribe never numbered the leaves ; nor is there any other clue (just as verse numbers or chapter endings ) to determine the priority of one leaf to another. Somebody has tried to write page numbers afterwards and he has added microscopic figures ( arbitrarily ) to the right-hand bottom of the folios. Six leaves are unnumbered and the erratic nature of other numbers may be judged by the following numbers in order foll. 2-13, 1-6, 33, 39, 43, 44, 43, 45, unnumbered, 101, 50, 35, 50, 24, 23, 22, 26, 17, 28, 32, 49, 35, 34, 48, 47, 46, 58, 57, 31, unnumbered, 15 unnumbered, 36, 36, 41, 40, 30. 29, 40, 52, 54, 53, unnumbered, 35, 4, unnumbered. The work is a compilation
from various works which it quotes. Age.-- Appears to be modern. ... Author. - Anonymous. Begins.--- fol. 2"
BAT
TANT: I ...... पामीयभक्तेन तदंबपिष्टो लेपः कृतो दगजेंद्रसिंहः।
794 wat प्रपुन्नाटस्य वीजानि धात्रीसर्पिरसः स्नुही। सौवीरपिष्ट दलूणामेतदुद्वर्त्तनं हितं ॥ वृंदात् ॥ चक्रमईस्यैकभागो छौ भागौ शालितंदुलात् ॥ 34THRITT HIT et tu galita: 11 etc.

Page #263

238
Ends.-Last leaf. a side.
Vaidyakd
रसचिन्तामणि
No. 192
परी श्वित्रापहं चैव नीलं नाम महाष्टतं ॥ कुष्टानि हंति सर्वाणि कपालव्याधिनाशनं ॥
नीलघृतं वैद्यालंकारात् ।। sterद्वा मययंतिका च सुरसा सम्यक संयोजिता स्वेतास्तु त्रिफलाढकत्रयुता यो (b side ) ज्यास्तुलाभागिका ॥
तीचित्रकाकमाचिवरुणक्षुद्राहरिद्राइयै-
रेभिश्वापि सकौटजैः सखदि
References.-- The only entry in Anfrecht's Catalogus Catalo gorum is ii, 115 a which is our ms.
[ 191.
Rasa-cintamani
1076. 1886-92.
Size.-- 1o in. by 42 in.
Extent. --- 32 leaves ; 9-10 lines to a page; 44-45 letters to a line. Description.--Country paper; Devanagari characters; hand-writing in old style but legible; it is a very old ms. and worn out on all sides; dampness at sometime before seems to have made a few leaves stuck together; writing there is illegible; it is incomplete and the name of the author is written by some late scribe on the margin of fol. 32b. The name of author is known by the following colophon found on fol.
19a
इति श्रीमदनंतदेवविरचिते रसचिंतामणौ श्वित्रे सत्यप्रतीकार ॥
Age.-- Appears to be very old.
Author.-- Anantadeva.

Page #264

192.1
Vaidyaka
239
Begins.- fol. 1b
सिदि श्रीगणेशाय नमः। श्रीरसचिंतामार्ण जयत्यमरवंदिता । त्रिपुरशुंदरीव देवता विभोगविभवा. न्विता । परमतत्वचिंतान्विता । उपाधिराहताहिता । सकलसास्वनिर्धारिता । प्रयत्नपरवंचिता । त्रिभुवनैकमानामता ॥१॥
रसचिंतामणि मा । रसरत्नकरंडका।
भवत्यत्येष मे ग्रंथ । श्रीमतो हस्तपुस्तकान् ॥२॥ etc. Ends ... 1ol. 320
अथ पड्विशतिर्लाह । किट्टतोपि च गंधकान । शंखचूर्णस्य दातव्या । चतुर्विशद? पुनः। भवति स्वेन कालस्य । भागवजी (?) पयोयुताः। कुट्टियत्त्वाभ्रसंमर्द । मदनाभं यथा भवेत् । रक्षा वा बालुकां वापि । वस्त्रे वक्षां च पोटली। तस्यां उपर्यधो मूषां । कुरुते सुदृढां शुभां।
निर्वाणात्तां च निर्माय । शोषयत्वा खने... References.--(I) Mss.--A-Aufrecht's Catalogue Catalogorum:
i, 494° ; ii, IIS.
___B-Descriptive Catalogues:Quoted in Todarapanda, Weber's Catalogue of Berlin Mss., Vol. I, p. 289.
(2) Printed Editions:with Hindi Trans. by Muralidhara Sarma. Edited by Jivarama Kalidasa, Bombay, 1911."

Page #265

240
Ends. - tol. 1sb
Vaidyaka
सचिन्तामणि
No. 193
Size— ro in. by 43 in.
Extent.— 15 leaves; 13-14 lines to a page ; 45-46 letters to a line. Description.-Country paper; Devanagari Charaters; handwriting in old style, but legible; Ms. very old, worn out on all sides and paper is brittle ; it is the same as No. 192 and is likewise a fragment.
Age.-- Appears to be very old.
Author. - Anantadeva.
Begins.- fol. rb
(193.
Rasa cintamani
1077.
1886-92.
श्रीधन्वंतराय नमः ॥
जयत्यमरबंदिता त्रिपुरसुंदरी देवता: faciesभवान्विता परमतत्त्वचिंताचिता । उपाधिरहिता हिता सकलसास्त्रनिर्द्धारिता प्रपंच परिपचिता त्रिभुवनैकमाना मता ॥ etc.
Reference -See No. 192
तोलकानां शतं सूतं पूर्व्वमादाय सहिने । स्थापयेदत्तिदत्तस्य भाजने सुदृढे शनैः । पंक स्थाप्य पुष्पानि यातीपुष्पानि यानि च। शतपात्री भवत्यत्रा पुन्नागकुसुमानि च । नववेलस्य पुष्पाया । पाटलाय धनानि च । वकुलस्य च रमाणि । जथालाभं प्रकल्पयेत् । बहूनि निर्मलान्यत्र । गृहस्थानं

Page #266

194. ]
रसनानिग्रह
No. 194
-
· Author.— Anonymous.
Begins.— fol. rb
Vaidyaka
Size.-- 93 in. by 42 in.
Extent.— 2 leaves ; 6-7 lines to a page ; 29 letters to a line. Description.— Country paper; Devanagari characters; hand-writing very good and neat; borders decorated with two rows of double lines in red ink on each side. The letters ग, शा and न of श्रीगणेशायनमः, and marks of punctuation are in red ink. Fol. ra has only | रसनानिग्रह || पत्रे २ and fol. 2b is also blank. It seems to be a fragment of a work which the copyist left out after the first 5 verses.
Age. Appears to be old.
श्रीगणेशाय नमः ॥
अर्थस्फूर्तिर मेध्यमूत्र लघुतानालस्यमुनिद्रता
प्राणायाम पटुत्व मंगसमता नीरोगता तुष्टता ।। उत्साहो वचनप्रवृत्तिरमला दूरश्रुतिर्द्वरदृक
ध्याने निश्वलता भवंति रसनाजेतुर्गुणा योगिनः । १ ॥ क्रियायां शीघ्रत्वं वपुषि लघुता चित्तकमले
प्रसादः सौस्वर्ये गिरि च बलवत्तार्तिविरहः । गुणास्तस्यैते स्युः पुरुषतिलकस्यातिविमला
Ends. fol. 2a
Rasananigraha
601. Vis. 1.
भवेच्छक्तो जेतुं रसनमिह योक्षेषु बलिनं ॥ २ ॥ etc.
241
तत्तत्स्वादलवशयातिचपलेब्वास्थां वृथा मा कृथा जिहे चर्वितचर्वणेषु विषयव्रातेषु संतापिषु । चेन्नित्यं रसमीहसे रसयितुं तज्जापयामः शिवा कांताख्यामृतमुत्तरोत्तरनवं तापापहं पीयतां ॥ ५ ॥
Reference. Aufrecht's Catalogus Catalogorum, i, 4954 Ms.). This is the only entry..
31 | Vaidyaka ]
our

Page #267

242
Vaidyaka
(195.
रसपद्धति (सटीका)
Rasapaddhati with Comm.
No. 195
372.
1882-83 Size.-98 in. by 4g in. Extent.— 48 leaves ; 14-15 lines to a page ; 37-38 letters to a line. Description.- Country paper; Devanagari characters; hand-writ
ing legible; text is followed by commentary on each verse ; folio No. 37 is wanting ; after 36 the numbering of leaves goes on as 38, 39 upto 49. Commentary of 3rd . verse given on folio 1%3; text begins on I". The commentator quotes the following authorities--
रसरत्नाकर (4°); अमर (5); रसरत्नाकर (5); अमर (50); रसरत्नसमुच्चय (60); रसरत्नाकर (60), (74),(79), (8), (94), (७), (104); चरकवाग्भट्टादि (21); रसरत्नाकर (23°), (24), (260), (26°), (274), (30), (320), (320); रसवाग्भट (34°); अमर (twice on 390); विष्णुभिषक (414); वैद्यवरचंद्रशिखर (466 ); besides these many anonymous quotations under इत्येके, तदुक्तं, ग्रंथांतरे, etc. are given. Folio 49° gives a prescription
of रामबाणगुटिका. Incomplete. Age.- Appears to be fairly old. Author.- The name of the author fas (acc. to Ausrecht fag) is
given on fol. II as इति बिदुपंडितविरचितेष्टौ संस्काराः। The
__name of the commentator is वैद्य महादेवपंडित. Begins.--fol. 1b
श्रीगणेशाय नमः ॥ अथ चिकित्सा विभजेत् । सा देवी प्रथमा सुसंस्कृतिरसर्या निर्मिता सद्रसैः चूर्णस्नेहकषायलेहरचिता स्यान्मानवी मध्यमा । शस्त्रच्छेदनलास्यलक्ष्मणकृता चाराधमा सासुरी
त्यापूर्वेदरहस्यमेतदखिलं तिसः चिकित्सा मताः ॥१॥ etc:Ends.- fol. 490
द्रक्षाकच्छुफलं तिलावरिजया प्रत्येकशः पालिका मावामा विपलं यषा शरपला यष्टि विमुष्टि गुला ।'

Page #268

196.]
Vaidyaka
243
कृष्णा धात्रिवलबयेथूकदलीकंदैः क्रमाद्भावये
सर्व सप्तदिनं निवेश्य विमले पात्रे सितामिश्रितं ॥
भाषवंदमितं भजेत्तिलघृतं दुग्धेन पिष्टं पिबेत् ॥ इति वैद्यमहादेवपंडितकृते रसपद्धतिटीका समाप्ता ॥ शुभमस्तु ॥ दक्षि
णामूर्तये नमः॥ References.-(I) Mss.- A-Aufrecht's Catalogus Catalogorum:
i, 495; ii, II.
___B-Descriptive Catalogues :Weber's Catalogue of Berlin Mss. Vol. I, No. 970.
(2) Printed Editions:(1) Along with Lohasarvasva, edited by Vaidya Jādavji Tricumji, Bombay, 1925 (Ayurvediya-grantha-māla, No. XIV and XV).
रसमञ्जरीतन्त्र
Rasamañjarītantra
907.
No. 196
1887-91. Size.- 12 in. by 6, in. Extent.- 35 leaves ; 12-13 lines to a page ; 43 letters to a line. Description. - Country paper; Devanāgari characters; hand-writing
good; almost correct ; the text begins with folio 1 and ends with folio 350; divided into ten chapters (अध्यायs) with the following colophonsfol. 3* I इति श्रीपंडितवैद्यनाथसुतशालिनाथविरचिते रसमंजरी
सोधनकथनं नाम प्रथमोध्यायः। (b II इति श्रीरसमंजरीतंत्रे रसजारणादिकथनं नाम द्वितीयो
ध्यायः। II III Do उपरसशोधनमारणसत्वपातनकथनं नाम
तृतियोध्यायः। 13 IV Do विषलक्षपरिहारकथनं नाम चतुर्थोध्यायः

Page #269

318 VIII 33. IX
244. Vaidyaka
[196. fol. 176. V . Do स्वर्णादिधातुशोधनमारणकथनं नाम पंच
मोध्यायः। 29a VI
__Do रसनिरूपणं नाम षष्टोध्यायः । ... 30° VII . Do दिव्यरसायनगुटिकाकथनं नाम सप्तमो
ध्यायः॥ . Do नेत्रांजनकेशरंजनकथननामाष्ठमोध्यायः।
Do वीर्यस्तंभनादिनामनवमोध्यायः। 35 x इति श्रीपंडितवैद्यनाथतनश्रीशालिनाथविरचिते रसमंजरी
तंत्रे कालज्ञानादिकथनं नाम दशमोध्यायः । The band-writing of folios 16 to 35differs from that of the foregoing ones. The name of the scribe is विप्र शिवलाल
व्यास. Complete. Age. — Bears Sam. 1890, Kārtika Krşņa 5, Śanivāsara. Author.-- Śālinātha, son of Vaidyanātha. Begins.-fol. 16
श्रीमन्नारायणो जयति
यवंडमंडलगलन्मदवारिविंदुपानालसातिनिभृता लुलितालिमाला।
यदयुजितेन विनिहति नवेंद्रनीलः शक्तिः शिवो गणपति शिवमातनोतु ॥१॥
इंदीवरा भवतु यच्चरणारविंदवंदे पुरंदरपुरस्सरदैवतानां। ___वंदारुतं कलयतां सुकीरीटकोटीश्रीसारदा भवतु सा भवपारदा वः ॥२॥
श्रीवैद्यनाथतनयः सुनयः सुशीलः श्रीशालिनाथ इति विश्रुतनामधेयः।
तेनावलोक्य विधिवद्विविधां प्रबंधा
नारभ्यते सुकृतिना रसमंजरीयं ॥३॥ etc. Ends.-- fol. 35*
इभवक्त्रमहं वंदे पाशांकुशमुशोभितं । कामरूपं मदोन्मत्तं विघ्नपाशं निळंतनं ।। वैद्यनाथस्य पुत्रेण शालिनाथेन धीमता। शास्त्रमालोक्य सुधिया रचिता रसमंजरी॥

Page #270

197.]
Vaidyaka
245
इति श्रीपंडितवैद्यनाथतनश्रीशालिनाथविरचिते रसमंजरीतंत्रे कालज्ञातादिकथनं नाम दशमोध्यायः १० समाप्तोयं ग्रंथः मीती कार्तिककृष्ण ५ शन्निवासरे सव्वत् १८९० का लिप्पकृतं विप्रशिवलालव्यास लिषायतं मानभावमीश्रजी श्रीश्रीश्रीमोतीरामजी वासी विडदा लाका हालवासी चोमुका
वाचै पठै ताकु जै श्रीमन्नारायणस्वामी बंच्या श्रीरस्तू नारायणसमर्पयेत् ॥ ॥ References.- (1) Mss.-A-Aufrecht's Catalogus Catalogorum :
i, 4950; ii, II6; iii, I06.
B-Descriptive Catalogues :It is different from a described by Mitra in his Notices of Sanskrit Mss., Vol. VI, No. 2162. I.O. Catalogue, part V, No. 2721.
(2) Printed Edition :Edited with Marāthi Trans. by Tryambaka Gurnnåtha Kale, Poona, 1915 ( Vaidyaka-grantha-mālā, No. 2).
रसमञ्जरीतन्त्र
Rasamañjarītantra
1078. No. 197
1886-92. Size.- 120 in. by 4t in. Extent. — 44 leaves ; 9-10 lines to a page ; 37-38 letters to a line. Description.- Country paper ; Devanagari characters; hand-writ
ing legible ; folios 1-4 and 34-35 are of thinner material, the rest being thick paper; folios I, 3, 4, and 34 have double lines in red ink on the borders ; thin paper is brittle and the left-hand corner of 1 is lost along with letters श्रीगणे out of श्रीगणेशायनमः; many folios have single-line borders on both the sides; it is the same as No. 195 with which it agrees; it gives v. I. at some places on the margin. Complete. In the colophons it is mentioned as रसमञ्जरी instead of रसमञ्जरीतन्त्र. Scribe's name महात्मा धनराजा. At the end the total of verses in the text is given as 875.

Page #271

246
Vaidyaka
1197. Age.- Appears to be very old. Author.- Salinatha, son of Vaidyanatha. Begins.-- fol. 18
...शाय नमः॥
यद्डमंडलगलन्मदवारिविंदु पामालसातिनिभृता ललितालिमाला ।
.. जितेन विनिहंति नरेंद्रनीलसंकांशवो गणपतिः शिवमातनोतु ॥१॥
इंदीदरा भव त यञ्चरणारविंद. इंटे पुरंदरपुरःसरदेवतानां।
वंदारुतां कलयतीसु किरीटकोटी.
श्रीसारदा भवतु सा भवपारदा वः ॥२॥ etc. Ends.- fol. 44
इभवद्वत्क्रमहं वंदे पाशमंकुशशोभितं। कामरूपमदोन्मत्तं विघ्नपासनिकृत्तनी ।। श्रीवैधनाथतनयो शालिनाथेन धीमतां ।
शास्त्रमालोक्य मारुष्य कृतेयं रसमंजरी ॥ इति श्रीपंडितवैद्यनाथपुत्रशालिनाथविरचिते रसमंजर्यो कालज्ञानादिकथनं नाम दशमोध्यायः ॥१०॥ समाप्तोयं रसमंजरी ॥ श्लोक ८७५ लि.
महात्मा धनराज Reference.-- See No. 196.
रसमञ्जरीतन्त्र
Rasamañjaritantra
936.
No. 198
1884-87.
Size.- 11 in. by 4} in. Extent.- 18 leaves ; 10 lines to a page ; 40-42 letters to a line. Description.-Country paper: Devanagari characters : hand-writ
ing good ; it is a fragment beginning with folio 2 and ending with folio 25; in the middle folios 11, 12, 16, 18, 22 and 23 are wanting ; material is brittle paper worn out

Page #272

199.]
Vaidyaka
247
on all sides ; it ends abruptly in the middle of नित्योदितरस, Ch. VI. It begins with verse rob of ist chapter. It is the
same as No. 195. Age.- Appears to be very old. Author.-- Śālinātha, son of Vaidyanātha. Begins. - fol. 2
न तेषां सिध्यते किंचिन्मणिमंत्रौषधादिकं ॥१०॥ मंत्रसिधो महावीरो निश्वल शिववत्सलः ।
देवीभक्त सदा धीरो देवताचनतत्परः ॥ ११॥ etc. Ends.- fol. 25b
रसो नित्योदितो नाना ह्यशोंरोगकुलांतक: हस्ते पादे मुखे नाभ्यां गुदे षणयोस्तथा।। शोथो हृत्पार्श्वशूलं च यस्यासाध्योर्शसो हितः।
अ... ... ... ... ... Reference.-See No. 196.
रसरत्नदीप
Rasaratnadipa
1097. No 199
1886-92. Size.- 88 in. by 4td in. Extent.-- 21 leaves ; 7 lines to a page ; 23 letters to a line. Description.-Country paper; Devanagari characters; hand-writ
ing bad, but legible; three lines in red ink on both the borders; numbers of verses are somewhere given in red ink. At some places there are notes on the margins. The text is very corrupt. The author seems to belong to a royal family. He calls his ancestors as reigning at Kāşță on the banks of Yamuna. His father's naine is Ratna pāla and he was in the service of his grand-father named Sadharana. The Ms. is incomplete. Paper is old, worn our and:musty:

Page #273

248
1-199.
Vaidyaka
Age.- Appears to be old. Author.- Ramarāja. Begins.-fol. b
स्वस्ति श्रीस्वरस्वत्यै नमः ॥ प्रेखोलस्फुटनीलनीरजदलावै प्रतीतिपदा दृष्टिदोष्णिमालनीलिमगुणद्रोहण्यनन्तस्य वः। लक्ष्म्यास्तु सुखाय विम्वितवती याभाति लाम्बुद श्यामे श्रीयमुनाप्रवाहजठरे लोलेव मीनाङ्गना ॥१॥ जयति विदितसारः सृष्टविश्वोपकारः प्रबलगदकुठारः संहिता कण्ठहारः। सकलगुणसमाजः सिद्धविद्यानिकुंजस्त्रिपुरहरतनूजस्तेजसः स्फारिपुञ्जः ॥२॥ अस्ति प्रशस्तिरिव भूरिसुवर्णफर्णा काष्टेति नाम नगरी यमुनातटांन्ते । यस्यां नरेद्रतिलको हरीचंद्र नामा टाकात्वयैकमुकुटः क्षितितिको बभूव ॥३॥ तस्यात्मजः क्षि( foi. 2*)तिपतिर्जगति प्रसिद्धः साधारणो रणविनितशत्रुसेन त्रिस्थानमाग्जमधिगम्य जगद्विरिश्चेभूतं स्थितं च पुरवास्यकरोत्प्रतापात् ॥४॥ तस्यात्मजात्रय इमे विदिता जयन्ति जायानयं समिति लक्ष्मणसिहनामा श विजिंत्य कृतवान्नियुकामिनीनां वर्षाविलोचनयुगे हृदये निदाघं ॥५॥ श्रीमान्यर सहजपाल इति तींद्रश्चन्द्रः । स्वयं सुकविलोचकैरवाणां। स्त्रीणां नृणां हृदयपङ्कजकर्णिकायां । तुल्यानुराग इव भाति गुणे सादा यः॥६॥ यत्कीर्त्तिकान्तिविमलो वचसां विलासो हारावलीव लुटति स्तुतिपाठकानाम् कण्ठे कवित्वधनिनां मदनो नरेंद्रो लक्ष्मीनिवासनिवानिलयो वलिवद्वद्यन्यः ॥७॥

Page #274

1200.]
Vaidyaka
.349
वंशेष विश्वविदिते सुपरस्मपाल: ....... प्रादुर्वष करुणावहणालयोस्मिन् । यस्मादभूरभूतनयो विमयाम्पुराशिः श्रीरामराज इति रम्यतया श्रिया च॥८॥ साधारणक्षितिपतेः सूनियोगयोगात्। संप्राप्य सेवकपदं खलु रामराजः। नानामयात्वतमसः प्रंशमाय धन्यो रम्यं करोति कतकाद्रसरत्नदीपम् ॥९॥
..' Ends ---fol. 216
घृताक्त-देये-जानुष्णेन वारिणा । छिनाम्बुसेन्बुवासेव्यं वाहजीणे सुधाजलम् ॥४७॥ सोषणं साद्रकं रम्भाफलष्टं कफोल्वणे।
अन्येप्युपद्रवा जेयास्तत्तच्छातौष । References.- (I) Mss.-A-Aufrecht's Catalogus Catalogorum:
i, 496%; ii, I16 and 220*.
B-Descriptive Catalogues :Our work is referred to in Yogararnakära (I. O. Catalogue, No. 2709) and Yogatarangini (I. O. Catalogue, No. 2705-6). Weber's Catalogue of Barlin Mss., Vol. I, p. 300.
रसरत्नसमुच्चय
Rasaratnasamuccaya No. 200
627.
1895-1902. Size.- Info in. by 4 in. Extent.- 135 leaves ; 10-11 lines to a page : 47 letters to a line. Description.- Country paper ; Devanagari characters; hand-writ
ing bad but tègible ; double lines in black ink on borders ; benedictory phrase, numbers of Verses, pratikas and colophons tinged with red pigment ; foll. 100-2 and 135. wissing. Hence actual number of foll, 1:39-4 =135, Paper is
very old, musty, worn out and worm-eaten. The Man 32 Vaidyaka 1

Page #275

1.200.
250
Vardyaka
deals with the different Rasas which the author has compiled from various works.. .Fol. !" contains receips of चन्द्रोदयरस and कामेश्वर घत and the last words are पुरुसोत्तमेम पाठत्ततः. The text is corrupt. I have not been able to find the real name of author, which, it is alteged, was बाग्मट्ट (See Aufrecht, Cat. Cat. I, 496 and I.O. Cat, Ms. No,
2722). Age.- Sam. 1650, . Author.- Vagbhara, Son of Simhagupta. Begins.-fol. 10
श्रीरामचंद्राय नमः ॥ श्रीवैद्यराजाय नमः। यस्यानंदभवेन मंगलकलासंभावितेन स्फुरदधाना सिद्धरसायिनेन करुणावक्ष्या सुधासिंधुना। भक्त्यानां प्रभवप्रसंजतिजरारागादिरोगा क्षणात् शांतिं यांति जगत्प्रधानभिषजे तस्मै परस्मै नमः ॥१॥
आडमश्चंद्रसेनश्च लंकेशश्च विशारदः। केपालीमतमांडूव्यो भास्कर सूरसेनका ॥२॥ रत्नपोषश्च शंभुश्च तत्वैको नरवाहनः। इंद्रदो गोमुखश्चैव कंपलि व्यालिरेव च ॥३॥ नागार्जुनसरानंदो नागबोधिर्यशोधनः। खङ्गः कापालिको ब्रह्मा गोविंदालंपको हरिः॥४॥ सप्तविंशतिसंख्याका रससिद्धिप्रदायकाः। रसांकुशो भैरवश्व नंदीश्च छंद भैरव ॥ ५॥ मंथानभैरवश्चैव काकचंडीश्वरस्तथा। वामुदेवो ऋषिशृंगः क्रियातंत्रसमुच्चयी। रसेंद्रतिलको योगी मारुकिौलिरावयः ॥ ७ ॥ महादेवो नरेंद्रश्च रत्नाकरहरीश्वरौ । एतेषां क्रियतेन्येषां तंत्राण्यालोच्य संग्रहः ॥८॥ रसनामामयघ्नानां चिकित्सार्थोपयोगिनां। . : ..
सूनुना सिंहगुप्तस्य रसरत्नसमुच्चयः ॥९॥ etc Ends. - foh 1396
. अश्विन्यां कल्पितो भागो यज्ञेषु च महर्षिभिः। अश्विनावग्निरिंद्रश्न वेदे मुतरां बताः॥१३२ ॥

Page #276

201.
Paidyaka
22
• वैद्यावित्यश्वनौ देवौ पूज्येते विबुधैरपि । अजरैरमरैर्नित्यं सुखितैरेवमादृतैः ॥ १३३ ॥ व्याधिमृत्युजस्तै दुखप्रायैः सुखार्थिभिः । " किं पुनर्भिषजो मयैः प्रज्यास्फुर्नातिशक्तितः ॥ १३४ ॥ "इति श्रीरसरत्नसमुच्चये सर्वन्याधी रसभस्मस्य कल्पाध्यायेस्त्रिंशतिमः । ३० ॥ समाप्तः संवत् १६५० वर्षे चाषाढमासे शुरूपक्षे- अष्टम्यां भोमवासरे पुस्तक - then follows a phrase which is disfigured with ink and which can be diciphered as लिषितं रत्नदास ज्ञातिकायस्तश्रीवास्तव्य || Then follows - नादृशं पुस्तकं दृष्ट्वा तादृशं लिषितं मया:: यदि सुद्धमसुद्धं वा मम दोषो न दीयते ॥ १ ॥ सुभमस्तु ॥ वक्तास्रोतायां हरिभक्तिरस्तु || पुस्तक श्रीरामचंद्रो प्रीतिरस्तु ॥
251
References..- ( 1 ) Mss.... A - Aufrecht's Catalogus Catalogorum :i, 496© ; ii, 116.
B-Descriptive Catalogues :
I. O. Catalogue, Mss. No. 2722-4.
Mitra's Cat. of Bikaner Mss. Nos 1429, p. 656.
Cat. of Madras Oriental Mss. Library, No. 13198. ( 2 ) Printed Editions :—
20
dada
( 1 ) Edited with Bengali Trans. by Devendranatha Senagupta and Upendranathasenagupta, Calcutta, 1915. (2) ānandaśrama Series, Poona, No. 19.
Rasaratnakara
937. 1884-86.
रसरत्नाकर
No. 201
Size.- 876 in. by 4 in.
Extent. -- 42 leaves 11 lines to a page; 28 letters to a line. Description.— Country paper; Devanagari characters; handwrit ing legible; topic-headings and colophons are tinged with red_pigment. This Ms. contains रसखण्ड and रसेन्द्रखण्ड revised and summarised by some one who has taken many liberties with the text. In all its colophons. it is called सिद्धिस or by which he means रससिद्धखण्ड mentioned on fal,

Page #277

पर
-
TEA
.
.
,
.
.
भ Vaidyaka
( 2013 39, last but one line. On fol. 26, line 2 we read tigo: स्वर्गापवर्गविस्फारी चामत्योपस दरे भवरोगहरों पंछे चंडिकाचंद्रशेषरः ; This corrupt verse-is-identical with the first verse of #मक Ms. No. 202. It.contains Is chapters, called patalas
and the work seems. tp.end on-fol. 40: भter which some .:57 verses follow on duen which is followed by their exposi
stion in Hindi. AGE "Sapin. 1983. Author:- Nityanatha Siddha, son of Parvati. Begins:- fol. 10
श्रीगणेशाय नमः ॥ अजन्मपापकर्वहनैव वह्निना दारिद्र्यदूःखकरि दारुणसिंहरूपी मृत्युं जरा विषधरस्य तु बैनलेय तुभ्यं १ नमामि सरवंदित सूतराज
न निदानेन देन न भेषज्यशतैरपि कलनस्तशरीरस्य पास्को रक्षणक्षमा २ स्म ईनमाहारो जारणं द्वारणं तथा
रंजनं मारणं क्रांतं विज्ञेयादरकर्मणि ३.etc. Ends.--fol. 420
चावल १ तथा २ भर धरकुं उपर सौनाकी अयी के रणींजो धूम्र लगे तो फिर संपा का पत्र धर कुं.गजपुट आंच देणी तय सिद्ध होइ पाछै कस्तुरी त्रिकुटा कैसर बालुंगमेहलखाय मात्रा चावल २ भर खाय आगै मुहावै तो वधती ले क्षुधा दुगुणी होइ तृगुणी वीसही दुध पविगा मई वना रहै तेजवधे सत्यं इति श्रीपार्वतीपुत्र नित्यनाथविरचिते रसरत्नाकरसमाप्तं श्री पत्र ४२ श्री श्रीरस्तु कल्याणमस्तु श्रीवनेश्वराय नमः श्रीविश्वेश्वराय नमः संवत १९०३ माघ खुदी ५ बुधे ग्रंथ समाप्तं पुस्तक जगंनाथजीकी भीपीसमका
श्रीराम References.— See No. 202.
Rasáratnākara
No.: 200
628. 1895-1902.
Estonia - žġ leaves ; it lines to a “påge : so letters to a line.

Page #278

2017].
Description.- Country, paper; Devanagari charaeters; hand-writ
ing good ; benedictory: phrases, marks of punctuation and colophons tinged with red pigment; paper is old, mussy, and worm-eaten. The work originally consists of 5 Khandas, viz., रसखंड, रसेंद्रखण्ड, वादिखण्ड, रसायमखण्ड and मंत्रखण्ड. Out of these; the present Ms. contains the first iwo khandas, The first khanda consists of 10 chapters and ir comes to an end.on fol. 194. The end of the Ms. shows
that perhaps it is not complete; it is the 29th chapter and ...... there is no indication of its completion nor is there any . : colophon. Fol... 129 contains a receipe. in.. Marathi
for burns. Age.- Appears to be old. Author.- Nityanathasiddha, son of Parvati. Begins.- fol. rb
___ श्रीगणेशाय नमः ॥ श्रीसरस्वत्यै नमः । श्रीअश्विनीकुमाराभ्या नमः ।। .........श्रीगुरुचरणाभ्यो नमः ॥ अथ रसरत्नाकरस्य लेखनारंभो क्रीयते ।।
स्वर्गापवर्गविस्फारसागरस्यौदरोदरे।। भवं रोगहरं वंदे चंडिकाचंद्रशेखरौ ॥१॥ रसोपरसलोहानां तैलमूळविषैः सह । ...... मुसाध्यं प्रत्ययोपेतं कथ्यते रससाधनं ॥२॥ वैद्यानां यशसेय व्याधिताना हिताय च।
बाकीना कौतुकार्थाय वृद्धानां देहसिक।।।। ' मत्रीणां मत्रसिधथै विविधाश्चर्यकारणं। :: "पंचखंडामिदं शास्त्रं साधकानां हितप्रियं ॥४॥ रसखंडे तु वैद्यानां व्याधितानां रसेंद्र। वादिनां भदखड़े, च वृद्धानां च रसायने.॥५॥
मंत्रीणां मंबवंडे च रससिसिः प्रनायो etc.. Enas.--fol. 1294 . .
श्वासमृत्युद्भव हंति सकासं नात्र संशयः । गंधकं टंकणं सिंधुकांचनीनवसारक ॥ सौवर्चल यवक्षार काचं रक्तवाचली

Page #279

Vaidyaka
[204.
Begins.-- fol. 10
पादस्य मारणं तस्त्रेण । अनया मुक्या । भवति । ताम्रस्य पधाणि खरले पारामध्ये प्रक्षिप्य घृष्यते । पारदो पात्रे यावद्यतदनु पारदे वेधितानि ताम्रपत्राणि तत्रादाकृष्य कोरी स्थालीमध्ये क्षेपयित्वा । उपरि लवणं प्रदाय कोरी तोलडी उपरि सन्मुख कोरी तौलडी दत्वा मृत्तिकाया तउलडीद्वयस्य
द्वारं रुंधयित्वा तदर्नु तस्य द्वारस्य वेष्टने बद्धवस्त्रं मृत्तिकायां थथेडयित्वा etc. Ends. - fol. 246
__ अतैरप्पी भवति नागवल्लीदलेन परिपक्वेन सह रती १ मात्रेण मक्षयेत् महापलं करोति अग्निदीपनं क्रोति । नेत्र वलीकरोति कामं करोति क्षुधां करोति निद्रां करोति । ब्रह्मराक्षसो नाम रसः । इतिरसरत्नाकरसमाप्तं । श्री पां) name disfigured). संवत् १६२७. (disfigured with ink:लिषितं पांडेपारस....) इदं रसरत्नाकराभिधानं शास्त्रं स्वहस्तेन लिषितं ॥ वर्ष वैशाप दि २ शुक्रवासरे ॥ श्री ॥ . ... .
रसरत्नाकर
Rasaratnākára
No. 205
1080. 1886-92.
Site.:- 12 in. by skin. Extent. - 146 leaves ; 7 lines to a page ; 25 letters to a line. . Description.- Country paper; Devanāgari Charaters ; hand-writ.
ing good and bold; from fol. 136", line 5 there is another hand-writing till the end. Marks of punctuation and the colophon tinged with red pigment till fol. 94. There is no numbering of verses or marks of punctuation from 1sbcnwards. Foll. 105-107 are repeated. The Ms. deals with the 3rd khanda, viz., बादखण्ड or वादिखण्ड. The text is
very corrupt. Age.- Difficult to understand the era ; appears to be modern, Author.- Nityanathasiddha, son of Parvati. Begins,- fol. 1
श्रीगणेणेशाय नमः । ॐ नमः श्रीधिष्टाय नमः ॥ अथ पावखंडमाहः ।। ...:
.

Page #280

204.]
Vaidyaka
Begins.-fol. 19
श्रीकृष्णाय नम ॥ अथ चिकित्सासंड आयुरारोग्यदातारं भवबैद्यं जगद्गुरुं। आदिव्याधिहरं वंदे परशक्ति युतं शिवं ॥१॥ चिकित्सा सुकरां वा-सर्वरोगकुलांतकं ।
निदानलक्षणोपेतां सर्वशास्त्रानुकारिणी ॥२॥ etc. Ends. - fol. 196
स्वेदे लघुत्वं शिरसा कद पाको मुखस्य च । . क्षवधुश्वानालप्सा च ज्वरमुक्तस्य लक्षणं ॥ .... रोगाणामाधिपत्यत्वाचिकित्सादौ ज्वरे कृते। .
तस्मात्सर्वप्रयत्नेन ज्वरस्येव चिकित्सयेत् ॥ ... इति श्रीपार्वतीपुत्रनित्यनाथसिद्धविरचिते रसरस्नाकरे ज्वरचिकित्सा नाम प्रथमोपदेश ॥ अथ ज्वरातिसारस्य परस्परसंवंधत्वात् अतीसारस्थ
चिकित्सामाह References.- See No. 202.
रसरत्नाकर
Rasaratnākara No. 204
924.
1887-91. Size.- 98% in. by 4} in.
Extent. - 24 leaves; 14-18 lines to a page; 45 letters to a line. . Description.-- Country paper; Devanagari characters; hand-writ.
ing very bad and legible with difficulty ; written in small letters and very closely ; single lines in black ink on borders; topic-headings and verse-numbers tinged with red pigment; paper is very old, musty and worn out. The text is an admixture of Sanskrit and Hindi. Foll. II and
14* are blank." Age. - Sam. 1627. Author.- Anonymous.

Page #281

Vaidyaka
(202
सितं रक्तं च पापाणं मुखकोत्थं नियोजयेत् ।।
Her TAT FÅ Hertfofer II . ... PE
T H werd References.-- (1) Mss.-A-Aufrecht's Catalogues Catalogorum :
1,496* ; ii, 116 and £202 ; iii, 106".
B-Descriptive Catalogues :Mitra's Cat. of Bikaner Mss., p. 656, No. 1430 (
T ue) I. 0. Cat. Mss. No. 2673, 2679, 2708 and 2760 quote
CATE. Govt. Oriental Mss. Library, Madras, Vol. 23 Mss. No. 13199-13206. Notices of Sanskrit Mss. by Haraprasada Śastri, Second Series, Vol. I, No. 308 ( only Arteve).
(2) Printed Editions :Fourth (tarda) knaņda, Edited by Jadavji Tricumji, Acharya, Bombay, 1913 ( Ayurvediya-grantha-mata, No. X).
रसरत्नाकर
Rasaratnākara
908. No. 203
1881-91. Size.- 114 in. by Sio in. Extent.— 12 leaves ; 11 lines to a page ; 32 letters to a line. Description.-- Country paper ; Devanagari characters; band-writ
ing good ; benedictory phrase, double lines on borders and marks of punctuation in red ink; topic-headings tinged with red pigment; paper is old and musty. The Ms. is a
part of the second khanda THTRUE, although it is called F U E. This conclusion is based upon the complete
identity between this text and the texts of Rugs as found in other Mss. It extends upto the fact of .
It is full of lacunae ; the text is somewhat corrupt. Age.— Appears to be old. . Author.- Nityanathasiddha, son of Parvati.

Page #282

206.]
Vaidyaka
. 271 शृष्टं येन विदारिदामखमरुत्तेजो जलं भूगणाः । जासंचिन्टिनशक्तिभैरवकला श्रीकंठपंचानना। . इशे रुग्मुगरिधातृविवुधा चंद्राकंतारागणाः शोयं पारु चराचर जगदिदं निर्गमनामामिद नत्वा श्रीपार्वती देवी नस्य श्रीसिद्धसत्पति
रसरत्नाकरं वक्ष्ये देहे लोहोशियं करं ॥२॥ End:.- tol. 1439
__ सिद्धगणे सुरवरैरथ सिद्धिकामै वाई हठात्परममंत्रालेन तैश्वा।
तस्माद्विशिष्टमनुजै कृतमंत्रजापैः कार्य ततो रसबरे कृतबंधनं च ॥
इति श्रीपार्वतीपुत्रश्रीनित्यनाथनिद्धविरावते रसरत्नाकरे वादखेहे सांगोपांगे नागवंगु गृह्यकरणं नाम अष्टादशमोपदेश १८
अथास्मिन्शुभसंवत्सरे श्रीमद्विक्र (fol. 1430) मादित्यराज्ये बेदरंवसुरप्रथ्यब्द दक्षिणायने सूर्य ग्रीष्मऋती महामांगल्यप्रदमासे आपाहमासे शुक्लपक्षे तियो दशम्या भीमवासरे प्रेमदासस्य शिष्य दौलतरामख्ये रराद परोपकारार्थ जयपुरनगो ११३३०४ ॐ नमः शिवायः। अथ ग्रंथस्य संख्यायां अटो सहस्त्र(८८५०हेतानि च ॥ सितायां ५ वाण ५ अयस्यट श्लोका १६ यं षोडशो भवेत् ॥१॥ वादखंडस्तृतोरंगं ॥३॥ रसेंद्रखंडवितीयः ॥२॥ श्री
रामजी Reference.-- See No. 202.
रसरत्नाकर
Rasaratnākara
544. No. 206
1892-95. Size.- 9 in. by 6 in. Extent.- 24 lcaves; I3-14 lines to a pagc; 30 letters to a line. Description.-Country paper; Devanagiri characters; hand-writing
good ; double lines in black ink on borders; foll. 9b and 10° have no borders; one-fourth of the left-hand side of fol. 96 is blank; foll. 8a and half of 196, are also blank ; there are diagrams of pots used for cooking, mincrals; paper is old, musty and worn out. The Ms. contains the first khanda viz., रसम्बण्ड of Rasaratnakara, and a few lines of the second khanda. Colophons and : topic-headings
tinged with red pigment, 33 EVaidyakal

Page #283

M
Vaidyaka
1206 Age.- Appears to be old. Author.- Nityanathasiddha, son of Parvati. Begins.- fol. IN
श्रीगणेशाय नमः॥ स्वर्गापवर्गविस्फारौ सामरस्योदरे भवरोगहरौ वंदे चंडिकाचंदशेषरौ॥
eto, same as in No. 20.1 Ends.-fol. 24*
- इति श्रीपार्वतीपुत्रनित्यनाथसिद्धविरचिते रसरत्नाकर रसपंडतैलपातादि. विशोधनं नामोपदेशः ॥ ॥ इति रसपंडः ॥ स्वस्ति श्रीगणेशाये नमः
आयुरारोग्यदातारं भववैद्यं जगद्गुरूं।
आधिव्याधिहरं वंदे पराशक्तियुतं शिवं ॥१॥
अथ सर्वसाधारणसांध्यासाध्यलक्षण Reference.- See No. 202.
-
Rasaratnākara
No. 207
543. 1892-95.
DI
Size.- Ind in. by 4t in. Extent.-- 164 leaves; 9 lines to a page ; 40 letters to a line. Description.-Country raper ; Devanagari characters ; hand-writ
ing good; borders decorated with double lines in red ink till foll. IIo, with a few lapses ; from fol. III till the end, execept for a few cases, there are no lines on borders. Foll. 123, 1334 and 1336 (with an exception of 3 lines only) are written in red ink. Colophons and marks of punctuation in red ink. "Fol. i is missing and has been replaced bv someone with a page from रघुवंश. Foll. 43,5", 19 38, 754,85, 106', 146, 150 and 159 are blank. Paper is old, worn out and musty. The Ms. seems to contain the
रसखण्ड and रसेंद्रखण्ड. Age. - Sam. !734:....... ................... Author.--Nityanathasiddhas-son-of Parvati. .......

Page #284

208.
Begins. fol. 24
थे च दीप्पिकां रसमंगले ॥ १४ ॥ व्याधिनां संहिता यात्र प्रोक्ता नागार्जनेन तु । उक्त चटसिद्धेन स्वच्छे वैद्येकपालिके ।। १५ ।।
Ends. fol. 1656
Vaidyaka
अनेकरसग्रंथेषु संहता स्वागमेषु च । यदुक्तं वाग्भटे च श्रुते बैद्यसारके ।। १६ ।। etc.
सिदूरबटिका, स्वतजलेन सह पपयेत् । शाते नैव लेपयल्लोम जायते शंखवद्धव ॥ मंडेन सर्बशुक्लाति पुनः प्रत्ययनं भवेत् ।
तक्रश्नानेन स्वाक्षियं कृष्णवां जाति मूर्द्धजा ।।
इति केशरंजनं समाप्तं ॥
इति रसरत्नाकरे समाप्तां ॥ संवत् १७३४ वर्षे पांचबदि ६ अंगारके दिन संपूर्ण मा
Reference. - See No. 202.
Rasaratnakara
रसरत्नाकर
No. 208
Size— 1ofo in. by 4fo in.
Extent.— 144 leaves ; 11-12 lines to a page; 35 letters to a line. Description.-- Country paper, Devanagari characters; hand-writ ing bad but legible; irregular double lines in black ink on borders; benedictory phrase and colophons tinged with red pigment. It is a fragment and starts with lol. 3 and the 2nd chapter (यावत्सूतं न सिद्धं missing from the first verse ). Fol. 93 blank. Otherwise the text agrees with that of Ms. No. 207
Age. — Sath. 1621.
Author.-- Nityanathasiddha, son of Parvati.
है
941.
1891-95.

Page #285

260
Vaidyaka
[ 208.
. Begins.-~-fol. 3.
............न च मृतमनुदं मूठितं गंधवद्धं नो घन मारितं वा न च गगनवधो नोपसूताश्वसिरः। स्वर्णायं सर्बलोह विषमपि न मृतं तैलपातो न जातः सायद्यः क सिद्धो भवति सुजां मंडले श्लाघ्ययोग्यः ॥१॥ __ अथातः संप्रविष्यामि दोषाष्टकमिवारणं ।
इष्टिकारजनीधूमै षोडशांसै रसस्य वै॥२॥eto. Ends.-- fol. 146
मंडेन सर्बशुक्लति पुनः प्रत्ययनं भवेत॥
तक्रश्नानेन स्वाक्षेपं कृष्णतां यांति मूढजा ।। इति श्रीपार्वतीपुत्रनित्यनाथसिद्धविरचिते रसग्नाकरे केसरंजनं समाप्त संवतु १६२१ ब्रक्षे चैत्रवदी ५ गुरुवासरे लीः मेघा दुलहपुत्र मुभं भवतु
कल्याणमस्तु श्रीरस्तु । याद्रसं पुस्तकं दृष्ट्वा तादृशं लिषितं मया जदि - मुखमसूद्धं वा मम दोषो न दीयते ॥ तैलं रक्षे जलं रक्षे रक्षे सिटलबंधण्णं .मूर्षहरते न दातव्यं इमं बदति पुरतकं । मेघा पटनार्थ इदं एथं समाप्त इति
रसरत्नाकरपार्वती...( undecipherable) Reference.- See No. 202.
..
रस
रसरत्नाकर
Rasaratnākara
No. 209
912.
1091-92. Size:- 8% in. by 4g in. Extent.-- 17 leaves ; 15 lines to a page ; 40 letters to a line. Description.- Country paper ; Devanagari characters; hand-writ
: ing legible; there are three different l.and-writings, one of
them being irregular ; borders have double lines in icd ink; marks of punctuation in red ink; benedictory phrase, verse numbers and colophons tinged. with red rigment. The
Ms. is a fragment of the 5th khanda, viz., मन्ः खण्ड of Rasaratnakara, although the phrase in the beginning is श्री. नागाजनी विद्या लिस्यते. Paper is old and musty. Fol. 13 is missing.

Page #286

210.
Age. Appears to be old.
Author.- Nityanathasiddha, son of Parvati.
Begins.- fol. 1b
Ends. fol. 18b
Vaidyaka
ऐं नमः श्रीनागार्ज्जुनी विद्या लिख्यते ॥ यः शांतः परमान्वयः परशिव कंकालंतको ध्यानानीतमनादिनित्यनिचयः संकल्पसंकोचकः ।
fqcq
References. See No. 202.
etc. same as in No. 209
खरमूत्रैस्तदंगारं क्षाले चुल्ल्यां निवेशयेत् । काष्टभारशतेनापि पित्तपाको न जायते ॥ २१ ॥ मूलं तु श्वेगुंजोत्थं । वह्नी मंत्रकतं क्षिपेत् तस्योपरिस्थितचान्नं । मासेनानापि पच्यते ॥ २२ ॥
261
Rasaratnākara
182.
Vis. 1.
रसरत्नाकर
No. 210
Size.- 8 in. by 6 in.
Extent. 84 leaves; 9 lines to a page; 16 letters to a line. Description. Country paper; Devanagari characters; hand-writing good and bold; double lines on borders, benedictory phrase, marks of punctuation, topic-headings and colophons in red ink. Foll. 81 and 82 are damaged on the left-hand bottom corner and some part of the text is missing. This Ms. forms the 5th khaṇḍa of Rasarantakara and deals with various charms. It has got twenty chapters. The text is very corrupt. The author draws upon various tantras. There are three Mss. of this very part which have the title Man'rasara (967 of 188-91 Saroidkara, 1007 of 1891-95, and 1083 (iv) of 1886-92). They have been put under Tantra section, as they are known as Mantrasara in the colophons.

Page #287

262
Vaid yaka
1210.
Age.-- Appears to be modern. Author.- Nityanathasiddha, son of Parvati. ... ...... Begins.- fol. 1b
श्रीगणेशाय नमः॥ यःशांतः परमान्ययः परशिवः कंकालकालांतको यानातीतमनादीनित्यनीचयः संकल्पसंकोचकाः । आभासातरभासकः समरसः सर्वात्मना बोधकः
..; सोयं सर्वमयो ददातु जगती बीद्यादिसिध्याष्टकं ॥१॥ या नित्या कुलकौलशोभितवपु बोझादिना ज़ुभते . पूर्णाभं मृतकुंडलीपरपरा मंत्राधिका सिद्धिदा माला पुस्तकधारिण त्रिनयना कुंदेदुवर्णाचला
नित्यानंदकुलपकासजननि वाग्देवतामाश्रये ॥२॥ote. Ends.-- fol. 84.
अदृश्यं जायते सत्यं देवैरपि न दृश्यते॥
दिग्वेदमनुकामैश्च ज्यं कुलै तेलपेपितः। ::
पुष्पभा(fol.84°स्कयोगेन त्रिलोहेन तष्टयेत।। . मईस्थैः खेचरत्वं स्यायोजनानां शतावधी।
इति श्री ॥ पार्षतिपुत्रनीत्यनाथसीधविरचिते रसरत्नाकरे मंत्रपुटे विंशतिमः पठलः ॥ तीला रक्षे जलात् रक्षेरक्षेसीतलबंधनात् । परहस्ते गता
रक्षे एवं वदति पुस्तकं ॥श्री॥ Reference.- See No. 202.
লোকাৰ
Rasaritnākara
No.21
__1881-86.
Size:- Io in. by 4t in.
....
Extent.-2 leaves%3; 12 lines to a page; 40 letters to a line.
Deskiiption:--Country paper; Devanagari characters; .hand-writ.: :ing bad bur legible; paper is old, musty and worn out. It .... isa fragment of the fourth khanda, viz., रसायनसण्ड Age.- Appears to bolti

Page #288

212.]
Vaidyaka
Author.— Nityanāthasiddha, son of Parvati.
Begins. fol. ra
श्रीपरमात्मने नमः ॥ अथ कायाकल्प लिख्यते ।।
Ends. fol. 2b
ब्रह्मवृक्षस्य पंचांगं छायाशुष्कं विचूर्णयेत् । माह्याभ्यां लिहत कर्षे वर्षेकेन जरापहं ॥ १ ॥
जीवत्वर्षसहस्रकं दिव्यकायो महाबलः ।
ब्रह्मवृक्षस्य पुष्पाणि छायाशुष्काणि विचूर्णयेत् ॥ २ ॥ to,
. रसरत्नाकर
No. 212
8
त्रिफला वाकुची बीजं पिप्पलि चाश्वगंधिका सर्वतुल्यं कृतं चूर्ण मध्याह्याभ्यां लिहेत्पलं ॥ संवत्सरमिदं भक्षेत जीतवादिनचयं ॥
तत्र मंत्रः ॥ उों हो हीं हुं सः स्वाहा ॥ अनेन मंत्रेण भक्षयेत् ॥ इति श्रीपार्वती पुत्रनित्यनाथसिधविरचिते रसरत्नाकरे रसायनखंडे नानारसायन - कायाकल्पविधि संपूर्ण ॥ श्रीपरमात्मने नमः ॥ राम राम राम शिवाय नमः ॥ श्रीनारायणाय नमः ॥ श्रीकृष्णाय नमः ॥ उमापतये नमः ॥
References. See No. 202.
Size.-- 1o in. by 4g in.
263
Nithyanāthasiddha, son of Parvati,
Rasaratnakara
414. 1895-1902.
Extent.- 55 leaves ; 13 lines to a page : 40 letters to a line. Description.-- Country paper: Devanagari characters; handwriting legible; double lines in black ink on borders: benedictory phrase, topic-headings, verse-numbers and colophons tinged with red pigment; paper is very old, musty, wormeaten, worn out and brittle. The Ms. is a fragmenr of the sth khanda, viz., the मंत्रखण्ड of रसरत्नाकर. Text not correct.
Age. Appears to be very old.....
Author.

Page #289

26.
Vaidyaka
[212.
Begins.-fol. 10
ॐ नमोः श्रीधन्वंतराय नमः॥ यः शांतः परमादयः परसिवः कंकालकालांतको ध्यानातीरामनादिनित्यनिचयः संकल्पसकांचकः। आभासांतरभासका समरसः सर्वात्मना बांधकः सायं सर्वमयो ददातु जगतां विद्यादिसिध्यष्टकं ॥१॥
etc. same as in No. 210. Ends.- fol. 55
मंत्रं लक्षमिदं पप्या भूतनाथः प्रसीदति। रख पातालभूतानि स्मरणाकुरुते वशं॥
उi नमो भूतनाथाय सप्तमस्तभवरभूतानि साधय हें। इति पार्वतीपुत्रनित्यनाथलाकवशीकरणं नाम द्वितीयोपदेशः ॥ अथ राजवश्यं ।
कुंकुमं चंदनं चैव रोचनं शशिमिश्रितं ।
गवां क्षीरण तिलकं राजवश्यं करं परं।
डों ही नः अमुकं में वशं References.- See No. 202.
रसरत्नाकर
Rasaratnākara
359. No. 213
1880-81. Size.- 94 in. by s in. Extent.- 90 leaves ; 11 lines td a page ; 30 letters to a line. *** Description.-Country paper; Deranagari characters: hand-writ.
ing good ; tbrce lines on borders, marks of punctuation and colophons in red ink; foll. 78-85 have no border. lines; foll. 47-48 missing; fol. 7.1 is numbered as 73
foll. 76-77 repeated. The Ms. is the sth khanda, viz., मन्त्रखण्ड of Rasaratnakara. The text is corrupt and there arc many lacunae. First six and a half verses are missing.
Our Ms. starts with 6°. Agr:- Sath. 1743 ; Saka 1608,

Page #290

214.]
Vaidyaka
265
Author.- Nityanathasiddha, son Parvati. Begins.--fol. 16
श्रीगणेशाय नमः॥ करंकिणी मेरुतंत्रे कालचंडेश्वरीमते॥ शाकिनीडाकिनीतंत्रे च रौद्रे उग्रहविग्रहे। कौतुकीशील्यतंत्रे च ॥ क्रिया कालगुणोत्तरे। हरमेखलके ग्रंथे इंद्रजाले रसार्णवे ॥३॥
etc. same as in No. 210. Ends.-fol. 90
पुष्पभास्करयांगेन त्रिलोहेन तु वेष्टित॥ मू िस्थः खेचरत्वं म्पा योजनानां शतावधेः॥६७॥
एते सर्वमहायोगाश्वंडा मंत्रेण सिद्धिदा ॥६८॥ इति पार्वतीपुत्र श्रीनित्यनाथसिद्धविरचिते रसरत्नाकरे मंत्रखंडे कक्षपुटी नाम विशतिमोपदेशः। शुभं मस्तु ॥ यादृशं पुस्तकं दृष्ट्वा तादृशं लिषितं मया यदि शुद्धमशुद्धं वा मम दोषो न दीयते ॥१॥ शुभं मस्तु ॥ श्रीरस्तु ।। कल्याणम संवत १७४३ शाके १६०८ प्रवर्तमाने मासोत्तममार्गशीर्षमासे शुक्लपक्षे तिथौ अष्टम्यां शनिवासरे इदं लिषितं । शुभं मस्तु ॥ चितामणिमिश्र सारस्वतज्ञातीय तस्य सुत देवकीनंदनमिश्र इदं लिषितं ॥ जलाद्रक्षे
थलाद्रक्षे द्रक्षे सिथलबंधनात् ॥ मूर्षहस्ते न दातव्यं एवं वदति पुस्तका ॥१॥ References.- See No. 202.
रसरत्नाकर
Rasaratnākara
No.214
248.
A. 1883-84. Size.— 876 in. by 4} in. Extent.- 77 leaves ; 6 lines to a page ; 23 letters to a line. Description.- Country paper ; Devanagari characters; hand-writ
ing good; foll. 5-77 are more musty; colophons tinged with red pigment; condition good. The Ms. is obviously an inperfect copy of the fifth khanda, viz., मन्त्रखण्ड of Rasaratnākara. The colophons of six chapters which differ
much are given below. 34 | Valdyakal..... .!

Page #291

266
Vaidyaka
24. fol. 14 इिति श्रीपार्वतीपुन नित्यनाथसिधिनिश्चित रसनारे शिशिखंडे
मंत्रसादोद्धारे सर्ववश्यादिपतिवश्यं नाम प्रथमोपदेशः । fol. 25* इति श्रीरसरत्नाकरे मंत्रसारे आकर्षणादिस्तंभनं नाम द्वितीयो
पदेशः। fol. 42' इति श्रीरशरत्नाकरे मंत्रसारो मोहनादिहक्लेशनिवषण्ठो नाम
मृतीयोपदेशः। . fol. 51 इति श्रीपार्वतीत्यनाथसिक्सिंचते सीखंडे मत्रशारोद्वारे रस
रत्नाकरे कौतुहलोनाम चतुर्थोपदेशः ॥ ४॥ There is no colo.
phon to indicate the sth chapter. fol. 64* इति श्रीरसरत्नाकरे प्राडकामायनं नाम टमोपदेषः । fol. 77* इति श्रीरुद्रयामले मंत्रे रसरत्नाकरं संपूर्ण शुभं मस्तु सर्वजगां the rest is disfigured with ink.
Foll. 64o has only 414 lines, Foll. 65 and 66 (but
for a line and a half ) are blank. Age.- Appears to be modern. Author.- Nityanāthasiddha, son of Pārvati. Begins.--fol. 18
डों श्रीगणेशाय नमः रों यः शांतः परसौद्वयः परशिवः कंकालकालांतको ध्यानातीतमारादिनित्यनिचयः संकल्पसंकोचकः।
as in No. 210. Ends.-fol. 77.
पुष्पै भास्करयोगेन त्रिलोहेन तु वेष्टितैः मूधिस्थैः खेचरत्वं स्याद्योजनानां शतावधिः
एते सर्वे महापोगश्चंडा मंत्रेण सिद्धिदाः References.- See No. 202.

Page #292

2151
Vaidyaka
ALLtd
रसराजप्रकरण
Rasarājapřakaraña
938. No. 215
1884-87. Size.- 8m in. by 43 in. Extent.-- 80 leaves ; 7-8 lines to a page ; 18-20 letters to a line. Description.-Country paper; Devanagari characters; hand-writing
good; the Ms. seems to be a fragment of which folios 80-89 are missing, because after folio 79, the next folio is numbered 90 and there seems to be no connection of the text between these two folios. The text of the Ms.' is identical with the text of the I Part of the आयुर्वेदप्रकाश. Ms.. No. 19. The anomaly of name is difficult to understand. This Ms. is named as रसराज, whileas Ms. No. 19 bears the name of 3***15T on fol. 19. Again the first verse of both the Mss. suggests the name **TST, but the colopoon at the end of Ms. No. 19gives the name of आयुर्वेदप्रकाश and our Ms. bears the title of रसराजप्रकरण. Our Ms. has two dates Sati. 1730 and Sam. 1899. I agree with Mr. P. K. Gode's suggestion that I730 might be the date of the earlier Ms.
of which this is a copy. Age:-Sam. 1899. Author.- Madhava Upadyaya? Begins.-fol. 10
श्रीगणेशाय नमः । अथ रसराजप्रकरण । अथ प्रकाशकाशारविमर्षाबुजनीमयं । सच्चिदानंदविभवं शिषयो: वपुराश्रये ॥१॥
___same as in Part INo: 19. Ends.-fol. 90°
पौष्टिकं वालमायुष्यं पुत्रप्रसवकारणं ।
चतुमुखेन देवेन कृष्णात्रयेयस्य सूचितं । इति चतुर्मुखों १ इति आयुर्वेदाध्यायोक्तरुद्राक्त सिद्धादिमते रसराजप्रकरणं समाप्तं । सारन्यगेंदु १७३० मिति सार्वणवधी चौथ मंगलवर संवत १८९९ मुत्रं भवतः फौथी' लीपा जगननाथजी दामों की लिखता ब्रामण गोकलमाथ॥१॥

Page #293

268
Vaidya ka
1 215.
References.- (1) Mss.- A-Aufrecht's Catalogus Catalogorum :
i, 4960; ii, II6. ( only रसराज is mentioned in both these entries ).
रसराजशङ्कर
Rasarājasankara
70. No. 216
1872-73. Size.— 8 in. by 4} in. Extent.— 69 leaves; 9 lines to a page ; 24 letters to a line. Description.- Country paper; Devanagari characters; hand-writ
ing good ; three lines in red ink on each border; topic - headings, verse-numbers and colophons tinged with red pigment. Paper is very old, musty and worn out. It is a fragment beginning with fol. 3 and breaking off on fol. 71. The following colophon on fol. 12° gives us the names of the work and the author. इति श्रीमद्वैद्यपंडितमुद्गलसूनुरामकृष्ण विरचिते रसराजशंकरे रसदशसंस्कारे मारणबंधनं नाम प्रथमोलंकारः । The work deals with रसs and has 9 अलंकारs or chapters. Our Ms. breaks in the middle of the sth ch.-लोकनाथरस The bundle contains two extra leaves : (1) first page of जातिविवेक by गोपीनाथ and (2) the last page of वैद्यरत्नाकरभाष्य
on which alfarere is also written in a different hand. Age.- Appears to be very old. Author.- Ramakrsna. Begins:-fol. 3*
मंत्रसिद्धी महाधीरो निश्चलः शिववत्सलः ॥१३॥ देवीभक्तः सदा धीरो देवतागगतत्परः सर्वान्नायविशेषज्ञः कुशलो रसकर्मणि ॥१४॥ एवं लक्षणसंयुक्तो रसविद्यागुरुर्भवेत् ॥ गुरुलक्षणं ॥ etc.

Page #294

217.)
Vaidyaka
269
Ends.-- fol. 776
लवर्ग नागरं पथ्या कणा जातीफळं पृथक प्रत्येकं वत्सनाभस्य पादांशं चूर्णितं क्षिपेत् ॥८॥
मातुलिंगाकद्रावै सप्तवारं विभावयेत् Reference.- (1) Mss.-A-Aufrecht's Catalogus Catalogorum :
i, 496* ; ii, 1166.
B-Descriptive Catalogues :Weber's Berlin Mss. Cat. No. 965. B. B. R. A. S., Cat., No. 190.
रससङ्केतकलिका
Rasa-sariketakalikā
No. 217
1081. 1886-92.
Size.— 977 in. by 5% in. Extent.-- 15 leaves ; 14-15 lines to a page ; 30-32 letters to a line. Description. - Country paper ; Devanāgari characters; hand-writ
ing legible ; sides of folios slightly worm-eaten ; borders on both sides have double black lines; number of verses given ; it is an exact copy of No. 218 and has the same lacunac and arrangement. The work ends after the sth Ullāsa which is followed by different gars and is which do not seem to form part of the original, the last 4 lines of folio 16, folio 2a and the first five lines of folio 2b are
written in a different hand-writing. Age.- Author's date Sam. 1593. The Scribe is Caturvimśati-jñati
Bhatta Dolatarāma of Avanti and the date of copying is
Sam. 1830, Mārgasirsa vadi 7, śu[ kravåra ). Author.- Cảmunda, a Kāyastha of Nigama family. Begins.- fol. ja
श्रीगणेशाय नमः॥ शिवं नत्वा रसाधीश धुडकायस्थकुंभवः । करोति रससंकेतकलिकामिष्टसिद्धिदा॥१॥

Page #295

270
Vaidyaka
॥ अथ पारदोत्पत्तिः ॥
स्कंदा तारक हिंसार्थ कैलाशे विधतं सौः रतेशं तो गृहीतमग्निना मुखे ॥ २ ॥
Ends.— The work ends on fol. 144 thus
सर्वदेवप्रीयः सर्वमंत्रसिधिप्रदायकः
स्त्राने वस्त्रे रतागारो धूपोयं राजवल्लभः ॥ २ ॥ इति राजवल्लभो धूप || वाग्नितिथिमि १५३९ चामुंडो योगिनीपुरे
रससंकेत २३ कलिकां क्रतवानिष्टसिद्धिदां ॥ ३ ॥
Colophon at the end is- इति नैगमज्ञातीय कायस्थश्री चामुंडकतायां रससंकेत कलिकायां पुर्णतामेव पंचमोल्लासः ॥
रससङ्केतकालिका
No. 218
अनलसलिलतैलश्लिष्टबंधान्यहस्ता नववसननिवासादंतरायाददाद्यं । इह लिखितमशुद्ध शुद्धमेवं न दूष्यं करक्रतमपराधं संतुमर्हति संतः ॥ Then follows a description identical with No: 218 The end is--संवत् १८३० माम मार्गवदी ७ श्रु० चतुर्विंशतिज्ञाति भट्टदोलतरामेण लिपिक्रतं । भवतिमध्ये । वास्तयं ॥
Then follows in different writing the following verse
References.- See No. 21-8 :
[217.
मेथी मदा तथा सुंठी घात्रिगोमूत्रपिष्टितं ।
मुद्गरं च तथा वजूं लेपितं दुःखनाशनं । चोटनी की होथ
Rasa-sanketakalikā
948. 1891-35
Size— 83 in. by So in.
Extent. 22 leaves; 17 lines to a page; 17-18 letters to a line. Description.— Country paper; Devanāgarī characters; hand-writing shaky but legible; sides of folios bent on corners and and sides; written in modern book-style and not in pothin style; it has several lacunae; marginal notes are given at places ; folio 214 is blank folio 214 contains a prescription in Hindi instead of the text. It contains: 5 ullāsas and

Page #296

1318.
Vatdhyaka i a fragment of some other work on Vaidyaka. The colo
phons are fol. 4' इति नैगमज्ञातीयकायस्थचामुंडक्रतायां रससंकेतकलिकायां प्रथमो
ल्लास। fol. 8 इति कायस्थचामुंडक्रतायां रससंकेतकलिकायां द्वितील्लासः । fol. 8b Do
Do तृतीयोल्लासः । tol. 166 DO
Do चतुर्थोल्लासः। fol. 19" इति श्रीनेगमज्ञातीयकायस्थचामुंडक्रतायां रससंकेतकलिकायां
पूर्णतामेव पंचमोल्लासः। The follows a fragment dealing with different gets
and as which does not seem to form part of the work. Age.- Sam. I539. Author.-Camunda, a Kayastha of Nigama family. Begins fol. ra
शिवं नत्वा रसाधीशं चंडकायस्थकुंभमः। करोति रससंकेतकलिकामिष्टिसिदिदां ॥१॥
॥अथ पारदोत्पत्तिः।। स्कंदात्तारकहिंसाफ केलासे विकृतं सुरैः।
ग्ते शंभोश्वतं रेतो गृहीतमग्निना मुखे ॥२॥ etc. Ends. The work ends on fol. 196 thus
सर्वदेवप्रियः सर्वमंत्रसिद्धिप्रदायकः । खाने वने रतागारो धूपोयं राजबल्लमः ॥ इति राजवल्लभो धूपः॥ वर्षेकाग्नितिथिमिते १५३९ चामुंडो योगिनीपुरे।
रससंकेतकलिकां कृतवानिष्टसिद्धिदां ॥३॥ हति श्रीनैगमज्ञातीयकायस्थश्रीचामुंडक्रतायां रससंकेतकलिकायां पूर्णसम्मेब पंचम्मेल्लासः॥
अमलसलिलतैलश्लिष्टबंधान्यहस्ता नववसनमिवासादतरायाददाव्यं । इह लिखितमशुद्धशुद्धमेवं न दुष्यं करकृतमपराधं क्षतुमर्हति संतः ॥१॥
Then fallows the description of नागार्जुनबटी, शीतारिरस, and so on. The end is—
मेथी मदा तथा मुंठी धात्रिगोमूत्रपिष्टितं । सन्दरं च तथा पहुं लेपितं दुःखनाशनम् ॥चौटनी की .

Page #297

272
Vaidyaka
| 219.
ओषदि फीरंगकी । सीदरफ.मा० ३ आककी जड ६ भरी झाड बोरी ६ भरी कटाली ६ उदकटाली ६ भरी पाणी म वांटी गोली करी हुका भरी
पीवणी परेज महण References.- (I) Mss.- A-Autrecht's Catalogus Catalogorum :
i, 496° ; ii, 116' ; iii, I06. B-Descriptive Catalogues:- Mitra's Notices of Sanskrit
Mss. Vol. II, No. 910. ( 2 ) Printed Edition.- Edited and Published by Vaidya Jadavji Tricumji Acārya, Bombay, 1912. ( AyurvediyaGranthamala, No. vii).
रससंग्रह
Rasa-sangraha
1082.
No. 219
1886-92.
Size.--98 in. by 4g in.
Extent.-6 leaves ; II lines to page; 30 letters to a line.
Description.-- Country paper ; Devanāgari characters ; hand-writ
ing fairly legible; very old and musty; it is an admixture of Sanskrit and Hindi deals with-(I) लवणभास्कररस, (2) ज्वरादिरस, (3) भैरवरस, (4) अर्धनारीनटेश्वर, (5) वृधि अर्धनारीनटेश्वर, (6) वाडवानलरस, (7) अमरसुंदरीरस, (8) वृधि आनंदभयरों रस, (9) वज्रक्षार, ( 10 ) ज्वरबाणरसज्वरांकस, (II) लीलावती, (12) कनकनामरसज्वरांकुस, (13) कामेश्वररस, (14) रामवाणगुटिकारस, (15) अर्केश्वरनामरस कुष्टको, (16) सीतारिरस, (17) इच्छाभेदीनाम रसरेचन, ( 18 ) कामकेलिनामरसभोगका and ( 19 ) सागरकामदेवरस; a fragment ; its name nowhere given in the Ms. it is
named रससंग्रह perhaps because it deals with रसs. Age.-- Appears to be very old. Author.- Unknown.

Page #298

220.]
Daidyaka
273
Begins.- fol. 7 श्रीः
. डों॥ अथ लबणभास्कररसलिष्यते ॥ पिपलिः पिपलीमूलं धान्यकं कृष्णजीरकं । सिंधवं धबिडं गंधं चन्यं तालीसकेसरं । ऐतान् द्विपलकान् भागान पंच भागा तु सुचलं ।
मुंठी मरिचजाजीवमेकैकस्य पलापलं ॥etc. Ends.- fol. 160
सूतं गंधसमं सुद्धं सूतांसंसृतताम्रकं । सुवर्चलं च सूतांसं जवीरैर्दिनसप्तकं ।। मईयेदातपे तीब्रे रुध्वा लघुपुटद्वयं । दत्वा दाय ततः चूर्ण सूतांसं त्रिकुटाक्षिपेत् ॥ २॥
References.-(1) Mss-A-Aufrecht's Catalogus Catalogorum :--
ii, II6° (our Ms.).
रससार
Rasasāra
925. No. 220
1887-91. Size.- Iodin. by 4g in. Extent.— 28 leaves ; 12 lines to a page ; 42 letters to a line. Description.- Country paper; Devanagari characters; with
पृष्ठमात्राs; hand-writing very good; benedictory phrases and colophons tinged with red pigment; four lines in black ink on each side of the border. In the centre of each page some space is left blank. The work deals with mercury and is in 25 chapters. The author is the son of Šúrāditya and a pupil of Dhiradeva. Paper is very old
and musty. First folio is slightly torn on left-hand corner. Age.- Appears to be very old. Author.--- Sri Govindacārya.
35 [ Vaidyakal

Page #299

274
Bengins.—fol. 1 b.
Vaidyaka
नमः श्रीगुरुभ्यो ॥ श्रीभैरवाय नमः ॥
गणेशं प्रणिपत्यादौ शिवं च शिवया सह । गुरुभैरवसिद्धेभ्यो योगिनीग्रहमंडलं ॥ १ ॥ प्रणम्य शिरसा नित्यं भक्त्या चरणपंकजं । हृदि ध्यात्वा स्थिरं देवं रसेंद्रं शिवमव्ययं ॥ २ ॥ आलोक्य सर्वशास्त्राणि अनुभूय यथास्थितं । सारात्सारं समुद्धृत्य संक्षेपादर्थगौरवात् ॥ ३ ॥ रससारं प्रवक्ष्यामि नानासिद्धैश्व भाषितं । taraarai हितार्थाय लोकानामनुकंपया ॥ ४ ॥
etc.
Ends.—fol. 27b.
एतच्छास्त्रं मयाख्यातं संक्षेपाञ्च मुविस्तरं ।। २८ ॥ सर्वकामप्रदं चैव लोददेहस्य साधकं ॥ fol. 28 a.
मोढज्ञातिसमुत्पन्न आचार्यः सहदेवकः ॥ २९ ॥ तदुत्पन्नस्तु यः सुनुः शूरादित्यः कृती भुवि । तत्संभवः सुतः ख्यातो गोविंदः शिववंदकः ॥ ३० ॥ शिष्यः श्रीधरदेवस्य रसकर्मसु कोविदः । अनुसूयेदमखिलं शास्त्रं तेन विनिर्मितं ॥ ३१ ॥ कृपया धातुवादीनां दीनत्वस्य विनाशनं ॥ अन्तर्वेदिसमुत्पन्नो ज्ञात्या सारस्वतो द्विजः ॥ ३२ ॥ अभयपाल पुत्रोसौ धीरदेवो बिवादिराट् ॥ जारणांतमिदं कर्म मया प्रोक्तं च यत् स्फुटं ॥ ३३ ॥ अनुभूतं च तत्सर्वं धीरदेवप्रसादतः ॥ निर्मथ्य सर्वशास्त्राणि अनुभूय पुनः पुनः ॥ ३४ ॥ बौद्धमतं तथा ज्ञात्वा रससार कृतो मया । अनेकक्रमसंयुक्तो नानामतविभूषितः ॥ ३५ ॥ ज्ञेयो विस्तारितः सर्वो रससारः सुदुर्लभः । किमन्यैर्बहुभिः शास्त्रेः किमन्यैश्व रसायनैः ॥ ३६ ॥ रससारं च यो वेत्ति वादिराजः स उच्यते । यः कोपि साधयेद्वीरः क्रममेकं सुशोभनं ॥ ३७ ॥
[ 220.

Page #300

220.1
Vaidyaka
275
कुर्यात्सकनकां पृथ्वी सशैलवनकाननां । इदं च परमं गुह्यं रक्षणीयं प्रयत्नतः ॥३८॥ कुशि-.-शिष्येभ्यो न देयस्य कस्यचित् । व्यसनोपहते चैव त्वरितं फलकांक्षिणे॥३९॥ शठानां निंदकानां च गोपनीयं प्रयत्नतः। द्विजदेवार्चने नित्यं गुरुभक्तो दृढव्रतः॥४०॥ तस्यै शिष्याय दातव्यं पूर्वमेवच्छिवोब्रवीत् ।। शुभक्ताय सुशिष्याय विद्यादानं च कारयेत् ॥४१ ।। पातु नो रसराजेन्द्र सिद्धिं यच्छतु साधके। शिवप्रसादानिर्विघ्नं रससार कृतो मया ॥४२॥ प्रसीदतु रसेंद्रो मे शिवसिद्धिं च यच्छतु। यत्प्रसादान्मया पूर्वो रससार कृतो भुवि ॥ ४३॥ एकधा दशधा चैव शतधा च सहस्रधा। मत्प्रतप्रयोगेषु सिद्धिः ज्ञेया विचक्षणैः॥ ४४॥ यदस्ति सर्वशास्त्रेषु तदिहास्त्यखिलं स्फुटं । यदिहास्ति तदन्यत्र नैवास्ति रसकर्मणि ॥४५॥
श्री॥ इति श्रीगोविंदाचार्यविरचिते रससारे महारससेवाधिकारे पंचविंशः पटळः ॥ समाप्तः॥ श्री.
सुवर्ण रजतं तानं रीरी कांस्यं तथा त्रषु । सीसं च चीमरं चैव अष्टै लोहानि वक्ष्यते। ज्योतिष्मतीबृहत्यौ छे अंकुल्लत्वम् तथैव च ॥१॥
॥शुभं भवतु ॥ References.- ( 1 ) Mss.-A-Aufrecht's Catalogus Catalogorum :
i,49603; ii, II6° and 22033; iii, 106'..
___B-Descriptive Catalogues :Catalogue of Ulwar Mss. No. 1669. Extr. 427. Burnll's Catalogue, p. 70*.
(2) Printed Edition : Edited by Vaidya Jādavji Tricumji Achārya Bombay, 1912. (Ayurvediya-grantha-mala, No. VI).

Page #301

276
Vaidyaka
1230.
रससार
Rasasara
944.
No. 221
1891-95 Size.- 8To in. by 6m in. Extent.-- 37 leaves ; 14-16 lines to a page ; 32 letters to a line. Description.- Country paper; Devanagari characters; hand-writ
ing legible%3; double lines in black ink on each border: benedictory phrase, topic-headings and colophons are tinged with red pigment. Paper is old and worn out on
all edges. Foll. s', 76 and half of 14are blank. Age.-Appears to be old. Author.- Sri Govindacārya. Begins.-fol. 1b
श्रीगणेशायनमः॥
गणेशं प्रणिपत्यादौ शिवं च शिवया युतं। etc.
Same as in No. 220 Ends.--fol. 37*.
यदस्ति सर्वशास्त्रेषु तदत्रास्त्यखिलं स्फुटं ॥ यदाहन्यत्र तत्सर्वे ( fol 37.) मस्मिन्न सर्वकर्मणि ॥ इति श्रीगोविंदाचार्यविरचिते रससारे पंचविंशतिमः पटलः॥
समाप्ताः॥ Reference.--See. No. 220
रससार
Rasasāra
No. 222
1083 ( III). 1886-92.
Size.- 9. in. by s} in. Extent.- 37 leaves ; 12 lines to a page ; 28 letters to a line.

Page #302

222.1
Vaidyaka
Description. Country paper; Devanagari characters; hand-writing legible; Ms. written in book form and sewn with strong thread; margins on left and right are enclosed in double rows of red lines; verse-numbers, topic-headings, topic-ending and colophons are written in red ink. Our work is a part of this Ms. whidh contains the following works.
I.
with tol. 11) see No.
in Hindi, fol. 11-12 (The Ms. begins 1083 (I) 1886-92.
II. auferfor of Vallabhendra, foll. 122-17a see 1083 (II)
1886-92
III. Ta foll. 17b-53a and the 23rd ch. on is given on foll. 6a—7a.
IV. मन्त्रसार by नारायणपुरी, foll. 53 - 53. V. at a 1083 (V) 54"-60" (see No. 1886-92
277
garoff, etc. in Hindi. foll.
). Ihave named it as
-
संग्रह ( १ )
VI. foll. 60-64. (After this, the pagination is from fol. 1).
VII. सामुद्रिक foll. 2-44.
VIII.
foll. 4-5. (See No.
etc. foll. 7-7 (See
1083 (VIII) 1886-92,
I have named it as औषधिसंग्रह ( २ ).
Then follows the 23rd ch. of (foll. 62-72) noted above.
1083 (IX) 1886-92
IX.
have named it as औषधिसंग्रह ( ३ ).
Over work a starts with the second chapter. After the 22nd chapter, a note is given that chs. 23 and 24 are written further, but we find only the 23rd chapter on foll. 6-7. Paper is old, musty and worn out on the edges.
). I

Page #303

278
Vaidyaka
1 222.
Age.- Appears to be old. . Author.-- Śri Govindācārya. Begins.- fol. 17*
___ स्वति श्रीगणेशायनमः ॥ अथ मंत्र॥ . डों रुद्रायनमः ॐ विश्वेभ्यो नमः 0 विश्वरूपाय नमः ॐ तत्पुरुषाय नमः ों यक्षाय नमः डों यव्हरूपाय नमः । डों एकाय नमः डों वरदाय नमः डों त्रिश्नायनमा डों नुद नुद स्वावा ॥१॥
.. . Ends.- fol. 530
शठानां निंदकानां च गोपनीयं प्रयत्नतः। पातु वो रसराजेंद्र ॥ सिद्धोमिच्छति साधके ॥४४॥ शिवप्रशादानिर्विघ्नो । रसराजकृतो मया॥४५॥
इति श्री गोविंदाचार्यविरचितं रससारग्रंथ समाप्तम् शुभं कल्याणं भवतु श्री Reference.- See No. 220.
रससार
Rasasara
or
(सद्योगकण्ठिका)
(Sadyogakanthika)
945. Na223
1891-95. Size.- 8m in. by 63 in. Extent.-- 23 leaves ; 17 lines to a page ; 32 letters to a line. Description.-Country paper; Devanagari characters; hand-writ
ing legible ; written in book form ; benedictory phrase, topic-headings, topic-endings and the colophon tinged with red pigment; fol. 8. blank. It deals with a few medicaments, and bestows large part of it to Ts. It is incomplete. The text does not at all agree with that of other Mss. of Rasasara. From the introductory verses, the name of the work appears to be Sadyogakanthika. The name Rasasära seems to have been given on the basis of
the following colophon on fol. 23- इति श्रीरससारग्रंथनिर्विषं ... अनुभूतसंगृहीतं बहुशात्रसंमतं संपूर्ण ॥ ..
... Paper is old, worn out and musty. . .

Page #304

224.]
Age.— Appears to be old.
Author.— Anonymous. Begins.-- fol. r±
श्रीरामायनमः ॥ श्रीगणेशायनमः ॥ ऊषधीशोमृतकरः कलावान् पातु वः सदा ॥ विषातुरो हुरो मूर्ध्नि वैद्यबुद्ध्यादधारयत् ॥ १ ॥ घृततैलचूर्णमोदकगुगुललेहांश्व वैद्यविक्षातान् ॥ क्वाथासवासनरसान् योगात् संक्षेपतो बक्ष्ये ॥ २ ॥ दशदशकयोगरत्नैः कंठाय वैद्यबालानां सद्योग कंठिकेयं प्रोता वो हितार्थवेदेन ॥ ३ ॥ कंठे तिष्ठति यस्यैषा हृदि सद्योग कंठिका | योगपाठप्रसंगेषु न दरिद्रात्यसौ भिषक् ॥ ४ ॥
etc.
Ends. fol. 23b
Vaidyaka
279
एरंडतैलमथ निवफलास्थितैलमेतद्रसायनमनामयकायकारि । ज्योतिष्मतिफलपलाशफलोद्भवं च तैलं वलिपलितहारि भिषकप्रदिष्टं ॥
धात्री फलानि पयसासनवारिणा वा छिन्नानि यः शिशिरकालसमुद्भवानि । निःकेवलान्यथतिलैरसितैः समानि खादेदनामयवपुः स पुमा ॥
रससिद्धिप्रकाश
No. 224
Reference. - No. Ms. of सद्योगकंठिका has been found as described in any Catalogue.
Rasa-siddhi-prakasa
1084. 1886-92.
Size.-- 11‡ in. by 4g in.
Extent.- 74 leaves; 8 lines to a page; 32-34 letters to a line. Description.—– Country paper; Devanāgarī characters; hand-writing good ; modern comparatively; a fragment of probably a longer work ; stops in the middle of the 3rd chapter; occasionally two folios are joined, hence folios 14, 18, 20, 22, 65, 67, 69, 71, 73 and 74 are unnumbered.
Colophon at the end of 1st ch.

Page #305

280
Vaidyaka
224. fol. 42° इति श्रीसौराष्ट्रदेशोद्भवशारस्वतकुलावतंसमाधवभदृविरचिते रससिद्धिप्रकाशे रसोत्पत्तिरसशोधनमारणे मात्रादिकथनं नाम प्रथमोध्यायः॥२॥
Colophon at the end of 2nd ch. fol. 60" इति श्रीसारस्वतकुलावतंसमाधवभट्टविरचिते रससिद्धिप्र
fol. 60° काशे गंधकाापरसनिरूपणं नाम द्वितीयोध्यायः ॥२॥ Age.- Appears to be modern. Author.- Madhavabhatta of Sarasvata family. Begins.--fol. 10
डों नमः शिवायः ॥ अथ कश्चिद्रसविद्यासारोद्धारो लिख्यते ॥ शिवागमे।
सुकृतस्य फलं भोगा भंगरास्ते तदाश्रयम् ।। शरीरमपि नो नित्यं तस्मान्मुक्तौ यतेवधः॥ मुक्तिर्ज्ञानात्तदभ्यासात्सभवत्सस्थिरांगतः॥ तत्स्थैय्ये न समर्थ वै मूललौहादिकौषधम् ॥
etc. Ends.--fo. 74.
स्वांगशीतं समुद्धत्य सिंदूराभमयोरजः॥ सृतं वारितरं ग्राह्यं सर्वकार्यकरं परम् ॥
इत्येकपुटीलोहभस्म ।।
अथ सूर्य्यतापी ॥ रसपद्धतौ॥ शाणोद्वांतमयस्तु कांतमथवा क्षिप्त्वार्द्धलेलीतकं दत्वाध्यंशरसं विमर्थ सलिलैः
१भंगा २द्रिकीरसैः३ पक्वं......... References.- ( 1 ) Mss.- A-Aufrecht's Catalogus Catalogorum :--
i, 496%; ii, II60 (our Ms.).
रसार्णव
Rasārņava No. 225
946.
1891-95. Size.- 1316 in. by 576 in. Extent. — 47 leaves ; 8 lines to a page ; 41 letters to a line,

Page #306

Vaidyaka. :
Description.- Country paper; Devanāgari characters; several
hand-writings, bad and irregular; fol. 28b has a lacuna ; there are no marks of punctuation, no sign to indicate a colophon or the end of a chapter. Only three colophons of 14th chapter ( fol. 23a ) of 16th chapter (fol. 32b) and 18th chapter (fol. 476) have been found. The work is printed in Bibliotheca Indica. Paper is old and musty. It
is incomplete, wanting in the beginning chapters. . Age.- Appears to be old. Author.- Anonymous. Begins.-fol. ri
..... ॥श्रीरामजी। .. पुनस्तं गंधकं साक्ष्या द्रावयित्वा द्रुतं कुरु
रसेकं मर्दयते न गतदेहं तु कारयेत् लेपमात्रेण तेनैव कुष्टानष्टादशः प्रिये अशोभगंदरं लूता शिरोरोगं च नाशयेत् ॥ निशाचररसे भात्ये सप्तवारं तु तालकं
- तेनैव घातयेद्वतं तारये निर्वहेत्परं etc. Ends.- fol. 44 . ..
गृहत्विा साधकेंद्रस्य सिद्धलोका पसंति च दीव्यास्वानिनादि दीव्यानाभग्णानि च रमते शतसहस्रं सिद्धकन्या स्मरातुगं तस्मिन्नेकोमविधोयं तथैव स्थावरजंगमे देव यत्र विलियंते सिद्धिस्तत्रैव लीयते । भूतकालानको नाम चंद्रोयमुपवर्जित । तथायं महादेवी यदा वर्तुं न शक्यते
अनेनैकशरीरेण तथा सिद्धिर्भविष्यति ।
इति श्रीरसाणवे रससंहियतायां हेमविधोनामाष्टादशोमः पटलः ॥१८॥ References.- (1) Mss.-A-Aufrecht's Catalogus Catalogorum:
i, 4974; ii, II6°; iii, 1069.
__B-Descriptive Catalogues :
Madras Govt. Oriental Mss. Library, p. 8894, No. 13209. 36 [Vaidyaka]

Page #307

288
Vaidyaka
[225
(2) Printed Editions :Edited by Praphulla Chandra Ray and Pandit Hariscandra ___Kaviratna, Calcutta, I910 (Bibliotheca Indica, new Series, - Vol. 174.)
रसावतार .
. . ...,
Rasăvatāra No. 226
373.
1882-83. Size.—94 in. by 4iq in. Extent.-- 108 leaves ; 12 lines to a page ; 36 letters to a line. Description.- Country paper; Devanagari characters with
occasional पृष्ठमात्राs%3 hand-writing legible with difficulty%3 first five folios have a different hand-writing ; paper is very old, musty and worn out; dampness and age has made many folios undecipherable ; somebody has tried to restore the text at various places by re-writing the faded portions ; folios 7, 8, 10 Ir are missing and folio 53 is repeated ; hence the actual number of folios is III+1-43108; folio 12 is broken on left-hand corner and folio 526 has 422 lines only. In the first 18 verses the author eulogises the gods, good people and learned authors; then he gives a gist of
the contents ; after this the colophon is इति सूत्रम्. Age.- Appears to be very old. Author.-- Anonymous. Begins.-- fol. 16
नमो श्रीगणेशायः॥ अशोभिचलकुंडलद्वितयशष्टं गंडस्थलं बिचित्रमाणमेखलं मरकतांकुरश्यामलं । कदंबवनमध्यगं विधृतमोघनाथं महः स्मरामि रससिद्धये वितशैशवं केशवं ॥१॥ . ग्रंथांतरात्किमपि सारतरं प्रगृह्य यद्यानुभूतमतिदगुरूपदिष्टं।

Page #308

227.]
.
Vaidyaka
283
संग्रथ स्वल्पतरबुद्धजनप्रबुद्धि सूत्रामृतं स्वमतिकल्पितपपद्यबंधा ॥२॥ युधाः प्रकुर्वत क्रियां मदीये ग्रंथेल्पबुध्या ग्रथिते समासात् । ..... अवद्यकल्पोस्ति यदत्र किंचित् शोध्यं यतस्ते सक्रपा प्रसिद्धाः ॥३॥
etc. Ends.-- fol. III
सम्यसिरव्योपजिह्वा तु सा ( fol. III) रैश्च प्रतिसारयेत् । शिरो विरोचनै धूमै गंडूषैस्तानुपाचरत् ॥६३॥ पथ्याक्षारव्योषवह्निचूर्ण वर्षणके हितं।
तैलं विपक्वमथवा मृक्षणे हितकारि तत् ॥ ६४॥
इति श्रीरसावतारेप्युपजिह्वा--(undecipherable) धिकारः॥ References.--( 1 ) Mss.--A-Aufrecht's Catalogue Catalogorum :
i, 497* B-Descriptive Catalogues :-- Mitra's Catalogue of Bikaner Mss. No. 143I, p. 657.
रसेन्द्रचिन्तामणि
Rasendracintīmaņi No.227
947.
1891-95. Size.-.102 in. by sto in. Extent.-- 67 leaves ; 12 lines to a page; 43 letters to a line. Description.-- Country paper; Devanāgari characters; there are two
hand-writings, one from fol. I to 60 and the other from fol. 61-68 which are added later on on moderner paper; benedictory phrase, double borders of two and one lines, marks of punctuation and colophon are in red on foll. 1-25. Foll. 26-60 have no borders or marks of punctuation; topic-headings are tinged with red pigment. Foll.: .61-68 have double borders of three and one lines, marks of punctuation and colophons in red ink. Fol. 17 is missing, although there is no break in the text.

Page #309

984
Vaidyako
Age.-- Appears to be modern. Author.- Ramacandra Guha. . Begins.- fol. I
श्रीगणेशाय नमः॥ इदानीं गुहकुलसंभवश्रीरामचंद्राह्वयो रसेंद्रचिंतामणिग्रंथमारभमाणस्तन्मूलदैवते श्रीमदंविकामहेश्वरौ सकलजगदुत्पत्तिस्थितिप्रलयानदानं च सविशेषसिद्धांतगर्भ वाचा वरिवस्यति ॥
अथ प्रकाशकासारविमर्षाबुजनीमयं।
सच्चिदानंदविभवं शिवयोर्वपुराश्रये ॥१॥ लध्वीयः परिमाणताया निखिलरसज्ञानदायकत्वाचिंतामाणरिव चिंतामणिः ।
संस्काराः परतंत्रेषु ये गूढाः सिद्धसूचिताः ।
तानेव प्रकटीकर्तमुद्यम किल कुर्महे ॥२॥ etc.' ' Ends.---fol. 674....
अरिष्टस्वप्नरोगानां वेत्ता दूतविचक्षण। .. रुजामुत्पत्तिसमये लक्ष्मौषधवुधोभिषक् । व्यवहारच्युताः केपि दुर्लभौषधयः परे। अनुर्जितफलाश्चान्ये योगास्ते हि मयोदिता । यथा न रोचते किंचिद्भोजनं लंघनं विना। रसशास्त्रं विना तद्वदन्यत् शास्त्रं न रोचयेत् । किं दरिद्रस्यवि (fol. 67° ) द्याभिजराजीणस्य किं धनैः। आरोग्यमजरावित्तमत्र यत्नादवाप्यते । अहो कं चोपमीयेत शास्त्रं रसमतेन्यतः। यत्प्रसादेन निर्विघ्रमुत्तरंति भवार्णवं । सरस्वति लक्ष्मीजन्या इति जल्पंति दुर्धियः। ... एतच्छात्रं सरस्वत्यायं लक्ष्मीखलुजन्यते। .. बहुसंग्रहसंहिनानुभूतिस्फुरदंतर्कनेन कंठधारनात् ॥ निरयामि मया सेंद्रचिंतामणिरब्धिद्रतयामनयरत्नं ।... अदुःसाध्यैरेतत्स्फुटबहुफलै कर्मभिरयं विभाति ग्रंथो न प्रकटगुरुसंकेतसुभगः। . इदं वाक्यं ब्रूमा पतति नयनं चेदिह सता र तदेव व्याहर्ता निजगुणगरिम्नः स्वयमसौ।

Page #310

28.]
'Vaidyaka
Mass
अस्त्रांतोच्छ्रितसिद्धयो गिरिभुवः कारुण्यपात्रं रस.......... ग्रंथं ग्रंथिलबुद्धयः प्रतिदिनं निंदति योगेश्वराः। प्रेमानंदमवर्द्धयंतु भिषजामुदामधामनियो राजानः करिदंत-कुलिशक्रीडाविरुया द्रुमाः। :
इति रसेंद्रचिंतामणौ नवमोध्याय समाप्तो ग्रंथः । Then follows the receipe of Arsala Hath which is finished
in the second line of fol. 684. Reference.- (1) Mss.-A-Aufrecht's Catalogus Catalogorum :
i, 497°; ii, II7* and 220°; iii, 106'. B-Descriptive Catalogues :
I.O. Catalogue. .... Weber's Catalogue of Berlin Mss., p. 209.
Aufrecht's Catalogue of Oxford Mss., p. 3216,
629.
रसेन्यचिन्तामणि
Rasendracintamani No.: 228
1895-1902. Size.- 13 in. by 4th in.... -Extent.-- 61 leaves ; ii lines to a page ; so letters to a line. Description.- Country paper; Devanagari characters; there are two
band-writings on two different sorts of paper-(i) foll. 1-46; (ii) 47-61. Foll. 1-46 have double lines in red ink on borders; topic headings and colophons are tinged with red pigment; the text is corrupt. Paper is old, worn
out, musty and worm-eaten. Age.- Appears to be old. Author.— Rāmacandra Guha. Begins.-fol. .
श्रीगणेशाय नमः॥
इदानी गुरुकुलसमवनीरामचंद्राह्वयो रसवचिंतामणिग्रंथमारममाणस्तमलदेवते ।.etc. same as in. No. 227. :

Page #311

[228.
286
Vaidyaka Ends.- fol. 6r'. ......
.... . प्रेमाणं परिवर्धयंतु भिपजामुद्दामधामा थियो। राजन करिदंतकुं कुलीशक्रीडा विरुग्णदुमाः ।। इति रसेंद्रनितामणौ नवमोध्यायः॥ समाप्तिश्चायं ग्रंथः ॥
... शुभं भवतु ॥ .... References. - See No. 227.
रसेदचूडामाण
Rasendracūdāmaņi
153. No. 229
. A 1882-83. Size.- Io in. by 4: in. . Extent. — 40 leaves ; 10 lines to a page ; 28 letters to a line. Description. Country paper ; Devanāgari characters; hand-writ... ing bold and good; two lines in black ink on both borders%3;
marks of punctuation and the colophons are tinged with red pigment. First folio is missing ; fol. 30 is torn; fol. 40 is repeated ; and a few leaves in the beginning are so worn out all round that some portion of the text is lost
It is an incomplete Ms. containing Adhyayas 1-7 and part ..... of the 8th. It deals with rasas. There is only one lengthy . ."colophon from which we derive our meagre knowledge .about the author ; and it is- इति श्रीकरवालभैरवपुरवरपति
'श्रीसोमदेवविरचिते रसेंद्रचूडामणौ रससूत्रस्थाने रसमहिमानिरूपणं नाम TUATETTUHATA. The author seems to be a royal personage
ruling over karavalabhairavapura. Age. - Appears to be very old. Author.- Somadeva. Begins.-- fol. 2a
- बिनाणं शुभवर्ण विगुणनवभुजं पंचवक्त्रं त्रिनेत्रं ।
दानं तेंद्रशास्त्रं रसमाहममृतं शंखभैषज्यचापं ।।

Page #312

230.3
Vaidyaka
शूलं पङ्गांगबाणं डमरुमसिगदावह्निमारोग्यमालां । सप्पारातिं च दोर्भि भज रसमहाभैरवं सर्वसिद्धये । सांकुशां व्याधिजरांकुशां तां । सुखप्रदात्री रससिद्धिकीं ॥ अभीतिपाशांकुश दान हस्तां-- मिरांजी रसभैरवस्य ॥ etc.
Ends.- fol. 40b
कालदंडी त्रिपर्णी च । रक्तपुंखादिको गणः ॥ रसबंधवधे शुद्धौ । विहितः शभुना स्वयं ॥ द्रव्येश्वराचरैरुग्र । स्पर्शगंधरसान्वितैः ॥ शोधितो मर्हितः सूतो । म्रियते बध्यते सुखं ॥ केवल सूर्यभक्तिश्व | कटुकोशातकी तथा ॥ द्राविणी काकमाची चा । सिशुकाक्षी ॥
2870
References.-- Aufrecht mentions only our Ms. in his Catalogus
Catalogorum, i, 497.
The Rasendracuḍāmaņi mentioned in the Catalogue of Govt. Oriental Mss. Library, Madras, (p. 8895, No. 13210) is different from this work as well as the one noted under- No. 230. 1993
रसेन्द्रडामणि
No. 230
Rasendracuḍāmaņi
939. 1884-87.
Size. 107 in. by 43 in.
Extent. 34 leaves; 10 lines to a page; 34 letters to a line. Description.- Country paper; Devanagarī Characters; hand-writing good; two lines in black ink on both borders; paper is old, musty and worn out; much of the ink has come to the other side of paper, hence the first II folios and the last one are legible with great difficulty; first folio is missing. The work deals with differents. The author नकिंचिदेव calls himself as अवधूताचार्य in the colophons. Cf

Page #313

Poidyaka इत्यवधूताचार्यश्रीमन्माकिंचिदेवविरचितायां रसेन्द्रचूडामणौ धातुशुद्धिपरिच्छेदः पंचमः। fol. 17. The Ms. is incomplete and stops
with the 20th verses of the oth chapter. Age.--Appears to be very old. Author.-Nakincideva. Begins.-fol. 2.
का क्षमः॥४॥ चांचल्यात्रकदायि कुत्रवसति प्रयोतनद्योतनो धन्यानां निरगण्यवपुषां सद्योगिनां योगिनां । साप्रतिष्टति निस्तरंगमनसि क्षीत्रीकते क्षेत्रके सर्वज्ञप्रमुखैः सहासरसराद मुक्त्यैमभुक्त्यैव च ॥५॥
नाडी............पुषि सकनकं जारणं यस्य शुद्धे . ... येऽभ्य......त्कालयोगावगुरुवरवचनं.........सारस्तं। ...........
बाह्यांतर्मेलकं ये रसपततु जयोर्जार.................. .. ..............च क.....................सर्वदा ये ॥६॥ . . ete.. . ....... .. ....... .. .. Ends.- fol. 35
एभिर्लिप्त......इमेन्मरंति चेवेंद्रस्य वज्रं भवेत् । संसक्तं कुलिशं च तत्र शतधा भिद्यत......... । तद्वजस्य कला रसेंद्रकनकं पिष्टिः कृता स्तंभिता .. . तारे हेमकरासजेत्र.णि.........छतात्तारकृत् ॥ १९॥ तबाज्ञस्य यवयवानसुपयसा माषांश्च गोधमका...................पायसं मधुघृतैर्युक्तं च सप्ताहकं॥ ; ...........
वीसमुश्लोक Reference.- Aufrecht mentions only this Ms. in his Catalogus
Catalogorum, ii, II7... .

Page #314

231.]
राजनिघण्टु Or निघण्डुराज or अभिधानचूडामणि
No. 231
Vaidyaka
Rajanighantu or Nighanturaja or Abhidhanacu dāmaṇi
Size.- 12 in. by 52 in.
Extent.— 130 leaves ; r2 lines to a page ; 45-48 letters to a line. Description.- Country paper: Devanagari characters : hand-writing good; double lines in red ink on borders, marks of punctuation upto fol. 1rb only are in red ink. Foll. and 130 are blank. The work gives the Marathi and Kanarese synomyms along with the Sanskrit names of .. medicines (cf. व्यक्तिः कृतात्रकर्णाटमहाराष्ट्रियभाषयः । अंधलाटादिभाषास्तु । ज्ञातव्यास्तब्धुपाश्रयात् ॥ १७ ॥ ( fol. 26 ). The author introduces himself in the following verse
कास्मिरेण कपपादकमलं द्वंद्वार्चनोपार्जित - श्री सौभाग्ययशः प्रतापपदविधाम्ना प्रतिष्ठापिता ।
सेयं श्रीनरसिंव्हनामविदुषा स्ववैद्यविद्यास्थितिपित्याप्राप्तिसुवर्णराजिरचनि चित्रोज्वला पिटिका ।। २२ ।। fol. 24
Age.--Šaka era 1719.
Author.-- Narasimha or Naraharipandita.
Begins.—fol. 24
A more detailed knowledge about the author is got from the following colophon - इति वैयपतिमूर्द्धव्यरत्नाभरणश्रीमदिश्वर सूरितनुश्रीकंठचरणारविंद सेवाहेवा कराजहंसश्रीकाश्मिराढ्य वंशाचार्यपरं परावयवा श्रीमदीश्वरनरहरिपडित विरचितो निघंदुराजापरनामधेयपरंपरापत्यभिधानचुडामणौ अनुपानादिवर्ग समाप्तः ॥ fol. sa
श्रीगणेशाय नमः ॥ श्रीकुळदेवताय नमः ॥ यस्य निश्वसितं वेदा यो वेदोभ्यो खीलं जगत् ॥ निर्ममे तमहं वंदे विद्यातिर्थ महेश्वरं ॥
37 [ Vaidyaka 1
289
926. 1887-91.
श्रीकंठाचलचगकेलिषु नदत्कुंभद्रबुध्यरद प्रातोतंभितसंभृताब्दमिलितैः शितैः पयोबिंदुभिः ।

Page #315

290
Vaidyaka
[232.
निर्वाणे मदसंज्वरे प्रमुदितस्तेनातपत्रश्रीयं बिभ्राणेन निरत्ययदिशतु वः श्रीविघ्नरामो मदं ॥१॥
etc.
Ends.-fol. 1296
एको यत्र मनस्विनामचतुरो यश्च द्वयोरश्विनोस्थ्यक्षाचाचतुरोनृपं च घदनो
नाम्रोरिषण्णा जयि । एकार्थादिरमुष्य नामरचना चूडामणौयस्त्रयो विशोसौ समपुरि सार्द्धममुना
ग्रथेन वर्गो महान् ॥
इति श्रीकाश्मिरमंडलप्रसिद्धावसतिश्रीमठसिराहाक्षास्थानस्थितश्रीनंदि. स्फोटाप्रसिधमहिमानंदश्रीसोमानंदआचार्यवंशोद्भवचतुर्दशविद्याविनोदपरिणतसमामद्विजवैराग्ययोग्यश्रीपरमहंसजगदविज्ञानातीमरमार्तडभीचंडेश्वरायपरनामध्येयश्रीराजराजेंद्रगिरिश्रीपादपद्मसर्वशास्त्रमकरंदामोदमुदितवैद्यविद्याविशारददासविशारदमानसंहितारिधुरंधरनानाधनग्रहणसत्वरणसहजन श्रीमदिश्वरसूरिसूनुश्रीभदमृतेशानंदचरणारविंदमकरदानदित श्रीनरहरि पडितविरचिते निघंदुराजापरपर्यायवत्यभिधानचुडामणौ चैकार्थाद्यभिधानस्त्रयोविंशो वर्ग: २३ संपूर्णश्च निघंदुराजापरपर्यायनामधेयो ह्यभिधानचुडामणोन्नाम ग्रंथः यादृशं लिखितं दृष्टं तादृशं लिखितं मया यदि शुद्धमशुत्धं वा मम दोषो न विद्यते हे पुस्तक राजेश्री आबाजी बलाळ पुंडले सबनीस किले सोलापूर हस्ताक्षर रामचंद्र बाळाजि परुळेकर शके १७१९ पिंगलनामसंवत्सरे जेष्ट वद्य दशमि इंदुवासरः रेवतिनक्षत्रे ग्रंथ
समाप्तः श्रीकृष्णार्पणमस्तु श्रीरस्तु . . Reference.-(I) Mss.- A-Aufrecht's Catalogus Catalogorum :
i, 24, 5or' ; ii, II8; iii, I074. B-Descriptive Catalogues :I. O. Catalogue, Mss. No. 2743-44. Aufrecht's Catalogue of Oxford, No. 765, pp. 323-24. Catalogue of Madras Oriental Mss. Library, Vol. 23, Nos. 13254-5. (2) Printed Editions:
( 1 ) Benares, 1883 ( A lithographed edition ). (2) 13th Varga, edited with a German translation by Dr. R. Garbe (Leipzig, 1882 ). (3) Edited by Vaidya Narayana Sastri Purandare, Poona, 1896. (4) Edited by Ashubodha Bhattacharya and Nity. bodha Bhattacharya, Calcutta, 1899. (5) Published in AnandAśrama Sanskrit Series,

Page #316

274.)
Vaidyaka राजनिघण्टु or निघण्दुराज Rajanighantu or Nighanturaja or अभिधानचूडामणि
Abbidbānacūdamaņi
430. No. 232.
1884-86. Size.— 124 in. by 44 in. Extent.-- 196 leaves; 9 lines to a page ; 36 letters to a line.
Description.- Country paper; Devanāgar characters; the Ms. is
written in about ten hand-writings; some are good but others are bad. Paper is also of two varities--(i)thin variety extending from fol. I to 7, (ii) thick variety extending over the rest of the book. It is full of many lacunae and hance many leaves are blank-- they are- fol. 1672 has only if lines and the rest along with 1.670 is blank ; fol. 1710 has only of a line and the rest is blank; fol. 1722 is blank; there is a big lacuna on foll. 1755 and 184"; fol. 176 is blank on both sides. It is decorated on borders with four lines, sometimes in black ink, at other times in red ink; a part of the Ms. has marks of punctuation in red ink; the colophons and pratikas are tinged with red pigment all throughout. It has got a list of contents covering to leaves which is incomplete. The text of the book occupies 186 leaves. The owner of the Ms., whose name is found on fol. 1a and 186", is PITIA son of ASETA 49. The work was composed in 1235-50 A. D. See Keith
History of Sanskrit Literature, p. 512. Age.-- Sam. 1742; Śaka 1607. Author.- Naraharipaņdita. Begins.-- fol. ra
श्रीगणेशाय नमः । श्रीगुरुभ्यो नमः॥ श्रीकंठाचलमेखलापरिमणकुंभींद्रवुध्या रद. stalofaa vararea stratai Rieti etc.
Same as in No. 231.
Same

Page #317

292
Ends. fol. 1864
एकैकार्थादिरमुष्यनामस्त... चूडामणौस्त्रयोविशोसौ समपुर सार्द्धमुसुना ग्रंथेन वग्ग महान् ॥ २३४ ॥ इति श्रीकाश्मीरमडल etc. Same as in No. 231.
रोगारोगवाद
No. 233
Vaidyaka
After the Colophon follows-
विदुर्दुलिपिविसर्गवीकाशंगपंक्रिभेदे दूषणंह - वेगजम ॥ बुद्धिपूर्वक क्षतुमर्हथ समीक्ष्य सूरयः ॥ समोह निधंटराज ॥ संवत् १७४२ शके १६०७ ज्येष्ट कृष्ण १० रबौ लिखितमिदं यमरोद ग्राममध्ये स्वार्थे परार्थे च Reference. - See No. 231.
[232.
Age. — Samvat 1725.
Author.— Vireśvara.
Begins. fol. rb
श्रीगणेशाय नमः ॥
Size.— 83 in. by 42 in.
Extent.— 9 leaves ; 12 lines to a page; 29-30 letters to a line. Description.- Country paper; Devanagarī characters; hand-writing good; marks of punctuation and topic headings are tinged with red pigment. It is an interesting work of a dialectical nature entering into a discussion of the views of ancient scholars of Ayurveda.
Rogārogavāda
910. 1887-91.
नमामि उ नमः सिद्धं सर्वमक्षरमंडलं ॥
यदाश्रित सरस्वत्यात कोपि न गच्छति ॥ १ ॥
नमामि ग्रन्थकर्तृस्तान्वाणीपूर्वान्महाशयान् ।।
यव्याख्यालेशमादाय विज्ञानं ज्ञायते नृणां ॥ २ ॥ इतिमंगलं ॥
अथ पूर्वरंग ॥ मंगलोक्तमार्गेण जातविज्ञानः इष्टकायथनामग्रामवासी कान्य

Page #318

233.!
Vaidyaka
293
कुब्जायोसरिहा(?) द्विवेदरघुवंशात्मज देवीदासात्मजः॥ आयुर्वेदाध्यायनकृतश्रमः वीरेश्वरः आयुर्वेदादिसर्वशास्त्रध्यापकाध्यतृणां ग्रंथकारकाणां चाश्चर्यजनकं पूर्वाचार्यकृतरोगारोगलक्षणे नवीनं वाग्विलासं करोति ॥ इति
पूर्वरंगः ।। अथ प्राचीनरोगारोगप्रस्तावखंडनं च ॥ etc. Ends -- fol. pb
अथोपसंहारः । अत्र यत्र यत्र संधिवं पुनः वाकपुनरुक्तित्वं तत्र तत्र ध्रुवस्यष्टविज्ञानार्थ । भवतिचात्र।
रोगारोगस्य वादं ये धारयत्यवलोक्य च । सरस्वत्याः प्रसादेन चिरंजीवा भवंतु ते॥१॥ अत्र रोगारोगवादे आदौ नमस्कारवस्तुनिर्देश रूपं मंगलं (fol. 9") मध्ये वस्तुनिर्देशात्मकरूपं मंगलं अंते आशीर्वादात्मकत्वं रूपं मंगलमिति मगलत्रितयत्वं मुक्तं इत्युपसंहारः । भवंति चात्र ।
रोगारोगस्य वादोयमुक्तो वीरेश्वरेण यत् ।
तज्ज्ञातं शक्ति कस्यापि विरलस्य भविष्यति ॥१॥ अत्र बादशब्दस्य प्रत्येकं संबंधः तेन रोगे वादः अरोगवादश्व सिद्धं ॥
पठनं पाठनं लोके बहु कुर्वति पंडिताः। बोधाचरणशून्यं तत्सर्वेषु परिलक्षित ॥ वाक्या भ्रांतिमयाः सर्वे व्याख्याता भ्रांतिचिन्मयैः। सत्यं यद्वस्तुतस्तत्वं तन्मया प्रकटीकृतं ॥ विहारीलालमिश्रस्य अर्गलापुरवासिनः। गौडस्य शिष्यतां याता: बहवो ब्राह्मणाः पराः ।। तन्मध्ये श्रेष्ठतां यातो एकमेवाहमद्धतां। क्षंतव्यं सर्वशास्त्रज्ञैः मत्कृतं कौतुकं नवं ॥५॥
(fol. 9) सभायां प्राज्ञवैद्यानां प्रष्णतो यत्र कुत्र था। आश्चर्या संभवते वा किंचित् किमिति सर्वदा ॥ पंचद्विसप्तचंद्राब्दे माघशुक्ले द्विभास्करे।
रोगारोगस्य वादोयं समाप्त: मगमध्रुवं ॥७॥
इति श्रीधीरेस्वरविरचितो रोगारोगवादसमाप्तः॥ Reterences.- (1) Mss.-A-Aufrecht's Catalogus Catalogorum :
iii, 1148 ( Aufrecht mentions only our Ms. )

Page #319

294 Vaidyaka
[2840 लक्ष्मणोत्सव
Lakşmaņotsava No. 234
911.
-1887-91. Size.-- 8t in. by 4} in. Extent.- 218 leaves : 9 lines to a page ; 38 letters to a line: Description.-- Country paper ; Devanagari characters; hand-writ
ing legible ; two lines in black ink on each border; benedictory phrase, topic headings and colophons tinged with red pigment. In the first chapter a geneology of Lakşmaņa is given. He was a resident of Mathura and was a Kāyastha of Mathura class. From this geneology as well as from the colophons at the end of 64 chapters in the book it will appear that Lakşmaņa is not the author. From the last portion it appears that a certain Kșemaśarmā had composed a big work and Vedaśarma derived his knowledge from it and dictated it to one Dāmodara. Purusottama was a critic who perhaps revised and critically examined it. The
work was composed in 1450 A. D. Age.- San. 1767. Author.- Vedasarma (?) patronised-by Laksmana. Begins.- fol. 50
श्रीधन्वंतरये नमः॥ प्रणतविवुधमौलिस्फाररत्नाशुगर्भा
श्वरणनखरभासो भाति यो भक्तिभाजां॥ दधदमिमतसिद्धथै कल्पवल्लीरिवाग्रयाः
___ स जयति गजवक्त्रोदाननीरप्रसक्तः ॥१॥ स्फूर्जन्मोहतमास्तिरस्कातरविविश्वांबुधेः सर्वदा __ पारे तिष्ठति यं स्पृशांति न जगद्वीजा न दोषोर्मयः॥ साक्षात्पश्यति यश्व विश्वमखिलं तत्वार्थवाचां कवि
__ स्तं बंदे प्रणताखिलार्तिशमनं सर्वज्ञमाशं परं ॥२॥ नमोस्तु धन्वंतरये समस्तजरापरातंकतमः सवित्रे। दिव्यांगनासंततयौवनश्रीसंपत्तिदायामृतसाधनाय ॥३॥

Page #320

234.
Vaidyaka
यस्मिन्नुदंचातिरत्नबंधसौधेषु कांतावदनैः समन्वं । व्रजत्यधः प्राप्तुमिवाकलंक पृष्टप्रकाशी सकलोपि चंद्रः॥४॥ तस्मिन् पुरे श्रीपथनामचंचद्यशोविधुः सद्गुणरत्नसिंधुः। आस्ते शकेशो महमंदषानः सौर्यप्रतिक्षिप्तपराभिमानः॥५॥ युग्मं ॥ हर्षेषु शून्येषु समीक्ष्य चित्रद्विपात्समाकुंचितनिश्चलांगाः । पराक्रमे भांति यदीयवैरिपुरेषु सिंहा अपि चित्रतुल्याः॥६॥ नमन्महीभद्रजमौलिमालास्खलत्परागारुणपादपझे। तस्मिन् क्षितौ राज्यपदं दधाने ग्रंथः कृतःश्रीमहमंदषाने ॥७॥ आस्ते पुरी सर्वजगत्प्रसिद्धां निवासलोभादिव यत्र विष्णुः। जन्माददे स्ववसतीबिहाय त्रैलोक्यवंद्या मथुरेति नाम्ना ॥ ८॥ तस्यामभूत्सकलकायचयाभिरामः ।
कायस्थवंशसरसीरुहकाननार्कः॥ कामाधिकोत्तमधनाञ्चितमार्गणौघो।
भास्वगुणौघमहिमो दयनागनामा॥ तस्यात्मजो लोहडनामधेय आसीत्सदा सज्जननेत्रपेयः।
.... ... ... .... पुण्यात्ममध्ये प्रथमाभिधेयः॥१०॥ तत्पुत्रः सहदेव इत्यनुगतः क्षमादेवसेवोभव
विज्ञाने सहदेव एवं किमसौ सद्धर्मवंधुः सदा। लोकालोकविलोकने परिपटुः कीर्तिर्यदीयाखिल
क्षोणीमंडलमंडने मलयजालेपानुकाराभवत् ॥११॥ सत्पूज्यः सहदेवसूनुरभवद्दामोदरो नामतो
यो दामोदरपादपंकजरते स्वांतद्विरेफः सदा। गांभीर्येण सरित्पनि वितरणैः कल्पद्रुमं धैर्यतो
मेरुं देवगुरुं धिया च जितवान् यक्षेश्वरं संपदा ॥ १२ तस्मात्समुद्रादिव धर्मदेवश्चंद्रो यथाभूत कृतविप्रसेवः। सौंदर्यसंतर्जितकामदेवः सदा हृदि स्थापितवामदेवः ॥१३॥ जातो यो धर्मदेवात्सकलगुणनिधिर्धर्मदेवादिवाभूत् पार्थाग्रयः पार्थिवानयादरविविधमहारत्नसन्मानमात्र । सोजस्रं भूमिदेवार्पितविविधवसईर्मवृक्षं मुमूलं चक्रे संकल्पनीरैईिविरकुलवरः खेतलः प्रोजितश्रीः॥१४॥ रैपालस्तनयोस्य सदूगुणगणोदंचयशोमंडलो नातोसो दिविरोत्तमः कविघरुस्वांतोकतल्पप्रभा।

Page #321

296
3
Vaidyaka
आयास्तखिलसंपदामधिपदं धर्मश्रियामाश्रयः
साधूनामवधिः समस्तसुहृदामास्थानकंस द्विषां ॥ १५ ॥ तस्याभवद्गजपतिर्द्विजराजकांतिः पुत्रोपरः स्थिरयशा स्थिरराजनामा । दासूक इत्यवरजः सुरविप्रदासो लोकत्रयोद्धृतमुरत्ननिभास्त्रयस्ते ॥ १६ ॥ कीर्त्तिर्माति जगत्रये गजपतेर्विद्वन्मुदा धारिणी शत्रुग्लानविधायिनी गुणगणस्वछांवसृद्वाहिनी । शीतांशोः परिभाविनी शुचितया भूयो जंगत्यायिनी साधुस्वांतनिवासिनी सुरपतेराश्वर्यसंदायिनी ॥ १७ ॥
आमुत्रयो गजपतेः प्रथिताः पृथिव्यां
पुत्राः पवित्रचरिताः खल (लु ? ) कामराजः । ख्यातस्ततोप्य मरासिंह इति प्रसिद्ध
स्तस्यानुजो विदितजालपनामधेयः ।। १८ ।। पुत्रा पवित्रचरिताः स्थिरराजनाम्नो ।
जातास्त्रयोप्यमितविक्रमविक्रमश्रीः । ज्येष्टोपरः पृथुगुणैकानिधिः पृथुश्रीः ।
की जो धनदजिवनराजनामा ॥ १९ ॥ पद्मापतिपद भोजभ्रमरीभूतमानसः ।
श्रीमान् भ्रमरराजोभद्दा सूकस्यात्मसंभवः ॥ २० ॥
[234.
ज्येष्ठः सुते गजपतेरपि कामराजो नो कामराजबशगोद्विजकामधामा । यः सद्गुणार्जितयशः शशिमंडलेन
प्राकाशयत्सुकवि कैरवकाननानि ॥ २१ ॥ कामराजसुतौ जातौ ख्यातो कीर्त्या यथा सुरौ ।
अभूदुद्धरणो ज्यायान्मही चंद्रानुजस्तयो ॥ २२ ॥
प्राप्तोदयो गजपतिप्रवरोदयाद्रेः स्फूर्जत्प्रभावमहिमामरसिंहभानुः । उत्सादयन्नाय समस्ततमः प्रवृत्तिं चित्रं न जातु · जनतापमयं करोति ॥ २३ ॥
येनाकारि समस्तमानसमलत्यागौ रतिं बनता
शांतौ यैव भवार्णवैकतरणिस्तत्वार्धधीराहता । नाकारि निजापरैक्यपतिना ब्रह्मैकशर्मोदयः
श्रीमान्सोमरासिंह एष जयति क्षोणौ सुकल्पद्रुमः ॥ २४ ॥ नाशेषशकोत्तमात्प्रविलसत्प्रौढप्रतापानल
ज्वालालीढसमस्त वैरेिनिवहारण्यात्पदं योज्ञतं । लब्धा श्रीमहमंदषा नमुनृपात्प्रत्यर्थकांतातनो
दुचचंद्रपराभवाय सततं सौर्येण सूर्यातिं ॥ २५ ॥

Page #322

Vaidyaka
यो लाडमास्यजननीशुभकल्पवल्या प्रादुर्भवन् प्रसबमुस्तधकाभिराम । अधिवजोचितविचित्रफलेथ धाम क्षोण्यां स भाति दिविरो
मरसिंहनामा ॥२६॥ पेनाप्रापि दयालुना क्षितितले वंदीः समस्ता धन
नित्यं भोचयिता विभक्तिरमणीलीलाकराक्षोत्सवः । सिक्तो धर्मतरुनिजाश्रितजनेष्वातन्वता रत्नजां
वृष्टिं सोमरासिंह एष भवतात्कल्याणपात्रं सदा ।।२७॥ दाने कल्पद्रुमो यः परहितकरणे भास्करः सिंधुराजो
गांभीर्ये चापि धैर्य सफलजनिजुषां तापनाशे शशांकः। तिष्यांभौधौ निमज्जल्ललितपतरिौरवे रत्नसानः
श्रीमान्कायस्थवर्यो भवतु बहुमुदामापदं सोमरीः ॥२८॥ तस्य हो तनयौ प्रशस्तविनयौ ज्ञातौ सदा सद्गुणैः ___ ख्यातो मूर्तिधरौ धरामुरगतो किं भानुचंद्रावुभी। सर्वाशापरिपूरणोचितवसुभास्वत्प्रतापोज्यलौ
ज्येष्ठोलक्ष्मणसंज्ञकः समभवत्तस्थानुजो रावणः ॥ २९ ॥ सर्वाशा: परिपूरयन् परिहरन लोकेषु तापव्यथा
शुष्पदसुमनोवजानपि सदा हस्तोदकैः पोषयन् । दृष्टि सत्कमलोपमामपि शुभा मुंचत्सदा राबणां.
भोदश्चित्रमिदं न यत्प्रकुरुते क्वापि क्षितौ दुदिनं ॥३०॥ विश्वप्रशस्तमहिमा गुणरत्नमिधु.
त्रैलोक्यवद्यपरमोत्तमधर्मबंधुः। विकामिनां हृदयमंडनकीतिहार
प्रोद्भाति रावण इति क्षितिलोकसार ॥३१॥ प्रसतोमरसिंहाव्यात कासारात्कमलोपम ।
लक्ष्मणों भाति भूलोके करुणावरुणालयः ॥३२॥ जयति सदसि दक्षः क्षिप्तविद्वेषिपक्षः . फलितसुकृतवृक्षः स्वीकृतश्रेष्ठपक्षः। यशास विहितरक्षः सत्कृतात्मीयपक्षः
सुधनविजितयक्षो लक्ष्मणः कल्पक्षः ॥३३॥ अस्पोदारविवेकमंदगगिरिप्रक्षुब्धनानागुणाः
पारोत्थयशोविधुर्धवलयंस्त्रैलोक्यमज्जभते । 38 [Vaidyakal

Page #323

398
Vaidyaka
12
* अर्थिवातचकोरलोचनमुदं कुर्वन्नपीत्यद्भुतं
। यन्मित्रोदयमीहतेत्र जनवां तापं हरनु सर्वदा ॥३४॥ सौंदर्येण मनोभवो न हि यतो नो संयमिद्वेषण.
श्चंद्रो नैव यतः कलंकरहिती दस्रोपि नैको यतः। भूमौ संचरतीति वामनयनाचेतोहरन्नक्षमा -
वक्तुं यं कवयोपि रा क्षितितले प्रोद्भासते लक्ष्मण ॥ ३५॥ ra' प्राग्लीनो जलधौ चिरं तदनु यो जातः सुमेरोः शिरो
वांकामात्रफलप्रदोतिकठिनस्तद्वन्च कल्पद्रुमः। ::: बांछातीतषसप्रदोपि च मृदुनम्रः सदा लक्ष्मणः
त्रैलोक्ये प्रकटीभवन्त्रिजणैस्तेनोपमेयः कथं ॥३६॥ ..श्रेलोक्यप्रसरत्सुकीर्तिसलिला भ्राजन्सुशीलोल्लस.
बाचित्रातपवित्रिताखिलजगत्मासूत जं निर्मलं । देवी भोलिकसंज्ञका सुरसरित्प्रोद्यत्रिवर्गादयं
धर्म मूर्तमिवोदितं स जयति श्रीमान् सदा लक्ष्मणः ॥ ३७ ॥ . येनाकारि जनातिहारिण नवग्रामे शुभा दीर्घिका
नित्यं सज्जनमार्गणकवसतियों धर्मशाला व्यधातुः ।। सोयं सर्वजनान् विलोक्य विविधातकार्दितान् लक्ष्मणः
कर्न तान विरुजः करााते करुणासिंधुर्निबंध सुमं ॥ ३८ ॥ दृष्ट्या छतबाग्भटात्रिचरकाचार्योदिताः संहिता
भेडाचार्य्यमतं विलोक्य बहुश श्रीनित्यनाथादिभिः।। प्रोक्तं चापि विचार्य सर्वमखिलं सारं गृहीत्वा ततो
ग्रंथं नाम सुलक्ष्मणोत्सवामिमं व्रते सुधार्लक्ष्मणः ॥ ३९ ॥ ग्रंथे शुभेपि राचते सुधिया खलानां:
• स्यादेव दूषणकथावसरस्तथापि। चंद्रेमलेपि धरणिप्रतिबिंबयोगः ।
प्रोक्तो जनेरसृतवृष्टिकरः कलंकः॥४०॥ संत्येव निर्मलगुणाः सदसद्विवेकं
कुन्ति ये परगुणान प्रथमांति संतः। . संत्येव दुग्धजलभेदविधानदक्षा
स्तन्वंति मानसगुणामपि शुभ्रपक्षा॥४१॥ इति श्रीमाथुरकायस्थबंशावतंसामरसिंहात्मजलक्ष्मणप्रथिते लक्ष्मणोत्सवे वंशवर्णनं प्रथमोडासः।

Page #324

2346 Vaidyaka
299 Endsax foll. 217-218
- औदार्यगंभीर्यविवेकधैर्यदाक्षिण्यशीलादिगुणैककेतोः। ..... ज्येष्टस्तनूजोमरसिंहनाम्नः सतिदुपारसमुद्रसेतोः॥
द्वौ भागौ तुषदग्धस्य चैकं घल्मीकमृत्तिका । .. ....... - लोहकिट्टस्यभागैकं श्वेतपाषाणभागकं २ .
नरकेशा समं किंचित्छागीक्षीरेण पेषपेत् ॥ यामयुग्मं दृढं मयं । तेन मूषा च संपुदं ।३ . शोष्य पश्चाद्रसं क्षिप्त्वा तत्काले संनिरुध्य च ॥४॥: आयुर्वेदपयोनिधैरभिनवं पीयूषसारं सुधी........... नीत्वायं प्रकटीकरोति सकलं श्रीक्षेमशर्मा भिषक। तस्माबिंदुमुदीरयनकपस्यद्वेदशर्मा न किं. तं सम्यग्लिखति स्म चेति च वरोव्यासस्स दामोदरः॥५॥ क्षोणी धन्वंतरिः साक्षादभवत्पुरुषोत्तमः।
क्रियमाणनिबंधस्य युक्तायुक्तविवेचकः ॥६॥.... ....इति श्रीमाथुरकायस्थवंशावतंसामरसिंहात्मजश्रीलक्ष्मणनामप्रथिते लक्ष्म'णोत्सवे ग्रंथे मिश्रकवर्गकथनं नाम चतुःषष्टितमोध्यायः ॥ ६४ ॥ समाप्तोयं लक्ष्मणोत्सवग्रंथः ४०००। अथ शुभसंवत्सरे श्रीविक्रमा गताब्दानि १७६७ वर्षसमये चैत्रमासे कृष्णपक्षे तिथौ पंचम्यां चंद्रदिने श्रीमदाचार्यवर्यधुर्यगछमुकूट श्रीमदाचार्य ( name erased ). छात्रपूज्य परमपूज्य शूरवीर धीरगंभीरदांत इत्यादि सप्तविंशतिगुणविराजमान श्री. ( name: erased) तस्यावलोकनार्थमिदं छजमल्लेन लिपीकृतं कर्णपुटयों ॥ ॥ श्रीरस्त
शुभमस्तु । References.- (1) Mss.-A-Aufrecht's .Catalogus Catalogorum :
"1,5374% ii, 22203; iii, 114' (our Ms). . B-Descriptive Catalogues :-- Mitra's Catalogue of Bikaner Mss. p. 646.".. Catalogue of Ulwar Mss., Extract 430, p. 160.

Page #325

300
[ay: लश्चनपथ्यनिर्णय
Langhårtapäthlyanterliga
688 No. 235
1895-1902 Size.- Io in. by 4t in. Extent.-- 34 leaves ; 8 lines to a page ; 25 letters to a line. Description.- Country paper'; Devanāgari characters; hand-writ.
ing legible; double lines in black ink on borders ; verses are numbered; paper is old, worn out and musty. It is an interesting work which quotes from about 25 authorities ( mentioned below). Unfortunately, the text is very corrupt. Although the author uses first person about himself, he never discloses his name. In the last few folios, topies are sometimes introduced in Hindi, The authorities quoted are-- (1) वैद्यसर्वस्व, :(2) वैयविनोद, (3) वैद्यसंजीवन. (A) ज्वरतिमिर. भास्कर, (5) भावप्रकाश, (6) अमृतसागर, (7) कालज्ञान, (8) हारीत
१)चिकित्सामृत, (10) दामोदरग्रंथ, (II) मुश्रुत, (12) वाग्भट, (13) चरक, (14) तंत्रांतर, (15) वृद्धसुश्रुत, (16),वैवकसारसंग्रह, (17) हितोपदेश, (18) आचार्यमत, (19) बंगसेन, (20) भेडग्रंथ, (2) माधवनिदान, ( 22 ) टोमरानंदग्रंथ, ( 23 ) सिद्धांताशेरीमाणि, (24)
आनेदमाला, (25) सपकारग्रंथ, and ( 26 ) झेमकुतूहलाय. Com. . posed in Sam, 1792. Age:-- Appears to be old. Author:- Anonymous. Begins.-- fol. 16
श्रीगणेशाय नमः ॥ श्रीधन्वंतराय नमः । अथ लंघनपथ्यनिर्णयधालयते।
श्रीसर्वज्ञं नमस्कृत्य । त्रयतापनिबारक ॥ चतुरगतिप्रहर्ता च । सर्बसौख्यप्रदायक ॥१॥ परत्मा परंज्योति । श्चिदानंदमयं महं।।
अज्ञानद्वांतनष्टस्यात केवलग्यानदायकं ॥२॥ etc. Ends.-fol. 350
प्रत्यावृत्तौ दहेहेहं । शुष्ककाष्टं मिवानिलः ॥ तस्मात्कार्यप्रतीकारौ ॥ ज्वरमुक्तेन जंतुना ॥ ८॥

Page #326

336.]
Vaidydka
Jot
गुर्वमिस्यंदसामान्य। भोजनास्पुनरागतः।
लंघनोष्णोपचारा ।। विविधिपूयोक्तमाचरेत् ॥८॥ इति श्रीलंघनपश्यनिर्णयग्रंथ संपूर्णः ॥ लिषतं माणिकराम साकंभरे मध्ये
पठनार्थे । शुमं भूयात् ॥ कल्याणमस्तु । References.-- (1) Mss.--A-Aufrecht's Catalogus Catalogorum ;
i; 542°; ii, 22333; iii, in6. B-Descriptive Catalogues: Catalogue of Ulwar Mss. No. 1675. "There is a copy of this work in Hultzsch Collection, Oxford.” Extract 429,
वाग्भट-सूत्रस्थान
Vägbhata's Sūtrasthāna No. 236
219.
A 1883-84. Size:- 11} in. by 4 in. Extent.- 160 leaves ; 5 or 6 lines to a page; 32 letters to a line. Description.--Country paper; Devanagari characters%3B hand-writ.
ing fair and legible; paper is very old, musty, completely worn out and brittle ; requires very careful handling on account of its decaying condition ; a complete copy of the Sūtrasthāna with a comm, running upto the hiddle of the 4th chapter and ending on fol. 16a ; folio 30 has its corner repaired by patching; borders bear double-line rules in
black ink.. Age.--Appears to be one of the oldest paper Mss. in the library... Author.- Vagbhata. Begins.- fol.
डॉ स्वस्ति श्रीगणेशाय नमः ॥
रांगादिरोगाने संततीनुषक्तीनशेषकायप्रेसृतानशेषान । ..
औसक्यमोहारतिदान जघाने योपूर्ववैद्याय नमोस्तु तस्मै ॥९॥
अथात आयुष्कामीयमध्यायं व्याख्यास्यामः ॥ इति । साहरात्रेयादयो ... ..महर्षयः।..

Page #327

302 Vaidyaka
[237/ Ends.- fol. 1606
अतिदग्धे द्रुतं कुर्यात्सर्व पित्तचिसर्पवत् । Sun स्नेहदग्धे भृशतरं रूक्ष तत्र तु योजयेत् ॥
समाप्यते स्थानमिदं हृदयस्य रहस्यवत् । : अवार्थाः चिताः सूक्ष्मा प्रतन्यंते हि सर्वतः ।।:) ....
इति श्री आयुर्वेदरसायने सूत्रस्थाने क्षाराग्निकर्मविधिरध्यायः प्रिंशत्तमः ॥
इति श्रीवाग्भटे सूत्रस्थानः संपूर्णः । शुभं भवतु लेषकपाठकयोः ।। श्री श्री श्री। References... (i) Mss.-A-Aufrechr's Catalogus Catalogorum :
1, 355, 7310; ii, 7t; iii, 8. B-Descriptive Catalogues : .. Oxford Cat. Nos. 741-742. Madra's Oriental Mss. Cat. Nos. 13072-82. TOTO (2) Printed Editions :(1)Edited by Anna Moresvar Kunte, 2nd edn., Bombay,
- 1891. (2) Astangahsdaya with Hindi Trans. by Krishnalala,
. Muttra, I910.
By Astangahrdaya, Published by Motilal Benarsides, - Lahore, 1933..... .
.... ..
,
Edite
.8
विचारसुधाकर
".
..... ... ... Vicirasidhakara
.
..
..
अशाग्नसुधाकर
oghnasudhākara NOLOR :::.:......................................... 307....
Vis. 1. Size.- 77% in. by 41o in. Extent.— 22 leaves ; 9 lines to a page ; 17 letters to a line. Description. - Country paper; Devanagari characters; hand-writ
ing good"; topic headings tinged with red pigment. Paper
" is very old and musty: The Ms. " has actually 22 folios, imanirbur some one has changed the 22nd. folib: into - 23rd and
inserted a new 22nd folio which is in a different hand and

Page #328

Kaidjaka
108
S ol contains a prescription on piles on one side and out
other side has some charms. The Ms. has been fully discussed by Mr. P. K. Gode in the Annals of the B.O.SROY, Vol. XII, pp. 287-89. The author flourished in the reign
of the sixth Peshwa Raghunātha Rao: 2 .01 - 9512 Age.---Zaki 1687... Aathor:-Rangajyotirvidit Begins.- folk to : wi: श्रीगणेशाय नमः ॥
विघ्नेशमृत्युजयभास्करांबानासत्यधन्वतारवाग्भटादीन् । प्रणम्य दुर्नामगदप्रणाशप्रयोगपूगं विविधं प्रवच्मि ॥१॥ अनुभवान्कतिचित्कतिचिद्गुरोः कतिचिदाकरशाम्रविचारतः। विधिविचारसुधाकरनायकं विरचयामि भिषग्वरतुष्टये ॥२॥ निदेशतः श्रीरघुनाथरायपतापमानोर्जगतीश्वरस्य । द्विजादिनानाभिषजां मतानि संगृह्य बन्नाभि वहुप्रकारान् ॥३॥ etc. . + . . . . . . .
...
...
.
.210
तंदुलीयकशाकं च चक्रमईकशिग्रकान
- HA कोशातकीचित्रकाणां शाकः सार्शनाशकः ...RetuA मधुस्नेही प्रयोगोप्युपयुक्त एव ॥ इति श्रीमजगतीतलस (forise कलभूभृचक्रचूडामणि श्रीमद्रधुनाथरायप्रतापाळनिवेशकरंबज्योतिर्विद्विरचितविचारसुधाकरः समाप्तिमगमत् ॥ श्रीरस्तु ।।.. प्रथितसूर्यविधिज्ञसतः सुधीर्गणितवैद्यकशास्त्रविशारदः ॥ असुहृद्यगुदामयशातनं व्यरचयद्विविधातिहरं सदा ॥१॥ शैलदतिरसभूमिते शके मार्गशुक्लरविनायके तिथौ ॥ . भूमिनंदनदिवे व्यरीरचसद्विचारणसधासुधाकरं ॥ २॥
श्रीसांबार्पणं ॥ श्रीरस्तु ॥ References.- This is the only Ms. noted by Aufrecht in his Cat
alogus Catalogorum, I, 5704. ......

Page #329

1086.
104
· Vaidyaka मोबा
Vibodhasāra .NO. 238
1886-92. Size.-8in. by 4g in. Extent.- 15 leaves; ni lines to a page ; 30 letters to a line. i Description.- Country paper ; Devanagari characters; hand-writ
ing legible ; benedictory phrase, verse numbers, marks of punctuation and the colophon at the end in red ink; borders have two rows, one of three lines and the other of one line-all in red ink. The Ms. deals with the properties of herbs and eatables. The Scribe, Joshi Mathura dāsa seems to be a Gujarati as is evident from the names of some eatables and the following two legends found on fad. it
पोधी विबोधसामि . श्रीहरीशंकर ( illegible ) रा. गणपतीजीपे . अजीबनने लिखवा आपिति तेले.
. पोथी रूपजीजोसीने दुबे हरजीवनै आपी मीती श्रावण सुदी ८ संवत
१७२७. Age:- Sam. 1693.. Author:- Anqmymons. Regins:-ol.
शनि श्रीमणेशायनमः ॥
इक्षुः सरितो गुरुः विधो मतो रसपाक्योः। . . जीवनो वृंहणो दृष्यः कृमिमुत्रप्रदः ॥१॥ सरः सतर्पणो बल्यो हादी पित्तास्रनाशनः।।
ओजस्यो वाजिद्भुक्तमाशे वातप्रकोपन ॥ २ ॥ तस्यायं स्वादु कटुम्लं त्वक स्वादुलवणा मता।
दंतोत्कृष्टो रसः श्वेता तुल्यो रुच्या कफप्रदः ॥३॥ etc. Ends.- fol. I"
भृष्टरपक्वैर्गोधमैरुलुवो लं व्यषिका।। उलुवा लघवो रूक्षा कफमेो विवर्द्धनाः ॥ दहगी।

Page #330

239.]
Vaidyaka
OF
इति विबोधसार ॥ ग्रंथ ३०० ॥ संवत् १६९३ अश्विन मासे कृष्णपक्षे ४ बुधवासरे लिपतं जोसी मथुरादास.
References.-Aufrecht's Catalogus Catalogorum, ii, 136. has got
only this entry.
afagasta:
No. 239
Size.-10 in. by 47% in.
Extent. 128 leaves; ro lines to a page; 40 letters to a line. Descriptions.-Country paper; Devanagari Characters; handwriting good; double lines in black ink on borders; benedictory phrases, topic-headings, topic-endings, marks of punctuation and colophons tinged with red pigment. Paper is in an extremely worn-out condition, some of the leaves can hardly stand handling; colour of the paper is musty and dampness has rendered much of the text illegi gible. Fol 80 is repeated; foll. 118-122 are missing; fol. 125 is blank. A part of fol. 1, and parts of several foll. till 22 are lost. The author is the Tomara Prince Virasimha who dictated this work to a Kayastha, named Saranga. The work deals with astronomy, ritual and medicine. The work was composed in 1383.
Age.- Sam. 1658. Author.- Virasimha.
Begins. fol. rb
12
Virasimhavaloka
585.
1899-1915.
Ist line— डोंनमः शिवाय || श्रीगुरुभ्यो नमः ॥ श्रीसरस्वत्यै नमः ॥ यश्चक्षु
"
भुवन
2nd line परं यौनिकेतन व पयसी बीजं वदेकं मतं
तस्य वेदविदितं स्थानं च वत्सर्वदा तहः पा
39 [Vaidyaka]
..................

Page #331

306
[239
3rd line—नातनं हरिमहः स्तस्त्रप्रबोधोदयं । १ । दैवज्ञागमधर्मशास्त्रनिगमायुर्वेददुग्धो दधीनामथ्य स्फुरदात्मबुद्धि -
4th line-णा विश्वोपकारोज्ज्वलं । आलोकासृतमातनोति विबुधैरासेव्यमत्यद्भुतं श्रीमत्तोमर देवधर्मतनयः । श्रीवीरसिंहोनृपः । २. etc.
Ends.- fol. 132b
अपन
Vaidyaka
श्रीदेवशर्मात्मज एष धीरः स्वशस्त्रसंतापितशत्रु वीरः ॥ श्रीवीरसिंहः क्षितिपालसिंहः शास्त्रत्रयाद्ग्रंथमिदं विधत्ते ॥ ३ ॥ वीरसिंहावलोकस्य पुस्तकं विबुधाहृतं ।
वीरसिंहाज्ञया धीमान् सारंगो दिविरा ( रो ? ) लिखत ४
दैवज्ञधर्मशास्त्रज्ञ वैद्यकज्ञपरीक्षितं ।
पुस्तकं वीरसिंहाय सारंगो व्यलिखत्सुधीः ॥ ५
इति श्रीवीरसिंहावलोके ग्रंथपरिपूर्णः समाप्तः ॥ सवत् १६५८ वर्षे आषाढ शुदि १३ शुक्रवासरे अवेह वारितापी वास्तव्य काका | नाथा सुत शोमजी अनुबाचनार्थे लिखितं तथा परोपकारार्थ शुभं भवतु । दीर्घायुरस्तु | शिवमस्तु | लेषकपाठकयोः कल्याणं देयात् ॥ वीरसिंहग्रंथ पत्र ९३२ संपूर्ण ॥
References. — ( 1 ) Mss - A - Auftecht's Catalogus Catalogorum:— i, 5964 ; ii, 1424 and 2260; iii, 125 a
B-Descriptive Catalogues :
वृन्दसंग्रहशेष
No. 240
Mitra's Catalogue of Bikaner Mss. P. 495, No. 1063.
I, O. Catalogue, Mss. Nos. 2684 and 6233.
(2) Printed Editions:- Bombay 1888.
Vrnda-sarigraha-sega
942.
1884-87.
Size.— 111⁄2 in. by 41o ind
• Extent.— - 76 leaves; 9 lines to a page ; 44-45 letters to a line.
· Description.—Country paper ; Devanāgarī characters with पृष्ठमात्राs;

Page #332

240. 1
Vaidyaka
307
hand-writing legible; paper very old, musty, worn out and moth-eaten; bears double numbering of folios; one system of 1 to 76, another of 182 to 257; folio r* contains extraneous matter not pertinent to the text; incomplete; quotes various works and authors; its name along with the double numbering of folios indicates that it is perhaps a supplement to Vṛndasangraha.
Age. - Appears to be very old.
Author.-- Balibhadra.
Begins.-- fol. ra
ॐ नमो धन्वंतरये ॥
नवा विष्णुपदं वैद्यबलिभद्रेण लिख्यते । वृंदसंग्रहशेषोयं व्यवहारोपयोगिकः ॥
गुणवन्द्वैयरोगार्त्तभैषज्यपरिकर्मणां
प्रवृत्तिर्या (?) तु साम्यार्था चिकित्सेत्याभिधायिते ॥ etc.
Ends.- fol. 76b
सविषा वर्जयेत्ताभिः कंडूपाकज्वरभ्रमाः । विषपित्तास्रनुत्कार्य तत्र शुद्धाम्बुसंभवाः । निर्विषाश्वाविलक्ष्यावा वृत्ता नीलोर्द्धराजयः । कषायपृष्ठास्तन्वंग्यः किंचित्पीतोदराश्व याः । ता. अप्पसम्यकू चमनात् प्रततं च निपातनाद । सी.. Reference . - ( 1 ) Mss - A - Aufrecht's Catalogue Catalogornm :-- ii, 143b.
****************...*...***********
The only. Ms. mentioned by Aufrecht.

Page #333

308 Vaidyaka
| 24t. वड
Vịndasangraha No. 241
941.
1884-87. Size.- 14t in. by 6 in. Extent. 141 leaves ; 11 lines to a page ; 48-50 letters to a line. Description.- Country paper ; Devanagari characters; hand-wri
ting good; almost correct; paper very old and worn out%B folios are torn at the ends; very delicate condition; text contained in folios I-135%; diseases are named first and then different medicines follow; following are the topics dealt with
(1) ज्वर, (2) ज्वरातीसार, (3) अतीसार, (4) ग्रहणी, (5) अर्श, (6) अग्निमांद्य, अजीर्ण and विशूची, (7) कृमि, (8) कामला पांडुरोग, (9) रक्तपित्त, (10) राजयक्ष्मा, (II) काश, (12) हिक्का and श्वास, (13) स्वरभेद, (14) अरोचक, (15) सर्दि, (16) कृष्णा, (17) सी, (18) मद, (19) दाह, (20) उन्माद, (21) अपस्मार, (22) वातरक्त, (23) अरुस्तंभ (24) आमवात, (25) शूल, (26) परिणाम लाग्नद्रव, (27) उदावर्त and
आनाह, (28) गुल्म, (29) हृद्रोग, (30) सूत्रकृच्छ्र, (31) मूत्राघात, (32) प्रमेह, (33) स्थौल, (64) उदर, (35) प्लीहा, (36) शोथ, (37) वर्मवृद्धि, (38) गलगंडमाला, ग्रंथि, अर्बुद and अपची, (39) श्लीपद, (40) विद्रधि (41) व्रणशोथ, (42) कुव्रण, (43) मन, (44) माडीव्रण, (45) भगंदर (46) उपदंश, (47) शुकदोष, (48) शीतपित्त, (49) अम्लपित्त, (50) विसर्प and विस्फोट, (51) मसारिका, (52) क्षुद्ररोग, (53) मुखरोग, (54) कर्णरोग, (55) नासारोग, (56) नेत्ररोग, (57) शिरोरोग, (58) प्रदर, (59) योनिब्यापदा, (60) स्त्रीरोग, (61) बालरोग, (62) विष, (63) सिधियोग (64) वाजीकरण, (66) मेह, (66) स्वेद, (67) वमन, (68) विरेचन, (69) अनुव्यवन, (70) वस्ति, (71) निरूह, (72) धूम, (73) नस्य, (74) अरिष्ट and (75) स्वस्थ. Scribe's name कासीराम ग्रंथसंख्या ४७५० पत्र १३५. Another name of this work is सिद्धियोग. See Ms.
No. 443 of 1884-86. Age- Sarn. 1734. Author.- Vrnda.

Page #334

Vaidyaka
Begins.-- folio ro
श्रीगणेशाय नमः । श्रीसरस्वत्यै नमः ॥ ध्यात्वा शिवं परमतत्त्वविचारवेद्यं ।
चण्डीमभीष्टफलदां सगणं गणेशं ॥ . धन्वंतरि मुनिवरं मुनिसुश्रुतादी-।
नात्रेयमुग्रतपसं मनसा प्रणम्य ॥१॥ नानामतप्रथितदृष्टफलप्रयोगैः।
प्रस्ताषवाक्यसहितैरिह सिद्धियोगः ॥ वृन्देन शुद्धमतिनात्महिताधिनायं ।
संलिख्यते गदावनिश्चयजक्रमेण ॥ २॥ . Ends.- folio 135
सम्यकप्रयोगः सर्वेषां सिदिमाख्याति कर्मणां ।
सिल्लिराख्याति सवैश्व मौर्युकं भिषमतां ॥ इति विविधाहनीनां वाक्यमालोक्य पत्लान स्वमतपरमठाख्यातिसद्भिः प्रयोगः। अथित इह मयाय संग्रहो बूंदमाना
सपदि स हि लिखित्वा सिधियोगः समासः ॥ शुभानि संतु ॥ संवत् १७३४ आश्विनवादि १३ शके कारनामेण लिखितमिदं पुस्तकं स्वार्थ पराथै च ॥ यादृशं पुस्तकं दृष्ट्वा तादृशं लिखितं मना।
.. यदि शुद्धमशुद्धं वा मम दोषो न दीयते ।। ग्रंथसंख्या ४७५० पत्र १३५ मुकाम...... ( letters pasted, but on the margin यासीनरवर ) के राहमैवालो बाग ॥ यहिया देवदास मार, इटी के फूल सोमानी मै घसि बालक्रके भीतर लगाइये निनका किं वा यहिया देवदारु प्रानी सौ पसि लगावना मुंखमेतद्गुणं ॥ श्रीरामाय नमः॥ on fol
वृंदमूलपनाणि १३५ ग्रंथसंख्या ४७५० ॥ श्रीमन्भट्टगोवईनेशात्म
वेणीमाधवस्येदं पुस्तकं रु. ७॥.लि. Reterence.- (1) Mss.-A-Aurecht's Catalogus Catalogorum:- ii,
1426. under forgettit, see i, 717.' (2) Descriptive Catalogues:-Aufrecht's Oxf. Cat., Nos. 750, 849 and 830. Under for autot, see I. O. Catalogue No. 2672. .

Page #335

Vaidyaka
10
वृन्दसंग्रह
No. 242
Size.— rog in. by 5f in.
Extent.— 109 leaves ; 10-11 lines to a page ; 40-41 letters to a line.
Description.
Country paper; Devanagarī characters; hand-writing bad but legible; incorrect; paper very old, musty and worn_out; several hand - writings; folio 18b has 6 lines only ; 6th line at the bottom reads पत्र १०- छूटे है ( = 10 leaves are left); incomplete; it is really a miscellaneous work on medicine with Sanskrit verses followed by Hindi translation; its only claim to the title are (1) the legend found on fol. 1a and (2) the identity of its second verse with the first verse of वृन्दसंग्रह No. 241 ; there is no colophon anywhere to indicate authorship.
Age. — Appears to be very old.
Author.- Unknown.
Begins.- folio rb
ॐ सिद्धि: || श्रीगणेशाय नमः | सरस्वत्यै नमः ॥ उद्यन्नबीन जनजदद्युतिराततेनु ॥
राकल्पकल्पितमनोरम केशदेशः ॥
[242.
Vrndasangraha
1088.
1886-92.
जन्स केकिनिवहेषु कृतावधानो ।
गोपांगनापरिव (lower half lost ) तो हरिरस्तु भूत्यैः
श्री धन्वंतराय नमः ॥ ध्यात्वा शिवं परमतत्वविचारवैयं ।
- डीमभिष्टफलदं शरणं गणेशं ॥ tear तारं मुनिवरं मुनिश्रुश्रुतायदिन
आत्रेयमुग्रतपसां मनसा प्रणम्य ॥ सूतार्कगंधचपलाजयपालतिक्ता !
पथ्या त्रिविध्यविषतिं प्रकजं समांसं ॥ समर्थवज्रपयसा मधुनार्यपलवे ।
त्रैलोक्यडंबररसोबिनवज्वरेषु ॥ etc.

Page #336

Vaidyaka
311
243.] Ends.
folio 1096
एतानि समभागानि स्निग्धभांडे निधापयेत् । । ... __पलार्द्ध मुपजुजीत तथोष्टं चात्र भोजनं ॥.... बलीपलितषालित्वं प्लीहसोठ्यं थ पीनसं। .. .
भगंदरामूत्रकृच्छ्राभ्यां अस्मरी च विद्यपि ॥ अष्टादशेष कुष्टानि त्वचाष्टगुदरानि च । .. प्रमेहं च महाव्याधि पंचकासा सदारुनं ॥ अजीत्यर्घतपारो....................
वैद्यकग्रंथ
Vaidyakagrantha
1066. No. 243
1887-91. Size.- 7% in. by 94 in. Extent:- 159 leaves ; 20 lines to a page ; 20 letters to a line. Description.-- Coun:ry paper; Kanarese characters; hand-writing
very hasty and almost illegible ; the Ms. is bound in bookform in cloth. Apart from 159 leaves assigned to the text, 42 leaves in the beginning and 7 leaves at the end have served as the Accounts book of the owner. These extra pages contain the names of patients, date, medicine, price etc. The text is in Kanarese language with Sanskrit verses interspersed here and there. The name of the author is unknown. It is ascribed to grrr, perhaps on account of the following verse found on fol. 82'.
यिदं मन्धकरसायेन सर्वलोकोपकारणं सर्वभूतहितार्थाय पूज्यपादेन माषितं ॥ The Madras Oriental Mss. Catalogue Vol. XXIII,
mentions पूज्यपाद as the author of औषधयोगग्रंथ (p. 8818), निदानमुक्ताबली (p. 8857), मदनकामरत्न (p. 8875), रत्नाकरायौषधयोगग्रन्थ (p. 8880), रसरत्नाकर (p. 8892), रुदन्यादिकल्प (p. 8898) and वैद्यसारसंग्रह (p. 8919). In the colophon of निदानमुक्तावली we read- श्रीमज्जठरदेशिकमन्त्रवादषभाषाकविचक्रवर्तिश्रीपूज्यपादस्वामिविरचिते सिद्धान्तिभाष्ये अरिष्टनिदानो द्वादशोध्यायः ॥ . . .

Page #337

312
Vaidyaka
1243.
Age.— Appers to be old; the date आषाढ शुद्ध १३ is mentioned, but not the year.
Author.— Pūjyapāda (?)
Begins.— fol. r*
श्री विरागाये नमः ॥
विक्रमसं आषाढ शुद्ध १३ ल्लि
Ends. -- fol. 15 4
आदौ सर्वेषु रागेषु नाडी जिह्वा च मूत्रकं । परीक्षेसततं वैद्यो तदिदानीं निगद्यते ॥
टी० ॥ वैद्यनु समस्त रोगगडल्लि मोदल नाडियनु नागयनु | सुखवनु मूत्रवन परीक्षए नोडुवदु | आनाडिक्रमवेर्केदरे |
तरकरांगुठे मूले सूक्ष्मसमाकृतं ।
धमनीगमनीलल्लो धृतनाडी तु सर्वदा ॥ etc.
कर्पूर चूर्ण पच कर्पूर ३ गक्छ लवंग ६ कुसुंबी २ मेणस ८ गक्कू ९क्कू तु चूर्णिसी सम शर्करे बेरसि हत्तु १ के १ गक्कू सेविसलू हि सर्वासा गुल्म अर्वेदर्घि अरोचक क्षयखासहरा ।
वैचकपद्धति
Nov 244
Size -- rof in. by shin
Extent.— 102 leaves ; 12 lines to a page ; 28 letters to a line. Description.— Country paper; Devanägari characters, hand-writing good; paper is old and musty ; first four folios are slightly eaten by worms on the right-hand top. Topic headings are tinged with red pigment upto fol. 39. It is a compilation and deals with all aspects of medicine. The name of the author's father is Sankara and of mother is Rabint.
Age.-- Appears to be old.
Vaidyakapaddhati
1089. 1886-92.

Page #338

245
Author. - Kasinatha. Begins.— fol. rb
Ends.-- fol. 102.
स्वस्ति श्रीगणेशाय नमः ॥
Vaidyaka
वैद्यक पद्धत ( आयुर्वेदसार ).
No. 245
40
श्रीधन्वंतरिनामानं परमानंदमीश्वरं ॥ देवयुतं वंदे सर्वविघ्नोपशांतये ॥ १ ॥ शुश्रुतादिष्वनीक्षत्वा स्वर्वैद्यादिचिकित्सकान् ॥ आयुर्वेदस्य सारोय काशीनाथेन कथ्यते ॥ २ ॥ etc.
त्रिफलारजनी नुस्तं नालिकां बटरोहकं ।
सूचीपुष्पं च लोनं च वालं चैषां शनैः पचेद A "कल्केस्तैले च तैलस्य स्वती दुर्गधशांतये । ....... H शंकरः शंकर साक्षात् रोहिणी रोहिण यथा । पितरौ यस्य तस्येयं काशीनाथस्य पद्धतिः ॥ इति काशीनाथकृता वैद्यकपद्धतिः समाप्ता ॥
तैलमूर्छा.....
343
Reference.— Aufrecht's Catalogus Catalogorum-ii, 145 mentions only our Ms. So Another Ms. of it exists in this library ; see No. 245.
21
2003
Vaidyakapaddhati, (Ayurvedasāra)
MORE 17075 586.. 1899-1915.
Size.- 97o in. by 57o in.
* Vol.
70005 ;a
Extent.-'179 leaves ; 9-11 lines to a page ; 24 letters to a line. Description: Country paper; Devanagari characters handwri utting legible ; all the edges are coloured with red ink ; some folios have double lines in black ink on each, border. Benedictory phrases, verse-numbers, topic headings, topic endings and colophons are tinged with red pigment, Paper is old and worm eaten. The name of the work is वैचकपद्धति. It deals with all the topies of आयुर्वेद
1
A
[Vaidyaka ]

Page #339

384 Vaidyaka
1245. Age.- Appears to be old. Author:- Kasinatha. Begins.--fol. 10
श्रीकृष्णः ॥ श्रीहरि ॥ श्री ॥ श्रीरामः ॥
श्रीगणेशाय नमः ॥ श्रीधन्वंतराय नमः ॥ .. .. ... परमानंदमीश्वरं ॥ सर्वदेवयुतं बंदे सर्वधीघ्नोपशान्तये ॥१॥
Same as in No. 244 Ends.-- fol. 179
संकरः शंकरः साक्षा | द्रोहिणी रोहिणीव च ॥
पितरी यस्य तस्येयं काशीनाथसा पद्धतिः॥१॥
इति श्रीकालकता वैद्यकपद्धितिः संपूर्ण ॥ श्रीरस्तु || Reference.-- See No. 244.
वैधयोगचन्द्रिका
Vaidyakayogacandrikā
763. No. 246
1882-83. Site ain. by Sto in. Extent.- ISo leaves ; 6 lines to a page ; 34 letters to a line. Description Country paper ; Devanagari characters ; hand-writ
ing good; colophons and topic headings are tinged with red pigment. Paper is very old, musty and brittle. t deals with materia medica and has 38 chapters. “The author studied medicine at Benares under the tuition of two brothers Nagesa (Nagariatha) and Narayana, and had three elder brothers Ganeša, Raghrinatha and Rania, and a
younger brother, Pithila." I.O. Cat. Ms. No. 9753, pt.
?. V p. 982. His name is Laksmana Pandita, son of Datta. Age.- Saka-1728 = 1857 A. D. Author.- Lakstmaa.

Page #340

2471
Vaidyaka Beginse, fol. 16 -
श्रीगणेशाय नमः ॥ अथ योगचंत्रिकाध लीयते । पिश्चोत्पत्तिस्यानसंहारहेतुं ।
...देवैरादिदेवान स्मृतं तं ॥ संविधार्थोदन्यदुत्तास्नायं । . बंदे देवं प्रत्यूहाटबीदावभीडे ॥१॥.. . कृतं यदीयं सुकृतं वदति।
नेतावितानेपि यमाहुरग्न्यं ।। जिज्ञाससद्वापरहृत्कालनं । तं दत्तसंज्ञं पितरं नतोस्मि ॥२॥ etc.
. Ends.-- fol. 150
अभीरुयष्टीमधुकं त्रिकंटबलात्रयं यः पयसा वित्धः । भजेत्स योषाशतसंगदोषामुखेषु दोषाकरपतिमाति ।।१।।
इति वाजीकरण अतिर घुषलक्ष्मणमिर्मिती तु वाजीकरयोगा इति योगचनिकायां समालोयं ग्रंथः शके १५७८ मत्रनामसंवत्सरे जेष्टवय १२ रविवासरे हे पुस्तक रामचंद्र सखाराम मीमई याचे या ग्रंथाथि प्रत
माडमटजी पुराणीक बोरजाइ बाडिकर प्राची अहे ॥ Reterences.- (1) Mss.-A-Aufrecht's Catalogus Catalogorum :477%Bi, IL.
. . B-Descriptive Catalogues:-- I. O. Catalogue Nos. 2753-4Mitra's Catalogue of Bikaner Mss. p. 665, No. 1449.
, Notices, Vol. I, p. 96. Ms, No. CLXXIX.
वैद्यकसग्रह
Vaidyakasangraha 'No. 247
- 1884-87. Size.- 94 in. by s in. Extent:- 19 leaves ; 11 lines to a page ; 32 letters to a line,

Page #341

Vaidyaka
(247.
Description.— Country paper; Devanāgarī characters; hand-wri ting legible; benedictory phrase, topic headings and topic endings tinged with red pigment. The name given to the work and in its beginning is ग्रंथसंग्रह. It mentions योगरत्नसम्मुच्चय (fol. 4 ), शार्ङ्गधर (fol. 16), and रसरत्नाकर (fol. 16 ). It deals with us only. On fol. 20 some prescription is written in a different hand. Fol. 13 missing. Paper is old and worm-eaten.
316
Age. - Sam. 1857.
Author. — Anonymous.
Begins.
श्रीगणेशाय नमः ॥ अथ ग्रंथसंग्रहः ॥ - 'अथ शिलाजतुकरणम् ॥
Ends.mfol 20
मुख्यं शिलाजतु शिला सूक्ष्मखण्डं प्रकल्पितम् ॥ निःक्षिप्यात्युष्णपानीये यामेकं स्थापयेत्सुधीः ॥ १ ॥ मत्वा ततो नीरं गृह्णीयाद्दगालितम् ॥ m. स्थापयित्वा च सत्पात्रे धारयेदातपे बुधः ॥ २ ॥ etc.
चूर्णाभः प्रतिसार्यः स्यात्तेजः स्यात्क्वाथवत्स्थिरः । इति क्षारद्वयं धीमान् युक्तकार्येषु योजयेत् ॥ ६७ ॥
इति क्षारकल्पना ॥ इति रसविषोपविषा असत्वक्षारकल्पनाकथनम् । समाप्तोऽयं ग्रंथसंग्रहः ॥ सं० १८५७ ज्येष्ट शुक्ल ७ गुरुवारे || शुभमस्तु
सर्वजगताम् ॥
औदुम्बरार्कवटदुग्धपल पल च ।
लाक्षापलं पलचतुष्टयचुम्बकं च ॥
संकुट्यमानमतसीपलतैलमिश्रं ।
श्रीपारदस्य मरणे मदनाख्यमुद्रा ॥ १ ॥
इति मंदनमुद्रा ||
Reference.--Autrecht's Catalogus Catalogorum :- i, 61ob; ii, 1464.

Page #342

248.1 .. Vaidyaka
39 वैद्यकसार
Vaidỹakasāra No. 248
633.
1895-1902 Size.-- 94 in. by 6} in. Extent.-- 25 leaves ; 20 lines to a page ; 18 letters to a line... Description.-- Country paper ; Devanāgari characters ; hand-wri:
ting beautiful and bold; marks of punctuation, topic headings, topic cndings, benedictory phrases and colophons are written in red ink. The Ms. is written in book-form. On one side of each page there is a three lined border in red ink; on the other side, apart from the border lines. there is a column, with of inch space in between, made up of double red lines; the intervening space is-coloured yellow. Paper is very old, musty and worn out. Language is Hindi of Southern Rajputana adjoining Gujerat.
Foll. 16 and 19 are missing. Age.- Appears to be very old. Author.- Anonymous. .. ... . Begins.- fol. I . ...
श्रीगणेसाय नमः ॥ श्रीसारदायन......( lost) .. वैद्यकसारग्रंथ लिष्यते ॥ प्रथम पाक......( lost) मपाकलिष्यते. ॥ सालम मिश्री पैसा १० भरी......( lost )
फाल पैसा दोइ भर २ । सुपेद मुसली पैसा.३। भर । गेषरू पैसा २।
भर । निरगुडी पैसा । २ । भर | etc................ Ends.- fol. 274 ..............
व्योरा पोलणा पेसाबका
रेवंत ऋणी टां ३ साकर टां ३ फटकडी मासो १ सरंव भेलां करने बांटजे पछै गाइरा दुध सौं पावजे तो समाधि होई । इति प्रकार पंद्रहो संपूरण ॥ १५॥ इति श्री आगमती बिसकंदरी किताब ........ ( disfigured by ink)पू दायका क्रमती चौदहई इलमकी आगमती बिसकंदरी वैद्यक
सारग्रंथ संपूरण ॥ श्री ॥ References. This work is not mentioned by Aufrecht in his Cata
- logus Catalogorum. ..............

Page #343

318
Vaidyaka
[249. वैवाकसार
Vaidyakamāra No. 249
377.
1882-83. Size.- 10,8 in. by 4% in. Extent.- 7 leaves; In lines to a page ; 32 letters to a line. Description.- Country paper ; Devanagari characters; hand-wri
ting legible; in the beginning of the work there are s blank leaves ; in the last colophon, as well as in the ist verse the work is known as शंकर or शंकरशतं. The only place where this work is named as a part is the following colophon
on folio s". इति श्रीशंकराख्ये वैद्यकसारे पायनादिक्वाथाधिकारस्तृतियः।। Age.- Appears to be old. .. Author.- Rama. (See verse No I described below) Begins.-fol. "
श्रीगणेशाय नमः॥ स्वस्थं लोके स्मरणममलं देववैद्याश्विनी तौ ।
रोगग्रस्थो वदति क्रपया त्राहि मां रोगसिंधौ ।। तस्मै दद्यादभयमिति तं वैद्य धन्वतार न्वं ।
" नत्वा रामोखिललखकरं शंकराख्यं प्रवक्ष्ये ॥१॥ दूत प्रश्नो हृदयकलना नाटिकारोगलक्ष्ण
मयं दाघौ विमनविमलं स्नहनं स्वेदनं च ॥ रक्तं लेपोद्धमनवटको पाचनकाथपौ।
____नस्यं श्चूर्णोध्वलनरसनोदीर्घतुण्याप्रपथ्यं ॥ २ ॥ etc... Ends,- fol. 76
... सायंती शतगझैलशिखरे श्रीचंडिका संस्तुतैः । .. .. लोक वैधकसंज्ञकै सुललित वृत्त विपिदैः॥
भक्तानी नदनाशनाय विमलं श्रुत्वा मया प्रार्थिता ।
वृत्तां शास्त्रमिदं युतं तु यशसाश्रीशंकराख्यं शत ॥ ३७॥ . , इति श्रीशंकरशतं समाप्तं ॥ श्री

Page #344

250.]
Vaidyaka
References.- (1) Mss.-A-Aufrecht's Catalogus Catalogorum:-i,
611 Printed Editions:
वैद्यकसारशंकर ग्रंथ with a Hindi Trans. by Vasatirama, son of Saligrāma. Edited by Raghuvamsa Śarmā, Bombay 1896.
वैद्यकसारसंग्रह
Vaidyakasárasarigraha or हितोपदेश
or Hitopadesa
1090. No. 250
1886-92. Size.- 12 in. by Sto in. Extent.--45 leaves ; 12-13 lines to a page ; 36-40 letters to a line. Description.- Country paper ; Devanagari characters; hand-wri
ting bold and legible ; paper very old,musty and worn outs: right-hand corner of folio I lost and letters are missing ; folios 17", 396, half of 40", haif of 45 and 454 dre blank; fol. rk bears तिशालसः पुष्टिवीर्यकारोग्य । कारिये मधुरा माता या टिकः सर्वदोषन । शामको-(lost) क्षलवावल: कंगुकोजवनीमा कफपित्त
हता मता ९ Name of Scribe साधुरामदास दादूपंथी. Age. - Sath. 1791, Margasir-krsnapaksa 8, Guruvasara. Author.- Srikanthapandita or Srikanthasambhu. ... Begins.-- fol. 1b
श्रीधन्वंतरये नमः ॥ line I भक्तेभ्यो भुवनाधिपत्यबन्द देवैर्महेंद्रादिभि.............( lost.)... line 2 टकोटिमणिभिः प्रोपृष्टपादांबुजं । etc.
The Same as in No. 251. Ends.- fol. 44° and 454
मुक्ताफलैरिव घ ( fol. 45 ) नैः शुचिभिः मुवृत्तः ।
संपूरिता विमलकांतिगणेन युक्ता ॥ . .. श्रीकंठपंडितकतिबंधकंधराछ।
मुक्तावलीव लठती रुचिरा चिराय ॥१२॥

Page #345

320
Vaidyaka
[20. .....इति श्रीपरमशैबाचार्य श्रीकण्ठपंडितबिरचिते वैद्यकसारसंगृहे हितो
पदेसे नाम्नि बालकस्त्रीरोग (शस्त्रघात On the margin) वगनाटीरीकिसर्पककंडूददूरक्तपित्तापस्मार--( lost) डुरोगबलिदग्धश्वेतपित्तसर्पदृष्टश्चिकप्रतीकारो (नाम on the top) दशमः समुद्देशः संपूर्णः समान में C(lost) था ग्रंथ सं.-१२५० संवत् १७९१ वर्षे मार्गशिरमा कृष्णपक्षे तिथौ
५ अष्टमी गुरवासरे लालसोटमध्ये ॥ लिपिकृतं साधुरामदासेन दादूपंथी लिपायितं स्वामी पुरणदास नीरंजणी ॥ श्रीरामजी सदा सहाय छै जी ॥
In a different hand is added GUTTET FOTi fanarü References.-See No. 251
वैद्यकसारसंग्रह or हितोपदेश
Vaidyakąsārasangraha -- or Hitopadesat
918
..
..................
1881-91...
No. 251 । ......................
............ ................ Size. - 103-in. by 4 in. *** Extent.-- 4r-leaves ; 11 lines to a page ; 40 letters to a line. Description.- Country paper; Devanagari characters. with पृष्ठ
• मानाs; hand-writing good ; verse-numbers tinged with red
pigment; paper very old, musty and worn-out; work divided into ten chapters.called समुहेश; fol.ragiyes a list. of contents; the author calls himself as grazaratd and
names his work as वैद्यकसारसंग्रहे हितोपदेशनान्निः Age.-- Appears to be old. Author.- Srikanthasambhu or Srikanthapandita... Bengins.-fol. 10
.. श्रीधन्वंतरये नमः ॥ भक्तेभ्यो भुवनाधिदपत्यवरदं देवैर्महेंद्रादिभिः
शश्वत्स्वर्णकिरीटकोटिमाणिभिः प्रोष्टपादांबुजं ।। संसारम्रमभीतशतमनसा ध्यायंति संयोगिने
स्तं वंदे शशिखंडमंडितजटाजूटं ध्रुवं धूर्जटिं ॥१॥

Page #346

23
Vaidyaka
आधिव्याधिहरं नितप्रियकर नित्यप्रभावाकरं ।
चंद्रालंकृतशेखरं तृणमिव क्रोधाग्निदग्धस्मरं ॥ भीमांधासुरसः स्मरं गजरणक्रीडाविजातादरं ।
वंदे दिव्यभुजंगभूषणधरं विश्वेश्वरं शंकरं ॥ २ ॥ etc. Ends. fol. 416
मुक्ताफलैरिव घनैः शुचिभिः सुवृत्तै. रापूरिता विमलकांतियणेन युक्ता ॥ श्रीकंठपंडितकृति बुधकंधरास
मुक्तावलीव लठतां रुचिरा चिराय ॥ २५॥ इति श्रीपरमशैषाचार्य श्रीकंठपंडितविरांचते वैद्यकसारसंग्रहे हितोपदेशनाम्नि बालकस्त्रीरोगशस्त्रंघातरोगनगनारी विसर्पकददूरक्तपित्तापस्मारंपांडूरोगवह्निदग्धश्वेतपित्तसर्पदष्टविषवृश्चिकप्रतीकारः ॥ दशमः समुदेशः
संपूणों ग्रंथः । संख्या १२५० ॥ References.- (I) Mss.-A-Aufrecht's Catalogus Catalogorum:-i,
611', 667%; ii, 146%; iii, 128°. B- Descriptive Catalogues:
I.O. Cat. No. 2691.
वैद्यकसारसंग्रह
Vaidyakasārasangraha or हितोपदेश
or Hitopa desa
957. No. 252. - . . .
1891-95 Size.- 12g in. by Sts in. Extent.-- 48 leaves ; 12-13 lines to a page ; 32-34 letters to a line
Description.- Country paper; Devanāgari characters; hand-writ. .. ing fair and legible ; paper old, eaten by mice and the Ms.
is in a dilapitated condition ; left-hand side top st" by 12"
deep is eaten up by worms; it has been restored perhaps .., at the library; folios I" and 48° are blank. Age.- Sam. 18II.
. Author.-- Srikanthasambhu or Srikanthapandita.
41 [ Vaidyakal

Page #347

322
Begins. fol. jb Jst line
देवैर्महेंद्रादिभिः
2nd line
Ends. fol. 492
ararta frieकोटिमणिभिः
प्रोदधृष्टपादांबुजं ससारभ्रमभीतिभीतमनसो ध्यायंति यं योगिनस्तं बंदे शशिखंड मंडितजटाजू etc.
The Same work as No. 251
Vaidyaka
उनमः स ( Some letters lost after it ) नाधिपत्यवरदं
References. See No. 251
वैद्यकसारसमुच्चय
1252.
colophon at the end - - इति परमशिवाचार्यश्रीश्रीकंठपंडितविroud वैद्यकसारसंग्रहे हितोपदेशनाम्नि बालकस्त्रीरोगशस्त्रघातरोहणनाडीव्रणविसर्पकं दरक्तपित्त अपस्मारपांडुरोगवह्निदीपनवह्निदग्धप्रतीकारश्वातपित्तसर्पविषकं दविषवृश्विकविषप्रतीकारनामा दशमः समुद्देशः । ग्रंथाग्रंथ १३०० संवत् १८११ ॥
No. 253
Vaidyakasarasamuccaya
1091. 1886-92.
Size. — rog in. by 4g in.
Extent.— 102 leaves : 17 lines to a page; 42 letters to a line. Description.-- Country paper; Devanagari characters; hand-writing good ; there are no marks of punctuation ; foll. 43-54 have double borders of red lines; foll: 51-101 have topic headings and colophons tinged with red pigment. The author has based his work on muslim and Hindu systems of medicine. It is written in Hindi for his Brahmin disciple Khusala, at Sripura in the reign of Raja Risorasimha a subordinate to Hazarat Sahib Alam Shah. The book is divided into 6 parts called Makalas, which deal with ( 1 ) structure of body, ( 2 ) causes of body, ( 3 ) diseases of body, (4) Definition and diagnosis of bodily diseases, ( 5 ) Treatment of diseases and ( 6 ) Materia medica. The
܀܀

Page #348

253.1
Vaidyaka
323
Ms. is incomplete and stops in the middle of the 5th part Paper is old. Although the date of composition is given yet the year is not given.
Age.-- Appears to be old.
Author.—– Śivarāmaji Kayastha.
Begins.fol. rb
श्रीगणाधिपतये नमः ॥
गणपति सरसति गुरुचरण नमन विघन सब जात ॥ ज्यौं दिनकरपरकासतें तससमूह न रहात ॥ १ ॥
सकल सुनानि तिबन की हिकमत समुझनकाजु ॥
शिवराम कायथ लिखी हुकम पाय महाराजु ॥ २ ॥
परमात्मा पुरुषको नमस्कार करों तिनसो सब श्रेष्टि उपजी है अंतमे उसी में समागी उनतौं हिकमती अनेक प्रकार की संसार मैं प्रगट भई हैं ति हिकमतसौं बाहिर कबू वात रही नही प्यार प्रकारकी श्रृष्टि पांच तत्वस पेदा करी हैं कांनी षांनी की श्रृष्टि मादनी घातकी श्रृष्टि नवाती वृक्षादिक की श्रृष्टिवांनी जीवकी श्रष्टि पांनीकी सृष्टि में पृथ्वीतत्व है धात कष्ट अति हैं वृक्षकी श्रृष्टि जलतत्वसै है जीवकी सृष्टि पवनतत्व से हैं आकासतत्व पाली हें तिन मे ए सब माय रहे हैं सबसृष्टिमें जीवकी सृष्टि मुष्प तिनमे अनेकभेद हैं तिनमैं मनुष्यको श्रेष्ट राष्यो हे मनुष्यमें - विवेकबुद्धि विशेष हे सो मनुष्य के कारर्ने तीन विद्या परमात्माने बनाइ हे एक तो ग्यानकी दूजी विद्या धर्मकी तीजी विद्या हिकमतकी औषधकी जलेकी तिन तीनो विद्यामे जानकी विद्या बडी हे इनसो देहकी रष्याके जन्न aft आवैं देही निरोग रहें तो धर्मग्यांन दोनों सधैं इनकारनतैं हिकमती तवा हकीमो कहैं माफक ग्रंथ विचार भाषाकरी जिनसो सागिरद सिताब समझे श्री हजरत साहिब आलमस्याह के अहदमे श्रीमहाराजाधि राज राजा श्रीकिसोरसिंघजी बहादुर छत्रीकुलगोडवसावतंसके राजमे नगर श्रीपुरमध्ये मिति जेठ सुदि ५ मंगलवारके दिन शिवजीरामकायस्थ मोडनें बहतेक तिब्ब हिकमतिकी सारवस्तु संग्रहकरी वैद्यकसारसमुचय ग्रंथ शिष्य घुसालनाम ब्राह्मणसनाबढके पढने को बनाया
etc.

Page #349

Vaidyaka
[253. Ends.- fol: lob
एक सपसके ( fol. 1024 ) पिडुरिमें घाव बहोतपर्ने तिनसे पीप बहें दरद पुजालि बहोत होती ही इस आजार को हकीम कीडामकडा कहें महेरीसोजेके आजारमे कही सो तीन दिन ताई तीन २ वार लगावे तिससे पीब बाहती थंभी घावमाहे पूरी आया पुजली मिटगई ओर ओषध्यां की चाहनां
न रही References.--. This Ms. is not noticed by Aufrecht in his Catalogus
Catalogorum.
वैद्यकसारसमुच्चय .. .
Vaidyakasārasamuccaya (रससिंधु):.........
... .....
. (Rasasindhu) No. 254 ...
..
. ..
634
. 1895-1902. Size.-- 10 in. by urd in. Extent.-- 137 leaves ; 10 lines to a page ; 40 letters to a line. Description.-- Country paper; Devanagari characters with occa...... sional पृष्ठमात्रा; hand-writing legible ; the Ms. is in an
extreamly decaying condition ; paper is very old, worn out and worm-eaten ; specially in the beginning the leafnumbers have been eaten by worms, and that makes it impossible to know which leaves are missing. It is a fragment, 28 folios of which are missing from different places. It is also incomplete. Upto folio No. 114, topic-headings, marks of punctuation and colophons are tinged with red pigment. On borders two lines in black ink are drawn on each side. It is a work dealing with ths and has quoted the following works :____ रसरत्नावली, रसचंद्रिका, नीलकंठ, ग्रंथांतर, रसदीपिका, रसरत्नाकर, रसरहस्य, काकचंडेश्वरमत, भवानीमत, स्वछंदशक्त्यागम, रसदर्पण, रसा
मृत, सूतमहोदधि, स्वसंवेद्य, रसाणव, रसराजलक्ष्मी, श्रीमदौम, रसमुक्ताबली and रसेन्द्रमंगल. The following colophons could be traced:-- on leafs -इति पंडितमहादेवविरचिते त-विठ्ठलविरचिते रससिंधुरसशोधनजारणाधिकारः प्रथमः ॥ On leaf 12' इति गलगंडपदां

Page #350

841 Vaidyaka
328 - कितमहादेवपंडितविरचिते रससिं.........सन रसग्रहणाजलयोगाधिकारः
त्रेतीयः ॥ On leaf 23 - इति गलगंडपदांकितमहादेवतनयपडितविठ्ठलविरचिते रससिंधौ दूतादिलक्षणाधिकारः ॥ On leaf 40' इति पंडितविठ्ठलविरचिते वैद्यकसारसमुच्चये रससिं.........प्रकरणं. It will thus
be evident that the work should be called रससिंधु, for वैद्यक ...सारसमुच्चय is given in one colophon only. .. Age.-- Appears to be very old.. Author.- Vitthala, son of Mahadeva-galaganda.. . Begins.-fol. 1b
डों नमो गणेशाय ॥ .....यत्कर्णतालमृदुलानिलचंचलानि ....
कल्हारचंपकविनिर्मितपूजनानि । ....... दातुं नतेभ्य इव भाति गणेश्वरोऽसौ ..... .
भूत्यैर्भवत्वविरतं करुणामृताधः ॥१॥ ..... 'दोषोपशांतिकरणं हरणं ज्वराणा
- मारोग्यदाननिरतं सततं जनानां । लोकोपचारचरितं करुणारसेन
तं श्रीविचारभिषजं समुपाश्रयेहं ॥२॥ जयति सृदितसर्पस्तंभमंत्रोघदर्पः
प्रबलगदविनाशः सेविविध्वस्तनाशः। शिव इव निजमंत्रः संहितायोगमंत्रः
त्रिपुरहरतनूजः स्तेजसः स्फारपुंजः ॥३॥.. Ends.- fol. 1650
सतैलं भक्षणात्तस्य वर्षात् चित्र लयं व्रजेत् । गोदुग्धं बीजपत्रस्थं अत्र पथ्या दापयेत् ॥ .. भल्लातको द्वापि सुधार्कमूलं गुजाफलं ॥ ब्यूषणं शंखचूर्णे च तुत्थं च कुष्ठं लवणानि पंच ।
क्षार References.- Aufrecht does not mention वैद्यकसारसमुच्चय but notes
रससिंध in his Catalogus Catalogorum, i, 496". This Ms. is not noted in any other Catalogue.
.06u.

Page #351

326
Vaidyaka
वैद्यकसारोद्धार No.: 255 ....
Vaidyakasāroddhāra
1092 1886-92.
Size, Tulo in. by 4 in. : Extent.- 18 leaves; is lines to a page ; 39-40 letters to a line. Description.- Country paper; Devanagari characters; hand-wri
ting good; text incorrect ; fragment of a bigger' work containing 7 chapters; the Ms. contains first chapter complete and breaks off in the middle of नारायणचण on fol. 18 which contains 2 lines only; fol. 186 blank; work is in Sanskrit with a commentry in Hindi; following is the only colophon which throws light on the names of the work and its author; fol. 12' इति श्रीनागपुरीयतपोगणराजः हर्षकीर्तिमूरिसंकलिते वैद्यकसारोद्धारे प्रथमो पाकमध्याय? Then begins चूर्णाधिकारः; we can safely say that the Ms. breaks in the middle of the 2nd chapter. The author is Jain because he invokes तीर्थकृत् and जिन. This work is otherwise
called योगचिन्तामणि-See under योगचिन्तामणि No. 159. Age. — Appears to be modern, Author.-- Harşakirti Sūri. Begins.-- fol. 1a
यत्र वित्रासमायांति तेजांसि च तमांसि च ।.. महीयस्तदहं वंदे चिदानंदमयं महः ॥ १॥ सद्धौषधानि पथ्यानि रागद्वेषरुजां जये। . जयं तिर्थ द्वचास्यत्र तीर्थकृत्स श्रियेस्तु वः ॥२॥ जगत्रितयलोकानां पापरोगापनुत्तये । यद्वाक्यभेषजं भाति श्रीजिनः स श्रियेस्तु नः ॥३॥ पाक १ चूर्ण २ गुटी ३ क्वाथ ४ घृत ५ तैल ६ समिश्रकाः ।
अध्यायाः सप्त वक्ष्यति ग्रंथेस्मिन् सारसंग्रहे ॥ ४॥ etc... Ends.rfol. 18 :
) अथ नारायणनामा चूर्णः । .......
छौ क्षारी लवणानि पंच हपुषाधान्याजगंधा सही ज्योषाजाज्युपकुंचिका कृमिजितः कंकुष्टकुष्टग्मय ।

Page #352

•256.]
Vaidyaka
. . उग्रपंथिककारवीमिसियुतं योज्यं फलानां अयं .
मूलं पुष्करजं यवान्यपि भवेव(orद )तानि तुलान्यथः । १॥ ....... विवृद्धशालेद्विगुणेश्वदंती विसंगुणा साद्यवतिक्तिका भवेत् ।
___ चतुर्गणाचूर्णमुदाहृतं जनैरिदंहि नारायणमौषधं बुधः ॥२॥ References.-- See No. 159.
वैद्यकसारोद्धार
Vaidyakasāroddhāra (योगचिन्तामणि)
( Yogacintāmaņi) No. 256
547.
1892-95. Size.- 13 in. by 68 in. Extent. - 12 leaves ; 15 lines to a page ; 45 letters to a line. Description.- Country paper; Devanagari characters; hand-writ
ing good ; topic headings, topic endings and colophons are ....... tinged with red pigment. Text is interspersed with Hindi : : version. The Ms. forms the 2nd chapter (चूर्णाधिकार) of .! Yogacintamani. Paper is old, musty and worn out. The " name FATOR given in the last colophon is a misnomer.
Its name is वैद्यकसारोद्धार which is adopted by me. Age.- Appears to be old. Author.-- Harşakirtisüri. Begins.-- fol. I0
... अथ चूर्णाधिकारः तत्र प्रथम संग्रहण्यां कुंकुमादि चूर्ण - अथ चूणाधिकारः तत्र
कुकुम मदनी मुस्ताचांतर्जातं. फलनकं
आकल्लमभ्रकं धान्यं दाडिम मरिच कणा १ केशरी कस्तुरी मोथा चातुजातक त्रिफला अकलकरा अभ्रक धना अनारदाने
मिरच पीपलि १ etc. Ends.— fol. 12a
वाक्पटुत्वं च वालानां वीनावायसमस्वर .:: तैलं तीक्षणरुक्षमलं वातित्वं च विवर्जयेत् २

Page #353

18 Vaidyaka
[256 वालक को बच्चन प्रगट होई विणा समान स्वर होइ तेल करुबो रुषो वायरो न पाइ २ नागपुरीयतपोगणराज श्रीहर्षकीर्तिसंकलिते वैद्यकसारोद्धारे चूर्णध्यायो द्वतीयस्तु १ इति श्रीनागपुरीयभटहर्षकीर्तिसूरिसंकलिते
वैद्यकसारसंग्रहे चूर्णाधिकारो द्वितीयोध्यायः २ References.-- See No. 159.
वैद्यकसारोद्धार
Vaidyakasāroddhāra
1402. No.257
1887-91. Size.-- 10 in. by 41 in. Extent.-- 33 leaves ; 13 lines to a page ; 45 letters to a line. Description.-Country paper; Devanagari characters; hand
i writing good; three lines in red ink on each border%3; o marks of punctuation, Fratikas, important passages, verse
numbers and colophons tinged with red pigment. In the .. . centre a rectangular space is left blank and 4 letters of three-lines arranged beautifully, as--
भा .
ल्पा
Paper is old, musty and worn out. It is incomplete. It
is wronghy named as hu HITHIT in Bhandarkar's Report. Age.-- Appears to be old... . Author.-- Harsakirtisuri. .. Begins.- fol. i
यत्र वित्रासमायांति तेजांसि च तमांसि च । ......... महीयस्तदहं वंदे चिदानंदमयं महः ॥१॥
" ..' etc. Same as in No. 159.

Page #354

258.)
Vaidyaka
329
Ends.-- fol. 330
अथ शृंग्यादि चउसट्ट(?)उसवातविकारे । शृंगीरामठरामसेनरजनीरुग्ररेणुकारोहिणी
रास्नैरंडरसोनदारुरजनीराजेंद्रराजीफलैः References.- See No. 159.
वैद्यकसारोद्धार
Vaidyakasāroddhāra
1378. No. 258
1884-87 Size.- 10 in. by 4g in. Extent.– 150 leaves; 6 lines to a page ; 40 letters to a line. Description.- Country paper; Devanagari characters; hand
writing very good ; double rows of three lines and two lines in red ink on each border ; benedictory phrases, Pratikas, topic-headings, topic-endings and colophons are tinged with red pigment. Paper is old and musty; some of the leaves have their corners torn out. Notes and sometimes translation in Gujarati runs in between the
lines of the text on almost all the pages. Age.- Sam. 1804. Author.- Harsakirti-Suri. Begins.- fol. rb
श्रीगणेशाय नमः ॥ श्रीधन्वंतरायै नमः ॥ यत्र बित्रासमयंति तेजांसि च तमांसि च। महीयस्तदहं वंदे चिदानंदमयं महः ॥१॥
___etc. Same as in No. 159. Ends.- fol. 149
यथा योगप्रदी (fol. ISo ) पोस्ति पूर्व योगशतं यथा । तथैवायं विजयतां यो योगश्चितामणिश्चिरं २९ ..
नागपुरीयतपोगणराजा श्रीहर्षकीत्तिसंकलिते वैद्यकसारोद्धारे सप्तमको मिश्रकाध्यायः ३० संवत् १८०४ वर्षे शाके १६६९ प्रवर्त्तमाने श्रीमृगाशर
मासे कृष्णपक्षे तृतीयातिथौ सौमवासरेः ...... References.-See No. 159.
42 [ Vaidyakal

Page #355

330
Vaidyaka
[259.
under 1083 (III)
वैद्यचिन्तामणि
Vaidyacintāmaņi
1083 (II). No. 259
1886-92. Size.-- 9 in. by sfin. Extent.-5 leaves ; 12 lines to a page ; 28 letters to a line. Description.-Country paper%3 Devanagari characters : handwriting legible. It begins on fol. 126 of the Ms. described
and ends on fol. I7. Fol. 16 is missing. 1886-92. It is the first chapter of वैद्यचिन्तामणि of वल्लुभेन्द्र. We find the following note about this work in Madras Govt. Oriental Mss. library Cat. Vol. XXIII, P. 8805.
“A treatise on medicine dealing with diagnosis of diseases with the purifications of substances for being used in medicinal preparations, with mercurial compound and with the preparation of drugs, decoctions, etc., for the curing of diseases. The author is Vallabhendra, son of Amareśvarabhațţa of Śrīvatsagotra and of Āpastambasūtra.
He belonged to the Indrakaộthĩ family." Age.-Appears to be old. Author.- Vallabhendra. Begins.--- fol. 12
अथ श्रीनाडीनिदानरूपलक्षणप्राणवायुलक्षणकंठलक्षण असाध्यलक्षणपरिक्षा लिष्यते ॥ श्रीनाथं पार्वतीनाथं वाणीनाथं सरस्वतीं । दुर्गावटकहेरंबान नमस्ते सतताम्यहं ॥१॥ श्रीवत्सगोत्रतिलकं जगद्वंदिपितामहं । कूचनार्यस्य (corrected as अमरेश्वर on the margin ) भट्टस्य प्रसून सगुणोन्नतं ॥२॥ यधनार्यश्च (corrected as बल द्रवि on the margin) रचितो जनानां हितकारणं। वैद्यचिन्तामणिर्नाम भैषज्यं ग्रंथमुत्तमं ॥३॥ etc.

Page #356

260.]
Vaidyaka
331
Same as in Ms. 13095 of वैद्यचिन्तामणि described in the
Madras Govt. Oriental Mss. Library Cat. Vol. XXIII. Ends.-- fol. I7
श्री ग्रंथांतरे।
अजीर्णे अतिसारे च शूलगुल्मविशेषतः सर्वज्वरे वश्वासे सेच लंघनं कार्यमुत्तमं ॥१॥ अतिसारेषु गर्भिण्यां वृद्धानां शिशुनामपि ।
क्षीणवीर्याध्वसांतानां लंघनं परिवर्जयेत् ॥ श्री।। इतिज्वराधिका संनिपाताधिकारसंपूर्ण ॥ श्री Reference.-( 1 ) Mss.--A-Aufrecht's Catalogus Catalogorum :--
i, 611"; ii, 1464. B-Descriptive Catalogues :Burnell's Catalogue, P. 68b Madras, Govt. Oriental Mss. Library Cat. pp. 8804, 8806, 8807, 8824, 8825, 8828, 8832, 8865, 8890, 8934, 8993, 8999 to 9002. (2) Printed Edition:
With Telegu translation by Pidugu Subbaramayya, and supplements by Koța Venkatarā ma Sāstri. Edited by Pidugu Venkatakrsna Rau. Sixth Edn. 2 Vols., Madras, 1921.
वैद्यजीवनं सटीक
Vaidyajivana with comm. No. 280
-1093
- 1886-92. Size.-- 12 in. by s} in. Extent.— 33 leaves ; 12-13 lines to a page ; so letters to a line. Description.-- Country paper ; Devanāgari characters ; hand-writ
ing very good ; first four folios have 3 red lines on each border; text is given in the centre of the page and the
commentary above and below it. Age. — Appears to be modern. Author.- (Text) Lolimbaraja ; (Comm.) Rudrabhatta.

Page #357

[260.
332 Vaidyaka
[260. Begins.-- fol. 1b
(Comm.) श्रीगणेशाय नमः॥
नत्वा शिवं च र जावां तातं कोणेरिसंज्ञितं । वैद्यजीवनकाव्यस्य दीपिका प्रतनोम्यहं ॥१॥ ग्रंथविशिष्टशिष्टाचार परिपालयन् । मंगलमाचरति । etc...
..... (Text). . श्रीरामकृष्णाय नमः ॥ प्रकृतिसुभगगात्रं प्रीतिपात्रं रमाया दिशतु किमपि धाम श्यामलं मंगलं वः। अरुणकमललीलां यस्य पादौ दधाते
प्रणतहरजटालीगांगरिंगतरंगैः ॥१॥ ete. Ends.-(Text) fol. 33a
. आयुर्वेदवचोविचारसमये धन्वंतरिः केवलं .... सीमा गानविदां दिवाकरसुधांबोधि त्रियामापतिः।
उक्तंसः कविताकृतां मतिमतां भूभृत्सभाभूषणं
कांतोक्त्या कृतवैद्यजीवनमिदं लोलिम्मराजः कविः ॥२४॥
इति श्रीमहिवकरसूनुलालिम्मराजावराचिते वैद्यजीवने पंचमो विलासः ॥५॥ ' (Comm.) fol. 330
टीका मदीया च भिषग्वराणो स्माद्बत्तये ज्ञानविवृद्धये च । - विद्यावतां चापि विनोदहतोर्मिषग्वराणां गुणितां च कोशः ॥ मियांखाननियोगेन टीकेके पंच मयाकृता ।
तेन पुण्येन सकलं जगदस्तु निरामयं ॥१०॥ इति श्रीमत्कोणेरिभट्टवैद्यपुत्ररुद्रभट्टविरचितायां वैद्यजीवनटीकायां पंचमो ....... विलासः समाप्तः॥१॥ References.--(1) Mss.-A-Aufrecht's Catalogus Catalogorum :.... .i, 611; ii, 146 and 2279; iii, 1284.
B-Descriptive Catalogues :. Oxford Catalogue, No. 754. See Keith's History of
Sanskrit Literature, P. 911 ( 17th Century ).
(2) Printed Editions :...... I Bombay edn. I874.
2 With दीपिका of सुखानन्द and भाष्यविवृति of मिहिरचन्द. ( Sanskrit and Hindi ) Venkateshwar Press Edn, 1920 ( Bombay ).

Page #358

261.]
Vaidyakar
333.
वैद्यजीवन
Vaidyajīvana
374. No. 261
1882-83. Size.-90 in. by 43 in. Extent.-- 27 leaves ; 6 lines to a page ; 35-37 letters to a line. Description.- Country paper%3 Devanagari characters%3 hand-wri
ting good and neat ; it contains only the text, which is not quite correct; the name of the scribe is sichy, a resi.
, dent of अहिपुर. Age.- Sam. 1848, Asoja (Asvina)-vadi 4, Bhrguvāsara. Author.— Lolimbarāja. Begins.- fol. I0
॥ श्रीवज्रदशनगाय नमः॥ प्रकृतिसुभगगात्रं प्रीतिपात्रं रमायाः॥ ..
दिशतु किमपि धाम श्यामलं मंगलं वः ॥etc...... Text is the same as of No. 260 Ends.- fol. 27
आयुर्वेदावचोविचारसमये धन्वंतरैः केवलं सीमा गीतषिदां दिवाकरसुधांभोधि त्रियामापतिः। . ....
etc. Colophon at the end- (fol. 27)
इति श्रीमदिवाकरसूनुलोल्लिम्म पंचमो विलासः संपूर्ण लिषितं आहपुरमध्ये ब्राह्मणगाढमल्लेन वैणीदासजी पठनार्थ संवत १८४८ आसोज
वदि भगवासरे ॥ श्री॥ श्री॥ References.-- See No. 260.

Page #359

334
वैद्यजीवनं सटीकं
"
"
Vaidyaka
No. 262
Size.-- ro in. by 4g in.
Extent.— 101 leaves ; 7 lines to a page ; 29-30 letters to a line. Description.-- Country paper; Devanāgarī characters; hand-writing bold, good and neat ;- all colophons and topic-headings are written with red ink; almost correct; the name of scribe is Bholārama and the person for whom it is written is named as Vaidya Arjunasingha. Text and commentary are distinguished by the letters and respectively. Age. - Sam. 1927; Jyestha-śukla 6; Ravau. Author. — (of the text) Lolimbarāja.
comm.) Rudrabhatta.
,,
Begins.— fol. rb
[262.
Vaidyajivana with commentary
॥ श्रीगणेशाय नमः ॥
नवा शिवं च रंजाब तातं कोणेरिसंज्ञितं ॥ Araria काव्यस्य दीपिकां प्रतनोम्यहं ॥ १ ॥ etc. as in No. 260
Ends. fol. rora colophon at the end --
463. 1895-98.
इति श्रीमत्कोणरिभट्ट बिरपुत्रं रुद्रभट्ट विरचिताया वैद्यजीबनटीकायां दीपिकाख्याय पंचम उल्लासः समाप्त ॥ इति वैद्यजीवन टीका संपूर्ण ॥ लिपिकृतं भोलारामेन पठनार्थ चिरंजीव बैद्य अर्जुनसिंघ || शुभंभूयात्
fol. rorb
संवत् १९२७ ज्येष्ट शुक्ले ६ रवौ ॥ श्री ॥ = ॥ = ॥ श्री ॥ References,— See No. 260

Page #360

263.1
वैद्यजविनं सटीक
No. 263
Age. Sam. 1920; Caitra-vadi 2.
Author (of the text ). -- Lolimbarāja.
comm.)— Harinatha.
""
"
Size.-- 1oo in. by 4join.
Extent. - 40 leaves ; 6-12 lines to a page ; 46 letters to a line. Description.— Country paper; Devanagari characters ; hand-writing good; first folio is of bluish tint and of modern paper; text almost correct; commentary on the top and bottom of the text which is in the middle of the page; important points are marked with reddish tint. Scribe's name व्रजदास, place of copying सर्वाईजयनग्र ( = Jaipur ? ).
Begins.— fol. rb
Vaidyaka
Ends. fol 40b
॥ श्रीहरिर्जयति ॥
यस्यांत्रिकंजमकरंद लिहोल योमी ।
व्यासादयो विविधवाङ्मयमाचिकीर्षुः ॥
etc.
The work is the same as No. 270.
References. See 260
335
Vaidyajivana with commentary
462.
1895-98.
इति श्रीमन्मनोहरसूनुना गोस्वामि हरिनाथ कृतायां वैद्यजीवन टीकायां पंचमो विलासः ५
चैत्रवदी २ संवत् १९२० का मै श्री सर्वाई जयनग्रमध्ये श्रीचतुर्भुज सद

Page #361

336
Vaidyaka
[ 264
वैद्यजीवनं
Vaidyajīvana सटीकं
with commentary
913. No. 264
1887-91. Size.-9} in. by 5* in. Extent.-66 leaves; 9 lines to a page ; 25-26 letters to a line. Description.- Country paper ; Devanagari characters ; hand-wri
ting fair ; mostly corrupt; folios 30 and 58 are repeated ; hence, though the last folio bears the number 64, there are 66 folios ; folios I" and 64° are blank. The place of copying the ms. is given as the temple of Gopālaji on the banks of the Ganges. Text and commentary run together; the latter begins with the word clear and the former with
the word मूल. Age.— Sam. 1890 and Śaka era 1755. Author (of the text).- Lolimbaraja.
, , , comm.)- Harinatha. Begins-fol. 10
... ॥ श्रीगणेशाय नमः॥ यस्याहिकंजमकरंदलिहोलयोमी।। व्यासादयो विविधवाश्मयमाचिकीर्षुः।
etc. The work is the same as No. 263 . Ends—.folio 64”.
इति श्रीमन्मनोहरसूनुना गोस्वामिना हरिनाथकृतायां पैद्यजीवनटीकायां पंचमो विलासः ॥ ५॥ श्रीगंगादेव्यै नमः लिपिकृतं दुर्गानाथ पठनार्थ चिरंजीव.........( Name scratched with ink) शुभंभव । जलाक्षे तिलादृक्षे वृक्षे सिथलबंधनात् ।। मुर्खहस्तेन दातव्यं एवं बदिति पुस्तकं ॥ संवत् १८९० का शके १७५५ का ॥ शुभंभवतुः ॥ गंगातीरे गंगागोपालजिका मंदिरमध्ये लिखितं ॥श्री श्री श्री श्री श्री॥ In a different hand follows -

Page #362

265.1
Vaidyaka
1337
आदिचंद्ररस ॥ हगिळू ॥ गंधक । सांगामोरो। त्रिफला । विक्कुटा। जायफल । लोंग । पाचूलूण । मात्रासम । निवूकरमें परल करणा॥१॥अथ त्रिपुरभैरवरस सूठ टंक ४ मिरटंक ४ सुहागो टंक ३ मोरो टंक १॥ नागरपानका रसमें
गोली बाध गुंजा प्रमान ।। References.- See No. 260.
वैद्यजीवन
Vaidyajivana सटीक
with commentary
. . . 353. No.265
, 1879-80. Size.-98 in. by 4g in. Extent.- 26 leaves ; 17 lines to a page ; 40-42 letters to a line. Description.- Country paper3 Devanagari characters%3; hand-wri
ting beautiful and neat; borders have double rows of red lines%3 Ms. is slightly moth-eaten: It bears two holes running through all the leaves on the two top corners, The left-hand corner is broken. Name of the scribe is fagrau
र्षिमोटा (Rsi Mota) and the ms. was copted at Ajmer. Age.-संवद्धरनवेंदुनागरूप ( 1843) प्रमिते वर्षे मासोत्तम वैशाखमासि धवलेतरपः
द्वितीयाकर्मवारांजवारे। Author (of the text).- Lolimbaraja. __, (, , comm.).- Rudrabhatta. Begins.- fol. 10
नत्या शिवचरणाजं तातं कोणेरिसंज्ञितं। वैद्यजीवनकाव्यस्य दीपिका प्रतनोम्यहं ॥१॥....
etc. as in No: 260. Ends.- fol. 26
Colophon at the end-इति श्रीमत्कोणेरिभेटू वैद्यपुत्र रुंद्रम विरार्चितार्यों
पंचम उल्लासः समाप्तिमगात् ॥ ५॥ 43 [Vaidyakal

Page #363

338
Vaidyaka
[263.
After the date follows
इयं प्रतिविद्याचर्षिमोटाह्वयेनालिखि अजमेरशाले ॥ References.--- See No. 260
सटीकं
वैद्यजीवन
Vaidyajivana
with commentary No. 266
635.
1895-1902. Size.- 10,76 in. by sf in. Extent.- 30 leaves ; 14-16 lines to a page ; 40-47 letters to a line. Description.- Country paper; Devanagari characters; hand-wri
ting good; text corrupt; commentary above and below the text on each page ; borders decorated with two double
lined rows in red ink; paper is old and worn out. Age.- Sam. 1868 ; Kartika-sudi ro. Author (of the text).- Lolimbaraja.
» („ „ comm. ).-- Harinātha. Begins.- folio. 1
॥श्रीसरस्वत्यै नमः॥ यस्याहिकंजमकरंदलिहोलयोमी। व्यासादयो विविधवाङ्मयमाचिकीर्षुः॥
etc. as in No. 263. Ends.-fol. 30
इति श्रीमन्महोदरसूनुना गोस्वामिना हरिनाथकृतायां वैद्यजीवनटीकायां पंचमो विलासः॥५॥ In a different hand follows the dateसंव-(lost)१८६८ रा मिती काती सुद १० ......... (defaced with
ink) मध्ये लिपतिः References.- See No. 263..

Page #364

267.] Vaidyaka
339 वैद्यजीवनं
Vaidyajīvana सटीकं
with commentary No.267
948.
1891-95. Size.- 94 in. bys to in. Extent.- 48 leaves ; 8-10 lines to a page 22-23 letters to a line. Description.- Country paper ; Devanāgari characters ; hand-wri
ting legible ; fol. I contains a prescription of दशमूल, another prescription, श्रीगणेशाय नमः ॥ श्रीसरस्वत्यै नमः । श्रीगुरुम्बो नमः ॥ श्रीसरस्वत्यै नमः श्रीगणे and a verse
द्रव्यहातो नरः पंगु आंधो विषयलुब्धकः ॥
बधिरो शास्त्रहीनश्च स्त्रीजितो-जितो नरः ॥१॥ द्रव्य हतो नरः पंगु ॥ अंधो विषः. Till fol. 23 paper is old; after that paper is modern, ink is different, hand-writing another, pagination on the left-hand top corner of the page
and lines less. From fol. 30 onwards ink is red. Age.-- Appears to be old in part only. Author ( of the text ).- Lolimbarāja.
,, (, , comm.).- Rudrabhatta. Begins.--fol. b
श्रीगणेशाय नमः॥ प्रकृतिसभगगात्रं प्रीतिपात्रं रमाया
दिशतु किमपि धाम शामलं मङ्गलं वः। अरुणकमललीलां यस्य पादौ दधाते
प्रणतहरजटालीगांगरिंगत्तरंगे ॥१॥ टिका ॥ तत् किमपि अनिर्वायं धाम तेजः, etc.
Same as No. 260. Ends.-- tol. 49
Colophon at the end
इति श्रीमत्कोनेरभट्टसूनुरुद्रभट्टवैद्यविरचितायां लोलिंबराजविरचितायां वैद्यजीवनटीकायां पंचमो विलासः समाप्तः । ५॥ एवं मूलश्लोकसंख्या
श्रीहेरंबार्पणमस्तु । Reference. - See No. 260.

Page #365

[968
346
Vaidyaka वैद्यजीवन
Vaidyajivana
with commentary No. 368 -
178.
__ A 1882-83. Size.- Iol in. by 4g in. .. Extent.— 30 leaves; 15 lines to a page ; 45 letters to a line. Description,-- Country paper ; Devanagari characters ; hand-wri
ting beautiful and neat ; the numbers of verses, colophons, etc. are tinged with reddish tint; the ms. was copied at कर्णपूर (Cawnpore?) by झनद्रविजयगति, disciple of अनंतविजय
गणि, disciple by धीरविजयगाण. Incorrect. Age.-- Sam. 1822.; Śaka era 1687; Phälguna śudi ; Candravāsara. Author (of the text).- Lolimbaraja.
, (,, comm.).- Rudrabhatta. Begins- fol. 10
ॐ नमः।
नत्वा शिवं वरनांचां तातं कोमोरसंज्ञितं.। वैद्यजीवनकाव्यस्य दीपकां प्रतनोम्यहं ॥ १ ॥ etc..
Same as No. 260. Ends.-- fol. 30.
मिरजाखांन नियोगेन टीकेयं च मया कृता) तेन पुन्येन शकलं जगदस्तु निरामयं ॥ १० ॥
इति श्रीमत्कोनेरिभवैद्यपुत्ररुदभविरचितायां वैद्मजीवनटीकायां दीपिकाक्षायां पंचमोल्लासः संपूर्णम् ५॥ सकलपांडतशिरोमणि पंडित श्रीश्री १०८ श्रीश्री पं० श्री धीरविजयगणितत्सिष्यपंडित श्रीश्री ५ श्री अवातविजयः
गणितत्सिष्यदासानुदासपायरजरेणं समान शिलझन विजयगभिलिखितां ......संवत् १८२२ वर्षे शाके १६८७ प्र० फाल्गुण श्रुदि १ चंद्रवासरे कर्णपुर
नगरे शुभं भवतुः । ..... Reference.- See No. 260.
- ranimANDE..

Page #366

सटीक
___618
269.]
Vaidyaka वैद्यजीवनं.
Vaidyasiyada
with commentary No. 269
Vis.-1. Size.-- 91in. by 5 } in. Extent.— 7 leaves ; 11 lines to a page ; 40-41 letters to a line. . Description,- Country paper ; Devanagari characters : hand-wri
ting good; ms. almost correct; a fragment; it contains रुद्रम's comm. It leaves off verses in the middle and thus
is not continnous. Age.- Appears to be modern. Author (of the text).- Lolimbaraja.
,, (, , comm.).- Rudrabhatta. Begins.- (comm.) fol. It
श्रीगणेशाय नमः ॥ गंथकविशिष्टाचारपरिपालनाय ग्रंथादौ मंगळमाचरति ॥.etc. . (text.)
__ श्रीगणेशाय नमः
प्रकृतिसुभगगात्रं प्रीतिपात्रं रमाया दिशतु किमपि धाम श्यामलं मंगलं a: 1 etc.
Same as No. 260. Ends.-- (text. ) fol. 70
अमृतममृतजं सितासमेतं गुणवति पित्तमपाकरोति सद्यः॥ तरुण इव नितंबिनीनितंबांबरमतनुज्वरजर्जरीकृतांगः ॥ २६ ।।
श्रीराम ॥ (comm.)
___ कः कमिव तरुणः नितंबिनीनितंबांबरमिव । किंभूतः अतनुज्वरेण
कामज्वरेण जर्जरीकृतं अयं यस्यासौ ॥ २६ ॥ Reference. - See N

Page #367

342 Vaidyaka
[270. वैधजीवनं.
Vaidyajīvana संटीक
with commentary
238. B No. 270
A. 1883-84. Size.- 8t in. by 4g in. Extent. — 41 leaves ; 12 lines to a page ; 35-36 letters to a line: Description.- Country paper; Devanāgari characters; hand-wri.
ting good ; but the text is slightly corrupt. Along with other works, this codex contains the text of Vaidyajīvana and its commentary by Gosvami Harinātha, son of Manohara. The other works are
१) भुवनेश्वरीस्तोत्रभाष्य २) षट्पंचविंशका . ३) स्वप्नाध्याय and
४) हस्तपादसामुद्रिकलक्षणानि. our work extends from fol. 24 (written 34 by mistake) till
fol.64. The date of Harinatha is Sam. 1730. The name
· of the scribe is दयामाथ पंडेत. Age.- Appears to be modern. Author (of the text).- Lolimbaraja.
, (, , comm.).- Harinatha. Begins.- (comm.) line 8 fol. 240
डों अथ वैद्यजीवनं लिख्यते ॥ डों यस्यानिकंजमकरंदलिहोलयोमी ... व्यासादयो विविधषांमयमांचिकीर्षु । भक्तातिदैन्यदलनाय कृतावतारो
विघ्नं स नो नरहरि निखिलं निहन्यात् ॥१॥ जंबूद्वीपप्रथितवयशो रासि उद्भासितद्वो
रद्धेराकापतिरिव हरेराविरोश द्विजेशः। लक्ष्मीदासशुक्लजगदाबंधनीयानुभावो
ध्वस्ताज्ञानांधकारो रगगलदमृतानांदिताशेषविश्वः॥२॥ etc... (text. ) folio 25"
प्रकृतिसुभगगात्रं प्रीतिपात्रं etc,

Page #368

27.] Vaidyaka
343 Ends.-( Lext ) fol. 630
आयुर्वेदवचोविचारसमये etc. (comm.) fol. 64
अथवा मतिमतां मतिकवितावतां विशेषणं पुनः भूभृतां राज्ञा सभा भूषयंति नेककविताप्रस्तावचादिभि शोभयंतीत्येवंभूतः ॥ २१॥
इति श्रीमन्मनोहरसूनुगोस्वामिनिहरिनाथकृतायां वैद्यजीवनटीकायां पंचमो विलासः। श्रीमद्भपतिविक्रमाद्वगणिना खंवह्निसप्तेंदुभिः
मासे श्रावणिके सितेष्टमतिथौ वारे हिमांसौरियं । टीका वैद्यकजीवनस्य रचिता श्रीनाथगोस्वामिनि
वैतस्थं तटमास्थिते कुशपुरे धार्या मिषग्भिः सदा ॥ शुभं इदं पुस्तकं दयानाथपंडेतपठनाय परस्वारथेन कृतः
( N. B.-कुशपुर on the river वितस्ता is identical with modern Kasur in the Punjab. See Cunningham's Ancient Geography of India, edited by S. N. Majumdar Calcutta,
. 1924, pp. 228-29). Reference.- See No. 260.
वैद्यजीवन
Vaidyajivana सटीकं .
with commentary
306. No.271
Vis. 1. Size.- Ing in. by 5 in. Extent.-- 52 leaves ; 5-10 lines to a page ; 40 letters to a line. Description.- Country paper; Devanagari characters%3 hand-wri
ting legible; the ms. is somewhat incorrect; it begins on
fol. IP and ends on fol. 52*(4 lines); fol. 52° is blank. Age.-- Appears to be modern. Author (of the text).- Lolimbaraja.
, , , comm.).- Rudrabhatra.. ..

Page #369

344
27.
Vaidyaka Begins.- (comm.) fol. I0
श्रीगणेशाय नमः ।। वैद्यजीवनकाव्यस्य दिपिकां प्रकरोम्यहं ॥
शिष्टाचारपरिपालनाय संवादौ मंगलमाचरतिः ।etc. (text)
प्रकृतिसमगगाबे प्रीतिपात्रं रमाथाः ॥ दिशतु किमपि धाम श्यामलं मंगलं वाः ॥ etc.
Same as No. 260. Ends.-( text ) fol. 51
आयुर्वेदवचोविचारसमये धन्वंतरि केवल: etc. (comm.) fol. 52
मिरयां खाननियोगे टीकेयं च मया कृता । तेन पुण्येन सकलं जगदस्तु निरामयं ॥१०॥
इति श्रीमत्कोणेरिभट्टवैद्यपुत्ररुद्रमट्टविरचितायां वैद्यजीवनटीकायां पंचम उल्लासः॥ Reference.- See No. 260.
वैद्यनाममाला
Vaidyanāmamāla No.278
944.
1884-87. Size.- 12/in. by 4 in... Extent.- 156 leaves ; 7 lines to a page ; 35-40 letters to a line. Description.- Country paper ; Devanāgari characters ; hand-wri
ting bold and legible; paper is very old, musty and wornout; has double red lines on borders; each page is divided into four columns by red lines. It is an interesting lexicon of medicinal names. The arrangement is beautiful.
Names are given according to two orders: 1) order of the • ending letter e.g., कांत, खांत, गांत, etc. and 2) order of the
beginning letter. So that the pia words (ending in 5) will again be arranged alphabetically. Again, each name has got the figure showing the number of syllables. It is incomplete. Foll. I-I0 and 38 and 39 are missing. It abruptly stops at gia words beginning with at. The name वैद्यनाममाला seems to have been given to it arbitrarily, there being no ms. evidence for it. In fact it has no name..

Page #370

37.
Vaidyaka Age.-- Appears to be old. Author. - Anonymous. Begins.- fol. II Ist col.
3rd col. ५ कंटर्किशुका पारिभद्रे
कसेरुकं कसेरूभाषा ५ कंटकारिका क्षुद्रायां
५ करवीरिका मनःशिलायर्या ५ कृमिवाटिका विडंगे
सुवर्चलायां ५ क्षुद्रगुडका फाणिते काक
५ किंकिरातका सैरेयके वी भा०
५ काष्टघंटिका स्थिसंहारे । ५ कासमईकः कासमर्दे
५ करवीरका कणेर भा० ५ कारवेल्लिका तुषव्यां
५ कपित्थार्जुकः वर्वरीभेदे
4th col. 2nd col.
५ काकपालकं कंकुष्ठे ५ कोविदारकः कोविदारे
५ कृष्णमल्लिका वर्षभेदे ४ कालशाकं - गौडे वेचु भा० ५ कृष्णमल्लिकात्र कृत्रिम
५ कदुपत्रका समुखे ४ कुंदुरुकी सल्लक्य.
५ कामवृक्षको ४ कोशाम्रक.
५ कपोतवंका सुवर्चया ४ कपोतिका बालसले
ब्राम्या ४ करीरका कैरप्र.
५ काकणंतिका एंजायां Ends.- fol. 168
col.4 ४ वाजीकरी अश्वगंधायां ४ वंशक्षीरी ४ वीरतरं
उशीरे ४ धीतिचित्र तिलके ४ वीरतरुः अर्जुने नदी
सर्जाख्ये इति यावत् भल्लातके च । References.-- (1) Mss. A-Aufrecht's Catalogus Catalogorum:
ii, 14643 (The only ms. noted by Aufrecht).
वंदाके
तुगाक्षीर्या
44
Vaidyaka )

Page #371

346 Vaidyaka
[273. वैद्यनिघण्टु
Vaidyanigbaņķu (द्रव्यावलीसमुच्चय)
(Dravyāvalīsamuccaya) No. 273
548.
1892-95. Size.- 918 in. by 6f in. Extent.- 20 leaves ; I4 lines to a page ; 34 letters to a line. Description.- Country paper; Devanagari characters%3 hand-wri
ting bold and legible till folio 7o; from folio 8a till 20', it
is small and less legible ; folio 20 is worn-out. It is a _fragment of द्रव्यावली or द्रव्यावलीसमुच्चय, which is its real name. वैद्यनिघण्टु is a misnomer. Cf. fol. 2', line 3
अनंतपारस्य बिगृह्य किंचित्सारं चिकित्सागमसागरस्य ।
उक्तो मया संप्रबिकल्पयोगात् द्रव्यत्वलीनाम समुच्चयोयं ॥१५॥ Again this very verse is found in the ms. of द्रव्यावली No. 107 on fol. I', lines 2-3. In our ms.
गच्याविरयं वर्गः प्रथमः परिकीर्तितः।
उर्द्धाधोदोषहरणं सर्वामयविनाशगः ॥ इति प्रथमवर्गः is a verse found on fol. 3', lines 2-4 and fol. 19° last line and fol. 20%, ist line. As the geulacht ms. No. 107 ascribes the work to HSS, son Ecot, shall we ascribe our ms. also
to महेन्द्र? Age.- Appears to be old. Author.- Mahendra? Begins.- fol. 10 -:......... श्रीगणेशाय नमः ॥ श्री सरस्वत्यै नमः ॥
नमामि धन्वंतरिमादिदेवं सुरासुरैर्वेदितपादपद्मं । । लोके ज्वरारुक् भयमृत्युनाशं धातारमीशं विविधौषधीनां ॥१॥ अनेकदेशान्तरभाषितेषु सर्वेषु तत्प्राकृतसंस्कृतेषु । गूढेष्वगूढेषु च नास्ति संख्या द्रव्याविधानेषु तथौषधेषु ॥ २ ॥ etc.

Page #372

274.]
Vaidyaka Ends.--fol. 200
विडं कृतिमकं...( lost) क्षारं द्राविडभासुरं । मुपास्य खंडलवणं कृतकं चेतनामतः॥ विडलवणनाम । विड्गंध...( lost.) च वातहता रुचिपदं।
विडं च शूतमाघनं तीक्ष्णोष्णं वातजित्सरं ।। References. - See No. 107.
-
वैद्यनिघण्टु
Vaidyanighaņķu
50. No.274
1898-99Size.- Io in. by 4t in. Extent.- 129 leaves; 9 lines to a page ; 30-32 letters to a line. : Description.- Country paper; Devanagari characters; hand-wri
ting very good ; borders are decorared with double rows of red lines; all marks of punctuation and topic headings
are in red ink. It is an incomplete ms. of the निघण्टु acca ording to भावमिश्र and which forms part of भावप्रकाश; fol.83
is missing. Fol. 130 has only 2 lines and fol. 1306 is
blank. Age.- मिति वैसाष शुक्ल २॥ सं १८५० का .. Author.- Bhāvamiśra." Begins.-- fol. 1b
श्रीगणेशाय नमः ॥ बीजं श्रुतीनां सुधनं मुनीनां जीवं जडानां महदादिकानां । ... आग्नेयमस्त्रं भवपातकानां किंचिन्मदः श्यामलमाश्रयामि ॥१॥. दक्ष प्रजापति स्वस्थमश्विनौ वाक्यसूचतुः॥
कृतो हरीतकी जाता तस्यास्तु कति जातयः ॥ २ ॥ etc. Ends.- fol. 129
सप्तस्वर्थेषु कथित काकशब्दे विचक्षणैः । ... सर्पद्विरदमेखे तु सीसके नागकेशरैः ॥

Page #373

348
Vaidyaka
-गवल्या नागदंत्या नागशब्दष्प्रयुज्यते ।
मां........ .. ( illegible ) दिषु ॥ १ ॥
इति श्रीहरितक्यादद्रव्याणां नामानि गुणाश्वः || निघंटभावप्रकाशमतेन
संपूर्णः ॥
References.— (1) Mss. – A - Aufrecht's Catalogus Catalogorum:— i, 6128 ; ii, 1464; iii, 1284. See Under भावप्रकाश
[274.
deare
No. 275
Size.— 8 in. by 43 in.
Extent.- 95 leaves; to lines to a page; 30 letters to a line. Description.— Country paper; Devanāgarī characters; hand-writing legible; two or three lines in black ink on each border; verse numbers, topic headings, topic endings and colophons tinged with red pigment; paper is very old, worn out and musty. It has neither beginning nor end. Foll. i and 44 are missing; fol. 57a is blank; after fol. 82a, verses are not numbered; there are notes on the margin of some pages. On fol. 15b, the author calls himself the son of Himakara. The work deals with all the aspects of Vaidyaka-śāstra.
Age. — Appears to be very old.
Author.- Uddhavamiśra, son of Himakara.
Begins. fol. r
Vaidyapradipa
180. A.1882-83.
हो मधुमेहश्व पिडकाश्व प्रमेहजाः ॥ ८ ॥ मेदाथोदरे शोफो वृद्धिश्व गलगंडकाः || गंडमालापचिग्रंथिरईदं श्लीपदं तथा ॥ ९ ॥ विद्रधिव्रणशोथश्व द्वौ व्रणौ भग्ननारिके ॥ भगंदरोपदंशौ च शुकदोषश्व कुष्टकाः ॥ १० ॥ etc.

Page #374

276.] Vaidyaka
349 Ends.- fol. 970
कृष्णायशोथ शूलार्शः कुष्टपांडुप्रमेहनुत् ।।
वयस्यं गुरू वक्षुष्यं रसं मेदोगरापहं ॥ आयुःप्रदाता बलवीर्षकर्ता रोगस्यहर्ता......यः सुकर्ता ॥ अयः समानं नहि किंचिदस्ति रसायनं श्रेष्ठतमं हि जन्तोः ॥
कुष्मांडं तिलतैलं च मा References. It is the only ms. noted by Aufrecht in his Catalogus
Catalogorum, i, 612'.
वैद्यमनोत्सव
Vaidyamanotsava
440. No.276
1884-86. Size.- 98 in. by 41d in. Extent.- 11 leaves ; 15 lines to a page ; 44 letters to a line. Description.-Country paper; Devanagari characters; hand-writing
very good ; double borders of two lines and one line in red ink on each side ; marginal notes on some pages in very fine and small letters; last folio has got on the righthand margin a figure of serpent with the following letters in it- सुडापु, पुडम, पूउह, हिस्वावि, डयेमु, पूउश्री, धशय, उरेअ, लकरो. On the left-hand margin there is a diagram of some charm.
Paper is old and musty and some corners have worn-out. Age.- Sam. 1810. Author.- Nayanasukhar Begins.-- fol. 14
श्रीगणेशाय नम सिवसतपद प्रनमुंसदा रिद्धिसिद्धि नित देह etc.
Same as in No. 277. Ends.- fol. 11b
सो०-कीयो प्रगट दधिमंथ उपघ रोग निदान
फुनि सकल सधी सम ग्रंथ कत्थ्यौ ममा मत आदि अंत ॥५१॥

Page #375

350 Vaidyaka
1376. इति श्री वैद्यकेसवदासनयनसुषविरचिते वैद्यमनोत्सवे स्त्रीरोगपुरु: परोगचिकित्सानां सप्तमः देशः । तत्समप्तो समप्तश्वायं ग्रंथ संख्या ५०५ । श्री संवत् १८१०. ए वर्षे मिती काती सूदि ९ दिने ॥ श्रीरस्तु कल्याणमस्तु ।। श्रीः॥. ..
संठि कुलंजल वजागरी राई पीपर पान. आंबा मांजर सम करो कंठ कोकिला समान १ अहिपर गोषर नर एंडी सहित सतावर सुंठ . .
बंधोपी न मौलाह पिणन निमै दंडी ॥१॥.... In a different hand follows -
जीवंतु मे शत्रुगणाः सदैव तेषां प्रसादेन विचक्षणोहं ।
यदा यदा मे स्खलति प्रबुद्धिः तदा तदा ते प्रतिबोधयंति १ . . . . References.- See No. 277.
वैद्यमनोत्सव ..
... - Vaidyamanoksava No. 277
_179.....
A.1882-83. Size.- IOn in. by 4g in. Extent.-- 12 leaves ; 15 lines to a page ; 45 letters to a line. Description.- Country paper; Devanagari characters; hand-wri
ting good ; topic headings and colophons in red ink ; there is a lacuna of 4 lines on fol. 2*. It is written in Hindi verses by a jaina monk who was a contemporary of Akbar. This copy was written at Sadaļā which is perhaps identical
with Shahdara near Delhi. Age.- Sam. 1749. Author.- Nayanasukha, son of Keśava." Begins.- fol. r'.........:
श्री धनवंताय नमः। शिवमुत प्रणमूहं सदा रिद्धिसिद्धि निति देइ ॥ ..कुमतिविनाशन सुमतिकर मंगलमुदति करेइ ॥ १॥

Page #376

278.1
Vaidyaka
अलष असूरति अलष गति किनहिन पायो पार ॥ जोति सकल कविजन कही देही देव मतिसार ॥ २ ॥ वैद्यग्रंथ सब माथ करें रचिउ सुभाषा आनी ॥ अर्थ देषा प्र करी उषध रोगनिदान || ३ || मम मति अल्पसुं कहत हैं कविमती परम अगाध ॥ सुगमचिकित्साचितरचित षमहु सबई अपराध ॥ ४ ॥ वैद्यमनोत्सवनामधरी देषि ग्रंथ प्रगास | केशवराजत नयनसुष श्रावककुलहि निवास ॥ ५ ॥ प्रथमनसालक्षणकहुं देषि ग्रंथ मति सोइ ॥
पुनियानी अनुभावहिं जइसी मम मति होइ ॥ ६ ॥ etc.
Ends.- fol. 12a
वैद्यन
परमीत ग्रंथ समूह सम मम मति षोजति पार || ऊषध रतन सुत गेह काए प्रगट संसार || ५ ॥ वैयमनोत्सव ग्रंथ महीदं कहियो सकल निज आनि ॥ दुषकंदन पुनि दुषकंपन पुनि मुषकण आनंद परमति धानी ॥ ६ ॥ केसवराजस्त नयसूष का यो ग्रंथ असृतकंद ॥
सूभ नगर सिह चंदमें अकबर साह निरंद ॥ ७ ॥
अंक वेदर समेदनी १६४९ सुक्ल पक्ष चैत्रमास ॥ तिथि द्वितीया भृगुवार पुनि पुष्यचंद्र प्रगास ॥ ८ ॥
• मात्रा अंग सुछंद पुनि कहा यो अल्प ( fol. 12 ) मतीह ॥ ९ ॥
काय प्रगटि दधिमथ ऊषध निरोगनिदान पूनि ॥
351
सकल सुधासम ग्रंथ कहा यो समझि आदि अंति महं ॥ १० ॥
इति वैद्यमनोत्सव सप्तम उद्देश संवत् १७ ४९ पोष सुदी तिथौ दशम्यां
शनिवासरे सादडानगरेः ॥ श्रीरस्तुः ॥ कल्याणमंगलमालिकाः ॥ श्री
References. It is not mentioned by Aufrecht in his Catalogus
Catalogorum.
Vaidyamanotsava
1524.
1891-95.
No. 278
Size. - 123 in. by 6f in.
Extent.---- 17 leaves ; 13 lines to a page; 32 letters to a line.

Page #377

358
Vaid yakia
[278.
Description. - Country paper; Devanagari characters; hand-writ
ing bold and legible; marks of punctuation and three lines on each border are in red ink. Topic headings and colophons are tinged with red pigment. Paper is old and
musty. The name of the town in which our author resided is here named as pica whereas in the other Ms. of this work the reading is सिहचंद.
Age.- Sam. 1807. Author:- Nayanasukha, son of Kesava. Begins.-- fol. I.
श्रीरामायनमः॥ दोहा॥
शिवमुत पय प्रणमुं सदा रिद्धिसिद्धि निधि देय ॥ कुमतिविनाशन सुमतिकर मंगलमुदित करेय ॥ १ ॥ etc.
Same as in No. 277 Ends.- fol. 178
सोरठा॥
कीयो प्रगट दधि माथि के ।। उपधि रोगनिदान ॥ पुमि सकल सुधासम ग्रंथ ॥ कह्यो संपूरन आदि अंत ॥ ५१ ॥
ईति श्रीपंडितराजबैद्यनायककेसवदासपुत्रश्रीनयनसुषबिरंचिते श्री बैद्यमनो छवे नाम सास्ने सप्तमः । समुद्देशः संपूर्णः । समाप्तः ॥ संवत् १८०७ मिति भाद्रप वदि एकादशी ११ मंगलवासरे लिखितं पूस्क वैद्यग्रंथ संपूर्ण लिखितं मुरलीदास वैष्णवान पठनार्थे पंडि श्री ५ उद्धदासजी योग्य शुभमस्तु शुभरस्त शुभ भवति ॥ जाहस्यं आहस्यं तादृस्यं लिखतं मया शुद्ध वा असधं मम दोष न दियतां ॥ सर्वबैष्णवाभ्यां नम ।।
संख्या ४१०॥ References. See No. 277.

Page #378

79.1
Daid yaka
353
वैद्यरत्न
Vaidyəratna
1094. No. 279
1886-92. Size.- 9 in. by 47% in. Extent.- 50 + 3 leaves ; 10 lines to a page; 32 letters to a line. Description.-Country paper; Davanagari characters; hand-writ
ing good. Only the first folio has marks of punctation and they are in red ink. It has also got double rows of borders with two lines and one line in red ink. For the rest, no punctation ; topic headings and colophons tinged with red pigment. The work has 7 chapters and after it follows अथैकैकाहारजनिताजीर्णस्यैकैकमौषधं | It has got extra 3 foll. which contain list of contents. At the end some one has added in a different hand some verses from वृद्धवाग्भट and a prescription of लोकनाथरस. Paper is old and
musty. Age.- Appears to be old. Author.- Gosvāmi-Sivananda-bhatta. Begins.- fol. IA
श्री गणेशाय नमः ॥ नारदादिमुनिद्वंदसेबिता पारदादपि नितांतमुज्ज्वला || शारदामतमरीचिभानना शारदा बसतु मे हृदंबुजे॥
ये वैद्या अलसाः संति बृहद्रंथावलोकने ।
तेषां कृतेऽति संक्षिप्तं वैद्यरत्नं वितन्यते ।। तत्रनाडीज्ञानेन रोगे भेषजस्य कर्तव्यत्वादादौ नाडीज्ञानं निरूप्यते ।
अथ नानाडीज्ञानेनस सक्षिप्तं वैरथावलोकने ।।
सद्य स्नातस्य भुक्तस्य तथा स्नेहावगाहिनः॥
क्षुत्तृषार्तस्य सुप्तस्य सम्यक नाडी न बुध्यते ॥ etc. Ends.- fol. 49
__रसाग्नियुग्मेषु खवेदषष्टनागद्विवह्निप्रमितामणाः स्युः ३२८ ६४० ५२ ३६ तस्विदुसेरै १८ १३ र्दशतोलकैश्व मार्महीधैः शरैरक्तिकाभिः इत्येकगुंजामितहेमाद्धिः क्षेत्रे कुरूणां दिवसैस्त्रिचंद्रैः सूयोंपरागे ददतां नराणां वृद्धिस्तथा निक्षिपतां धनस्य यामैश्चतुर्भिद्वाभ्यां च भोज्यभैषज्ययोः समे पाकोग्नौ युक्तयाक्ति तीक्ष्णेमं ( fol. 50*) मंदे पुनश्चिरात् इति श्रीवैयरत्न
संपूर्ण ग्रंथसंख्या ९७५ शुभं भूयात् ॥ श्रीरस्तु ।। 15 [Vaidyala)

Page #379

Vaidyaka
[279.
References.— ( 1 ) Mss. – A - Aufrecht's Catalogus Catalogorum :--
i. 6134 ; ii, 146© and 227b. B-Descriptive Catalogues : I. O. Catalogue Nos. 2692-3.
:
354
वैद्यरहस्य
No. 280
Size. 12 in. by 58 in.
Extent. — 87 leaves ; 15-16 lines to a page ; 30 letters to a line. Description.— Country paper; Devanāgarī characters; hand-writing legible; paper is old, musty and worm eaten ; dampness has made many leaves stuck; adorned with rows of double black lines on the borders. The work was composed in 1698 A. D. (Sari. 1754 ) as is evident from the end. The name of the scribe is . There is a leaf in the beginning containing the list of contents.
Vaidyarahasya
598. 1899-1915
Age. - वेदवेदगज भूमिसंमिते ( = 1844 Sam.) विक्रमार्कसमयादिते सति ॥ फाल्गुनस्य शुभकृष्णषक्षके सप्तमी सुगुरुवासरान्विते ॥ १ ॥ जीवणाभिधद्विजेन चित्रितः पुस्तकोयमपि सौख्यमिच्छता ॥ श्रीरस्तु ॥ श्रीरामायनमः । लेखक पाठकयोः शुभं भूयात् ॥ श्री ॥ श्री ॥ श्री ॥ श्री ॥ श्री ॥
Author— Miśra Vidyāpati, son of Upādhyāya Bamsidhara. Begins.--fol. rb
श्री गणेशाय नमः ॥
'यनामस्मरणं समस्तदुरितध्वंसावहं पुण्यदं भक्तानामभयंकरं सुखकरं सर्वार्थसिद्धिप्रदं ॥ तं नत्वार्जुनमीश्वरं गुरुकृपाऽवाप्तैः सुसिद्धैबरै
रहस्यमय तनुते विद्यापतिः कौतुकात् ॥ १ ॥ अस्थादातान सिद्धियोगानन्यग्रंथे स्थापयिष्यंति केचित् ॥ नात्र स्थाने ये बदिष्यति तेषां नाशं कुर्यादीश्वरोभीष्टसिद्धे ॥ २ ॥
यतः समस्तरोगाणां ज्वरो राजेति विश्रुतः ॥ अतोज्वराधिकारोत्र प्रथमं लिख्यते मया ॥ ३ ॥
1

Page #380

281.]
Vaidyaka
Ends. — fol. 878
दीर्घदीर्घास्तु बहवो ग्रंथा संति तथापि मे ।। सांप्रदायिकयोगानां संग्रहार्थमयं श्रमः ॥ ९८॥ चतुः पंचाशद्भिर्मुनिबिधुशतेनाधिसहितेर्गतेन्दे १७५४ भूपान्निभसि सितपक्षे फणितिथौ ।। ९९ ।। शुद्धं सूतं टंकमेकं गंधक विषटंकणं ।। त्रिटंक ब्यूषणं ग्राह्य सप्तटकं जवाग्रजं ।। २१०० ॥ जवक्षारात्विगुणितं नबसादरसंयुतं । एतान् विमईयेत् खल्वे वृहतीफलपाथसा ॥१॥ गोतक्रानुपानेन दद्याद्गुजाद्वयं भिषक् ।। संगृहण्यामतीसारे विशच्यामुदरामये ॥ २॥ अजीर्णे चाथ संदेयः रसो हि चक्रबर्तिकः॥३॥
इति श्रीमदुपाध्यायबंशीधरात्मजमिश्रविद्यापतिनिर्मितो बैद्यरहस्याभिधो
योगसमुच्चयः समाप्तः । श्रीकृष्णाय नमः । श्रीरस्तु || References.- (1) Mss.-A-Aufrecht's Catalogus Catalogornm:-i,
613 (वैद्यरहस्यपद्धति); ii, 1460.
B-Descriptive Catalogues:B. B. R.A.S. Catalogue, Nos. 202 and 203.... Mitra: Notices, vol. IV No. 1480. I. O. Catalogue, ms. no. 2694.
वैद्यवल्लभ
Vaidyavallabha
599. No. 281
1899-1915. Size.- 11 in. by 4} in. Extent.— 34 leaves ; 4 lines to a page ; 38 letters to a line. Description.- Country paper; Devanagari characters; hand-wri
ting clean, neat and distinct; paper is old and musty; first few leaves are worn out. Foll. 25-28 missing, hence actual number of foll. is 38-4 = 34. The text is written with much space between the lines. This space is utilised by the Gujarati translation running along the text. The author हस्तिरुचि is a disciple of श्रीहितरुचिमणि and resident of तपागच्छ. The date of composition of the work is Samh, 1726=1673 A, D,

Page #381

356
Vaidyaka
1281.
Age.- Appears to be old. Author.- Hastiruci. Begins.-- fol. 16
॥:॥ गणेशाय नमः ॥
सरस्वतीं हृदि ध्यात्वा नवा श्रीगुरुपत्कजं ॥
सदहस्तिरुचिना वैद्यवल्लभोयं विधीयते ॥१॥ ( Trans.
श्री सारदा प्रते हृदा मे ध्याइने श्रीगुरुनाचरणकमलप्रतैमाने ।। भला हस्तिरुचिकविय वैद्यबल्लभनामे ग्रंथ कथ्यो ॥१॥)
पूर्व वैधेन विधिना विधाय रोगनिर्णयं ।
पश्चात्साध्यं यथा ज्ञात्वा ततो भैषजमारभेत ॥३॥ (Trans.
प्रथम वैद्य विधाकरी निश्करे पछै साध्य असाध्य जाणीजे
पिछ औषध आरंभे ॥२॥) etc. Ends.--fol. 376
क्षौद्रेण वापात्तरसेन कार्या ज्वरातिसाराभयनाशिनी गुटी ॥
रूपाग्निबुद्धिर्बलबीर्यवर्द्धनी मुरादिसाहेन विनिर्मिता स्वयं ॥ ५४ ।। इति मुरादिसाहि गोली ॥ ___इति श्रीमत्तपागच्छे महोपाध्यायश्रीहितरुचिगणित्र छिष्यकविहस्तिरुचि. कृतवैयबल्लभे शेषगनिरूपणो विलासः ॥
श्रीमत्तपागणांभोजनायकैन नभोमणि । -प्राज्ञोदयरुचिर्नाम बभूव विषाग्रणी।। ५५॥ तस्यानेके महशिष्या हितादिरुचियो बस । जगन्मान्यारुपाध्यायपदस्य धारकाऽभवत् ।। ५६ ॥ तेषां शिशुना हस्तिरुचिना सबैद्यवल्लभो ग्रंथ ॥
रसनयनमुनिंदुवर्षे परोपकाराय विहितोयं ।।
इति श्रीकविहस्तिरुचिकृतवैद्यबल्लभोग्रंथ संपूर्ण । श्री। References.- (1) Mss.-A-Aufrecht's Catalogus Catalogorum:-i,
613%; ii, I46%; iii, 128°. B-Descriptive Catalogues:
B. B. R. A.S. Cat. No. 204.

Page #382

282.]
Vaidyaka
357
वैद्यवल्लभ
Vaidyavallabbia No. 282
1403
1887-91. Size.- Iog in. by six in. Extent.-- 8 leaves ; 13 lines to a page ; 44 letters to a line. Description.- Country paper ; Devanagari characters; hand-wri
ting very good; ms. is in very good condition. Paper is made of some bluish texture. The text agrees with that of No. 281, but from 3rd line of fol. 8b onwards some spurious
matter, prescriptions on epilepsy (मगीरोग), seems to have
been added. Age.- Sam. 1881. Author.- Hastiruci. Begins.-- fol. 1a
॥ श्रीगणेशाय नमः ॥ सरस्वती हृदि ध्यात्वा । नत्वा श्रीगुरुपत्कजां। सदहस्तिरुचिना वैद्य । वल्लयोयं विधीयते ॥१॥etc.
Same as in No. 281. Ends.- fol. 8
मखे मखभुजांगणं किल निमत्र्य दक्ष्यः पुरा
चराचरगुरुं हरं मदभरादवाजीगणात् ॥ ततस्तदलिकक्षणादृतिरुषारुणात् पिंगलः
निमोलिरुदमूदगण सपदि वीरभद्राभिध ॥ ३१ ॥ इति तपागछे उपाध्यायश्रीहितरुचितसिष्यकविहस्तिरुचिविरचिते वैद्यबलमे नाम अष्टमो विलासः ॥८॥ इती वैद्यवल्लभनाम ग्रंथसंपूर्ण ॥ संवत १८८१ का पोस मासे शुक्लपक्षे ९ बुधवारे लिखतं पंडित बखतरामस्वपद
नार्थ ॥ श्रीरस्तु॥ References.- See No. 281

Page #383

358
Vaidyaka
[283.
वैद्यवल्लभ
Vaidyavallabha
1905 No. 283
1886-92. Size.- In in. by 4t in. Extent.— 19 leaves ; 6 lines to a page ; 36 letters to a line. Description.- Country paper; Devanagari characters: hand-wri
ting very good; marks of punctuation in red ink; topicheadings and colophons tinged with red pigment. There is a double row of red lines on borders ; paper is brittle and somewhat in a decaying state. There is a Gujarati translation running along the text and written between the lines. Its end differs from that of the other two mss. of
this work, viz. Nos. 281 and 282. Age.- Sam. I879. Author.- Hastiruci, Begins.- fol. 10
डों नमः परमात्मने न्मः ॥
परमात्मने नमस्तुभ्यं । नमस्तेनु मयासूतं । सरस्वती नमस्तुभ्यं । स्वाध्यायगुरुभ्ये नमः॥१॥ धन्वंत्राय नमस्तुभ्यं । रोगमायविमईनं । तवहस्तं महं शिखें । व्याधिसक्लांग नश्यति ॥२॥ सरस्वती हृदी ध्यात्वा । नत्वा श्रीगुरुपकजं । सदहस्ति रुचिनावैद्यवल्लभोयं वीधियते ॥३॥
etc. same as in No. 281. Ends.- fol. 194
प्रस्थेकखंडाचामि । प्रातकाल सदाभुजेत् । .
पयपित्वा स्थते तस्मे सर्वागवलवर्द्धकृत् ॥ १६॥ इति श्रीहस्तिरुचिनामाकविकृतो वैद्यवलभे पंचांसृतंगोखरुपाकसर्कगवोगपतनं वलवृद्धा अष्टमो विलाश संपूर्ण ।। संवत् १८७९ का मिति माह
हदि ५ सातिमा References.-- See No. 281

Page #384

284.] Vaidyaka
359 वैद्यविनोद
Vaidyavinoda
441. No.284
1884-86. Size.- 9} in. by 4 in. Extent.- II8 leaves; 9-10 lines to a page; 30-32 letters to a line. Description.- Country paper; Devanāgari characters ; hand-wri
ting legible but irregular; paper is old and musty ; single or double line borders in black ink; verse-numbers and colophons coloured with red pigment; it seems to have been written by two scribes whose names have been defaced by gitars (yellow pigment) but are still decipherable [पूर्व लिलेखलु बालमुकुंदनामा पश्चादिमं कुशलरामसुना] मधेयः ( free from हरिताल). Further on one line below one can deci
pher कुशलरामबालमुकुंदाभ्यां. Age.- Bears युग्मनुसप्तधरिणीमितहायने ( = 1762 Sam.) सबैशाषकृष्णनवमी
भृगुवासरे च (defaced by हरिताल) सं० १७३२ वर्षे वैशाखमासे कृष्णपक्षे नवम्यांशुक्रवासरे लिखितोयं वैद्यविनोद (defaced by हरिताल स्वपठनार्थ
वा परोपकारार्थ । शुभमस्तु Author.-- Bhatta Sankara, son of Anantabhatta. Begins.- fol. 1b.
श्रीगणेशाय नमः ॥ सकलसुखनिधानं भुक्तिमुक्तिप्रदं यज्जयतिजगति सिद्धैः सर्वदोपास्य- .
मानं॥ करकमलकराब्जाभीतिखड्गं प्रसन्नं दिशतु फलममीष्टं श्याम धामां
बिकायाः ॥१॥ अनंतनामा हि दिगंतकीर्तिः श्रीगौडवंशः प्रथितप्रभावः । तदात्मजः शंकरनामधेयः शास्त्रेषु काव्येषु परं प्रवीणः ॥२॥ सर्वाधिराजो जयसिंहवीरः ख्यातः प्राथिव्याः प्रथितप्रभावः ।
प्रतीतभूपालनिवारणेन प्रतापपुंजज्वलदाग्निकल्पः ॥ ३ ॥ etc. Ends. - fol. 118a
श्रीमद्भूपतिरामसिंहवचनाग्रंथो मया निमितो यस्मिन् रोगविनिश्वयश्व कथितः प्रोक्ता चिकित्सा क्रमात । योगो वृष्यतमो रसायनविधिः संशोधनादिर्विधि-- वस्तिर्भावनथमपानकवलव्योवादिसंज्ञा तथा ॥ ॥

Page #385

Vaidyaka
[284.
. इति श्रीमदनंतभट्टात्मजमदृशंकराविरचिते वैद्यविनोदे निदानचिकित्सारसायन
. चिकित्सितं संपूर्ण समाप्तं ॥ श्रीः । References. — (1) Mss.-A-Aufrecht's Catalogus Catalogorum:- i,
613; ii, 146'; iii, 1284. ___B-Descriptive Catalogues:B. B. R. A. S. Cat. no. 205 Mitra's Notices Vol. VII, no. 2546.
(2) Printed Editions:(1) Published at Bombay (1894) by Sridhara Sivalala. (2) Edited with Marathi Transl. by Krishna R. Navre, Second Edn., Bombay 1924.
वैद्यविनोद
Vaidyavinoda
549. No. 285
1892-95. Size.-90 in. by 43 in. Extent.-73 leaves ; 11 lines to a page ; 38-40 letters to a line. Description.- Country paper; Devanāgari characters ; hand-wri
ting good; paper is old upto fol. 96; there is a different kind of paper used afterwards; folios 10-20 are missing, hence there are only 73 leaves although the last folio numbers 84. Paper of folios 21-47 seems to be modern. On fol. I somebody has scrawled the name of the owner of
ms. cf.-पोथी आचारजरुपरामजी बहीदबीनोद A fragment. Age.- मिति भाद्रबा मुदि ११ संवत् १८४१. Author.- Bhatta Sankara. Begins.-fol. 10 श्रीगणेशाय नमः॥
सकलसुखनिधानं भुक्तिमुक्तिप्रदं यज्जयति जगति सिद्धः सर्वदोपास्यमानं |etc:
Same as in No. 284.

Page #386

361
286.]
Vaidyaka Ends.-- fol. 84 श्रीमदूभूपतिरामसिंहवचनादग्रंथो मया निर्मित: etc.
Same as in No. 284. The Colophon is-- इति श्रीमनंतभट्टात्म शंकरविरचिते वैयविनोदे निदानचिकित्सादृष्यरसायनजलयोगवमनविरेचनानुलोमनादिमेदवाथकल्पनादिलक्षणविलेपीमंडादिततै (fol. 84) लविधानपरितनस्यधूमगंद्वषविधिपरिभाषाव्योपत्रिफलापंचमूलादिसंज्ञा रसवीर्यविपाकराणा उक्ले
दादिलक्षणयुक्तायुक्तविचारकेशकृष्णीकरणोल्लासः ॥ समानोयं ग्रंथः॥ References.— See No. 284.
वैद्यविनोद
Vaidyavinoda
1096. No. 286
1886-92. Size.- 12. in. by s} in. Extent.-- 99 leaves ; 8 lines to a page ; 37-40 letters to a line. Description.- Country paper ; Devanagari characters; hand-wri
good; numbers of the verses are coloured with red pigment. The name of the scribe is at TAPI and the
ms. is copied for गिरधारीशर्मन्. Age.- संक्द १८१८ का जेष्ट १० १२ बुधे शुभमस्तु Author:- Sankarabhatta. Besins.---fol. I'.
श्रीगणेशाय नमः श्रीगुरवे नमः ।
सकलमखनिधानं भुक्तिमुक्तिप्रदं यetc.
Same as in No. 284. Ends.-fol. 99. श्रीमद्भूपतिरामसिंहषचनावग्रंथो मया निर्मितो, etc.
Same as in No. 284. 46 [Vaidyalal

Page #387

365
Vaidyaka
[287. The Colophon-- इति श्रीमदनंदभट्टात्मजशंकरविरचिते, etc.
is the Same as in No. 285. References.—See No. 284.
वैद्यविनोद
Vaidyavinoda
914. 1887-91.
No. 287 Size.- HB in. by 4g in. Extent.- 125 leaves ; 8 lines to a page ; 32-34 letters to a line. Description.-Country paper; Devanagari characters%3; hand-wri
ting good and beautiful; borders bear thick ornamental red lines; paper is old and the first and the last folios are
repaired. Age.-- Appears to be somewhat old. Autho.- Sankarabhatta. Begins.--fol. 16
श्री गणेशाय नमः॥ सकलसुखनिधानं भुक्तिमुक्तिप्रदं य -
etc.
Same as in No. 284. . Ends.- fol. 124 श्रीमद्भूपतिरामसिंहवचनाबंथो मया निर्मितो
etc.
same as in No. 284. The Colophon - इति श्रीमदनंतभट्टात्मजशंकरविरचिते etc. is the Same as in No. 285. It is followed by-समातोयं ग्रंथः ॥ पाठकलेखकयोः शमं मयात ॥ सर्वेजनास्तु सुखिनः सर्वे संतु निरामयाः । सर्वे भद्राणि पश्यंतु मा कश्चिर.
दुखभाग्भवेत् ॥ श्रीरस्तु ।। श्रीभवानीशंकराभ्यां नमः ॥ श्रीः ।। References:- See No. 284.

Page #388

288.] Vaidyaka
363 वैद्यविलास
Vaidyavilása
600. No. 288
1899-1915. Size.- 8m in. by 5t in. Extent. — 45 leaves ; 14 lines to a page ; 24-26 letters to a line. Description.- Country paper ; Devanāgari characters ; hand-writ
___ing legible; paper is old, musty and worm-eaten; colo
phons and topic headings are coloured with red pigment. It is called a महाकाव्य and the author calls himself as कविराघव. In some colophons (see fol. 99) he is called कविकलावतंसरघुनाथ पंडित. The owner of the Ms. is mentioned
in a line on fol. 45* अयं ज्योतिषोपनामकदिनकरस्यायं ।। Age.- Bears शके १७३६ भावनामसंवत्सरे ज्यष्ठ कृष्ण ८ शनौ समाप्तः Author.- Raghunathapandita. Begins.— fol. 14
श्रीगणेशाय नमः अलिकुलसंकुलगंडं घृतशशिखंडं वरादिदोर्दडं। बंदे संदरअ॒हं दानवचंडं द्विरदतुंडं ॥१॥ पुराविदां वीक्ष्य हि योगसारं सतां स मु( दे supplied on the
margin) द्राग्गदखंडनाय ॥ सदुक्तिभाजां कविराघवेण वितन्यते वैद्यविलास एषः ॥२॥ ये ये भिषग्भिः शतशोनुभूता मयापि तेषां कृपयानुलब्धाः ॥ तानेव योगान प्रवदामि यत्र पूर्व प्रयुक्ताम्मानिभिः प्रयत्नात् ॥ ३॥
etc.
Ends.- fol. 45
द्रोणीचतुष्टयं खारी मानं ज्ञेयं सदा खुधैः ।
केचित्तुलापलशतं भारस्तासां च विंशतिः॥ १३ ॥
इति वैद्याविलासे महाकाव्ये दशमस्तरंगः समाप्तिमगमद भीकृष्णार्पणमस्तु । References.- (1) Mss.- A-Aufrecht's Catalogus Catalogorum:
i, 613*; ii, 146°;

Page #389

364
. . Vaidyaka
F289.
-
B-Descriptive Catalogues :
I. O. Cat. no. 2695.
B. B. R. A.S.Cata.No. 206 and 207. (2) Printed Editions:
A Bombay lithographed edition of the work has four additional chapters. ( 1830 ?).
वैद्यविलास
Vaidyavilása No.289
636.
1893-1902. Size.— 129 in. by 4 in. Extent.-- 19 leaves ; 9 lines to a page; 45-50 letters to a line. Description.- Modern foreign paper; Devanāgari characters ;
handwriting fair and legible; it seems to be corrapt ; it
abruptly stops with 2 lines on fol. 19*. Age.- very modern. Author. - Raghunathapandita. Begins.- fol. 10
श्री गणेशाय नमः ॥ श्री सरस्वत्यै नमः ॥ श्री गुरुभ्यो नमः ॥ श्री मातापितृचरणेभ्यो नमः ॥ श्री कुलस्वामीने नमः ॥ अथ वैयविलासग्रंथ प्रारंभः॥
अलिक्कुलसकलगंडं धृतशखंड वारादिदोडं ॥ वंदे उंदरशुढं दानवचंडां द्विरदतुंडं ॥१॥
etc.
Same is No. 288 Ends.- fol. 19*
रसकखादिरसर्जनष्टातुत्छं ससिक्यं सततकापलसिंदुर च शीर्षस्य तैलं ।। .... : एणगणशिखिचंद्रासूर्यवंशद्रसाश्वगुणरविमितमेतसिद्धिसर्पिव्रणे च ॥ २४ ॥ ....... सिक्यकं तथा शंखजीरकं शीर्षतैलकं सर्जखदिरौ ॥ References:-- See No. 288

Page #390

290.]
.
Vaidyaka
365
वैद्यसर्वस्व
Vaidyasarvasva
949. No. 290
1891-95. Size.-13d in by st in. Extent.-- 104 leaves ; 10 lines to a page ; 36 letters to a line. Description.-Country paper; Devanagari characters; hand
writing bad ; on account of dampness leaves have stuck and so much of the text is lost; first I3 foll. are missing%3B double lines in black ink on borders; topic endings and colophons are tinged with red pigment; paper is old musty and worn out. It is incomplete. The name of the author is known from the colophons. For example, colophon on fol. 22° is-इति श्रीकाशीरामविरचिते वैवसर्वस्वे वलदेशप्रकृतिवयौषधकथनाध्यायस्तृतीयः । The author draws upon the various works of medicine and this work seems to be
a compilation. Age.-- Appears to be old. Author.- Kāśírāma. Begins.- fol. 14.
line 1. ङ्गक्रोल्वणैस्तथेति पडेवेत्यर्थः ॥ वातपित्तो... ... ...
. ... ... ....( letters lost )... ... ३ कतोत्वणः line 2. ४ पित्तोल्वणः ५ कफोल्वणः ६ एवमेभिर्वादशैः पूर्वोक्तैः......
शद्भिश्नाद्विषष्टि . . . दोषभेदः कथितः ॥ line 3. इति द्विषष्टिदोषभेदनिरूपणं ॥ अथ दोषादीनां समवृद्धिक्षयानाह
दोषा धातुमला मूलं सदा देहस्य तं चलः । उत्साहोच्च्छासनिस्वासचेष्टावेगप्रवर्त्तनैः ।।
etc.. . . Ends.- fol. II7
कफगदकुलकेतुः स्याद्रसो मापमात्रः समधुरिति निहंति प्रोत्कटं श्लेष्मरोगं । अनुभवति कषायो निवजः पेयमस्मिबलवणमशनम्मत्रं पथ्यमुष्णांवु सेव्यं ॥ ६३ ॥

Page #391

366
Vaidyaka.
इति कफ केतुः क्षयका सादौ || हेमभस्मर-भस्म गंधकः शुद्धमौक्तिकयुतश्व टंकणः
वैद्यात
References.--(1) Mss.-A-Aufrecht's Catalogue Catalogorum :-- i, 6132 (but the author is ); ii, 146b ( ascribed to Manu); ii, 227b (Ulwar 1690, Extract, 439) iii, 128 (by Kāśīrāma ).
! 265.
Vaidyämṛta
308.
Vis. 1.
No. 291
Size.--8 in. by 3 in.
Extent. 25 leaves; 7-8 lines to a page; 24-25 letters to a line. Description.-Country paper; Devanagari characters; hand-writing good; the work is divided into 4 chapters calld s; there are notes on the margins; several of the folios joined together; date of the composition Sam. 1603 (= A. D. 1547); the author calls himself as residing at (identical with near Poona ?); his father's name is माणिक्यभट्ट ; many of the prescriptions given in this book are based upon author's experience, so says the author at the end of his book.
Author.- Moreśvara, son of Manikyabhatta.
Begins.- fol. 1a.
Age. of composition Sam. 1603 ( = A. D. 1547). Ms. appears
to be modern.
श्रीगणेशाय नमः ॥
नत्वा ब्रह्ममहेशविष्णुगिरिजानागास्यधन्वंतरीन पूज्यान् सुगृतवाग्भटप्रभृतिकान् सर्वाश्व वैद्यान् गुरून् ॥ श्रीमन्माणिक भट्टवैद्यतनयो मोरेश्वराख्यो भिषक् नानावैद्यमतं विलोक्य कुरुते वैद्यामृतं सुंदरं ॥ १ ॥

Page #392

_367
261.]
Vaidyako आत्रेयपाराशरसुगृतायें निर्मिता ग्रंथनृपाः प्रसिद्धाः ।। स्वयोग्यकार्यप्रविधानदक्षो ग्रंथोस्तु मे शेवक एव तेषां ॥२॥
etc. Ends.-fol. 240
गुंजाप्रमाणवटिकोष्णजलेन गुल्मपांडूक्षयश्वसनकासबलासमेहान् ॥१८॥ अध्मानशूलगुदजोदरवान्हमांयविष्टंभकुष्टकमिरु( fol. 25) प्रभती
निहति ॥ १८॥ विरचनप्रतिकारः॥
इति मोरेश्वरवैद्यकृते चतुर्थीलंकारः ।। मोरेश्वरेण भिषजा नगरस्थितेन वैद्यामृतं कृतमिदं बहुधा विचार्य । वैद्यास्त एव कृपया परिपालयंतु सम्यकसनातनविचारविशारदाय ॥१९॥ अनुभवात्कतिचित् कतिचिद्गुरो कति च शास्त्रभरानवमार्जितान् ।। इह मया भिषजां हितमिछता निगदिताः शुचिरोगगणा इमे ।।२०॥ भ्रमादशुद्धं गदितं यदि स्याहोषो न कश्चित् मम भावनीयः ॥ भूलोकजन्माखिललोकधर्मात्रांतः परं(fol. 25)दूषणमेतवस्तु ॥२२॥ भो भो वैद्यसताः शृणुध्वमधुना सौभाग्यदं कीर्तितं पापक्षालनमत्र यत्र च हितं मान्यं मदीयं वचः ॥ यूयं सन्मनसा चिकित्सनविधौ हित्वा दुराशां दशा शंभो विश्वपते त्वदर्पणमिदं भूयादिसि ध्यायतः ॥२३॥ हुताशनाकाशरसेंदुयुक्ते संवत्सरे दुर्मतिनामभाजि ॥
वेद्यामृतं नाम दधान एष ग्रंथः स्मरारेः कृपया समाप ॥२४॥
इति माणिक्यभट्टात्मजमोरेश्वरभट्टविरचितो वैद्यासृतः समाप्तः ॥ - References.--( 1 ) Mss.-A-Aufrecht's Catalogus Catalogorum :--
i, 613° (our Ms.); ii, 146'. (2) Printed Editions :-- (1) With Krishna Sastri Bhatavadekar's Marathi
comm. 4th edn. Bombay 1862. (2) With Hindi comm. by Jyotiḥ Svarūpa Benaras
1864. (3) With: Hindi comm. by Ramanatha Bhatta,
___Benares, 1867. (4) Sanskrit Text in Sinhalese Characters, Colombo
18707 . ..

Page #393

368
वैद्यावतंस
No. 292
Size.-- 98 in. by 6in.
eaten.
Extent.-- 16 leaves ; 11-12 lines to a page ; 25-27 letters to a line. Description.- Country paper; Devanagari characters ; handwriting good; paper is old and musty, at places worn Before folio 1, there is an extra leaf which contains the अनुक्रमणिका of the work. The text of वैद्यावतंस comes to an end on fol. 15; after this follow आर्द्रामलकप्रयोग and विजयाकल्प. The beginning of आर्द्रामलकप्रयोग ( fol. 15 ) is अथ आर्द्रामलकप्रयोगालिख्यते || आर्द्रामलकचूर्ण तू तद्रसेनापि भाषda | एकविंशतिवारं वै योजयेन्मतिमान्भषिक् ॥ १ ॥ etc. The end of विजयकल्प is-fol. 164 - - हंति सर्वमतीसारं ज्ञानवृद्धिकरं तथा । स्त्रीणां प्रदरहंता व योनिशलं सुदारुणं || सर्बव्याधिहरप्रो ( fol. (16) तं वीर्यस्तंभकरो मतः ॥ इति विजयाकल्पः समाप्तः ॥
Author.— Lolimbaraja.
Begins.- fol. 1b.
Vaidyaka
Age.— Bear on fol. 15. शके १७२४ दुंदुभीनाम संवत्सरे फाल्गुन शुद्धद्वादशमदवासरे ग्रथसमाप्तिमगमत् ॥ श्रीसांब सदाशिवप्रसन्नोस्तु |
Ends.- fol. 15
श्रीगणेशाय नमः ॥ श्रीगुरुभ्यो नमः ॥ श्रीसरस्वत्यै नमः ॥ श्रीदत्ताजगद्गुरवे नमः ॥ श्रीउमामहश्वराय नमः ॥ अथ वैद्यावतंस लिख्यते ॥ अडकत मरकतवर्णा शोभितकर्णा कदंबकुसुमेन ।
नखमुखमुखरितवीणा मध्ये क्षीणा शिवा शिषं कुर्यात् ॥ १ ॥ यत्प्रसिद्धमिह वर्तते फलं शाकमन्यदपित्तनिरूप्यते ॥ अप्रसिद्ध कथन तु निष्फलं ग्रथविस्तरभयान्न लिख्यते ॥ २ ॥
etc.
वाग्भटस्य मतमस्ति समस्तं
fol. 15b
292.
Vaidyavataṁsa
601. 1869-1915.
श्रुतस्य चरकस्य च किचित् ॥ तद्वदत्रितनस्य विचित्रं

Page #394

293.1
Vaidyaka
369
वाग्विलासरचना मम तावत् ॥ १५३ ॥ अधराद्धिकृतबिबा जितशशिबिंबा मुखप्रभया । गमनाविरलविलंबा विपुलनितंबा शिवा शिवं कुर्यात् ॥ १५४ ॥ समस्तपृथ्वीपतिपूजनीयो दिगंगनाश्लिष्टयशः शरीरः ॥ गुणिप्रियं ग्रंथममुत्तत्तानं लोलिबराजः कविपातशाहः ॥ १५५ ॥
इति श्रीलोलिबराजविरचिते वैद्यावतंसः समाप्ताः ॥ References.- (1) Mss.-A-Aufrecht's Catalogus Catalogorum :
i, 613"; ii, 146. B-Descriptive Catalogues :
Burnell's Tanjore Catalogue p. 67*. (2) Printed Editions:--
along with Vaidyajivana, with Gujarati transl. by. Krsnalala Govindarama Devasrayi, Ahmedabad, 1908.
व्याख्याकुसुमावली
Vyākhyākusmāvali No. 293
375.
1882-83. Size.- 12 in. by 5 in. Exteut. – 68 leaves ; 16-17 lines to a page ; so letters to a line. Description.-Country paper; Devanagari characters; hand-wri
ting bad and difficult to decipher; very small letters%3B paper very old, worn out on sides and moth-eaten%3; fragment of a commentary on वृन्दमाधव; folios 37, 44-54 and 96 missing ; begins with folio 18e and ends with 98b; full of lacunae; with folio 49, another numbering starts with 25 which runs upto the last folio where it is missing on account of the breakage of the corner of folio; folio 19* has the following colophon-इति श्रीः श्रीकंठदसकृतायां
व्याख्याकुसुमावल्यां ज्वराधिकार समाप्तः॥ Age.--- Appears to be very old. Author.- Srikanthadatta.
7 IVaidyalal

Page #395

३१०
Vaidyaka
Begins.- fol. 18
ति । द्रवं जलं। द्रव्ये (correcred as वे on the top ) प्यनुक्ते जलमत्र देयमिति वचनात | गण एव हि क्वाथस्य कल्कस्य च करणं ।। यदुक्तं ।। क्वाथकल्कावनिर्देशे गणात्तस्मात्समावपेदिति । गणेऽपि यत्राधिकरणवेब कीर्तनं तत्रैव काथकस्कविधिः । तथा च तंत्रांतरं । यत्राधिकरणे नोक्ति
ग्रंणे स्यात्स्नेहसंनिधौ । तत्रैककल्कनिहाविष्यते स्नेहवेदिनेति | etc. Ends.-fol. 980
एवं वैतरणेऽपि । अस्याप्येतावन्मानमेवपुरःपुटो देयः । वैतरणे अम्ली (का on the margin ) तिन्तिडीफलं । गोमूत्रस्य फूडवोऽष्टौ पलालि द्रवबैगुण्यात् । निस्वहेषु रसादीनां प्रमाण तु यथाश्रुतीति परिभाषां पुनवद्वगुण्य
निषेधिकां नाद्रियंते । प्रायेण हि निरूहेषु सुश्रुतेन माषपदिष्टं प्रसृते च है.... References.-(1) Mss.-A-Aufrecht's Catalogus Catalogorum :
i, 618.
The only Ms. recorded by Aufrecht. (2) Printed Edition:
The Vrndamadhava or Siddhiyoga of Vịndamuni with its commentary Kusumavali [ commenced ] by Srikanthadatta [ and completed by Narayana, son of Bhabhalla] Edited by Pandit Hanumanta Sastri Padhye, Poona, 1894.
शतश्लोकीचन्द्रकला
Satasloki-candrakalā
or
or
। हृदयमबोध
Hrdayaprabodha No.294
468
1895 98. Size.— 84 in. by 5 in. Extent.- 39 leaves ; 12-15 lines to a page ; 25 letters to a line. Description.-Country paper, Devanagari characters%3; hand-wti
ting bad and difficult to decipher, there are several handwritings in it; single line in black ink on borders ; versés

Page #396

294.]
Vaidyaka
31
are marked but no colouring. The work is a commentary by Vopadeva on his own Sataśloki. It deals with six topics चूर्ण, गुटिका, अवलेह, घृत, तेल and काथ. The author has deroted 16 verses to each topic. He calls his commentary हृदयप्रबोध or शतश्लोकी in the colophons%3; cf. fol. u. इतिबोपदेवविरचितायां शतश्लोकांचंद्रकलाटीकायां हृदयप्रबोध चूर्णाधिकारः। The Ms, does not give the text of a but gives only the pratikas of verses. Paper is very old musty and worn
out. Age.- Sam. 18os. Author.-Vopadeva. Begins.- fol. 1a
नमो गुरुगणेशाय ||
आयुर्वेदविदां दे मायुरारोग्यदं रविं ।
नत्वा नजां शतश्लोकी व्याख्यामि मिषजां मुदे ॥१॥ भैषज्यविजतारकाधिरप्येति क्षिपेशः क्षयः क्षीणांगः शरणं शरण्यगणनाग्रण्यं यमातिछिदे ।। तं देवं तरणिं प्रणम्य सरुजां सौख्याय कूर्म्यः शत
श्लोकी षोडशकोक्तचूर्णगुटिकालेहाज्यतैलोदकं ॥ २ ॥etc. Ends. - fol. 393
दोषान् ( fol. 390) दुष्टानलबलवयाकालदेशानवस्था सत्वं सात्म्यं प्रकृतिमसद्यः परिक्ष्य प्रयुक्ते । रोगे योगं भिषगनलसस्तस्य सिधत्यभीष्टं । तस्मादोषाल्लिषितपठिता राधिराधिभिर्नर्बोध्या ॥२॥ देशानां वरदातटं चरमतः सार्थाभिधानं माहास्थानं वेदसदग्रजगणाग्रण्य सहस्रं द्विजाः॥ तत्रामशिधनेशकेशवविदो शिष्यो सुतस्तत्क्रमा चक्रे श्लोकशतं भिषकमदपविः श्रीबोपदेवः कविः ॥३॥ कैलाशाचलमौलिमंडलनमपूर्णेदुनृत्योत्सवो पद्मशो गायत्रीतिदशांगनाकलरणत गंभीरतारस्वरैः ॥ चक्रे चंद्रकलांशगोपि त शतश्लोकीपदाल्लासिनी तत्रैलोक्यकविंद्रचक्रतिलकः श्रीबोपदेवः कविः ॥४॥

Page #397

372
Vaidyaka
[ 294. इति श्रीबोपदेवविरचिते हृदयप्रबोधे क्वाथाधिकारः स्मातः चूर्णादावशेषषडाधिकारस्य टिप्पणं स्माप्तं ।। संवत् १८०५ व शके १५७० (१) प्र. fotell I diagguitar for at ta-(?) 83 HTTEIHT STAYSATORI
to atteastiat References.-- (1) Mss.--A-Aufrecht's Catalogus Catalogorum :
i, 6310 and 7676; ii, 1509 and 228b; iii, 131, B-Descriptive Catalogues :
Burnell's Catalogue of Tanjore Mss., No. XV, p. 67o; I. O. Catalogue, No. 2727.
B. B. R. A. S., Cat. No. 208. (2) Printed Editions:-- ( 1 ) Published by Laxmīšarkara N. Bhat, at Bhāva
nagar, 1912. With Marathi transl. by Krishnaśästri Bhatavadekar, Bombay, 1860.
शतश्लोकी
Da Vas
Satasloki
No. 295
950.
1891-95. Size.- 9 in. by 4} in. Extent.--- 13 leaves; 11 lines to a page; 38 letters to a line. Description.-- Country paper; Devanāgari characters ; hand-wri
ting legible; three or four lines in black ink on each border ; benedictory phrase, verse-numbers with marks of punctuation, topic endings and the colophon are tinged with red pigment. Paper is old, slightly worn out and musty. The Ms. contains only the text and not the author's commentary. First folio contains notes on the
margin. Age.-- Appears to be old. Author.- Vopadeva.

Page #398

296.]
Vaidyaka
373
Begins.- fol. rb
श्रीगणेशाय नमः॥ ... भैषज्यद्विजतारकाधिपतिरप्येति क्षिपेशः क्षयं
.... . etc. Same as in No. 291. Ends.-- fol. 130 कैलासाचलमौलिमंडनमणेत्योत्सवे यद्यशो . . ..
etc. Same as in No. 294. References.--See No. 294.
शतश्लोकी
Satasloki with
- with चन्द्रकला ......
. ... . Candrakala "No.296 ...
. .. .
.71. .
.. 1872-73. Size.-9fo in. by 4g in. ... Extent.-- 66 laves; 9 lines to a page ; 25 letters to a line. Description.-Country paper, Devanagari characters%3 hand-wri. .. .ting legible; two lines in .black ink on. each border; .. benedictory phrase, marks of punctuation, topic-headings
and the colophon are tinged with red pigment; leaves i to 72, minus foll. 2-6 and 49 lost; paper is very old, musty and worn out on edges. The Ms. contains the text and
the commentary. Age.-- Appears to be very old. Author.- Vopadeva. Begins.-- fol. rb
श्रीसूर्याय नमः ॥
आयुर्वेदविदां देवमायुरारोग्यदं रविं। ...... .................... etc. Same as in No. 291.

Page #399

374
Vaidyala
I gs.
Ends.— fol. 72 कैलाशाचलमौलिमांडतमणेत्योत्सवे
etc. Same as in No. 294. Colophon at the end :- for granteeieri 15%
FATAT Il soft Il saft II qrup References.-- See No. 294.
शतश्लोकी
Satasloki
1099. No. 297
1886–92. Size.- 10.1 in. by 4} in. Extent.+55 leaves ; 9 lines to a page; 35 letters to a line. Description.- Country paper ; Devanāgari characters ; hand-writ
ing legible; two lines in black ink on each border; benedictory phrase, verse-numbers, marks of punctnation, topic-headings, topic endings and colophons are tinged with red pigment. Foll 1-44 are very brittle, old, musty and worn out. Many leaves have lost their edges ; fol. 29 is missing. Foll. 45-56 appear to have been added afterwards; they are not so brittle ; fol. 56 is torn and half is missing. It bears the date of copying which belongs to the concluding portion of the ms., not the first one which appears to be at least 100 years older. The
work contains text as well as commentary. Age.- Sam. 1710. Author.- Vopadeva. Begins.-- fol. rb
ओम् श्रीगणेशाय नमः ॥ श्रीधन्वंतरये नमः॥ आयुर्वेदविदां देवमायुरारोग्यदं रविं।
etc. Şame as in No. 294.

Page #400

'thrityaka
373 Ends.- fol. 56. Ist line- कृतिमिमा श्रीवोपदेवः कविः ॥ ९९ ॥ कैलासाचलमौलिमंडन . • • • • • • ..............etc.
Same as in No. 294. Date, etc. स्वस्ति श्रीसंवत् १७१० वर्षे चैत्रमासे शुक्लपक्ष पंच...... Reference.- See No.
शतम्लोकी
Satasloki
378. No. 298
1882-83. Size.-~7f. in. by 4% in. Extent. — 23 leaves ; 7 lines to a page; 22 letters to a line. Description. Courtry paper : Devanāgari characters ; hand-writ
ing bad, but legible ; two lines in black ink on each border ; benedictory phrases, verse-numbers, topic headings and colophon tinged with red pigment. Paper very old, musty and worn out. The Ms. contains extracts from the commentary of the author which are given on
the margin of foll. band 2'. Age.- Sain. 1642. Author.- Vopadeva. Begins.- fol. 10
On the margin at top — आयुर्वेदविदां देवमायुरारोग्यदं रविं ।
etc. In the text.
ओं नम श्रीगणेशाय । श्रीकृष्णाय नमः । भैषज्यं हिजतारकाधिपतिरप्येति क्षपेश क्षय
etc. Same as in No. 294.

Page #401

376
Vaidyaka
[ 298. Ends. fol. 23a
कैलाशाचलमौलिमंडनमणेः त्योत्सवे यद्यशो
etc. Same as in No. 294. No. Colophon. Date, etc. :-o cart AA: Ifaa 8882 varit aliquale cost
भ० श्रीपद्मनाभसतनारायणेनेदं पुस्तकमलेषि References.- See No. 294.
शतश्लोकी with
Satasloki with
with Candrakalā
चन्द्रकला
78
No. 299
1907-15. Size.--- 870 in. by 54 in. Extent.-- 36 leaves; 12-13 lines to a page ; 33 letters to a line. Description.- Country paper; Devanāgari characters; hand-writ
ing very good ; text is given in the centre of the page with commentary above and below it; benedictory phrases, verse-numbers, pratikas, topic-headings and the colophon are tinged with red pigment. Paper is old and musty. On fol. 35', 95th verse ends and on fol. 36, we find iooth verse, which really is the 96th verse; the last 4 verses are wanting although the colophon indicates that the work is finished. On fol. 366, we find a list of contents. There is no other Ms. which so distinctly
separates the text from the commentary. · Age.- Appears to be old.
Author.- Vopadeva. Begins.- fol. 1 ( text ) statutaire FA: भैषज्यद्विजतारकाधिपतिरप्येति क्षपेश क्षय
etc. Same as in No. 294.

Page #402

300.]
Daid yaka
(comm.)
श्रीगणेशाय नमः श्रीलक्ष्मीनृसिंहाय नमः
आयुर्वेदविदं देवमायुरारोग्यदं रविं etc. Ends.- ( text ) fol. 360
पालिंदीमुवहाशिरीषरजनी तैलारुणशिती निर्गुडीशेल विषेसृतौषधकीतिक्ताब्दगोपींद्रजं सूतिक्तसरं पयस्यविमले हिमासुश्रृंगी सढी वंदा पुष्करकोलमज्जबृहती युग्या सपथ्याकणं १००
इति श्रीमद्बोपदेवपंडितविरचितायां शतश्लोकी समाप्तिमगमत् ,, -- ( comm.) Colophon --
इति श्रीमद्बोपदेवपंडितविरचितायां शतश्लोकीटीकायां चंद्रकलाख्यायां क्वाथाधिकारः षष्टः समाप्तः
References:-See No. 294.
Satasloki
शतश्लोकी
with चन्द्रकला
with Candrakala
No. 300
551. 1892-95
Size.-- 13 in. by 67in.
Extent.-- 29 leaves ; 13 lines to a page ; 39 letters to a page. Description.- Country paper; Devanāgari characters ; hand-wri
ing bad ; text given in the centre of the page with commentary above and below it. Corrections are made with red pigment. There are no marks of punctuation nor any colour on verse-numbers, colophon, etc. There is an extra leaf, one side of which bearss lines about
भाग्यादिचूर्ण. 48 [Vaidyaka

Page #403

378
Vaidyaka
[300
Age.- Sam. 1891. Author.- Vopadeva. Begins.-- ( comm. ) fol. ib
श्रीगणेशाय नमः
आयुर्वेदविदां देवमायुरारोग्यदं रविं etc. , -( text)
श्रीकृष्ण भैषज्यद्विजतारकाधिपतिरप्येति क्षिपेश क्षयः
etc. Same as in No. 299. Ends.- fol. 29 कैलाशाचलमौलिमंडलमणे नृत्योत्सवे यद्यसे
___ etc., Same as in No. 294. Colophon at the end - इति श्रीवोपदेवपंडितविरचितायां शतश्लोकीटीकायां चंद्रकला समाप्ता संवत् १८९१ श्रावण कृष्ण त्रयोदश्यां रवौ १३ श्रीरस्तु कल्याणमस्तु शुभं भूयात् श्रीराधाकृष्णौ विजयतां
सर्वदेव References.- See No. 294.
90. ..
शतम्लोकी
Satasloki No. 301
1869-70. Size.- 12 in. by 4 in. Extent.-- 8 leaves ; si lines to a page ; 48 letters to a line. Description.- modern grey paper ; Devanāgari characters ; hand
writing legible; corrections made with yellow pigment;
has some lacune on fol. 74. It contains only the text. Age.- Appears to be modern. Author.- Vopadeva.

Page #404

302.]
Vaidyaka
379
Begins.-- fol. 10
श्रीगणेशाय नमः । श्रीसरस्वत्यै नमः ॥ . भैषज्यद्विजतारकाधिपतिरप्येति क्षपेशः क्षय --
etc., Same as in No. 294. Ends.-- fol. 8b कैलासाचलमौलिमंडनमणेर्नृत्योत्सवे यद्यशो
___etc., Same as in No. 294. असत्कीर्तनकांतारपर्वतं पंगुलां ।।
वाचं शौरिकथालापगंगयैव पुनीमहे ॥ १०२ ।। .... इति श्रीबोपदेवपंडितविरचितायां शतश्लोक्यां क्वाथाधिकारः ... समाप्तः॥ References.- See No. 294.
शतश्लोकी
Satasloki with
with चन्द्रकला
Candrakalā
914 No. 302
1884-87. Size.- II in. by 5t in. Exțent.-- 10 leaves ; 12 lines to a page ; 38-40 letters to a line. Description.- Country paper; Devanāgari characters ; hand
writing good ; paper is not very old and general condition good ; on borders two rows of double and single lines in red ink; verse numbers and colophons in red
inkverses 6 and 7 are missing and for them a lacuna is . . left on fol. Ib and 2a. . Age.- Sam.'184I. Author.-- Vopadeva.

Page #405

380
Begins
fol. rb
श्रीगणेशाय नमः ॥ भैषज्यद्विजतारकाधिपतिरप्येति क्षपेशः क्षय
Ends. fol. Tot
Vaidyaka
कैलासाचलमौलिमंडनमणेर्नृत्योत्सवे ययशो
Reference. - See No. 294.
| 302.
etc. Same as in No. 294.
etc. Same as in No. 294.
Colophon ar the end :
इति श्रीवोपदेवविरचितायां शतश्लोकीयां चंद्रकलायां क्वाथाधिकारः षष्टः || ६ || लिषतं संवत् १८४१ का चैत्रमासे शुकपक्षे दशम्यां तिथौ बुधवासरे ६ सवाई जयनगरे श्री आदिनाथचैत्यालयमध्ये लिषतं पंडितजी कृष्णदासजी तपिपंडितविनयदत्ताजिनदासेन लिपीकृतमेतत् ॥
Sakunaparikṣādi
1083 (T).
शकुनपरीक्षादि
No. 303
Size.-- 93 in. by 57 in.
Extent.— 2 leaves ; 12 lines to a page; 28 letters to a line.
Extent.— Country paper; Devanāgarī characters; hand-writing legible. It begins with fol. rrb of the Ms. described 1083 (III ) under No.It is written in दोहा and चौपाई 1886-92. verses in Hindi language. It deals with the omens at the time of a call, etc. from a patient, urine examination, signs of curability and incurability. It ends on fol. 12.
Age‡— Appears to be old.
Author.— Anonymous.
188-92.

Page #406

304.]
Begins. fol. IIb
चौपाई
स्वस्ति श्रीगणेशाय नमः ॥ अथ शकुनपरिछा ॥
-
Vaidyaka
Ends. fol. 15b
कन्या अष्टवर्ष परिमाण | वृषभजुग्म हस्ती परधान विप्रतिलक शुभ बोलें वाणी ॥ एते शकुन शुभ कह्या परिमाणि ॥१॥ धमरहत अग्नि राजान । आमिख वेश्या सोह बगान ।
भरवो कुंभ पद मणि फुलमाल । पुत्रसहित फुनि आवें वाल ॥ २ ॥
etc.
जिण तापकुं कमसमतेह नीरसम तप उतरे जेंह
ए लक्षण तुम वैद्य विचारि करि पिछे तिसका उपचारि ॥ २२ ॥ इति साध्यासाध्यलक्षण संपूर्ण ॥
381
गाडा नगजें बीजन पयें मेहन पांचे धारा
ते नगरी मे कागा रोला हंसा खेलणहारा ॥ कालज्ञान दोहरा ||
सत्कर्म संग्रह
No. 304
Size.-- 84 in. by 47o in.
Extent.— 8 leaves ; 11-12 line to a page ; 27-28 letters to a line. Description.— Country paper; Devanagari characters; handwriting legible; there are double border-lines in black ink till fol. 42; fol. rb is blank. The work describes the curing of diseases by means of Yogic practices helped by medicines. There is a discrepancy about the authorship of this work. In the 4th verse the author is mentioned to be चिद्घनानंदनाथ ; but in the last but one verse, the name of the author is रघुवीर. Folio 6b is slightly worm eaten on top corner.
Satkarmasangraha
953.
1891-95.

Page #407

382
Vaidyaka
[304.
Age.-Appears to be modern. Author.-Cidghanānandanatha and Raghuvira. Begins.-- fol. 13
श्रीचिद्धनानंदनाथो जयति ॥ य आदिनाथो भगवान्निजभक्तानुकंपया। महाकालजयं शास्त्रं कृतवान्तं नमाम्यहं ॥ भगवद्गगनानंदनाथपादांघुजद्वयं ॥ ' यत्प्रसादात्कृतार्थोस्मि तं मूर्ना प्रणमाम्यहं ॥ गोरक्षादिमहासिद्ध थैर्मुनिवरैरपि ।
स्वे स्वे ग्रंथेषु यत्प्रोक्तं तल्लध्वा गुरुतोऽखिलं ।। : चिदघनानंदनाथोहं कुर्वे सत्कर्मसंग्रहं ॥ etc. Ends-- fol. 8
अथ ध्वजवस्तिः । त्रिगुली नलिकां कृत्वा सूक्ष्मां श्लक्ष्णां समुद्रिकां
अजास्तनोत्थभत्रायां सम्यक् सूत्रेण वंधयेत् लिंगे प्रवेश्य नलिकां तोयपूर्णा तु भस्त्रिका निःपीड्य पाणिनाहत्य ध्वजवस्तिरयं स्मृतः अस्मरीदोषहरणमूत्रकृच्छहरः परः प्रणवः इति संक्षेपतः प्रोक्तः कर्मणां संग्रहः परः विदुषा रघुवीरेण श्रीमन्नाथप्रसादतः कुंभकेष्वपि मुद्रासु प्रत्यूहविनिवारक
इति श्रीमत् द्विजोदीच्यज्ञातिरा० . ... देहशुद्धिकरामेतां कर्मणां पद्धति परां ॥ ...
श्रीः॥
....

Page #408

305.1
सद्योगचिन्तामणि
Vaidyaka
Age.— Appears to be very old.
Author.- Rāmeśvara.
Begins. fol. rb
No. 305
Size. 16 in. by 37 in.
Extent.— 88 leaves ; 6-7 lines to a page ; 50-60 letters to a line. Description.-- Country paper; Bengali characters; hand-writing ; legible; paper is very old and musty; dampness and weather has made a large part of it undecipherable; it has 88 folios, although the numbering is from 1-97; folios 31, 52, 59, 74, 75, 76, 77, 88, 94 and 95 are missing ; folio after the 97th is an extra leaf containing ज्वरचिकित्सा. Folio 1 begins श्री श्री हरिः । दाडिमा भ्रकजम्बूनां बीजं बिल्वं च मोचकं । रसांजन मुशीरं च धातक्यतिविषाभया ; etc. on प्रदररोग. The real text of the work begins on fol. 1. It is a frag
ment.
Ends. fol. 97b
श्री श्रीहरिः ।। नमो गनेसाय ||
महदादीनि तत्वानि यस्याः प्रादुर्भवन्ति तां । सर्ती सर्व्वा गुणातीतां भजेहं सर्व्वकामदां ॥ श्री चिन्तामणिसद्गुरुं गुनिवरं विप्रप्रियं सत्कुलं
तत्करुणावलोकनवली रामेश्वराख्यो भिषक् । याधिप्रथितागदं वहुहितं संलिख्य संयत्नतः संक्षिप्तं विदधात्यst गुणमयं ससोगचिन्तामनिं ॥
Sadyogacintamani
954.
1891-95.
मधु हिंगुतं पेयं कासे वातकफात्मके । कण्ठरोगे गले शूले श्वासहिकाज्वरेषु च ||
काफलगन्ध
383
etc.
D

Page #409

Vaidyaka
[305
References. (1) Mss.-A-Aufrecht's Catalogus Catalogorum :
___The only entry of this Ms. is iii, 143".
संनिपातकलिका
Samnipatakalikā
920. No 306
1887-91 Size.- 101d in. by 41 in. Extent.-- 26 leaves; 9 lines to a page ; 30 letters to a line. Description.- Country paper ; Devanāgari characters; hand-writing
legible ; topic headings and the colophon in red ink, two rows of double lines in red ink on borders ; marks of punctuation and verse-numbers in red ink; paper is very old, worn out and musty; it is very brittle and in a deca
ying state. The text is very corrupt. Age.- Sam. 1763.. Author.- Dhanvantari. Begins- fol. ro
श्रीगणेशाय नमः॥ वैद्याविन्याश्विना यस्मात् पूज्यते विबुधैरपि । अजरेरमरौ नित्यं मुखिनैरिव मावलेः॥१॥ व्याधिसृत्याजरामस्तै दुखप्रायैः सुखार्थिमि ।। किं पुनर्मिषजै मृत्यैः पूजै स्याती स्वशक्तितः ॥ रोगग्रस्तशरीरशक्रशरणौ विश्वप्रमोदप्रियो । भूक्ते प्रहासरोधसेवितपदौ त्रैलोक्यचेष्टाविदौ ।। स्फूत्तिश्वस्तिविधायिनोस्मृतिरुचा विधोतितासामुखा ।। स्यातां तौ जगत सुखाय सततं वैद्याद्यबंद्याश्विनौ ॥
etc.
Ends-- fol. 260
येषामाप्तोपदेशव्यतिकरविकमत् कर्मसल्लाघवान् । मंतर्मानुष्यसूषाकर्णमयमहोरंध्रनरिंधनात्त ।

Page #410

307.1
Vaidyaka
प्रत्यूहव्यूहतापे षुभजलदवलतापारदोयं विवेक । निषाकल्याणसिद्विनयनमपि घाटासंघाटान्मभ्युपैति ॥ ७८ ॥
इति धन्वंतरीया संनिपातकलिका विकल्पितः ॥ संनिपातकलिका संपूर्ण समाप्ता ॥ संमत १७६३ का मीति मागीसर वदि ९ चंद्रवार लिषतं मिश्रछजमल आत्मज मिश्ररूपचंद आत्मपठनार्थ शुभं मस्तु कल्याणमस्तु ॥
385
:
References. (1) Mss.- A-Aufrecht's Catalogus Catalogorum :
i, 694; ii, 165"; iii, 144". B-Descriptive Catalogues :
Aufrecht's Oxford Cat. No. 758.
Я
B. B. R. A. S. Cat. No. 210 (It is ascribed to there on the basis of the evidence of I. O. Cat. Ms. 2712).
Sannipata cikitsa
442, 1884-86.
संनिपातचिकित्सा
No. 307
Size.-9 in. by 4 in.
Extent. 16 leaves; 4 lines to a page; 32-40 letters to a line. Description.- Country paper; Devanagari characters; handwriting good; has got double rows of red lines on borders; verse numbers and marks of punctuation in red ink; paper is old and musty; the right hand top corner is lost on account of dampness, but no written material is lost There is a running commentary in Hindi on tops of verses; the Ms. was copied at rug. This text resembles the text of संनिपातकलिका. See above No. 306. Age.- Sam. 1803. Author.- Anonymous.
49 Vaidyaka)

Page #411

186
[ ३०.
Vaidyaka Begins.- fol. 10
.. श्रीपरमगुरुभ्यो नमः ।। रोगग्रस्तशरीरसत्त्वसरणौ विश्वप्रमोदप्रियो भक्तिप्रसरौघसेवितपदी त्रैलोक्यचेष्टाविदौ । आर्तिस्वस्तिविधायिनौ स्मितरुचा विद्योतिताशामुखौ । स्यातां तो जगतः सुखाय मततं वैद्याविमावश्विनौ ॥१॥ आम्लस्निग्धोष्णरूः कटुमधुरसुरातापसेवाकषायैः स्थादुक्रोधातिरूणुरुतरुपिसिताहारसौहित्यशीतैः। शोकव्यायामचिंताग्रहमणवनितात्यंतशंगप्रभामः प्रायः कुप्यंति पुंसां मधुसमपर्शरवर्षणे सक्षिपातां ॥२॥
etc.
Ends.- fol. 16
जिह्वाके पोड १६ साहानि अभिज्ञासे पक्ष १५ संज्ञया।
परमायुरिदं प्रोक्तं म्रियते च क्षणादपि ॥ ७८ ॥ इति श्री अश्विनीसहितायां कुमा ( fol. 160) राक्षत्रयोदससन्निपातानां लक्षणं चिकित्सा समाप्तं ॥ संवत् १८०३ का वर्षे मिति श्रावणबदि ११ दिन
वृहस्पतिवारे । लेखकेन इदं पुस्तिका लिषायितं । श्रीसवाईजयपुरमध्ये ... References.-(1) Mss.-A-Aufrecht's Catalogus Catalogorum :
i, 694.. B-Descriptive Catalogues :
Aufrecht's Oxford Cat. No.758. (where the Ms. is .. named as संनिपातकलिका. It agrees with our text).
सर्वज्वर
Sarvajvaraसमुच्चयदर्पण
samucca yadarpaņa
1051. No. 308
1886-92 Size.- 9f in. by 48 in. Extent.-37 leaves; 9 lines to a page; 32, letters to a line. . .

Page #412

308.]
Vaidyaka
387
Description.-- Country paper ; Devanagari characters; hand
writing very good; but the text is corrupt ; benedictory phrase, topic-headings, topic-endings and verse--numbers are tinged with red pigment. Paper is old and worn out. The verses following the ATOSTU are identical with the verses in the beginning of भिषक्चक्रचित्तोत्सव No. 139. The author of the latter is Hamsarāja but the author of our work is Hainsanātha. Both are the different spellings of one name. भिषञ्चक्रचित्तोत्सव is a big work dealing with all the diseases, but the present work is a special
treatise on different kinds of fevers. Age.- Appears to be old. Author.- Hamsanātha. Begins.-- fol. 10
श्रीगणेशाय नमः ॥ अथ ज्वरसमुचयदर्पणग्रंथ लिष्यते अथ मंगलाचरणानि काव्यानि .. कपोलतलनिर्गतप्रथमवारिधारालसत्
षडंहिकुलकाकलीकलितमंजुकोलाहलः ॥ ...- गिरीशतनयो गुरुः सकलसिद्धवारांनिधि
मिननु दुरितानि वः सततमोदका सदाः १...... हृदयभुजविशालकंठमंदारमाल .
समरभुवि करालरोचिषा शोभनालः . दमुडनिचयकालसर्वलोकैकपाल: .स जयति मतिशालछमगोपालवालः २ इति मंगलाचरणाः -: . ध्यायेद्वाली प्रभाते विकसितवदना फुल्लराजीवनेत्रों मुक्तावैडूर्यगर्भ रुचिरकनकभूषणभूषितांगी ।
etc. Same as in No. 139.--...Ends.- fol. 37%
अथ संख्याः
निदाने च ज्वरौ चाष्ट कुत्रचि दिकंकथ्यते वाग्भटे तु दश छौ च संहिता पंचविंशति १
पाल
..
.

Page #413

388
Vaidyaka
ज्वरतिमिरे ज्वराणां च शतमेकं च पंच च सर्वज्वरसमुचायं दर्पणो नाम ग्रंथकः तन्मध्ये कथिता ह्यत्र चत्वारिंश............ सर्वशास्त्रं समालोक्य गणना च कृता मया ३ अज्ञानां मंदबुद्धिनां वालानां बोधहेतवे सर्वज्वरसमुज्च्चोयं दर्पणो ग्रंथ प्रोच्यते ४
अनुष्टुपछंदगणना द्वात्रिंशदक्षिणानि च
अस्य ग्रंथस्य गणना त्रीणि शत पंच प्रकीर्त्तिताः ५ ॥ इति श्री सज्वरसमुचयदर्पणग्रंथ संपूर्णम् ॥ संख्या श्लो० ७०५
[308,
References.- (1) Mss. - A - Aufrecht's Catalogus Catalogorum :
ii, 444 ; iii, 464.
सर्व ज्वरसमुच्चयदर्पण
No. 309
Size.-83 in. by 4 in.
Extent. - 39 leaves; 9 lines to a page; 32 letters to a line. Description. - Country paper; Devanāgarī characters; hand-writing legible; there is too much correction on the margin; benedictory phrase, topic-headings, topic endings, verse numbers and colophons are tinged with red pigment. Paper is old and musty; ink is bad, it has blackened the opposite pages. It is a copy from No. 308.
Age.-- Sam. 1855.
Author - Hamsanatha.
Begins. fol. rb
Sarvajvarasamuccayadarpana
927. 1891-95.
श्रीगणेशाय नमः अज्वरसमुच्चयदर्पणग्रंथ लिष्यते अथ मंगलाचरणानि काव्यांनि

Page #414

-389
310..
Vaidyaka कपोलतलनिर्गतप्रथमवारिधारालसत् ..............
पउंहिकुलकाकली तमंजुकोलाहलाः । ... ... .......... .. etc. Same as in No. 308. Ends.-- fol. 39* .. ...
अनुष्टुप्छदगणना द्वात्रिंश ( fol. 399 ) दक्षिराणि च अस्य ग्रंथस्य गणना त्रीणि शत् पंच प्रकीर्तिताः॥
इति श्रीसर्वज्वरसमुच्चयदप्पणग्रंथ संपूर्णम् संख्या ७०५ सक्ख १८५५ References.— See No. 308.
सिद्धमन्त्र
Siddhamantra No. 310 .
.. 553.
1892-95. Size.- I3 in. by 5, in. Extent. — 10 leaves; 7 lines to a page ; 49 letters to a line. Description.- Country paper ; Devanagari characters; hand-writ
ing very good ; incorrect ; has copious notes on the margins which sometimes supplement the text and at other times explain; text extends upto the middle of folio ga ; 96 contains a list of topics dealt with in the book, and is written in red ink; folio Io blank ; बोपदेव पुत्र केसव. कृतसिधमंत्रपत्र ९१८४. Numbering of folios stops on the 9th leaf; curiously the author introduces himself by his son's
name.
.
..
.....
...
...
.
...
...
.
....
Age.- Bears Sain. 1897, Phalguna-sukla 3, Budhavasara. Author.- Kesava Pandita, father of Vopadeva. Begins.- fol. I.
- श्रीगणेशाय नमः ॥ ..... (on the margin with red ick ):--
आयुर्वेदसुधांमधिसारसाराणेका गिरः । उल्लासितौषधम्रामा जयंत्यस्तजन्मनः ॥ १ ॥

Page #415

Vaidyaka
(in the body of the text ) :
आरोग्य वैद्यनाथाभ्यां नमः । सत्वादिजन्मना । मात्मपितृभ्यां दातृभ्यां आयुः संहितामृतं ॥ १ ॥
ग्रंथं संग्रथ्य तेत्यल्पसिद्ध मंत्राद्वयो मया वैद्या | सुर्खेन तद्रव्यं शक्तितत्वं विविति ॥ २ ॥
Ends. — fol. 94
न सिद्धः सिद्धमंत्रेण यस्य द्रव्यस्य निर्णयः । तस्य त्वन्यत्र कुत्रापीत्यत्र चित्रमधीमतां ॥ ७० ॥ लेभे जन्म महादेव । दायुर्वेदं च भास्करात् । सन्मान सिंहराजाच्च केशवः कारकोस्थ सः ॥
इति श्रीवोपदेवतात केशवपंडिताविरचितः । सिद्धमंत्र । समाप्तः ॥ संवत् १८९७ फाल्गुणमासे । शुक्लपक्षे । त्रतीयायां । ३ । बुधबाशरे । 'विश्वनाथेस्य प्रति । लिखितं । आसाराम कायस्थ भदावर के.
सिद्धमन्त्र
[ 310.
Then follows a complet in Hindi.
रे रे पारे अखंडधारे सर्वकार्य करे हमारे । पारा पांडे पारा जारूं पारा लै। के आरीम डारूं उडै पारा तो ईश्वर पार्वती की आग्या प्हुरो मंत्र ईश्वर पारवती की वाचा । वार | ७ | अग्निमध्ये पडुबीये । ग्रंथसंस्था
References.- ( 1 ) Mss. - A - Aufrecht's Catatlogus Catalogorum:i, 717* ; ii, 171 ; iii, 1484 ( our Ms. ).
B-Descriptive Catalogues :
Madras Oriental Mss. Library, Vol. XXIII, p. 9006ft. Ms. No. 13379 (Text with the Commentary प्रकाश ).
No. 311
Siddhamanträ
955.
1891-95.
Size.-97 in. by 4 in.
Extent.- 6 leaves ; 13 lines to a page; 40 letters to a line.

Page #416

391.
Baidyaka Description. - Country paper ; Devanāgari characters; hand-writ
ing legible ; single line in black ink on each border; benedictory phrase tinged with red pigment; notes on the margin; marks of punctuation added on the top of letters and the list of contents given on fol. 66 are in red ink.
Paper is very old, musty and wearing out. Age.- Sam. 1673. Author.- Keśava, farther of Vopadeva. Begins.--fol. 10
sait notaire a#:11 (on the margin with red ink ) :आयुर्वेदमुधांभोधिसारसारणिका गिरः।
- etc. (in the body of the text ) S . HELMUTTATHIRLİ AR PELUCHTHAT!
etc.
same as in No.3k Ends.— fol. 62. न सिद्धः सिद्धमंत्रेण यस्य त्यस्य निर्णयः ।।
Same as in No. 310 Date and Name of the Scribe :- संबद्ध श्रावण शुक्ल १० faxarda forandi
a u AIURE OFTE II This Ms. is obsiously used by the copyist of No. 310 who not only mentions leagte aset but also repeats
the Hindi couplet it out, etc., given. References:- See No. 380.

Page #417

392 Vaidyaka
131 सिद्धमन्त्र,
... Siddhamantra टीकासाहत.
with the Comm .. प्रकाश .
Prakāśa No. 312
1101. ..... ...... ........... 1886-92.. Size. 11f in. by s} in. Extent.--45 leaves; II lines to a page; 32 letters to a line. Description.-- Country paper; Devanāgari characters; hand
writing good; the text which is generally in the centre of the page, is tinted with red pigment; the commentary, which is on the top and the bottom of the text and has the pratikas, is also tinted with red pigment; the verses of the text are generally called सूत्रs and the commentary, व्याख्या ; it seems to have been used by somebody whose pencil marks are found in the body of the Ms.; the author's father is महादेव, and his teacher भास्कर; resident of Vedapura, a town in Mahārāştra, which was the capital of a king named Simharāja ; the commentator was the son of the author of the text.
Age.-- Appears to be modern. Author.-- (Text) Keśava ; ( Comm. ) Vopadeva. 'Begins.- fol. 11.
(Commentary) स्वस्ति श्रीगणेशाय नमः ॥
आरोग्यवैद्यनाथाभ्यां नमः सत्त्वादिसझना। .. मातापितृभ्यां दातृभ्यामायुः सुखहितामृतं ।। येनोच्चारितमात्रेण पुरः स्फुरति भेषज
. सोयं चिकित्सकप्रीत्यै सिद्धमंत्रः प्रकाश्यते ।। ग्रंथारंभे ग्रंथकदभीष्टसिद्धये स्वेष्टदेवतामभिष्टौति । जयंति सर्वोत्कर्षेण वर्तते । etc.
(Text) भायुर्वेदसांभोघिसारसारणिका गिरः। उल्लासितोपनामा जयंत्यसृतजन्मनः ॥१॥

Page #418

13.]
Vaid yaka
393
Ends. fol. 440
:
si (Text)
लेभे जन्म महादेवादायुर्वेदं च भास्करात् । सन्मानं सिंहराजाच्च केशवः कारकोस्य सः ॥ १९॥
folio 45 ( Commentary) । अथ ग्रंथकृच्छोतृणामादर्थिमात्मानं ख्यापयति । अस्य सिद्धमंत्रस्य केशवनामा भिषक्कारकः कर्ता यो महादेवाज्जन्म लेभे लब्धवान् महादेवसदृसवाक्यत्वाच्च महादेवो वेदपदाभिधानं महाराष्ट्रनिर्वासी विप्र इति शेषः अथवानेकजन्माराधनसंतुष्टान्महादेवादीढक परोपकारकं जन्म लेभे यश्च भास्करादायुर्वेदं भेले भास्करशब्दवाच्यत्वात् भास्करशन्दत्वाच्च भास्करो वेदपुराख्यश्रीमद्राजधानीनिवासी विप्र इति शेषः अथवानेकजन्माराधनसंतुष्टाद्भास्करदेवादीदृशं परोपकारक्षममायुर्वेद लेमे यः सिंहराजात्सन्मानं सम्यक पूजां लेभे लब्धवान सिंहराजशब्दवाच्यत्वात् सिंहानां राजा यः सिंहस्तत्सदृशत्वाच्च शत्रूणामिति सिंहराजो दंडकमहाराजाधिपो राजविशेषः अथवानेकजन्माराधनसंतुष्टात् सिंहराजान्नरसिंहमूर्तिदेवात्सर्वतः सन्मानं लेभे
धनेशाध्यापितो वेदपदौका पितृकर्तृकं ।
सिद्धमंत्रं विवृतवान वोपदेवः सतां मुदे ॥१॥
इति श्रीवोपदेवविरचितः सिद्धमंत्रप्रकाशः समाप्तः References.- See No. 310.
Siddhayoga
सिद्धयोग No.:313
443.
1884-86. Size.-13 in. by 4g in. Extent.- 153 leaves; 11 lines to a page ; 40 letters to a line. Description.- Country paper; Devanāgari characters; hand-wri.
ting bold and legible ; on a few leaves are double lines in red ink on both the borders; on the rest of leaves there is a double row of two lines and one line in black ink on the borders ; bendictory pheases along with topic headings
and marks of punctuation on several folios in the middle ; 50 [Vaidyaka

Page #419

394
aidyaka
[ A.
the rest of the folios have topic-headings, topic endings and colophons tinged with red pigment. Paper is old.
सिद्धयोग is another name for वृन्दसंग्रह sce No. 241.
Age.--- Sam. 179/.. Autho.- Vrnda. Begins.-- fol. 1b. .. . सिद्धिः श्रीगणेशाय नमः । श्रीधन्वंतरिभ्यो नमः ॥ .... ध्यात्वा शिवं परमतत्त्वविचारवेद्यं . .. चण्डीमभीष्टफलदं सगणं गणेशं
धन्वंतरि मुनिवरं मुनिश्रुश्रुतादी.. नात्रेयमुग्रतपसं मनसा प्रणम्य
नानामतप्रथितदृष्टफलप्रयोगैः ...... प्रस्ताववाक्यसहितैरिह सिद्धयोग
वृन्देन मन्दमतिनाप्तहितार्थिनायं
- संलिख्यते गदविनिश्चयतक्रमण etc. Ends.-- fol. 1536.
सम्यक प्रयोग सर्वेषां सिद्धिमाख्याति कर्मणां सिद्धिमाख्याति सर्वेश्च गुणैर्युक्तो भिषग्वरः ॥
इति विधु मुनीनां वाक्यमालोक्य यत्नात __ स्वमतिपरिमितैर्व्याख्यातिमद्भिः प्रयोगैः प्रथित इह सदायं दृश्यते वंदनाम्ना
सपदि सलिखितश्री सिद्धयोगः समाप्तः ॥ इति परिभाषाधिकारः ॥ इन्याचार्य शिरोमणि वृंदनाम्नविरचितः सिद्धयोगः
समाप्तः ।। शुभं ।। मीती श्रावणवदि ५ संवत् १७९७. References.-- See No. 24I.

Page #420

395
314.]
Vaidyaka सिद्धयोगमाला
Siddhayogamālā
381. No. 314
1882-83. Size.- 8,in. by 41 in. Extent.- 28 leaves ; II lines to a page ; 28 letters to a line. Description.-- Country paper ; Devanagari characters with पृष्ठमात्राs;
hand-writing legible ; benedictory phrase, verse-numbers and colophons are tinged with red pigment; two lines in black ink on each side of the border; paper is • very old, musty and worn out on edges; foll. 9 and 13 missing. The work is a collection of prescriptions on various diseases. In the last colophon it is called itatoa UINATST. It has got occasional notes on the margins. Aufrecht is wrong in assigning this work to Jyotisa. The name सिद्धर्षि is found (D) on the margin of fol. 16 सिद्धां सिद्धर्षिप्रणीता
and (2) on fol. 30° सिद्धयोगमाला-सिद्धर्षिः। But on fol. IN -- we read योगरत्नावलीपुस्तीकाः ॥ श्रीभानुनाकर. We find श्रीभानु
नाकर on the bottom-margin of fol. I and भट श्रीभानु written
across fol. 306. Age.- Sam. 1524. Author.--Siddharşi. Begins.-- fol. I.
गुरुभ्योनमः। प्रणिपत्य भानुमंतं पितामहादीश्च वेद्यशास्त्रज्ञान् । वक्ष्यामि योगमालां सिद्धां संजीविनी नाम ॥१॥ बलकालदेशसात्म्यप्रकृतिवयोवह्निदोषधातुमलान् । सत्वनिमित्तातंकौषधस्वरूपाणि च विदित्वा ॥२॥ सुगृहीतशास्रदीपैर्निजबुद्धिविलोचनैभिषक्श्रेष्टैः। .. योगाः प्रयुज्यमाना नूनं विधिनामृतायंते ॥ ३ ॥
etc. Ends.-- fol. 30.
द्रव्यपले कर्तव्यः क्वाथः प्रस्थाहिको जलप्रस्थे । द्विगुणं तु देयमार्द्र कुडवादि तथा द्रव्यं च द्रव्यं ॥ २९ ॥

Page #421

396
Vaidyaka
F3i4
शाणाक्षबिल्बकुडवप्रस्थाढकनल्वणार्मणावहैश्चैव । संति चतुर्गुणवृद्ध्या द्वादशवल्वः स्मृतः शाणः ॥३०॥ इति सिद्धयोगमाला सग्रंथ्य मया यदर्जितं पुण्यं । तेनाविलमगदं जगदस्तु चिराय सश्रीकं ॥ ३१॥ . .
इति सिद्धायुर्वेदयोगमाला समाप्ता॥ श्रीरस्तुः । शुभं भवतु ।। संवत १५२४ वर्षे अश्विन वदि १२ शनी अद्येह चंपकपुरे महाराजकुलश्रीयेसिंगदे विजयराज्ये मेदपाटज्ञातीय पंडित
अनंतात्मज पंडित वाछा आत्मपठनार्थ पुस्तका लिखावयित्वाः ।। श्रीः ।। References.--Aufrecht mentions only our Ms. in his Catalogus ... Catalogorum i, 7174.
सुश्रुत ..
Suśruta
(शारीरकस्थान)
(Sarirakasthana)
956. No. 315
1891-95. Size.-98 in. by 4g in. Extent.-18 leaves; II lines to a page%3; 30 letters to a line. Description.- Country paper ; Devanagari characters; hand-wri:
ing legible, but it has become faint on account of dampness and time ; paper is very old, musty and worn out; the corners are in a decaying state; there are single line borders on both sides in black ink. It is a fragment of the Sāri. rakasthāna extending upto a portion of the sth chapter. At places there are explanatory notes given on the margin.
Age.-- Appears to be very old. Author.-- Susruta. Begins.-- fol. 1.
श्रीगणेशाय नमः ॥ अथातः सर्वभूतचिंताशारीरं व्याख्यास्यामः ॥ सर्वभूतानां कारणमकारणं सत्वरजस्तमोलक्षणमष्टरूपमाखलजमतः संभवहेतुर व्यक्तं नाम | तदेकमनेकेषां क्षेत्रज्ञानामधिष्ठानं समुद्र इवोदकानां भावानां । etc..

Page #422

316.
Ends.-- fol. 18b.
Vaidyaka
397
अष्टावस्थिमर्माणि ८ विंशतिः संधेर्मर्माणि २० तादतत्सप्तोत्तरं मर्मशतं व्याख्यातं । तेषामेकादशैकस्मिन् सक्थिन भवति । एतेनेतरसक्थिबाहु च व्याख्यातौ । सक्थिगुल्फजानुविटपानि बाहौ मणिबंधकूपर । कक्षा च References. (1) Mss.-A-Aufrecht's Catalogus Catalogorum :-- i, 729b; ii, 175a; iii, 150a. B-Descriptive Catalogues :
I. O. Catalogue, Nos. 2644-45.
Aufrecht's Catalogue of Oxford Mss. Nos. 738-40.
Burnell's Cat. of Tanjore Mss. p. 633.
Madsas Oriental Mss. Cat. p. 8809, No. 13101.
B. B. R. A. S. Cat. Nos. 212-13.
(2) Printed Editions:
(1) Edited by Madhusudanagupta, Calcutta (1835-36). (2) Edited by Jibananda Vidyasagara (1877; 31d edn. 1889).
सुश्रुत ( सुत्रस्थान )
No. 316
(3) With Nibandhasangraha Comm. by Śri Dalhanacārya; Edited by Jadavji Tricumji Acarya, Bombay, 1915.
Suśruta (Sūtrasthāna)
465.
1895-98.
Size.-- 10 in. by 4 in.
Description.
Extent. 122 leaves; 8-9 lines to a page; 32-35 letters to a line. Country paper; Devanagari characters; hand-writing bad, but legible; there are two rows of double lines in black ink on both the borders; an explanatory tippani runs on the margins. All topic headings and marks of punctuations are tinged with red pigment; the hand-writ

Page #423

398
Vaidyaka
[3t6.
ing is quite uneven and belongs to more than one scribe: El paper is old, musty and worn out. It is incomplete. Age.- Appears to be very old. Author.-Susruta. Begins.- fol. 1.
म्वस्ति श्रीगणेशाय नमः । श्रीधन्वंतरये नमः॥ ॐ नमोब्रह्मप्रजापत्यश्चिवलाभिर्द्धन्वंतरिप्रभृतिभ्यः । अथातो वेदोत्पत्तिमध्यायं व्याख्यास्यामः ॥
यथोवाच भगवान धन्वंतरिः शुश्रुताय | etc. Ends.--1ol. 122'. ,
निवातसीकुसुंभमूलकजीमूत कवृक्षककृतवेधनार्ककंपिल्लकहास्तकर्णपृथ्वीकापीलकरंजेंदीशिगुसर्षपसुवर्चलाविडंगज्योतिष्मतीतैलानि तीक्ष्नानि लघुनि उष्णवीर्याणि कदूनि कदुविपाकानि सरान्यनिलकफकृमिकुष्ठप्रमेहशिरोरोगापहरनाणीति । वातघ्नं मधुरं तेषु क्षौम तैलं वलापहं । कटुपाकमचक्षुष्यं स्निग्धोष्णं सुरु क्षि पिलं । कृमिघ्नं सापं तैलं कंडूकुष्ठापहं लघु | कफमेदोनि.
लहरं. References :- See No. 315.
सुश्रुतसार
Susrutasāra No. 317
467.
1895-98. Size.- II in. by 4g in. Extent.-- 45 leaves ; 11 lines to a page ; 44 letters to a line. Description. - Country paper; Devanāgari characters; hand-writ. . : ing good; fol. I has got a fine painting of Ganesa with .... two waiting women; borders are decorated with four
lines in black ink on both sides; colophons at the ends of chapters are tinged with red pigment ; paper is old, musty and worn out ; the work is a synopsis of the Satra and Nidanasthanas of Suśruta's work with an attempt to summarise other parts also. The compiler arar rand perhaps

Page #424

317.]
Vaidyaka
399
intended to give a summary of the whole work, but has lad to stop for some unforseen reason. Following are the chapters treated.. I वेदोत्पत्ति, 2 अध्ययनसंप्रदानीय, 3 अग्न्योपहरणीय, 4 विशेषानुप्रवेश, 5 अग्निकर्मविधि, 6 जलौकावचारणीय, 7
शोणितवर्णनीय, 8 दोषधातुमलक्षयवृद्धिविज्ञानीय, 9 अतिप्रवृद्धदोपधातुमल, - " 10 शत्रुचर्या, II पंचेंद्रियार्थविप्रतिपत्ति, 12 छायाविप्रतिपत्ति, 13
स्वभावविप्रतिपत्ति, 14 वारणीय, I5 युक्तसेनीय, 16 वातव्याधिनिदान, 17 अश्मरीनिदान, 18 कुष्ठनिदान, 19 प्रमेहनिदान, 20 ऊपित्तनिमित्त, 21 उदरनिदान, 22 मूढगर्भनिदान, 23 मुखरोगनिदान, Colophon on fol. 43 - इति निदानस्थानं द्वितीय !! 24 अथातो व्याधिसमुद्देशीयमध्यायं व्याख्यास्यामः ; Colophon on fol. 44°. अथातोष्टविधशस्त्रकमीयमध्यायं व्याख्यास्यामः ॥ अथाष्टवातगुणान् वक्षामः ॥ For the
name of the scribe and his patron, see below. Age.- Sam. I704. Author.- Vala (Bala) Acārya. Begins.- fol. I.
स्वस्ति श्रीगणेशायनमः॥ सरस्वत्यै नमः ॥ * नमो ब्रह्माजापत्यश्विबलिभिर्धन्वंतरिसश्नुतवाग्भटचंद्रटचरकादिभ्यो नमः ॥ १॥ अथायुर्वेदोपत्तिं नामाध्यायं व्याख्यास्यामः ॥ यथोवाच भगवान धन्वंतरिः मुश्रुताय ॥
धन्वंतरि धर्मभृतां वरिष्टममृतोद्भवं । पादयोरुपसंगृह्म सुश्रुतः परिपृच्छति ॥ १॥
अथ खलु भगवंतममरवरसृषिगणपरिवृतमाश्रमस्थं कासिराजं दिवोदास
धन्वंतरिमौपधेनवं वैतरणौरभ्रपौष्कलावतकरवीर्यगोपुररक्षितसुश्रुतप्रभृतयः अचुः Ends.- fol. 44.
सद्यः प्राणक्षयकरः शोषणस्तु शीरणां। ... उत्तरो मारुतस्निग्धो मृदुर्मधुर एव च ॥ कषायानुरसः शीतो पाणामः प्रकोपणः । त (fol. 45*) स्मायप्रकृतिस्थानां क्लेदनो बलवद्धनः ॥ क्षीणः क्षयविषार्तानां विशेषेण तु पूजितः ।। ईशानकदुरूक्षौष्णः आज्ञेयाश्चेव मारुतः॥ .. अम्लो विदाही नैरत्यो वायन्यास्तिक्त उच्यते ।। सव। ... In a different hand follows.- L.,
A

Page #425

400
Vaidyaka
[317.
• इति श्री वाला आचार्यसंग्रहकृते शुश्रुतसारसमाप्त ॥ संवत् १७०४ बर्षे शाके १५६९ प्रवर्त्तमाने || बैशाष मासे । शुभशुक्लपक्षतृतीयायां तथौ सोमवारे ॥ माहाराजा धीराजमहाराणा श्रीजगत्सिंहजी विजयराजे | महाराव श्रीसत्रसलजी ग्रामे विद्रावतीमध्ये || मदं पुस्तकं लिषासें आचार्य श्रीजयदेवजी चीरंजी रामजीपठनार्थ ॥ सुभ || लिषजोसी श्रीपति । श्लोकसंख्या १२०५.
Then again in a different hand follows
आचार्य श्रीरामरायजी पठनार्थमिदं पुस्तकं पुत्रपौत्रपठनोपयोगिभवतु ॥ भवानीशंकरौ जयतः । तत्र केलिकमलं भ्रमयंती लोललोचनयुगं भ्रमयंती || वीरसेनतनयं कमयंती राजमार्गमविशेदमयंती ॥ १ ॥ अर्कसरि - सारथि सुनोरंतकस्य शिरसि प्रतिभाति । या मुनींद्रसुरसिद्धसेविता सा करोतु भवतामघनाशं ॥ २ ॥
On fol. 45. There is a three-headed figure of ज्वर with charms against it.
References. — ( 1 ) Mss - A - Aufrecht's Catalogus Catalogorum :i, 7304 ; iii, 150 4.
Suśruta
( Sarirasthāna )
सुश्रुत ( शरीरस्थान )
: No. 318
Size.— 92 in. by 5 in
Extent.— 52 leaves ; lines to a page ; 26 letters to a line. Description.—Country paper; Devanāgarī characters with पृष्ठमात्राs ; hand-writing good ; topic headings, colophons and marks of punctuation tinged with red pigment; fol. 402 is blank; paper very old and musty; it is decaying on edges.
Age – Sam. 1640.
Author, — Suśruta,
224.
A.' 882-83.

Page #426

319.1
Vaidyaka
4ot
Begins.-- fol. 14.
श्रीगणेशाय नमः॥ ॐ नमो धन्वंतग्ये ॥
अथातः सर्वभूतचिंताशारीरं व्याख्यास्यामः ॥ सर्वभूतानां ॥ कारणमकारणं सत्वरजस्तमोलक्षणमष्टरूपमाखिलस्यजगतः संभावहेतुरव्यक्तं नास ||
etc. Ends.--fol. 52a.
बचार्य भिहता प्राप्ताः श्लोकादषु चतुवपि । कुमाराणां वपुर्मेण बलबुद्विवनाः ॥
गर्भव्याकरणं दशमं शारीरं समाप्तं ॥ इति सौश्रुते आयुर्वेदशास्त्रे शारीरस्थानं समाप्तमिति ॥
fol. 526. करकृतमपराधं क्षतुमर्हति संतः ॥ अथा ग्रंथसंख्या ११०० ॥ श्री ॥ संवत् १६४० वर्षे आषाढवदि ११ भृगौ लिषितमस्ति ॥ (After this the following line is difigured-प्रकाशावास्तम || पात्रीज्ञातीय पटेलभूधरपुत्रपौत्रपठितं - and in its place is supplied ) on the margin-महिषापुरवास्तव्य उदीचज्ञाती उपाध्या सीवरामपठनार्थः) तथा च परोपकाराय ॥ समस्तकुटुंधसुषीनो भवतु ।। श्रीरस्तु ॥ ( After this the following is disfigured with ink नीर्जरवास्तव...ज्ञातीय पंचोलीगोवशेन लिपीतं ) भग्नपृष्टीकटीग्रीवाबधमुष्टी अधोमुषं । कष्टेन लीपीते शास्त्रं यत्नेन परीपालयेत् ॥ १॥ तेलाद्रक्षे जलाद्रक्षे द्रक्षे श्रथलबंधनात् ।
परहस्तगता ये च एवं वदति पुस्तिका ।। १॥ References.-- See No. 315.
382.
सुश्रुत
Susruta (सूत्रस्थान)
(Sutrasthāna) No. 319
- 1882-83. Size.-- IT in. by 5t in. Extent. -- 68 leaves ; 11 lines to a page ; 36 letters to a line. Description.--Country paper; Devanagari characters; hand-writ
ing good ; paper is old and worn out ; it is written in uniSI (Vaidyaka

Page #427

402
Vaidyaka
[319.
form hand-writing; there are double lines in black ink on
borders%3 it is a fragment having foll. 48-88 and 9:-118. Age.-- Sarh. 1647. Author.-Suśruta. Begins.-- fol. 484.
प्रकुपितऽश्लेष्माणं कोपयित्वा सातो निरुणद्विलालास्राव फेनागमन संज्ञानाशं वापादयति तमभ्यज्य संस्वेद्य शिरोविरेचनं तस्मै तीक्ष्णं विदध्या
द्रसं च वातघ्नं दद्यादिति ॥ etc. Ends.-- fol. 118b.
Colophon at the end- इति सौश्रुते आयुर्वेदशास्त्रे सूत्रस्थानं समाप्तमिति ।। संवत् १६४७ वर्षे पौषमासे कृष्णपक्षे षष्टयायां तिथौ तदिने लिखितं शुभं भवतु ।
अक्षरमात्रपदस्वरहीनं व्यंजनसंधिविवर्जितरफं। साधुभिरत्र मम क्षतव्यं को न मुह्यति शास्त्रसमुद्रे ।। मंगलं लेषकानां च वाचकानां च मंगलं ।
मंगलं सर्वलोकानां भूमिभूपतिमंगलं ॥
श्रीरस्तु ॥ शुभं भवतु || References :-- See No. 315.
466.
सुश्रुत
Susruta (शारीरस्थान)
(Sarirasthana) No. 320
1895-98. Size.-- 10] in. by 4} in. Extent.-- 90 leaves; 5-6 lines to a page ; 27-28 letters to a line. Description.-Country paper; Devanagari characters; hand-writ
ing legible and bold; till folio 3", there are s lines to a page, paper is very old, brittle and musty; there are double rows of lines in red on borders ; first row consists of 3 lines and the second of one line; topic headings and

Page #428

320. ]
Vaidyaka
403
marks of punctuation in red ink. It is a complete copy of शारीरस्थान.
Age.-- Bears १७०४ वर्षे कार्त्तिकमासे शुक्लपक्षे तृतीयायां बुधवासरे.
Author.-Suśruta.
Begins.fol. rb.
डों नमः शिवाय || श्रीधन्वंतरये नमः ॥ अथातः सर्वभूतचिंताशारीरं - व्याख्यास्यामः ॥ यथोवाच भगवान् धन्वंतरिः । सर्वभूतानां कारणमकारणं सत्वरजस्तमोलक्षणमष्टरूपमखिलस्य जगतः संभवहेतुमव्यक्तं नाम || etc.
Ends. -- fol. 904.
भवंति चात्र ||
सौवर्ण सुकृतं चूर्ण कुष्टं मधु घृतं वचः ॥ मत्स्याक्षीका शंखपुष्पी मधु सर्पिस कांचनं ॥ अर्कपुष्पीघृतं क्षौद्रं चूर्णितं कांननं वचा । सुवर्णचूर्णकै डर्यः श्वेता दूर्वा घृ (900) तं मधु || चत्वारो भिहिताः प्राशाः श्लोकार्थेषु चतुर्ष्वपि । कुमाराणां वपुर्मेधावलबुधिर्विवर्द्धन इति ॥
इति सौश्रुते आयुर्वेदशास्त्रे शारीरस्थानं समाप्तमिति । संवत् १७०४ वर्षे कार्त्तिकमासे शुकपक्षे तृतीयायां बुधवासरे अहिछत्रज्ञानीयभट्टविश्रामतत्पुत्रगदाधरो लिखितवान् स्वार्थे परार्थे च ॥ शुभमस्तु ॥ श्री ॥
In a different hand is added-
संवत् १९१३ नै पुस्तके मोललीयो वलदेव चांदुवाड References.-- See No. 315.

Page #429

Page
53
69
247
358
364
368
ERRATA
For
Kādambakalpa
198
1992-7
1097
1886-92
1905
1886-92
636 1893-1902
601
1869-1915
Read
Kādambakakalpa
198 1902-7
1079 1886-92
1095
1886-92
636 1895-1902
601
1899-1915

Page #430

APPENDIX I.
INDEX OF AUTHORS
N. B.-(1) Anonymous works are not included in this appendix.
(2) The anmbers denote the Serial Nos. of the works described and
not the pages.
17
Agniveśa : Añjananidäna Anandabhārati or Nțsiṁhabhārati : Anandamälä Anandasiddha : Yogaśăstra Ananta : Pratāpakalpadruma Anantadeva : Rasacintămaņi Bala Acărya : Suśrutasāra Balibhadra : Vịndasangrahaśeşa Bandimiśra : Yogasudhānidhi Bhāvamiśra : Bhāvaprakāśa
Vaidyanighaņķu Bindu : Rasa paddhati Cakradatta : Cakradattasangraha Cámunda : Jvaratimirabhāskara
: Rasasanketakalikā Candrata : Yogaratnasamuccaya Caraka : Carakasamhită Caturbhuja Miśra : a comm. on Rasahşdaya Cidghanananda : Satkarmasangraha Dalhaņa : Nibandhasangraha Dallaņa : Uttaranibandhasangraha Dhanvantari : Yogacintāmaņi
„ : Sannipätakalikā Dinakara Jyotisa : a comm. on Upacārasāra Govindabhikṣu : Aștādaśasaṁskārą or Rasahsda ya Govindācārya : Rasasarą Guņākara : a comm. on Yogaratnākaramālā Hamsanātha or Hathsarāja ; Bhisakcakracittotsavą
; Sarvajvarasamuccayadarpaņa Harinātha : a comm. on Vaidyajivaną Haripaladeva : Yoganibandha
187
136 192-193
317 240
190 137-138
274
195 62-63
86-89 217-218 176-177 61-68
16
304 119
26 157
306 28
220-222 170-175
139
308-309 263-264, 266, 270
169

Page #431

406
Harşakirtisüri Yogacintamani Härīta Cikitsäsārasangraha Hastiruci Vaidyavallabha Hemacandrācārya: Nighantuśeṣa Hemadri Ayurvedarasa yana İśvara: Kādambakakalpa
Jairamagiri Kalpadrumasarasangraha Jayadatta Aśvacikitsa
Jayagovinda: Pākaśāstra Kāśīnātha: Ajirṇamañjarī
: Amṛtamñjarī
: Vaidyapaddhati Kāśirāma Vaidyasarvasva Keśavapaṇḍita Siddhamantra
Keśavarama: Auşadhināmamālā
""
33
Madhava Kúṭamudgara Madhava Madhavacikitsita
: Madhavanidāna
Appendix I
Keyadeva or Kayadeva Pathyapathya vibodha
Kṛṣṇadatta Dravyadipikā Kṣemaśarmācārya: Cikitsāsārasangraha Lakṣmaṇa Vaidyakayogacandrikā Lokanatha Mallaprakāśa
Lolimbarāja Vaidyajīvana
:
: Vaidyavataṁsa
Arkaprakāśa
""
Madhavabhatta Rasasiddhiprakasa Madhava Upadhyaya: Ayuravedaprakāśa or
رو
د.
رو
: Pākāvalī
: Rasarājaprakarana
Mägarāja Mägräjapaddhati Mahadeva or Śiva or Sambhu : Kalajñāna Mahadevapaṇḍita: a comm. on Rasa paddhati
:
Mahendra Vaidyanighantu
Mahendra Bhogika: Dravyavali (Nighantu) or Dhanvantarinighantu
: Nighaṇṭunāmamālā
: Nighantuśeşa
....
244-245 290 310-312
34
126-127 104
75
246
141 260-271 292 51-56 143
145, 146, 150-151, 153-156
224
****
158-161
83
281-283
....
117
24-25
43
39
14
130
I-3
IO
19-20 133-134 215
142
45-50
195
273
105-121
114
116

Page #432

Appendix 1
469
17 1-9
Moreśvara : Vaidyāmsta
291 Mukunda : Upacārasāra
27–28 Nakiñcideva : Rasendracüdamaņi
230 Nakula : Aśvacikitsa
15 Naganātha : Nidanapradipa
118 Nāgārjuna : Yogaratnākaramālā
170-174 Narasimha or Naraharipaņdita : Rājanighanțu
231-232 Nārāyaṇa : a comm. on Trisati
94-95 Näsira Shah : Kaňkäligrantha
41-42 Navanidhirama : Yogasamuccaya
788-189 Nayanasukha : Vaidyamanotsava
276-278 Niscalakara : a comm. on Cakaradattasangraha
62-63 Nityanātha : Rasaratnākara
201-203, 205-214 Nộsimhabhārati or Anandabhārati : Anandamála Pitambara : Anupānamañjari Pratāpasimha : Amộtasägara
IT Pūrņacandra or Purņasena : a comm. on Yogaśataka 184-185 Raghunātha pandita : Vaidyavilāsa
288-289 Raghuvira : Satkarmasangraha
304 Rāma : Yogaratnāvali
181 , : Vaidyakasāra Rāmacandra Guha : Rasendracintämaņi
227-228 Rāmakrsna : Rasarājaśamkara
216 Rāmarāja : Rasaratnadīpa
119 Rāmeśvara : Sadyogacintāmaņi Rangajyotirvid : Vicārasudhākara or Arboghnasudhākara
237 Ravaņa : Arkaprakāśa
12--13 Rudrabhatta : a comm. on Vaidyajīvana 260, 262, 265, 267-269, 271 Sālinātha : Rasamañjaritantra
.... 196-198 Sambhu or Siva or Mahadeva : Kālajñana
45-50 Samkarabhațța : Vaidyavinoda
... 284-287 Sārógadhara : Trisati
92, 94-95 Siddharași : Siddhayoga mālā
314 Śiva or Sambhu or Mahādeva : Kālajñana
45-50 Śivacandrabhatta : Vaidyaratna
279 Sivarāmaji : Vaidyakasārsammccaya
253
249
305

Page #433

408
Sodhala
99
Somadeva Rasendracudamani Śrikantha Yogaratnavali Śrikanthadatta Vyakhyakusumavali Śrikanthapandita: Vaidyakasarasangraha or
Hitopadeśa
:
Gadanigraha : Gunasangraha
Śrīratna Kamaratna
Suşeņa Ayurvedamahodadhi Suśruta Sarirakasthāna
دو
: Sūtrasthāna
Tisata Cikitsakalikā
Diavyaguṇaśataśloki
Trimalla Trimallabhatta
Yogatarangiņi
Uddhavamiśra Vaidyapradipa
Vacaspati a comm. on Madhavanidāna
Appendix 1
Vă (?) deva Mathura: a comm. on Madhavanidāna Vägbhata Rasaratnasamuccaya : Sutrasthāna
Vallabhabhatta: a comm. on Trisati
Vallabhendra Vaidyacintamani Vangasena Cikitsasarasangraha Vatseśvara Cikitsāsāgara Vedaśarmā: Lakṣmaṇotsava Veda Vyasa Ayurveda Vidyapati Cikitsäñjana Vidyapati Miśra: Vaidyarahasya Vijayarakṣita a comm. on Madhavanidāna
Virasimha Virasimhavaloka
Vireśvara Rogārogavāda
Vitthala Vaidyakasarasamuccaya Vopadeva: Śataśloki
دو
12
Vṛnda Vṛndasangraha
: Siddhayoga
: a comm. on Siddhamantra
****
....
....
....
250-252 44
21-23 315, 318, 320,
316, 319 69-73
96-103
162-166
....
....
14.0
....
....
....
....
BRED
....
....
Jer
....
****
....
****
....
....
58-59
60-61
***
229
179-180
293
275 149-150 155-156
152
200
236
93
259
76-82
74
234
18
84
280
144-148
239
233
254
294-302 312
24
313

Page #434

APPENDIX II
INDEX OF WORKS
N. B. The fingures refer to the Serial Nos. of the works described and not to the pages.
Ajirṇamañjarī, by Kāšinātha
Amṛtamañjarī, by Kaśinatha
Amṛtasagara by Pratapasimha
Anandamālā with comm. by Anandabhārati
Añjananidana, by Agniveśa. Arupānamañjarī, by Pitambara
Arkaprakāśa, by Ravaṇa
Aṣṭādaśasaṁskāra, by Govindabhikṣu with comm.
by Caturbhuja Miśra
Aśvacikitsa, by Jayadatta by Nakula
12
Auṣadhikalpa Auşadhikoşa
(Auṣadhi) Namavali
Auṣadhināmamālā, by Keśavarăma
Ausadhisangraha (1)
(2)
(3)
دو
Ayurveda, by Veda Vyasa Ayurvedamahodadhi, by Susena Ayurvedaprakāśa, by Madhava Upadhyaya Ayurvedarasayana, a comm. on Vägbhata's Aṣṭangahṛdaya, by Hemadri
Bhavaprakāśa, by Bhavamiśra
Bhişakcakracittotsava, by Hamsaraja or Hamsanatha Cakradattasangraha, by Cakradatta, with comm.
by Niścalakara
Carakasamhita, by Caraka
Cikitsakalika, by Tisata
Cikitsañjana, by Vidyapati Upadhyaya Cikitsasagara, by Vatseśvara
sa [Vaidyaka]
⠀⠀⠀⠀⠀
....
..."
8.00
....
....
10
LIDE
4100
I-3
IO
II
17
4-7 8-9
12-13
18-19
14
15
29-31
32
33
34
35
36
37
18
21-23 19-20
24-25
137-138
139
62-63 64-68
69-73
84
74

Page #435

410
Appendix II
75 76-82 - 83 110-III
112 96-103
104 105-109 58-59
57 60—61
90 86–89
45-50
Cikitsāsārasangraha, by Kșemaśarmācārya
by Vangasena Cikitsaśāstrasangraha by Hārīta Dhanvantarinighanțu, by Mahendra Bhogika Dhāturatnamāla Dravyaguņaśataśloki, by Trimalla-Kavi Dravyadipikā, a comm. on Dravyaguṇasataśloki,
by Krşņadatta Dravyávali, by Mahendra Bhogika Gadanigraha, by Sodhala Gandhakakalpa Gunasamgraha, by Sodhala Jvaranidāna Jvaratimirabhaskara, by Cāmunda Jyotişmatikalpa Kādambakakalpa, by Isvara Kālajñāna, by Siva or Sambhu or Mahadeva Kalpacintāmaņi Kalpadrumasārasangraha, by Jairāmagiri Kalpasangraha Kámaratna, by Śrinātha Kankaligrantha, by Nāsira Shah Kütamudgara, with comm. by Madhava Lakşmaņotsava, by Vedaśarmā Langhanapathyavinirnaya Mādhavacikitsita, by Madhava Madhavanidāna, by Madhava , with comm. by Vijayarakṣita
with comm. by Vācaspati Madhavanidānaţikā, by Vijayarakṣita
by Vācaspati
by Vā(?)deva Māthura Mägarāja paddhati, by Māgarāja Mallaprakāśa, by Lokanatha Maṇipariksādini Pākamārtanda Pakārnava
41-42 51-56
234 235
143 ISI, 153-154 .... 145-146 .... 150, 155-156 .... 144, 147-148
149 152 142 141 140 129
132

Page #436

Appendix 11
411
Pakaśāstra, by Jayagovinda
130
131
Pakávali, Madhava Upadhyāya
133-134
135
120 121-122 123-124
125 126-127
128 231-232 192-193 196-198
194 195
215
216
199
Pathyāpathyanighanța Pathyāpathyavicāra Pathyāpathyavidhi Pathyāpathyaviniscaya Pathyāpathyavibodha, by Keyadeva Pathyāpathyādhikāra Rājanighanţu, by Narasimha Rasacintāmaņi, by Anantadeva Rasamañjarītantra, by Sālinātha Rasānänigraha Rasapaddhati, by Bindu, with comm. by Mahādeva Rasarāja prakaraṇa, by Madhava Upādhyaya Rasarājaśankara, by Rāmakrsna Rasaratnadipa, by Rämarāja Rasaratnākara, by Nityanāthasiddha Rasaratnasamuccaya, by Vägbhata Rasārņava Rasasan ketakalika, by Cāmunda Rasasamgraha Rasasăra, by Govindācārya
„ or Sadyogakaņțhikā Rasasiddhiprakāśa by Madhavabhațţa Rašāvatāra Rasendracintămaņi, by Ramacandra Guha Rasendracūdāmaņi, by Somadeva
by Nakiñcideya Ratnasagara Roġarogavāda, by Vireśvara Şadyogacintāmaņi, by Rāmeśvara Sakunaparikşādi Sannipätakalikā, by Dhanvantari Sarvajvarasamuccayadarpaņa, by Hamsanatha Sataśloki--candrakala, by Vopadeva Siddhamantra, by Keśava
with comm, by Vopadeva
201-214
200
225 217-218
219 220-222
223
224
226 227-228
229 230 191
233
305 303
306
308-309 294-302 310-311
312

Page #437

412
Appendix II
314
92
93
27–28
261
Siddhayoga, by Vịnda
313 Siddhayogamala, by Siddharşi Suśruta ( Šarirakasthāna ), by Suśruta
...315, 318, 320 (Sūtrasthāna )
316, 319 Suśrutasāra, by Bāla Ācārya
317 Takrakalpa
91 Trišati, by Śārngadhara with a comm. by Nārāyaṇa
94-95 Trisativyākhyā, by Vallabhendra Upacārasära, by Mukunda Daivajña Uttaranibandhasangraha, by Dallana Vägbhata ( Sūtrasthàna ) Vaidyacintāmaņi, by Vallabhendra
259 Vaidyajivana, by Lolimbaraja with comm. by Rudrabbațța 260, 262, 265, 267-269, 271 , by Harinātha
263-264, 266, 270 Vaidyakagrantha, by Pujyapăda
243 Vaidyakapaddhati, by Kāśinātha
244-245 Vaidyakayogacandrikā, by Lakşmaņa
246 Vaidyakasangraha
247 Vaidyakasāra Vaidyakasāra, by Rāmia
249 Vaidyakasārasangraha, by Srikanthapandita
250-252 Vaidyakasărasamuccaya, by Sivarāmaji by Vitthala
254 Vaidyakasäroddhāra, by Harşakirtisúri
255-258 Vaidyāmộta, by Moreśvara
291 Vaidyamanotsava, by Nayanasukha
276-278 Vaidyanāmamălă Vaidyanighanțu, by Mahendra by Bhavamiśra
274 Vaidyapradipa, by Uddhavamisra
275 Vaidyarahasya, by Vidyāpati Miśra Vaidyaratna, by Sivānandabhasta Vaidyasarvasva, by Käsirama
290 Vaidyavallabha, by Hastiruci
281-283 Vaidyāvataṁsa, by Lolimbarāja . Vaidyavilāsa, by Raghunăthapandita
288-289 Vaidyavinoda, by Sankarabhatta
284-287
248
253
272 273
280
279
292

Page #438

Vibodhasåra
Vicarasudhakara by Rangajyotirvid Virasimhavaloka, by Virasimha Vṛndasangraha
by Vṛnda Vṛndasangrahaśesa, by Balibhadra Vyakhyakusumavali by Śrīkaṇṭhadatta Yogacintamani, by Dhanvantari
by Harşakirtisüri
دو
Appendix II
دو
Yogadipika Yoganidhana
Yoganibandha, by Haripaladeva
Yogaratnamālā, by Nagarjuna, with comm.
by Gunakara
Yogaratnamālātikā, by Guņākara
Yogaratnasamuccaya, by Candrața Yogaratnakara Yogaratnavali, by Srikanthapandita by Rāma
در
Yogaśataka Yogaśataka with comm. Yogaśatakaṭikā, by Pūrṇasena Yogaśataka, by Anandasiddha Yogasamuccaya, by Navanidhirama Yogasudhanidhi, by Bandimiśra Yogatarangini, by Trimallabhatta
...
4137
238
237
239
242
241
240
293
157
158-161
99999
167
168
169
170-174 175 176-177
178
179-180
181 183, 185 182, 186 184-184*
187 188-189
190
162-166

Page #439

(Old) Ms. No.
118
38
90
70
71
555
735
351
352
353
349
359
105
454
364
365
367
368
369
370
371
372
373
APPENDIX III
CORRESPONDENCE TABLE
(Old) Ms. No,
374
67 375
New Serial No.
Collection of 1866-68
Collection of 1868-69
Collection of 1869-70
Collection of 1872-73
Collection of 1875-76
Collection of 1879-80
Collection of 1880-81
Collection of 1881-82
Collection of A 1881-82
Collection of 1882-83
376A
150 376B
A NO SE 6 8 1 ~ 228
301
216 382
296 763
65 132
117
265
15 178
60
78 179
213
190
377
378
381
138
.20
147
75
153
96
157
180
224
219A
219B
210
211 213
183 216
214
66 217
215
219
220
Collection of A 1882-83
226 248
New Serial No
261
221
195 238B
Collection of 1883-84
Collection of A1883-84
293
148
146
249
298
314
319
246
143
176
229
268
277
275
318
80
81
10
5
54
73
125
153
165
236
24
184A 270
214

Page #440

Appendix 111
415 New Serial No.
88
210 921
102
284
104
III
..
(Old) Ms. No. New Serial No. (Old) Ms. No.
Collection of Viśrāma (i) 920 182
16 922 306
271 923 237 924
291 925 309
23 927
194 928 618
269 930 621
147 931 Collection of 1884-86 387
38 933
307 308
113
61
601
118
428
74 116
934 936
162 167 168 169 184 198 215 230 241 240
429
430
232 938
431
435 436
439
133 939 141 941 161 942 211 943 276 944 284 945 307 947
247
272
440 441
144
442
95
313
1378
258
443 464
937
2012
Collection of 1884-87
909
910
911
912
172 . Collection of 1886-92
1033
1034A 26 034B 37 1035 45 1039 53 1040 SI 1041
1042 69 1043 71 1044 84 1049 82 1050 83 1051
913 914 915
916
$6
917
139
918
86 . 308
919

Page #441

416
Appendix III
Now Serial No. (old) Ms. No. Now Serial No. 91 1092
255 93 1093
260 107 1094
279 41 1095
283 114 1096
286 108 1097
98 119 1099
297 124
ΙΙοι 132 1314
Collection of 1887-91 136 882
885
312 170
142 886 ISI
163 177
888 889
890
185 891
(Old) Ms. No. Ioga 1053 1054 1055 1056 1057 1058 1059 1060 1061 1062 1067 1069 1070 1071 1072 1073 1074 1075 1076 1077 1078 1079 1080 1081 1082 1083 (1) 1083 (II) 1083 (III) 1083 (V) 1083 (VIII) 1083 (IX) 1084 1086 1088 1089 1090 1091
892
186 191 192
109
193
4 S 6
105
197
112
199
897
109
205
898
127
217 219 901 303 903 259 905
906 907
137 155 165 187
196
908
9:0
224
203 233 234 251
911 912 913
238 242 244
264
287
ago 253
914 915

Page #442

Appendix III
417
290
295
926
311
158
130
922 923
(Old) Ms. No
Now Serial No. (Old) Ms. No. New Serial No. 916
too 949 920
306 950 923 120 951
97 924 204 953
304 925 220 954
305 231 955 929 30 956
315 945 180 957
252 947 (2) 175 1017
171 983
131 1407 984
140 1501 1066 243 1524
278 1402
257 Collection of 1892-95 1403
282 530. Collection of 1891-95 531
17 533 32 534
52 535 925
64 536
76 537 927 309 538
123 85 539
128 126 540
134 129543
207 154 541
206 934 152 547
256 935
164
548 937 179
285 549 181
300 940 941
208 209 554
174
Collection of 1895-1902 943 944
414 945
223
617 946
225 618 947
619 267 620
MODO
924
N
926
928 931
932
933
273
938
189
551 553
310
942
218
221
227
948

Page #443

418
Appendix III
(Old) Ms. No. 621 622
316 320 317
624
625 627
New Serial No. (old) Ms. No. New Serial No
70 465 94 466 156 467 159 468 200 Collection of 1898-99 202
274 228 Collection of 1899-1915
294
628
629
630
631
25 585
632
633
58
634 635 636
690
254 588 266 589 289
590 595 597 598
173
160
Collection of 1897-98
596
178
182
449 450
280
451
281 288
452 453
292
454
Collection of 1902-1907
57
Collection of 1907-1915
455 457 460 461 462 463 464
188 66
IIS
263 78
299
262 85
103 86

Page #444
_