Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - -- -- - - - -- - - Nian Shi Yi Veohohool HOW0400 60*0*0*01 14 Q406042 6464040 B04044Zhong 0696942 16000Nian Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Boobal A9%960404499Chu Kou Chu , 88600$4$4646444Zhong Q46090609%9699999Fen $9,8404449004 Ping Tai Ren . 40Chu . Chu . $ *vf9 You . . 409080 Mii www , poChu : $268 Liao Shi . 8. 8. Bi . H0808. You . 04. 4. 8. 8. Tui he 8. 8. . drshnsaar| Xi , in of SRT "Yao Liao . ttTi! AMA , - TT1'/ { Zhi 60608. 8. 8. 8, . 93989%96% BOMBAY VAIBHAV PRESB irittl Wom/ . Dan , iii ~ ~ ~~ 19Zhong Chu 2Xiao Shi ~~i10noHOHORO Dao 1999 OYS - - - 186640909 HoZhong Xin $3$0} $24942 1604049Zhong 16WAWQ94 It04049 1044842Zhong WoWoZhong Chu * ooboto40$. You a , Zhong ,$ 440*48099You San Nian , 6606061989%26a666 RaWA8060426980%De - . Zhong . Si Zhong Sto $ $ $ 0*0*0 *a - Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong Zhong
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIdevasenAcAryaviracita drshnsaar| ma mUla, saMskRtacchAyA, hindI artha aura vistRta vinevacasahita / [jainahitaiSIse uddhRta] sampAdaka aura prakAzaka nAthUrAma premI jainagrantharatnAkarakAryAlaya, hIrAbAga, bmbii| bhAdra 1974 vi0| prthmaavRtti| [mUlya cAra AnA
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ Printed by Ghintaman Sakharam Deole, at the Bombay Vaibhav Press, Servants of India Society's Budilding, Sandhurst Road, Girgaon, Bombay And Published by Nathuram Premi, Proprietor, Jain-granth Ratnakar Karyalaya, Hiranag, Bombay.
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIdevasenAcArya saMkalita darzanasAra / paNamiya vIrajirNidaM suraseNaNamaMsiyaM vimalaNANaM / bocchaM desaNasAraM jaha kahiyaM puvvasUrIhiM // 1 // praNamya vIrajinendraM surasenanamaskRtaM vimalajJAnam / vakSye darzanasAra yathA kathitaM pUrvasUribhiH // 1 // artha-jinakA jJAna nirmala hai aura devasamUha jinheM namaskAra karate haiM, una mahAvIra bhagavAnako praNAma karake, maiM pUrvAcAryAke kathanAnusAra 'darzanasAra' arthAt darzanoM yA judA judA matoMkA sAra kahatA huuN| marahe titthayarANaM paNamiyadeviMdaNAgagaruDAnAm / samaesu hoti keI micchattapavaTTagA jIvA // 2 // bharate tIrthakarANAM praNamitadevandranAgagaruDAnAm / samayeSu bhavanti kecit mithyAtvapravartakA nIvAH // 2 // artha-isa mAratavarSameM, indra-nAgendra-galDendra dvArA pUjita tIrthakaroMke samayoMmeM (dharmatIrthoMmeM ) kitane hI manuSya mithyAmatoMke pravartaka hote haiN|
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ manna-na man 'darzanasAra / mataprarvatakoMke mukhiyAkI utpatti / usahajiNaputtaputto micchattakalaMkido mhaamoho| sabvesi bhaTTANaM dhuri gaNio pubasUrIhiM // 3 // RSabhaninaputraputro mithyAtvakalaGkito mahAmoha. / sarveSA bhaTTAnAM dhuri gaNitaH pUrvasUribhiH // 3 // artha-pUrvAcA ke dvArA, bhagavAn RpabhadevakA mahAmohI aura mithyAtI potA 'marIci' tamAma dArzanikoM yA matapravartakAkA aguA ginA gayA hai| teNa ya kayaM vicittaM dasaNarUvaM saMjuttisaMkaliyaM / tamhA iyarANaM puNa samae taM hANibiDDhigayaM // 4 // tena ca kRtaM vicitraM darzanarUpaM sayuktisaMkalitam / tasmAditarANAM punaH samaye taddhAnivRddhigatam // 1 // artha-usane eka vicitra darzana yA mata aise DhaMgase banAyA ki vaha Age calakara usase bhinna bhinna matapravartakoMke samayoMmeM hAnivRddhiko prApta hotA rahA / arthAt usIke siddhAnta thor3e bahuta parivartita hokara Ageke aneka matoMke rUpameM prakaTa hote rhe| eyaMta saMsaiyaM vivarIyaM viNaya mhaamohN| aNNANaM micchattaM Nighi8 savvadarasIhiM // 5 // 1ka pustakameM ' samuttisakaliya' pATha hai / parantu ina donoM hI pAThoMkA vAstavika artha spaSTa nahIM huaa|
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ darzanasAra / // ekAnta sAMzayikaM viparIta vinayajaM mahAmoham / ajJAnaM mithyAtvaM nirdiSTaM srvdrshibhiH||5|| artha-sarvadazI jJAniyoMne mithyAtvake paoNca bheda batalAye haiM'ekAnta, saMzaya, viparIta, vinaya aura ajJAna / siripAsaNAhatitthe sarayUtIre palAsaNayarattho / pihiyAsavassa sisso mahAsuMdo buDDhakittimuNI // 6 // zrIpArzvanAthatIrthe sarayUtIre palAzanagarasthaH / pihitAstravasya ziSyo mahAzruto buddhakArtimuniH // 6 // artha-zrIpArzvanAtha bhagavAnake tIrthameM sarayU nadIke taTavartI palAza nAmaka nagarameM pihitAstrava sAdhukA ziSya buddhakIrti muni huA jo mahAzruta yA bar3A bhArI zAstrajJa thaa| timipUraNAsaNehiM ahiMgayapavajjAo paribhaTTo / rattaMbaraM dharitA pavaTTiyaM teNa eyaMtaM // 7 // timipUrNAzanaiH adhigatapravajyAtaH paribhraSTaH / raktAmbaraM dhRtvA pravartitaM tena ekAntam // 7 // 1 ka pustakameM 'mahAluddho' aura gameM 'mahAludo ' pATha haiM, jinakA martha mahAlubdha hotA hai| 2ka pustakameM 'agaNiya pAvana jAu parimo' hai, jisakA artha hotA hai-agaNita pApakA upArjana karake bhraSTa ho gayA / kha pustakameM agahiya papannAmo paribhaTTho' pATha hai, parantu usameM agahiya (magRhIta) kA artha ThIka nahIM baiThatA hai| samava hai 'ahiMgaya' (adhigata) hI bhUlase 'agahiya.' likhA gayA ho|
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ darzanasAra / ___ artha-machaliyoMke AhAra karanese vaha grahaNa kI huI dIkSAse bhraSTa ho gayA aura raktAmbara (lAla vastra dhAraNa karake usane ekAnta matakI pravRtti kii| maMsassa Natthi jIvo jahA phale dahiya-dRddha-sakkarae / tamhA taM vaMchittA taM bhakkhaMto Na pAviTTho // 8 // mAsasya nAsti jIvo yathA phale dadhidugdhazarkarAyAM ca / tasmAttaM vAJchan taM bhakSan na pApiSThaH // 8 // artha-phala, dahI, dUdha,zakara, Adike samAna mAMsameM bhI jIva nahIM hai, ataeva usakI icchA karane aura bhakSaNa karanemeM koI pApa nahIM hai / majja Na vajjaNijja davadavvaM jahajalaM tahA edN| idi loe ghosittA pavaTTiyaM savvasAvaja // 9 // madya na varjanIyaM dravadanyaM yathA jala tathA etat / iti loke ghoSayitvA pravartita sarvasAvA // 9 // artha-jisa prakAra jala eka drava dravya arthAt tarala yA vahanevAlA padArtha hai usI prakAra zarAva hai, vaha tyAjya nahIM hai| isa prakArakI ghoSaNA karake usane saMsArameM sampUrNa pApakarmakI paripATI claaii| aNNo karedi kamma aNNo taM bhuMjadIdi siddhtN| parikappiUNa NUNaM vasikiccA nnirymuvvnnnno||10|| anya. karoti karma anyastadbhunaktIti siddhAntam / parikalpayitvA nUnaM vazIkRtya narakamupapannaH // 10 // artha-eka pApa karatA hai aura dUsarA usakA phala bhogatA hai, isa tarahake siddhAntakI kalpanA karake aura usase logoMko vazameM karake
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ drshnsaar| yA apane anuyAyI banAkara vaha marA aura narakameM gyaa| (isameM bauddhake kSaNikavAdakI ora izArA kiyA gayA hai / jaba saMsArakI sabhI vastuyeM kSaNasthAyI hai, taba jIva mI kSaNasthAyI ThaharegA aura aisI avasthAmeM eka manuSyake zarIra meM rahanevAlA jIva jo pApa karegA usakA phala vahI jIva nahIM, kintu usake sthAna para AnevAlA dUsarA jIva bhogegaa|) __ zvetAmbaramatakI utpatti / chacIse varisasae vikkamarAyassa maraNapattassa / soraDe valahIe uppaNNo sevaDo saMgho // 11 // paTtriMzatsu varSazate vikramarAjasya maraNaprAptasya / saurASTra vallamyAM utpannaH sitapaTaH saMghaH // 11 // artha-vikramAdityakI mRtyuke 136 varSa vAda saurASTra dezake vallabhIpurameM zvetAmbarasaMgha utpanna huaa| siribhaddabAhugaNiNo sIsoNAmeNa saMti aairio| tassa ya sIso duTTho jiNacaMdo maMdacAritto // 12 // zrIbhadravAhugaNinaH ziSyo nAmnA zAnti AcAryaH / tasya ca ziSyo duSTo jinacandro mandacAritraH // 12 // 1 gujarAtake pUrva meM bhAgA nagarake nikaTa yaha prAcIna zahara vasA huA thaa| bahuta samRddhazAlI thaa| IsvI san 640 meM cInI yAtrI huenasaMgane isakA ullekha kiyA hai| usa samayataka yaha mAvAda thA / kAThiyAvAr3akA 'valA' nAmaka prAma jahA~ hai, koI koI kahate haiM ki vahIM para yaha vasA huA thaa| khetAmbara sUtroMkA sampAdana bhI yahIM huA thaa|
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ drshnsaar| artha-zrIbhadrabAhugaNike ziSya zAnti nAmake AcArya the / unakA 'jinacandra nAmakA eka zithilAcArI aura duSTa ziSya thaa| teNa kiyaM mayameyaM itthINaM atthi tabbhave mokso| kevalaNANINa puNo adakkhANaM tahA roo // 13 // tena kRtaM matametat strINA asti tadbhave mokssH| kevalajJAninAM punaH addakkhANaM (1) tathA rogaH // 13 // artha-usane yaha mata calAyA ki striyoMko usI bhavameM strIparyAyahIse mokSa prApta ho sakatA hai aura kevalajJAnI bhojana karate haiM tathA unheM roga bhI hotA hai| aMbarasahio vi jaI sijjhai vIrassa gambhacArattaM / para liMge vi ya muttI phAsuyabhojaM ca savvattha // 14 // __ ambarasahitaH api yatiH siddhayati vIrasya garbhacAratvam / paraliGgepi ca muktiH prAzukabhojyaM ca sarvatra // 14 // artha-vastra dhAraNa karanevAlA bhI muni mokSa prApta karatA hai, mahAvIra bhagavAnake garbhakA saMcAra huA thA, arthAt ve pahale brAhmaNIke garnameM Aye, pIche kSatriyANIke garbhameM cale gaye, jainamudrAke atirikta anya mudrAoM yA veSoMse bhI mukti ho sakatI hai aura prAzuka bhojana sarvatra hara kisIke yahaoN kara lenA caahie| aNNaM ca evamAi AgamaduhAI mitthstthaaii| viraittA appANaM pariThaviyaM paDhamae Narae // 15 // anyaM ca evamAdiH AgamaduSTAni mithyAzAstrANi / viracya AtmAnaM paristhApita prathame narake // 15 //
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ darzanasAra / artha-isI prakAra aura bhI Agamaviruddha bAtoMse dRSita mithyA zAstra racakara vaha pahale narakako gyaa| viparItamatakI utpatti / subbayatitthe ujjho khIrakadaMbutti suddhsmmtto| sIso tassa ya duDho puco viya pabbao vkko||16|| suvratatIrthe upAdhyAyaH kSIrakadamba iti zuddhasamyaktvaH / zipyaH tasya ca duSTaH putropi ca parvataH vakraH // 16 // artha-bAvIsaveM tIrthakara munisuvratasvAmIke samayameM eka kSIrakadamba nAmakA upAdhyAya thA / vaha zuddha samyagdRSTi thaa| usakA (rAjA vasu nAmakA ) ziSya duSTa thA aura parvata nAmakA putra vakra thaa| vivarIyamaya kiccA viNAsiyaM saJcasaMjamaM loe / tatto pattA sabve sattamaNarayaM mahAghoraM // 17 // viparItamataM kRtvA vinAzitaH satyasaMyamo loke / tataH prAptA. sarve saptamanarakaM mahAghoram // 17 // artha-unhoMne viparIta mata banAkara saMsArameM jo saccA saMyama jIvadayA ) thA, usako naSTa kara diyA aura isake phalase ve saba (parvatakI mAtA Adi bhI) ghora sAtaveM narakameM jA pdd'e| vainayikoMkI utptti| sabvesu ya titthesu ya veNajhyANaM samunbhavo asthi / sajaDA muMDiyasIsA sihiNo NaMgA ya keI va // 18 //
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ darzanasAra / sarveSu ca tIrtheSu ca vainayikAnAM samudbhavaH asti / sanaTA muNDitazIrSAH zikhino nagnAzca kiyantazca // 18 // artha-sAre hI tIrthoM meM arthAt sabhI tIrthakke vAremeM vainayikoMkA udbhava hotA rahA hai| unameM koI jaTAdhArI, koI muDe, kAI zikhAdhArI aura koI nama rahe hai| duDhe guNavaMte vi ya samayA bhattIya savvadevANaM / NamaNaM daMDavva jaNe parikaliyaM tehi mUDhehiM // 19 // duSTe guNavati api ca samayA bhaktizca sarvadevebhyaH / namanaM daNDa iva jane parikalitaM taimUraiH // 19 // artha-cAhe duSTa ho cAhe guNavAn ho, donoMmeM samAnatAse bhakti karanA aura sAre hI devoMko daNDake samAna Ar3e par3akara ( sASTAMga )namana karanA, isa prakArake siddhAntako una mUkhone logoMmeM calAyA / * ____ ajJAnamatakI utpatti / sirivIraNAhatitthe bahussudo pAsasaMghagaNisIso / makkaDipUraNasAhU aNNANaM mAsae loe // 20 // zrIvIranAthatIrthe vahuzrutaH pArzvasaMghagaNiziSyaH / maskari-pUranasAdhuH ajJAnaM bhASate loke // 20 // artha-mahAvIra bhagavAnake tIrthameM pArzvanAtha tIrthakarake saMghake kisI gaNIkA ziSya maskarI pUrana nAmakA sAdhu thaa| usane lokameM ajJAna mithyAtvakA upadeza diyaa| * vinaya karanese yA bhakti karanese mukti hotI hai, yahI isa matakA siddhAnta jAna par3atA hai|
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ darzanasAra / marmmmmmmmmmmm aNNANAdo mokkho NANaM NatthIti muttajIvANaM // puNarAgamanaM bhamaNaM bhave bhave Natthi jIvassa // 21 // ajJAnato mokSo jJAnaM nAstIti muktajIvAnAma / punarAgamanaM bhramaNaM bhave bhave nAsti jIvasya // 21 // . artha-ajJAnase mokSa hotA hai / mukta jIvoMko jJAna nahIM hotaa| 'jIvoMkA punarAgamana nahIM hotA, arthAt ve marakara phira janma nahIM lete ora unheM bhavabhavameM bhramaNa nahIM karanA par3atA / ekko suddho buddho kattA savvassa jIvaloyassa / suNNajjhANaM vaNNAvaraNaM parisikkhiyaM teNa // 22 / / ekaH zuddho buddhaH karcA sarvasya jIvalokasya / zUnyadhyAnaM varNAvaraNaM parizikSitaM tena // 22 // artha sAre jIvalokakA eka zuddha buddha paramAtmA kA hai, zUnya yA amUrtika rUpa dhyAna karanA cAhie, aura varNabheda nahIM mAnanA cAhie, isa prakArakA usane upadeza diyaa| jiNamaggabAhiraM jaM taccaM saMdarasiUNa paavmnno| NiJcaNigoyaM patto satto majjesu vivihesu // 23 // jinamArgavAhyaM yat tattvaM saMdarya pApamanAH / nityanigodaM prAptaH sakto madyeSu vividheSu // 23 // artha-aura bhI bahutasA jainadharmase bahirbhUta upadeza dekara aura taraha tarahakI zarAbaoNmeM Asakta rahakara vaha pApI nityanigoda (1) ko prApta huaa|
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ drshnsaar| drAviDasaMghakI utpatti / siripujjapAdasIso dAviDasaMghassa kArago duttttho| NAmeNa vajjaNaMdI pAhuDavedI mahAsatto // 24 // appAsuyacaNayANaM bhakkhaNado vajjido muNiMdehi / pariraiyaM vivarIyaM visosiyaMvaggaNaM cojjArAjumma / zrIpajyapAdazipyo drAviDasaMghasya kArako duSTaH / nAmnA vajranandiH prAbhRtavedI mahAsattvaH // 24 // aprAzakacaNakANAM bhakSaNataH varjitaH manIndra / pariracitaM viparItaM vizeSitaM vargaNaM cocama // 25 // yugmam / / artha-zrIpUjyapAda yA devanandi AcAryakA ziSya vajranandi draviDa saMghakA utpanna karanevAlA huaa| yaha prAmRta granthoM (samayasAra, pravacanasAra Adi) kA jJAtA aura mahAna parAkramI thA / munirAjoMne use aprAsuka yA sacitta canoMke khAnese rokA; kyoMki isameM doSa hotA hai-para usane na mAnA aura bigar3akara viparItarUpa prAyazcittAdi zAstroMkI racanA kii| bIemu Natthi jIvo unbhasaNaM Nathi phAsugaMNatthi / sAvajja Na hu maNNai Na gaNai gihakappiyaM attuN26|| vIjeSu nAsti jIvaH udbhakSaNaM nAsti prAzukaM nAsti / sAvadhaM na khalu manyate na gaNati gRhakalpitaM artham // 26 // 1' vizeSitaM vargaNa codya' para ka pustakameM jo TippaNI dI hai usakA artha yaha hai ki usane prAyazcitta zAstra vanAye / usIke anusAra hamane yaha bharya likhA hai parantu isakA artha spaSTata samajhameM nahIM bhAyA /
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ darzanasAra / __ artha-usake vicArAnusAra bIjoMmeM jIva nahIM haiM, muniyoMko khar3e khar3e bhojana karanekI vidhi nahIM hai, koI vastu prAsuka nahIM hai / vaha sAvadha bhI nahIM mAnatA aura gRhakalpita arthako nahIM ginatA / kacchaM khettaM vasahiM vANijjaM kAriUNa jiivNto| mahato sIyalaNIre pAvaM pauraM sa saMjedi // 27 // kacchaM kSetraM vasatiM vANijyaM kArayitvA jIvan / snAtvA zItalanIre pApaM pracuraM sa saMcayati // 27 // ___artha-kachAra, kheta, vasatikA, aura vANijya Adi karAke jIvananirvAha karate hue aura zItala jalameM snAna karate hue usane pracura pApakA saMgraha kiyA / arthAta usane aisA upadeza diyA ki munijana yadi khetI karAveM, rojagAra karAveM, basatikA vanavAveM aura aprAsuka jalameM snAna kareM to koI doSa nahIM hai| paMcasae chavAse vikkamarAyassa maraNapattassa / dakSiNamahurAjAdo dAviDasaMgho mahAmoho // 28 // paJcazate par3izati vikramarAjasya maraNaprAptasya / dakSiNamathurAjAtaH drAviDasaMgho mahAghoraH // 28 // artha-vikramarAjAkI mRtyuke 526 varSa bItane para dakSiNa mathurA (madurA) nagarameM yaha mahAmoharUpa drAviDasaMgha utpanna huaa| __ yApanIya saMghakI utpatti / kallANe varaNayare saMttasae paMca uttare jAde / jAvaNiyasaMghabhAvo sirikalasAdo hu sevaDado // 29 // 1ga pratimeM duNNi sae paMca uttare' aisA pATha hai, jisakA artha hotA hai, 205 varSa /
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 darzanasAra / mmmmmmmmmm xnxx rommmmmmmmmmrir n - mr. om mm kalyANe varanagare saptazate paJcottara jAte / yApanIyasaMghamAva. zrIkalagataH khalu sitapaTataH // 29 // artha-kalyANa nAmake nagarameM vikrama mRtyu 705varSa bItane para (dUsarI pratike anusAra 205 varSa bItane para ) zrIkalazanAma svetAmbara sAdhuse yApanIya saMghakA sadgAva huaa| kASThAsaMghakI utpatti / sirivIraseNasIso jiNaseNo sylstthvinnnnaannii| siripaumanaMdipacchA cusNghsmuddhrnndhiiro|| 30 // zrIvIrasenazipyo jinasenaH sakalazAstravijJAnI / zrIpadmanandipazcAt catu:saMvasamuddharaNadhIraH // 30 // artha-zrIvIrasenake ziSya jinamena svAmI sakala gAtroMke jAtA hue| zrIpamanandi yA kundakundAcAryake bAda ye hI cAroM saMghoMke uddhAra karane meM samartha hue| tassa ya sisso guNavaM guNabhaddo divvnnaannpripunnnno| pakkhuvavAsuddhamadI mahAtavo bhAvaliMgo ya // 31 // * tasya ca ziSyo guNavAn guNabhadro divyajJAnaparipUrNaH / pakSopavAsaH sRSThumatiH mahAtapaH bhAvaliGgazca // 31 // artha-unake ziSya guNamadra hue, jo guNavAn, divyajJAnaparipUrNa, pakSopavAsI, zuddhamati, mahAtapasvI aura bhAvaligake dhAraka the| teNa puNo vicamiccu NAUNa muNissa viNayaseNasyA siddhRtaM ghosittA sayaM gayaM saggaloyassa // 32 // '1 "teNappaNo vi micnu' arthAt ' unhoMne apanI-bhI mRtyu jAnakara isa prakArakA bhI pATha sa aura ga pratiyoMmeM hai|
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ drshnsaar| W ~ ~ wwwmoran. tena punaH api ca mRtyu jJAtvA muneH vinayasenasya / siddhAntaM ghoSayitvA svayaM gataH svargalokasya // 32 // artha-vinayasena munikI mRtyuke pazcAt unhoMne siddhAntokA upadeza diyA, aura phira ve svayaM bhI svargalokako cale gaye / arthAt jinasena munike pazcAt vinayasena AcArya hue aura phira unake bAda guNamadra svAmI hue| AsI kumAraseNo NaMdiyaDe vinnysenndikkhiyo| saNNAsamaMjaNeNa ya agahiyapuNadikkhao jAdo 33 AsItkumAraseno nanditaTe vinayasenadIkSitaH / saMnyAsabhaJjanena ca agRhItapunaHkSo jAtaH // 33 // artha-nandItaTa nagarameM vinayasena munike dvArA dIkSita huA kumArasena nAmakA muni thA / usane sanyAsase bhraSTa hokara phirase dIkSA nahIM lI aura parivajiUNa picchaM camaraM cittUNa mohklienn| ummaggaM saMkaliyaM bAgaDavisaesu savvesu // 34 // parivarNya picchaM camaraM gRhItvA mohakalitena / unmArgaH saMkalitaH vAgar3aviSayeSu sarveSu // 34 // artha-mayUrapicchiko tyAgakara tathA caivara (gaukevAloMkI picchI) grahaNa karake usa ajJAnIne sAre vAgar3a prAntameM unmArgakA pracAra kiyaa| itthINaM puNadikkhA khullayaloyassa vIracariyattaM / kakkasakesaggahaNaM chaTuM ca guNavvadaM nAma // 35 //
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ darzanasAra / strINAM punadIkSA kSullakalokasya vIracaryatvam / karkazakezagrahaNaM paSThaM ca guNavataM nAma // 39 // AyamasatthapurANaM pAyacchittaM ca aNNahA kiNpi| viraittA micchattaM pavaTTiyaM mUDhaloemu // 36 // AgamazAstrapurANaM prAyazcittaM ca anyathA kimapi / viracya mithyAtvaM pravartitaM mUDhalokeSu // 36 // artha--usane striyoMko dIkSA denekA, kSullakoMko vIracaryAkA, muniyoMko kar3e bAloMkI picchI rakhanekA, aura ( rAtribhojanatyAga nAmaka ) chaTre guNavatakA vidhAna kiyaa| isake sivAya usane apane Agama, zAstra, purANa aura prAyazcitta granthoMko kucha aura hI prakAra racakara mUrkha logoMmeM mithyAtvakA pracAra kiyaa| so samaNasaMghavajjo kumAraseNo hu smymicchto| cattovasamo ruddo kaI saMghaM paruvedi // 37 // sa zramaNasaMghavaya' kumArasenaH khalu samayamithyAtvI / tyaktopazamo rudraH kASThAsaMgha prarUpayati // 37 // artha-isa taraha usa munisaMghase bahiSkRta, samayamithyAdRSTI, upazamako chor3a denevAle aura raudra pariNAmavAle kumArasenane kASThAsaMghakA prarUpaNa kiyaa| sattasae tevaNNe vikkamarAyassa maraNapattassa / NaMdiyaDe varagAme kaTTho saMgho muNeyavo // 38 // / saptazate tripaJcAzati vikramarAjasya maraNaprAptasya / nanditaTe varagrAme kASThAsaMgho jJAtavyaH // 38 //
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ drshnsaar| NaMdiyaDe varagAme kumAraseNo ya stthvinnnnaannii| kaho iMsaNabhaTTo jAdo sallehaNAkAle // 39 // nanditaTe varagrAme kumArasenazca zAstravijJAnI / kASThaH darzanabhraSTo jAtaH sallekhanAkAle // 39 // artha-vikramarAjAkI mRtyuke 753 varSa vAda nandItaTa grAmameM kASThAsaMgha huA / isa nandItaTa grAmameM kumArasena nAmakA zAstrajJa sallekhanAke samaya darzanase bhraSTa hokara kASThAsaMghI huaa| mAthurasaMghakI utpatti / tatto dusaetIde mahurAe mAhurANa gurunnaaho| ___NAmeNa rAmaseNo NippicchaM vaNiyaM teNa // 40 // tato dvizate'tIte mathurAyA mAthurANAM gurunAthaH / nAmnA rAmasenaH niSpicchi varNitaM tena // 40 // artha-isake 200 varSa vAda arthAt vikramakI mRtyuke 953 varSa bAda mathurA nagarImeM mAthura saMghakA pradhAna guru rAmasena huaa| usane niHpicchika rahanekA varNana kiyaa| arthAt yaha upadeza diyA ki muniyoMko na mArake paMkhoMkI picchI rakhanekI AvazyakatA hai aura na bAloMkI / usane picchIkA sarvathA hI niSedha kara diyaa| sammattapayaDimicchataM kahiyaM jaMjiNiMdavivesu / appaparaNiTThiesu ya mamattabuddhIe parivasaNaM // 41 // 1' kumAraseNo hi NAma pavaio' yaha pATha kha-ga pustakoM meM milatA hai| 'pancaimo' kI chAyA 'pravartaka.' hotI hai|
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ drshnsaar| samyaktvaprakRtimithyAtvaM kathitaM yat jinendravimveSu / AtmaparaniSThiteSu ca mamatvabuddhayA parivasanam // 41 // eso mama hou gurU avaroNasthitti cittapariyaraNaM / sagagurukulAhimANo iyaresu vi bhaMgakaraNaM ca // 42 // eSa mama bhavatu guruH aparo nAstIti cittaparicalanam / svakagurukulAbhimAna itareSu api bhaGgakaraNaM ca // 42 // artha-usane apane aura parAye pratiSThita kiye hue jinabimboMkI mamatva buddhidvArA nyUnAdhika bhAvase pUjA-vandanA karane merA guru yaha hai, dUsarA nahIM hai, isa prakArake bhAva rakhane; apane gurukula (saMgha) kA AbhimAna karane aura dUsare gurukuloMkA mAnabhaMga karanerUpa samyaktvaprakRtimithyAtvakA upadeza diyaa| jai paumaNaMdiNAho sImaMdharasAmidivvaNANeNa / Na vivAhai to samaNA kahaM sumaggaM payANaMti // 43 // yadi padmanandinAthaH sImandharasvAmidivyajJAnena / na vibodhati tarhi zramaNAH katha sumArga prajAnanti // 43 // artha-videhakSetrake vartamAna tIrthakara sImandhara svAmIke samavasaraNameM jAkara zrIpadmanandinAtha yA kundakunda svAmIne jo divya jJAna prApta kiyA thA, usake dvArA yadi ve bodha na dete, to munijana sacce mArgako kaise jAnate ? bhUyabalipupphayaMtA dakkhiNadese tahottare dhamma / jaM bhAsaMti murNidA taM taccaM NivivayappeNa // 44 //
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ darzanasAra / bhUtatralipuppadantau dakSiNadeze tathottare dharmam / yaM bhASete munIndrau tattattvaM nirvikalpena // 44 // artha -- bhUtabali aura puSpadanta ina do muniyoMne dakSiNa dezameM aura uttarameM jo dharma batalAyA, vahI vinA kisI viklpake tattva hai, arthAt dharmakA saccA svarUpa hai / wwwwww 19 NA arvis bhillakasaMghakI utpatti | dakkhiNase viMjhe pukkalae vIracaMdamuNiNAho / aTThArasaetIde bhillayasaMgha paruvedi // 45 // dakSiNadeze vindhye puSkare vIracandramuninAtha. / aSTAdazazate'tIte bhillakasaMgha prarUpayati // 45 // soNiyagacchaMkiccA paDikamaNaMtahayabhiNNakiriyAo vaNNAcAravivAI jiNamaggaM suDDu hidi // 46 // sa nijagacchaM kRtvA pratikramaNaM tathA ca bhinnakriyAH / varNAcAravivAdI jinamArga suSThu nihaniSyati // 46 // artha - dakSiNadezameM vindhyaparvatake samIpa puSkara nAmake grAmameM vIracandra nAmakA munipati vikramarAjAkI mRtyuke 1800 varSa vItane bAda bhillaka saMghako calAyagA / vaha apanA eka judA gaccha vanAkara judA hI pratikramaNavidhi vanAyagA, bhinna kriyAoMkA upadeza degA. aura varNAcArakA vivAda khar3A karegA / isa taraha vaha sacce jainadharmakA nAza karegA / 1 zravaNabelagulameM viMdhyagiri aura candragiri nAmake do parvata haiN| vindhyame anthakartAkA abhiprAya vahIMke vindhyaparvata se hai / dakSiNameM aura koI vindhyaparvata nahIM hai /
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 drshnsaar| tatto Na kovi bhaNio gurugaNaharapuMgavehi micchtto| paMcamakAlavasANe sicchaMtANaM viNAso hi // 47 // tato na kopi bhaNito gurugaNadharapudgavai mithyAtvaH / paJcamakAlAvasAne zikSakAnAM vinAzo hi / / 47 // artha-isake bAda gaNadhara garune Ara ksiI mithyAtvakA yA matakA varNana nahIM kiyaa| paMcamakAlake antameM sacce zikSaka muniyAMkA nAza ho jaaygaa| ekko vi ya mUlaguNo vIraMgajaNAmao jaI hoii| so appasudo vi paraM vIrovva jaNaM pavohei // 48 // eka api ca mUlaguNaH vIrAGgajanAmakaH yatiH bhaviSyati / sa alpazruto'pi paraM vIra iva janaM prabodhayiSyati // 18 // artha-kevala eka hI vIrAgaja nAmakA yati yA sAdhu mUlaguNoMkA dhArI hogA, jo alpazruta (zAstroMkA thor3A jJAna rakhanevAlA) hokara bhI vIra bhagavAnake samAna logoMko upadeza degaa| granthakartAkA antima vaktavya / puvAyariyakayAI gAhAiM saMciUNa eyattha / siridevasaNagANiNA dhArAe saMvasaMteNa // 49 // raio dasaNasAro hAro bhavvANa Navasae gve| siri pAsaNAhagehe suvisuddhe maahsuddhdsmiie||50|| pUrvAcAryakRtA gAthA. saMcayitvA ekatra / zrIdevasenagaNinA dhArAyA saMvasatA // 49 //
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ drshnsaar| racito darzanasAro hAro bhavyAnAM navazate navake / zrIpArzvanAthagehe suvizuddhe mAvazuddhadazamyAm | // 50 // artha-zrIdevasena gaNine mAgha sudI 10 vi0 saMvat 909 ko cArAnagarImeM nivAsa karate samaya pArzvanAtha bhagavAnake mandirameM pUrvAcAya kI banAI huI gAthAoMko ekatra karake yaha darzanasAra nAmakA -grantha banAyA, jo mavyajIvoMke hRdayameM hArake samAna zomA degaa| -rUsau tUsau loo saJcaM akkhtayassa sAhussa ! kiM jayabhae sADI vivajjiyavvA NarideNa // 51 // rupyatu tupyatu lokaH satyamAkhyAtakasya sAdhoH / kiM yUkAbhayena zATI vivarjitavyA narendreNa // 51 // artha-satya kahanevAle sAdhuse cAhe koI ruSTa ho aura cAhe santuSTa ho / use isakI paravA nhiiN| kyA rAjAko jUoMke bhayase vastra pahananA chor3a denA cAhie ? kbhI nhiiN| drshnsaar-vivecnaa| , isa granthake racayitA yA saMgrahakartI zrImAn devasenasUri hai / bhAvasaMgraha nAmakA eka prAkRta grantha hai, jo 960 zloko pUrNa huA hai, jisake maMgalAcaraNa aura prazastise patA lagatA hai ki vaha bhI inhIM devasenasarikA banAyA huA hai aura ve vimalasena gaNike ziSya the| yathA:maM0- paNamiya suraseNaNuyaM muNigaNaharavaMdiyaM mhaaviireN| vocchAmi bhAvasaMgahamiNamo bhavbapavAhaha // 1 //
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ drshnsaar| anta-sirivimalaseNagaNaharasisso NAmaNa devaseNutti / avuhajaNavohaNatthaM teNeyaM viraiyaM suttaM // 67 // isake sivAya inake viSayameM aura kucha mAlUma nahIM huA / inakA saMgha sabhavataH mUlasaMgha hI hogaa| kyoMki anya saba saMghoMko inhoMne jainAbhAsa batalAyA hai / inakA banAyA huA 'ArAdhanAsAra' nAmakA eka grantha mANikacanda granthamAlAmeM chapa gayA hai| 'tatvasAra' nAmakA eka aura choTAsA grantha hai, jisake chapAnekA pravandha ho rahA hai| inake sivAya jJAnasAra, Adi aura bhI kaI grantha devasenake batalAye jAte haiM; para mAlUma nahIM ve inhIM devasenake haiM, yA anya ksiIke / inakI satra racanA prAkRtameM hI hai / isa granthakA sampAdana inhoMne vikrama saMvata 909 kI mAgha zuklA dazamIko kiyA hai| usa samaya ye dhArAnagarIke pArzvanAthake mandirameM nivAsa karate the| 2 isa granthakI pahalI gAthA 'jaha kahiyaM palvasUrIhiH (jaisA pUrvAcAryoMne kahA hai) padase aura 49 vI gAthAke 'puvAyariyakyAi gAhAI saMciUNa eyattha / (pUrvAcAryoMkI banAI huI gAthAoMko ektra saMcita karake banAyA) Adi padase mAlUma hotA hai ki isa granthakI adhikAMza gAthAyeM pahalekI banI huI hoMgI aura ve anya granyoMse le lI gaI hoMgIM / khAsakara matoMkI utpatti Adika sambandhakI jo gAthAyeM haiM ve aisI hI jAna par3atI hai| kASThAsaghakI utpattike sambandhakI jo gAthAyeM hai unheM yadi dhyAnase par3hA jAya to mAlUma hotA hai ki ve silAsilevAra nahIM haiM, unameM punaruktiyA~ bahuta hai| avazya hI te ekAdhika sthAnoMse saMgraha kI gaI hai| 3 granthakatIne darzanoMkI utpattike krama para bhI dhyAna nahIM rakkhA hai / yadi samayake anusAra yaha kama rakkhA gayA hotA to vainAyakoMkI utpatti baudvoMse pahale, aura maskarIkI utpatti zvetAmbaroMse pahale
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ drshnsaar| 23 likhI jAnI cAhie thii| mAlUma nahIM, zvetAmbaroMko unhoMne maskarasei pahale aura vainAyikoMko bauddhoMke bAda kyoM likhA hai / saMbhava hai, 'eyaMtaM vivarIyaM' Adi gAthAke kramako ThIka rakhaneke lie aisA kiyA gayA ho| 4 isa pustakakA pATha tIna pratiyoMke AdhArase mudrita kiyA gayA hai| ka prati zrImAn seTha mANikacanda pAnAcandajIke bhaNDArakI hai, jisa para lipisamaya nahIM likhA hai| isa para kucha TippaNiyA~ bhI dI huI hai| yaha adhika zuddha nahIM hai| kha prati bambaIke terahapaMthI mandirake kamase kama 500 varSa pahaleke likhe hue eka guTake para likhI huI hai, jo prAyaH bahuta hI zuddha hai / avazya hI isameM kaI jagaha kASTAsaMghakI jagaha har3atAla lagA-lagAkara mUlasaMgha yA mayUrasaMgha likha diyA hai aura yaha karatUta kASThAsaMghI bhaTTAraka zrImAna zrIbhUSaNajIkI hai jo vi0 saMvat 1636 meM ahamadAbAdakI gaddI para virAjamAna the| isa viSayameM hama eka lekha jainahitaiSIke 5.bhAgake 8 veM aMkameM prakAzita kara cuke haiN| tIsarI ga prati rAyala eziyATika susAiTI (vAmbe beMca ) jaranalake naM. 15 jilda 18 meM chapI huI hai| yaha bahuta hI azuddha hai / phira bhI isase saMzodhanameM sahAyatA milI hai|| 5 isameM saba milAkara 10 matoMkI utpatti batalAI gaI hai / ve mata ye haiM-1 bauddha, 2zvetAmbara, 3 brAhmaNamata, 4 vainayika mata, 5 maMkhali-pUraNakA mata, 6 drAviDasaMgha,7 yApanIya sagha 8 kASThAsaMgha, 9 mAthurasaMgha, aura 10 bhillaka saMgha / inameMse pahale pA~ca to kramase ekAnta, saMzaya, viparIta, vinayaja, aura ajJAna ina pA~ca mithyAtvoMke bhItara batalAye gaye haiM, para zeSa paoNcako ina paoNca mithyAtvoMmeMse kisameM ginA jAya, so nahIM mAlUma hotA / 38 vIM gAthAmeM kASThAsaMghake pravartaka kumArasenako 'samayamicchatto' yA samayamiththAtI vizeSaNa diyA hai;
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ drshnsaar| mmmmm rommamimam me * * * *rrrrrrrrram saMbhava hai ki kASThAsaMghakasamAna zepa cAra mata bhI samayamithyAtiyAMka hI bhItara gine gaye ho / para yadi ye samayamithyAtI hai, to zvetAmbara sampradAya bhI kyoM na samayamithyAtI ginA jAya ? anya lekhakoMne kAThAsaMgha Adiko 'jainAbhAsa' batalAyA hai, para unhoMne inake sAtha hI zvetAmbaroMko bhI zAmila kara liyA he / yathA: gopucchakaH svetavAso drAviDo yaapniiykH| ni:picchikacoti paJcaite jainaabhaasaa:prkiirtitaaH|| niitisaar| devasenake hI samAna gommaTasArake kartA nemicandrane bhI svetAmbara sampradAyako sAzayikamAnA hai; parantu yaha bAta samajhameM nahIM AtI ki zvetAmbara mata sAMzayika kyoM hai| viruddhAnekakoTisparzi jJAnako saMzaya mAnA hai / ataeva saMzayIkA siddhAnta isa prakArakA honA cAhie kina mAlUma AtmA hai yA nahIM, striyA~ mokSa prApta kara sakatI haiM yA nahIM, ityaadi| parantu zvetAmbara sampradAyakA to aisA koI sidvAnta mAlUma nahIM hotA / digambara sampradAyakI dRSTise usake vastrasahita mokSa mAnanA, striyoMko mokSa mAnanA, cAhe jisake ghara prAsuka bhojana karanA Adi siddhAnta 'viparIta' ho sakate hai na ki 'saMzayamithyAtva / / isake sivAya 'strImukti' aura 'kevalibhukti' ye do bAteM to zvetAmbaroMke samAna yApanIya sampradAya bhI mAnatA hai, para vaha 'sAMzayika' nahIM, samayamithyAtI hI batalAyA gayA hai / 6 tIsarI aura cauthI gAthAmeM batalAyA hai ki RSabhadevakA potA tamAma mithyAmatapravartakoMmeM pradhAna huA aura usane eka vicitra mata racA, jo Age hAnivRddhirUpa hotA rhaa| bhagavajjinasenake AdipurANase mAlUma hotA hai ki isa potekA nAma marIci thA, jisake viSayameM likhA hai:
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ darzanasAra / marIcizca gurornaptA privraaibhuuymaasthit.| mithyAtvavRddhimakarodapasiddhAntabhApitaiH // 61 // tadupajJamabhUyogazAstraM taMtraM ca kApilam / yenAyaM mohito lokaH samyagjJAnaparADmukhaH // 62 // arthAt bhagavAnakA potA mIca bhI ( anyAnya logoMke sAtha ) parivrAjaka ho gayA thaa| usane asatsiddhAntoMke upadezase mithyAtvakI vRddhi kI / yogazAstra (patanalikAdarzana) aura kApila taMtra (sAMkhya zAstra ) ko usIne racA, jinase mohita hokara yaha loka samyagjJAnase vimukha huaa| AdipurANake ina zlokoMse mAlUma hotA hai ki sAMkhya aura yogakA praNetA marIci hai, parantu vAstavameM sAMkhyadarzanake praNetA kapila aura yogazAstrake kartA patanAla hai| darzanasArakI cauthI gAthAse isakA samAdhAna isa rUpameM ho jAtA hai ki marIci ina zAstroMkA sAkSAta praNetA nahIM hai / avazya hI usane apanA vicitra mata banAyA thA, usI raddobadala hotA rahA aura phira vahI sAMkhya aura yogake rUpameM eka bAra vyakta ho gyaa| arthAt inake siddhAntoMke bIja marIcike matameM maujUda the / sAMkhya aura yoga darzanoMke praNetA lagabhaga DhAI hajAra varSa 'pahale hue haiN| para RSabhadevako hue jainazAstroMke anusAra karor3oM hI nahIM kintu abauM kharbose bhI adhika varSa bIta gaye haiN| unake samayameM sAMkhya AdikA mAnanA itihAsakI dRSTise nahIM bana sakatA / zvetAmbara sampradAyake granthoMmeM bhI marIciko sAMkhya aura yogakA prarUpaka mAnA hai| 7pA~cavI gAthAmeM jo paoNca mithyAtva batalAye hai, ve hI gommaTasArake jIvakANDameM bhI diye haiM: eyaMtaM vivarIyaM viNayaM saMsayidamaNNANaM / vahA~ para ina paoNcoMke udAharaNa bhI diye haiM:
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ darzanasAra / eyaMta buddhadarasI vivarIo baMbha tAvaso viNao / iMdo vi ya saMsaio makkADeo ceva aNNANI // isameM bauddhako ekAntavAdI, brahma yA brAhmaNoMko viparItamati, tApasoMko vainayika, indrako sAMzayika, aura maMkhali yA maskarIko ajJAnI batalAyA hai / TIkAkAra loga indrakA artha indra nAmaka zvetAmbarAcArya karate haiM, para isake ThIka honemeM sandeha hai / Azcarya nahIM, jo gommaTasArake kartAkA isa indrase aura hI kisI AcAryakA abhiprAya ho jo kisI saMzayarUpa matakA pravartaka ho / kyoM ki eka to zvetAmbara sampradAya meM isa nAmakA koI AcArya prasiddha nahIM hai aura dUsare isa darzanasArameM bhadrabAhuke ziSya zAntAcAryakA ziSya jinacandra nAmakA sAdhu zvetAmbarasampradAyakA pravartaka bAtalayA gayA hai / 26 P 8 chaDI aura sAtavI gAthAse mAlUma hotA hai ki buddhakIrti munine bauddhadharmakI sthApanA kI / buddhakIrti zAyada buddhadevakA hI nAmAntara hai / isane dIkSAse bhraSTa hokara apanA nayA mata calAyA, isakA abhiprAya yaha hai ki yaha pahale jainasAdhu thA / buddhakIrti nAma jainasAdhuoM jaisA hI hai / buddhakIrtiko pihitAsrava nAmaka sAdhukA ziSya batalAyA hai / svAmI AtmArAmajIne likhA hai ki pihitAsrava pArzvanAthakI ziSya paramparAmeM thA / zvetAmbara granthoMse patA lagatA hai ki mahAvIra bhagavAnake samayameM pArzvanAthakI ziSyaparamparA maujUda thI / bauddhadharmakI utpattike sambandhameM mAthurasaMghake suprasiddha AcArya amitagati likhate hai ki: ruSTaH zrIvIranAthasya tapasvI mauDilAyanaH / ziSya : zrIpArzvanAthasya vidadhe buddhadarzanam // 6 // zuddhodanasutaM buddhaM paramAtmAnamabravIt / arthAt pArzvanAthakI ziSyaparamparA meM mauDilAyana nAmakA tapasvI thA / usane mahAvIra bhagavAnse ruSTa hokara buddhadarzanako calAyA aura
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ 27 drshnsaar| mmmmmmmmmmmmmmmmmmm zuddhodanake putra vuddhako paramAtmA kahA / darzanasAra aura dharmaparIkSAkI vatalAI huI vAtoMme virodha mAlUma hotA hai| para eka tarahase donoMkIsaMgati veTha jAtI hai| mahAvagga Adi bauddha granthoMse mAlUma hotA hai ki mauDilAyana aura sArIputta donoM vuddhadevake pradhAna ziSya the| ye java vudvadevake ziSya honeko jA rahe the, taba inake sAthI saMjaya paribrAjakane inheM rokA thA / isase mAlUma hotA hai ki ye pahale jaina rahe hoMge aura mauDilAyanakA guru pArzvanAthakI paramparAkA koI sAdhu hogaa| mauDhilAyana bauddhadharmake pradhAna pracArakoMmeM thA, isa kAraNa hI zAyada vaha bauddhadharmakA pravartaka kaha diyA gayA hai, parantu vAstavameM vaha zuddhodanasuta vuddhakA ziSya aura unhIMke siddhAntoMkA pracAraka thA / aba ukta donoM granyoMkA sammilita abhiprAya yaha nikalA ki pArzvanAthake dharmatIrthameM pihitAsrava nAmaka jainasAdhuke ziSya buddhadeva hue aura buddhadevakA ziSya modilAyana huA, jo svayaM bhI pahale jaina thaa| 9 AThavIse 10vI gAthA taka bauddhadharmake kucha siddhAnta batalAye gaye haiN| pahalA yaha hai ki mAMsameM jIva nahIM hai / bauddhadharmameM 'prANivagha' kA to tIvra niSedha hai, parantu yaha Azcarya hai ki vaha mare hue prANIke mAMsameM jIva nahIM maantaa| madyake pInemeM doSa nahIM hai aisA jo kahA gayA hai, so ThIka nahIM mAlUma hotA / kyoMki vauddha sAdhuoMko 'vinayapiTaka' Adi graMthoMke anusAra jo dazazIla grahaNa karanA par3hate hai aura jinheM bauddhadharmake mUla guNa kahanA cAhie unameMse pA~cavaoN zIla ina zabdoMmeM grahaNa karanA par3atA hai-'mai madya yA kisI bhI mAdaka dravyakA sevana nahIM kruuNgaa|' aisI dazAmeM zarAva pInekI AjJA vuddhadevane dI, yaha nahIM kahA jA sakatA / / 10 gyArahavIM aura vArahavIM gAthAmeM zvetAmbara sampradAyakI utpattikA samaya aura usake utpAdakakA nAma batalAyA gayA hai / zvetAmba
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 * darzanasAra / 4 WWWW MAMA HA P rake samAna aura aura sapradAyoMkI utpattikA samaya bhI isameM batalAyA hai / isa viSaya meM yaha bAta vicAraNIya hai ki kyA kisI sampradAyakI utpatti kisI eka niyata samayameM huI aisA kahA jA sakatA hai ? hamArI samajhameM pratyeka sampradAyakI utpatti logoM ke mAnasa kSetroM meM bahuta pahalese huA karatI hai aura vahI dhIre dhIre bar3hatI baDhatI jaba sUca vistAra pA letI hai taba kisI eka netAke dvArA prakaTa rUpa dhAraNa kara letI hai / ata eva kisI sampradAyakI utpattikA jo samaya vatalAyA gayA ho, samajhanA cAhie usake lagabhaga usa sampradAya ke vicAra phaila rahe the / ThIka usI varSameM yaha saMbhava ho sakatA hai ki usa sampradAya ke pradhAna puruSane koI sAsa Adeza yA upadeza diyA ho, athavA vaha apane anuyAyiyoMko lekara judA ho gayA ho / 11 darzanasArameM zvetAmbaroMkI utpattikA jo samaya ( vi0 saMvat 136 ) vatalAyA gayA hai, usase bilakula milatA huA samaya zvetAsvaragranthoMmeM digambaroMkI utpattikA batalAyA he / yathA . -- chavyAsasahassehiM navuttarehiM siddhiM gayasta vIrassa / to voDiyANa diTThI rahavIrapure samuppannA // arthAt vIra bhagavAna ke mukta hone ke 609 varSa bAda boTTikoM ( digambaroM ) kA pravartaka rathavIrapurameM utpanna huA / isake anusAra vikrama saMvat 139 meM digambara sampradAyakI utpatti huii| donoMmeM kevala 3 varSakA antara hai / para yaha samaya prAmANika nahIM jAna par3atA / kyoMki bhadrabAhu zrutakevalIkA samaya atAvatArAdi aneka granthoMke anusAra vIranirvANasaMvat 162 ke lagabhaga nizcita hai / 162 meM unakA svargavAsa ho cukA thA / zvetAmbara gurvAvaliyoM meM vatalAyA huA samaya bhI isI ke samIpa hai| unake anusAra vIra ni0 saMvat - 170 meM madravAhukA svargavAsa huA hai / arthAt donoMke matase
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ drshnsaar| 29 bhadravAhukA samaya mila jAtA hai| bhadrabAhuke samayameM jo 12 varSakA durbhikSa par3A thA, usakA ullekha mI zvetAmbara granthoMmeM hai, jise digambara granthoMmeM zvetAmbara sampradAyaka honekA eka mukhya kAraNa mAnA hai| aba yadi bhadrabAhuke ziSya zAntyAcArya ora unake ziSya jinacandra ina donoMke honemeM 40 varSa mAna liye jAyeM to darzanasArake anusAra vIra ni0 saMvat 200 (vi0 saM0 670) meM jinacandrAcAyane zvetAmbara sampradAyakI sthApanA kI, aisA mAnanA cAhie / parantu naM0 11 kI gAthA zvetAmbara sampradAyakI utpattikA samaya vikrama saMvat 136 batalAyA gayA hai / arthAt donoMmeM koI 450 varSakA antara hai| yadi yaha kahA jAya ki ye bhadravAhu paMcama zrutakevalI nahIM, kintu koI dUsare hI the, to bhI bAta nahIM bntii| kyoMki bhadravAhucaritra Adi granthoMmeM likhA hai ki bhadrabAhu zrutakevalI hI dakSiNakI ora gaye the aura rAjA candragupta unhIMke ziSya the| zravaNabelagulake lekhoMmeM bhI isa vAtakA ullekha hai / durmikSa bhI inhIMke samayameM par3A thA jisake kAraNa muniyoMke AcaraNameM zithilatA AI thii| ataeva bhadrabAhuke sAtha vikrama saMvat 136 kI saMgati nahIM baitthtii| bhadravAhucaritrake kA ratnanandine bhadrabAhuke aura saMvat 136 ke bIcake antarAlako bhara deneke lie zvetAmbarasampradAyake 'ardha phAlaka' aura 'zvetAmbara' ina do bhedoMkI kalpanA kI hai, arthAt bhadrabAhuke samayameM to 'ardhaphAlaka' yA AdhAvastra pahananevAlA sampradAya huA aura phira vahI sampradAya kucha samayake vAda vallamIpurake rAjA prajApAlakI rAnAMke kahanese pUrA vastra pahananevAlA zvetAmbara sampradAya bana gyaa| parantu isa kalpanAmeM koI tathya nahIM hai| sApha mAlUma hotA hai ki yaha eka bhaddI gar3hata hai| 12 zvetAmbara sampradAyake granthoMmeM zAntyAcArya ke ziSya jinacandrakA koI ullekha nahIM milatA, jo ki darzanasArake kathAnusAra isa sampradAyakA
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ darzanasAra / pravartaka thaa| isake sivAya yadi gommaTasArakI 'iMdo viya saMsaDayo' Adi gAthAkA artha vahI mAnA jAya, jo TIkAkAroMne kiyA hai, to zvetAmbara sampradAyakA pravartaka 'indra' nAmake AcAryako samajhanA cAhie / bhadrabAhucaritrake kI ina donoMko na batalAkara rAmalya sthalabhadrAdiko isakA pravartaka batalAte haiM / udhara zvetAmbara sampradAyake granthoMmeM digambara sampradAyakA pravartaka 'sahasramalTa ' athavA kisIke matase 'zivabhUti' nAmaka sAdhu batalAyA gayA hai| para digambara granthoM meM na sahasramallakA patA lagatA hai aura na zivabhUtikA / kyA isaparase hama yaha anumAna nahIM kara sakate ki ina donoM sampradAyoMkI utpattikA mUla kisIko bhI mAlUma na thA / sabane pIchese 'kucha likhanA cAhie' isI lie kucha na kucha likha diyA hai| 13 digambara aura zvetAmbara ye do bheda kva hue, isakA itihAsa bahuta hI gahare aMdheremeM chupA huA hai-isakA patA lagAnA bahuta hI Avazyaka hai / abhItaka isa viSaya para bahuta hI kama prakAza par3A hai| jyoM hI isake bhItara praveza kiyA jAtA hai, tyoM hI taraha tarahakI zaMkAyeM Akara mArga roka letI hai| hamAre eka mitra kahate hai ki jahA~se digambara aura zvetAmbara gurvAvalImeM bheda paDhatA hai, vAstavameM vahIMse ina donoM saMghoMkA judA judA honA mAnanA caahie| bhagavAnake nirvANake bAda gotamasvAmI, sudharmAsvAmI aura jambUsvAmI basa inhIM tIna kevalajJAniyoMtaka donoM sampradAyoMkI ekatA hai / isake Age jo zrutakevalI hue hai, ve digambara sampradAyameM dUsare haiM aura zvetAmbarameM dUsare / Age bhadrabAhuko avazya hI donoM mAnate haiM / arthAt jambUsvAmIke bAda hI donoM judA judA ho gaye hai / yadi aisA na hotA to bhadrabAhuke ziSyataka, athavA Age calakara vi0 saMvat 136 taka donoMkI guruparamparA ekasI hotI / para eka sI nahIM hai / ataeva ye
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ wwwww www darzanasAra / NNNNN 31 NIAN INNNN donoM hI samaya sazaMkita haiM / eka vAta aura hai / zvetAmbara -sampradAyake Agama yA sUtragrantha vIranirvANa saMvat 980 ( vikrama savat 510 ) ke lagabhaga vallabhIpurameM devardhigaNi kSamAzramaNakI adhyakSatA meM saMgRhIta hokara likhe gaye hai aura jitane digamvara - zvetAmbara grantha upalabdha haiM aura jo nizcayapUrvaka sAmpradAyika kahe jA sakate haiM ve prAyaH isa samayase bahuta pahaleke nahIM hai / ata eva yadi yaha mAna liyA jAya ki vikrama saMvat 410 ke sau pacAsa varSa pahale hI ye dona bheda sunizcita aura suniyamita hue hoMge to hamArI samajhameM asaMgata na hogaa| isake pahale bhI bheda rahA hogA; parantu vaha spaSTa aura suzRMkhalita na huA hogA / zvetAmbara jina bAtoMko mAnate hoMge unake lie pramANa mA~ge jAte hoMge aura taba unheM AgamoMko sAdhuoMkI aspaSTa yAdagArI parase saMgraha karake lipivaddha karanekI AvazyakatA pratIta huI hogii| idhara ukta saMgrahameM suzRMkhalatA prauDhatA AdikI kamI, pUrvAparavirodha aura apane vicAroMse viruddha kathana pAkara digambaroMne unako mAnane se inakAra kara diyA hogA aura apane siddhAntoMko svataMrUpase lipibaddha karanA nizcita kiyA hogA / AzA hai ki vidvAnoMkA dhyAna isa aura jAyagA ora ve niSpakSa dRSTise isa zvetAmbara - digambarasamvandhI praznakA nirNaya kareMge / 14 solahavIM aura satrahavI gAthAmeM jisa viparIta matakI utpatti batalAI hai, usakI padmapurANokta kathAse mAlUma hotA hai ki vaha brAhmaNoMkA vaidika mata hai, jo yajJameM pazuhisA karanemeM dharma samajhatA hai / gommaTasArameM 'eyaMta buddhadaraMsI ' Adi gAthAmeM viparIta matake * kSaurakadamba upAdhyAyake pAsa rAjaputra vasu, nArada aura unakA putra parvata ye tInoM par3hate the / kSIra kadamba muni hokara tapasyA karane lage / vasu - rAjA ho gayA aura rAjakArya karane lagA / parvata aura nAradameM eka dina
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ drshnsaar| xeNeere MERIKA meri narrrrrrrr- - - udAharaNameM jo 'brahma' zabda diyA hai, usakA bhI artha 'brAhmaNamata' hai| padmapurANake anusAra munisuvrata tIryakarake aura parvata Adike samayako lAkhoM varSa ho gaye / ata eva yaha kathA yadi saca mAnI jAya to vaidika dharma jitanA purAnA mAnA jAtA hai usase bhI bahuta purAnA siddha ho jaaygaa| hamArI samajhameM to svaya vedAnuyAyI hI apane dharmako itanA purAnA nahIM mAnate hai / jaina vidvAnoM ke lie yaha socane vicAranekI bAta hai| 15 bIsavIMse teIsavIMtaka cAra gAthAoMmeM ajJAna matakA varNana hai| isake kattIkA nAma 'maskaripUrana' nAmaka sAdhu batalAyA gayA hai, parantu bauddha granthoMse mAlUma hotA hai ki maskari-gozAla aura pUrana kazyapa ye do bhinna bhinna vyakti the aura do judA judA matoMke 'bhajairyaSTavyaM ' isa vAkya para vivAda huaa| nArada isakA artha karatA yA ki purAne yavoMse yajana karanA cAhie aura parvata kahatA thA ki bakaroMse / arthAt yajJameM pazuoMkA Alabhana karanA caahie| donoM apane apane arthako kSIrakadambakA batalAyA huA kahate the / rAjA vasu prasiddha satyavAdI thaa| donoMne yaha zarta lagAI ki rAjA vasu jisake arthako satya arthAt kSIrakadambake kathanAnusAra vatalAve usIkI jIta samajhI jAya aura jo hAre usakI jihvA chedI jAya / dUsare dina isakA nirNaya honevAlA thA ki pahalI rAtako parvatakI mAtAne apane putrakA pakSa asatya samajhakara usakI jihA kATI jAneke Darase rAjA vasu para anucita davAva DAlA aura use jhUTha bolane para rAjI kara liyaa| dUsare dina sabhAmeM rAjAvasune parvatake ho pakSako satya batalAyA aura isakA phala yaha huA ki usakA siMhAsana logoMke dekhate dekhate jamInake nIce phaMsa gayA / isake bAda parvata apane pakSakA samarthana karatA huA aura yajJameM hiMsA karanekA upadeza detA huA phirane lgaa| 'yajJArya pazava sRSTa svayameva svayaMbhuvA, Adi zlokakA vaha pracAraka humA / Age usane rAjA marutake dvArA eka bar3A bhArI yajJa karAyA jisakA vidhvaMsa rAvaNane jAkara kiyaa|
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ drshnsaar| 33 pravartaka the| mahAparinirvANasUtra, mahAvagga, aura divyAvadAna Adi kaI bauddhagranthoMmeM buddha devake samasAmayika jina chaha tIrthakaroMkA yA matapravartakoMkA varNana milatA hai, ye donoM bhI unhIMke antargata haiN| pUrana kazyapake viSayameM likhA hai ki yaha eka mlecchastrIke garbhase utpanna huA thaa| kazyapa isakA nAma thA / isa janmase pahale yaha 99 janma dhAraNa kara cukA thA / vartamAna janmameM isane zatajanma pUrNa kiye the, isa kAraNa isako loga 'pUraNa-kazyapa' kahane lage the| -isake svAmIne ise dvArapAlakA kAma sauMpA thA; parantu ise vaha pasanda na AyA aura yaha nagarase bhAgakara eka vanameM rahane lagA / eka bAra kucha coroMneAkara isake kapar3elate chIna liye, para isane kapar3oMkI paravA na kI, yaha nagna hI rahane lgaa| usake bAda yaha apaneko pUraNa kazyapa buddhake nAmase prakaTa karane lagA aura kahane lagA ki maiM sarvajJa hU~ / eka dina jaba yaha nagarameM gayA, to loga ise vastra dene lage, parantu isane iMkAra kara diyA aura kahA-"vatra lajjAnivAraNake lie pahane jAte haiM aura lajjA pApakA phala hai / mai arhata hU~, maiM samasta pApoMse mukta hU~, ataeva mai lajjAse atIta huuN| " logoMne kazyapakI uktiko ThIka mAna liyA aura unhoMne usakI yathAvidhi pUjA kI / unameMse 500 manuSya usake ziSya ho gaye / sAre jambU dvIpameM yaha ghoSita ho gayA ki vaha buddha hai aura usake bahutase ziSya haiM, parantu bauddha kahate haiM ki vaha ' avIci / nAmaka narakakA nivAsI huA / suttapiTakake dIrghanikAya nAmaka bhAgake antargata 'sAmanao phalasutta' meM likhA hai ki pUraNa kazyapa kahatA thA-' asatkarma karanese koI pApa nahIM hotA aura satkarma karanese koI puNya nahIM hotA / kiye hue kA~kA phala bhaviSyatkAlameM milatA hai, isakA koI pramANa nahIM hai|' saskari gozAlakA varNana zvetAmbara granthoMmeM vistArase milatA hai| ve ise maMkhali gozAla kahate haiM / zvetAmbarasUtra 'uvAsakadasAMga' ke
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ darzanasAra / matase vaha zrAvastIke antargata zaravaNake samIpa utpanna huA thA usake pitAko loga 'maMsali' kahA karate the| pitA apane hAthake citra dikhalAkara apanI jIvikA calAtA thA / mAtAkA nAma 'bhadrA' thA / eka dina ye donoM bhramaNa karate karate zaravaNake nikaTa Aye aura koI sthAna na milanese varSAke kAraNa eka brAhmaNakI gozAlAmeM jAkara Thahara gaye / vahA~ bhadrAne eka putrako janma diyA aura usakA nAma sthAnake nAmake anusAra gozAlA rakkhA gayA / prAptavayaska hone para gozAlA bhikSAvRttise apanA nirvAha karane lagA / isI samaya bhagavAna mahAvIrane bhI 30 varSakI avasthAmeM jina dIkSA dhAraNa kI / 'malinda-prazna' nAmaka bauddha granthameM likhA hai- samrAT malindane gozAlAse pUchA- acche bure karma hai yA nahIM? acche bure kamaukA phala bhI milatA hai yA nahIM ?" gozAlAne uttara diyA-" he samrATa, acche bure karma bhI nahIM hai aura unake phala bhI kucha nahIM haiM / " bauddha kathAbhoMke anusAra maMkhali gozAla para usakA mAlika eka galatIke kAraNa bahuta hI aprasanna huA thaa| jaba usane bhAganekI ceSTA kI taba mAlikane jorase usake vastra khIMca liye aura vaha naMgA hI bhAga gyaa| isake bAda vaha sAdhu ho gayA aura apaneko 'buddha' kahake prasiddha karane lgaa| usake hajAroM ziSya ho gye| bauddha kahate haiM ki vaha marakara avIci nagarameM gayA / usake matase samasta prANI vinAkAraNa hI acche bure hote hai / saMsArameM zaktisAmarthya Adi padArtha nahIM haiM / jIva apane adRSTake prabhAvase yahA~ vahA~ sacAra karate haiN| unheM jo sukhaduHkha bhoganA par3ate haiM, ve saba unake adRSTa para nirbhara haiN|14 lAkha pradhAna janma, 500 prakArake sampUrNa aura asampUrNa karma, 62 prakArake jIvanapatha, 8 prakArakI janmakI taheM, 4900 prakArake karma, 4900 bhramaNa karanevAle saMnyAsI, 3 hajAra naraka aura 84 lAkha kAla hai| ina kAloMke bhItara paNDita aura mUrkha
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ darzanasAra / sabake kaSToMkA anta ho jAtA hai| jJAnI aura paNDita karmake hAthase chuTakArA nahIM pA sakate / janmakI gatise sukha aura duHkhakA parivartana hotA hai| unameM hrAsa aura vRddhi hotI hai| siMhalIbhASAke bauddha granthoMke anusAra ina donoMke assI assI hajAra ziSya the / makhali gozAlake matakA nAma " AjIvaka' thA / isa AjIvaka matakA ullekha azokake zilAlekhoMmeM bhI hai / uparyukta ullekhoMse maskari aura pUraNa ye do jude jude matapravartaka hI mAlUma hote haiM / mAlUma nahIM, darzanasArake karttAne ina donoMko eka kyoM mAna liyA / inake jo siddhAnta batalAye haiM unakA bhI mela bauddhAdi granthoMse nahIM khAtA hai / aneka janmoMkA dhAraNa karanA ye donoM hI matavAle mAnate hai; parantu darzanasArameM inakA siddhAnta batalAyA hai-punarAgamanaM bhramaNaM bhave bhave nAsti jiivsy| 16 Age 24 vIM gAthAse 43 vIM taka drAviDa, yApanIya, kAThAsaMgha aura mAthurasaMgha ina cAra saMghoMkI utpatti batalAI hai| . cAroMkI utpattikA samaya isa prakAra diyA hai: drAviDa saMgha .... .. .. 526 vikramamRtyusaMvat / / yApanIya saMgha... ... 705 " " / kASThAsaMgha ... ... . 753 " " mAthura saMgha ... ... ... 953 , " aba yaha dekhanA hai ki ukta samaya kahAtaka ThIka haiM / sabase pahale yaha nizcaya karanA cAhie ki yaha saMvat kaunasA hai| bahutoMkA khayAla hai ki vartamAnameM jo vikrama saMvat pracalita hai, vaha vikramake janmase yA rAjyAbhiSekase zurU huA hai; parantu hamArI samajhameM yaha mRtyukA hI savat hai / isake lie eka pramANa liijie| subhASita-ratnasa-- dohakI prazastima amitagatine likhA hai:
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36 darzanasAra / samArUDhe pRtatridazavasatiM vikramanRpe, sahale varSANAM prabhavati hi paJcAzadadhike / samApta paJcamyAmavati ghariNI mujhanRpatI site pakSe pope vudhahitamidaM zAstramanadham // isakA artha yaha hai ki vikramagajAke svargavAsa honeke 1050 varSa bItane para rAjA munake rAjyameM yaha zAsra samApta kiyA gyaa| inhIM amitagatine apane prasiddha anya dharmaparIkSAke, vananekA samaya isa prakAra likhA hai: saMvatsarANAM vigate sahastre sasatato vikrama pArthivasya / idaM niSidhyAnyamataM samAtaM jainendradharmAmitayuktizAstram // arthAt vikramarAjAke saMvatke 1070 varSa bItane para yaha anya banAyA gayA / ina donoM zlokoMmeM vikrama saMvat hI batalAyA hai, parantu pahalemeM 'vikramake svargavAsakA saMvat' aura dUsaremeM 'vikramarAjAkA saMvat ' isa taraha likhA hai aura yaha saMbhava nahIM ki eka hI granthakoM apane eka granthameM to mRtyukA saMvat likhe aura dUsaremeM janmakA yA raajykaa| aura jaba ye donoM saMvat eka haiM, taba yaha kahA jA sakatA hai ki vikramakA saMvatyA vikramasaMvat likhanese bhI usa samaya vikramakI mRtyuke saMvatakA bodha hotA thaa|av rahA prazna yaha ki yadi usa samaya janmakA hI yA rAjyakA hI saMvat likhA jAtA rahA ho, kevala amitagatine hI mRtyukA saMvat lisA ho, to isake viruddha kyA pramANa hai ? "pramANa yaha hai ki rAjA mujakA samaya sunizcita hai| aneka zilAlekhoMse aura dAnapatroMse yaha bAta nizcita ho cukI hai ki ve vikrama saMvat 1036 se 1078 taka mAlavadezake rAjA rahe hai / 1036 kA unakA dAnapatra milA hai / usake pahale bhI ve kitane dinoMtaka rAjA rahe, yaha mAlUma nhiiN| 1078 meM kalyANake rAjA tailipadevake dvArA
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ drshnsaar| immmmm unakI mRtyu huI thI aura isI varSa mojakA rAjyAbhiSeka huA thaa| amitagatine subhASitaratnasaMdohake bananekAM samaya 1050 diyA hai| aura usa samaya munna rAjya kara rahe the, aisA likhA hai / aba yadi isa 1050 saMvatako hama janmakA saMvat vanAveM, to isameM vikramakI umra jo 80 varSe kahI jAtI hai jor3anI cAhie / arthAt 1130 saMvatake lagabhaga yaha samaya pahu~ca jAyagA; athavA rAjyAbhiSekakA savat banAveM aura anumAnata AbhaSekake samayakI avasthA 20 varSa mAna leM, aura isalie (80-2060) sATha varSa jor3eM to 1110 ke laMgamaga pahu~ca jAyagA / parantu isa samayataka munake rahanekA koI pramANa nahIM hai / muMjake uttarAdhikArI bhojakI mRtyu saM0 1112 ke pUrva ho cukI thI aura 1115 meM udayAdityako siMhAsana mila cukA thaa| isase siddha hai ki vikramakA vartamAna saMvat usakI mRtyukA hI saMvat hai aura darzanasArameM jo savat diyA gayA hai usako aura pracalita vikrama saMvatako eka hI samajhanA caahie| isa viSayameM yaha bAta bhI dhyAnameM rakhane yogya hai ki saMvat eka smRtikA cihnayA yAdagAra hai| isakA calanA mRtyuke bAda hI saMbhava hai|jo bahuta pratApI aura mahAna hotA hai usako hI sAdhAraNa janatA isa prakArake upAyoMse amara banAtI hai / sarva sAdhAraNake dvArA rAjyAbhiSekakA saMvat nahIM cala sakatA / kyoMki siMhAsana para baiThate hI yaha nahIM mAlUma ho sakatA ki yaha rAjA acchA hogA / koI koI rAjA, loga avazya hI apane dAnapatrAdimeM apane rAjyakA saMvat likhA karate the, parantu vaha unhIMke jIvana taka calatA thA / isI taraha janmakA saMvat bhI nahIM cala sktaa|bhgvaan mahAvIra, IsA, muhammada Adi sabake saMvat mRtyuke hI hai| aba saba saghoke samayakI jaoNca kI jAnI cAhie / sabase pahale
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ darzanasAra / meramrrammmmmmmm ramrawrrrrrrrrrrr- - - irrrrrrrrrorm drAviDa saMghako lIjie / isakI utpattikA samaya hai vi0 saMvat 526 / isakA utpAdaka batalAyA gayA he AcArya pUjyapAdakA ziSya vajranandi / dakSiNa aura karnATakake prasiddha itihAsajJa pro0 ke. vI. pAThakane kisI kanar3I granthake AdhArase mAlUma kiyA hai ki pUjyapAda svAmI durvinIta nAmake rAjAke samayameM hue haiM / durvinIta unakA ziSya thaa| durvinItane vikrama saMvat 535 se 570 taka rAjya kiyA hai| vajranandi yadyapi pUjyapAdakA ziSya thA; phira bhI saMbhava hai ki usane unhIMke samayameM apanA saMgha sthApita kara liyA ho / aisI dazAmeM 526 ke lagabhaga usake dvArA drAviDasaMghakI utpatti honA ThIka jAna par3atA hai| isake bAda yApanIya saMghake samayakA vicAra kIjie / hamAre pAsa jo tIna pratiyA~ haiM, unameM se doke pAThoMse to isakI utpattikA samaya vi0 saM0 705 mAlUma hotA hai aura tIsarI ga pratike pAThase vi0 saM0 205 ThaharatA hai / yadyapi yaha tIsarI prati bahuta hI azuddha hai, parantu 705 se bahuta pahale yApanIya sagha ho cukA thA, isa kAraNa isake pAThako ThIka mAna leneko jI cAhatA hai| zvetAmbara sampradAyameM haribhadra nAmake eka bahuta prasiddha AcArya ho gaye hai| vikrama saMvat 585 meM unakA svargavAsa huA hai aura unhoMne apanI 'lalitavistarA TIkA' meM yApanIya taMtrakA spaSTa ullekha kiyA hai / (dekho seTha devacanda lAlacanda dvArA prakAzita 'lalitavistarA' pRSTha 109) isase mAlUma hotA hai ki 585 se bahuta pahale yApanIya saMghakA prAdurbhAva ho cukA thaa| isake sivAya rAyala eziyATika susAiTI bAmbe becake jagnala kI jilda 12 (san 1876 ) meM kadambavaMzI rAjAoMke tIna dAnapatra "prakAzita hue hai, jinameMsetIsaremeM azvamedha yajJake karAnevAle mahArAja kRSNavarmAke putra devavarmAke dvArA yApanIya saMghake adhipatiko mandirake
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ drshnsaar| lie kucha jamIna vagairaha dAna kI jAnekA ullekha hai| cerA-dAnapatroMmeM bhI isI kRSNavarmAkA ullekha hai aura usakA samaya vi0 saMvat 523 ke pahale hai| ataeva aisI dazAmeM yApanIya saMghakI utpattikA samaya AThavIM nahIM kintu chaTTI zatabdike pahale samajhanA cAhie, Azcarya nahIM jo ga pratikA 205 saMvat hI ThIka ho / darzanasArakI anya do cAra pratiyoMke pATha dekhanese isakA nizcaya ho jaaygaa| kAThAsaMghakA samaya vikrama saMvat 753 vatalAyA hai, parantu yadi kASThAsaMghakA sthApaka jinasenake satIrtha vinayasenakA ziSya kumArasena hI hai, jaisA ki 30-33 gAthAoMmeM batalAyA hai,to avazya hI yaha samaya ThIka nahIM hai / guNamadrasvAmIkI mRtyuke pazcAt kumArasenane kASThAsaMghako sthApita kiyA hai aura guNabhadrasvAmIne mahApurANa zaka saMvat 820 arthAt vikrama saMvat 955 meM samApta kiyA hai / yadi isI samaya unakI mRtyu mAna lI jAya, to mI kASThAsaghakI utpatti vikrama saMvat 955 ke lagabhaga mAnanI cAhie, para darzanasArake kartA 753 batalAte hai / aisI dazAmeM yA to yaha mAnanA cAhie ki guNabhadrasvAmIke samasAmayika kumArasenake sivAya koI dUsare hI kumArasena rahe hoMge, jinakA samaya 753 ke lagabhaga hogA, aura jinake nAmasAmyaka kAraNa vinayasenake ziSya kumArasenako darzanasArake karttAne kASThAsaMghakA sthApaka samajha liyA hogA, aura yA kASThAsaMghakI utpattikA yaha samaya hI ThIka nahIM hai / aba rahA mAthurasaMgha, so ise kASThAsaMghase 200 varSa pIche arthAt vikrama saMvat 953 meM huA batalAyA hai; parantu isameM sabase bar3A sandeha to yaha hai ki jaba darzanasAra saMvat 909 meM banA hai,jaisA ki isakI 50 vIM gAthAse mAlUma hotA hai taba usameM Age 44 varSa bAda honevAle saMghakA ullekha kaise kiyA gayA / yadi yaha kahA jAya ki darza
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ drshnsaar| nasArake bananekA jo saMvat hai vaha zaka saMvatahogA, arthAt vaha vikrama saMvat 1044 meM banA hogA; parantu isake viruddha do bAteM kahIM jA sakatI haiN| eka to yaha ki jaba sAre granyameM vikrama saMvatkA ullekha kiyA gayA hai, taba kevala antakI gAthAmeM zaka saMvat likhA hogA, isa bAtako mAnanekI ora pravRtti nahIM hotI, dUsarI yaha ki dhArAnagarI mAlavemeM haiM / mAlavekA pradhAna saMvat vikrama hai / usa ora zaka saMvatake likhanekI paddhati nahIM hai / isake sivAya aisA mAlUma hotA hai ki mAthurasaMgha saM0 953 se pahale hI sthApita ho gayA hogaa| AcArya amitagati mAthura saMghameM hI hue haiN| unhoMne vikrama saMvat 1050 meM 'sumASitaratnasandoha' grantha racA hai| unhoMne apanI jo guruparamparA dI hai, vaha isa prakAra hai - 1 vIrasena,2 devasena, 3 amitagati (prathama),4 nemiSaNa, 5 mAdhavasena aura 6 amitagati / yadi yaha mAnA jAya ki amitagati 1050 ke lagabhaga AcArya hue hoMge aura unase pahaleke paoNca AcAryoMkA samaya kevala bIsa hI vIsa varSa mAna liyA jAya, to vIrasena AcAryakA samaya vi0 saMvat 950 ke lagabhaga prAraMbha hogaa| parantu vIrasena mAthurasaghake pahale AcArya nahIM thA usake pahale aura bhI kucha AcArya hue hoNge| yadi rAmasena inase do tIna pIr3hI hI pahale hue hoM to unakA samaya vikramakI navIM zatAbdikA uttarArdha ThaharegA / garaja yaha ki kASThAsaMgha aura mAthurasaMgha ina donoM hI saMghoMkI utpattike samayameM bhUla hai / ina saba saMghAkI utpatike samayakI saMgati biThAnekA hamane bahuta prayatna kiyA, parizrama bhI isa viSayameM khUba kiyA, parantu saphalatA nahIM huii| 18 ina cAra saMghoM se isa samaya kevala kASThAsaghakA hI nAma mAtrako Astitva raha gayA hai kyoMki isa samaya bhI eka do bhaTTAraka aise hai jo camarakI picchI rakhate hai aura apaneko kASThAsaghI prakaTa karate haiM, zeSa tIna saMghokA sarvathA lopa samajhanA cAhie /
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ darzanasAra / mAthurasaMghako isa granthameM judA batalAyA ha, parantu kaI jagaha ise kASThAsaMghakI hI eka zAkhA mAnA hai / isa saMghakI cAra zAkhAoMmeMsejo nagaroM yA prAntoMke nAmase hai-yaha bhI eka hai / yathAH-- kASThAsaMgho bhuvi khyAto jAnanti nRsuraasuraaH| tatra gacchazca catvAro rAjante vizrutAH kSitau // 1 zrInanditaTasaMjJazca mAthuro vAgar3AbhidhaH / lAr3avAgar3a ityete vikhyAtAH kSitimaNDale // 2 -surendrkiirtiH| alaga batalAnekA kAraNa yaha mAlUma hotA hai ki mAthurasaMghameM sAdhuke lie picchi rakhanekA vidhAna nahIM hai aura kASThAsaMghameM gopucchakI picchi rakhate haiN| isI kAraNa kASThAsaghako 'gopucchaka' aura mAthurasaMghako 'ni:picchika ' bhI kahate hai| ina donoMmeM aura bhI do eka bAtoMmeM bheda hogA / kASThAsaMghakA koI bhI yatyAcAra yA zrAvakAcAra upalabdha nahIM hai, isalie usameM mUlasaMghase kyA antara hai, isakA nirNaya nahIM ho sakatA; parantu mAthurasaghakA amitagati AvakAcAra milatA hai| usase to mUlasaMghake zrAvakAcAroMse koI aisA matabheda nahIM hai jisase vaha jainAbhAsa kahA jAya / jAna par3atA hai kevala nipacchika honese hI vaha jainAmAsa samajhA gayA hai| kASThAsaMghake vizeSa siddhAnta 35 vIM gAthAmeM batalAye gaye hai| parantu unameMse kevala do hI spaSTa hote haiMeka to kar3e vAloMkI yA gAyakI pUchake bAloMkI picchI rakhanA aura dUsarA kSullaka logoMko vIracaryA arthAt svayaM bhrAmarI vRttise bhojana krnaa| paM0 AzAdharane kSullakoMke lie isakA niSedha kiyA hai| zeSa do bAteM aspaSTa haiM, unakA abhiprAya samajhameM nahIM AtA / eka to 'itthINaM puNadikkhA' arthAta striyoMko punaH dIkSA denA aura dUsarI yaha ki 'chaThA guNavata' mAnanA / guNavrata to tIna hI mAne gaye haiM;
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ 42 darzanasAra / MAAAAA M^^^^^^^^^~ yadi yaha kahA jAtA ki cauthA guNavata usane ora mAnA, to ThIka bhI hotA, para isameM chaThA guNavata mAnaneko kahA hai / ka pratikI TippaNImeM likhA hai ki rAtribhojanatyAga nAmaka chaTTe vratakA vidhAna kiyA, para yaha bhI aspaSTa hai / isake sivAya yaha bhI likhA hai ki kumArasenane Agama, zAstra, purANa, prAyazcittAdi grantha juDhe banAye aura anyathA banAye | Annas w AAAAA drAviDa saMghako ' dramila saMgha ' bhI kahate hai / punnATa saMgha bhI zAyada isIkA nAmAntara hai / harivaMzapurANake karttA jinasena isI punnATa saMghameM hue haiM / nATa zabdakA artha karNATa deza hai, isa lie punATa ' kA artha dravir3a deza hogA, aisA jAna par3atA hai / harikhaMzapurANake prAraMbha meM pUjyapAdasvAmIke bAda vajranandikI bhI isa prakAra stuti kI gaI hai: 8 vajrasUrervicAraNyaH sahetvorvandhamokSayoH / pramANAM dharmazAstrANAM pravaktRNAmivoktayaH // 32 // isameM AcArya vajranandike kisI granthako jisameM bandhamokSakA sahetuka varNana hai, dharmazAstroMke vaktA gaNadharoMkI vANIke samAna pramANabhUta mAnA hai / ye vaJcanandi pUjyapAdake hI ziSya hai jinheM devasena sUrine drAviDa saMghakA utpAdaka batalAyA hai / harivaMzake kartA unheM gaNadharake samAna pramANabhUta mAnate haiM, isIse mAlUma hotA hai ki ve svaya drAviDa saMghI the | traividyavizvezvara zrIpAladeva, vaiyAkaraNa dayApAla, matisAgara, | syAdvAdavidyApati vAdirAjasUri Adi bar3e bar3e vidvAna isa saMghameM hue hai| harivaMzapurANake kartAne apane pUrvake AcAryoM kI eka lambI nAmAvalI dI hai jisameM kaI bar3e bar3e vidvAna jAna par3hate haiM / isa saMghameM bhI kaI gaNa aura gaccha haiM / ' nandi' nAmaka anvayakA, 'aruDDala, ' esegittara ' ina do gaNakA aura 'mUlitala' nAmaka gacchakA yatra 4
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ darzanasAra / 43 tatra ullekha milatA hai / mUlasaMghake sAtha isakA kina kina bAtoM meM virodha hai, isakA ullekha 27-28 gAthAoMmeM kiyA gayA hai | parantu isa saMghake AcArasambandhI granthoMkA paricaya na honese kaI bAtoMkA artha spaSTa samajhameM nahIM AtA / granthakartAne unheM kahA bhI bahuta aspaSTa zabdoM meM hai| likhA hai vaha vIjoMmeM jIva nahIM mAnatA aura yaha bhI likhA hai ki vaha prAsuka nahIM maantaa| vIjoMmeM jIva nahIM mAnatA, isakA artha hI yaha hai ki vaha bIjoM ko prAsuka mAnatA hai / vaha sAvadya mI nahIM mAnatA | sAvadyakA artha pApa hotA hai, para kucha hotA hI nahIM hai, aisA koI jainasaMgha nahIM mAna sakatA / gRhakAlpita arthako nahIM ginatA, isakA abhiprAya bahuta hI aspaSTa hai / ( pApa' 25 vIM gAthAe~ yApanIya saMghakA ullekha mAtra hai, parantu usake siddhAnta vagairaha bilakula nahIM batalAye hai / jAna par3atA hai ki granthakartAko isa saMghake siddhAntoMkA paricaya nahIM thA / zvetAmvarasa - mpradAya meM zrIkalaza nAmake AcArya koI hue haiM yA nahIM, jinhoMne yApanIya saghakI sthApanA kI, patA nahIM lagA / anya granthoMse patA calatA hai ki isa saMghake sAghu nagna rahata the, parantu digambara sampradAyako jo do vAteM mAnya nahIM haiM eka to strImukti ora dUsarI kevalibhukti, unheM yaha mAnatA thA / zvetAmbara sampradAyake Avazyaka, chedasUtra, niyukti, Adi granthoMko mI zAyada vaha mAnatA thA, aisA zAkaTAyana kI amodhavRttike kucha udAharaNoMse mAlUma hotA hai / AcArya zAkaTAyana yA pAlyakIrti isI saMghake AcArya the / unhoMne ' strImukti - kevalimuktisiddhi ' nAmakA eka grantha banAyA thA, jo abhI pATaNake eka mANDArameM upalabdha huA hai / yApanIyako 'gopya' saMgha bhI kahate haiM / AcArya haribhadrakta paTTTrzanasamuccayakI guNara
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ 44 drshnsaar| lakRta TIkAke cAthe adhyAyake prAramameM digambara sampradAyake (draviDa saMghako chor3akara ) saMghoMkA isa prakAra paricaya diyA hai: " digambarAH punagnyiligAH pANipAtrAzca / te caturdhA, kASThAsaMgha-mUlasaMghamAthurasaMgha-gopyasaMghabhedAt / kASThAsaMgha camarIbAlaiH picchikA, mUlasaMghe mAyUrapicchai. picchikA, mAthurasaMghe mUlato'pi picchikA nAhatAH, gopyA myuuraapicchikaaH| AdhAstrayo'pi saMghA vanyamAnA dharmavRddhiM bhaNanti, strINAM muktiM kevalinAM bhuktiM sadratasyApi tacIvarasya mukti cana manvate |gopyaastu vanyamAnA dharmalAbha bhnnnti| strINAM mukti kevalinAM bhuktiM ca manyante / gopyA yApanIya ityapyucyante / sarvepAM ca bhikSATane bhojane ca dvAtriMzadantarAyA malAzca caturdaza varjanIyAH / zepamAcAre gurau ca deve ca sarva zvetAmvaraistulyam / nAsti teSAM mithaH zAstraSu takeMpu paro bhedaH / " __ arthAt " digambara nagna rahate hai aura hAthameM bhojana karate hai| inake cAra bheda hai / kAThAsaMgha, mUlasagha, mAthura, gopya / inameMse kASThAsaMghake sAdhu camarIke bAloMkI aura mUlasaMgha tathA yApanIya saMghake sAdhu mAreke paMsoMkI picchikA rakhate haiN| para mAthurasaMghake sAdhu picchikA bilakula hI nahIM rakhate hai| pahale tIna vandanA karanevAleko 'dharmavRddhi' dete hai aura strImukti, kevAlamukti , tathA vanasaMhita muniko mukti nahIM mAnate haiM / gopyasaMghavAle 'dharmalAma' kahate haiM aura strImukti kevalimuktiko mAnate hai / gopya saMghako yApanIya bhI kahate hai| cAroM hI saMghake sAdhu mikSATanameM aura bhojanameM 32 antarAya aura 14 maloMko TAlate haiN| isake sivAya zeSa AcArameM tathA devaguruke viSayameM ye sava zvetAmbaroMke hI tulya haiN| unameM zAstrameM aura tarkameM
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ drshnsaar| paraspara aura koI bheda nahIM hai|" isa ullekhase yApanIya saMghake viSayameM kaI bAteM mAlUma ho jAtI haiM aura dUsare saMghoMmeM bhI jo bheda haiM unakA patA laga jAtA hai| isa viSayameM hama itanA aura kaha denA cAhate hai ki yApanIyako chor3akara zeSa tIna saMghoMkA mUla saMghase itanA pArthakya nahIM hai ki ve jainAmAsa batalA diye jAya, athavA unake pravartakoMko duSTa, mahAmoha, jaise vizeSaNa diye jAyeM / granthakarttAne isa viSayameM bahuta hI anudAratA prakaTa kI hai| 18 gAthA 43 vIM se mAlUma hotA hai ki kuMdakuMdasvAmIke viSayameM jo yaha kivadantI prasiddha hai ki ve videhakSetrako gaye the aura vahA~ke vartamAna tIrthakara sImaMdhara svAmIke samavasaraNameM jAkara unhoMne apanI zaMkAoMkA samAdhAna kiyA thA so vikramakI nauvIM dazavIM zatAbdimeM bhI satya mAnI jAtI thii| arthAt yaha kiMvadantI bahuta purAnI hai| isIkI dekhAdekhI logoMne pUjyapAdake viSayameM bhI eka aisI hI kathA gar3ha lI hai| 19 gAthA 45-46 meM granthakartAne eka bhaviSyavANI kI hai| kahA hai ki vikramake 1800 varSa bItane para avaNavelagulake pAsake eka gaoNvameM vIracandra nAmakA muni millaka nAmake saMghako claaygaa| mAlUma nahIM, isa bhaviSyavANIkA AdhAra kyA hai / kamase bhagavAnakI kahI huI to yaha mAlUma nahIM hotii| kyoMki isa ghaTanAke samayako bIte 174 varSa bIta cuke, para na to koI isa prakArakA vIracanda nAmakA sAdhu huA aura na usane koI saMgha hI calAyA / graMthakartAkI yaha khudakI hI 'IjAda' mAlUma hotI hai| hamArI samajhameM isameM koI tathya nahIM hai| isa prakArakI bhaviSyavANiyoM para vizvAsa karaneke
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ 46 drshnsaar| ava dina nahIM rahe / anya kisI prAmANika graMthameM bhI isa saMbake honekA ullekha nahIM pAyA jaataa| 20 Age 48 vI gAthAmeM bhI eka bhaviSyavANI kahI hai| paMcamakAlake aMtameM vIrAgaja nAmakA eka mUlaguNoMkA dhAraNa karanevAlA muni hogA jo bhagavAna mahAvIrake samAna logoMko upadeza degA / trailokyasArameM bhI isa bAtakA ullekha kiyA hai / yathAHidi paDisahassavassaM vIse kakkINa dikkame crimo| jalamaMthaNo bhavissadi kakkI sammagamaMthaNao // 847 // iha iMdarAyasisso vIraMgadasAhu carima sbsirii| ajjA aggila sAvaya vara sAviya paMguseNAvi // 848 // paMcamacarime pakkhau mAsa tivAsAvasesae tenn|| muNi paDhamapiMDagahaNe saMNasaNaM kariya divasa tiyaM // 849 // sohaMmme jAyate katiya amAvAsi sAdi punbnnhe| igi jalahi ThidI muNiNo sesatiye sAhiyaM pallaM // 850 // tavAsarassa AdI majjhate dhmm-raay-aggiinnN| NAso tatto mAsA NaggA macchAdiAhArA // 851 // artha-" isa taraha pratyeka sahasra varSameM eka ekake hisAbase bIsa kalki hoNge| 19 kalki ho cukane para ( paMcamakAlake antameM ) 'jalamaMthana' nAmakA antima kalki sanmArgako maMthana karane vAlA hogaa| usa samaya indrarAjake ziSya vIrAMgaja nAmake muni, sarvazrI nAmakI arjikA, argala nAmakA zrAvaka aura paMgusenA nAmakI zrAvikA ye cAra jIva jainadharmake dhAraNa karanevAle baceMge / paMcamakAlake antima mahInake antima pakSameM jaba tIna dina bAkI raha jAyeMge, taba muni zrAvakake yahA~ bhojana karane jAyeMge aura jyoM hI pahalA kaura leMge,
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ drshnsaar| 47 tyoMhI kalki usako chIna legaa| isase ve tIna dinakA saMnyAsa dhAraNa karake kArtikakI amAvAsyAke pahale praharake prAraMbhameM mRtyuko prApta hokara saudharma svargameM eka sAgara AyuvAle deva hoNge| AryikA, zrAvikA aura zrAvaka bhI saudharma svargameM kucha adhika eka palyakI Ayu paaveNge| isake bAda usI dinake AdimeM, madhyame aura antameM kamase dharmakA, rAjAkA aura agnikA nAza ho jAyagA aura loga naMge tathA kaccI machalI Adike khAnevAle ho jaayeNge|" mAlUma nahIM, isa bhaviSyavANImeM satyakA aMza kitanA hai / AjakalakI zraddhAhIna buddhimeM aisI bAteM nahIM A sakatIM ki agni jaise padArthakA bhI saMsArameMse yA kisI kSetrameMse abhAva ho sakatA hai| para ina bAtoM para vicAra karanekA yaha sthala nahIM hai| isa granthake sampAdanameM aura vivecana likhane meM zaktibhara parizrama kiyA gayA hai, phira bhI sAdhanoMke abhAvase isameM aneka truTiyA~ raha gaI haiM / pramAdavaza bhI isameM aneka doSa raha gaye hoMge / una sabake lie maiM pAThakoMse kSamA cAhatA huA isa vivecanAko samApta karatA huuN| yadi koI sajjana isakI truTiyoMke sambandhameM sUcanAyeM bhejeMge, to maiM unakA bahuta hI kRtajJa houuNgaa| candAvADI, bambaI. nAthUrAma premii| zrAvaNa zuka 4 saM0 1974 vi.
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ www darzanasAra Cop 49 vivecanAkA pariziSTa | pichale pRSThoMke mudrita ho cukaneke bAda isa granthaMke sambandhameM hameM aura bhI kucha bAteM aisI mAlUma huI haiM, jinakA prakAzita kara denA ucita jAna par3atA hai / 1 isa granthakI teIsavI gAthAmeM 'NiJcaNigoyaM pattA ' Adi vAkyase yaha prakaTa kiyA gayA hai ki maskaripUraNa nAmakA sAdhu nityanigodako prApta huaa| tInoM pratiyoMkA pATha isa viSayameM vilakula eka sA hai / parantu vAstavameM yaha kathana siddhAntaviruddha hai | nityanigoda usa paryAyakA nAma hai, jise chor3akara kisI jIvane anAdikAlase kabhI koI dUsarI paryAya na pAI ho, arthAt jo vyavahArarAzi para kabhI car3hA hI na ho| isa lie jo jIva nitya- nigodase nikalakaraM manuSyAdi paryAya dhAraNa kara lete haiM ve ' itara nigoda' meM jAte hai, nityanigodameM nahIM jA skte| aisI dazAmeM maskarIkA nityanigodameM jAnA sarvathA asaMbhava hai / jAna par3atA hai, maskarIko mahAna pApI batalAnekI dhunameM granthakartA isa siddhAntakA khayAla hI nahIM rakha sake / 2 tattvArtharAjavArtika adhyAya 8, sUtra 1, vArtika 28 meM ekAnta, viparIta, saMzaya, vainayika aura AjJAnika ye paoNca mithyAtva batalAkara viparIta matakA svarUpa isa prakAra batalAyA hai - ' sagrantho nirmanthaH kevalI kavalAhArI strI siddhyatItyevamAdirviparyayaH / ' arthAt sagrantha sAdhuoMko nirgrantha, kevalIko kavalAhAra aura strIko mukti ityAdi bAteM mAnanA viparIta mata hai / aura saMzaya matakA svarUpa. yaha hai - ' samyagdarzanajJAnacAritrANi mokSamArgaH kiM syAjha naveti matidvaitaM saMzayaH / ' arthAt samyagdarzana- jJAna - cAritrakI ekatA ja
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ 50 pariziSTa / vwww mokSamArga hai yA nahIM, isa prakArakI calaghuddhi rasanA saMzaya hai / pUjya pAdasvAmI sarvArthasiddhimeM bhI yahI lakSaNa karate haiM / isase darzanasArameM aura gommaTasArakI TIkA jo zvetAmbaroMko sAMzayika kahA he so ThIka nahIM hai / vAstavameM unakI gaNanA viparItamatameM ho sakatI hai| yaha zakA hamane vivecanAke 5 veM nambarameM kI thI ki zvetAmbara sAMzayika nahIM ho sakate / gajavArtikake anusAra hamArI vaha zaMkA ThIka niklii| 3 rAjavArtika adhyAya 8, sUtra 1, vArtika 12 meM vasiSTha, parAzara, jatukarNa, vAlmIki, vyAsa, romaharSi, satyadatta Adiko vainayika batalAyA hai / lakSaNa diyA hai-'sarvadevatAnAM sarvasamayAnAM ca samadarzanaM vainayikatvam / ' arthAt saba devoMko aura saba matoMko samAna dRSTise dekhanA vainayika mithyAtva hai| isa vainayika mithyAtvakA svarUpa * bhAvasagrahameM isa prakAra batalAyA hai:* 'veNaiyamicchadihI havai phuDa tAvaso hu annnnaannii| nigguNajaNaM pi viNao paujjamANo hu gayaviveo // 88 // viNayAdo iha mokkhaM kijjai puNu teNa gddhaaiinnN| amuNiya guNAguNeNa ya viNayaM micchattanaDieNa // 89 // abhiprAya yaha hai ki isa matake anuyAyI vinaya karanese mokSa mAnate haiM / guNa aura avaguNase unheM koI matalaba nahIM / sabake *yaha grantha hameM hAlahIme jayapurake eka sanjanakI kRpAse prApta huA hai| isakI eka prati dakkhana kAleja pUnAke pustakAlayame bhI yaha hai / choTAsA prAkRta gAthAvaddha grantha hai / isakI zlokamakhyA 770 hai| jayapurakI pratike likhe jAnekA samaya pustakake antame ' jyeSTha sudi 12 zukra saMvat 1558' diyA huA hai / isake racayitA vimalasena gaNike ziSya devasena haiM / darzanasArake kartA devasena aura ye eka hI haiM, aisA isa granthako racanAzailIse aura isake bhItara jo zvetAmbarAdi matoMkA svarUpa diyA hai, usase mAlama hotA hai /
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ darzanasAra 51 'prati-yahA~ taka ki gadhe jaise nIca jIvake prati bhI praNAma namaskAra karanA unakA dharma hai / yaha vivekarahita tapasviyoMkA mata hai| 4 bhAvasaMgrahameM maskaripUraNakA kucha adhika paricaya diyA hai| paricayakI gAthAyeM ye haiM: masayari-pUraNarisiNo uppaNNo pAsaNAhatitthammi / sirivIrasamavasaraNe agahiyajhuNiNA niyatteNa // 176 // vahiNiggaeNa uttaM majjhaM eyArasAMgadhArissa / NiggA jhuNI Na, aruho Niggaya vissAsa sIsassa // 177 // Na muNai jiNakahiyasuyaM saMpai dikkhAya gahiya goymo| vippo veyanbhAsI tamhA mokkhaM Na nnaannaao|| 178 // aNNANAo'mokkhaM evaM loyANa payaDamANo hu| devo a Natthi koI suNNaM jhAeha icchAe // 179 // inameMse 178 vIM gAthAkA artha ThIka nahIM baiThatA / aisA mAlUma hotA hai ki, bIcameM ekAdha gAthA chUTa gaI hai / bhAvArtha yaha hai ki, pArzvanAthake tIrthameM maskari-pUraNa RSi utpanna huaa| vIra bhagavAnakI samavasaraNasabhAse jaba vaha unakI divya dhvaniko grahaNa kiye vinA hI lauTa AyA, vANIko dhAraNa karanevAle yogyapAtrake abhAvase jaba bhagavAnakI vANI nahIM khirI, taba usane bAhara nikala kara kahA ki maiM gyAraha aMgakA jJAtA hU~, to bhI divya dhvani nahIM huii| para jo jinakathita zrutako hI nahIM mAnatA hai, jisane abhI hAla hI dIkSA grahaNa kI he ora vedoMkA abhyAsa karanevAlA brAhmaNa hai vaha gotama ( indrabhUti ) isake lie yogya samajhA gayA / ataH jAna par3atA hai ki jJAnase mokSa nahIM hotA hai / vaha logoM para yaha prakaTa karane lagA ki ajJAnase hI mokSa hotA hai / deva yA Izvara koI he hI nhiiN| ataH svecchApUrvaka zUnyakA dhyAna karanA caahie|
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ prishitt| bhaTTAraka lAmIcandra ke ziSya paM0 vAmadevake banAye hue saMskRta bhAvasaMgrahake bhI hameM isI samaya darzana hue* / yadyapi paM0 vAmadevane isa bAtakA kahI ulTesa nahIM kiyA hai; parantu milAna karanese mAlUma huA ki unhoMne prAkRta bhAvasaMgrahakA hI nyUnAvikarUpameM anuvAda karake apanA yaha grantha banAyA hai| maskAripUraNake sambandhameM unhoMne nIce lile 5zloka lise hai| inase pUrvokta gAthAoMkA abhiprAya achI taraha spaSTa ho jAtA hai| ..............vIranAthatya sNsdi|| 185n jinendrasya dhvnigraahibhaajnaamaavtsttH| zakreNAtra samAnIto brAhmaNo gotamAmidhaH // 186 // sadyaH sa dIkSitattatra sabaneH pAtratAM yyau| tataH devatamA tyaktvA niryayau maskarImuniH // 187 // santyasmadAdayo'pyatra munayaH zrutadhAriNaH / tAMstyaktvA sadhvaneH pAtramajJAnI gotamo'bhavat // 188 // saMcintyaivaM adhA tena durvidagdhena jalpitam / mithyAtyakarmaNaH pAkAdajJAnatvaM hi dehinAm // 189 // heyopAdeyavijJAnaM dehinAM nAsti jAtacit / tasmAdajJAnato mokSa iti zAstratya nizcayaH // 10 // arthAt, vIranAtha bhagavAnake samavasaraNameM jaba yogya pAtrake abhAvameM divyadhvani nirgata nahIM huI, taba indra gotama nAmaka brAhmaNako le aaye| vaha usI samaya dIkSita huA aura dilyavaniko dhAraNa karanekI usI samaya usameM pAtratA A gaI, isase maskAripUraNa muni samAko chor3akara bAhara calA AyA / yahA~ mere jaise __ * isakI eka hastalikhita prati zrIyuta paM0 udayalAlajI kAzalovAlake pAsa maujUda hai / granyakattAne apanI gusparamparA isa prakAra dI hai-vinyacandratrailejyakIrti-lallIcandra aura vAmadeva / anyake racanakA samaya nahIM diyaa|
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ darzanasAra 53 aneka zrutadhArI muni hai, unheM chor3akara divyadhvanikA pAtra ajJAnI gotama ho gayA, yaha socakara use krodha AgayA / mithyAtvakarmake udayase jIvadhAriyoMko ajJAna hotA hai| usane kahA dehiyAko popodayakA vijJAna kabhI ho hI nahIM sakatA / ata eva zAstrakA nizcaya hai ki ajJAnase mokSa hotA hai| darzanasArakI vacanikAmeM+maskaripUraNake sambandhameM nIce likhe do gloka uddhata kiye gaye hai; para yaha nahIM likhA ki ye kisa granthase liye gaye haiN| kucha azuddha aura aspaSTa bhI jAna par3ate haiM: pUrvasyAM vAmanenaiva madanena ca dkssinne| pazcimasyAM musaMDena kulakenottare'pi tat // maskapUraNamAsAdya catvAro'pi divAnizam / ajJAnamatamAsAdya (1) lokAbhrazatAmaya (1) // arthAt pUrvadizAmeM vAmanane, dakSiNameM madanane, pazcimameM musaNDane aura uttara kulakane maska-pUraNake ajJAna matakA pracAra kiyA aura ___ + vAmve rAyala eziyATika susAiTIkI riporTameM DA. piTarsanane ' darzanasAra vacanikA' kA eka jagaha havAlA diyA hai aura likhA hai ki yaha anya jayapurameM hai / tadanusAra hamane isakI khoja karanI zurU kI aura hameM jayapurase to nahIM; parantu devavandase zrIyuta vAvU jugalakizorajIke dvArA isakI eka prati prApta ho gii| isake kartA paM0 zivajIlAlajI haiN| mAgha sudI 10 saM0 1933 ko savAI jayapurame yaha vanakara samApta huI hai| isakI zlokasaMkhyA lagabhaga 3500 aura patra 162 haiN| isame gAthAoMko artha to bahuta hI saMkSepameM likhA hai, saMskRta chAyA bhI nahIM dI hai; parantu pratyeka dharmakA siddhAnta aura usakA khaNDana khUba vistArase diyA hai / mUla gAthAoMmeM jina matoMkA ullekha hai, unake sivAya mumalamAna aura IsAI matoMke viSayame bhI bahuta kucha likhA hai / vahutase matoMke vipayameM Apane bar3I gaharI bhUleM kI hai| jaise maskaripUraNako musalamAna varmakA mUla mAna lenA aura yApanIya saghako mUrtipUjAvirodhI loMkAgaccha samajha lenA /
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa / logoMko bhraSTa kiyA / vacanikAkArakA kyana hai ki ye cAgaM rAjA the| 5 drAviDa saMvare viSayameM darzanasArakI bacanizAke kattI eka jagaha jinasahitAkA pramANa dete hue kahate hai ki 'sabhUSaNaM sabavaM syAta bimba drAviDasaMghajam'-dravir3a saMghakI pratimAye vana aura AbhapaNasahita hotI hai / likhA hai-"jo vimba gaNA paharaco hoya tathA artha palyakAsana niryantha ho hai so drAviDa saMghakA hai| " Age kisI granthase nIce likhe dohe ugRta kiye hai - taila pAna prAmuka kahai, lavaNa khAna hai nincha / bhAtanako yaha (1) dhautajala, sadA pAna anavadya // 1 // siMhAsana chatratrayI, Asana artha ylyk| paMcaphaNI pratimA jahA~, drAviDa saMgha sabaMka // 2 // uttarIya aru aMzu adha, ujjvala doya punIta / kamalamAla padmAsanI, drAviDajatI sumIta // 3 // rudrAkSatrakakaNThadhara, maanstNbhvishep| dakSiNa drAviDa jAniye, dharmacakra bhujazepa // 4 // paMca drAviDa mAna ye, tilaka mAna (1) rudrAkSa / mAla bhasma mAlai japai, trikasUtrI kopIna (2) // 5 // uttara drAviDa jAniye, kAla caturthaja bhek| paMcamake do bheda juta, kalpa akalpa aneka // 6 // dUsare dohemeM drAviDa saMghakI pratimAkA svarUpa yaha batalAyA hai ki, vaha ardhapalyaMkAsana hotI hai, usake mastaka para sarpake paoNca phaNa hote hai, vaha sihAsana para sthita hotI hai aura tIna chatra usake Upara rahate hai / isameM yaha nahIM kahA hai ki, vaha vastra aura AbhUSaNoMse yukta hotI hai| para jinasaMhitAkA ukta zlokArtha drAviDa pratimAko vastrAbhUSaNasahita vatalAtA hai| mAlUma nahI, yaha jinasahitA kisakI banAI
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ darzanasAra huI hai aura kahA~ taka prAmANika hai| abhI taka hameM isa viSayameM bahuta sandeha hai ki, drAviTa saMgha sagranya pratimAoMkA pUjaka hogaa| / ukta chaha dohe bhI mAlUma nahIM kisa granthake hai / vacanikAkArane inheM kahIMse uThAkara rakha diyA hai, para yaha nahIM likhA ki inakA racayitA kauna hai / antake cAra zlokoMmeM drAviDa saMghake yatiyoMkA veza batalAyA hai aura unake kaI bheda kiye hai, parantu dohoMkI racanA itanI aspaSTa hai, aura pratike lekhakane bhI unheM kucha aisA aspaSTa kara diyA hai, ki unakA pUrA pUrA abhiprAya samajhameM nahIM aataa| itanA mAlUma hotA hai ki isa saMghake yati vastra pahanate the, mAlA Adi dhAraNa karate the aura tilaka bhI lagAte the| vacanikAke karttAne likhA hai ki 1 paMcopAkhyAna, 2 saptAzIti, ora 3 siddhAntaziromaNi ye tIna grantha drAviDa saMghake hai / saMbhava he ki ina granthoMkI prApti jayapurake kisI bhaNDArase ho jaay| yadi ye mila jAya, to isa saMghake viSayameM hamArI jo gAr3ha ajJAnatA hai, vaha aneka aMzoMmeM virala ho sakatI hai| 6 zvetAmbara sampradAyakI utpattikA itihAsa devasenasarikRta bhAvasaMgrahameM isa prakAra diyA hai. chattIse parisa sae vikkamarAyassamaraNapattassa / sorahe uppaNNo sevaDasaMgho hu valahIe // 52 // Asi ujneNiNayare, Ayario bhaddabAhuNAmeNa / jANiya suNimittadharo, bhaNio saMgho Nio teNa // 53 // hohai iha dunbhikkhaM, bAraha varasANi jAva puNNANi / desaMtarAya gacchaha, NiyaNiyasaMgheNa saMjuttA // 54 // soUNa iyaM vayaNaM, NANAdesehiM gaNaharA sabbe / NiyaNiyasaMghapauttA, viharIA jaccha subhikkhaM // 55 //
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa / eka puNa saMti NAmo, saMpatto valahi NAma NayarIe / bahusIsa saMpautto, visae sorahae ramme // 56 // tattha vigayassa jAyaM, dubhikkhaM dAruNaM mahAghoraM / jattha viyAriya uyaraM, khaddho raMkehi kurutti // 57 // taM lahiUNa NimittaM, gahiyaM savvehiM kaMbalIdaMDaM / duddhiya pattaM ca tahA, pAvaraNa seyavatthaM ca // 58 // cattaM risiAyaraNaM, gahiyA bhikkhAya diinnvittiie| uvavisiya jAiUNaM, bhuttaM vasahIsu icchAe // 59 // evaM caTuMtANaM kittiya kAlammi cAvi priylie| saMjAyaM subhikkhaM, jaMpai tA saMti Airio // 60 // AvAhiUNa saMgha, bhaNiyaM chaMDeha kutthiyaayrnnN| priMdiya garahiya giNhaha, puNa ravicariyaM murNidANaM // 1 // taM vayaNaM soUNaM uttaM sIseNa tattha pddhmenn| ko sakkai dhAre, eyaM aba duddharAyaraNaM // 12 // uvavAso ya alAbho, aNNe dusahAi aMtarAyAI / ekAThANamacelaM, ajjAyaNa vaMbhaceraM ca // 62 // bhUmIsayaNaM loco ve ve mAsahiM asahiNijjo hu| vAvIsa parisahAI asahiNijjAI nnicNpi|| 64 // jaM puNa saMpai gahiyaM, eyaM amhahi kiMpi AyaraNaM / iha loyasukkhayaraNaM, Na chaDimohu dussame kAle // 65 // tA saMtiNA pauttaM, cariyapabhahohiM jIviyaM loe| eyaM Na husuMdarayaM, dUsaNayaM jaiNamaggassa // 66 // NiggaMthaM panvayaNaM,jiNavaraNAheNa akkhiyaM paramaM / taM chaMDiUNa aNNaM, pavattamANeNa micchattaM // 37 // tAM rUsiUNa pahao, sIse sIseNa dIhadaMDeNa / thaviro ghAeNa muo, jAo so vitaro devo // 68 // iyaro saMghAhivaI, payaDiya pAsaMDa sevaDo jaao| akkhai loe dhamma, saggaMthe asthi NivANaM // 69 //
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ NA darzanasAra 57 wwwwwwww un sacchAi viraiyAI niyaNiya pAsaMDa gahiyaMsarisAI / cakkhANiUNa loe, pavattiyo tArisAyaraNe // 70 // NiggaMthaM dUsittA, NidittA appaNaM pasaMsittA / jIve mUDhayaloe, kayamAya (2) gehiyaM vahuM davvaM // 71 // iyaro viMtara devo, saMtI laggo uvaddavaM kAuM / jaMpai mA micchattaM, gacchaha lahiUNa jiNadhammaM // 72 // bhIehi tassa pUA, aThThavihA sayaladvvasaMpuNNA / jA jiNacaMde raiyA, sA ajjavi diNNiyA tassa // 73 // ajjavi sA valipUyA, paDhamayaraM diti tassa NAmeNa / so kuladevo utto, sevaDhasaMghassa pujjo so // 74 // iya uppattI kahiyA, sevaDayANaM ca maggabhadvANaM / ecco uTTaM vocchaM, NisuNaha aNNANamicchataM // 75 // artha - vikramarAjAkI mRtyuke 136 varSa bAda soraTha dezakI vallabhI nagarImeM zvetAmbara saMgha utpanna huA / 52 / ( usakI kathA isa prakAra hai ) ujjayanI nagarImeM bhadravAhu nAmake AcArya the / ve nimitta jJAnake jAnanevAle the, isa lie unhoMne saMghako bulAkara kahA ki eka bar3A bhArI vAraha varSoMmeM samApta honevAlA durbhikSa hogA / isa lie sabako apane apane saMghake sAtha aura aura dezoMko cala jAnA cAhie / 53-54 | yaha sunakara samasta gaNadhara apane apane saMghako lekara vahA~se una una dezoMkI ora vihAra kara gaye, jahA~ - subhikSa thA / 55 / unameM eka zAnti nAmake AcArya bhI the, jo apane aneka ziSyoMke sahita calakara soraTha dezakI vallamI nagarImeM pahu~ce / 56 / parantu unake pahu~caneke kucha hI samaya bAda vahaoNpara bhI ast bhArI akAla par3a gyaa| mukhamare loga dUsaroMkA peTa phAr3a phAr3akara aura unakA khAyA huA bhAta nikAla nikAla kara khA jAne lage / 57 / isa nimittako pAkara - durbhikSakI paristhitike kAraNa - sabane kambala, 1 12
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa / mmmrAmrarh4PAPaw daNDa, tUmbA, pAtra, AvaraNa ( saMthArA) aura sapheda vastra dhAraNa kara liye / 58 / RSiyoMkA (sihavRttirUpa ) AcaraNa chor3a diyA aura dInavRttise bhikSA grahaNa karanA, baiTha karake, yAcanA karake aura svecchApUrvaka vastImeM jAkara bhojana karanA zuru kara diyA / 59 / unheM isa prakAra AcaraNa karate hue kitanA hI samaya bIta gayA / jaba subhikSa ho gayA, annakA kaSTa miTa gayA, taba zAnti AcAryane saMghako bulAkara kahA, ki aba isa kutsita AcaraNako chor3a do, aura apanI nindA, gardA karake phirase muniyoMkA zreSTha AcaraNa grahaNa kara lo // 60-61 / ina vacanoMko sunakara unake eka pradhAna ziSyane kahA ki aba usa atizaya durvara AcaraNako kauna dhAraNa kara sakatA hai ? upavAsa, bhojanakA na milanA, taraha tarahake dussaha antarAya, eka sthAna, vasrokA abhAva, mAna, brahmacarya, bhUmipara sonA, hara do mahIneme kezoMkA loca karanA, aura asahanIya bAIsa parISaha, Adi bar3e hI kaThina AcaraNa hai| 62-64 / isa samaya hama logoMne jo kucha AcaraNa grahaNa kara raksA hai, vaha isa lokameM bhI sukhakA kartA hai / isa du.Sama kAlame hama use nahIM chor3a sakate / 65 tava zAnyAcAryane kahA ki yaha cAritrase bhraSTa jIvana acchA nhiiN| yaha jenamArgako duSita karanA hai| 66 / jinendra bhagavAnane nirghanya pravacanako hI zreSTa kahA hai| use choDakara anyakI pravRtti karanA mithyAtva hai / 67 / isa para usa ziSyane ruSTa hokara apane bar3e DaMDese guruke sirameM AghAta kiyA, jisase zAntyAcAryakI mRtyu ho gaI aura ve mara karake vyantara deva hue| 68 / isake bAda vaha ziSya saMghakA svAmI bana gayA aura prakaTa rUpameM sevar3A yA zvetAmbara ho gayA ! vaha logoMko dharmakA upadeza dene lagA aura kahane lagA ki sagrantha yA saparigraha avasthAmeM nirvANakI prApti ho sakatI hai / 69 / apane
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ darzanasAra apane grahaNa kiye hue pASaNDoMke sadRza usane aura usake anuyAyiyoMne zAstroMkI racanA kI, unakA vyAkhyAna kiyA aura logoMmeM usI prakArake AcaraNakI pravRtti calA dI / 70 / ve nirgrantha mArgako duSita batalAkara usakI nindA aura apanI prazaMsA karane lage . / 71 / aba vaha jo zAnti AcAryakA jIva vyantaradeva huA thA. so upadrava karane lagA aura kahane lagA ki, tuma loga jainadharmako pAkara mithyAtva mArga para mata clo| 72 / isase una sabako bar3hA bhaya huA aura ve usakI sampUrNa dravyoMse saMyukta aSTa prakArakI pUjA karane lge| vaha jinacandrakI racI huI yA calAI huI usa vyantarakI pUjA Aja bhI kI jAtI hai| 73 / Aja bhI vaha valipUjA sabase pahale usake nAmase dI jAtI hai / vaha zvetAmbara saMghakA pUjya kuladeva kahA jAtA hai / 74 / yaha mArgabhraSTa zvetAmbaroMkI utpatti khii| isase Age ajJAna mithyAtvakA svarUpa kahA jAyagA / 75 / __ bhAvasaMgraha vikramakI dazavIM zatAbdikA banA huA grantha hai, prAcIna hai, ataeva hamane usa parase zvetAmbara sampradAyakI utpattikI isa kathAko yahA~ uddhRta kara denA ucita smjhaa| bhaTTAraka ratnanandine apane bhadrabAhucaritrakA adhikAza isI kathAko pallavita karake likhA hai / isameM koI sandeha nahIM ki unakI kthAkA mUla yahI hai, parantu unhoMne apane granthameM isa kathAmeM jo parivartana kiyA hai, vaha bar3A hI vilakSaNa hai| unake parivartana kiye hue kathAbhAgakA saMkSipta svarUpa yaha hai-"bhadrabAhu svAmIkI bhaviSyadvANI hone para 12 hajAra sAdhu unake sAtha dakSiNakI ora vihAra kara gaye, parantu rAmalya, sthUlAcArya aura sthUlabhadra Adi muni zrAvakoMke Agrahase ujjayinImeM hI raha gaye / kucha hI samayameM ghora durbhikSa paDA aura ve saba zithilAcArI ho gye| udhara dakSiNameM bhadrabAhu svAmIkA
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ prishsstt| zarIrAnta ho gyaa| sabhikSa hone para unake ziSya vizAsAcArya Adi lauTakara ujjayinImeM aaye| usa samaya sthUlAcAryane apane sAthiyoMko ekatra karake kahA ki zithilAcAra chor3a do, para anya sAdhuoMne unake upadezako na mAnA aura krodhita hokara unheM mAra DAlA / sthUlAcArya vyantara hue| upadrava karane para ve kuladeva mAnakara pUje gye| ina zithilAcAriyoMse 'arddha phAlaka' (Adhe kapar3oMvAle) sampradAyakA janma huA / isake bahuta samaya vAda ujjayinAma candrakIrti rAjA huaa| usakI kanyA vallabhIpurake rAjAko vyAhI gii| candralekhAne ardhaphAlaka sAdhuoMke pAsa vidyAdhyayana kiyA thA, isalie vaha unakIbhakta thii| eka bAra usane apane patise ukta sAdhuoMko apane yahA~ bulAneke lie kahA / rAjAne bulAnekI AjJA de dii| ve Aye aura unakA khUba dhUma dhAmase svAgata kiyA gyaa| para rAjAko unakA veSa acchA na mAlUma huA / ve rahate to the nagna, para Upara vastra rakhate the / rAnIne apane patike hRdayakA bhAva tAr3akara sAdhuoMke pAsa zveta vastra pahananeke lie bheja diye / sAdhuoMne bhI unheM svIkAra kara liyA / usa dinase ve saba sAdhu zvetAmbara kahalAne lage / inameM jo sAdhu pradhAna thA, usakA nAma jinacandra thaa|" aba isa vAtakA vicAra karanA cAhie ki bhAvasaMgrahakI kathAmeM itanA parivartana kyoM kiyA gayA / hamArI samajhameM isakA kAraNa bhadravAhukA aura zvetAmbara sampradAyakI utpattikA samaya hai| bhAvasaMgrahake karttAne bhadravAhuko kevala nimittajJAnI likhA hai, para ratnanandi unheM paMcama zrutakevalI likhate haiN| digambara granthoMke anusAra bhadravAhu zrutakevalIkA zarIrAnta vIranirvANasaMvat 162 meM huA hai aura svetAmbaroMkI utpatti vIra ni0 saM0603 (vikramasaMvat 136) meM huI hai| donoMke vIcameM koI sAr3he cArasau varSakA antara hai| ratnanandijIko ise
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ darzanasAra pUrA karanekI cintA huii| para aura koI upAya na thA, isa kAraNa unhoMne bhadrabAhuke samayameM durbhikSake kAraNa jo mata calA thA, usako zvetAmbara na kahakara 'artha phAlaka' kaha diyA aura usake bahuta varSoM bAda ( sAr3he cAraso varSake bAda) isI ardhaphAlaka sampradAyake sAdhu jinacandrake sambandhakI eka kathA aura gar3ha dI aura usake dvArA zvetAmbara matako calA huA batalA diyaa| zvetAmbaramata jinacandrake dvArA vallabhImeM prakaTa huA thA, ataeva yaha Avazyaka huA ki durbhikSake samaya jo mata calA, usakA sthAna koI dUsarA batalAyA jAya aura usake calAnevAle bhI koI aura karAra diye jAya / isI kAraNa ardhaphAlakakI utpatti ujjayinImeM batalAI gaI aura usake pravartakoMke lie sthUlabhadra Adi nAma cuna liye gaye / sthUlamadrakI zvetAmbara sampradAyameM utanI hI prasiddhi hai jitanI digambara sampradAyameM bhagavAna kundakundakI / isa kAraNa yaha nAma jyoMkA tyoM uThA liyA gayA aura dUsare do nAma naye gar3ha DAle gaye / vAstavameM 'ardhaphAlaka' nAmakA koI bhI sampradAya nahIM huA / bhadrabAhucaritrase pahaleke kisI bhI granthameM isakA ullekha nahIM miltaa| yaha bhaTTAraka ratnanandikI khudakI 'IjAda hai| zvetAmbarAcArya jinezvarasUrine apane 'pramAlakSaNa' nAmaka trk| granthake antameM zvetAmbaroMko Adhunika batalAnevAle digambaroMkI orase upasthita kI jAnevAlI isa gAthAkA ullekha kiyA hai: chanvAsa saehiM nauttarahiM taiyA siddhiMgayassa viirss| kaMbaliyANaM dihI valahIpurie samuppaNNA // arthAt vIra bhagavAnake mukta honeke 609 varSa bAda (vikrama saMvat 140 meM ) vallabhIpurameM kAmbalikoMkA yA zvetAmbaroMkA mata utpanna huA / mAlUma nahIM, yaha gAthA kisa digambarI granthakI hai|
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ pariziSTa / isameM aura darzanasArameM batalAye hue samayameM cAra varSakA antara hai| yaha gAthA usa gAthAse bilakula milatI julatI huI hai jo zvetAmbaroMkI orase digambaroMkI utpattike sambandhameM kahI jAtI hai| ora jo pRSTha 28 me uddhRtakI jI cukI hai| 7 zrIzratasAgarasarine padapAhur3akI TIkAmeM jainAbhAsAkA ulTesa isa prakAra kiyA hai: "gopucchikAnAM mataM yathA-itthINaM puNadikkhAzvetavAsasa sarvatra bhojanaM prAsukaMmAMsabhakSiNAM gRhe doSo nAstItivarNalopa. kRtH|... drAviDA sAvadhaM prAsukaM ca na manyanti / udojanaM nirAsaM kurvanti / yApanIyAstu vai gardabhA iva sasarA (1) iva ubhayaM manyante / ratnatrayaM pUjayanti, kalpaM ca vAcayanti, strINAM tadbhave mokSa kevalijinAnAM kavalAhAraM-para zAsane sagranthAnAM mokSaM ca kathayanti / niHpicchikAH mayUrapicchAdikaM na manyante / uktaM ca DhADhasIgAthAsuHpicchaNa hu sammattaM karagahie moracamaraDaMvarae / appA tArai appA tamhA appA vijhaayvvo||" bhAvArtha:-gopucchaka yA kAThAsaMghI striyoMke lie chedopasthApanAkI AjJA dete hai / zvetAmbara sarvatra bhojana karanA ucita mAnate hai| unakI samajhameM mAsabhakSakoMke yahaoN bhI prAsuka bhojana karanemeM doSa nahIM hai| isa taraha unhoMne varNAzramakA lopa kiyA hai |yaapniiy donoMko mAnate hai| ratnatrayako pUjate haiM, kalpasUtrako vaoNcate hai. striyoMko usI bhavameM mokSa, kevaliyoMko kavalAhAra, dUsare matavAloko aura parigrahadhAriyoMko mokSa mAnate hai| ni:picchika yA mAthurasapI morakI picchI rakhanA Avazyaka nahIM samajhate hai / jaisA ki 'DhADhasI nAmaka graMthameM kahA hai ki mora aura camara ( gopuccha) kI picchike ADambarame samyaktva nahIM hai / AtmA hI AtmAko tAratA hai| isa lie AtmAkA hI dhyAna karanA cAhie /
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ 63 8 darzanasAra vacanikAke kartA likhate hai - " yA AcArya ke kiye bhAvasaMgraha prAkRta, tattvasAra prAkRta, ArAdhanAsAra prAkRta, nayacakra saMskRta, AlApapaddhati saMskRta, dharmasaMgraha saMskRta - prAkRta, ityAdi keI grantha hai / devasena nAmake kaI AcArya ho gaye hai / isalie ina saba granthoMko acchI taraha dekhe vinA yaha nizcayapUrvaka nahIM kahA jA sakatA ki ye saba grantha darzanasArake kartAke hI haiM / ' nayacakra ' nAmake grantha do hai, eka saMskRta aura dUsarA prAkRta / prAkRta nayacakra mANikacanda granthamAlAke dvArA zIghra hI prakAzita honevAlA hai / yaha bhI devasenakRta samajhA jAtA hai / eka nayacakrakA ullekha vidyAnandasvAmI apane prasiddha grantha zlokavArtikameM karate hai: wwwwwwwwww. darzanasAra / wwwwww wwwwww.nana saMkSepeNa nayAstAvadyAkhyAtAstatra sUcitAH / tadvizeSAH prapaJcena saMcintyA naya-cakrataH // a0 1, sUtra 33 | parantu zlokavArtika vi0 saM0 800 ke lagabhaga banA huA hai, ataeva yaha nayacakra darzanasArake karttA devasenase bahuta pahalekA hai / 9 paiMtIsavIM gAthAke ' itthINaM puNa dikkhA' isa padakA abhiprAya vacanikAkArane yaha likhA hai ki mUlasaghameM striyoMko ' chedopasthApanA' nahIM kahI hai, para kASThAsaMghake pravartakane unheM chedopasthApanAkI yA phirase dIkSA denekI AjJA dI hai / isake lie kundakunda svAmIke kisI pAhur3akI yaha gAthA dI hai: itthINaM suNapabhave ( 1 ) ajjAe cheopaThavaNaM / dikkhA puNa saMgaNaM NatthIti-nirUviyaM muNihiM // isI kAThasaghake prakaraNa meM devendrasena- narendrasenaviracita siddhAntasAra dIpakakA ullekha kiyA hai aura likhA hai ki yaha kASThAsaMghakA grantha hai | Azvina mudI 5 sa0 1974 vi0 /
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ lekhakakI anya aitihAsika pustakeM / 1 vidvadratnamAlA ( prathama bhaag)| isameM AcArya jinasena, guNabhadra, AzAdhara, vAdirAja, malTipeNa, amitagati aura samantabhadra ina AcAyA~kA itihAsa bar3hI sojake sAtha, mekDhoM pramANa dekara likhA gayA hai| isameM aisI aneka naI bAtoM para prakAza TAlA gayA hai, jo abhItaka kisIko bhI mAlUma nahIM thIM / pRSThasarayA 1805 mUlya ATha Ane / 2 vidvadratnamAlA (dvitIya bhaag)| isameM bhaTTAkalaMka, vidyAnandi, zubhacandra, hastimalla, vIranandi, gAkaTAyana, vikrama, manakIrti Adi aneka janavidvAnoMkA itihAsa bar3he parizramase, niSpakSa hokara likhA gayA hai / abhItaka chapA nahIM hai / mUlya lagabhaga bAraha aane| 3 karnATaka jainakavi / karnATakameM kanaDI bhASAke bar3e bar3e kavi aura lekhaka jainadharmake pAlanevAle hue hai| isa tarahake 75 kaviyoMkA aura unake granthoMkA aitihAsika paricaya isa pustakmeM diyA hai| pRSThasakhyA 36 / mUlya AdhA aanaa| 4 hindI jainasAhityakA itihAsa / isameM prArabhase lekara abatakake jainakaviyoM aura unake hindI granyoMkA paricaya diyA hai aura svataMtratApUrvaka jainasAhityakI AlocanA kI gaI hai / pustaka baDe parizramase aura bar3I khojake sAtha likhI gaI hai| hindIke prAraMbhika rUpa aura itihAsake viSayameM bahutase navIna tathyoMkA ullesa kyiA gayA hai| pRSThasaMkhyA 100 / mUlya chaha Ane / milanekA patAjainagrantharatnAkara kAryAlaya, hIgavAga, giragaoNva-vambaI /
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'bhrama- saMzodhana' | 4 t : , 1 50 vIM gAthA ke arthamai ( pRSTha 21 ) darzanasArake race jAnekA samaya vi0 saM0.909 likhA gayA hai| parantu vacanikAkArane isake sthAnama saMvat 990 likhA hai| ' Natrasae zavae' kI chAyA 'navazate 'navake' na karake 'navazate navatau ' karanese yaha artha ThIka baiTha jAtA / vAstavama honA bhI yahIM cAhie / savat 990 mAna leneseM mAna leneseM mAthurasaMghakI utpatti Adika sambandhameM jo ( pRSTha 39-40 meM ) zaMkAyeM kI gaI haiM, unakA bhI samAdhAna ho jAtA hai / vacanikAmeM likhA hai--' . + 14 " "yA. granthakA karttA devasena nAmA mani 951 ke sAla bhae hai / 7 - tinane yaha grantha 990 ke sAla kiyA hai / " mAlUma nahIM, yaha 951 Zhu kI sAla devasenake janmakI hai yA muni honekI, aura isaka P s AdhAra kyA hai / 1 2 / ; - sampAdaka / Po
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ M I saba jagahake, sabai prakAra ke chape hue hindI, saMskRta aura prAkRta bhASAke jainagranthoMke milanekA patA - mainejara -- jainagrantharatnAkara kAryAlaya, hIrAbAga, po0 giragaoNva-bambaI / d z ------ L f pIchese eka phArma aura bhI chapAyA gayA, isalie mUlya pA~ca AnA kara diyA gayA haiM / ] A
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
_