Book Title: Bhav Tribhangi
Author(s): Shrutmuni, Vinod Jain, Anil Jain
Publisher: Gangwal Dharmik Trust Raipur
Catalog link: https://jainqq.org/explore/090106/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArya zrI zrutamuni viracita bhAva tribhaGgI anuvAda/saMpAdana bra. vinoda kumAra jaina, zAstrI bra.anila kumAra jaina, zAstrI zrIvarNI diga. jaina gurukula zrI varNI diga. jaina gurukula pisanahArImar3hiyAjI pisanahArImadiyA jI jabalapura jabalapura prakAzaka gaMgavAla dhArmika TrasTa nayApArA, rAyapura (ma.pra.) Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sampAdakIya papaurA jI sarasvatI bhavana ke avalokana ke daurAna "bhAva saMgrahAdi" nAmaka grantha prApta huA thA / bhAva tribhaGgI AcArya zrI zrutamuni dvArA viracita usI ke pRSTha bhAga meM prakAzita huI hai / graMtha kA pUrNa avalokana karane ke uparAnta aisA ahasAsa huA ki yaha graMtha mokSa sAdhakoM ke lie atyadhika upayogI siddha ho sakatA hai| saMyoga se AryikA dRr3hamatI mAtAjI kA varSAkAla madiyA jI meM ho rahA thA / sAnI nonaharAcA vijJAsA mAtAjI ko yaha graMtha atyadhika upayogI pratIta huA hama logoM ne grantha kI upayogitA jAnakara graMtha kA anuvAda karanA prArambha kara diyaa| anuvAda pUrNa hone para pUjya AryikA zrI dRr3hamatimAtAjI se mUlAnugAmI anvayArtha ke sAtha saMdRSTiyoM ko spaSTIkaraNArya hama logoM ne samaya cAhA / mAtAjI se prAtaHkAla kA samaya mila gayA / mAtAjI dvArA anvayArtha, saMdRSTiyA~ tathA Avazyaka bhAvArtha eka bAra sarasarI dRSTi se avalokana kara liye gye| hama logoM ko Antarika saMtuSTi huii| graMtha pUrNa hone uparAnta vyavasthita kampyUTara kampojiMga ke lie de diyA gayA kucha dinoM ke pazcAt yaha jJAta huA ki AryikA ratna zrI jJAnamati mAtAjI dvArA isa grantha kA anuvAda, pUrva meM kiyA jA cukA hai tathA vaha di. jaina triloka zodhasaMsthAna, meraTha se prakAzita bhI huA hai| prayAsa karane para mAtAjI dvArA anuvAdita prati bhI upalabdha ho gaI / mAtAjI kI prati mukhyatA se prabuddha sAdhakoM ke lie upayogI jAna par3I kintu saMdRSTiyoM kA vizeSa khulAsA hone kI dRSTi se hama logoMne jo kArya kiyA thA vaha upayogI jAna pdd'aa| ataH isake prakAzana kA vicAra kiyA phalataH yaha kRti Apake sammukha hai / isa prakAra graMtha kA prakAzana saMbhava ho rahA hai| phira bhI kucha truTiyA~ saMbhava hai - AzA hai ki vivakSita -viSayajJa truTiyoM kI jAnakArI avazya hI preSita kreNge| grantha meM pratipAdya viSaya - AcArya zrI zrutamuni ne paMcaparameSThI ko namaskAra kara, svarUpa kI siddhi ke lie madhyajIvoM ko sUtrakathita mUlottara bhAvoM kA svarUpa pratipAdana karU~gA aisI, pratijJA kara, bhAvoM ke bheda-prabhedoM Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kA ullekha kara, guNasthAnoM aura mArgaNAoM meM saMbhava mAvoM kA kramaza: nirUpaNa kiyA hai| grantha ke anta meM saMdRSTiyA~ prastuta kI hai| una saMdRSTiyoM meM prathama vivakSita guNasthAna athavA mArgaNA meM hone vAlI bhAva vyucchitti, pazcAt bhAva sadbhAva aura aMta mejabhASa svarupamASoM kA kAma kiyA hai| grantha meM vizeSatAe~ - prAyaH graMthakAra graMtha ke Adi meM maMgalAcaraNa karate haiM athavA Adi aura aMta meM karate haiM kintu zrI zrutamunine graMtha meM tIna bAra Adi. madhya aura aMta meM maMgalAcaraNa prastuta kiyA hai| bhAvoM kA svarUpa batalAte hue gAthA 22 meM kSayopazama bhAva kI paribhASA karate huye kahA hai ki - "udayojIvassa guNo rakhaovasamio le bhAvo / / 22|| arthAt jIva ke guNoM kA udaya kSayopazama bhAva hai| kSayopazama bhAva kI yaha paribhASA zabdasaMjoyanA kI apekSAse navInatA prakaTa karatI haiThIka isIprakAra audayika bhAva kI paribhASA kAyama karate huye kahA hai - "kammudayajakammuguNo odayiyo hodi bhAvo hu' ||2|| arthAt - karmoM ke udayaseutpanna hone vAle karmaguNa - audayika kahalAte haiN| yaha paribhASA zabda-saMyojanA apekSA viziSTatA rakhatI hai| zrI zrutamuni ne aupazamika cAritra kA sadbhAva 11 veM guNasthAna meM, kSAyika cAritra kA astitva 12veM guNasthAnase 14veM guNasthAna taka tathA sarAgacAstri ko 6-10 takasvIkAra kiyA hai| karmakANDa graMtharAja meM bhAvoM kA kathana guNasthAnoM meM vivecita kiyA gayA kintumArgaNAoMmeM 3bhAvoMkIsaMyojanA karanevAlA yaha eka mAtra anupama graMtha hai| grantha meM vicAraNIya bindu - mizraguNasthAna meM AcArya zrIne avadhidarzana kAsadbhAva svIkAra kiyA hai|jbki dhavalAkAra ne mizra guNasthAna meMcakSu, acakSu darzana kA hI ullekha kiyA hai|tthaa anya karma granthoM meM bhI do darzanoM kAsadabhAva dekhane ko milatA hai| vaikriyika mizrakAyayogamecaturyaguNasthAnamestrIliMgakosvIkAra kiyA gayA kyoMki yahA~ 32 bhAvoM kA sadbhAva kahA gayA hai| vaikriyikamiznakAya yoga caturyaguNasthAna meMlIliMga kA samAva yaha vicAraNIya viSaya hai| .AhAraka kAyayoga aura AhAraka mizra kAyayoga kI sadRSTi meM 6 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvoM kI vyucchitti darzAyI gayI hai| 6 bhAvoM kI vyucchitti kisa prakAra saMbhava hai yaha vicAraNIya hai| .mAthA 64 meM bhAvastrI meM sarAgacAritra aura kSAyika samyaktva kA niSedha Apattijanaka hai| ..krodha, mAna, mAyA kI saMdRSTi meM sadbhAva svarUpa 40 bhAva varNita kiye gaye haiM jabaki vahA~ para 41 bhAvoM kA sadbhAva pAyA jAtA hai| bhavya mArgaNA meM sabhI bhAvo kA sadbhAva gAthA 107 meM batalAyA hai| jabaki vahA~ para abhavya bhAva kaise saMbhava yaha vicAraNIya hai ? tathA ThIka usI prakAra abhavya meM mithyAdarzana guNasthAna meM 34 bhAvoM kA sadbhAva svIkAra kiyA hai jabaki yahA~ bhavyatva bhAvako kama karake 33 bhAva hI saMbhava haiN| C . mArga ke unakAraka dRSTi meM 1, 2, :, : cAra guNasthAna svIkAra kiye haiM jabaki vahA~ 1, 2, 4, 13, 14, ina pA~ca guNasthAnoM kA sadbhAva pAyA jAtA hai| ___ isa grantha para kArya karanA guruoM kI kRpAsesaMbhava hosakA hai / pUjanIyA AryikA zrI dRr3hamatI jI siddhAntajJa, sarala, udAra hone ke sAtha-sAtha abhIkSNajJAnopayogI hai| Apake jIvana kA pratyeka kSaNa zrutArAdhanA meM vyatIta hotA hai| Apake AzISa se hamaloga bhI yahI kAmanA karate haiM ki hama logoM kA samaya bhI zrutArAdhanA meM vyatIta ho| isa grantha ke saMpAdana kArya meM varNI gurukula ke saMcAlaka zrI bra. jineza jI kA atyadhika sahayoga rahA hai| jaba jisasAmagrI kI AvazyakatA par3I vaha samaya para prApta ho gii| hama donoM ApakA atyadhika AbhAra vyakta karate haiN| __ AzA hai ki vidvatjana ke sAtha-sAtha sAmAnya jana loga isa kRti se lAbha prApta kara skeNge| vijaya dazamI bra. vinoda jaina 20.10.99 bra. anila jaina Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayAnukramaNikA kra. viSaya 1. maMgalAcaraNa evaM pratijJA vacana 2. matijJAnAdi bhAvoM kI utpatti vyavasthA 3. bhAvoM ke mUla va uttara bheda 4. caudaha guNasthAnoM meM mUlabhAva 5. mithyAtva guNasthAna meM cauMtIsa bhAva 6. caudaha guNasthAnoM meM bhAva vyucchiti 7. guNasthAnoM meM sadbhAva rUpa bhAva 8. guNasthAnoM meM abhAva bhAvoM kA kathana 9. caudaha guNasthAnoM meM bhAva tribhaGgI evaM saMdRSTi (1) gAthA sa. pRSTha saM. 1-2 I 3-20 2-10 21-28 10-12 29-33 13-15 34 [5 35-41 16-20 42 20-21 43 21 10. madhya maGgalAcaraNa va pratijJA vacana 11. tIna samyaktvoM kA sadbhAva 12. narakagati meM bhAva tribhaGgI vyavasthA evaM saMdRSTiyA~ (2-11 ) 13. tiyaMcagati meM bhAva tribhaGgI vyavasthA evaM saMdRSTi yA~ (12-18) 14. manuSyagati meM bhAva tribhaGgI vyavasthA evaM saMdRSTi yA~ (19-27) 15. devagati meM bhAva tribhaGgI vyavasthA evaM saMdRSTi yA~ ( 28-42) 16. indriya evaM kAya mArgaNA meM bhAva tribhaGgI vyavasthA evaM saMdRSTi yA~ (43-47) 17. yoga mArgaNA meM bhAva tribhaGgI vyavasthA evaM saMdRSTi yA~ (48-55 ) 18. veda mArgaNA meM bhAva tribhaGgI vyavasthA evaM saMdRSTi yA~ (56-58) 19. kaSAya mArgaNAM evaM ajJAnatraya meM bhAva tribhaGgI 92-93 vyavasthA evaM saMdRSTi yA~ (59-61) 44 45-48 49-52 53-60 61-70 71-77 78-80 80-89 90-91 22-29 29 30-32 32-35 35-45 45-57 46-58 58-74 59-74 74-86 76-86 87-88 87-90 88-102 91 - 203 104 104-107 107-108 108-111 Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 94-97 111-115 112-116 98-102 116-120 103-104 105-106 20. jJAna mArgaNA meM bhAva tribhanI vyavasthA evaM saMdRSTiyA~ (62-64) 21. saMyama mArgaNA meM bhAva vibhaGgI vyavasthA evaM saMdRSTiyA~ (65-70) 22. darzana mArgaNA meM bhAva tribhaGgI vyavasthA _____evaM saMdRSTiyA~ (71-73) 23. lezyA mArgaNA meM bhA tribhanI vyavasthA evaM saMdRSTiyoM (74-76) 24. bhavya evaM samyaktva mArgaNA meM bhAva vibhaGgI vyavasthA evaM saMdRSTiyA~ (11-84) 25. saMjJI mArgaNA meM mAva tribhanI vyavasthA evaM saMdRSTiyA~ (85-86) 26. AhAraka mArgaNA meM bhAva tribhanI vyavasthA evaM saMdRSTiyA~ (87-88) 27. aMtima maGgalAcaraNa evaM laghutA pradarzana 117-121 122 122-125 125-127 126-129 129-132 131-137 107-109 110-111 112-114 139-141 140. 141-142 143-144 115-116 Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 bhAva "bhAvoNAma davva pariNAmo' dravya ke pariNAma ko bhAva kahate haiN| jIva dravya meM pAMca mukhya bhAva pAye jAte haiM / aupazamika, kSAyika, kSAyopazamika, audAyaka aura pAriNAmikAye pA~cobhAva jIba ke svatattva aura asAdhAraNabhAva kahe gaye haiN| kAraNa . hai ki ye bhAva jIva ke alAvA anya dravyoM meM nahIM dekhe jAte haiN| ina bhAvoM ke bheda-prabheda tathA guNasthAnoM meM inakA savabhAva nimna prakAra se hai - kra.bhAva sagaramAnamA guNasthAna 1. aupazamika bhAva 2 bheda 27. kSAyo. samyaktva . 4-12 1. opazamika samyaktva 4-11 28. kSAyo. cAritra (sa.cA.) 6-10 2. aupazamika cAritra 29. saMyamAsayama 2. zAyika bhAva bheda 4. audayika bhAva 21 bheda 3. kSAyika jJAna 13-14 30. narakagati 1-4 4. kSAyika darzana 13-14 31. tithaMcagati 5. jhAyika dAna 13-14 32. manuSyagati 1-14 6. kSAyika lAbha 13-14 33. devamati 1. kSAyika bhoga 13-14 3. krodha kaSAya 1. kSAyika upabhoga 13-1435. mAnakaSAya 1-9 9. zAyika vIrya 13-14 36. mAyA kaSAya 10. kSAyika samyaktva 4-14 37. lobha kaSAya 1-10 II. kSAyika cAritra 12-14 38. svIveda 1-9 3. kSAyopazamika bhAva 18 bheda 39. puruSaveda 1-9 12. matijJAna 4-12 40. napuMsaka veda 1-9 13. zruta jJAna 4-12 4. mithyAtya 14. avadhijJAna 4-12 42. ajJAna 1-12 15. manaHparyaya jJAna 4-1243 asaMyama 16. kumati jJAna 1.2 44. asiddhatva 1-14 17, kuzrutajJAna 1-2 45. kRSNa lezyA 1-4 18. kuavadhi jJAna I-2 46. nIla lezyA 19. cakSudarzana 1-12 47. kApotalezyA 20. acakSu darzana 1-12 48. pIta lezyA 1-7 21. avadhi varzana 4-1249. padama lezyA 22 jhAyo. dAna 1-12 50. zukla lezyA 1-13 23. jhAyo.lAma 1-12 5. mAriNAmika bhAvabheva 24, kSAyo, bhoga 1-125. jIvatva 1-14 25. kSAyo, upabhoga 1-1252. bhavyatva 1-14 26. kSAyo, vIrya 1-12 53. amanyatva 1-4 Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI-zrutamuni-viracitA bhAva-tribhaGgI bhaavsNgrhaaprnaamaa| (saMddaSTi -sahitA) khavidaghaNaghAikamme arahate suvididatthaNivahe ya / siddhaTThaguNe siddhe rayaNattayasAhage dhuve sAhU ||1|| kSapitadhanaghAtikarmaNo'rhataH suviditArthanivahAMzca / siddhASTaguNAn siddhAn ratnavayasAdhakAn staumi sAdhun / anvayArtha :- (khavidadhaNadhAikamme) ghAtiyAkarmo ke samUha ko jinhone naSTa kara diyA hai (ya) aura (suvididatyaNivahe) padArthoM ke samUha ko acchI taraha jAna liyA hai aise (arahate) arahaMtoM kI (siddhavaguNe) prApta kiyA haiATha guNoM ko jinhoMne aise sidre) siddhoM kI (rayaNattayasAhaMge) ratnatraya ke sAdhaka (sAhU) sAdhuoM kI (thuve) maiM stuti karatA hU~ arthAt unakI vaMdanA karatA huuN| idi vaMdiya paMcaguru saruvasiddhattha bhkyibohtth| suttuta mUluttarabhAvasarUvaM pavakkhAmi // 2 // iti vanditvA paMcagurun svarUpasiddhArtha bhavikabodhArtha / sUtroktaM mUlottarabhAvasvarUpaM pravakSyAmi // anvayArtha :- (idi) isa prakAra (paMcagurU) paMca parameSThiyoM ko(vaidiya) namaskAra karake (sarUvasiddhattha) svarUpa kI siddhi ke lie aura (maviyabohatya) bhavya jIvoM ke jJAna ke lie (suttuttaM) sUtra meM kahe gaye (mUluttarabhAvasarUva) mUla uttara bhAvoM ke svarUpa ko (pavakkhAmi) kahU~gA! bhAvArtha :- isa gAthA kA prathama pada "idi paMcagurU vaMdiya" pUrva kI maGgalAcaraNa rUpa gAthA sUtra se sambandha rakhatA hai pazcAt AcArya mahArAja ne graMtha karane ke hetukA pratipAdana kiyA hai kahA hai ki maiM jo bhAvoM ke svarUpa kA kathana karUMgA / vaha nija zuddhAtmA ke svarUpa siddhi meM tathA jo bhavya mokSecchuka hai- unheM bhAvoM ke yathArtha svarUpa ke bodha meM kAraNa hogA tathA (1) Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA meM Aye "suttuttaM" pada se do artha grahaNa karanA cAhiye / sUtrAtmaka graMthoM meM kathita athavA tattvArtha sUtra meM nirUpita mUla aura uttara bhAvoM ke svarUpa kA nirUpaNa kruuNgaa| mUla bhAvoM se mukhya tathA uttara bhAvoM se mUla ke prabhedoM kA grahaNa karanA caahiye| vizeSa :- bhAva kinheM kahate hai ? padArthoM ke pariNAma ko bhAva kahate haiN| bhAvanAma jIva ke pariNAma kA hai, jo ki tIbra maMda, nirjarA bhAva Adi ke rUpa se aneka prakAra kA hai| ___ dravya ke pariNAma ko athavA pUrvApara koTi ke vyatirikti vartamAna paryAya se upalakSita dravya ko bhAva kahate hai| AcArya mahArAja nejo yaha kahA hai ki bhAvoM kI prarUpaNA svarUpa siddhi meM sahAyaka hai isa sandarbha meM paNDita ToDaramala jI ne karaNAnuyoga kI upayogitA tathA karaNAnuyoga kaise karma nirjarA meM kAraNa hai isa meM viSaya kahA hai ki- jo jIva dharma virSe upayoga lagAya cAhaiM-..- aise vicAra virSe (arthAt karaNAnupayoga viSaya unakA) upayoga rami jAya, taba pApa pravRtti chUTa svayameva tatkAla dharma upajai hai / tisa abhyAsa kari tattvajJAna kI prApti zIghra hI hai| bahurei aisA sUkSma kathana jinamata viSa hI hai, anyatra nAhIM aisai mahimA jAna jinamata kA zraddhAnI ho hai| bahuri je jIva tattvajJAnI hoya isa karaNAnuyoga ko abhyAsai haiM tinako yahu tisakA (tattvanikA) vizeSarUpa bhAsa hai| sUtra kise kahate haiM ? jo thor3e akSaroM se saMyukta ho, sandeha se rahita ho, paramArtha sahita ho, gUDha padArtho kA nirNaya karane vAlA ho, nirdoSa ho, yuktiyukta ho aura yathArtha ho use paNDita jana sUtra kahate haiN| NANAvaraNacauNhaM. khaovasamado havaMti cunnaannaa| paNaNANAvaraNIekhayado duhavei kevalaM gaannN||3|| jJAnAvaraNacaturNA kSayopazamato bhavanti catursAnAni / paMcajJAnAvaraNIyakSayatastu bhavati ke valaM jJAnaM // Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anvayArtha :: (NANAvaraNacauNha) cAra jJAnAvaraNIya karmoM ke (khaovasamado) kSayopazama se (cauNANA) cAra jJAna (havati) hote hai (paNaNANAvaraNIekhayado du) pAMca jJAnAvaraNIya karmoM ke kSaya se (kevala) kevala (NANaM) jJAna (havei) hotA hai| bhAvArtha:- matijJAna, zrutajJAna, avadhijJAna aura manaHparyaya jJAna kramaza: matijJAnAvaraNa, zrutajJAnAvaraNa avadhijJAnAvaraNa aura manaH paryayajJAnAbaraNa ke kSayopazama se hote hai tathA pAMcoM jJAnAvaraNIya karmoM kI prakRtiyoM ke kSaya se kevalajJAna prakaTa hotaahai| micchattaNaudayAdo jIvANaM hodi kumati kusudaM ca / vebhaMgo aNNANati saNNANatiyeva NiyameNa ||4|| mithyAtvAnodayAjjIvAnAM bhavati kumatiH kuzrutaM ca | vibhaMgaH ajJAnatrika sajjJAnantrikameva niyamena / / anvayArtha :- (micchattaNaudayAdo) mithyAtva aura anantAnubandhI kaSAya ke udaya se (jIvANa) jIvoM ke (saNNANatiyeva) mati, zruta avadhi rUpa tInoM hI samyamjJAna (NiyameNa) niyama se (kumatikusuda) kumati kuzruta (ca) aura (vebhaMgo) vibhaMgAvadhi nAma se (aNNANati) tIna ajJAna rUpa (hodi) ho jAte hai| bhAvArtha :- jJAna meM viparItAbhiniveza ke do kAraNa hai, mithyAtva aura anaMtAnubaMdhI kaSAya / ina donoM ke kAraNa hI samyagjJAna mithyAjJAna saMjJA ko prApta hote hai, ataH mithyAtva aura anaMtAnubaMdhI ke udaya se jIva ke kumati, kuzruta aura kuavadhi ye tIna ajJAna hote hai tathA mithyAtva aura anaMtAnubaMdhI kaSAya ke abhAva meM tInoM jJAna samyak saMjJA ko prApta hote haiM - arthAt matijJAna, zrutajJAna aura avadhijJAna kahalAte haiN| pUrva gAthA meM samyagjJAna kI carcA kI gaI hai mithyAtva ke nimitta se tInoM (mati, zruta avadhi) ko ajJAnarUpasaMjJA dI gaI hai| vizeSa - jainAgama meM ajJAna zabda kA prayoga do arthoM meM hotA hai - eka to jJAna kA abhAva yA nyUnatA ke artha meM aura dUsarA mithyAjJAna ke artha meM / pahale vAle ko audayika ajJAna aura dUsare vAle ko kSAyopazamika (3) Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ajJAna kahate haiM / daMsaNavaraNakkhayado kevaladaMsaNa suNAmabhAvo hu / cakkhudaMsaNapamuhAvaraNIyakhaovasamado ya // 5 // darzanAvaraNakSayataH ke valadarzanaM sunAmabhAvo hi / cakSurdarzanapramukhAvaraNIyakSayopazamatazca || cakkhu acakkhU ohIdaMsaNabhAvA havati niyameNa / paNavigdhakkhayajAdA khAiyadANAdipaNabhAvA ||6|| cakSuracakSuravadhidarzanabhAvA bhavanti niyamena / paMcavighna kSayajAtAH kSAyika dAnAdipaMcabhAvAH anvayArtha 5-6 (dasaNavaraNakkhayado) darzanAvaraNIya ke kSaya se (suNAmabhAvo) sArthaka nAmavAlA (kevaladaMsaNa) kevala darzana hotA hai (ya) aura (cakkhuhaMsaNapamuhAvaraNIya) cakSu darzana hai prathama jisameM arthAt cakSudarzanAvaraNa, acakSudarzanAvaraNa aura avadhidarzanAvaraNa ke (khaovasamado) kSayopazama se (jiyameNa) niyama se (cakkhuacakkhUohIdaMsaNabhAvA) cakSu, acakSu aura avadhi darzana ye tIna bhAva hote haiM / (paNavigghakkhayajAdA ) pA~ca vighna arthAt antarAya karma ke kSaya se (khAiyadANAdipaNabhAvA) kSAyika dAna Adi kSAyika pA~ca bhAva pragaTa hote haiN| vizeSa kSAyika bhAva kise kahate haiM ? karmoM ke kSaya hone para utpanna hone vAlA bhAva kSAyika hai, tathA karmoM ke kSaya ke lie utpanna huA bhAva kSAyika hai, aisI do prakAra kI zabda vyutpatti grahaNa karanA caahie| khAovasamiyabhAvo dANaM lAhaM ca bhogamuvabhogaM / vIriyamede NeyA paNavigdhakhaovasamajAdA || 7 || kSAyopazamikabhAvo dArna lAbhazva bhoga upabhogaH / vIryamete jJeyA paMcavighnakSayopazamajAtAH ar anvayArtha 7 (paNavigghakhaovasama) pA~coM antarAya karmoM ke kSayopazama se ( khAovasamiyabhAvo) kSAyopazamika bhAva rUpa (dArNa) (4) Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dAna (lAI) lAma (moga) bhoga (uvabhoga) upabhoga (ca) aura (vIriyaM) vIrya (ede) ye pA~ca kSAyopazamika bhAva (jAdA) hote hai| aisA (NeyA) jAnanA caahiye| dasaNamohati have miccha missatta smmpddittii| aNakohAdI edA NiddiTThA sattapayaDIo // 4 // darzanamohamiti bhavet mithyAtvaM mizratvaM smyktvprkRtiriti| anakrodhAdaya etA nirdiSTAH saptakRtaprakRtayaH / / sataNha uvasamado uvasamasammo khayAdu khajhyo ya / cha ku vasamado sammattudayAdo vedagaM sammaM // 9 // saptAnAmupazamata upazamasamyaktva kSayAtkSAyikaM ca / SadkopazamataH samyaktvodayAt vedakaM samyaktvaM // anvayArtha 8-mecchA niyAtma mistasa, sanyamithyAtva (sammapaDittI)samyaktva prakRti ye tIna(dasaNamohati) darzana mohanIya kI aura (aNakohAdI) anantAnubandhI krodhAdi cAra (edA) ye (sattapayaDIo)sAta prakRtiyAM (NiTTiA )kahI gaI hai| ina (sataNha) sAta ke (uvasamado) uvasama se (uvasamasammo) upazama samyaktva (khayAdu) kSaya se rakhajhyo) kSAyika samyaktva(ya) aura (chakkuvasamado) chaha ke upazama evaM(sammattudayAdo) samyaktva prakRti ke udaya se (vedagaM) vedaka (samma) samyaktva (have) hotA hai| bhAvArtha - mithyAtva, samyagmidhyAtva, samyaktva prakRti tathA anantAnubandhI krodha, mAna, mAyA, lobha ina sAta prakRtiyoM ke upazama se upazamasamyaktva hotA hai inahIsAtaprakRtiyoM ke kSaya se kSAyika samyaktva tathA kSayopazama se kSayopazama samyagdarzana hotA hai| cArittamohaNIe uvasamado hodi uvasamaM caraNaM / khayado khaiyaM caraNaM khaovasamado sarAgacArittaM // 10 // caritramohanIyasya upazamataH bhavatyupazamaM caraNaM / kSayataH kSAyikaM caraNa kSayopazamataH sarAgacAritre / / anvayArtha 10- (cArittamohaNIe) cAritra mohanIya ke (uvasamado) (5) Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upazama se (uvasama caraNa) upazama cAritra (khayado khaDya) kSaya se kSAyika cAritra (khaovasamado) kSayomazama se (sarAgacAritta) sarAga cAritra arthAt kSAyopazamika cAritra (hodi) hotA hai| bhAvArtha - mohanIya karma kI 28 prakRtiyoM hotI haiN| jinameM se cAritra mohanIya kI 24 prakRtiyoM arthAt apratyAkhyAna-krodha, mAna, mAyA, lobha, pratyAkhyAna * krodha, mAna, mAyA, lobha, saMjvalana- krodha, mAna, mAyA, lobha, hAsya, rati, arati, zoka, bhaya, jugupsA, strIveda, puruSaveda tathA napuMsaka veda ina prakRtiyoM ke upazama se upazama cAritra pragaTa hotA hai| yaha cAritragyArahaveM guNasthAna arthAt zAnta moha nAmaka guNasthAna meM pAyA jAtA hai tathA cAritra mohanIya kI 21 prakRtiyoM ke kSaya se jo cAritra pragaTa hotA hai use kSAyika cAritra kahate haiM yaha cAritra kSINa moha arthAt vArahaveM guNasthAna se prAraMbha hokara ayoga kevalI tathA siddhoM ke bhI pAyA jAtA hai| cAritra mohanIya kI 21 prakRtiyoM ke ayopazama se sarAga cAritra arthAt kSAyopazamika cAritra hotA hai yaha cAritrachaTaveMguNasthAna se dasaveMguNasthAna taka pAyA jAtA hai aisA AcArya mahArAja kA abhimata hai| AdimakasAyabArasakhaovasama sNjlnnnnoksaayaannN| udayeNa (ya) jaM caraNa sarAgacAritta taM jANa ||1|| AdimakaSAyadvAdazakSayopazamena saMjvalananokaSAyANAM / udayena 'ca' yaccaraNaM sarAgacAritraM tajjAnIhi || anvayArtha - (AdimakasAyabArasakhaovasama) Adi kI bAraha kaSAya ke kSayopazama se aura (saMjalaNaNokasAyANa) saMjvalana kaSAya aura nava nokaSAya ke udaya se (jaM caraNaM) jocAritra hotA hai (taM) usako (sarAgacAritta) sarAgacAritra arthAt dAyopazamika cAritra (jANa) jAnanA caahie| bhAvArtha - anaMtAnubaMdhI apratyAkhyAna, pratyAkhyAna, krodha, mAna, mAyA aura lobha ina bAraha kaSAyoM ke kSayopazama tathA saMjvalana krodha, mAna, mAyA, lobha aura nava nokaSAya ke udaya seto cAritra hotA hai usako sarAga cAritra kahate haiN| (6) Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ majjhimakasAyaaDauvasame hu sNjlnnnnoksaayaannN| khaiuvasamado hodi hutaM ceva sarAgacArittaM / / 12 // madhyamaka SAyASTopazame hi saMjvalananokaSAyANAM / kSayopazamato bhavati hi tacaiva sarAgacAritra / / anvayArtha - (majjhimakasAya aupasama) madhyapI mATha arthAt apratyAkhyAna aura pratyAkhyAna krodha, mAna, mAyA, lobha kaSAyoM kAupazama hone para (ca) tathA (saMjalaNaNokasAyANa)saMjvalana kaSAya aura nonava kaSAyoM ke (khaiuvasamado) kSayopazama se jo cAritra ( hodi) hotA hai, (taM eva) vahI (sarAgacAritra) sarAgacAritra hai| jIvadi jIvissadi jo hi jIvido bAhirehiM pANehiM / anbhatarehiM NiyamA so jIvotassa prinnaamo||13|| jIvati jIviSyati yo hi jIvitaH bAghaiH prANaiH / abhyantaraiH niyamAt sa jIvastasya pariNAmaH / / anvayArtha - (jo) jo (bAhire hiM) indriya, bala, Ayu, zvAsocchavAsa rUpa bAma tathA(abmatarehi) jJAna darzana rUpa abhyantara (pANehiM) prANoM se (jIvadi) jItA hai, (jIvissadi) jIvegA aura (jIvido) jItA thA (soNiyamA) vaha niyama se (jIvo) jIva hai (tassa) usa jIva kA (pariNAmo) pariNAma jIvatva bhAva hai| bhAvArya - jo pA~ca indriya- sparzana, rasanA, ghrANa, cakSu aura zrotra tIna bala- manabala, vacana bala aura kAya bala, Ayu aura zvAsocchavAsa ina dasa bAdhya prANoM se tathA jJAna, darzana rUpa abhyantara prANoM se jItA hai, jItA thA tathA jIvegA vaha jIva hai| abhyantara prANase tAtparya jIva kA jJAna darzana rUpa upayogAtmaka prinnaamhai| yahA~ para "tassa pariNAmoM" zabda se jIva ke pAriNAmika bhAvoM meM se jIva ke jIvatva bhAva kA grahaNa kiyA gayA hai kyoMki AgAmI gAthA meM mavyatva aura abhavyatva ke svarUpa kA kathana karate hue do pAriNAmika bhAva kahe gaye hai ataH uparyukta gAthA meM tIsare jIvatva rUpa pAriNAmika bhAva ko grahaNa karanA caahie| Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rayaNattayasiddhIeNatacau? yasaruvago bhaviduM / jumgo jIvo bhabbo tabivarIo abhabbo du||14|| ratnatrayasiddhayA'nantacatuSTa yasvarUpako bhavituM / yogyo jIvoM mabyaH tadviparIto'bhavyastu // anvayArtha 14- (rayaNattaya siddhIe) ratnatraya kI siddhi se (aNatacauTTha yasarUvago)ananta catuSTaya svarUpa(bhavirdu jumgo) hone ke yogya (bhalvo) bhavya hai (tavivarIo) isake viparIta (jIvo) jIva (amavvo du) abhavya hai| bhAvArtha - samyagdarzana, samyagjJAna, samyaJcAritrarUparatnatraya kI siddhi aura ananta darzana, jJAna sukha tathA anantatIrya kA ananta catuSTaya ko prApta karane kI kSamatA vAlAjIva bhavya hai| jo samyagdarzana Adi guNoM kI pragaTa karane kI yogyatA se rahita hai vaha abhavya hai| jIvANaM micchu dayA aNaudayAdo ataccasadbhANaM / havadi hutaM micchattai arNatasaMsArakAraNaM jANe || 15 // jIvAnAM mithyAtvodayAvanodayato'ttvazraddhAnaM / bhavati hi tanmithyAtvaM anaMtasaMsArakAraNaM jAnIhi // anvayArtha - (jIvANa) jIvoM ke (micchu dayA) mithyAtva ke udaya se aura (aNauvayAdo) anantAnubaMdhI ke udaya se jo (ataccasaddhANa) atattva zraddhAna (havadi) hotA hai (taM) usa (micchatta) mithyAtva kahate haiN| (hu) nizcaya se (aNaMtasaMsArakAraNa) usako ananta saMsAra kA kAraNa (jANe) jaano| apacakkhANudayAdo asaMjamo paDhamacaUguNaTThANe / paccakkhANudayAdo desajamo hodi desaguNe | 16 / / apatyAkhyAnodayAt asaMyamaH prathamacaturguNasthAne / pratyAkhyAnodayAddezayamo bhavati dezaguNe // anvayArtha - (par3ha macaUguNaTThANe) prathama cAra guNasthAnoM meM (apacakkhANudayAdo) apratyAkhyAna ke udaya se (asaMjamo) asaMyama hotA hai evaM (desaguNe) dezavirata guNasthAna meM (paccakhANudayAdo) 18) Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratyAkhyAna ke udaya se (desajamo) deza saMyama (hodi) hotA hai| gadiNAmudayAdo (cau) gadiNAmA vedtidyudyaado| himAmyagAra mo mAgapraviriho lessA ||17 // gatinAmodayAt gatinAmA vedatrikodayAt / liMgatrayabhASaH punaH kaSAyayogapravRttito lezyAH / / anvayArtha -(gadiNAmudayAdo) gatinAma karma ke udayase(gadiNAmA) naraka gati Adi cAra gati hotI hai / (vevatidayaudayAdo) tIna vedoM arthAt strIveda, puruSaveda evaM napuMsakaveda ke udaya se (liMgattayabhAva) tIna liMga rUpa bhAva hote haiM (puNa) tathA (kasAya jogappavittido) kaSAya se yukta yoga kI pravRtti ko (lessA) lezyA kahate haiN| jAva du kevalaNANassuko Na havedi tAva aNNANaM / kammANa viSpamukko jAva Na tAva du asidbhata / / 18 / / yAvattu ke balajJAnasyodayo na bhavati tAvadajJAnaM / karmaNAM vipramokSo yAvanna tAvattu asidatvaM / / anvayArtha 18- (jAva du ) jaba taka (kevalaNANassudamo) kevala zAna kA udaya (Na havedi) nahIM hotA hai (tAva du) taba taka (aNNANa) ajJAna hai (jAva) jabataka (kammANa vippamukoNa) karmoM se rahita nahIM hotA hai (tAba) taba taka (asiddhatva) asiddhatva rUpa auvayika bhAva (havedi) hotA hai| kohAdINudayAdo jIvANaM hoti caukasAyA hu| idi sabyuttarabhAvuppattisarUvaM viyANAhi // 19 // krodhAdInAmudayAt jIvAnAM bhavanti catuSkaSAyA hi| iti sarvottarabhAvotpattisvarUpaM vijAnIhi / / anvayArtha - (kohAdINudayAdo) krodhAdi ke udaya se (jIvANa) jIvoM ke (hu) nizcaya se (caukasAyA) cAra kaSAye (hoti) hotI hai| (idi) isI prakAra (sabbuttarabhAbuppattisarUva) sabhI uttara bhAvoM kI utpatti ke svarUpa ko(viyANAhi) jAnanA caahie| (9) Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uvasamasarAgacariyaM khajhyA bhAvAya Nava yamaNapaja / rayaNattayasaMpattesuttamamaNuvesu hoti khalu || 20 / / upazamasarAgacAritraM kSAyikA bhAvAca nava ca manaHparyayaH / ratnatrayasamprApteSu manuSyeSu bhavanti khalu / anvayArtha - (khalu) nizcaya se (uvasamasarAgacariya) upazama cAritra, sarAgacAritra (ya) aura (Nava) nau (bhAvA) bhAva (khajhyA) kSAyika (ya) aura (maNapajja) manaHparyayajJAna ye sabhI bhAva (rayaNattayasaMpattesuttamamaNuvesu) ratnatraya se sahita uttama manuSyoM (munigaNoM) meM (hoti) hote haiN| iti pIThikA - vicAraNaM / mAvA khajhyo uvasama misso puNa paarinnaamiodio| edersa (siM) bhedA Nava duga aDadasa tiNi igivIsaM // 21 / / bhAvAH kSAyika aupazamiko mizraH punaH pAriNAmika audaayikH| eteSAM bhedA nava dvau aSTAdaza traya ekaviMzatiH // anvayArtha - (khaiyo) kSAyika (uvasama) aupazAmika (misso) mizra arthAt kSAyopazamika (pAriNAmiodaio) pAriNAmika aura audayika ye pA~ca (mAvA) bhAva hai (edesa bhedA) ina bhAvoM ke bheda kramazaH . (Nava) nau (duga) do (aDa dasa) aThAraha (tiNNi) tIna aura (igivIsa) ikkIsa hai| bhAvArtha - kSAyika, aupazamika, kSAyopazamika audayika aura pAriNAmika ye pA~ca bhAva haiN| kSAyika bhAva ke no bheda, aupazamika bhAva ke do bheda, kSAyopazamika bhAva ke aThAraha bheda audayika bhAvake ikkIsa bheda tathA pAriNAmika bhAva ke tIna bheda hote haiN| ina bhedoM ke nAma Age kI gAthAoM se jAnanA caahie| kammakkhae hukhajhmo bhAvo kammuksamammi uvsmiyo| udayo jIvassa guNo khaoksamio have bhAvo / / 22 || karmakSaye hi kSayoM bhAvaH karmopazame upazamakaH / udayo jIvasya guNaH kSayopazamako bhavet bhAvaH / / (10) Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAraNaNiravekkhabhavo sahAviyo pAriNAmio bhAvo // kammudayajakammuguNo odayiyo hodi bhAvo hu // 23 // kAraNanirapekSabhavaH svAbhAvikaH pAriNAmiko bhAvaH / karmodayajaka maiM guNaH audayiko bhavati bhAvo hi // anvayArtha (kammakkhae) karmoM ke kSaya se ( khaio bhAvo) kSAyika bhAva (kammuvasamammi ) karmoM kA upazama hone para ( uvasamiyo) aupazamika bhAva (jIvasya guNo udayo) jIva ke guNoM kA udaya athavA kSayopazama rUpa bhAva se (khaovasamio) kSAyopazamika (bhAvo have ) bhAva hotA hai| (kAraNaNiravekkhabhavo) kAraNoM kI apekSA se rahita hone vAlA arthAt karmoM ke udaya, upazama Adi kI apekSA se rahita (sahAviyo ) svabhAvika (pAriNAmio) pAriNAmika (bhAvo) bhAva hotA hai / (kammudayajakammuguNo) karma ke udaya se utpanna hone vAle karma ke guNabhAva (odayiyo) audayika (bhAvo) bhAva (hodi) kahalAte haiM / bhAvArtha- karmoM ke kSaya se kSAyika, upazama se aupazamika bhAva hote haiM tathA kSAyopazamika bhAva kI paribhASA karate huye AcArya mahArAja kahate haiM ki jIva ke guNoM kA 335 kSAyopazamikA hai arthAt yahA~ isa pAna meM TI jIva ke kucha guNa prakaTa rahate haiM isa prakAra jAnanA cAhiye / kAraNoM se nirapekSa arthAt karmoM ke udaya, upazama Adi kI apekSA rahita pAriNAmika bhAva kahalAte haiM tathA karmoM ke udaya se utpanna hone vAle karma bhAva audayika bhAva kahe jAte haiM, arthAt karmoM ke udaya meM hone vAle bhAva audayika bhAva jAnanA cAhie 1 kevalaNArNa daMsaNa sammaM cariyaM ca dANa lAhaM ca / bhoguvabhogavIriyamede Nava khAiyA bhAvA // 24 // kevalajJAnaM darzanaM samyaktvaM cAritraM ca dAnaM lAbhazca / bhogopabhogavIryaM ete nava kSAyikA bhAvAH anvayArtha (kevalaNANaM) kevalajJAna (daMsaNa) kevaladarzana (samma) samyaktva (variyaM) cAritra (dANe) dAna (lAI) lAbha (bhogudabhogavIriyamede ca ) bhoga, upabhoga aura vIrya ye (Nava) nava (khAiyA bhAva) ( 11 ) - Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSAyika bhAva hai| upasamasamma uvasamacaraNa duNNeva uvasamA bhAvA / cauNANaM tiyadasaNamatiyaM jahAgAnI 31 upazamasamyaktvamupazamacaraNe dAveva upazamI bhAvau | caturjJAnaM tridarzanaM ajJAnatrika ca dAnAdayaH / / vedaga sarAgacariyaM desajama viNavamissamAvA hu / jIvatta bhavyattamabhavvattaM tiNi pariNAmo (mA) / / 26 || vedakaM sarAgacaritaM dezayama dvinavamizrabhAvA hi / jIvatvaM bhavyatvamabhavyatvaM trayaH pAriNAmikAH / / anvayArtha - (uvasamasamma) upazamasamyaktva (uvasamacaraNa) aura upazama cAritra ye (duNNeva) donoM hI (upasamA bhAvA) aupazamika bhAva hai| (cauNANaM) cAra jJAna (tiyadasaNe) tIna darzana (aNNANatiya) tIna ajJAna (dANAdI) dAnAdi pA~calabdhiyAM (vedaga) vedaka samyaktva (sarAgacariya) sarAga cAritra arthAt kSAyopazamika cAritra (ca) aura (desajama) dezasaMyamaye (hu) nizcaya se (missabhAvA) minabhAva arthAt kSAyopazamika bhAva ke (viNava) aThAraha bheda hai / (jIvata) jIvatva (mavvattamamatvattaM) bhavyatva aura abhavyatva ye (pariNAmo) pAriNAmika bhAva ke (tiSNi) tIna bheda haiN| odaio khalu mAvo gdilessksaayliNgmicchttN| aNNANamasiddhataM asaMjama cedi igivIsaM || 27 / / audayikaH khalu bhAvo gatilezyAkaSAyaliMgamithyAtvaM / ajJAnamasiddhatvaM asaMyamazceti eka vizatiH // anvayArtha - (khalu) nizcaya se (gadi lessakasAyaliMgamicchata) cAragati, chaha lezyA, cAra kaSAya, tIna liMga mithyAtva, (aNNANamasiddhatta) ajJAna, asiddhatva (asaMjama) asaMyama (idi) isa prakAra ye audayika bhAva ke (igivIsa) ikkIsa bheda haiN| paMceva mUlabhAvA uttarabhAvA havaMti tevaNNA / ede sabve bhAvA jIvasarUvA muNeyavvA / / 28 || (12) Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMcaiva mUlabhAvA usarabhAvA bhavanti tripaMcAzat / ete sarve mAvA jIvasvarUpA mantavyAH / / anvayArtha - (mUlamAvA) mUla bhAva (paMceva) pA~ca hI hai (uttarabhAvA) uttarabhAva (tevaNNA) trepana (havaiti) hote haiN| (ede) ye (sabve) sabhI (bhAvA) bhAva (jIvasarUvA) jIva ke svarUpa (muNeyavvA) mAnanA caahie| ukta ca - mokSaM kurvanti mizrIpazamikakSAyikAbhidhAH / bandhamaudayiko bhAvo niSkriyAH pAriNAmikAH ||11] gAthArtha - sAyopazamika aupazamika aura kSAyika bhAva mokSa ko karane vAle hai| audayika bhAva baMdha karatA hai tathA pAriNAmika bhAva niSkriya hai arthAt bandha mokSa nahIM karatA hai| micchatiga'yadacaukke ukhasamacaugamhi khvgcugmhi| vesu jiNesu visuddhe NAyabbA mUlabhAvA hu / / 29 // mithyAtvatrikAyatacatuSke upazamacatuSke ksspkctusske| vayorjinayoH vizuddhA jJAtavyA mUlabhAvA hi || khaviguvasamagema viNA seratibhAlA hu aina paMcena / uvasamahINAcauro missuvasamahINatiyabhAvA / / 30 / / kSapakopazakAbhyAM binA zeSatribhAvA hi paMca paMcaiva / upazamahInAzcatvAraH mitropazamahInatrika mAvAH / / anvayArtha -(hu) nizcayase (micchatiga) mithyAtvAdittIna guNasthAnoM meM (khaviguvasamageNa) kSAyika aura upazama bhAva ke (viNA) binA (sesatibhAvA) zeSa tIna bhAva (ayadacaukke) asaMyatasamyagdRSTi Adi cAra guNasthAnoM meM (paMca) pA~ca bhAva tathA (uvasamacaugamhi) upazama zreNI ke cAra guNasthAnoM meM (paMceva) pA~coM bhAva tathA (khavagacaugamhi) kSapakazreNI ke cAra guNasthAnoM meM (uvasamahINAcauro) upazama bhAva se rahita cAra bhAva, (vesu jiNesa) do jinoM meM arthAt sayoga kevalI aura ayogakevalI meM (missavasamahINa) kSAyopazamika aura upazama se rahita zeSa (tiyabhAvA) tIna bhAva hote haiM / ye (paMceva bhUlabhAvA) pA~ca hI (13) Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mUlabhAva (visuddhe) vizuddhi kI apekSA raNAyavvA) jAnanA caahie| bhAvArtha - mithyAtva, sAsAvana aura mizra ina tIna guNasthAnoM meM audayika, kSAyopazamika, pAriNAmika ye tIna bhAva, asaMyata, dezasaMyata, pramattasaMyata, apramattasaMyata ina cAra guNasthAnoM meM pA~coM bhAva, upazama zreNI ke cAra guNasthAnoM meM pA~coM bhAva, kSapaka zreNI meM audayika, kSAyopazamika, kSAyika aura pAriNAmika ye cAra bhAva tathA sayoga, ayoga kevalI ke kSAyika, audayika aura pAriNAmika tIna bhAva / isa prakAra guNasthAnoM meM mula bhAvoM kI saMyojanA jAnanA caahie| khayigo hu pAriNAmiyabhAvo siddhe havati NiyameNa | itto uttarabhAvo kahiyaM jANaM guNaTThANe || 31 / / kSAyiko hi pAriNAmikabhAvaH siddhe bhavataH niyamena / ___ ita utsarabhAvaM kathita jAnIhi guNasthAne || anvayArtha -(siddhe) siddhoM meM (NiyameNa) niyama se (khayigo) kSAyika aura (pAriNAmiyabhAvo) pAriNAmika bhAva (harvati) hote hai (itto) isake Age guNadaMThANe)guNasthAnoM meM (uttarabhAdo) uttara bhAvoM ko (kahiyaM) kahate haiM so (jANaM) jaano| ayadAdisu sammattati-saNNANatigohidasaNaM dese| desajamo chaTThAdisu sarAgacariyaM cmnnpjno|| 32 / / ayadAdiSu samyaktvatrisajjJAnatrikAvadhidarzana deze / dezayamaH SaSThAdiSu sarAgacAritraM ca manaHparyayaH || anvayArtha - (ayadAdisu) caturtha Adi guNasyAnoM meM (sammattati) tIna samyaktva (saNNANatiga) tIna samyagjJAna (ohidasaNa) avadhi darzana (dese) dezavrata arthAt paMcama guNasthAna meM (desajamo) dezasaMyama (chaTThAdisu)chaThave AdiguNasthAnoM meM sarAgacariya) sarAmacAritra (ca) aura (maNapajjo) manaHparyayajJAna hotA hai| bhAvArya - cauthe guNasthAna se bArahaveM guNasthAna taka upazamasamyaktva, cauyesesAtave guNasthAna taka vedakasamyaktva evaMcaudhese caudahave guNasthAna taka kSAyika samyaktvA isa prakAra caturtha guNasthAna se caudahaveM guNasthAna Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taka tInoM samyaktvoM kAuparokta prakAra se kathana jAnanA caahiye| cauthe se bArahaveM taka mati, zruta, avadhi ye tIna samyamjJAna aura avadhidarzana pAye jAte haiN| paMcama guNasthAna meM dezasaMyama, chaThe se dasaveM taka sarAgacAritra aura chaThe se lekara bArahaveM taka manaH paryayajJAna hotA hai| saMte uvasamacariyaM khINe khAiyacaritta jiNa siddhe| khAiyamAvA bhaNiyA sesaM jANehi guNaThANe / / 33 || zAnte upazamacaritaM kSINe kSAyikacaritaM jine siddhe| kSAyika bhAvA paNitAH zeSa jAnIhi guNasthAne || anvayArtha - (sate) upazAnta moha guNasthAna meM rauvasamacariya) upazama cAritra (khINe) kSINamoha guNasthAna meM (khAjhyacaritta) kSAyika cAritra evaM (jiNa) jina arthAt terahaveM aura caudahaveM guNasthAna meM tathA (siddhe) siddhoM meM (khAiyabhAvA) kSAyika bhAva (bhaNiyA) kahe gye| (sesa) tathA zeSa bhAvoM ko (guNaThANe) guNasthAnoM meM (jANehi) jAnanA caahiye| odajhyA cakkhudugaMDaNNANati dANAdipaMca pariNAmA / tiNNeva savva milidA miccha cautIsabhAvA hu / / 34 | audayikAH cakSukiM ajJAnatrikaM dAnAdipaMca pariNAmAH / traya eva sarve militA mithyAtve catustriMzadAvAH sphuTaM // anvayArtha -(odaiyA) ikkIsa audayika bhAva (cakkhudurga) cakSu, acakSu darzana (aNNANati) ajJAna tIna (dANAdipaMca) dAnAdi pA~ca labdhiyA~ (pariNAmA tiNNeva) tInoM pAriNAmika bhAva ye (savva) sabhI (milidA) milakara (cautIsabhAvA) cautIsa bhAva (miccha) mithyAtva guNasthAna meM hote haiN| bhAvArtha - gati 4, kaSAya 4, liMga 3, mithyAdarzana, ajJAna, asaMyama, lezyA 6, asiddhatvaye audayika bhAva ke 21 bheda, cakSudarzana, acakSudarzana, kumati, kuzruta, kuavadhi jJAna, dAna, lAbha bhoga, upabhoga, vIrya, jIvatva, mavyatva aura abhavyatva isa prakAra sabhI saMyukta karane para cautIsa bhAva mithyAtva guNasthAna meM jAnanA caahie| (15) Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ duga tigaNabha cha dugaNabha tiNama vima-tti duga duNiterai c| igi aDache do bhAvassa'jogiaMtesu ThANesu || 35 / / dvika-trika -nabhaH-Sad -dvika-namaH-tri-namaH dvitrika-vikA-dau-trayodaza ca | ekaH aSTau chedaH bhAvasyAyogyanteSu sthAneSu // anvayArtha - (duga) do (tiga) tIna (Nama) zUnya (cha) chaha (duga) do (Nama) zUnya (ti) tIna (Nama) zUnya (viga tti) do guNasthAnoM meM tIna-tIna (duga) do (duNNi) do (tera) teraha (igi) eka (ca) aura (aDa) ATha (bhAvassa) bhAva kI (ajogitesu ThANesu) ayoga kevalI guNasthAna paryanta kramazaH (che do) vyucchitti hotI hai | bhAvArya - isa gAthA meM prathama guNasthAna se ayoga kevalI guNasthAna saka bhAvoM kI vyucchitti kAkrama kA nirUpaNa kiyA gayA hai| prathama guNasthAna meM do bhAvoM kI, dUsare sAsAdana meM tIna bhAvoM kI, tIsare guNasthAna meM kisI bhI bhAva kI vyucchitti nahIM hotI hai / cauthe guNasthAna meM chaha bhAvoM kI, pA~cave guNasthAna meM do bhAvoM kI, chaThaveM pramatta saMyata guNasthAna meM kisI bhI bhAva kIvyucchitti nahIM hotI hai| sAtaveM meM tIna mAvoM kI, AThaveM meM kisI bhI bhAva kI vyucchitti nahIM, navameM meM chaha arthAt saveda bhAga ke anta meM tInoM vedoM kI evaM aveda bhAga ke anta meM krodha, mAna, mAyA kI vyucchitti hotI hai| dasaveM meM do, myArahaveM meM do, bArahaveM meM teraha, terahave meM eka aura caudahave meM ATha bhAvoM kI vyucchitti hotI hai| vizeSa - jo bhAva jisa guNasthAna taka pAyA jAtA hai Age ke guNasthAna meM usakA abhAva ho jAtA hai usa bhAva kI usI guNasthAna ke anta meM vyucchitti samajhanA caahiye| yathA - mithyAtva bhAva mithyAtva guNasthAna taka hI rahatA hai Age dUsare sAsAdana meM isakA abhAva hai, ataH prathama guNasthAna meM mithyAtva kI vyucchitti ho jAtI hai| micche miccha mabhavvaM sANe aNNANatidayamayadamhi / kiNhAditiNNi lessA asaMjamasuraNirayagadicchedo || 36 || (16) Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mithyAtve mithyAtvamabhavyatvaM sANe'jAtiyamayate / kRSNAditisro lezyAH asaMyamasuranarakagaticchedaH // anvayArtha (micche ) mithyAtva guNasthAna meM (miccha mabhavvaM ) mithyAtva, abhavyatva (sANe) sAsAdana guNasthAna meM (aNNANatidayaM ) tIna ajJAna (ayadamhi ) asaMyata guNasthAna meM (kiNhAditiNNi) kRSNAdi tIna (lessA) lezyAyoM kI (asajaM) asaMyama, (asuraNirayagadi) devagati aura naraka gati kI (che dau) vyucchitti hotI hai| bhAvArtha - mithyAtva guNasthAna meM mithyAtva aura abhavyatva ina do bhAvoM kA vyuccheda hotA hai / sAsAdana guNasthAna meM tIna ajJAna kumati, kuzruta aura vibhaGgAvadhi ina tIna kSAyopazamika bhAvoM kA vyuccheda ho jAtA hai / tIsare guNasthAna meM kisI bhI bhAva kI vyucchitti nahIM hotI hai, tathA avirata guNasthAna meM kRSNAdi tIna azubha lezyA, asaMyama, devagati aura narakagati ina chaha audayika bhAvoM kA viccheda ho jAtA hai / desaguNe desajamo tiriyagadI appamattaguNaThANe / teUpammAlessA vedagasammattamidi jANe // 37 // dezaguNe dezayamastiryaggatiH apramattaguNasthAne / tejaH padmalezye vedaka samyaktvamiti jAnIhi // anvayArtha 37- (dezaguNe) dezavrata guNasthAna meM (desajamo ) dezasaMyama aura (tiriyagadI) tiryaca gati (appamattaguNaThANe) apramattaguNasthAna meM (teka pammAlessA) pIta, padma lezyA tathA (vedagasammattamidi) vedaka samyaktva kI vyucchitti hotI hai| isa prakAra (jANe) jAnanA caahie| bhAvArtha- pA~caveM guNasthAna meM saMyamAsaMyama aura tiryaMcagati ina do kI vyucchittiH pramatta. saMyata guNasthAna meM kisI bhI bhAva kI vyucchitti nahIM evaM sAtaveM guNasthAna meM pIta lezyA, padma lezyA aura vedaka samyaktva ina tIna bhAvoM kI vyucchitti ho jAtI hai / aNiyaTTidugadubhAge vedatiyaM koha mANa mAyaM ca / suhame sarAgacariye loho saMte du uvasamA bhAvA // 38 // - (17) Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anivRttidvikadvibhAge vedatrika krodho mAno mAyA ca / sUkSme sarAgacAritra lobhaH zAnte tu upazama bhAvau || anvayArtha (aNiyaTTi dugadubhAge) anivRttikaraNa guNasthAna ke do bhAgoM meM arthAt saveda bhAga aura aveda bhAga meM kramazaH (vedatiyaM) tIna veda (ca) aura (koha mANa mArya) krodha, mAna, mAyA (suhame) evaM sUkSmasAmparAya guNasthAna meM (sarAgacariyaM) sarAgacAritra (loho) aura lobha (saMte) tathA upazati moha guNasthAna meM (uvasamA bhAvA) aupazamika bhAvoM kI vyucchitti hotI hai| bhAvArtha AThaveM apUrvakaraNa guNasthAna meM kisI bhI bhAva kI vyucchitti nahIM hotI hai nauveM anivRttikaraNa guNasthAna ke do bhAga haiM - veda sahita aura vedarahita / vedasahita - saveda bhAga meM puveda, strIveda aura napuMsaka ina tIna vedoM kI tathA vedarahita bhAga ke anta meM krodha, mAna, mAyA ina kaSAyoM kI, ajha prakAra hA guNasthAna meM kaha bhAgoM kI vyucchitti hotI hai| dasaveM guNasthAna meM sarAgacAritra aura lobha kaSAya ina do bhAvoM kI vyucchitti hotI hai evaM upazAnta moha guNasthAna meM aupazamika samyaktva (dvitIyopazama samyakatva) aura aupazamika cAritra ina bhAvoM kI vyucchiti ho jAtI hai / khINakasAe NANacaukkaM daMsaNatiyaM ca aNNANaM / paNa dANAdi sajoge sukkalese gavo che do ||39|| kSINakaSAe jJAnacatuSkaM darzanatrika cAjJAnaM / paMca dAnAvayaH sayoge zuklalezyAyA gataH chedaH // anvayArtha (khINakasAe) kSINakaSAya guNasthAna meM (NANacaukka) cArajJAna (daMsaNatiyaM) tIna darzana (aNNA) ajJAna (ca) aura (dANAdi) kSAyopazamika dAnAdi (paNa) pA~ca kI labdhiyoM aura (sajoge) sayoga kevalI guNasthAna meM (sukkalese) zuklalezyA kA ( gavo che do ) abhAva arthAt vyucchitti ho jAtI hai| - - bhAvArtha- bArahaveM guNasthAna meM mati, zruta, avadhi aura manaHparyaya jJAna, cakSu, acakSu, avadhidarzana, ajJAna, dAna, lAbha, bhoga, upabhoga aura vIrya pA~ca kSAyopazamika lbdhiyaaN| isa prakAra kula 13 bhAvoM kI vyucchitti ! 2 veM (18) Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNasthAna meM jAnanA cAhie tathA sayoga kevalI guNasthAna meM zukla lezyA mAtra kI vyucchitti jAnanA caahiye| dANAdicaU bhavvamasiddhattaM maNuyagadi jahakkhAdaM / cArittamajozijiNe vucchedo hoti bhAve do ||40|| dAnAdicatuH bhavyatvamasiddhatvaM manuSyagatiH yathAkhyAtaM / cAritramayogijine vyucchedaH bhavataH bhAvau dvau // anvayArtha (ajogijiNe) ayoga kevalI guNasthAna meM (dANAdicaU) dAnAdi cAra arthAt dAna, lAbha, bhoga, upabhoga (bhavvamasiddhattaM) bhavyatva, asiddhatva (maNuyagadi) manuSyagati (jaha kkhAdaM cArita) yathAkhyAta cAritra ina ATha bhAvoM kI (vucche do) vyucchitti (hoti ) hotI hai| (bhAve do) mAtra do bhAva pAye jAte haiM / yahA~ do bhAva se kSAyika aura pAriNAmika bhAva grahaNa karanA caahiye| aisA yahA~ AcArya mahArAja kA abhiprAya jJAta hotA hai| - bhAvArtha - ayogakevalI guNasthAna meM kSAyika dAna, kSAyika lAbha, kSAyika bhoga, kSAyika upabhoga ye cAra bhAva evaM bhavyatva, asiddhatva, manuSyagati aura yathAkhyAta cAritra ina ATha bhAvoM kI vyucchi tti ho jAtI hai| ayogakevalI ke kSAyika dAnAdi kI vyucchitti kaise ghaTita hotI hai to isakA samAdhAna isa prakAra hai ki amayadAna Adi ke lie zarIra nAmakarma aura tIrthaMkara nAmakarma ke udaya kI apekSA rahatI hai| jabaki siddha parameSThiyoM meM zarIra nAmakarma aura tIrthaMkara nAmakarma kA abhAva hai| kintu siddha parameSThI ke kSAyika dAnAdi labdhiyoM kA sadbhAva Agama meM kahA gayA hai| isa viSaya meM sarvArtha siddhi meM Agata zaMkA samAdhAna dRSTavya hai / zaMkA- yadi kSAyika dAna Adi bhAvoM ke nimitta se abhayadAna Adi kArya hote haiM to siddhoM meM bhI unakA prasaMga prApta hotA hai ? samAdhAna - yaha koI doSa nahIM hai, kyoMki ina abhayadAna Adi ke hone meM zarIra nAmakarma aura tIrthaMkara nAmakarma ke udaya kI apekSA rahatI hai / parantu siddhoM ke zarIra nAmakarma aura tIrthakara nAmakarma nahIM hote, ataH unake abhayadAna Adi prApta nahIM hote / (19) Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zaMkA - tosiddhoM ke kSAyikadAna AdibhAvoMkAsadbhAva kaise mAnA jAya? samAdhAna-jisa prakAra siddhoM ke kevalajJAnarUpase anantavIrya kA sadbhAva mAnA gayA hai usI prakAra paramAnanda aura avyAbAdha rUpa se hI unakA siddhoM ke sadbhAva hai| (sa.si. 2/4) kevalaNANaM dasaNamaNataviriyaM ca khaiyasammaM ca / jAvata caide paNa bhAvA siddha havaMti phuDa // 41|| kevalajJAne darzanamanantavIrya ca jhAyikasamyaktvaM ca / jIvatvaM caite paMca mAvA siddhe bhavanti sphuTa / / anvayArtha - (siddhe) siddhoM meM (phuDa) nizcaya se (kevalaNANaM) kevalajJAna (dasaNamaNataviriyaM) kevaladarzana anantavIrya rakhaiyasamma) kSAyika samyaktva (ca) aura (jIvatta) jIvatva (ede) ye (paNa) pA~ca (bhAvA) bhAva (havaMti) hote haiN| cadutigadugachattIsaM tisu igitIsaM ca aDaDa paNavIsaM / dugaigivIsaM vIsaM cauddasa terasa bhAvA hu // 42 / / catustrikavikaSatriMzat triSu ekatriMzacca aSTASTapaMcavizati dvikaikaviMzatiH viMzatiH caturdaza trayodaza bhAvA hi || anvayArtha - mithyAtva Adi guNasthAnoM meM kramazaH (cadudugatizachattIsa) cautIsa bhAva, battIsa bhAva, tetIsa bhAva, chattIsa bhAva (tisu) aura tIna guNasthAnoM meM 5, 637veMguNasthAna meM (igitIsaM) ikatIsaikatIsa bhAva, (aDaDa paNavIsa) aTThAisa-aTTAisa, paccIsa bhAva (dugaigivIsaM) vAIsa bhAva, ikkIsa bhAva (bIsaM) bIsa bhAva (cauddasa) caudaha bhAva (ca) aura (terasa bhAvA chu) teraha bhAva hote haiN| bhAvArtha - prathama guNasthAna meM cautIsa bhAva hote haiM, dUsare sAsAdana guNasthAna meM battIsa, tIsare meM tetIsa. cauthe guNasthAna meM chattIsa, pA~caveM, chaThaveM, sAtaveM guNasthAnoM meM ikatIsa ikatIsa, apUrvakaraNa nAmaka AThaveM guNasthAna meM aThAIsa navameM ke savedabhAga meM aTThAIsa, avedabhAga meM paccIsa, dasaveM meM bAbIsa, gyArahaveM meM ikkIsa, bArahaveM meM bIsa, terahaveM meM caudaha aura caudahaveM guNasthAna meM teraha bhAva hote haiN| (20) Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vizeSa - gAthA meM prathama caraNa 'cadutigadugachattIsaM tisu' isameM tiga ke sthAna para duga aura duga ke sthAna tiga pATha kara diyA hai - karmakANDa grantha ke AdhAra pr| uNaigivIsaM vIsa sattarasaM tisu ya hoti vAvIsaM | paNapaNa aThThAvIsaM igadugatigaNavayatIsatAlasamabhAvA / 143 // ekAnnaikaviMzatiH viMzatiH saptadaza triSu ca bhavanti dvA viMzatiH / paMcapaMcASTAviMzatiH ekadvikatrikanavakatriMzaccatvAriMzadbhAvAH // anvayArtha - mithyAtvAdi cAra guNasthAnoM meM kramazaH (uNaigivIsaM) unnIsa bhAva ikkIsa bhAva (vIsa) vIsa bhAva (sattarasaM) sattaraha bhAva (tisu) tathA tIna guNasthAnoM meM arthAt 53, 6veM aura 7veM guNasthAna meM (vAbIsa) vAIsa vAIsa , (paNapaNaaThThAvIsa) paccIsa bhAva, paccIsa, aTThAIsa (iga dugatiganaNavayatIsa) ikatIsa , unatAlIsa aura (tAlasamabhAvA) cAlIsa bhAva kramazaH abhAva rUpa hote haiN| bhAvArtha - prathama guNasthAna meM unnIsa bhAvoM kA abhAva, dUsare guNasthAna meM ikatIsa nIsare meM bIsa nauze meM sapanA, pA~caveM, chalane sAtaveM meM bAIsabAIsa, AThaveM guNasthAna meM evaM navameM guNasthAna ke savedabhAga meM paccIsa. paccama, navameM guNasthAna ke avedabhAga meM aTThAIsa, dasaveM meM ikatIsa, myArahaveM meM battIsa, bArahaveM meM tetIsa, terahaveM meM unatAlIsa aura caudahaveM guNasthAna meM cAlIsa bhAva abhAvarUpa hote haiN| guNasthAnatribhaGgIsamAsA (21) Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhAva saMdRSTi naM. 1 guNasthAna bhAva nyucchitti bhAva mithyAtya 2 (mithyAtva | 34 [cakSu darzana, 19 [aupazamika, abhavyatva) aca darzana, kumati, samyaktva, aupazamika, kuzruta,kuavadhi jJAna cAritra, kSAyika pAMca kSAgyopazAmaka pAMca labdhi - kSAna, lAbha, labdhi, (dAna, lAbha, bhoga, upabhoga, vIrya, bhoga, upabhoga, vIrya) | kevalajJAna, cAra gati ,manuSyagati, kevalavarzana,kSAyika tiryaca gati, deva gati, samyaktva, kSAyika naraka gati) (kRSNa, cAritra, matijJAna, zruta nIla, kApota, pIta, . jJAna, avadhijJAna, manaH pana, zukla lezyA, paryaya jJAna,avadhidarzana, svI liMga, pulliMga, / | 'jhAyopazamika napuMsaka liMga) dhAra samyaktya, sarAga kaSAya (krodha, mAna, cAritra, saMyamAsaMyama] mAyA, lobha) ajJAna asiddhatva,asaMyama, mithyAtva, pAriNAmika bhAva 3 (jIvatva, bhadhyatva, abhavyatva)] sAsAdana (kumati, |32 ( cakSudarzana, [aupazamika, kuzruta, acakSudarzana, kumati, samyakatva, aupazamika kuavadhi, | kuzruta, kuavadhi jJAna | cAritra, kSAyika pAMca jJAna) kSAyopazamika pA~ca labdhi, kevalajJAna, kevala lamdhi, cAra gati , darzana, zAyika samyaktva, lezyA 6, tIna liMga, sAyika cArikha, mati, cAra kaSAya, ajJAna zruta, avadhi, manaH paryaya asiddhatva, asaMyama, jJAna, avadhi-darzana, jIvatva, bhavyatva zAyopazamika samyaktva,sarAga cAritra, saMyamAsayama,mithyAtva, amavyatva] (22) Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNasthAna bhAva vyucchiAMta bhAva abhAva 3. mitra (33) [cakSudarzana, aupazamika acAdarzana, samyaksya, aupazamika avadhidarzana, cAritra, kSAyika pA~ca kSAyopazamika pA~ca labdhi, kevala jJAna,kevala labdhi, cAra gati, | darzana, kSAyika samyaktva, lezyA 6, tIna lima, kSAyika cAritra, mati zruta cAra kaSAya, ajJAna avadhi manaH paryaya jJAna, asiddhatva asaMyama jhAyopazamika samyaktva jIvatva, bhavyatva, mati-|sarAma cAritra, kumati zruta -kuzruta, |saMyamasiyama mithyAtva avadhi kuavadhi mizra abhavyatva + kujJAna - tIna jJAna] mizrajJAna 3] 4. avirata [maraka gati, 360 aupazamika [aupazamika cAritra, devagati, samyaktva, kSAyika kSAyika pAMca labdhi, kRSNa, nIla | samyaktva,mati zruta, ke valajJAna, kevaladarzana, kApota avadhijJAna cakSudarzana, kSAyika cAritra lezyAyeM, acakSudarzana, manaH paryaya jJAna, kumati asaMyama avadhidarzana, zAyopa ku zruta,kuavadhi jJAna zamika pA~ca labdhi, |sarAga cAritra, kSAyopazamika saMyamAsaMyama, mithyAtva, samyaktya, cAra gati, abhavyatva] lezyA 6, tIna liMga, cAra kaSAya,ajJAna, asidatva asaMyama jIvatva, bhavyatva] (23) Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5. guNasthAna bhAva vyucchitti bhAva / abhAva [aupazamika 22 [aupazamika cAritra dezavirata saMyamAsayama, |samyaktva, kSAyika |kSAyika pA~ca labdhi, tiryaJca gati] samyaktva, mati, zruta, | kevalajJAna, kevaladarzana, avadhi jJAna, cakSudarzana jhAyika cAritra, manaH acakSudarzana, avadhi paryaya jJAna, kumati, darzana, kSAyopazamika kuzruta, kuavadhi jJAna, pA~ca labdhi, sarAga cAritra, naraka gati, |kSAyopazamika deva gati, kRSNa, nIla samyaktva, saMyamAsaMyama | kApota lezyA, asaMyama, manuSya mati,tiryaJca | mithyAtva, abhavyatva] gaa| pAsapada zukla lezyA,tIna liMga, cAra kaSAya, ajJAna, asivatva, jIvatva, mavyatva] 6. pramatta saMyata or (31) [aupazamika 22 [aupazamika cAritra samyaktva, kSAyika kSAyika pA~ca landhi samyaktva, mati zruta, | kevalajJAna, kevala darzana, avadhi, manaH paryaya kSAyika cAriSa kumati, zAna, cakSu darzana, kuzruta, kuavadhi jJAna, acakSudarzana, avadhi saMyamAsaMyama, tiryazragati darzana, kSAyopazamika narakagati, devagati, pA~ca landhi, kRSNa, nIla, kApota kSAyopazamika lezyA, asaMyama, samyaktva, sarAga | mithyAtva, abhavyatva] cAritra manuSyagati, pIta, padma, zukla lezyA, tIna liMga, cAra kaSAya, ajJAna, asindatva jIvatva bhavyatva (24) Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNasthAna bhAva vyucchitti ( 3 ) [ pIta padma 7. apramatta lezyA, saMyata kSAyopazamika samyaktva ] 1. apUrva- (0) karaNa bhAva ( 31 ) [ aupazamika samyaktva kSAyikasamyaktva mati, zruta, avadhi, mana:paryaya jAra, kSudarzana acakSudarzana, avadhidarzana, kSAyopazamika pA~ca labdhi, kSAyopazamika, samyaktva, sarAma cAritra, manuSyagati, pIta, padma zukla lezyA, 3 liMga, cAra kaSAya, ajJAna, asiddhatva, jIvatva, bhavyatva] (28) aupazamika samyaktva, kSAyika samyaktva, mati, zruta, avadhi, manaH paryaya jJAna, cakSu, acakSu, avadhi darzana, kSAyopazamika pA~ca labdhi, sarAga cAritra, manuSya gati, zukla lezyA, tIna liMga, cAra kaSAya, ajJAna, asiddhatva jIvatva, bhavyatva] (25) abhAva (22) (aupazamika cAritra, kSAyika pA~ca labdhi ke valajJAna, kevaladarzana kSAyika caritra, kukuzruta kuavadhi jJAna saMyamAsaMyama, tiryaJca gati naraka gati, deva gati, kR SNa, nIla, kApota lezyA, asaMyama mithyAtva, abhavyatva ] (25) (aupazamika cAritra kSAyika pA~ca labdhi, kevalajJAna, kevaladarzana, kSAyika cAritra, kumati, kuzruta, ku avadhijJAna, kSAyopazamika samyaktva saMyamAsaMyama, tiryazca, naraka, devagati, kRSNa nIla, kApota pIta, padma lezyA, asaMyama midhyAtva, (abhavyatva) Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muNasthAna bhAva vyucchitti bhAva abhAva 1. | (7) [pulliMga, | (28)[aupazamika (25) (aupazamika cAritra, anivRtti-sIliMga, samyaktva, kSAyika pA~ca kSAyika labdhi karaNa napuMsakaliMga] zAkA, mati mAtA kepaladAna saveda avadhi, manaHparyaya jJAna |sAyika cAritra, kumati cA, acA, avadhi kuzruta, kuavadhi lAna, darzana, kSAyopazamika mAyopazabhika samyaktva pA~ca labdhi, sarAga saMyamAsaMyama, tiryamca, cAritra, manuSyagati, naraka, deva gati, kRSNa, zukla lezyA, tIna nIla, kApota, pIta, padma liMga, cAra kavAya, lezyA asaMyama, mithyAtva ajJAna asiddhatva, abhavyatva) jIvatva, bhavyatva 9. 3) anivRtti-(koSa, mAna, karaNa mAyA kaSAya) aveda 125) [aupazamika |(1) [aupazamika cAritra samyaktva, kSAyika | pA~ca zAyika lanthi, samyaktva, mati, zruta, | kevala jJAna, kevaladarzana, avadhi, manaHparyaya jJAna sAyika cAritra, kumati cala, acA, avadhi | kuzruta, kuavadhi jJAna darzana jhAyopazamika sAyopazamika samyaktva, pAMca labdhi, sarAga saMghamAsaMyama, tiyazca, | cAritra, manuSyagati naraka, deva gati kRSNa, | zukla lezyA, cAra nIla, kApota, pIta, padma kavAya, ajJAna, lezyA, tIna liMga, asiyatva, jIvatva, asaMyama mithyAtva, bhavyatva) abhavyatva (26) Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNasthAna bhAva vyucchiti 10 sUkSma (2) [ sarAga sAMparAya cAritra, lobha kaSAya ] 1. upazAMta moha (2) aupazamika samyaktva, aupazamika cAritra) bhAva (22) (aupazamika samyaktva, kSAyika samyaktva, mati, zruta avadhi, manaHparyaya jJAna cakSu, acakSu, avadhidarzana, kSAyopazamika pA~ca labdhi, sarAga cAritra manuSyagati, zukla lezyA, lobha kaSAya, ajJAna, asiddhatva, jIvatva, bhavyatva] (21) (aupazamika samyaktva, aupazamika cAritra, kSAyika samyaktva, mati, zruta avadhi, manaH paryaya jJAna, cakSu, acakSu avadhi darzana, kSAyopazamika pA~ca labdhi, manuSya gati, zukla lezyA, ajJAna asiddhatva, jIvatva bhavyatva) (27) abhAva |(31) [ aupazamika janika, unita, v labdhi, kevalajJAna ke bala darzana, kSAyika cAritra, kumati, kuzruta, bu avadhi jJAna, kSAyopazamika samyakatva, saMyamAsaMyama, tiryaJca, naraka, deva gati kRSNa, nIla kApota, pIta, padma lezyA tIna liMga, krodha, mAna, mAyA kaSAya, asaMyama mithyAtva, abhavyatva] (32) { kSAyika pAMca labdhi, kevalajJAna ke vala darzana, kSAyika cAritra, kumati, kuzruta, kuavadhi jJAna, kSAyopazamika samyaktva, sarAga cAritra, saMyamAsaMyama, tiryaca, naraka, deva gati, kRSNa, nIla, kApota, pIta, padma lezyA, tIna liMga cAra kaSAya, asaMyama midhyAtva, abhavyatva } Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAva muNasthAna bhAva vyucchiti abhAva 12. kSINa (1) [cAra (20) {kSAyika | (33) (aupazamika moha jJAna, tIna samyaktva, sAyika | samyaktva, aupazamika darzana, cArikha, mati, zruta, |cAritra, kSAyika pA~ca jhAyopazamika, avadhi, manaH paryaya jJAna labdhi, kevalajJAna, pAMca labdhi, cakSu, acakSu, avadhi / | kevaladarzana, kumati, ajJAna] darzana, kSAyopazamika |kuzuta, kuavadhi jJAna, pA~ca landhi, |kSAyopazamika samyaktva, manuSyagati, |sarAga cAritra, saMyamAzuklalezyA, ajJAna saMyama, tiryaJca, naraka, asiddhatva, jIvatva, | deva gati, kRSNa, nIla, bhavyatva kApota, pIta, padma lezyA, tIna liMga, cAra | kapAya, asaMyama mithyAtva, abhavyatva) 13. sayoma (1) |(14) {kSAyika | (39) {aupazamika kevalI zukla lezyA samyaktva, kSAyika samyaktva, aupazamika cAritra, zAyika pA~ca cAritra, mati Adi cAra labdhi, kevalajJAna, | zAna, tIna darzana, / kevaladarzana, manuSya ]kSAyopazamika pA~ca mati, asiddhatva, zukla | labdhi, tInakujAna, lezyA,lIvatva, madhyatva jhAyopazamika samyaktva, sarAga cAritra, saMyamAsaMyama, tiryamca, naraka, deva gati kRSNa, nIla, kApota, pIta, padma lezyA, tIna lima, cAra kaSAya, ajJAna, mithyAtva, | asaMyama, abhavyatva (28) Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNasthAna bhAva nyucchiti prAva 14.ayoga (8) (13) rakSAyika ke balI zAyika pA~ca landhi, dAnAdi, cAra sAyika samyaktva, labdhi, kSAyika kevalajJAna, cAritra, manuSya ke valadarzana,manuSya mahi, gasidatva, asiddhatva, jIvatva, mavyatva) bhavyatya) / abhAva (40) {aupazamika samyaktva aupazamika cAritra, mati Adi cAra jJAna, kujAna, tIna darzana kSAyopazamika pAMca labdhi, jhAyopazamika samyaktva, sarAma cAritra, saMyamAsaMyama, lezyA 6, tIna liMga, cAra kapAya, gati, mithyAtva, asayama ajJAna, amavyatva) suyamuNiviNamiyacalaNaM arNatasaMsArajalahimuttiNhai / NamiUNa baDDamANaM bhAve vocchAmi vitthAre ||44|| zrutamunivinatacaraNaM anantasaMsArajaladhimuttIrNa / natvA vardhamAna bhAvAn vakSyAmi vistAre / / anvayArtha - (aNaMtasaMsArajalahiMmuttiNha) ananta saMsAra rUpI samudra ko pAra kara liyA hai aise (vahumANa) vardhamAna svAmI ke (calaNa) caraNoM ko (suyamuNiviNamiya) maiM zrutamuni namratApUrvaka (NamiUNa) namaskAra karake (vityAre) vistAra se (bhAvo) bhAvoM ko (vocchAmi) khuuNgaa| bhAvArtha - zrI zrutamuni ne grantha ke madhya meM maGgalAcaraNa karake vardhamAna svAmI ko namaskAra karake Age gati Adi 14 mArgaNAoM meM bhAvoM ko kahU~gA isa prakAra pratijJAvacana isa gAthA meM prastuta kiyA hai| vizeSa -pUrva kAlIna AcAryoM ne jo zAstroM ke Adi meM maGgalAcaraNa kA ullekha kiyA hai| usa maGgalAcaraNa ko niyama se zAstroM ke Adi, madhya aura anta meM karanA caahie| zAstra ke Adi meM maGgala ke par3hane para ziSya logazAstra ke pAragAmI hote haiM, madhya meM maGgala ke karane para nirvighna vidyA kI prApti hotI hai aura anta meM maGgala ke karane para vidyA kA phala prApta hotA hai| (29) Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AdimaNirae bhogajatirie maNuvesu saggadevesu | vedagakhAiyasamma pajjattApajjattagANameva have ||45|| Adimanarake bhogajatirazci manujeSu svargadeveSu / vedakakSAyikasamyaktvaM paryAptAparyAsakAnAmeva bhavet || anvayArtha (AdimaNirae) prathama naraka meM (bhogajatirie maNuvesu) bhogabhUmi ke tiryaJca va manuSyoM ke (saggadevesu) svarga ke devoM ke arthAt saudharmAdi svarga ke devoM meM (pajjattApajjattagANameva ) paryApta, aparyApta avasthA meM (vedagakhAiyasammaM ) vedaka aura kSAyika samyaktva (have ) hotA hai / bhAvArtha- mohanIya karma kI 28 prakRtiyoM meM se mithyAtva, samyagmithyAtva, samyak prakRti evaM anantAnubandhI krodhAdi cAra ina sAta prakRtiyoM ke kSaya se jo samyagdarzana hotA hai use kSAyika samyaktva kahate haiM tathA inhIM sAta prakRtiyoM ke kSAyopazama se jo samyagdarzana hotA hai use kSAyopazama samyagdarzana kahate haiN| ye donoM samyagdarzana prathama naraka ke nArakiyoM ke bhoga bhUmija tiryaMca, manuSyoM ke tathA saudharmAdi svarga ke devoM ke paryApta aura aparyApta donoM avasthAoM meM pAye jAte haiM vizeSatA yaha hai ki prathama naraka meM - bhoga bhUmija tiryaMca evaM manuSyoM ke jo vedaka samyagdarzana kahA gayA hai usase kRtakRtya vedaka samyagdarzana samajhanA caahie| yaha kRtakRtyavedaka samyagdarzana cauthe guNasthAna se sAtaveM guNasthAna taka pAyA hai / paDha mudamasammattaM pajjate hodi cAdugadigANaM / vidiuvasabhasammattaM Narapajjate suraapajjatte |1461 prathamopazamasamyakttvaM paryApte bhavati cAturgatikAnAM / dvitIyopazamasamyaktvaM naraparyApte surAparyApte || anvayArtha ( paDha muvasamasammattaM ) prathamopazama samyaktva (cAdurgAdigANaM) cAroM gatiyoM ke jIvoM kI (pajjate) paryApta avasthA meM hI hotA hai / (vidiuvasamasammattaM) dvitIyopazama samyaktva ( Narapajjate) manuSyoM ke paryApta avasthA meM (suraapajjate ) evaM devoM kI aparyApta avasthA meM (hodi) hotA hai / * (30) Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvArtha -anantAnubandhIcAra aura darzanamohanIya karma kI tIna prakRtiyoM ke upazamase jo samyagdarzana hotA hai vaha aupazamika samyagdarzana kahalAtA hai| isa samyagdarzana ke do bhedoM kA kayana arthAt prathamopazama samyagdarzana aura dvitIyopazama samyagdarzana kA prApta hotA hai | usameM prathamopazama samyagdarzana ko prApta karane vAlA jIva paJcendriya. saMjI, mithyAdRSTi, garbhaja, paryApta aura sarva vizuddha jAnanA caahie| yaha samyagdarzana cAroM gatiyoM ke jIvoM ke paryApta avasthA meM hotA hai tathA caturtha guNasthAna se sAtaveM guNasthAna taka pAyA jAtA hai| tathA upazama zreNI car3hate samaya kSayopazama samyagdarzana se jo upazama samyaktva hotA hai use dvitIyopazama samyaktva kahate haiM / dvitIyopazama samyaktva paryApta manuSyava nirvRtyaparyApta vaimAnika devoM meM hI hotA hai| dvitIyopazamasamyaktva asayatAdi se upazAntakaSAya guNasthAna paryanta pAyA jAtA hai / apramatta guNasthAna meM utpanna karake, Upara upazAntakaSAya guNasthAna taka jAkara phira nIce utarate hue asaMyata guNasthAna taka bhI sambhava hai| jinajIvoM ke zreNI ke utarate samaya maraNa ho jAtA hai aise jIvoM ke hI deva gati kI nirvatyaparyApta avasthA meM dvitIyopazama samyaktva sambhava hai| tathA nirvRtya paryApta avasthA ke pUrNa hote hI dvitIyopazama kA sadabhAva paryApta avasyA meM nahIM pAyA jAtA hai| sakkarapahudINaraye baNajoisamavaNadevadevINaM / sesatthINa pajjattesuvasamma vedagaM hoi // 4711 zarkarAprabhRtinarake vANajyotiSka bhvndevdeviinaa| zeSastrINAM paryApteSu upazamaM vedakaM bhavati / anvayArtha - (sakkarapahudINaraye) zarkarA Adi pRthvI ke nArakiyoM meM arthAt dUsarI pRthvI se sAtavIM pRthvI ke naraka ke nArakiyoM ke tathA (vaNajoisabhavaNadevadevINa) vyaMtara, jyotiSka vAsI aura bhavanavAsI deva deviyoM ke aura (sesatyINa) zeSa sabhI striyoM ke (pajjattesuvasamma) paryApta avasthA meM hI upazama samyaktva tayA (vedarga) vedaka samyaktva (hoha) hotA hai| (31) Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvArtha - dUsarI pRthvI se sAtavIM pRthvI taka bhavanavAsI, vyaMtara, jyotiSkavAsI veva deviyoM tathA zeSa striyoM ke arthAt kalpavAsI deviyoM, manuSyaniyoM tiryacaniyoM ke paryApta avasthA meM hI upazama tathA vedaka samyaktva hotA hai / aparyApta avasthA meM nahIM, kyoMki ina sthAnoM meM koI bhI jIva samyaktva sahita utpanna nahIM hotA hai tathA bhavanatrika, devadevI, kalpavAsI deviyoM meM utpanna hone vAlA jIva pUrva paryAya meM samyaktva ke sAtha maraNa nahIM karatA hai| kammabhUmijatirikkhe vedagasammattamuvasamaM ca have | sabvesi sapaNINaM apajate Natthi vebhaMgo ||48 / / karmabhUmijatirazci vedakasamyaktyamupazamaM ca bhavet / sarveSAM saMjJinA aparyAse nAsti vimaMgaH / / anvayArtha - (kammabhUmijatirikkhe) karma bhUmija tiryaJcoM ke (vedagasammattamuvasamaMca) vedaka samyaktva aura upazama samyaktva(haye) hotAhai! (sanvesipI saNAlIma) mAlI jIlohe (jatte) aparyApta avasthA meM (vebhaMgo) vibhaMgAvadhi jJAna (Natyi) nahIM hotA hai| bhAvArya - karmabhUmija tiryacoM ke paryApta avasthA meM hI samyaktva hotA hai aparyApta avasthA meM koI bhI samyaktva nahIM hotA hai paryApta avasthA meM vedaka tathA prathamopazama samyaktva hI hotA hai anya nhiiN| saMjJI jIvoM ke aparyApta avasthA meM vibhaMgAvadhi jJAna nahIM hotA hai kyoMki vibhaMgAvadhi. jJAna paryApta avasthA meM hI hotA hai| Niraye iyaragadI suhalesatithIpuMsarAgadesajama / maNapajjavasamacariyakhAiyasammUNakhAiyANahave ||49|| narake itaragatayaH zubhalezyAtrayastrIpuMsasarAgadezayama / manaHparyayazamacAritraM kSAyikasamyaktvonakSAyikA na bhavanti // anvayArtha -(Niraye) naraka gati meM (iyaragadI) narakagati ko chor3akara anya tIna gati (suhalesati) tIna zubha lezyA arthAt pIta, padma aura zukla lezyA (thI) strI veda (puM) puruSa veda (sarAga) sarAga cAritra (desajama) dezasaMyama (maNapajjavasamacariya) manaH paryaya jJAna upazama (32) Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAritra (khAiyasammaNakhAiyA) kSAyika samyaktva ko chor3akara zeSa kSAyika bhAva (Na have) nahIM hote hai| bhAvArtha - naraka gati meM tiryaJca gati, manuSyagati, devagati. tIna zubha lezyA, strIveda, puruSaveda, sarAga cAritra, deza saMyama, manaHparyayajJAna, upazama cAritra, kSAyika cAritra, kSAyika dAnAdipA~ca labdhiyoM, kevalajJAna aura kevala darzana ye bIsa bhAva nahIM hote haiN| zeSa tetIsa bhAva hote haiM ve tetIsa bhAva isa prakAra haiM - upazama samyaktva, kSAyika samyaktva, kujJAna 3, jJAna 3, darzana 3, kSAyopazama labdhi 5, kSAyopazamika samyaktva, narakagati, krodhAdi kaSAya 4, napuMsakaveda, azubha lezyA 3, mithyAdarzana, asaMyama, ajJAna, asiddhatva, pArivArika bhaaH| par3hamaduge kAvodA tadie kAvodanIla turiya ainiilaa| paMcamaNiraye nIlA kiNNA ya sesameM kiNhA ||5011 prathamadrike kApotA tRtIye kApotanIle turye'tiniilaa| paMcamanarake nIlA kRSNA ca zeSake kRSNA || anvayArtha - (paDha maduge)prathama aura dUsare naraka meM (kAvodA) kApota lezyA (tadie) tIsare naraka meM (kAvodanIla) kApota aura nIla lezyA (turiya) cauthe naraka meM (ainIlA) utkRSTa nIla lezyA (paMcamaNiraye) pA~caveM naraka meM (nIlA kiNNA) nIla kRSNa lezyA (ya) aura (sesage) zeSa narakoM meM arthAt chaThaveM sAtaveM naraka meM kiNhA) kRSNa lezyA hotI hai| bhAvArtha -pahalI pRthvI meM kApota lezyA kA jaghanya aMza, dUsarI pRthvI meM kApota kAmadhyama aMza, tIsarI pRthvI meM kApota kA utkRSTa aMza aura nIlalezyA kA jaghanya aMza, cauthI meM nIla kA madhyama aMza, pA~cavIM meM nIla kAutkRSTa aMza evaM kRSNalezyA kAjaghanya aMza, chaThI meM kRSNalezyA kA madhyama aMza evaM sAtavIM meM kRSNa lezyA kA utkRSTa aMza pAyA jAtA hai| isameM vizeSatA yaha hai ki utkRSTa nIla lezyA paMcama naraka meM hI hotI hai cauthe naraka meM madhyama nIla lezyA hotI hai kintu cauthI pRthvI meM jo ati (33) Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nIla zabda kA prayoga huzA hai| yaha niyAya sAsa hotA hai ki cauthI pRthvI meM tIsarI pRthvI kI apekSA adhika saMkleza rUpa pariNAma hote haiM - isa apekSA se AcArya mahArAja ne yahA~ para "ati nIla" zabda prayoga kiyA hai| anyathA anya AcAryoM praNIta granthoM se mata-bhinna hone kI saMbhAvanA utpanna hotI hai| vidiyAdisu chasu puDha visu evaM Navari asNjdtttthaanne| khAiyasamma patthi hu sesaM jANAhi punvaM va ||5110 dvitIyAdiSu SaTsu pRthivISu evaM ghAvari asaMyatasthAne / kSAyikasamyaktvaM nAsti hi zeSa jAnIhi pUrvavat || anvayArtha - (eva) isa prakAra (vidiyAdisu) dUsarI Adi (chasu) chaha puDha visu)pRthviyoM meM (Navari) vizeSatA yaha hai ki (asaMjadaThANe) asaMyata guNasthAna meM (khAiyasamma) kSAyika samyaktva (Natthi) nahIM hotA hai| (sesa) zeSa kathana (puvvaM va jANAhi) pUrvavat arthAt prathama naraka ke samAna jAnanA caahie| bhAvArtha - dUsarI pRthvI se sAtavIM pRthvI taka ke nArakiyoM ke asaMyata samyagdRSTi guNasthAna meM kSAyika samyaktva nahIM hotA kyoMki jisane pUrva meM naraka Ayu kA baMdha kara liyA aise baddhAyuSyaka jIva kA kSAyika samyaktva hone para prathama naraka se Age janma nahIM hotA hai ataH kSAyika samyaktva kA sadbhAva dUsarI pRthvI se sAtavIM pRthvI taka saMbhava nahIM hai| dUsarIse sAtavI pRthvI taka paryApta avasthA meM upazama evaM vedaka samyaktva ho sakatA hai| sAmaNNaNArayANamapuNArNa ghammaNArayANa ca / vebhaMguvasamasammaNa hi sesaapuNNage dupaDhamaguNa // 52|| sAmAnyanArakANAmapUrNAnAM ghammAnArakANAM ca / vebhaMgopazamasamyaktvaM na hi zeSApUrNakaM tu prathamaguNasthAnaM / anvayArtha - (sAmaNNaNArayANamapuNANa) sAmAnya se nArakiyoM ke aparyApta avasthA meM (ca) tathA (ghammaNArayANa) prathama naraka ke nArakiyoM ke aparyApta avasthA meM (vebhaMguvasamasamma) vibhagAvadhi aura upazama samyaktva (Na hi) nahIM hotA hai (sesaapuNNage) zeSa arthAt dUsarI Adi (34) Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRthvI ke nArakiyoM kI aparyApta avasthA meM ( paDha maguNa) prathama guNasthAna hI hotA hai / bhAvArtha- sabhI nArakiyoM ke aparyApta avasthA meM vibhaMgAvadhi jJAna evaM upazama samyaktva nahIM hotA hai / prathama naraka ke nArakiyoM kI aparyApta avasthA meM pahalA aura cauthA ye do guNasthAna tathA zeSa dUsarI Adi sabhI pRthviyoM meM aparyApta avasthA meM pahalA midhyAtva guNasthAna hI hotA hai| iti naraka-racanA saMdRSTi naM. 2 sAmAnya naraka racanA [33 bhAva} . naraka gati meM paryApta avasthA meM 33 bhAva hote haiN| jo isa prakAra haiM upazama samyaktva, zAyika samyaktva, kuzAna 3, jJAna 3, darzana 3 kSAyopazamika labdhi 5, kSAyopazamika samyaktva, narakagati, kaSAya 4, napuMsaka liMga, azubha lezyA 3, mithyAtva asaMyama ajJAna, asiddhatva, pAriNAmika bhAva 3 / guNasthAna Adi ke cAra hote haiM guNasthAnoM meM bhAva Adi kA kathana isa prakAra hai - guNasthAna bhAva vyucchiti bhAva abhAva I. (2) mithyAtva {midhyAtva abhavyatva } [26] [ cazudarzana, acakSu darzana, kumati, kuzruta, kuavadhi jJAna, kSAyopazamika pA~ca labdhi, naraka gati, kRSNa, nIla, kApota lezyA, napuMsaka liMga ajJAna, asiddhatva, mithyAtva asaMyama, cAra kaSAya, jIvatva, bhavyatva, abhavyatva } (35) (7) {aupazamika samyaktva, kSAyika samyaktya, mati, zruta avadhi jJAna, kSayopazamika samyaktva, avadhi darzana } Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kuavadhi jJAna kSAyopazamika pA~ca guNasthAna bhAva vyucchitti abhAva (24) (cakSu, acakSu, aupazamika sAsAdanakumati, darzana, kumati, kuzruta, samyaktva, zAyika ku zruta, kuavadhi jJAna, samyaktva, mati, zruta avadhi jJAna, kSayopazama labdhi, narakagati, samyaktva, avadhi darzana, kRSNa, nIla, kApota lezyA, napuMsaka liMga | mithyAtva, abhavyatva) ajJAna, asiddhatva asaMyama, cAra kaSAya, jIvatva, bhavyatva) 3. mina 0 (25) (cakSu acAtu 18) {aupazamika avadhi darzana, samyaktva, kSAyika kSAyopazamika pAMca samyaktva, mati, zruta labdhi , naraka gati, avadhi jJAna, pAyopazamika kRSNa, nIla, kApota samyakttva, mithyAtva, lezyA, napuMsaka liMga, pAtra kumAra / . ajJAna, oNsaddhatva asaMyama, cAra kaSAya, |mizrajJAna jIvatva, manyatva, matikumati,zruta-kuzruta, avadhi-kuavadhi) tIna mizra jJAna 4.avirata (5} {28} {aupazamika 15) {kumati, kuzruta | inarakagati, samyaktva, kSAyika kuavadhi zAna, mithyAtva, kRSNa, nIla, samyaktva, amaJcana kSAyopazamika kApota lezyA samyaktya, mati, zruta asaMyama } avadhi jJAna, cakSa, acakSu, avadhi varzana, kSAyopazamika paoNca labdhi, narakagati, kRSNa, nIla, kapota lezyA, napuMsaka liMga, ajJAna, asikhatva asaMyama, cAra kaSAya, jIvatva, bhavyatva (36) Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. saMdRSTi naM.3 sAmAnyanaraka aparyApta bhAva {31} maraka gati meM aparyApta avasthA meM 31 mAva hote haiM jo isa prakAra hai . jhAyika samyaktya, kuzAna2, jAnA, darzana , labdhi 5, vedaka samyaktva, narakagati, kaSAya 4, napuMsaka liga, azubha lezyA 3, mithyAtva, asaMyama, ajJAna, asiddhatva, pAriNAmika bhAva 31 mithyAtva aura asaMyata ye guNaspAna do hote haiN| bhAva Adi kA kathana naraka mati kI paryApta avasthA bat jAnanA cAhie / vizeSatA yaha hai ki aparyApta avasthA meM vibhaMgAvadhi lAna na hone se mithyAtva guNasyAna meM 25 bhAva hote haiM tathA mithyAtva guNasthAna meM hI kRSNa nIla lezyA kI vyucchiti ho jAne evaM upazAma sara kA UnAva jaga cauthe raNasthAna meM 25 bhAva hote haiN| guNasthAna bhAva vyucchitti bhAva / abhAva 116) imithyAtva {25{cakSu aca 116) {kSAyika mithyAtva abhavyatva, darzana, kumati, kuzta | | samyaktva,mati, zruta kRSNa, nIla jJAna, kSAyopazamika avadhi jJAna, jhayopazamika lezyA,kumati pAMca landhi, narakagati, samyaktva, avadhivarzana} kuzruta jJAna] kRSNa, nIla kApota lezyA, napuMsaka liMga, cAra kaSAya ajJAna, asikhatva, mithyAtva, asaMyama, jIvatva bhavyatva abhavyatva 4. avirata {3} (naraka [25} {sAyika 6) kumati kuzruta jJAna, gati, kApota samyaktva, mati, zruta | kRSNa, nIla lezyA, lezyA, | avadhi jJAna, cakSu | mithyAtva, amaSyatva) asaMyama) | acakSu, avadhi darzana, kSAyopazamika pA~ca labdhi, kSAyopazamika | samyaktva, naraka gati, kApota lezyA,napuMsaka liMga, cAra kaSAya, ajJAna, asiddhatva, asaMyama, jIvatva bhavyatva (37) Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdRSTi naM.4 ghammA pRthvI {31 bhAva} sAmAnya naraka meM kahe gaye bhAvoM meM se kRSNa, nIla, lezyA kama karane para prathama naraka meM 3! bhAva hote haiM kyoki yahAM kRSNa, nIla, lezyA kA abhAva rahatA hai / dhammA pRthvI meM Adi ke cAra guNa sthAna hI hote haiN| guNasthAna bhAva vyucchiti bhAva jabhAva I. (mithyAtva, | 24} {ca kAmu. 10 (aupazamika mithyAtva gamavyatva) darzana, kumati, kuta samyaktva, kSAyika kuavadhi zAba, samyaktva, mati, zruta |kSAyopazamika pA~ca adhijJAna, avadhi landhi , varzana,jhAyopazamika narakagati,kApota samyaktva lezyA, napuMsaka liMga, ] cAra kaSAya, ajJAna asiddhatva, asaMyama, |midhyAtya, jIvatva mavyatva, abhavyatva 2. } {kumati, (22} {cakSu, acalu |19) {aupazamika sAsAdana kuzruta, darzana, kumati, kuzruta, samyaktva , kSAyika kuavadhi jJAna)| kuavadhi jJAna samyaktva,mati, zruta kSAyopazamika pA~ca avadhijJAna, avadhi labdhi , darzana,kSAyopazamika narakagati,kApota samyaktva, mithyAtva, lezyA, napuMsaka liMga, | abhavyatva) cAra kaSAya, ajJAna, asiddhatva, asaMyama, jIvatva, bhavyatya) (38) Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhAva guNasthAnamAva vyucchitti bhAva . / 3. mitra (23) (cala acakSu aupazamika avadhi darzana, samyaktva, kSAyika kSAyopazamika pA~ca samyaktva, mati, zruta nandhi , avadhi jJAna, narakagati,kApota zAyopazamika samyaktva, lezyA, napuMsaka liMga, mithyAtva, abhavyatva+ cAra bAya, asAna kAma * asA) asiddhatva, asaMyama, nIyatva, bhavyatva, mati kumati, zruta kuzruta avadhi kuavadhi tIna mitra jJAna) 4. avirata {} [naraka 126) aupazamika kumati kuzruta gati, kApota samyaktva, kSAyika kuavadhi jJAna, mithyAtva lezyA, samyaktva, mati, ata apavyatya) asaMyama] avadhijJAna, cA, avakSu, avadhi darzana,zAyopazamika samyaktva,jhAyopazamika pA~ca labdhi, narakagati,kApota lezyA, napuMsaka liMga, cAra kaSAya, ajJAna asidatva, asaMyama, jIvatva pravyatva) Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdRSTi naM.5 - dhammA aparyApta (29 bhAva) sAmAnya naraka racanA meM kahe " mAvoM meM se upazama samyaktva,kuavadhi jJAna,kRSNa nIla lezyA ke abhAva meM 29 bhAva hI hote haiN| guNasthAna mithyAtya aura avirata do hI hote haiN| guNasthAna bhAva vyuchiti bhAva abhAva [} {mithyAtya |{2} {cA, acara {kSAyika samyaktva, mithyAtva abhavyatva, darzana, kumati, kuzruta mati, zruta avadhi zAna, kumati, kuzruta zAna, kSAyopazamika avadhidarzana, pAMca labdhi, jhAyopazamika samyaktva narakagati,kApota lezyA, napuMsaka liMga, cAra kaSAya, ajJAna asiddhatva, asaMyama, mithyAtva, jIvatva, mavyatva, amaSyatva 2. avirata ) naraka gati, kApota lezyA, asaMyama} 25} {kSAyika (4) {kumati, kuzruta jJAna, samyaktva, mati, zruta midhyAtva, amadhyatva) avadhi zAna, cAku, acA, avadhi darzana,kSayopazama samyaktva, sAyopasamika pA~ca labdhi , narakagati,kApota lezyA, napuMsaka liMga, cAra kaSAya, ajJAna asiddhatva, asaMyama, jIvatva, bhavyatva Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdRSTi naM.6 vaMzA pRthvI bhAva {30} noTa-dUsarI pRthvI se sAtavIM pRthvI taka paryApta aura aparyApta avasthA meM kSAyika samyagdarzana nahIM hotA hai tathA aparyApta avasthA meM pahalA guNasthAna hI hotaa| vaMzA - vaMzA pRthvI meM dhammA pRthvI meM kahe gaye 31 mAvoM meM se jhAyika samyaktya kAravara :01:ote . jopasamira samyaktva, ajAna , jJAna 3, darzana 3, kSAyopazamika labdhi 5, kSAyopazamika samyaktva, narakagati, kaSAya , napuMsaka liMga, kApota lezyA, mithyAtva, asayama, ajJAna, asistva, pAriNAmika 3bhAva | isa pRthvI meM kevala jhAyika samyaktva mAtra kA amAva hotA hai| zeSa kathana dhammA pRthvI ke samAna hI jAnanA caahie| saMdRSTi isa prakAra hai - guNasthAna bhAva vyucchiti prAva / abhAva I. 2} {midhyAtva, | 24} {cara acakSu 116) {aupazamika mithyAtva abhavyatva darzana, kumati, kuzruta, samyaktva , mati, zruta kuavadhi jJAna, avadhi jJAna, avadhi kSAyopazamika pAca darzana,kSayopazamika lamdhi , samyaktva narakagati,kApota lezyA, napuMsaka liMga, cAra kapAya, ajJAna asikhatva, asaMyama, mithyAtva, jIvatva bhavyatva,abhavyatva 2. } {kumati, I{1} {ghara acAna 8) {aupazamika sAsAdana kuzruta, |darzana, kumati, kuzruta, samyaktva, mati, zruta kuavadhi lAna) kuavadhi zAna, avadhi jJAna, avadhi jhAyopazamika pAMca darzana,kSayopazama |labdhi , samyaktva, mithyAtva, narakamati,kApota amavyatva lezyA, napuMsaka liMga, cAra kapAya, ajJAna, asibatya, asaMyama, jIvatva, mavyatva) (41) Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNasthAna bhAva vyuTisi bhAva abhAva .. mizra labdhi , {2} {cakSu acamu (1) {auSazamika avadhi darzana, samyaktva , mati, zruta kSAyopazamika pA~ca avadhi jJAna, jhAyopazamika samyaktva, narakagati,kApota | mithyAtva, amavyatva + lezyA, napuMsaka liMga, kujJAna 3 - 3 mizrajJAna} - cAra kaSAya, anjAna asikhatva, asaMyama, jIvatva, madhyatva, mati-kumati, zruta - kuzruta avadhikuavadhi tIna mizra jJAna) 4. avirata {1} {naraka |[25(aupazamika (5) [kumati, kuzruta gati, kApota | samyaktva, mati, zruta kuavadhi jJAna, mithyAtva lezyA, | avadhi jJAna, cA, abhavyatva] asaMyama acakSu, avadhidarzana, kSayopazAmika samyaktya, kSAyopazamika pA~ca landhi , narakagati,kApota lezyA, napuMsaka liMga, cAra kaSAya, ajJAna asinatya, asaMyama, jIvatva, bhavyatva) (42) Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sadRSTi naM.7 meghA pRthvI bhAva {31} meghA - meghA pRthvI kA kathana vaMzA pRthvI ke hI samAna ho jAnanA cAhie kevala vaMzA pRthvI meM kathita 30 bhAvoM meM yahAM nIla lezyA aura jor3a dene para 3 bhAva hote haiN| isa pRthvI meM Adi ke cAra guNasthAnoM kA sadabhAva jAnanA caahie| inakI saMdRSTi isa prakAra haiguNasthAna | bhAva vyucchitti | abhAva midhyAtva sAsAdana mizra avirata saMdRSTi naM. aMjanA pRthvI bhAva (301 aMjanA - aMjanA pRthvI kA 4544 empI ke zarUmAna jAnanA cAhie / vaMzA pRthvI meM grahIta kApota lezyAke sthAna para yahA~ aMjanA pRthvI meM nIla lezyA kA grahaNa karanA ghihie| zeSa samasta bhAva praNAlI vaMzA sadRzajAnanA caahie| guNasthAna Adi ke cAra jAnanA caahie| saMdRSTi isa prakAra hai . guNasthAna | bhAva vyucchitti abhAva bhAvaM mithyAtva sAsAdana mizra avirata (43) Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdRSTi naM.9 ariSTA bhAva{31} ariSTA - ariSTa / pRthvI kA kathana vaMzA pRthvI ke hI samAna hai| kevala yahAM para kApota lezyA ke sthAna para nIla lezyA evaM kRSNa lezyA grahaNa karanA caahie| isameM ! bhAda hote . masa pRthvI meM Adi ke cAra guNasthAnoM kA sadbhAva jAnanA caahie| saMdRSTi isa prakAra hai - guNasthAna bhAva vyucchiti / bhAva abhAva 2 mithyAtva sAsAdana mitra avirata saMdRSTi naM. 10 maghavA-maghavI bhAva (30) madhavI-mAghavI - ina donoM pRmbiyoM kA kathana bhI vaMzA pRthvI ke hI samAna hai mAtra kApota lezyA ke sthAna para kRSppa lezyA grahaNa karanA cAdhie / bhAva 30 hote haiN| isa pRthvI meM Adi ke cAra guNasthAnoM kA sadbhAva jAnanA caahie| saMdRSTi isa prakAra haiguNasthAna | bhAva vyucchiti | mithyAtva abhAva sAsAdana mikSa avirata (44) Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdRSTi naM. 11 SaNNArakAparyApta (2-7 pRthvI kI aparyApta avasthA) bhAva {23} dusarI pRthvI se sAtavIM pRthvI taka aparyApsa avasthA meM 23 bhAva hote haiN| guNasthAna eka mithyAtva hotA hai| 23 bhAva isa prakAra 6. kujJAna2, darzana 2, jhAyopazamika labdhi 5, narakagati, kaSAya 4, napuMsakaliMga, vivakSita koI eka lezyA ( kRSNa, mIla kApota meM se), mithyAtva, asaMyama, ajJAna, siddhatva, pAriNAmika bhAva 3, saMdRSTi isa prakAra hai| gulasyAna mAvati / sima abhAva mithyAtva | | 23 (uparyukta) sAsaNaThiNANadurga asajadaThiyakiNhanIlalesadugA miccha mamanvaM ca tahA micchAidvimmi vucche do / / 5 / / sAsAdanasthitAjJAnadvikaM asaMyatasthitakRSNanIlalezyAddhika / mithyAtvamabhavyatvaM ca tathA mithyAdRSTau vyucchedaH // anvayArtha - nirvRtyaparyApta avasthA meM bhogabhUmija tiryaca ke (sAsaNaThi a'NANadurga) sAsAdana guNasthAna meM do ajJAna arthAt kumati jJAna, kuzruta jJAna (asaMjadaThiyakiNhanIlalesadurga)tathA cauthe guNasthAna meM sthita kRSNa nIla lezyAyoM kI sAsAdana guNasthAna meM vyucchitti ho jAtI hai (micchAidimmi) mithyAtva guNasthAna meM (miccha mabhavvaM ca) mithyAtva aura abhavyatva kI (ducche do) vyucchitti hotI hai| bhAvArtha -nirvRtyaparyApta avasthA meM mogabhUmija tiryaMca ke 31 mAva hote hai guNasthAna prathama, dvitIya aura caturtha ye tIna hote haiN| ina 31 mAvoM meM se prathama guNasthAna meM mithyAtva aura abhavyatva ina do mAvoM kI, dasare guNasthAna meM kumatijJAna, kuzruta jJAna, kRSNa lezyA evaM nIla lezyA ina cAra bhAvoM kI vyucchiti ho jAtI hai - kAraNa yaha hai ki nivartya paryAptaka caturthaguNasthAna vartI bhoga bhUmija tiryaMca ke kRSNa, nIla lezyA kA sadbhAva nahIM pAyA jAtA hai - vahA~ kApota lezyA kA jaghanya aMza pAyA jAtA hai kintu paryApta hote hI zubha lezyAyeM ho jAtI haiM tathA cauthe guNasthAna meM (45) Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kApota lezyA, aseyama evaM tiryaMcagati ina tIna kI vyucchitti ho jAtI hai| TippaNa - 1. bhogabhUmijatiryanirvRtyaparyAptasya sAsAdanaguNe tatrasthamatizrutAjJAna vyasya asaMyatasthita kRSNanIlalezyAdvikasya ca vyucchedaH / ityasyAH pUrvArdhagAthAyA bhaavH| kammabhUmijatirikkhe aNNagadItidayakhAiyA bhaavaa| maNapajjavasamacaraNa sarAgacariyaM ca Nevatthi / / 54|| karmabhUmijatirazci anyagatitritayazAyikA bhAvAH | manaHpayazemacaraNa sarAgacAritraM ca navAsti / anvayArya - (kammabhUmijatirikkhe) karma bhUmija tiryaJcoM meM (aNNagadItidayakhAiyA bhAvA) tiryaJca gati ko chor3akara anyatIna gatiyA~, kSAyika bhAva, (maNapajjavasamacaraNaM) manaH paryayajJAna, upazamacAritra (ca) aura (sarAgacariyaM) sarAgacAritra (Nevatthi) nahIM hotA hai| .: saMdRSTi naM. 12 abhAva karma bhUmija tiryaJca paryApta (38 bhAva) karma bhUmina tiryacoM ke paryApta avasthA meM 38 bhAva hote haiM jo isa prakAra haiM . upazama samyaktva, kumati, kuta, kuavadhi jJAna, matijJAna, zrutajJAna, avadhijJAna, kSAyopazAmika samyaksya, kSAyopazamika pAMca labdhi, saMyamAsayama, tiryakaca gati, krodha, mAna, mAyA loma, kRSNa, nIla, kApota, pIta, padama, zukla lezyA, mithyAdarzana, asaMyama, malAna, asiddhatva, cakSu darzana acakSu darzana, avadhidarzana, strIliMga, pulliMga, napuMsaka liMga, bhavyatva, abhavyatva, nIvatva, guNasthAna Adi ke pA~dha hote haiM saMvRSTi isa prakAra hai|| guNasthAna bhAva vyucchiti bhAva mithyAtva mithyAtva |1} (cakSu acakSu | aupazamika amavyatva |darzana, kumati, samyaktva, mati, zruta kuzruta, ku avadhi jJAna, zAyopazamika avadhi jJAna, avadhi pAMca landhi varzana,sayopazamika tiryaJcagati, krodha, samyaktva, saMyamAsaMyama) mAna, mAyA, lobha, kRSNa nIla kapota, pIta, padma, zukla | lezyA, mithyAtva, (46) Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNasthAna bhAva vyucchitti | bhAca abhAva liMga tIna,asiddhatva, asaMyama, ajJAna, jIvatva, bhavyatva, abhavyatva sAsAdana] 13}kumati, (29) kumati, 19) (aupazamika, kuzruta, | kuzruta, kuavadhi samyaktva, kSAyopazamika kuavadhi jJAna) | jJAna, cakSu acAnu samyaktva, mati, zruta, darzana, kSAyopazamika avadhijJAna, avadhidarzana, pA~ca labdhi, saMyamAsaMyama, mithyAtva, sipAti, dha, abhavyatva mAna, mAyA lobha,3 liMga kRSNa,mIla, kApota, pIta, padma zukla lezyA, .. asiddhatva, asaMyama, ajJAna, jIvatya, bhavyatva {30} {tIna mizra - Te) (aupazamika zAna, cavarzana, samyaktva , mAyopazamika aghagudarzana simyaktva, mati, zruta apadhidarzana, * avadhi jJAna, jhAyopazamika pAMca saMyamAsayama,mithyAtva, amdhi, niyaMca gati, mabhavyatva koSa, mAna, mAyA, lobha, liMga, kRSNa nIla kApota pIta padama, zukla lezyA, asiddhatva, asaMyama, ajJAna, jIyatva madhyatva (47) Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNasthAna | bhAva vyucchitti bhAva / abhAva avirata {4} {kRSNa, | 32} {aupazamika (6) {kumati, kuzruta nIla, kApota, samyaktva, |kuavadhi jJAna,lezyA, kSAyopazamika saMyamAsaMyama, mithyAtva, asaMyama) samyaktva, mati, amavyatva zruta, avadhijJAna, cakSu, acakSu, avadhidarzana, kSAyopazamika pA~ca labdhi, tiryaJcagati, krodha,mAna, mAyA, lobha,tIna liMga, lezyA 6, asaMyama, azAna, asiddhatva, jIvatva, bhavyatva dezavirata ) {29 aupazAmika ) kumati, kuzruta, (saMyamAsaMyama, samyaktva, kuavadhi jJAna,kRSNa, nIla tithaMca gati) kSAyopazamika kApota, lezyA asaMyama, samyaktva, mati, zruta, mithyAtva, abhavyatva) avadhi zAna cakSu, acA, avadhi darzana, jhAyopazamika pA~ca lamdhi, saMyamAsaMyama, tiryaca gati, koSa, mAna mAyA lobha, strIliMga, pulliMga, napuMsaka liMga, pIta padama, zukla lezyA arsayama, asiddhatva,jIvatva, bhavyatva (48) Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tesimapajjattANaM saNNANatigohidaMsaNaM ca vebhaMgaM / vedagamuvasamasamma desacarittaM ca Nevatthi 1155|| teSAmaparyAptAnAM sajjJAnatrikAvadhidarzanaM vibhaMgaH / vedakamupazamasamyaktvaM dezacAritraM naivAsti // anvayArtha (tesimapajjattArNa) unhIM kI arthAt karmabhUmija tiryaJcoM kI aparyApta avasthA meM ( saNNANatigo hidaMsaNaM) tIna samyagjJAna avadhidarzana (ca) aura (vebhaMga) vibhaMgAvadhi jJAna (vedagabhuvasamasamma) vedaka samyaktva, upazamasamyaktva (ca) aura (desacarita) deza cAritra (vatthi) nahIM hotA hai / bhAvArtha - karmabhUmija tiryaMca kI aparyApta avasthA meM tIna samyagjJAna, vibhaMgAvadhi jJAna, avadhidarzana, vedaka samyaktva, deza saMyama, upazama samyaktva nahIM hotA kyoMki aparyApta avasthA meM samyagdarzana ke sAtha tiryaMca gati meM utpanna hone kA abhAva hai| # - saMdRSTi naM. 13 karmabhUmija aparyApta tiryaJca bhAva ( 30 ) aparyApta karma bhUmija tiryacca ke 30 bhAva hote haiM jo isa prakAra haiM- kumati, kuzruta jJAna, cakSudarzana, acakSudarzana, kSAyopazamika pA~ca labdhi, tiryaMca gati, kodha, mAna, mAyA, lobha, strIliMga, pulliMga, napuMsaka liMga, kRSNa, nIla, kApota, pIta padma, zukla lezyA, mithyAdarzana, asaMyama ajJAna, asiddhatva, jIvatva, bhavyatva, abhavyatva | guNasthAna Adi ke do hote haiM saMdRSTi nimna prakAra hai - guNasthAna bhAva vyucchitti bhAva mithyAtva [2] mithyAtva abhavyatva [30] uparyukta kahe gaye (0) samasta bhAva jAnanA cAhie / (49) abhAva Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhAva guNasthAna | bhAva vyucchiti bhAva sAsAdana |{2} {kumati, [{2} {kumati, kuzruta (2)(mithyAtva, abhavyatva) jJAna, kuzruta jJAna cakSu, acakSu darzana, jJAna} jhAyopazamika pA~ca landhi, tiryaJcagati, krodha, mAna, mAyA, lobha, strIliMga, pulliMga, napuMsaka liMga, kRSNa nIla, kApota, pIta padma zukla lezyA asaMyama, ajJAna, asiddhatva, jIvatva bhavyatva evaM bhogajatirie puNNe kiNhatilessadesajama / thIsaMDha Na hi tesi khAiyasammattamasthitti ||56|| evaM bhogajatirazci pUrNe kRSNatrilezyAdezasaMyama / strISaNDaM na hi teSAM kSAyika samyaktvamastIti / / anvayArtha - (eva) isI prakAra (bhogajatirie) bhogabhUmija tiryaJcoM ke (puNNe) paryApta avasthA meM (kiNhatilessa) kRSNAditIna lezyAe~, (desajarma) dezasaMyama, (thIsada) strIveda, napusaMkIda (Na hi) nahIM hotA hai (tesi) unake (khAiyasammattamatthitti) kSAyika samyaktva hotA hai | bhAvArtha - bhoga bhUmija puruSavedI tiryaMca ke paryApta avasthA meM kRSNAdi tIna lezyAeM, deza saMyama, strIveda, napuMsaka veda nahIM hotA hai tathA unake kSAyika samyaktva hotA hai| isa kathana kA khulAsA isa prakAra hai bhoga bhUmi meM paryApta avasthA meM tIna zubha lezyAe~ hI hotI haiM ataH kRSNAdilezyAoM kA abhAva kahA gayA hai| jisa manuSya ne pahale azubha pariNAmoM ke nimitta se tiryaMca Ayu kA baMdha kara liyA hai bAda meM usane kevalI yA zrutakevalI ke pAdamUla meM kSAyika samyaktva prApta kiyA to vaha jIva marakara bhoga bhUmi ke (50) Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tiryaMca meM utpanna hogaa| ataH isa prakAra bhoga bhUmi ke tiryacoM ke kSAyika samyagdarzana kA sadbhAva pAyA jAtA hai| saMdRSTi naM. 14 paryApta bhogabhUmija tiryaJca bhAva (33) paryApta bhoga bhUmija tiryanca ke 33 bhAva hote haiM jo isa prakAra hai - kSAyika samyaktva, jhAyopazamika samyaktva, aupazamika samyaktva, kumati, kuzruta, kuavadhi,mati, zruta, avadhi jJAna, cakSu, acA, avadhi darzana, kSAyopazamika pAMca labdhi, tiryaJca gati, krodha,mAna, mAyA lobha, pulliga, pIta, padama, zukla lezyA, mithyAtva, asayama, ajJAna, asiddhatya, jIvatva, bhavyatva, abhavyatva / guNasthAna Adi ke cAra hote hai / saMdRSTi isa prakAra hai / guNasthAna bhAva vyucchitti bhAva abhAva gicyAtya mAmAtna, 126 kumati, (1)sAyika samyaktva, amavyatva kuzruta, kuavadhi jJAna, aupazamika samyakttva, cakSu acazu darzana, kSAyopazamika samyaktva, kAyopazamika pA~ca landhi, tiryaJcagati, mati, zruta avadhi jJAna, koSa, mAna, mAyA, avadhi darzana lobha kavAya, pulliMga, pIta padma zukla lezyA mithyAtva, asaMthama, ajJAna, asidatva,jIvatva, bhavyatva,abhavyatva sAsAdana | kumati, {24 kumati, 11) kSAyika samyaktva, kuzruta, kuzruta, kuavadhi aupazamika samyaktva, jJAna, cakSa, macakSu kuavadhi jJAna kSAyopazamika samyaktva, darzana, zAyopazamika pA~ca mati, zruta, avadhi jJAna, labdhi, tithaMca gati, avadhidarzana, mithyAtva, krodha, mAna, mAyA, abhavyatva + kujJAna 3 - lobha kavAya, mizrajJAna} pulliMga, pIta padma zukla lezyA, asaMyama, ajJAna, asiddhatva, jIvatva bhavyatva (51) sAsAdana Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNasthAna bhAva vyucchitti mizra [[{o} avirata abhAva {25} [uparyukta 24 bhAva (B) [uparyukta nau bhAva + avadhi darzana avadhi darzana mizra jJAna 3} kujJAna 3 tIna mizra jJAna- tIna kujJAna) bhAva [28} [ kSAyika {2} (asaMyama, tiryaJcagati) samyaktva, aupazamika samyaktva, kSAyopazamika samyaktva, mati, zruta, avadhi jJAna, cakSu, acakSu, avadhi darzana, kSAyopazamika pA~ca bira, tiryaMcagati, krodha, mAna, mAyA, lobha, kaSAya, pulliMga, pIta padma, zukla lezyA asaMyama, ajJAna asiddhatva, nIvatva bhavyatva } - (5) {kumati, kuzruta kuavadhi jJAna, mithyAtva, |abhavyatva} pivvattiapajjatte avaNiya suhalessa kiNhatihajuttA / bhaMguvasamasammaM Na hi ayade avarakAvodA ||57|| nirvRtyaparyApta apanIya zubhalezyAH kRSNAtrikayuktAH / vibhaMgopazasamyaktvaM na hi ayate avarakApotA || anvayArtha bhogabhUmija puruSavedI tiryaJcoM kI (Nivvattiapajjate) nirvatyaparyApta avasthA meM (suhalessa) tIna zubhalezyAe~ (avaNiya) rahita arthAt tIna zubha lezyAe~ nahIM hotI haiM (kiNhatihajuttA) kRSNAdi tIna azubha lezyAe~ pAyI jAtI haiM / (vebhaMguvasamasammaM ) vibhaMgAvadhi aura upazama samyaktva (Na hi) nahIM bhI hotA hai (ayade) cauthe guNasthAna meM (52) FIN Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (avarakAvodA) jaghanya kApota lezyA hotI hai| bhAvArtha - bhoga bhUmi ke tiryaMcoM ke paryApta avasthA meM 33 bhAva hote haiN| nivRtya paryApta avasthA meM tIna zubha lezyAoM kA abhAva hotA hai kyoki inake nivRtya paryApta avasthA meM tIna azubhalezyAeM hI pAyI jAtI haiM ataH 33 bhAvoM meM se tIna zubha lezyAe~ kama karake tIna azubhalezyAeM milA denA caahie| tInoM azubha lezyAe~ prathama evaM dvitIya guNasthAna meM hI saMbhava hai cauthe guNasthAna meM kevala kApota lezyA kA jaghanya aMza pAyA jAtA hai| inake nirvRtya paryApta avasthA meM vibhaMgAvadhi jJAna evaM upazama samyaktva kA bhI abhAva pAyA jAtA hai| saMdRSTi naM. 15 bhogabhUmija tiryaJca aparyApta bhAva (31) aparyApta bhoga mina tiryaMca ke 31 bhAva hote hai jo isa prakAra hai - paryApta bhogabhUmija tithaMca ke 33 bhAvoM meM upazama samyaktva evaM kuavadhi jJAna kama karane para 11 bhAva zeSa rahate haiM 1 guNasthAna mithyAtva, sAsAdana aura asaMyata ye tIna hote haiM saMdRSTi isa prakAra hai - muNasthAna bhAva vyucchiti mithyAtva ) (mithyAtva, (25} {kujJAna 2, 6zAyika samyaktva, abhavyatva) darzana 2, jhAyopazamika zAyopazamika samyaktva, labdhi 5, tithaMca gati, jAna 3, avadhidarzana, kapAya 4, pulliMga, azubha lezyA 3, mithyAtva, asaMyama, ajJAna, asiddhatva, pAriNAmika bhAva 3} bhAva abhAva sAsAdana (4)(kumati , {2} {uparyukta 25 - |ts) {uparyukta 6 + kuzruta jJAna, mithyAtva, abhavyatva mithyAtva, abhavyatva) kRSNa, nIla lezyA ) (53) Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdRSTi naM. 15 pabhogabhUmija liJca aparyApta bhAva (31) aparyApta bhoga bhUmija tiryaca ke 31 bhAva hote hai jo isa prakAra hai - paryApta bhogabhUmija tiryaca ke 33 bhAvoM meM upazama samyaktva evaM kuavadhi jJAna kama karane para 31 bhAva zeSa rahate hai / guNasthAna mithyAtva, sAsAdana aura asaMyata ye tIna hote haiM saMdRSTi isa prakAra hai - guNasthAna bhAva vyucchitti bhAva T abhAva avirata |}(kApota |25} {samyaktva 2, |t6) {kumati, kuzruta lezyA, jJAna 3, darzana 3, jJAna, mithyAtva asaMyama, zAyopazamika labdhi 5, abhavyatva, kRSNA, nIla tiryanca gati) [tiyaMcagati, kavAya, lezyA) pulliMga / , kampota lezyA, asaMyama, ajJAna, asiddhatva, jIvatva, mavyatva) laddhiapuNNatirikkhe vAmaguNaTThANabhAvamajhammi / thI'sidaragadItiga suhatiyalessA Na vebhaMgo ||4|| labdhyapUrNatirazci vAmaguNasthAnabhAvamadhye / strIpuMsitaragatitrikaM zubhatrikalezyA na vibhaMgaH // anvayArtha - (laddhiapuNNatirikkhe) labdhyaparyApta tiryaJcoM ke (vAmaguNa ThANabhAvamajjhammi) mithyAtva guNasthAna rUpa bhAva meM (dhIpuMsidaragadItiga) strIveda, puruSaveda. tiryaJca gati se anya tIna gatiyauM (suhatiyalessA) tIna zubha lezyAe~ (vebhaMgo) vibhaMgAvadhi jJAna (Na) nahIM hotA hai| vizeSArtha -gAthA meM Agata vAma zabda kA viparIta artha grahaNa karanA cAhie / prasaGga meM mithyAtva guNasthAna grahaNa jAnanA caahie| (54) Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMtuSTi naM. 16 labdhaparyAptaka tiryaJca (25 bhAva) labdha paryAptaka tiryaThaca ke 25 bhAva hote haiM jo isa prakAra haiM - kumati, kuzruta jJAna, cakSudarzana, acakSudarzana, kSAyopazamika pA~ca labdhi, liyaMcagali, krodha, gAna, mAyA, lobha kaSAya napuMsaka liMga, kRSNa, nIla, kApota lezyA, mithyAtva, asaMyama, ajJAna; asiddhatva, jIvatva, bhavyatva, abhavyatva, - inake mAtra eka mithyAtva guNasthAna hI hotA hai / saMdRSTi isa prakAra hai - guNasthAna bhAva vyucchitti bhAva abhAva mithyAtva 0 {25) uparyukta 25 mAya |10) hI jAnanA caahie| bhogajatiriitthINaM avaNiya puvedamitthisaMjutaM / tAsi vedagasamma uvasamasammaM ca do ceva / / 5911 bhogajatiryakstrINAM apanIya puvedaM strIsaMyukta / tAsAM vedakasamyaktvaM upazamasamyaktvaM ca dve caiva // anvayArtha - (bhogajatiriitthINa) strIvedI bhoga bhUmija tiryaJcoM ke paryApta avasthA meM {puMvedaM avaNiya) puruSaveda ko kama karake arthAt chor3akara (itthisaMjutta)strIveda milAkara (tAsiM) unake (vedagasamma) vedakasamyaktva (ca) aura (ubasamasamma) upazama samyaktva (do) ye do (ceva) samyaktva hI hote haiN| bhAvArtha -bhoga bhUmija striyoM meM paryAptaka avasthA meM puruSaveda ke 33 bhAvoM meM se puruSa veda ghaTAkara strIveda milAkara tathA strIvendiyoM meM kSAyika samyagdarzana kA abhAva hone se kevala upazama samyaktva evaM vedaka samyaktva hI pAyA jAtA hai| (55) Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdRSTi naM. 17 bhogabhUmija tiryacinI paryApta (32 bhAva) bhogamamija tiryaJcanI paryApta ke mogabhUmija tiryaThacanI paryApta 32 bhAva hote hai jo isa prakAra haiM - aupazamika samyaktva, zAyopazamika samyaktva, kumati, kuzruta,kuavadhi, mati, zruta, avadhi jJAna, cakSu, acA, avadhi darzana, bhayopazamika pA~ca labdhi, tiryaJcagati, krodha, mAna, mAyA, lobha kavAya, strIliMga, pIta, padma, zukla lezyA, mithyAtva, asaMyama, ajJAna, asiddhatva, jIvatva madhyatva, abhavyatva / guNasthAna Adi ke cAra pAye jAte haiN| saMdRSTi isa prakAra hai - guNasthAna bhAva vyucchiti bhAva / amAva . mithyAtva 2} {mithyAtva, (26} {kumati, 6){aupazamika amavyatva kuzruta, kuavadhi jJAna, samyaktva, kAyopazamika cakSu acakSu darzana, samyaktva, mati, zruta, kSAyopazamika pAMca avadhizAna, avadhidarzana labdhi, tithaMca gati, koSa, mAna, mAyA, lobha kapAya, strIliMga, pIta, padma,zukla lezyA, mithyAtva, asaMyama, ajJAna asiddhatva, jIvatva, bhavyatva, abhavyatva sAsAdana (kumati {4} {uparyukta bhAvoM |(8) {uparyukta 6 bhAvoM meM se mAtra mithyAtva aura mithyAtva evaM amanyatva kuavadhi jJAna) kA abhavyatva alaga karane |jor3ane se bhAva ho jAte para 24 bhAva zeSa rahate kuzruta, mitra 10 (25) uparyukta 24 + avadhi darzana + minazAna} (7) {uparyukta / - avadhivarzana, 3 mizra jJAna+ 3 kujJAna (56) Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNasthAna | bhAva vyucchiti bhAvA abhAva avirata 2 2 7) {aupazamika |5) {kumati, kuzruta, tiryaJca gati, samyaktva, kuavadhi, midhyAtva, asaMyama} kSAyopazamika abhavyatva) samyaktva, mati, zruta, avadhi jJAna, |kSAyopazAmika pAMca labdhi, tithaMca gati, krodha, mAna, mAyA, lobha kaSAya, strIliMga, pIta, padma, zukla lezyA, asaMyama, ajJAna, asiddhatva, jIvatva, pavyatva) tAsimapannattINaM kiNhAtiyalessa havaMti puNa | Na saNNANatirga ohI dasaNasammattajugalavebhaMga ||60|| tAsAmaparyAptInAM kRSNatrika lezyA bhavantiH punaH / na sajjJAnatrika avadhidarzanasamyaktvayugalavibhaMga || anvayArtha - (tAsimapannattINa) unakI arthAt strIvedI bhogabhUmija tiryaJca ke aparyApta avasthA meM (kiNhAtiyalessa) kRSNAdi tIna lezyAeM (harvati) hotI hai (saNNANatiga) tIna samyagjJAna (ohIdasaNa) avadhi darzana (sammattajugalavebhaMga) donoM samyaktva arthAt upazama, vedaka samyaktva vibhaMgAvadhi jJAna (Na) nahIM hotA hai| bhAvArtha -strIvedI bhoga bhUmija tiryaca ke nirvRtya paryApta avasthA meM kRSNAdi tIna lezyAeM hI hotI hai| tIna samyagjJAna, avadhi darzana, upazama vedaka samyaktva aura virbhagAvadhi jJAna nahIM hotA hai| tathA isa avasthA meM mithyAtva aura sAsAdana ye do guNasthAna hI hote haiN| (57) Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdRSTi naM. 18 bhogabhUmija tiryaJcanI aparyApta (25 bhAva) bhogabhUmija tirthaJcanI nirdatyaparyApta ke 25 bhAva hote hai jo isa prakAra haiM - kumati, kuzruta jJAna, darzana 2, kSAyopazimaka landhi , liyaMcagati, kaSAya 4, strIliMga, azubha lezyA 3, mithyAtva, asaMyama, ajJAna, asiddhatva, pAriNAmika bhAva 3 guNasthAna Adi ke 2 pAye jAte haiN| saMdRSTi isa prakAra hai - guNasthAna | bhAva vyucchiti bhAva mithyAtva |[2)githyAtva 25} {uparyukta kathita 10) abhavyatva samasta bhAva) abhAva sAsAdana (2) kumati |(23{uparyukta 25 - |(2) {mithyAtva, jJAna, kuzruta | mithyAtva, amavyatva) amavyatva) jJAna maNuvesidaragadItiyahINA bhAvA havati tattheva / Nivvattiapajjatte maNadesuvasamaNadurga Na vebhaMgaM ||61 / / manuSyeSvitaragatitrikahInA bhAvA bhavanti tatraiva / nirvRtyaparyAsa manodezopazamanadrikaM na vibhaMga / / anvayArtha - (maNuvesidaragadItiyahINA) manuSyagati meM itara tIna gatiyoM se rahita (bhAvA) zeSa sampUrNa 50 bhAva (havaMti) hote haiM (tattheva) usI manuSya gati meM (Nivvattiapajjate) nirvRtyaparyApta avasthA meM (maNadesuvasamaNadurga) manaH paryayajJAna, dezasaMyama, upazama samyaktva, upazamacAritra (vebhaga) vibhaMgAvadhi jJAna ye ATha bhAva(Na) nahIM hote haiN| sANe thIsaMdacchidI micche sANe asaMjadapamatte / jogiguNe dugcducdurigiviisNnnvcchidiikmso||621 sAsAdane strISaDhacchittiH mithyAtve sAsAdane asaMyatapramatte / yogiguNaM drika catuHcaturekaviMzatiH navacchi ttiH kramazaH || anvayArtha - tathA uparyukta nirvRtyaparyAptaka avasthA meM (sANe) sAsAdana (58) Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNasthAna meM (bIsaMDha cchimAda, naso dakI nyumiti ho jAta. hai / tathA ukta avasthA meM (micche) mithyAtva guNasthAna meM (duga) do kI (sANe) sAsAdana meM (cadu ) cAra kI (asaMjada) cauthe guNasthAna meM (cadu) cAra kI (pamatte) pramattaguNasthAna meM (igivIsaM) ikkIsakI(jogiguNe) sayogakevalI guNasthAna meM (NavacchidI) nau bhAvoM kI vyucchitti hotI hai| bhAvArtha- isa gAthA kA prathama caraNa gAthA 61 se jur3A huA hai tathA AcArya mahArAja yahAM yaha batalAnA cAhate haiM ki nirvRtyaparyApta avasthA meM karmabhUmi ke manuSyoM ke mithyAtva, sAsAdana, arsayata, pramatta saMyata aura saMyoga kevalI ye pA~ca guNasthAna hote haiN| 1, 2, 4, 6, aura 13veM guNasthAna meM kramazaH 2, 4, 4, 21, 9 bhAvoM kI vyucchittijAnanA cAhie | prathama guNasthAna, dvitIya guNasthAna va asaMyata guNasthAna meM janma ke samaya paryAptiyA~ pUrNa hone ke pUrva pramatta guNasthAna meM AhAraka samuddhAta ke samaya evaM sayogakevalI ke kevalI samuddhAta ke samaya nirvRtya paryApta avasthA hotI hai| saMdRSTi naM. 19 karma bhUmija paryApta manuSya bhAva (50) karmabhUmija paryAptaka manuSya ke 50 mAva hote haiM jo isa prakAra se haiM - aupazamika samyaktva, aupazamika cAritra, kevala jJAna, ke kladarzana, zAyika dAna Adi pA~ca landhi, kSAyika samyaktva, pAyika cAritra, mati, zruta, avadhi, manaHparyaya jJAna, kumati,kuzruta, kuavadhi jJAna, cakSu, acakSu avadhi darzana, kSAyopazamika pA~ca landhi zAyopazamika samyaktva, kSAyopazamika cAritra (sarAga cAritra), saMyamAsayama, manuSyagati, koSamAna, mAyA, loma cAra kaSAya, mithyAtva, ajJAna, asaMyama, asiddhasya, kRSNa, nIla, kApota, pIta, padama, zukla lezyA, sIliMga pulliMga napuMsaka liMga, jIvatya, bhavyatva, abhavyatva prathama guNasthAna se lekara sabhI caudaha guNasthAna pAye jAte hai saMdRSTi nimna prakAra hai - (59) Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNasthAna bhAva vyucchiti bhAva abhAva mithyAtvA mithyAtva. (31) (kumati, kuzruta, I (1) (aupazamika abhavyatba) kuavadhi jJAna cakSu, samyaktva, aupazamika acakSu darzana cAritra, kevalajJAna, kevala bhAyopazamika pA~ca darzana, kSAyika pA~ca labdhi, manuSyagati, | landhi, kSAyika samyaktva, krodha, mAna; mAyA, kSAyika cAritra, mati, lobha kaSAya, strIliMga, zruta, avadhi, manaH paryaya pulliMga, napuMsaka jJAna, avadhi darzana, liMga, kRSNa, nIla, sAyopazamika samyaktva, kApota, pIta, padma, kSAyopazamika cAritra, [zukla lezyA, saMyamAsaMyama) mirahAtya, asaMghama asiddhatva, jIvatva, bhavyatva, amavyatva) sAsAdana |(3) kuvAna | 129) (uparokta (21) (uparokta 19 bhAvo abhAvoM meM se mithyAtva meM mithyAtva evaM evaM abhavyatva ko kama | abhavyatva ko jor3ane para karane para zeSa 29 bhAva | 21 bhAva ho jAte hai|) rahate haiN| mizra lor (30) (cakSu acakSa avadhi darzana kSayopazamika pAMca labdhi, manuSya mati, kodha, mAna, mAyA, lobha cAra kaSAya, sIliMga, pulliMga, napuMsaka liMga, kRSNa, nIla, kApota, pIta, padma, zukla lezyA, asaMyama, asiddhatva, ajJAna, jIvatva, bhavyatva, 3 mitra jJAna) {60) |(20)(upazama samyaktva , | upazama cAritra, kSAyika pA~ca landhi, kevala zAna, kevala darzana, sAyika samyaktva |kSAyika cArikha, mati zruta, avadhi, manaH paryaya mAna, mAyopazamika samyaktva, kSAyo. cAritra, saMyamAsayama, midhyAtva - 3 mizra jJAna +3 kujJAna) Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNasthAna bhAva vyucchiti avirata (4) (azubha lezyA 3, argalama) dezasaMyata (1) (saMyamAsaMyama) pramatta saMyata apramatta saMyata 0 3 ( kSAyo. samyakatva, phIta padma lezyA ) bhAva 23 ( samyaktva 3, jJAna 3, darzana 3, kAya mitra ni 35 manuSya gati, kaSAya 14, liMga 3, lezyA 6, asaMyama, ajJAna, asiddhatva, jIvatva, bhavyatva) 30 (samyaktva 3, jJAna, darzana, kSAyo labdhi 5, manuSya gati, kaSAya 4, liMga 3, zubha lezyA3, saMyamAsaMyama, ajJAna asiddhatva, jIvatva, bhavyatva) (31) uparokta 30 bhAvoM meM se saMyamAsaMyama kama karake sarAmacAritra aura manaHparyaya jJAna jor3a deveM / chaThaveM guNa ke samAna (61) abhAva 17 ( aupazamika cAritra, zAyika 5 labdhi, na darzana, kSAyika cAritra, mana:paryaya jJAna, kujJAna 3, sarAMga cAritra, saMyamAsaMyama, | mithyAtva, abhavyatva ) 20 (aupazamika cAritra, sAyika bhAva 8, ku jJAna3, manaH paryayajJAna, sarAga, cAritra, mithyAtva azubha lezyAu, asaMyama abhavyatva) 19 (upazama cAritra, kSAyika bhAva ku jJAna, saMyamAsaMyama, midhyAtva, azubha lezyAu, asaMyama, abhavyatva) 19 (pUrvokta) Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNasthAna bhAva vyucchitti bhAva / abhAva apUrvakaraNa 28 (uparyukta 31jhAyo. samyakatva pIta padma, lezyA), 22 (pUrvokta 19+pIta, padma lezyA, pAyopazAmika, samyaktva) 22(uparyukta ) anivRtti | 33 liMga) | 28 (uparyukta) karaNa sadeva bhAga anivRtti ] 3 (krodha, mAna 25 (uparyukta 28- tIna | 25 (uparyukta 25 * 3 veda) parama mAyA tIna ligaa| aveda kaSAya) bhAga sUkSma 12 (lobha, 122 (uparyukta 25 - sAparAya |sarAga cAritra) krodha, mAna, mAyA) [8125 pUrvokta + krodha, mAna mAyA) upazAta 12 (aupazamika 21 (uparyukta 22- sarAga| 19 (kSAyika bhaav|, mocha samyaktva, cAritra, loma kaSAya + | | kuzAna3, kSAyopazimaka aupazamika aupazamika cAritra) samyaktva, sarAgasayama, cAritra) saMyamAsaMyama, kaSAya cAra, liMga 3, mithyAtva, arsayama, lezyA , abhavyatva) (62) Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Adi 3 darzana, guNasthAna bhAva vyucchitti bhAva abhAva kSINa moha 13 (mati 20 (zAyika samyaktva, 1 30 (uparyukta 29 - zAyika Adi zAna, [sAyikacAritra, mati cAritra+ aupazamika cakSu Adi / Adi / jJAna, cakSu samyaktva, aupazamika darzana, cAritra) kSAyopazamika kSAyopazamika 5 labdhi, 5 labdhi manucya gati, zukla , lezyA, ajJAna, ajJAna) | asikhatva, jIvatva, bhavyatva sayoga (zukla 14 (kSAyika bhAva 9, (pazakamAna kevalI lezyA) manuSya gati, asiddhatva, zAyopazamika bhAva 18, zukla lezyA, jIvatva, kaSAya 4, midhyAtva, bhavyatva) asaMyama, kRSNAdi lezyA 5 ajJAna, abhavyatva, liMga 3) ayoga 18 (kSAyika 113 (uparyukta 14 . | 37 (uparyukta 36+zukla kevalI dAnAdi cAra zukla lezyA) | lezyA) labdhi, kSAyika cAritra, manuSyagati, asiddhatva, bhavyatva) saMdRSTi naM. 20 nirvRtya paryApta manuSya bhAva (45) nirvRtyaparyApta manuSya ke 53 mAvoM meM se narakagati, tiryaJcagati, devagati, upazama samyaktva, upazama cAriva, vibhaMgAvadhijJAna, manaH paryayajJAna, saMyamAsayama bhAvo ko chor3akara zeSa 45 bhAva hote hai / guNasthAna-micyAtva, sAsAdana, asaMyata pramatta virata evaM sayoga ke calI ye pA~ca pAye jAte haiN| sadRSTi isa prakAra haiguNasthAna bhAva vyucchitti bhAva abhAva mithyAtva 2(mithyAtva, 30 (kujJAna 2, darzana 2, | 15 (sAyika bhAva 9, mati abhavyatva) jhAyopazamika labdhi, Adi zAna, avadhi manuSyagati, kaSAya, 1 darzana, kSAyo. samyaktva liMga 1, lezyA 6, |kSayoM, cAritra) (63) Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAva guNasthAna bhAva vyucchitti abhAva mithyAdarzana, asaMyama, ajJAna, asiddhatva, pAriNAmika bhAva 3) sAsAdana| 4 (kujJAna 2, | 28 (uparyukta 30- 17(uparyukta IS + jI, napuMsaka |mithyAtva, abhavyatva) mithyAtva, abhavyatva) veda) avirata 4 (asaMyama, 30 (jJAna 3,darzana 3, IS (sAyika bhAva 8, azubha lezyA 3) jhAyopazamika labdhi kuzAna 2, ayopazamika s, jhayo. samyaktva cAritra sI napuMsaka veda, sAyika samyaktva, mithyAtva, abhavyatva) manuppamati, kaSAya 4, i pulliMga, lezyA 6, asaMyama, ajJAna,asiddhatva, jIvatva, bhavyatva) pramatta 21 (pIta, padama 27 (jJAna 3, darzana 3, I (kSAyika bhAva 8, virata lezyA,mAyo. zAyopazamika kuzAna 2, veda, mithyAtva, abhavyatva, veva, kavAya, samyaktya, sarAga azubha lezyA 3, cAritra, zAyo. sarAga cAritra, asaMyama) labdhi, manuSya gati, Adike zAna 3, kAya 4, pulliMga, zubha darzana 3, kSAyo-lezthA 3, ajJAna, pazabhika landhi asiddhatva, jIvatva, 5, ajJAna) / mavyatva) sayoga (zukla |14 (kSAyika bhAva 9, |31 (jAna 3, kujJAna ? kevalI lezyA, Adi manuSya gati, zakla varzana 3, sarAga cAritra, kI kSAyika lezyA, asiddhatva, kSayo. labdhi 5 ajJAna, veva 3, lezyA , kaSAya, asiddhatva mithyAtva, amavyatva, manuSyamati, asaMyama, jhayopazama kSAyika cAritra samyaktva) samyaktva, puruSa samyaktva, zAyika landhi, bhavyatva, jIvatva, bhavyatva) Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ laddhiapuNNamaNusse vAmaguNadvANabhAvamajjhimhi / thI puMsidaragadItiyasuhatiyalessA Na vebhaMgo // 63 // labdhyapUrNamanuSye vAmaguNasthAnamAvamadhye / strIpuMsitaragatitrika zubhatrikalezyA na vibhaMga || anvayArtha - (laddhiapuSNamaNusse) labdhyaparyAptaka manuSya ke (vAmaguNadvANabhAvamanjhimhi ) mithyAtva guNasthAna meM hone vAle bhAvoM ke madhya meM ( thIe sidaragadIniyasa hatiyale ssA) strIveda, puruSaveda manuSyagati se anya tIna gatiyA~, tIna zubhalezyAe~, (vebhaMgo) vibhaMgAvadhi jJAna (Na) nahIM hotA hai| viSaya spaSTIkaraNa ke lie dekheM saMdRSTi 23 1 saMdRSTi naM. 21 labdhyaparyAptaka manuSya bhAva ( 25 ) labdhyaparyApta avasthA meM manuSya ke 25 bhAva hote hai jo isa prakAra hai kujJAna 2, darzana 2, kSAyopazamika labdhi 5, manuSyagati, kaSAya 4, napuMsaka veda, azubha lezyA 3, mithyAtva asaMyama, ajJAna, asiddhatva, pAriNamika bhAva 3 | guNasthAna eka mithyAtva hI hotA hai / guNasthAna bhAva vyucchitti mithyAtva 0 bhAva 25 (uparyukta ) abhAva maNusuvva davvabhAvitthI puMsaMDha khAiyA bhAvA / uvasamasarAgacaraNaM maNapajjavaNANamavi Natthi // 64 manuSyavaddddravyabhAvastrISu puMSaNDha kSAyikA bhAvAH / upazamasarAmacaraNa mana:paryayajJAnamapi nAsti IL anvayArtha ( maNusubba) manuSya ke samAna (davvabhAvitthI) dravya aura bhAva strI vedI meM (puMsaMDha khAiyA bhAvA) puruSa veda, napusaMkaveda, nava kSAyika bhAva ( uvasamasarAgacaraNaM) upazama cAritra, sarAga cAritra (maNapajjavaNANamavi) manaH paryaya jJAna ( Natthi ) nahIM hotA hai / bhAvArtha - sAmAnya manuSya meM jo 50 bhAvoM kA sadbhAva batalAyA gayA hai, ve sabhI bhAva dravyastrI evaM bhAvastrI meM jAnanA cAhie kintu vizeSatA yaha hai (65) Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ki dravya evaM bhAvastrI meM puruSaveda, napuMsakaveda, kSAyika bhAva, upazamacAritra, sarAga cAritra aura manaH paryaya jJAna nahIM pAyA jAtA hai| isa gAthA kA kapana dravya slIneha kI dazA hAmahA meM mAnA hai nyoMki bhAvastrI vedI ke sarAga cAritra hone kA niSedha nahIM hai tathA mAvastrI vedI ke kSAyika bhAva ke nau bhedoM meM se kSAyika samyaktva bhI ho sakatA hai| gAthA meM Agata bhAvastrI zabda vicAraNIya hai| tAsimapajjattINaM vebhaMgaM Natthi miccha guNaThANe | sAsAdaNaguNaThANe pavaTTaNaM hodi niyameNa / / 65 / / tAsAmaparyAptInAM vibhaMgaM nAsti mithyAtvaguNasthAne / sAsAdanaguNasthAMne pravartanaM bhavati niyamena / / anvayArtha - (tAsimapajjattIrNa) manuSyagati meM striyoM ke aparyApta avasthA meM (vebhaMga) vibhaMgAvadhi jJAna (Natyi) nahIM hotA hai tathA (niyameNa) niyama se (miccha guNaThANe)mithyAtva guNasthAna meM (sAsAdaNaguNaThANe) evaM sAsAdana guNasthAna meM (pavaTTaNaM)pravartana (hodi) hotA hai| saMdRSTi naM. 22 / paryApta strI bhAva (36) paryApta slI ke 16 bhAva hote hai jo isa prakAra hai - aupazamika, samyaktva, jJAna, kujJAna, 3 darzana, pAyopazamika labdhi 5, manuSyagati, kaSAya 4, kSayopazama samyaktva, strIliMga, lezyA 6, saMyamAsaMyama, midhyAdarzana, asaMyama, ajJAna, asidatva, pAriNAmika bhAda 3 | guNasthAna Adi ke pAMca hotehai / saMdRSTi isa prakAra haiguNasthAna bhAva vyucchiti abhAva mithyAtva | 2 (mithyAtva, 29 (kujJAna 3, darzana 2,7(saupazamika samyaktva, abhavyatva) kSayopazama labdhi , mati Adi 3 jJAna, avadhi manuSyagati, kavAya, strIliMga, lezyA 6, , darzana,mAyopazama mithyAdarzana, asaMyama | samyaktva, saMyamAsayama) ajJAna, asiddhatva, pAriNAmika bhAva) bhAva (66) Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNasthAna | pazcima sAsAdana 3 (kujJAna 3) 27 (pUrvokta 29 - 1(pUrvokta 7 +mithyAtva, mithyAtva, abhavyatva) abhavyatva) mizra 28 (mizra rUpa jJAna 3, (pUrvokta - avadhi darzana 1, kSayopazamika | darzana) landhi 5, manudhyagati, kaSAya, strIliMga, lezyA-6,asaMyama asiddhatva, ajJAna, pAriNAmika bhAva 2) 4. (azubha avirata lezyA 3, asaMyama) 30 (aupazamika 16 (mithyAtya, abhavyatva, samyaktva, kSayopazamika| kuzAna 3, saMyamAsaMyama) samyaktva, jJAna 3, darzana 3, sAyopazamika labdhi 5, manuSya gati, kavAya strIliMga, lezyA 6, asaMyama ajJAna, asiddhatva, jIvatva bhavyatva) |27 (mIpazamika 19(mithyAtva, amavyatva, dezasaMyama (saMyamAsayama) samyaktva, kSayopazamika kujJAna 3, asaMyama, samyaktva, jJAna 3, azubha lezyA 3) darzana 3, mAyopazamika labdhi 5, manuSyagati, strIliMga, zubha lezyA 3, saMyamAsaMyama, ajJAna, asiddhatva, jIvatva mavyatva) (67) Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdRSTi naM. 23 nivRtyaparyApta strI bhAva (28) nirvRtyaparyApta strI ke 28 bhAva hote hai jo isa prakAra hai- kujJAna 2 cakSudarzana acakSudarzana, kSAyopazamikalabdhi 5, manuSyagati, kaSAya 4, strIveda, lezyA 6, asaMyama, ajJAna, asiddhatva, mithyAtva, pAriNAmika bhAva 3 guNasthAna mithyAtva aura sAsAdana do hote hai / guNasthAna bhAva vyucchitti mithyAtya 2 ( mithyAtva, abhavyatva) sAsAdana 2 (kuzAna 2) bhAva 7 28 ( uparyukta samasta mAya jAnanA cAhie |} - 26 ( uparyukta 28mithyAtva, abhavyatva) 0 amAva 2 (midhyAtva, abhavyatva) uvasamakhAiyasammaM tiyapariNAmA khaovasamiesu maNapajjavadesajamaM sarAgacariyA Na sesa have ||66|| upazamakSAyikasamyaktvaM trikapariNAmAH kSAyopazamikeSu / manaH paryayadezayamaM sarAgacAritraM na zeSA bhavanti || odaie thI saDhaM aNNagadItidayamasuhRtiyalessaM / avaNiya sesA huti hu bhogajamaNuvesu puSNesu // 67 audayike strI SaMDha anyagatitritayamazubhatrikalezyAH / apanIya zeSA bhavanti hi bhogajamanuSyeSu pUrNeSu // anvayArtha ( puNNesu) paryApta (bhogajamaNuvesu) bhoga bhUmi ke manuSyoM (puruSavedI) meM ( uvasamakhAiyasamma) upazama aura kSAyika samyaktva hote haiM / (khaovasamiesa) kSAyopazamika bhAMvoM meM se (maNapajjava) manaH paryayajJAna, (desajamaM) dezasaMyama aura (sarAgacariyA) sarAgacAritra ( tiyapariNAmA Na) ina bhAvoM ko chor3akara (sesa) zeSa pandraha bhAva (have) hote haiM / (odaie) tathA audayika bhAvoM meM se (thI (68) Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMda) strIveda napuMsaka veda, (aNNagItidayamasuhatiyalessa) manuSyagati se anya tIna gatiyA~, tIna azubha lezyAe~ (avaNiya) kama karake (sesA) zeSa 13 audayika bhAva (huti hu) hote haiN| mAvArtha -moga bhUmija paryAptaka manuSyoM ke 2 aupazamika bhAvoM meM se upazama samyaktva tathA 9 kSAyika bhAvoM meM se kSAyika samyaktva mAtra hotA hai| 18 kSAyopazamika bhAvoM meM semanaHparyaya jJAna, dezasaMyama aura sarAgacAritra ina tIna bhAvoM ko chor3akara zeSa pandraha bhAva hote haiN| ve pandraha bhAva isa prakAra haiM - tIna samyagjJAna, tIna kujJAna, tIna darzana, pA~ca kSAyopazamika labdhi aura kSAyopazamika samyaktva / 21 audayika bhAvoM meM se strIveda, napuMsaka veda, narakagati, tiryaMcagati, devagati, kRSNa, nIla aura kApota lezyA ye ATha bhAva kama karane para zeSa 13 bhAva hote haiN| ve teraha bhAva isa prakAra haiM - puruSa veda. manuSyagati cAra kaSAya, mithyAdarzana, ajJAna, asaMyama, asiddhatva tIna zubha leshyaaeN| saMdRSTi naM. 24 bhogabhUmija manuSya paryAptaka bhAva (33) bhogabhUmija manuSya ke paryAptaka avasthA meM 33 bhAva hote hai / jo isa prakAra hai samyaktva, jJAna 3,kujJAna3, darzana, jhAyopazamika labdhi, asaMyama, manuSyagati, kaSAya 4, puruSaveda, zubha lezyA , ajJAna, asiddhatva, mithyAtva, pAriNAmika bhAva guNasthAna mithyAtvAdi 4 hote hai guNasthAna bhAva vyucchitti bhAva . / abhAva mithyAtva 2 (mithyAtva, |26 (kujJAna 3, darzana 17 (samyaktva 3, jJAna 3, abhavyatva) 2, lAyo.labdhi 5, avadhi darzana) asaMyama, manuSyagati, kaSAya 4, puruSaveda, zubha lezyA 3, ajJAna, asiddhAva, mithyAtva, pAriNAmika gAva ) sAsAdana 3 (kujJAna 3) 24 (uparyukta 26- 19(uparyukta T+mithyAtva mithyAtva, abhavyatva) | amavyatva) jamAva 169) Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNasthAna bhAva vyucchitti bhAva . abhAva mizra bs (uparyukta | (uparyukta - avadhi 24+avadhidarzana +3 darzana) miyAna - vAna asaMyata / (asaMyama) 12s (samyaktva 1, jJAna 35 (kujJAna 3, mithyAtva, darzana , kSAyopazamika abhavyatva) landhi , asayama, manuSyagati, kavAya, puruSaveda zubha lezyA 3, ajJAna, asindatva jIvatva aura bhavyatva) taNNivvattiapuNNe asuhatilesseva uvasamaM smm| vebhaMga Na hi ayade jahaNNakAvodalessA hu // 68 / / tannivRtyapUrNe azubhatrilezyA eva, upazamaM samyaktvaM / vimaMgaM na hi ayate jaghanyakApotalezyA hi || anvayArtha - (taNNivvattiaNNe) bhoga bhUmija manuSyoM ke nivRtyaparyApta avasthA meM (asuhRtilesseva) tIna azubha lezyAeM hI hotI haiN| (uvasamai samma) upazama samyaktva (vibhaMga) vibhaMgAvadhi jJAna (Na hi) nahIM hotA hai| (ayade) tathA caturtha guNAsthAna meM (jahaNNakAbodalessA hu) jaghanya kApota lezyA hotI hai| saMdRSTi naM. 25 bhogabhUmija manuSya nirvRtyaparyAptaka (31) mogabhUmija manuSya ke nirdRtya paryAsa avasthA meM 11 bhAva hote hai| jo isa prakAra hai -sAyika samyaktva, kRtakRlya vedaka, jJAna 3, kuzAna 2, darzana 3, kSAyopazamika labdhi 5, asaMyama, manuSyagati, kaSAya 4, puruSaveda, azama lezyA 3, ajJAna, asidatva, mithyAtva, pAriNAmika bhAva 31 guNasthAna midhyAtva, sAsAdana, aura asaMyata ye tIna hI hote hai| (70) Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNasthAna bhAva vyucchiti bhAva abhAva mithyAtva 2 (mithyAtva 25 (kujJAna 2, mAyo. 16 (samyaktva 2, jJAna 3, abhavyatva) landhi 5, asaMyama, avadhidarzana) manuSyagati, kaSAya 4, puruSaveda, 3 azubha lezyA, ajJAna asiddhatva, mithyAtva, pAriNAmika bhAva 3) sAsAdana |4(kujJAna 2, 23 (uparyukta 25- / (uparyukta 6+ mithyAtva, kRSNa, nIla mithyAtva, amanyatva) |abhavyatva) lezyA ) asaMyata 12 (asaMyama, 25 (vedaka, kSAyika |6 (kujJAna 2, kRSNa, kApota lezyA) samyakrama 2, zAna 3, | nAla saMzyA, madhyAya, darzana 3, vAyopazamika abhavyatva) labdhi 5, asaMyama manuSyagati, kaSAya, puruSaveda, kApota lezyA, ajJAna, | asiddhatva, pAriNAmika bhAva 2) evaM bhogatthINaM khAiyasammaM ca purisavedaM ca / Na hi thIvedaM vijnadi sesaM jANAhi punvaM va 169 // evaM bhomastrINAM kSAyikasamyaktvaM ca puruSavedaM ca | na hi, strIvedo vidyate zeSa jAnIhi pUrvamiva / / anvayArtha - (evaM) isa prakAra (bhogatthINa) mogabhUmija striyoM ke (khAisamma) kSAyika samyaktva (ca) aura (purisavedaM) puruSaveda (Na hi) nahIM hotA hai (thIveda) strI veda (vijjadi) hotA hai (sesa) zeSa kathana (puvaM va) pUrvavat (jANAhi) jAnanA cAhie / (710 Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdRSTi naM. 26 bhogabhUmija strI paryAptaka bhAva (32) bhogabhUmija strI ke paryAptaka avasthA meM 32 bhAva hote hai jo isa prakAra hai- moga bhUmija paryApta manuSya ke 33 bhAvo meM sekSAyika samyaktva kama karane para 32 prAva yahAM jAnanA cAhie / guNasthAna Adi ke cAra hI hote hai| guNasthAna bhAva vyucchiti bhAva abhAva mithyAtva | 2 (mithyAtva |(26) (kujJAna , darzana | 6 (upazama, kSayo, abhavyatva) 12, kSAyopazamika samyaktva, jJAna, avadhi labdhi 5, asaMyama, darzana) manuSya gati, kaSAya, slIbeDa, sAnegA , ajJAna, asiddhatva, mithyAtva, pAriNAmika bhAva 3) sAsAdana |3 (kujJAna3) | 24 (uparyukta 26.2 8(uparyukta 6+ githyAtva, | mithyAtva, abhavyatva) | abhabyatva) mitra 10 25 (mizra jJAna 3, 17 (upazama, vAyo. darzana 3, samyaktva, jJAna, kSAyopazagika labdhi mithyAtva, abhavyatva) 5, asaMyama, manuSyagati, kaSAya 4, strIveda, zubha lezyA, ajJAna, asiddhatva, jIvatva, bhavyatva) avirata : (asaMyama) 5 (kujJAna 3, mithyAtva, abhavyatva) 27 (aupazamika samyaktva, hAyopazabhika samyakca, jJAna 3, darzana 3, kSAyopazamika landhi 5, asaMyama, manuSyagati, kaSAya, strIveda, zubha lezyA 3,ajJAna, asiddhatva pAriNAmika bhAva 2) (72) Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (khAiyaM) kSAyika (samma) samyaktva (Na hi) nahIM hotA hai | bhAvArtha - devoM ke deva gati hotI hai zeSa bhAva paryApta bhoga bhUmija manuSya ke samAna hai / bhavanatrika deva deviyoM meM evaM kalpavAsI deviyoM meM kSAyika samyaktva nahIM hotA hai kyoMki jina jIvoM ne kSAyika samyagdarzana hone ke pUrva devAyu kA baMdha kara liyA hai aise manuSya deva paryAya meM utpanna hone para bhI bhavanatrika deva deviyoM evaM kalpavAsI deviyoM meM utpanna na hokara kalpavAsI devoM meM hI utpanna hote haiN| bhavaNatisohammaduge teujahaNNaM tu majjhimaM teU / sANakkumArajugale teUvara pammaavaraM khu 117211 bhavanatrika saudharmaddhike tejojaghanyaM tu madhyama tejaH / sanatkumArayugale tejovaraM padmAvaraM khalu // anvayArthaH- (bhavaNati) bhavanatriko ke teujaNNa) jaghanya pItalezyA (sohammaduge) saudharma aura aizAna svarga meM (majjhimaM teU) madhyama pIta lezyA (sANakkumArajugale sAnatkumAra yugala arthAt sAnatkumAra aura mAhendra svarga meM (teUvara) utkRSTa pIta aura (pammaavaraM khu) jaghanya padma lezyA hotI hai| bahmAcha ke pammA sadaraduge pammasukka lessA hu / ANadatere sukkA sukkukkasA aNudisAdIsu 73 / / brahmaSaT ke padmA satAradvike padmazuklalezye hi / Anatatrayodazasu zuklA zuklotkRSTA anudizAdiSu // anvayArtha :- (bahmAchakke ) brahma, brahmottara, lAntava, kAtiSTha, zukra, mahAzukra kalpoM meM (pammA) madhyama padma lezyA tathA (sadaraduge) zatAra aurasahasrAra kalpa meM (pammasukkalessA) utkRSTa padma aura jaghanya zukla lezyA (ANada tere) Anata svarga ko Adi lekara teraha sthAnoM meM arthAt Anata Adi cAra aura nava graiveyaka meM (sukkA) madhyama zukla lezyA (aNudisAdIsu) tathA anudizaaura anuttara vimAnoM meM (sukkukkasA) paramazukla lezyA pAI jAtI hai| bhAvArtha - bhavanatrika meM tejolezyA kA jaghanya aMza hai, saudharma, IzAna (73) Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tadapajjatIsu have asuhatilessA hu micchdugtthaann| vebhaMgaMcaNa vijjadi maNuvagadiNirUvidA evaM ||70|| tadaparyAsikAsu bhavedazubhatrilezyA hi mithyAtvadvikasthAna / vimaMgaM ca na vidyate manuSyagatinirUpitA evaM // anvayArtha - (tadAtAsu, bhAMga bhUmija nirvRtya paryAptaka striyoM ke aparyApta avasthA meM (asu hatilessA) tIna azubha lezyAeM (miccha dugaThANa)mithyAtva aura sAsAdana ye do guNasthAna hote haiN| (ca) aura (vebhaMga) vibhaMgAvadhi jJAna (Na vinadi) nahIM hotA hai (eva) isa prakAra (maNuvagatiNiruvidA) manuSyagati kA nirUpaNa kiyaa| saMdRSTi naM.27 bhogabhUmija strI nirvRtyaparyApta (25) bhogabhUmija strI ke nirvatyaparyApta avasthA meM 25 bhAva hote hai | jo isa prakAra haikuzAna 2, darzana 2, kSAyopazamika labdhi , asaMyama, manuSyagati, kaSAya 4, strIveda, azubha 3 lezyA, ajJAna, asiddhatva, mithyAtva, pAriNAmika bhAva / guNaspAna mithyAtva aura sAsAdana ye do hote hai| guNasthAna bhAva vyucchitti bhAva mithyAtva (mithyAtva 25 (uparyukta) | (uparyukta) abhavyatva) sAsAdana 2 (kujJAna 2) [23 (uparyukta 25-2 12(mithyAtva, abhavyatva) mithyAtva, abhavyatva) abhAva devANaM devagadI sesaM pajjattabhogamaNusaM vA / bhavaNatigANaM kapitthINaM Na hikhAiye samma ||1|| devAnA devagatiH zeSAH paryAptabhogamanuSyavat / bhavanatrikANAM kalpastrINAM na hi kSAyika samyaktvaM / / anvayArtha :- (devANaM) devoM ke (devagadI) devagati hotI hai (sesa) zeSa kathana (pajjattabhogamaNusa vA) paryApta bhoga bhUmija manuSyoM ke samAna hai vizeSatA yaha hai ki ramavaNatigANaM) bhavanatrika arthAt bhavanavAsI vyaMtara, jyotiSI deva deviyoM ke aura (kapittyINaM) kalpavAsinI deviyoM ke (74) Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svarga meM tejolezyA kA madhyama aMza, sAnatkumAra aura mAhendra svarga meM tejolezyA kA utkRSTa aMza evaM padmalezyA kA jaghanya aMza hai | brahma, brahmottara, lAMtava, kApiSTha, zukra, mahAzukra ina chaha svargoM meM padmalezyA kA madhyama aMza hai | satAra, sahandrA meM paramAlelyA kA aMza idaM zukla lezyA kA jaghanya aMza hai| gAthA meM "ANadatere" zabda kA prayoga kiyA gayA arthAt Anata, prANata, AraNa, acyuta aura nava gaiveyaka ina teraha sthAnoM meM madhyama zuklalezyA hai isa prakAra jAnanA cAhiye, evaM nava anudiza aura paMca anuttara vimAnoM meM utkRSTa zukla lezyA hotI hai| puMvedo devANe devINaM hodi thIvedaM / bhuvaNatigANa apuNNe asuhRtilesseva NiyameNa ||740 puMvedo devAnAM devInAM bhavati strIvedaH / bhuvanatrikAnAM apUrNe azubhatrilezyA eva niyamena || anvayArtha :- (devANa) devoM meM {{vedo) puMveda (devINa) deviyoM meM (thIveda) strIveda (hodi) hotA hai| (bhuvaNatigANa) bhavanatrika kI (apuNNe) aparyAsaka avasthA meM (NiyameNa) niyamase (asuhatilesseva) azubha tIna lezyAyeM hI pAI jAtI haiN| kappitthINamapuNNe teUlessAe majjhimo hodi| ubhayattha Na vebhaMgo miccho sAsaNaguNo hodi / / 5 / / kalpastrINAmapUrNe tejolezyAyAH madhyamo bhavati / ubhayatra na vimaMga mithyAtvaM sAsAdanaguNo bhavati / anvayArtha :- (kappitthINamapuNNe) kalpavAsI striyoM ke aparyAptaka avasthA meM (teUlessAe) pIta lezyA ke (majjhimo) madhyama aMza hote haiN| (ubhayatra) bhavanatrikadeva, devI aura kalpavAsI devIyoM meM raNa vebhaMgo) vibhaMga jJAna nahIM hotA hai | (miccho) midhyAtva aura (sAsaNaguNo) sAsAdana guNasthAna hotA hai| sohammAdisu uvarimagevijjatesu jAva devANa / NicattiapuNNANaMNa vibhaMga padamavidiyaturiyaThANA ||76|| saudharmAdiSu uparimagrai veyakAnteSu yAvaddevAnAM / nivRtyapUrNAnAM na vibhaMga prathamadvitIyaturyasthAnAni // (75) Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anvayArtha :- (sohammAdisu) saudharma svarga ko Adi lekara (uparimagevijaMtesu) uparima | veyaka (jAva) taka ke (devANaM) devoM ke (Nivvatti apuNNANaM) nivRrtya paryAptaka avasthA meM (vimaMga) vimaMgAvadhi jJAna (Na) nahIM hotA hai aura (paDhamavidiyaturiyaThANA)prathama, dvitIya evaM caturtha guNasthAna hotA hai| saMdRSTi 28 devagati bhAva (33) sAmanA to devamati meM phuTa 31 mAra hote hai jo isa prakAra hai -samyaktva 3, jJAna 1, kujJAna 3, darzana , zAyo. labdhi , asaMyama, devagati, kaSAya 4, puveda, zubha lezyA 3, ajJAna, asiddhatva, mithyAtva, pAriNAmika bhAva 3 | guNasthAna Adi ke 4 hote hai| guNasthAna| bhAva vyucchiti bhAva abhAva mithyAtva | 2 (mithyAtva |26 (kujJAna 3, darzana 2,17 (samyaktva 3, jJAna 3, abhavyatva) kSAyopazamika labdhi 5, | avadhidarzana) asaMyama, devagati, kaSAya, pulliMga, zubha lezyA 3, ajJAna, asiddhatva, mithyAtva, pAriNAmika bhAva ) sAsAdana] 1 (kujJAna 3) | 24(uparyukta 26-2 19(uparyukta 1+2 (mithyAtva, agavyatva) |(mithyAtva, abhavyatva) 25 (mizrajJAna 3, darzana (uparyukta - 3, kSAyo. labdhi, avadhidarzana) asaMyama, devagati, kaSAya 4, pulliMga, zubha | lezyA 3, ajJAna, asiddhatva, jIvatva, bhavyatva) avirata | 2 (asaMyama, | 28 (samyaktva 3, jJAna | 5(kujJAna 3, mithyAtva devagati) | 3, darzana 3, kSAyo. abhavyatva) labdhi 5, asaMyama, devagati, kaSAya 4, pulliMga, zubha lezyA, acAna asiddhatva, jIvatva, bhavyatva) mizra (76) Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdRSTi naM.29 bhavanatrika + kalpavAsI devI bhAva (30) paryApta bhavanadhika deva, devI evaM kalpavAsI devI inake 30 bhAva hote hai| jo isa prakAra hai - sAmAnya devo ke 33 bhAvo meM se kSAyika samyaktva, padama aura zukla lezyA isaprakAra tIna bhAva kama karane para zeSa 30 bhAva jAnanA cAhie / inake Adi ke bAra guNasthAna hote hai| , sITa 28 guNasthAna bhAva vyucchitti bhAva abhAva mithyAtva 2 (mithyAtva abhavyatva) 6 (samyaktva 2, jJAna, avadhi darzana) 24 (kujJAna 3, darzana 12, kSAyopazamika landhi , asaMyama, devagati, kaSAya, vivakSita liMga pIta lezyA , ajJAna, asiddhatva, mithyAtva, pAriNAmika bhAva 3) sAsAdana 3 (kujJAna 3) |22 ( uparyukta 24-2 (uparyukta 6+ mithyAtva, (mithyAtva, abhavyatva) abhavyatva) miyA 123 (uparyukta 22 + 17(uparyukta 8- avadhi avadhi darzana, darzana, 3 mizrajJAna +1 mitrajJAna, - kuzAna 3) |kujJAna) avirata |2 (asaMyama, devagati) (kujJAna 3, mithyAtva bhavyatva) |25 (kSAyo. samyaktva aupa. samyaktva, jJAna 3, darzana 3, kSAyo. labdhi 5, arsayama, devagati, kaSAya 4, vivakSita liMgI, pIta lezyA, ajJAna, asiddhatva, jIvatva, bhavyatva) Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdRSTi naM. 30 bhavanatrika nirvRtyaparyAptaka bhAva (25) bhavanatrika deva deviyoM ko nirvRtyaparyApta avasthA meM 25 mAva hote hai jo isa prakAra hai - kumati jJAna, kuzutajJAna, cakSu darzana, acakSu darzana, kSAyopazamika labdhi, asaMyama, devagati, kaSAya 4, vivakSita liMga1, azubha lezyA 3, ajJAna, asiddhatva, mithyAtva, pAriNAmika bhAva 3 | guNasthAna Adi ke do hote hai| guNasthAna bhAva vyucchitti bhAva / mithyAtva | 2 (mithyAtva, 25 (uparyukta ) agavyatva) sAsAdana | 2 (kujAna 2) |23 (uparyukta 25- 2 (mithyAtva, abhavyatva) | mithyAtva, amavyatva) abhAva saMdRSTi naM. 31 kalpavAsI devI nirvRtyaparyAptaka bhAva (23) kalpavAsI deviyoM ke aparyApta avasthA meM 23 hote hai jo isa prakAra hai - kujJAna 2, darzana2, kSAyo. landhi 5, asaMyama, devagati, kaSAya 4, strIveda, pIta lezyA, ajJAna, asiddhatva, mithyAtva, abhavyatva pAriNAmika bhAva 3 | guNasthAna Adi ke do hote hai| guNasthAna bhAva byucchiti bhAva / abhAva mithyAtva 2 (mithyAtva, 23 (uparyukta kathita) | amavyatva) 2 (mithyAtva, sAsAdana | 2 (kujJAna 2) |21 (uparyukta 23 - | mithyAtva,abhavyatva) abhavyatva) (78) Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdRSTi naM. 32 saudharma - aizAna svarga bhAva (31) saudharma-aizAna svarga ke devoM ke paryApta avasthA meM 31 bhAva hote haiN| jo isa prakAra hai - samyaktva 3, kujJAna 3, jJAna 3, darzana 3, kSAyo, labdhi 5, devagati kaSAya 4, pulliMga, mithyAtva, pIta lezyA, asaMyama, ajJAna, asiddhatva pAriNAmika bhAva 31 guNasthAna mithyAtva Adi 4 hote haiN| saMdRSTi isa prakAra hai - guNasthAna bhAva byucchitti bhAva abhAva (samyaktva 3, jJAna 3, avadhidarzana) mithyAtva 2 (mithyAtva, 24 (kujJAna , cakSu, abhavyatva) acakSu darzana, kSAyo, labdhi 5, devagati, kaSAya 4, mithyAtva, pIta lezyA, asaMyama, pulliMga, ajJAna, asiddhatva pAriNAmika | bhAva 37 sAsAvana 3 (kujJAna 3) |22 (uparyukta 24 - 19(uparyukta + mithyAtva, abhavyatva) | mithyAtva, abhabyatva) mizra 10 23 (mizrajJAna 3, darzana (uparyukta 9 +kujJAna 3, pAyo. labdhi, I3- mitrajJAna, avadhi devagati, kaSAya, darzana) pItalezyA, asaMyama, ajJAna, asiddhatva, jIvatva, bhavyatva, pulliMga) avirata 2 (devagati / 126 (samyaktva 3, jJAna 15 (kujJAna 3, mithyAtva, asaMyama) 13, darzana , jhAyo. abhavyatva) labdhi , devagati, kavAya, pItalezyA, pulliMga asaMyama, ajJAna, asiddhatva, jIvatva, bhavyatva) (79) Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdRSTi naM, 33 saudharma - aizAna svarga aparyAptaka bhAva (30) saudharbha-aizAna svarga meM aparyApta avasthA meM 30 bhAva hote haiN| jo isa prakAra haiM - samyaktva 3, kujJAna 2, jJAna 3, darzana 3, kSAyo. labdhi 5, devagati, kaSAya , pulliMga, mithyAtva, pIta lezyA, asaMyama, ajJAna, asiddhatva pAriNAmika bhAva 31 guNasthAna mithyAtva, sAsAdana aura avirata ye tIna hote haiN| saMdRSTi isa prakAra hai guNasthAna bhAva vyucchitti bhAva abhAva midhyAtva 12(mithyAtva. 123 (kujJAna 2, cakSu, [1 (samyaktva 3, jAna 3, abhavyarata) acamna darzana, jhAyo | avadhidarzana) labdhi 5, devagati, kaSAya 4, pulliMga, | mithyAtba, pIta lezyA, asaMyama, ajJAna, asiddhatva, pAriNAmika bhAva 3) sAsAdana 2 (kuzAna 21 21 (uparyukta 23 - | |9 (uparyukta 1 + mithyAtva, abhavyatva) | midhyAtva, amavyatva) avirata 2 (devagati asaMyama) 26 (uparyukta 21- 4(kujJAna 2, mithyAtva, kujJAna 2, + samyaktva | abhavyatva) 2, jJAna 1, avadhi darzana) (80) Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAva saMdRSTi naM. 34 sAnatkumAra mAhendra svarga bhAva (32) sAnatkumAra mAhendra svarga meM 32 bhAva hote haiM / jo isa prakAra hai - samyaktva, kujJAna 3, jJAna 3, darzana 3, kSAyo. labdhi 5, devagati, kaSAya, mithyAtva, pIta lezyA, padma lezyA, pulliga, ajJAna, asama, asitya, dhAriNAyaka zAna 31, guNasthAna mithyAtva, Adi cAra hote haiN| saMdRSTi isa prakAra hai - guNasthAna bhAva vyucchiti bhAva abhAva mithyAtva | 2 (mithyAtva, 125 (kujJAna 3, cahA, | 1 (samyaktva 3, jJAna 3, abhavyatva) acakSu darzana, jhAyo avadhidarzana) labdhi 5, devagati, kaSAya, mithyAtva, pIta padma lezyA, pulliMga, ajJAna, asaMyama, asiddhatva pAriNAmika bhAva 3) sAsAdana 3 (kujJAna 1) |23 (uparyukta 25- 9 (uparyukta 7 + mithyAtva, abhavyatva) | mithyAtva, abhavyatva) mina . |24 (mitrajJAna 3, darzana| 8 (uparyukta 9- kujJAna 3 3, kSAyo. labdhi 5, + mizrajJAna 3, devagati, kaSAya 4, pIta, | avadhidarzana) padma lezyA, pulliMga, / ajJAna, asaMyama, asiddhatva, jIvatva, bhavyatva) avirata |2 (devagati, / |21 (samyaktva 3, jJAna | 5 (kujJAna 3, midhyAtva, asaMyamA 3, darzana 3, jhAyo. abhavyatva) labdhi 5, devagati, kaSAya 4, pIta, padma lezyA, pulliMga, ajJAna, asaMyama, asiddhatva,jIvatva, pravyatva) (81) Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sadRSTi naM. 35 sAnatkumAra mAhendra svarga aparyAptaka bhAva (31) sAnatkumAra mAhendra svarga meM aparyApta avasthA meM 31 bhAva hote haiN| jo isa prakAra haiM - samyaktva 3, jJAna 3, kujJAna 2, darzana 3, jhAyo. labdhi 5, devagati, kaSAya +, mithyAtva, pIta padma lezyA, pulliMga, ajJAna, asaMyama, asiddhatva, pAriNAmika bhAva 3 | guNasthAna mithyAtva, sAsAdana aura asayata ye hote haiN| saMdRSTi isa prakAra hai - guNasthAna bhAva vyucchiti bhAva abhAva mithyAtva |2(mithyAtva, 124 (kujJAna 2, cakSa, 1(samyaktva 3, jJAna 3, abhavyatva) acakSu darzana, sAyo | avadhidarzana) | labdhi 5, devagati kaSAya, mithyAtva, pIta, padama lezyA, ajJAna, asaMyama, pulliMga, masiddhatva pAriNAmika bhAva 1 sAsAdana|2 (kujJAna 2) |22 (uparyukta 24 - (uparyukta 7 + mithyAtva, abhavyatva) | midhyAtva, abhavyatva) avirata | 2 (devagati 27 (samyaktva 3, jJAna | 4(kujJAna 2, mithyAtva, asaMyama) 3, darzana 3, jhAyo. abhavyatva) labdhi 5, devagati, kaSAya, pIta, padma lezyA, ajJAna, pulliMga, asayama, Asiddhatva, jIvatva, mavyatva) (82) Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdRSTi naM.36 brahmAdi chaha svarga bhAva (31) brahma, brahmottara, lAntava, kApiSTha, zukra aura mahAzukra svarga meM paryApta avasthA meM 31 bhAva hote haiN| jo isa prakAra hai - ina svargoM meM bhAva Adi kA kathana saudharma aizAna svarga ke devoM ke samAna hI jAnanA cAhie mAtra ina svarmoM meM pIta lezyA ke sthAna para padma lezyA samajhanA caahie| saMdRSTi isa prakAra hai - de. saMdRSTi (22) saudharma - aizAna svarga guNasthAna| bhAva vyucchitti abhAva mithyAtva bhAva sAsAdana mitra avirata saMdRSTi naM. 37 brahmAdi chaha svarga aparyApta bhAva (30) brahmA, brahmottara, lAntava, kApiSTha, zukra aura mahAzukra svarga meM 9 bhAva hote haiM jo isa prakAra haiM - ina svargoM meM bhAva AdikA samasta kathanasaudharmayugala kI aparyApta avasthA ke samAna samajhanA caahie| mAtra pIta lezyA ke sthAna para ina svagoM meM padma lezyA samajhanA caahie| saMdRSTi isa prakAra hai - de. saudharma - aizAna svarma aparyApta saMdRSTi (33) / guNasthAna bhAva vyucchiti bhAva abhAva mithyAtva 23 sAsAdana avirata Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdRSTi naM.38 zatAra yugala bhAva (32) zatAra, sahasAra svarga meM paryApta avasthA meM 32 bhAva hote haiN| zatAra yugala ke mAvoM kA samasta kathana sAnatkumAra yugala ke samAna hI jAnanA caahie| mAtra zatAra yugala meM pIta, padma lezyA ke sthAna para padma zukla lezyA samajhanA caahie| saMdRSTi isa prakAra hai - de. saMdRSTi (34) sAnatkumAra * mAhendra svarga guNasthAna bhAva vyucchitti bhAva | abhAva mithyAtva sAsAdana] mizra avirata | saMdRSTi naM. 39 zatAra yugala aparyApta bhAva (31) zasAra, sahasAra svarga meM aparyApta avasthA meM 31 bhAva hote haiM / zatAra sahayAra svarga ke bhAvoM kA samasta kathana sAnatkumAra yugala aparyApta avasthA ke samAna hI jAnanA cAhie / mAtra pIta, padma lezyA ke sthAna para padma zukla lezyA samajhanA cAhie / saMdRSTi isa prakAra hai . de. saMdRSTi (35) sAnatkumAra - mAhendra svarga aparyApta guNasyAna bhAva vyucchiti / bhAva abhAva mithyAtva sAsAdana avirata {849 Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAnata, prANata, azraNa, acyuta evaM nau graiveyaka ina 13 svargoM meM 31 bhAva hote haiM jo isa prakAra haiM- inake bhAva Adi kA samasta kathana sau dharma yugala ke hI samAna hai mAtra ina Anata Adi 13 meM pIta lezyA ke sthAna para zukla lezyA samajhanA cAhie / saMdRSTi isa prakAra hai de saMdRSTi sau dharma aizAna svarga (32) - saMdRSTi naM. 40 AnatAdi 13 svarga bhAva ( 31 ) guNasthAna bhAva vyucchitti mithyAtva 2 sAsAdana mizra avirata sAsAdana avirata 3 0 2 2 - bhAva 2 24 2 11 cArTa naM. 41 AnatAdi 13 aparyApta bhAva ( 30 ) 23 26 - AnatAdi 13 kI aparyApta avasthA meM 30 bhAva hote haiM jo isa prakAra hai inake bhAva Adi kA samasta kathana saudharma yugala kI aparyApta avasthA ke hI samAna hai / mAtra pIta lezyA ke sthAna para zukla lezyA samajhanA caahie| saMdRSTi isa prakAra hai - de. saudharma aizAna svarga aparyApta ( 33 ) guNasthAna bhAva vyucchisi / bhAva mithyAtva 23 21 - 26 abhAva (85) 7 abhAva 9 8 5 7 9 4 Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abudisu agusaresu himAza delA havaMti laTThiI / tamhA micchamabhavvaM aNNANatigaM caNa hi tesi // // anudizeSu anuttareSu jAtA devA bhavanti sadRSTa yaH / tasmAnmithyAtvamabhavyatvaM ajJAnatrikaM ca na hi teSAM / / anvayArtha :- (aNudisu) nava anudizaaura (aNutterasu) paMca anuttaroM meM (jAdA) utpanna (devA) deva (hi) niyama se (saciTThI) samyagdRSTi (havaMti) hote haiM (tamhA) isaliye (tesiM) unameM (hi) niyama se (micchamabhavvaM) mithyAtva, abhavyatva aura (aNNANatiga) kumati, kuzruta aura vibhaMgajJAna (Na) nahIM (havaMti) hote haiN| saMdRSTi naM. 42 anudiza Adi 14 bhAva (26) nau anudiza aura pAMca anusara ina 14 sthAnoM meM 26 mAva hote no isa prakAra hai - samyaktva 3, jJAna, darzana 3, malyo. landhi 5, devamati, kapAya, zukla lezyA, pulliMga, asaMyama, ajJAna, asiddhatva, jIvatva aura bhavyatva / ina 14 sthAnoM meM niyama se sabhI deva samyagdRSTi hI hote haiM ataH inake guNasthAna eka 'avirata samyagdRSTi (4) hI hotA hai / saMdRSTi isa prakAra haiguNasthAna bhAva vyucchiti bhAva abhAva mithyAtva 26 (uparyukta) iti gati mArgaNA (86) Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eyakkhavigatigakkhe tiriyagadI sNddhkinnhtiylessaa| miccha kasAyAsajamamaNANamasiddhamidi ede ||78 / / ekAkSariyo timatiH kRSNazikalelyA. / mithyAtvakaSAyAsaMyama ajJAnamasiddhamityete // dANAdikumadikusudaM acakkhudaMsaNamabhavvamavvattaM / jIvattaM cedesiM cadurakkhe cakkhusaMjuttaM // 79|| dAnAdikumatikuzrutaM acakSurdarzanamabhavyatvabhavyatve / jIvatvaM caiteSAM caturakSe cakSuHsaMyuktam || anvayArtha :- (eyakkhavigatigakkhe) ekendriya, dvIndriya, trIndriya jIvoM meM (tiriyagadI) tiryaMcagati (saMDha kiNhatiyalessA) napusaMkaveda, kRSNAdi tIna azubha lezyAyeM (micchakasAyAsaMjamamaNANamasiddhamidi) mithyAtva, cAra kaSAya, asaMyama, ajJAna, asiddhatva (ai)ye (cedesi)aura inameM (dANAdikumadikusudaM) dAnAdi 5 labdhiyA~, kumati, kuzrutajJAna, (acakkhudasaNamabhavyabhavcattam) acakSudarzana, abhavyatva, bhavyatva, (jIvatta) jIvatva ye sabhI bhAva pAye jAte haiM tathA (cadurakkhe) caturindriya jIvoMmeM (cakkhusaMjutta) cakSudarzanasesahita uparyukta sabhIbhAva pAye jAte haiN| saMdRSTi naM. 43 ekendriya, dvIndriya trIndriya bhAva (24) ekendriya, hIndriya evaM trIndriya ke bhAva hote haiM jo isa prakAra hai - kujJAna 2, acala varzana, zAyo. labdhi, tithaMca gati kaSAya A, napuMsaka liMga, azubha lezyA 3, mithyAtya, asaMyama, ajJAna, asiddhatva, pAriNAmika bhAva 31 guNasthAna mithyAtva aura sAsAdana ye do hote haiN| saMdRSTi isa prakAra haiguNasyAna bhAva nyucchitti bhAva / abhAva mithyAtva | 2 (mithyAtva, 24 (uparyukta) amavyatva) sAsAdana [0 22 (uparyukta 24- 2 (mithyAtva, | miSyAtva, abhavyatva) | abhavyatva) Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdRSTi cArTa naM. 44 caturindriya bhAva (25) caturindriya ke 23 mAva hote haiM jo isa prakAra haiM - kuzAna 2, cakSu acakSu darzana, kSAyo. labdhi, tithaMca gati, kaSAya, napuMsaka liMga, azubha lezyA 3, mithyAtva, aseyama, ajJAna, asiddhatva, pAriNAmika bhAva 3 / guNasthAna mithyAtva aura sAsAdana ye do hote haiN| saMdRSTi isa prakAra hai - guNasthAna bhAva vyucchitti bhAva / abhAva mithyAtva 2 (mithyAtva, |25 (uparyukta) abhavyatva) sAsAdana]0 23 (25 uparyukta . mithyAtva, amavyatva) 2 (mithyAtva, | abhavyatva) paMcediesu tasakAiesu du savve havaMti bhAvA hu / eyaM vA paNa kAe orAle NirayadevagadIhINA ||80|| __ paMcendriyeSu trasakAyikeSu tu sarve bhavanti bhAvA hi / eka vA paMcakAye audArike narakadevagatihInAH / / anvayArtha :- (paMcediesu ) paMcendriya jIvoM meM (tasakAiesu) tathA trasakAyikoM meM (hu) nizcaya se (savve) sabhI (bhAvA) bhAva (havaMti) hote haiM / (paMcakAye) pA~ca sthAvaroM meM (eyaM vA) ekendriya vat sabhI bhAva jAnanA cAhie aura (orAle) audArika kAyayoga meM (NirayadevagadIhINA) narakagati aura devagati nahIM pAI jAtI hai / spaSTIkaraNa ke lie saMdRSTi 45-48 (88) Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdRSTi naM. 45 paMcendriya aura vasakAya bhAva (53) paMcendriya aura vrasakAya meM guNasthAnavat 1 bhAva hote haiN| inake vyucchitti Adi kA kaSana gaNasthAnavat hI jAnanA cAhie | gaNasthAna 14 hote haiN| inakI saMdRSTi nimna prakAra hai - de. saMdRSTi / guNasthAna bhAva vyucchitti mAva / abhAva / mithyAtva | 2 34 sAsAdana 21 20 16 17 22 22 28 25 2B 25 mitra avirata deza saMyama pramatta saMyata apramatsa saMyata apUrva karaNa anivRtti-| karaNa saveda anivRttikaraNaavedha sUkSmasAmparAya upazAMta moha jhINa moha sayoga kevanI ayoga kevalI 25 28 22 31 32 20 | 33 40 Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdRSTi naM. 46 pRthvI, jala evaM vanaspati kAyika bhAva (24) pRthvI, jala, vanaspati kAyika ke 24 bhAva hote haiN| jo isa prakAra - kuzAna 2, acakSu darzana, kSAyo. labdhi 5, tithaMca gati, kaSAya 4, napuMsakaliMga, azubha lezyA 3, mithyAtva, asaMyama, ajJAna, asiddhatva pAriNAmika bhAva 38 guNasthAna mithyAtva aura sAsAdana ye do hote hai| saMdRSTi isa prakAra hai - guNasthAna bhAva vyucchiti mAva abhAva mithyAtva 2 (mithyAtva, | 24 (uparyukta ) abhavyatva) sAsAdana 2 (kujJAna 2) | 22 (uparyukta 24 - 2 (mithyAtva, mithyAtva, amulyatva) | amanyatva) saMdRSTi naM.47 agni evaM vAyu kAyika bhAva (24) agni evaM vAyu kAyika ke 24 bhAva hote haiM jo isa prakAra haiM - kujJAna 2; acana darzana, kSAyo. labdhi 5, tithaMcagati, kaSAya 4, napuMsaka liMga, azuma lezyA 3, mithyAtva, asaMyama, ajJAna, asiddhatva, pAriNAmika bhAva 31guNasthAna eka mithyAtva hotA hai| saMdRSTi isa prakAra hai - guNasthAna bhAva vyucchitti bhAva bhAva abhAva mithyAtva 2 (mithyAtya, 124 (uparyukta) amaSyatva) (90) Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdRSTi naM. 48 audArika kAyayoga bhAva (51) audArika kAya yoga meM 51 bhAva hote haiM jo isa prakAra.7 prAdoM meM se naraka mati evaM deva gati kama karane para 51 bhAva zeSa rahate haiN| guNasthAna mithyAtva Adi teraha hote haiN| saMdRSTi isa prakAra haiguNasthAnamAna mAnchativa mithyAtva 132(kusAna 3, darzana | (de. saMdaSTi / / (de. saMdaSTi 02, bAyo. labdhi, manuSyamati, tithaMca gati, lezyA 6, kavAya4, liMga 3, mithyAtva, asaMyama, ajJAna, asidatva, pAriNAmika bhAva) sAsAdana |( " ) |30 (uparyukta 32 - 24t. " ) mithyAtva, abhavyatva) mitra 20. " avirata 14 (azubha lezyA , asaMyama) 31 (uparyukta 30 |- kujAna 3, + mizra jJAna, avadhi darzana) 134 (samyaktva 3, jJAna 3, darzana, zAyo. labdhi 5, gati 12, lezyA, kapAya, liMga 3, masaMyama, ajJAna, asitatva, pAriNAmika bhAva 2) deza saMyata 131 (uparyukta + (saMyamAsaMyama, saMyamAsaMyama - azubha tiryacamati) lezyA 3, asaMyama) 31 (de. sadRSTi) 20 (uparyukta 17saMyamAsaMyama + azubha lezyA 1, asayama) . pramatta virata | 20 (uparyukta 20- sarAga saMyama, manaHparyayajJAna + (saMyamAsaMyama, tithaMcagati) (91) Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhAva guNasthAna bhAva vyucchitti bhAva / apramatta (de. saMdRSTi / / 31 (de. saMdRSTi / / | 20 ( uparyukta) virata apUrvakaraNa (0) A( " ) | 23 (uparyukta 20 + pIta, padma lezyA, zAyo. samyaktva) ani. (de. saMdRSTi / )| A( de. sadRSTi 1) | 3 ( 23 uparyukta ) saveda " ani. | " )|25 aveda sUkSmasA- | 21 " ) 22 ( " parAya upazAnta | 21 " |21 ". moha ) | 26 ( uparyukta 25 +3 liMga) ) / 29 (uparyukta 26 + koSa mAna. mAyA kaSAya) .. ) 30 (uparyukta 29 + sarAga saMyama, loma kaSAya - aupazamika cAritra) ) 31 (uparyuka 30+ aupazamika cArica, aupazamika samyaktva - kSAyika cArica ) zINa bhIr3a 12 " 20 " sayoga ke klI " ) | 14 ( (zuklalezyA sAyikadAnAdi 4 labdhi , yAyika cAritra, asiddhatva, manuSyagati, bhavyatva) 371 aupazamika bhAva 2, cAra jJAna, 3 darzana, kSAyomazamika samyaktva, sarAga 'cAritra, saMyamAsaMyama, jhAyo.5 landhi, kRSNAdi 5 lezyAeM, liMga 3, cAra kaSAya, tithaMcagati, mithyAtva, asaMyama, kujJAna 3, ajJAna, abhavyatva) Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ orAlaM vA misse " hi vebhaMgo sarAgadesajamaM / maNapajjavasamabhAvA sANe thIsaMDha vedachi dI / / 8 / / audArika vat mizre na hi vibhaMgaM sarAgadezayama / manaHparyayazamabhAvAH sAne strISaMDha vedacchittiH / / anvayArtha :- (mizre) audArika mizrakAyayoga meM (orAla vA) audArika kAyayoga ke samAna bhAva jAnanA caahie| vizeSatA yaha hai ki (hi) nizcaya se (vibhaMga) vibhaMgajJAna (sarAgadezayama) sarAgasaMyama aura deza saMyama (maNapajjavasamabhAvA) manaH paryayajJAna, aupazamika samyakatva aura aupazamika cAritra, prathama guNasthAna meM nahIM pAyA jAtA hai| (sANe) sAsAdana guNasthAna meM (thIsaMThavedachi dI strIveda, napusaMkaveda kI vyucchiti ho jAtI hai| bhAvArtha -audArikamizra yoga meM devagati, narakagati, vibhaMgAvadhijJAna, sarAga cAritra, dezacAritra, manaHparyayajJAna, upazama samyaktva aura upazamacAritra ye ATha bhAva nahIM hote haiN| ataH paitAlIsa bhAva hote haiM | audArika mizrakAya yoga meM prathama, dvitIya, caturtha aura terahavAM ye cAra guNasthAna hote haiM / isameM sAsAdana guNasthAna meM strIveda aura napusaMkaveda kI vyucchittihojAtI hai| ataH audArika mizra kAyayoga meM caturthaguNasthAna meM eka puMveda hI pAyA jAtA hai| micchAiTTi dvANe sAsaNaThANe asaMjadaTTANe / duga cadu paNavIsaMpuNa sajogaThANammiNavayachidI / / 2 / / mithyAdRSTi sthAne sAsAdanasthAne asaMyatasthAne / dvau catvAra: paMcaviMzatiH punaH sayogasthAne navakacchittiH || anvayArtha :- (micchAiTTihANe audArika mizrakAyayoga meM mithyAtva guNasthAna meM do, (sAsaNaThANe) sAsAdana guNasthAna meM cAra (asaMjada ThANe) asaMyata samyagdRSTi guNasthAna meM (paNavIsaM) paccIsa kI (puNa) punaH (sajogaThANammi) sayoga kevalI guNasthAna meM (Navaya chi dI) nau bhAvoM kI vyucchitti hotI hai| (93) Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdRSTi naM.49 audArika mizrakAyayoga bhAva (45) audArika mizrakAyayoga meM 45 bhAva hote haiN| jo isa prakAra haiM . kSAyika bhAva 9, mati Adi tIna jJAna, kumati, kuzruta jJAna, darzana 3, kSAyo. lamdhi 5, kSAyo. samyaktva tithaMca gati, manuSya gati, kAma , liMga :, deza 6. nigAyana, asaMyama, ajJAna, asiddhatva, pAriNAmika bhAva / / guNasthAna mithyAtva, sAsAdana, asayata aura sayoga kevalI ye cAra hote haiN| guNasthAna bhAva vyucchiti mAva abhAva mithyAtva 2 (mithyAtva, |31 (kumati, 14 (kSAyika bhAva, abhavyatva) kuzrutajJAna, darzana 2, jJAna 3, avadhi varzana, sAyo. labdhi 5, kSAyo. samyaktva) tiryaca gati, manuSya gati, kaSAya 4, liMga 3. lezyA 6, mithyAtva, asaMyama, ajJAna, asiddhatva, pAriNAmika bhAva) sAsAdana | (kujJAna 2, 29 (uparyukta 31 - 16 (uparyukta 14 + khI, mithyAtva, abhavyatva) | mithyAtva, abhavyatva) napuMsakaveda) avirata 25 (jJAna 3, 31 (jhAyika samyaktva, 14 (mithyAtva, darzana 3, zAyo. jJAna 3, varzana 3, jhAyo. abhavyatva, yAyika bhAva labdhi 5, landhi 5, ayo. hai, kuzAna 2, strI, kSAyo. samyaktva, tithaMdhagati, napuMsaka veda ) samyaktva, manuSyagati, kaSAya, kaSAya, tiyaMca gati, pulliMga , lezyA 6, ajJAna asaMyama, ajJAna, pulliMga, asiddhatva, pAriNAmika kRSNAdi , bhAva 2) lezyA, asaMyama) (94) Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muNasthAna bhAva vyucchiti bhAva abhAva sayoga ]" (zukla 14 (zAyika bhAva 9, | 31 (jJAna ,kujJAna 2, ke valI lezyA, dAnAdi asidatva, jIvatva, | darzana 3, kSAyo. labdhi sAyika bhavyatva, manuSya gati, 15,kSAyo. samyaktva, zukla lezyA) kaSAyaba, liMga, lezyA manuSyamati, 5, midhyAdarzana, zAdirItra aseyama ajJAna, asidatva, abhavyatva, tiryaMca gati) bhavyatva) labdhi , vegunve No saMti hu maNapajjuvasamasarAgadesajamaM / khAiyasammatUNAkhAjhyabhAvAyatiriyamaNuyagadI 183|| vaigarve no santi hi manaHparyayazamasarAgadezayamAH / kSAyikasamyaktvonAH kSAyikabhAvAzca tiryagmanujagatI / / anvayArtha :- (vegubve) vaikriyika kAyayoga meM (hi) nizcaya se (maNapajjuvasamasarAgadesajama) manaH paryayajJAna, upazama cAritra, sarAga cAritra, dezacAritra, (tiriyamaNuyagadI) tiryacagati, manuSyagati, (khAiyasammattUNA khAiyabhAvAya) kSAyika samyaktva ko chor3akara zeSa kSAyika bhAva (No) nahIM (saMti) hote haiN| spaSTIkaraNa ke lie nimnalikhita saMdRSTi dekheN| saMdRSTi naM. 50 vaikriyika kAyayoga bhAva (39) vaikriyika kAya yoga meM 39 bhAva hote hai jo isa prakAra hai - upazama samyaktva, zAyika samyaktva, kujJAna , jJAna ,sarzana 3, zAyo. labdhi 5, kSAyo. samyaktva, naraka gati, devagati, kaSAya 4, liMga, lezyA , mithyAdarzana, asaMyama, ajJAna, asiddhatva, pAriNAmika bhAva | guNasthAna Adi ke cAra hote haiM 195) Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNasthAna bhAva vyucchitti mithyAtva 2 ( mithyAtva, 'amavyatva) mizra sAsAdana 3 ( kujJAna 3 ) 30 ( uparyukta 32 - midhyAtva, abhavyatva) avirata 0 $ ( narakagati, devagati, bhAva 32 kujJAna 3, darzana 2, kSAyo labdhi 5, narakagati, devagati, kaSAya 4, liMga 3 lezyA | 6, mithyAdarzana, azubha lezyA 3, asaMyama) asaMyama, ajJAna, asiddhatva, | pAriNAmika bhAva 3) V 31 ( uparyukta 30 kuzAna3 + mizra jJAna 3, avadhi darzana) 34 (jJAna 3, darzana 3, kSAyo labdhi 5, samyaktva 3, gati 2, kaSAya 4, liMga 3, lezyA 6, asaMyama, asiddhatva, pAriNArmika bhAva 2 ) abhAva RIKI T (upazama samyaktva, kSAyika samyaktva, vedaka samyaktva, jJAna 3, avadhidarzana) 9 (uparyukta 7 + mithyAtva abhavyatva) 8 (uparyukta 9 + kujJAna 3. mizra jJAna 3 - avadhi darzana ) 5 ( mithyAtva, abhavyatva, kujJAna 3 ) veguvvaM vA misse Na vibhaMgo kiNhadugachi dI sANe / saMda Niriyagardi puNatamhA avaNIya saMjade khayaU ||84|| vigUrvavat mizra na vibhaMga kRSNAdvikacchittiH sAne / baMda narakagatiM punaH tasmAdapanIya asaMyate kSipatu || anvayArtha :- (misse) vaikriyika mizrakAya yoga meM (vegubvaM vA ) (96) Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaikriyika kAya yoga ke samAna bhAva jAnanA cAhie vizeSatA yaha hai kiraNa vibhaMgo) vibhaMgAvadhijJAna nahIM hotA hai| (sAne) sAsAdana guNasthAna meM (kiNhadugachi dI) kRSNadvika kRSNalezyA va nIla lezyA kI vyucchitti ho jAtI hai| (puNa) aura vaikriyika kAyayoga meM varNita bhAvoM meM (Sada) napuMsakaveda aura (Niriyagadi) narakagati ko (tamhA avaNIya) unameM se arthAt sAsAdana guNasthAna meM se kama karake (arsajade) caturtha guNasthAna meM (khayaU) milA do| bhAvArtha - vaikriyika mizrakAyayoga meM manaHparyaya jJAna, upazama cAritra, dezacAritra, sarAgacAritra kSAyika samyaktva se rahita 8 kSAyika bhAva, vibhaMgajJAna ye 15 bhAva na hone se 38 bhAva hote haiN| vaikriyika mizrakAyoga meM mizra guNasthAna nahIM hotA hai| sAsAdana guNasthAna meM kRSNa nIla lezyA kI vyucchitti ho jAtI hai / tathA sAsAdana guNasthAna meM napuMsaka veda evaM naraka gati ko ghaTAkara ye bhAva asaMyata guNasthAna meM milAnA caahie| kyoMki sAsAdana guNasthAna meM maraNa karane vAlA jIva naraka gati meM utpanna nahIM hotA hai| yadi koI yahA~ yaha zaMkA kare ki mizrakAya yoga meM caturtha guNasthAna meM napuMsaka veda evaM naraka gati kA sadbhAva kaise saMbhava hai ? to jinajIvoM ne saMklezapariNAmoM se mithyAtva guNasthAna meM naraka Ayu kA baMdha kara liyA bAda meM kevalI dvaya ke pAda mUla meM kSAyika samyagdarzana kI prApti kA prAraMbha kiyaa| aise kRtakRtya vedaka samyagdRSTi tathA kSAyika samyagdRSTi jIvoM ke vaikriyika mizrayoga meM asaMyata guNasthAna meM napuMsakaveda tathA narakagati kA sadbhAva pAyA jAtA hai| saMdRSTi naM.51 vaikriyika mizrakAyayoga bhAva (38) vaikiyika miprakAyayoga meM 8 bhAva hote haiM jo isa prakAra hai - samyaktva 3, kujJAna 2, jJAna 3, darzana 3, zAyo. labdhi 5, narakagati, devagati, kaSAya 4, liMga 3, lezyA 6, mithyAlva, asaMyama, ajJAna, asiddhatva, pAriNAmika bhAva 3 guNasthAna mithyAtva, sAsAdana aura avirata ye tIna hote haiN| saMdRSTi isa prakAra hai - (97) Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNasthAna bhAva vyucchitti midhyAtva 2 (mithyAtva, abhavyatva) sAsAdana 4(kuJjJAna 2, kRSNa nIla lezyA) avirata 0 bhAva 31 ( kujJAna), darzana 2 kSAyo labdhi 5, liMga 3, lezyA 6, kaSAya 4, gati 2, mithyAtva, asaMyama, ajJAna, asiddhatva, pAriNAmika bhAva 3 ) 27(jJAna, varNa 2, kSAyo labdhi 5, devagati, kaSAya 4, liMga 2 (strI, puruSa ) lezyA 6, asaMyama, ajJAna, asiddhatva, | pAriNAmika bhAva 2) 32 ( samyaktva 3, jJAna 3, darzana 3, kSAyo. labdhi 5 liMga 3, gati 2, kApotAdi 4 lezyA, kaSAya 4, asaMyama, ajJAna, asidattva pAriNAmika bhAva 2) abhAva 7 ( samyaktva 3, jJAna 3, avadhidarzana) ma abhavyatva, samyaktva 3, jJAna 3, avadhi darzana, narakagati, napuMsakaM liMga) 6 kujJAna 2, lezyA 2, mithyAtya, abhavyatva) noTa - caturthaM guNasthAna meM vaikriyika mizrakAya yoga meM strI liMga kisa apekSA se kahA gayA hai yaha vicAraNIya hai / AhAraduge hoti hu maNuyagadI taha ksaaysuhtilessaa| puvedamasiddhattaM aNNANaM tiNNi saNNANaM ||85|| AhAradvike bhavanti hi manuSyagatiH tathA kaSAyazubhatrilezyAH / puvedo'siddhatva ajJAnaM trINi samyagjJAnAni 11 dANAdiyaM ca daMsaNatidayaM vedagasarAgacAritaM / khAiyasammattamamavvaM Na pariNAmAya bhAcA hu ||86 || (98) Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dAnAdikaM ca darzanatrikaM vedaka sarAgacAritram | kSAyika samyaktvamabhavyatvaM na pAriNAmike bhAvA hi // anvayArtha : :-. (AhAraduge) AhAraka kAyayoga aura AhAraka mizra kAyayoga meM (maNuyagadI) manuSya gati (taha) tathA (kasAya suhatilessA) kaSAya 4, tIna zubha lezyAyeM, (puMvedamasiddattaM ) puruSa veda, asiddhatva (aNNA) ajJAna (tiNi saNNANaM) tIna samyagjJAna (ca) aura (dANAdiyaM) kSAyopazamika dAnAdika pA~ca (daMsaNatiyaM) tIna darzana, (vedagasarAgacArita) vedaka samyaktva, sarAga cAritra (khAiyasammattaM) kSAyika samyakatva ye uparyukta bhAva pAye jAte haiM / (hi) nizcaya se (pariNAmAya bhAbA) pAriNAmika bhAvoM meM se (abhavvaM ) abhavyatva (Na) nahIM pAyA jAtA hai| AhAraka kAyayoga meM 27 bhAva hote haiN| guNasthAna pramatta saMyata mAtra hI hotA hai / saMdRSTi nimnaprakAra se hai - guNasthAna bhAva vyucchitti pramatta 2 (0) saMyata saMdRSTi naM.52 AhAraka kAyayoga bhAva (27) - bhAva 27 (zAdika, kSayopazama samyaktva, jJAna 3, darzana 3, zAyo labdhi 5, manuSyagati, kaSAya 4, zubha lezyA 3, veda, sarAga, saMyama, ajJAna, asiddhatva, jIvatva, avyastha ) (0) vizeSa AhAraka kAyayoga meM 6 bhAvoM kI vyucchiti darzAyI gaI hai - yaha viSaya vicAraNIya hai| (99) abhAva Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kammaiye No saMti hu maNapajjasarAgadesacAritaM / vebhaMguvasamacaraNaM sANe dhIvedavocchedo ||87|| kArmaNe no santi hi manaHparyayasarAmadezacAritrANi | vibhaMgopazamacaraNe sAne strIvedavyucchedaH // anvayArtha :- (kammaiye) kArmaNa kAyayoga meM (maNapajnasarAgadesa cAritta) manaH paryayajJAna, sarAgacAritra, dezacAritra, (vebhaMguksamacaraNaM) vibhaMgAvadhijJAna, upazama cAritra (hu) nizcaya se ye bhAva (No) nahIM (saMti) hote haiM (sANe) aura sAsAdana guNasthAna meM (thIvedavocche do) strI veda kI vyucchiti ho jAtI hai| vidiyaguNe NarayagadI NAtthe dusA atthei avirade ThANe| dutiuNatIsaNavayaM micchAdisucausuvocchedo||88|| dvitIyaguNe narakagatiH nAsti tu sA asti avirate sthAne / dvitryekAnatriMzat navakaM mithyAdiSu caturpu vyucche daH / / anvayArtha :- kArmaNa kAyayoga meM (vidiyaguNe) sAsAdana guNasthAna meM (NirayagadI) narakagati (Natthi) nahIM hotI hai| (avirade ThANe) caturtha guNasthAna meM (sA) vaha narakagati (atthi) hotI hai| (micchAdisa) mithyAtva guNasthAna, sAsAdana guNasthAna , avirata samyagdRSTi aura sayogakevalI guNasthAna meM (du tiutIsaM NavayaM) do, tIna, unatIsa aura nau bhAvoM kI kramazaH (vocche do)vyucchiti hotI hai| saMdRSTi naM. 53 kArmaNa kAyayoga bhAva (48) kArmaNa kAyayoga meM 8 bhAva hote haiN| ve isa prakAra se jAnanA cAhie - 53 bhAvoM meM se, upazaga cAritra, manaHparyayajJAna, kuavadhijJAna, saMyamAsayama, sarAga saMyama ye pA~ca bhAva kama kareM, zeSa bhAvoM kI saMkhyA vahA~ samAvarUpa se jAnanA cAhie / guNasthAna prathama, dvitIya, caturtha aura 13 vAM jAnanA caahie| saMdRSTi nimna prakAra se hai. (100) Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNasthAna bhAva vyucchitti bhAva abhAva mithyAtva |2(mithyAtva, |33 (kuzAna2, darzana 2, 15 (sAyika bhAva , amavyatva) kSAyo, labdhi 5, gati jAna 3, darzana !, +, kaSAya ,liMga, kSAyopazamika mithyAtva, ajJAna, asaMyama, masiddhatva, samyaktva, upazama lezyA 6, jIvatva, samyaktva) bhavyatva, amavyatva) sAsAdana 3 (kujJAna 2, 30 (uparyukta 3 - 18(uparyukta 15 + strIveda) mithyAtva, abhavyatva, | mithyAtva,abhavyatva, narakagati) narakagati) asaMyata 29 15 Ata jalA: , arina (dvitIyopazama | samyaktva, kujAna nikAlanA tathA | bhAva , strIliMga, jJAna 3, avadhi darzana 1,| mithyAtva, amanyatva) samyaktva, mati samyaktva 3, Adi / zAna, narakagati 1, jor3a denA) darzana , bAyo. labdhi 5, nezyA kramazaH 5, naraka, tiryaca, devagati, kaSAya |4, liMga 2, ajJAna asaMyama) sayoga kevalI |14 (sAyika 9, | 34 (samyaktva 2, jJAna 3, manuSyagati, manaSyagati. asindatva. kuzAna 2, darzana 3, sAyika zuklalezyA, jIvatva, kSAyo, labdhi 5, dAnAdi bhavyatva) asaMyama, ajJAna, mithyAtva, abhavyatva, sAyika gati 3, liMga, AritA, zukla kRSNAdi lezyA, lezyA, kaSAya 4) asiddhatva, bhavyatva) (101) Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ majjhimacaumaNavayaNe khAiyadugahINakhAiyA Na have / puNa sese maNavayaNe sabve bhAvA havaMti phuDaM ||89 || madhyamacaturmanovacane kSAyikadvikahInakSAyikA na bhavanti / punaH zeSe manovacane sarve bhAvA bhavanti sphuTaM // anvayArtha :- (majjhima caramaNavayaNe) madhyama cAra manoyoga vacana yoga arthAt asatya manoyoga, ubhaya manoyoga, asatya vacana yoga, ubhaya vacana yoga meM (khAiyadugahINakhAiyA Na have) kSAyika samyaktva aura kSAyika cAritra ko chor3akara zeSa kSAyika bhAva nahIM hote haiM / (puNa) punaH (sese maNavayaNe) zeSa manoyogoM va vacanayogoM meM (savve) sabhI kSAyika (bhAvA) bhAva (havati) hote haiM / arthAt satya, anumaya manoyoga aura satya, anumaya vacanayoga meM sabhI bhAva hote haiN| saMdRSTi naM. 54 satyAnubhayamanovacanayoga bhAva ( 53 ) satyamanoyoga, anubhayamanoyoga, satyavacanayoga, anubhaya vacanayoga, ina cAra yogoM meM trepana bhAva hote haiN| prathama guNasthAna se lekara 13 guNasthAna pAye jAte haiN| bhAva vyavasthA guNasthAnavat mAnanA caahie| dekhe saMvRSTi (1) guNasthAna bhAva vyucchitti bhAva 1 2 3 4 5 3 1 9 saveda 9 aveda 10 11 12 13 2 3 0 6 2 0 3 0 3 3 2 2 13 9 34 32 33 36 31 31 31 28 28 25 22 21 20 14 (102) abhAva 19 21 20 17 22 22 22 25 25 21 31 32 33 39 Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdRSTi naM. 55 asatyAnubhaya manovacana yoga bhAva (46) asatyobhaya manovacamayoga ina cAra yogoM meM zAyika 7 bhAva (kSAyika labdhi, kevalasAra, kakjadarzana nahIM pAyA . mI jAte haiN| abhAva bhAva jJAta karane ke lie pratyeka guNasthAna meM kathita abhAva bhAvoM meM se 7 uparyukta sAyika bhAva kama denA cAhie / yathA prathama guNasthAna meM abhAva bhAva 19 unameM / kama karane para 12 bhAva prApta hote haiM / isI prakAra zeSa guNasthAnoM kI prakriyA jAnanA cAhie / guNasthAna prathama se 12 taka jAnanA cAhie pasaMdRSTi guNasthAnavat jAnanA cAhie / de, saMdRSTi (1) guNasthAna bhAva vyucchiti abhAva bhAva 1 saveda 9 aveda (103) Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ puMvede saMdisthINirayamadIhINasesaodaiyA / missA bhAvA tiyapariNAmA khAiyasammatavasamasamma|| puMvede SaMDha strInarakagatihInazeSaudayikAH mizrA bhAvAH trikapAriNAmikAH kSAyikasamyaktvamupazamaM smyktyai|| anvayArthaH- (puMvede) puruSavedameM (saMDhisthINirayagadIhINa)napusaMka veda, svIveda, narakagati ko chor3akarasesaodaiyA) zeSa sabhI audayika bhAva hote haiN| (missAbhAvA) sabhI kSAyopazAmika bhAva (tiya pariNAmA) sIde pAripAmika mAma mAmayamapAta unasamaMsamma)kSAyika samyaktva aura upazama samyaktva ye sabhI bhAva pAye jAte haiN| itthIvede vi tahA maNapajjavapurisahINa itthijudai / saMDhe vi tahA itthIdevagadIhINaNirayasaiTajudai / / 911 / strIvede'pi tathA manaHparyayapuruSahInaslIyuktaM / SaMDhe 'pi tathA strIdevagatihInanarakaSaMDhayuktAH // anvayArtha :- (itthI vede vi tahA) strI veda meM uparyukta sabhI bhAvoM meM se (maNapajjava-purisa hINa ityijudaM) manaH paryaya jJAna, puruSa veda ko nikAlakara strI veda ko jor3a denA cAhie / isI prakAra(saMDhe vi tahA) napuMsakaveda meM strIvedokta sabhI bhAvoM meM (itthIdevagadIhINaNirayasaMdajurda) svI veda, devagati ko chor3akara narakagati, napuMsakaveda aura jor3a denA caahie| saMdRSTi naM. 56 puMveda bhAva (41) puveda meM 4 / mAvoM kA sadbhAva pAyAjAtA hai ve bhAva isa prakAra se saMyojita karanA cAhie / upazama samyaktva, zAyika samyaktva, jhAyopazamika 18 bhAva, tiryaca, deva, manuSya gati, kaSAya 4, pulliMga, lezyA 6, mithyAdarzana, asaMyama, ajJAna, asmiAtya, pAriNAmika / prathama guNasthAna se nauveguNasthAnataka yahA~ guNasthAna jAnanA cAhie / saMdRSTi isa prakAra jAnanA cAhie (104) Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 guNasthAna bhAva myucchiti bhAva abhAva 2 (mithyAtva, 31 (kujJAna3, darzana 2,| 10(jJAna, abhavyatva) zAyo. labdhi 5, gati | avadhidarzana, 3. kaSAya 4, puruSaveda, samyaktva, dezarsayama, mithyAtva, ajJAna, asaMyama, asiddhatva, sarAga cAritra) lezyA 6, bhavyatva, abhavyatva, jIyatva) 2 (kuzAna 3) 29 (uparyukta 31 meM se 12 (uparyukta 10 meM | nigAca, abhavyatva, jor3anA) 30 (uparyukta 29 meM se | (pUrvokta 12 meM se / kujJAna kama kara / mizra mizra jJAna, avadhidarzana jJAna , tayA kama karake 3 kuzAna avadhidarzana jor3anA) | |jor3anA) 153 azubha 33 (pUrvokta 30 +3 | (kujAnA, mithyAtva, nezyA, samyaktva + 3jhAna -3|abhavyatva, sarAgasaMyama, asaMyama, mizrajJAna) | saMyamAsayama, manaH devagati) paryayajJAna) 29 (pUrvokta " -3 | 12 (pUrvokta : - (saMyamAsayama, azubha lezyA, vezasaMyama + 3 azubha tiryaMcagati) asaMyama, devagati + lezyA, asaMyama, dezasayama) | devagati) lo 29 (pUrvokta 29 - 12 pUrvokta 12 - tiyaMcagati, dezasaMyama manaHparyaya, sarAma cAritra + manaHparyayajJAna, + tiryaMcagati, sarAga cAritra) dezasaMthama) | 12 (pUrvokta) (pIta, padama /29 (pUrvokta) lezyA, vevaka samyaktva) (105) Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNasthAna bhAva vyucchiti bhAva abhAva 126 (pUrvokta 29-pIta, padama lezyA, devaka samyaktva) 26 (pUrvokta ) 15 (pUrvokta 12 + pIta padama lezyA vedaka samyaktva) 15 (pUrvokta) 7 (saveda) 1 (puMveda) 1 (aveda) (koSa mAna, 25 (pUrvokta 26 - mAyA) puruSaveda) 16 (pUrvokta 15 + puveda) saMdRSTi naM.57 strIveda bhAva (40) strI veda meM 40 bhAvoM kA sadbhAva jAnanA cAhie Upara veva meM jo bhAva khe| unameM se mAtra manaH parthayazAna kama denA caahie| zeSa bhAva sampUrNa puMvedavat jAnanA cAhie / guNasthAna prathama se nau taka jAnanA cAhie | bhAva sa prakAra se hai - upazama samyaktya, sAyika-samyaktva, zAyopazamika 17 bhAva, tiryaca, deva, manuSyagati, kaSAya, strIveda, lezyA 6, mithyAvarzana asaMyama, ajJAna, asikhatya, pAriNAmika bhAva vyuSchitti aura bhAva sadabhAva meM puveda kI vyavasthA jAnakara, usI sAraNI kA prayoga karanA caahie| kintu abhAva bhAvoM meM puveda meM kahe gaye abhAva bhAva se manaHparyaya zAna kama denA cAhie / saMvRSTi nimna prakAra se hai - guNasthAna bhAva vyuchitti / abhAva 1(saveva) 9(aveda) (106) Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdRSTi naM.58 napuMsakaveda bhAva (40) napuMsakaveda meM pAnI kA sAmanA sa meta meM / mAgakA jo astitva kahA gayA hai usameM se mana: paryaya jJAna kama kara denA cAhie / tathA devagati ke sthAna para narakagati kI saMyojanA karanA cAhie | zeSa bhAva vyavasthA puvedavat hI hai| bhAva isa prakAra se hai . upazama samyaktva, kSAyika samyaktva, kSAyopazamika bhAva, tiyaMca, manuSyagati, narakagati, kaSAya 4, napuMsaka veda, lezyA 6, mithyAdarzana, asaMyama, ajJAna, asiddhatva, pAriNAmika 31 guNasthAna - prathama se nI taka jAnanA caahie| saMdRSTi isa prakAra se hai. gujasthAna bhAva nyucchitti bhAva abhAva 1(sadeva) 9(ayeva / kohacaukkANekke pagar3I idarA ya uvasama caraNa khAiyasammattUNA khAiyabhAvA ya No saMti / / 92|| krodhacatuSkANA ekA prakRtiH, itarAzca upazamaM caraNa sAyika samyaktvonAH kSAyikabhAvAzca no santi / evaM mANAditie suhumasarAgutti hodi loho hu| aNNANatie micchA-issiyahoti bhAvA hu|1931 evaM mAnAvitri ke sUkSmasarAga iti bhavati lobho hi / ajJAnatrike mithyAdRSTeH ca bhavanti bhAvA hi // anvayArtha :- (kohacaukkANekke ) krodha catuSka meM se vivakSita eka kaSAya (ya) aura (idarA) anya tIna kaSAyeM (upazamaM caraNa) upazama (107) Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cAritra, (khAiyasammattUNA) kSAyika samyaktva ko chor3akara khAiyabhAvA) zeSa kSAyika bhAva raNo saMti) ye vivakSita kaSAya meM nahIM rahate haiN| {evaM) isI prakAra (mANAditie) mAnAditrika meM bhI jAnanA caahie| (sukumasarAgutti) sUkSma sarAga guNasthAna meM (hi) nizcaya se (loho) lobha kaSAya rahatI hai| (hu) nizcaya se (aNNANatie) ajJAnanika meM (micchAiTThissa) mithyAdRSTi ke samAnAbhAvA) bhAva (hoti) hote haiN| saMdRSTi naM.59 krodhamAnamAyA bhAva (41) krodha, mAna, mAyA ina tInoM kaSAyoM meM 4 / bhAvoM kA sadbhAva jAnanA cAhie / ke bhAva isa prakAra se haiM / aupazamika samyaktva, kSAyika samyaktva, kSAyopazamika IB bhAva, gati 4, liMga 3, kaSAya 4 meM se koI eka vivakSita kaSAya, lezyA 6, mithyAdarzana, asaMyama, azAna, siddhatva, jIvatva, bhavyatva, abhayaka, guNasthAna prathama se nau taka jAnanA cAhie / saMdRSTi mUlagrantha meM 40 bhAvoM kI banAI huI hai / yaha vyavasthA kisI prakAra banatI huI pratIta nahIM ho rahI hai| mUla grantha saMdRSTi ke sAtha 41 bhAyoM kI bhAva racanA saMdRSTi nimna prakAra se hai| krodha mAnamAyA bhAva 140) mUla grantha saMdRSTi guNasthAna bhAva vyucchiti | abhAva 9(saveda) aveda (108) Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdRSTi naM.59 krodhamAnamAyA bhAva (41) guNasthAna bhAva vyucchiti bhAva abhAva 2 (mithyAtva, 31 (kujJAnara, darzana 2, | 10 {jJAna, darzana 1, abhavyatva) . | zAyo. labdhi 5, gati dezasaMyama, ., kaSAya 1, liMga3, | sarAgacAritra, samyaktva mithyAtva, ajJAna, asaMyama, asiddhatva, | lezyA 6, jIvatva, bhavyatva, abhavyatva) | 3) 3 (kujJAna 3) 29 (uparyukta 31- meM se 12 (uparyukta 10 + mithyAtva, abhavyatva) | mithyAtva, abhavyatva) |30 (uparyukta 29 meM se -111 (pUrvAMta 12 - mitra kujJAna 3+ mizra jJAna jJAna, avadhidarzana 3, tathA avadhidarzana) |kama karake 3 kuzAna jor3anA) 6 (3 azubha 3 (pUrvokta 30 +3 | (pUrvokta / / -3 lezyA, devagati samyaktva, jJAna3-3 samyaktva) asaMyama, mizra jJAna) narakagati) 28 (pUrvokta 33-3 13 (pUrvokta.. (saMyamAsayama, azubha lezyA, dezasaMyama +3 azubha tiyaMcagati) narakagati, devagati, lezyA, naraka, devagati asaMyama + deshsNym)| asaMyama) la 28 (parvokta 28 |13 (pUrvokta 13. liyaMcagati, manaparyayajJAna, sarAma dezasaMyama + cAritra + tiryaMcagati, manAparyayajJAna, sarAga dezasaMyama) cAritra) 3 (pIta, padma 28 (pUrvokta) 13 (pUrvokta ) lezyA, vedaka samyaktva) (109) 6 Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNasthAna bhAva vyucchitti bhAva abhAva 25 (pUrvokta 28 - pIta, | 16 { pUrvokta 3+ pIta padma lezyA, vedaka patma lezyA, vedaka samyaktva) samyaktva) saveda | (veda tIna ) 25 (pUrvokta ) (pUrvokta) 9 aveda (krodhAdi 22 (pUrvokta 25 - 3 veda)| 19 (pUrvokta 16 +3 tInoM meM se vivakSita eka) veda) saMdRSTi ne.60 lobha kaSAya bhAva (41) loma kaSAya meM 44 mAvoM kA samAva nAnanA caahie| isameM krodhAdi 3 kapAyoM kA abhAva aura lobha kapAya mAtra kA sadbhAva jAnanA caahie| ye bhAva isa prakAra saMupazama samyaktva, sAyika samyaktva, jAna, darzana 3, kujJAna 3, mAyo. labdhi , vedaka samyaktva, sarAga cAritra, saMyamAsaMyama, gati, lopa kaSAya, liMga 3, mithyAdarzana, ajJAna, asaMyama, asidatva, lezyA 6, jIvatva, abhavyatva, bhavyatva ye 41 bhAva jAnanA cAhie / lobha kaSAya meM kodhAdi 3 kavAya rahita 41 bhAva kI saMyojanA karanA cAhie / zeSa saMvRSTi krodhAdi tIna kaSAyovat jAnanA caahie| kintu isameM prathama guNasthAna se lekara 10 guNasthAna jAnanA cAhie / saMdRSTi nimna prakAra se hai - de. krodha mAnamAyA janya saMvRSTi (59) / guNasthAna bhAva vyucchiti| bhAva abhAva 31 10 29 33 23 21 (sabedA 1aveda 10 (110) Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdRSTi naM. 61 ajJAnatraya bhAva 34 - kSAyo. ajJAnakya meM 34 bhAva hote hai ve 34 bhAva isa prakAra hai kujJAna 3, darzana 2, labdhi 5 gati 4, kaSAya 4, liMga 3, lezyA 6, midhyAtva, asaMyama ajJAna, asiddhatva, pAriNAmika bhAva 3 | guNasthAna Adi ke do hote hai / saMdRSTi isa prakAra hai - guNasthAna bhAva vyucchitti bhAva abhAva mithyAtva 2 (mithyAtva 34 ( uparyukta ) abhavyatva) sAsAdana 3 (kuJjJAna 3 ) 32 ( uparyukta ) guNasthAna bhAva vyucchiti avirata kevalaNANaM daMsaNa khAiNadANAdipaMcakaM ca puNo / kumaiti miccha mabhava saNNANatimammi No saMti ||94|| kevalajJAnaM darzanaM kSAyika dAnAdipaMcakaM ca punaH / kumatitrikaM mithyAttvamabhavyatvaM saMjJAnatrike no santi // kanyArtha :- (suNNANatigammi) samyagjJAna trika meM (kevalaNANaM daMsaNaM) kevalajJAna, kevala darzana, (khAiNadANAdipaMcakaM) kSAyika dAnAdi pAMca labdhi, (kumaiti) kumati, kuzruta, vibhaMgAvadhijJAna (miccha mabhavyaM) mithyAtva, abhavyatva (No saMti) nahIM hote haiM / saMdRSTi naM. 62 jJAnatraya bhAva (41) samyagjJAna 3 meM 41 bhAva hote hai jo isa prakAra hai aupazamika bhAva 2, kSAyika samyaktva, kSAyika cAritra, jJAna 4, varzana 3, nadhi, vedaka samyaktva, saMyamAsaMyama, sarAgasaMyama, gati 4, kaSAya 4, liMga 3, lezyA 6, asaMyama, aJjJAna, asiddhatva, jIvatva, bhavyatva / guNasthAna avirata bhAdi nau hote hai arthAt (4-12) bhAva 36 (guNasthAnavat de. 6 ( guNasthAnavat saMdRSTi 1) de. saMdRSTi 1) 0 (111) 2 (mithyAtva abhavyatva) abhAva 5 (manaH paryaya jJAna, saMyamAsaMyama, sarAga saMyama, upazama cAritra, zAyika cAritra) Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdRSTi naM. 62 jJAnatraya bhAva (41) samyamjAna 3 meM 41 bhAva hote hai jo isa prakAra hai aupazamika bhAva 2, kSAyika samyaktva, kSAyika cAritra, jJAna, darzana 3, kSAyo. landhi 5, vedaka samyaktva, saMyamAsayama, sarAmasayama, gati 4, kaSAya 4, liMga, lezyA 6, asaMyama, ajJAna, asiddhatva, jIvatva, bhavyatva / guNasthAna avirata Adi nau hote hai arthAt (4-12) abhAva guNasthAna bhAva vyucchitti dezasaMyata 21 " ) | bhAva " ) |10 (pUrvokta 5+6 avirata vyu- saMyamAsaMyama) 318 " ) pramatta saMyata To (saMyamAsayama, narakagati, tiryaJcagati, devagati, azubha lezyA 3 asaMyama, upazama cAritra, sAyika cAritra) guNasyA nokta) | 10 (pUrvokta) apramatta saMyata (guNasthAnavat de. saMdRSTi -10 apUrva- 10 karaNa 13110 pUrvokta +pIta padma lezyA, vedaka samyaktva) " ) | 13 (pUrvokta) aniva | 28 ( ttikaraNa | guNasthAnavat saveda | de. saMdRSTi / anivR- 31 " ttikaraNa 20 " ) 16 (pUrvokta 13 +3 veda) aveda | . | (112) Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNasthAna bhAva vyucchitti sUkSma- |2 ( sapirAya upazAMta 2 ( moda kSINa 13 ( 13 #7 17 ) 22 ( ) 21 ( ) 20 ( bhAva P) SP 31 } } } amAva 19 pUrvokta 16 + krodha, mAna, mAyA) 20 (pUrvokta 19 + lobha, sarAg2a saMyama upasabha zaritra) 21 pUrvokta 20 + aupazamika bhAva 2 kSAyika cAritra) - maNapajje maNuvagadI puMvedasuhRtilessakohAdI | aNNANamasiddhattaM NANati daMsaNati ca dANAdI ||95|| manaH paryaye manuSyagatiH puMvedazubhatrilezyAkrodhAdayaH / ajJAnamasiddhatvaM jJAnatrika darzanatrikaM ca dAnAdayaH // vedagakhAiyasammaM uvasamakhAiyasarAgacArittaM / jIvattaM bhavvattaM idi ede saMti bhAvA hu ||96 || vedaka kSAyika samyaktvaM upazamakSAyikasarAgacAritraM / jIvatvaM bhavyattvamityete santi bhAvA hi // anvayArtha :- (maNapajje) manaH paryaya jJAna meM (maNuva gadI ) manuSyagati { puMvedasuhatilessa kohAdI) puruSaveda, tIna zubha lezyAyeM, krodhAdi cAra kaSAya (aNNANamasiddhattaM) ajJAna, asiddhatva, ( NANati) jJAna tInamatijJAna, zrutajJAna aura avadhijJAna (daMsaNati) cakSudarzana, acakSudarzana aura avadhi darzana (ca) aura (dANAdI) kSAyopazika dAnAdika 5 labdhi (vedagakhAiyasamma ) vedaka samyaktva, kSAyika samyaktva ( upasama khAiyasarAga cAritaM ) upazama cAritra, kSAyikaM cAritra, sarAga cAritra (jIvatta ) jIvatva, (bhavyattaM) bhavyatva (idi) isa prakAra (ede) ye (bhAvA) bhAva (hu) nizcaya se (saMti) hote haiM / bhAvArtha - mana:paryayajJAna meM jo upazama samyaktva kA sadbhAva nahIM kahA gayA hai vaha prathamopazama samyaktva kI apekSA samajhanA cAhie, kyoMki (113) Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ manaHparyaya jJAna meM dvitIyopazama samyaktva kA sadbhAva pAyA jAtA hai| saMdRSTi naM.63 manaHparyaya jJAna bhAva (30) manaHparyaya jJAna meM 30 bhAva hote haiM jo isa prakAra haiM - upazama cAritra, kSAyika samyaktva, kSAyika cAritra, mati Adi . jJAna, darzana 3, kSAyopazama labdhi 5, sarAmasaMyama, kSayo. samyaktva, manuSya gati, saMjvalana 4 kaSAya, pulliMga, zubha lezyA 3, ajJAna, asiddhatva, jIvatva, bhavyatva / guNasthAna pramattAdi sAsa hote haiM saMdRSTi isa prakAra haiguNasthAna bhAva vyucchitti . bhAva abhAva pramatta 28 (zAyika 2(upa. cArica, kAyika samyaktva, mati Adi / cAritra) 'jJAna, darzana, sAyo. labdhi 5, sarAgasaMyama, kSAyo. samyaktva, manuSyagati, saMnvalana kAya, pulliMga, zubha lezyA 3, ajJAna, asiddhatva, jIvatva, bhavyatva) apratta |2 (uparyukta) (pIta, padma 28 (uparyukta) lezyA , kSAyo.samyaktva 125 (28 uparokta - pIta,15 (2 uparyukta + pIta padma lezyA 2, jhAyo. | padma lezyA 2, kSAyo. samyaktva) samyaktva) ani. sa. 3 (pulliMga) 25 (uparyukta) 15 (uparyukta) ani.a. (krodha, mAna, 24 (25 uparyukta - 615 uparyukta + mAyA) pulliMga) pulliMga) (114) Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNasthAna bhAva vyucchiti bhAva abhAva zaralobha, 21 (mAyika samyaktva,1(upa. cAritra, kSAyika sarAga saMyama) mani Adi / jJAna, darzana cAritra, pIta, padama 3, kAryApazamalabdhi zyA, kSAyo. sarAgasaMyama, manuSyagati, samyaktva, pulliMga saMjvalana lobha kaSAya, krodha, mAna, mAyA zukla lezyA, ajJAna, | kaSAya) asidatva, jIvatva, mavyatva) upa. (upazama cAritra) 20 (uparyukta 21 meM se | 10 (uparyukta 9 meM se lobha kaSAya sarAga upa. cAritra kama karanA saMyama kama karanA tathA | lobha kaSAya tathA sarAga upa. cAritra jor3anA) saMyama jor3anA) zrIma. |13 (mati Adi |20 (sAyika cAritra, | | 10 (upazama cAritra, 4 jJAna, darzana,sAyika samyaktva, mati| sarAga saMyama, kSAyo. kSAyo landhi , Adi 4 jJAna, darzana 3, | samyaktva, kaSAya, ajJAna) kSAyo. labdhi, / pulliga, pIta, padma, manuSyamati, zukla | lezyA) lezyA, ajJAna, asiddhatva, jIvatva, mavyatva) kevalaNANe khAiyabhAvA maNuvagadI sukkalessAI / jIvattaM bhavvattamasiddhattaM cedi caudasA bhAvA 1197 / / kevalajJAne kSAyikabhAvA manuSyagatiH shuklleshyaa| jIvatvaM bhavyatvamasiddhatvaM ceti caturdaza bhAvAH 11 anvayArtha - (kevalaNANe) kevalajJAna meM (khAiyabhAvA) kSAyika bhAva (maNuvagadI) manuSyagati (sukka lessAi) zuklalezyA (jIvatta) jIvatva (bhavvataM) bhavyatva (ca) aura (asiddhatta) asiddhatva (idi) isa prakAra (caudasA) caudaha (bhAvA) bhAva jAnanA caahie| (115) Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdRSTi naM. 64 kevalajJAna bhAva 14 kevalajJAna meM 14 bhAva hote haiM jo isa prakAra hai - kSAyika bhAva 9, manuSyagati, zuklalezyA, asiddhatva, jIvatva, bhavyatva guNasthAna sayoga - ayoga ke valI 2 hote haiM |sNdRsstti isa prakAra haiguNasthAna bhAva vyucchiti bhAva / abhAvaM sayoga 1 zukla | 14 (zAyika bhAva 9, 10 ke valI | lezyA) manuSyagati, zukla lezyA, asiddhatva, jIvatva, mavyatva) ayoga kSAyika 13 (uparyukta 14 meM se 1 (zukla lezyA) kevalI !dAnAdi zakla lezyA kama karane labdhi , para 13 zeSa rahate haiN| asiddhatva, bhavyatva, jIvatva, manuSyamati) odazyA bhAvA puNaNANati dasaNatiyaM ca daannaadii| sammattatiaNNANati pariNAmatiyaasaMjamebhAvA / / 98|| audayikA bhAvAH punaH jJAnatrika darzanatrika ca daanaadyH| samyakttvatrika ajJAnatrika pAriNAmikatrikaM ca asaMyame maavaaH|| anvayArtha - (asaMjame) asaMyata samyagdRSTi guNasthAna meM (odayAbhAvA) audayika sabhI bhAva (puNa) punaH (NANati) jJAnatrika arthAt matizAna, zruta jJAna, avadhijJAna (saNatiya) cakSudarzana, acakSudarzana, avadhi darzana, (ca) aura (dANAdI) kSAyopazamika dAnAdika 5labdhiyA~ (sammattati) tInoM samyaktva, (aNNANati) kumati, kuzruta vibhaGgAvadhijJAna (pariNAmati) pAriNAmika tIna (ede) ye (bhAvA) bhAva (saMti) hote haiN| .... (116) Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhAva bhAvArtha- saMyama mArgaNA ke sAta bheda haiM sAmAyika, chedopasthApanA, parihAra vizuddhi, sUkSmasAparAya, yathAkhyAta, saMyamAsaMyama, asaMyama asaMyama mArgaNA meM 1 guNasthAna se 4 guNasthAna taka grahaNa kiye gaye haiM / ataH sabhI yahA~ audayika bhAva saMbhava hai| saMdRSTi naM.65 asaMyama bhAva (41) asaMyama mArgaNA meM 41 hote haiM jo isa prakAra haiM - razama samyaktva, zAyika, samyaktva, kujJAna 3, zAna 3, darzana 3, bAyopazamika labdhi 5, vedakasamyaktva, gati, 4, kaSAya 4, liMga, lezyA 6, mithyAtva, asaMyama, ajJAna, asiddhatva pAriNAmika bhAva 3 | guNasthAna Adi ke cAra hote haiN| saMdRSTi isa prakAra hai.. guNasthAna bhAva vyucchitti mAva mithyAtva | 2 (mithyAtva 34 (guNasthAnavat . [1 (upazama kSAyika abhavyatva) saMdRSTi 1) samyaktva, jJAna 3, avadhi varzana, kSayopazamika samyaktva) sAsAdana 3(kujJAna 3) 32 1 " ) | uparyukta 7 meM mithyAtva evaM abhavyatva jor3ane para bhAva) | (uparyukta meM avadhi darzana kama karane para bhAva) avirata (naraka, deva 36 ( " 5(mithyAtva, amavyatva gati, azubha kujJAna 3) lezyA 3, asaMyama) mizra desajame suhalessativedatiNaratiriyagadikasAyA hu / aNNANamasiddhattaM NANatirdasaNatidesadANAdI 1991 dezayame zubhalezyAtrivedatrinaratiryagatikaSAyA hi / ajJAnamasiddhatva jJAnatrikadarzanatrika dezadAnAdayaH / / (117) Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anvayArtha (desajame) dezacAritra meM (suhale ssativedati NaratiriyagadikasAyA) tIna zubha lezyAyeM, tInoM veda, manuSyagati, niryaMca gati, cArakaSAya (aNNANamasiddhattaM) ajJAna, asiddhatva, ( NANatidaMsaNati desadANAdI) tIna jJAna, tIna darzana, kSAyopazamika dAnAdika 5 labdhiyA~ (ede ) ye (bhAvA) bhAva (saMti) hote haiM / TippaNa - eka deza guNoM ke prakaTa hone ke kAraNa 'desadANAdi' zabda se sAyopazamika bhAva kA grahaNa kara phhie| - saMdRSTi naM. 66 dezasaMyama bhAva ( 31 ) dezasaMyama meM 31 bhAva hote haiN| jo isa prakAra haiM- upazama samyaktva, kSAyika samyaktva, jJAna 3, darzana 3, kSayo labdhi 5, vevaka samyakttva, saMyamAsaMyama, tiryaMcagati, manuSyagati, kaSAya 4, liMga 3 zubha lezyA 3, ajJAna, asiddhatva, jIvatva, mavyatva / guNasthAna eka hI hotA hai| saMdRSTi isa prakAra hai - bhuNasthAna bhAva vyucchitti bhAva abhAva dezasaMyata 0 33 ( uparyukta kathita) > jIvattaM bhavvattaM sammattatiya sAmAiyaduge evaM tiriyamadidesahINA maNapajjavasarAgajamasahiyaM ||100|| jIvatvaM bhavyatvaM samyaktvatrika sAmAyikadvike evaM / tiryagatidezahInA mana:paryayasarAgayamasahitAH // anvayArtha - (sAmAhayaduge) sAmAyika cAritra aura chedopasthApanA cAritra meM (jIvattaM) jIvatva (bhavvattaM ) bhavyatva (sammattatiyaM) tInoM samyaktva ( evaM) aura (tiriyagadi desahINA) tiryaMcagati, deza cAritra ko chor3akara (maNapajjavasarAgajamasahiyaM) manaH paryaya jJAna, sarAgasaMyama sahita (ede) ye (bhAvA) bhAva (saMti) hote haiN| bhAvoM ke nAma nimnalikhita saMdRSTi meM dekheM / (118) Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdRSTi naM. 67 sAmAyika + che dosthApanA saMyama bhAva ( 31 ) sAmAyika chedopasthApanA saMyama meM 31 bhAva hote haiM / jo isa prakAra haiM- upazama samyaktva, kSAyika samyakatva, jJAna 4, darzana 3, bhayo labdhi 5, vedaka sa., sarAgasaMyama, manuSyagati, kaSAya 4, liMga 3, zubha lezyA 3, ajJAna, asiddhatva, jIvatva, bhavyatva | guNasthAna pramattAdika cAra hote haiM saMdRSTi isa prakAra hai - guNasthAna bhAva vyucchitti bhAva abhAva pra. apra. apa 3 pIta, padma lezyA, vedaka samyaktva) 0 ani sa. 3 ( 3 veda) ani. 3 ( krodha, ave. mAna, mAyA) 31 ( uparyukta kathita) 31 ( } 77 28 (31 pIta, padma liyA medakasama) 28 ( uparyukta ) 25 ( uparyukta ) 28 3 veda) `u (119) 0 3 ( pIta, padma lezyA, nevaNa sampana) 3 ( uparyukta ) 6 ( pIta, padma lezyA, vedaka samyaktva, liMga 3) - evaM parihAre maNa pajjavathIsaMDha hINayA evaM / suhame maNajuda hINA vedatiko hatidayateyadugA ||10|| evaM parihAre manaHparyayastrISaMDha hInakA evaM / sUkSme manoyuktA hInA vedatrikakrodhatritayatejodvikAH || anvayArtha ( evaM ) isI prakAra (parihAre) parihAravizuddhi cAritra meM uparyukta sabhI bhAva (maNa - pajjava dhIsaMDha hINayA) manaH paryayajJAna, strIveda, napuMsakaveda ko chor3akara jAnanA caahie| ( evaM) isI prakAra (suhameM) sUkSmasAmparAya cAritra meM (maNajuda ) manaH paryaya jJAna ko jor3anA cAhie aura (vedati kohatidayateyadugA) vedatrika, krodhAdi tIna kaSAyeM, pIta aura padma lezyAyeM (hINA) kama kara denA caahie| Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdRSTi naM. 68 parihAravizuddhi saMyama bhAva (28) parihAra vizuddhi saMyama meM 28 bhAva hote haiM, jo isa prakAra haiM - vitIyopazama samyaktva, kSAyika samyaktya, jJAna 3, darzana 3, kSayo. landhi 5, vedaka samyaktva, sarAga saMyama, manuSyagati, kaSAya, puruSaveda, zubha lezyAu, ajJAna, asiddhatva, jIvatva, bhavyatva, guNasthAna pramatta aura apamatta do hote haiN| saMdRSTi nimna prakAra abhAva guNasthAna bhAva vyucchitti / bhAva | 28 (uparyukta) 3 (pIta, padma, 28 (uparyukta ) lezyA, vedaka samyaktva) a.pa. saMdRSTi naM.69 sUkSmasAMparAya saMyama bhAva (22) sUkSmasAMparAya saMyama meM 22 mAva hote haiM jo isa prakAra hai - upazama samyaktva, kSAyika samyaktva, jJAna , darzana 1, bhayo. labdhi 5, sarAga saMyama, manuSyagati, sUkSma lobha, zukla lezyA, ajJAna, asidatva, jIvatva, madhyatva / isameM eka 10vAM guNasthAna mAtra hotA hai| saMdRSTi isa prakAra hai - guNasthAna bhAva vyucchiti / bhAva 10 sUkSma | 22 (uparyukta, abhAva samparAya jahakhAie vi ede sarAgajamalohahINabhAvA hu / uvasamacaraNaM khAiyabhAvA ya havaMti NiyameNa ||102|| yathAkhyAte'pi ete sarAgayamalobhahInabhAyA hi / upazamacaraNaM kSAyika bhAvAzca bhavanti niyamena || anvayArtha - (jaikhAie vi) yathAkhyAta cAritra meM uparyukta sabhI bhAva (sarAgajama lohahINabhAvA) sarAgacAritra, lobha ko chor3akara(ca) aura (120) Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (upasamacaraNaM) upazama cAritra (khAiyabhAvA) kSAyika bhAva (NiyameNa ) niyama se (havati) hote haiM / bhAvArtha - samasta mohanIya karma ke upazama yA kSaya se jo cAritra hotA hai vaha yathAkhyAta cAritra kahalAtA hai / yathAkhyAta cAritra meM sarAgasaMyama aura lobha kaSAya nahIM rahatI hai evaM upazama cAritra aura kSAyika bhAva pAye jAte haiN| AcArya mahArAja ne 11 veM guNasthAna meM upazama cAritra tathA 12 veM guNasthAna meM kSAyika cAritra mAnA hai| kAraNa yaha hai ki / veM guNasthAna ke pUrva sampUrNa mohanIya karma kI prakRtiyA~ upazama saMbhava nahIM haiM tathA 12 veM guNasthAna ke pUrva mohanIya karma kI sampUrNa prakRtiyA~ kA kSaya kisI prakAra saMbhava nahIM hai| isI abhiprAya ko grahaNa kara / ] veM upazama cAritra, usake pUrva 6-10 taka sarAga cAritra aura 12, 13 va 14 veM kSAyika cAritra svIkAra kiyA gayA hai / yathAkhyAta saMyama meM 29 bhAva hote haiM jo isa prakAra haiM aupazamika bhAva2, kAyika 9, jJAna 4, darzana 3, sAyo labdhi 5, manuSya gati, zukla lezyA, ajJAna, asiddhatva, jIvatva, bhavyatva / guNasthAna upazAnta moha Adi cAra hote haiN| saMdRSTi nimna prakAra hai - guNasthAna bhAva vyucchitti upa. zrIma. sayoga ayoga 2 ( samyaktva aupa. cA.) 13 (guNasthAnavat de. saMdRSTi 1) ( saMdRSTi naM. 70 yathAkhyAta saMyama bhAva ( 29 ) #C 17 13 21 ( guNasthAnavat de. saMdRSTi 1) 20 ( 14 { ) 13 ( 31 13 bhAva 12 ' } (121) abhAva 8 ( kSAyika cAritra, kSAyika labdhi, kevala jJAna, kevala darzana) 9 ( aupazamika bhAva 2. zAyika labdhi, kevalajJAna, kevala darzana) 15 ( aupazamika bhAva 2, cAra jJAna darzana 3, kSayo. labdhi 5 ajJAna) 16 (uparyukta 15 + zukla lezyA - 16) = Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ cakkhujuge Aloe khAiyasammattacaraNahINA du / sesAkhAiyabhAvANosaMtihu ohidasaNe evaM ||103 / / cakSuryuge Aloke kSAyika samyaktvahInAstu / zeSAH kSAyikamAvA no santi hi avadhidarzane evaM / / tesiM miccha mabhavvaM aNNANatiyaM caNatthi nniymenn| kevaladasaNa bhAvA kevalaNANeva NAyabvA / / 104 / / teSAM mithyAtvaM abhavyatvaM ajJAnatrikaM ca nAsti niyamena / ke baladarzane mAvA ke balajJAnavat jJAtavyAH / / anvayArtha - (cakkhujuge) cakSudarzana aura acakSudarzana meM rakhAiyasammattacaraNahINA, kAdikasampavalakSAvida zani ko chor3akara sesA khAiyabhAvA) zeSa kSAyika bhAva (No saMti) nahIM hote haiM (eva) isI prakAra (ohi desaNe) avadhidarzana meM jAnanA cAhie tathA (tesi) usa avadhidarzana meM (miccha mabhavve) mithyAtva, amavyatva (aNNANatiya) ajJAnatrika (NiyameNa) niyama se (patthi) nahIM hote haiN| (kevaladasaNa) keveladarzana meM (ke valaNANeNa) kevalajJAna ke samAna (mAvA) bhAva (NAyavA) jAnanA caahiye| saMdRSTi naM. 71 cakSu-acakSudarzana bhAva.(46) cakSu, acakSu darzana meM 46 bhAva hote hai jo isa prakAra hai - aupathamika bhAva 2, kSAyika samyaktva, kSAyika cAritra, kujJAna , jJAna 4, jhAyo. labdhi 5, darzana 3, vedaka samyaktva, sarAgasaMyama, saMyamAsayama, gati 4, kaSAya 4, liMga 3, lezyA 6, midhyAtva, asaMyama, ajJAna, asiddhatva, pAriNAmika bhAva 3 guNasthAna mithyAtva Adi 12 hote haiN| spaSTIkaraNa ke liye dekheM saMdRSTi / / (122) Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNasthAna bhAva vyucchita 2 mi. ( guNasthAnavat saMdRSTi 1) ve. saMdRSTi 1) 3( sA. mizra avi. deza. pra. apra. FOR upa. zrI. 61 2 ( 0 3 ( apU. ani. sa. ani a. 3 ( sU. 21 0 3( 2 { 13 ( ") 32 ( 37 17 "8 19 13 SP 7" > " bhAva 34 ( guNasthAnavat de. } 201 " 36 ( > 31( 310 > 31( 28 > 28 { ) 25 ( > 22 ( > 21 ( ) 20 ( " :1 11 " 17 33 19 11 "P 15 " "P } } > } > } ' ' } } ) abhAva 12 abhAva bhAvoM kA kathana guNasthAna meM kahe gaye abhAva bhAvoM ke samAna hI hai kintu vizeSatA yaha hai ki 13 cakSu acakSu darzana meM kSAyika 5 labdhi, 14 10 kevala jJAna tathA kevala darzana ina sAta bhAvoM kA sadbhAva nahIM hotA hai ataH pratyeka 15 15 guNasthAna ye sAta bhAva abhAva meM kama 15 rahate haiM / arthAt prathama guNasthAna meM 19 bhAva abhAva rUpa kahe hai una meM se uparokta 1 kama 18 karane para 12 bhAva bana jAtehaiM / isI prakAra kI prakriyA zeSa It 21 24 guNasthAnoM meM jAnanA cAhiye / abhAva ke 25 nAma saMdRSTi 1 se jAnanA caahie| 26 saMdRSTi naM. 72 avadhi darzana bhAva ( 41 ) avadhidarzana meM 41 bhAva hote haiN| jo isa prakAra haiM aupazamika bhAva 2, kSAyika samyaktva, kSAyika cAritra, jJAna 4, darzana 3, kSAyo labdhi 5, vedaka samyaktva, saMyamAsaMyama, sarAma saMthama, ati 4, kaSAya 4, liMga 3, lezyA 6, asaMyama, ajJAna, asiddhatva, jIvatva, bhavyatva / guNasthAna avirata Adi nava hote haiM / (123) Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 guNasthAna bhAva vyucchiti bhAva abhAva avirata 36 (guNasthAnavat de. 5(upazama cAritra, | (guNasthAnavat saMdRSTi 1) zAyika cAritra, manaH di. samuSTi "i rihAna, garAga saMyama, saMyamAsaMyama) deza 12( " " ) 10 (upazama cAritra, saMyama kSAyika cAritra, manaH paryayajJAna, sarAga saMyama, azubha lezyA 3, asaMyama, narakamati, devagati) pramatta cirata 0 " | " 19 (upazama cAritra, sAyika cArikha, saMyamAsaMyama, azubha lezyA 3, asaMyama, naraka gati, tiryaca gati, devagati 10 (uparyukta) - " 311 " apramatta |{ virata apUrvakaraNa 0( " |281 " 13 (uparyukta 10 + pIta, padma lezyA, vedaka samyaktva) |13 (uparyukta) 16 (uparyukta 13 + liMga ani. sa. | 3 ( " 28 ( " )|251 ani. a. |38 " sUkSma sA. 2 " 22 " | 19 (uparyukta 16 + krodha, | mAna, mAyA) upazAMta |2( " ) 211 " ) | 20 (kSAyika cAritra, saMyamAsaMyama, sarAgasaMyama, | kRSNAdi lezyA, asaMyama, kaSAya, narakAdi gati, liMga ) (124) Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAva abhAva guNasthAna bhAva vyucchitti | kSINa 31 " ) | 20 ( " ) 21 (aupazamika bhAva 2, saMyamAsaMyama, sarAga saMyama, kRSNayAdi lezyA 5, asaMyama, kaSAya, narakAdi gati, liMga 3) vizeSa - pUrva meM AcArya mahArAja ne 3 guNasthAna se avadhidarzana svIkAra kiyA hai| kintu yahA~ caturthaguNasthAna se mAnA hai yaha viSaya vicAraNIya hai| saMdRSTi naM. 73 kevala darzana bhAva (14) kevaladarzana meM 14 bhAva hote haiM jo isa prakAra hai - kSAyika bhAva 9, manuSyagati, zukna lezyA, asikhatya, jIvatva, bhavyatva / guNasthAna aMta ke do hote haiN| guNasthAna bhAva nyucchitti bhAva / abhAva 14 (uparyukta ) 0 sayoga | (zukla kevalI | lezyA) ayoga [ (kSAyika I13 (uparyuka 14- | 1(zukla lezyA) kevalI dAnAdika 4 | | zukla lezyA) labdhi , sAyika cAritra, manuSya gati, asiddhatva bhavyatya) kiNhatiye suhalessati maNapajjuvasamasarAgadesajama / khAiyasammattUNA khAiyabhAvA ya No saMti // 10 // kRSNatrike zubhalezyAtrikamanaHparyayazamasarAgadezayamAH / kSAyikasamyaktvonAH kSAyikabhAvAzca no santi // anvayArtha - (kiNhatiyaM) kRSNAdika tIna lezyAoM meM (khAjhyasammattUNA) kSAyika samyakatva ko chor3akara(suhalessati) tIna (125) Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zubha lezyAyeM (mraNapajjuvasamasarAgadesajamaM) manaH paryayajJAna, aupazamika cAritra, sarAgacAritra, deza cAritra (khAiyabhAvA) kSAyika bhAva (No) nahIM (sati) hote haiN| bhAvArtha -kRSNa, nIla, kApota ina tIna azubha lezyAoM meM tIna zubha lezyAyeM manaHparyayajJAna, upazama cAritra, deza cAritra sarAgacAritra nahIM hote haiM / kSAyika samyaktva ke sivAya 8, kSAyika bhAva nahIM hote haiN| isa prakAra 15 bhAvoM ke na hone se 38 bhAva hote haiM evaM guNasthAna cAra hote haiN| tIna azubhalezyAoM meM kSAyika samyaktvakA sadbhAva karmabhUmija manuSya ke caturtha guNasthAna meM, baddhAyuSka manuSya jo bhogabhUmi meM manuSya athavA tithaMca hone vAlA ho usake aparyAptaka avasthA meM jaghanya kApota lezyA ke sAtha tathA prathama naraka ke kSAyika samyagdRSTi nArakI ke bhI jaghanya kApotalezyAjAnanA caahie| isa prakAra uparyukta tIna avasthAoM meM azubha lezyAoM ke sAtha kSAyika samyaktva saMbhava hai| saMdRSTi naM. 74 __ kRSNAdi tIna azubha lezyAyeM bhAva (38) kRSNAdi tIna lezyAoM meM 38 bhAva hote hai jo isa prakAra hai-samyaktva 3, kuzAna 3, jJAna 3, darzana 3, kSayo.labdhi 5, gati , kaSAya , liMga 3, kRSNAvi 3 meM vivakSita lezyA, mithyAtva, asaMyama, ajJAna, prasiddhatva, pAriNAmika bhAva 3 | guNasthAna Adi ke cAra hote haiM saMdRSTi isa prakAra hai - noTa - bhavanatrika deva meM aparyApta avasthA meM hI kRSNAdi 3 lezyA hotI hai| guNasthAna bhAva vyucchitti bhAva / abhAva mithyAtva | 2 (mithyAtva |31 (kujJAna 3, darzana 2,7(samyaktva 3, jJAna 3, amavyatva) | khAyo, labdhi 5, gati avadhidarzana) +, kaSAya +, liMga, lezyA 3, mithyAtva, asaMyama, ajJAna, asiddhatva, pAriNAmika mAva ) (126) Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNasthAna bhAva byucchitti bhAva abhAva sAsAdana] + (kujJAna 3, 129 (31- mithyAtva, 9(uparokta T+mithyAtva, devagati) gAnAmyAcA abhaTaja) mizra 10 29 (29 pUrvokta-3 17 pUrvokta + 3 ku kujJAna devagati +3 jJAna devagati - 3 mizrajJAna avadhi mitra jJAna, avadhi darzana) darzana) asaMyata | 5(lezyA 3, 132 (samyaktva 3, jJAna 6 (kujJAna 3, mithyAtva, asaMyama, 3.darzana , kSayo. amanyatva, devagati) naraka gati) | labdhi 5, narakAdi 3 gati, kaSAya 4, liMga 3, lezyA , ajJAna, asiddhatva, jIvatva, bhavyatva) Na hi NirayagadI kiNhati sukka uvasamacaritta teuduge| khAiyadasaNaNANaM crittaannihukhiydaannaadii||106) na hi narakagatiH kRSNatrikaM zukla upazamacAritraM tejodvike | kSAyikadarzanajJAnaM cAritraM hi kSAyikadAnAdayaH // anvayArtha - (tejaduge) pIta aura padma lezyA meM (NirayagadI) narakagati, (kiNhati) kRSNAditIna azubhalezyAye (sukka) zukla lezyA (uvasaMmacaritta) upazama cAritra (khAzyadasaNaNANa) kSAyika darzana, kSAyika jJAna, (khAiyadANAdI)kSAyika dAnAdika (Na) nahIM (huti) hote bhAvArtha -pIta aura padma lezyA meM narakagati, kRSNAdi tIna azubha lezyAyeM, zukla lezyA, kSAyika darzana, kSAyika jJAna, kSAyika cAritra, kSAyika dAnAdika 5 labdhiye bhAva nahIM pAye jAte haiN| saMdRSTi naM. 75 pIta padma lezyA bhAva (39) pIta, padma lezyA meM 39 bhAva hote hai| jo isa prakAra hai - samyakttva 3, kujJAna 3, jJAna 4, varzana 3, kSayo.landhi 5, * 3 gati (narakagati rahita), kaSAya , liMga 3, lezyA 2, saMyamAsaMyama, sarAgasaMyama, mithyAtva, asaMyama, ajJAna, asiddhatva, pAriNAmika bhAva 3 | guNasthAna Adi ke sAta hote hai| saMdRSTi isa prakAra hai (127) Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - --- - --- guNasthAna bhAva jyucchitti bhAva abhAva mithyAtva 2 (mithyAtva 29 (kujJAna 1, darzana |10 (samyaktva 3, jJAna 4, abhavyatva) 12, kSayo. labdhi 5 avadhivarzana, saMyamAsaMyama, gati 3, kaSAya 4, sarAga saMyama) liMga3, lezyA 2, mithyAtva, asaMyama, bhA, vidara, pAriNAmika bhAva 3) sAsAdana (kujJAna 3) |27 (uparyukta 29 - | 12 (uparyukta 10 + mithyAtva, amaThyatva) | mithyAtva, abhavyatva) mitra | 28 (uparyukta 27 - 11 (uparyukta12 + kujJAna kujJAna 3, + mizra | 3-mizra jJAna 3, jJAna 3, avadhidarzana) avadhidarzana) asaMyata |2 (asaMyama, 131 (samyaktva 3, jJAna 18 (kujJAna 3, manaHparyaya devagati) 13, darzana 3, jJAna, saMyamAsaMyama, sarAga zayo.labdhi 5, saMyama, mithyAtva, tiryaJcAdi Adi / abhavyatva) | gati, kaSAya, liMga 3, lezyA 2, asaMyama, ajJAna, asiddhatva, jIvatva, bhavyatva) deza saMyama 2 (tiryacagati, 30 (uparyukta 31 -2 (uparyukta +2 asaMyama, saMyamAsaMyama) |(asaMyama, | devamati - saMyamAsaMyama) devagati+saMyamAsaMyama) .. pramatta saMyata 9(uparyukta +saMyamAsa. tiyaSagati -sarAga saMyama, manaHparyaya jJAna) 30 (pUrvokta 30+ sarAgasayama, manaHparyayajJAna - dezarsayama, tiryacagati) | (vedaka [ 30 (paryokta) | samyaktva pIta, padma lezyA) apamatta saMyata 9 (pUrvokta) (128) Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ No saMti sukkalesse NirayagA zyaraporasA hu bhavve savve bhAvA micchaTThANamhi abhavvassa ||107|| no santi zuklalezyAyAM narakagatiH itarapaMcalezyA hi / bhavye sarve bhAvA mithyAdRSTi sthAne amavyasya / / anvayArtha - (sukkalesse) zukla lezyA meM (NirayagadI) narakagati, (iyarapaMcalessA) zeSa pA~ca lezyAyeM (No) nahIM (saMti) hotI haiM (bhabbe) bhavya jIvoM ke (savve) sabhI (bhAvA) bhAva hote haiM (abhavvasya) abhavya jIva ke (micchaTThANamhi) mithyAtva guNasthAna meM bhAvoM ke samAna bhAva jAnanA caahiye| saMdRSTi naM. 76 zukla lezyA bhAva (47) zukla lezyA meM 47 bhAva hote hai| jo isa prakAra hai - aupazamika bhAva 2, kSAyika 9, mati Adi 4 jJAna, darzana 3, vedaka samyaktva , saMyamAsaMyama, sarAga saMyama, jhAyo. labdhi 5, tiryaMcAdi tIna gati, kaSAya 4 kuzAna 3, liMga, zukla lezyA, mithyAtva, asaMyama, ajJAna, asiddhatva, pAriNAmika bhAva 3 | guNasthAna Adi ke teraha hote hai| zukla lezyA meM sampUrNa vyavasthA sAmAnya guNasthAnokta hai| kevala vizeSatA yaha hai ki isameM kRSNAdi lezyA evaM narakagati kA abhAva hone ke kAraNa bhAva, amAvAdi meM antara A jAtA hai saMdRSTi isa prakAra hai - guNasthAna bhAva vyucchiti bhAva abhAva mithyAtva | 2 (mithyAtva, 128 aguNasthAnavat de. 19 guNasthAnavat de. abhavyatva) saMdRSTi 1-6 (kRSNAdi saMdRSTi / ) lezyA, narakagati) sAsAvana (kujJAna ) 26 (32 guNasthAnokta 21 guNasthAnavat de. |-6 (lezyA 5, saMdRSTi 1) narakagati) mitra 10 27 (33 guNasthAnokta-120 (guNasthAnavat de. 6 (kRSNAdi 5 lezyA |saMdRSTi 1) narakagati) avirata 12(devagati, 130 136 guNasthAnokta -17(guNasthAnavat de. asaMyama) 6 pUrvokta) saMdRSTi / ) (129) Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNasthAna bhAva vyucchiti bhAva abhAva saMyamA. 12 (tiryaMcagati, 1 29 (31 guNasthAnavat - | 18 (22 guNasthAnavat - saMyama saMyamAsaMyama) | pIta padma lezyA) azubha lezyA, deva narakagati) pramatta- / 179 (11 guNasthAnavat / 18 (gaNasthAnavat 22 - 3 saMyata | de. sadRSTi 1- pIta azubha lezyA, narakagati) padma lezyA) apramatta |1( dedaka 29 (uparokta) | 18 (pUrvokta) saMyata samyaktva) apUrva- 0 28 (guNasthAnavat de, | 19 (guNasthAnavat 25 - karaNa saMdRSTi ) 5 lezyA, narakagati) ani. 13 (guNasthAnavat 28 (guNasthAnavat de. (pUrvokta) save. de. saMdRSTi 1) | saMdRSTi 1) ani, 1 " ||251 " / | 22 (1guNasthAnavat de. ave. saMdRSTi 1-lezyA , narakagati) sUkSma. 2 " 122 1 " ) 25 (31guNasthAnavat de. saMdRSTi 1-lezyATha, narakagati) upa. 21 " ) 21 ( " ) 26 (32guNasthAnavat the. sadRSTi 1-lezyA 5, narakagati) kSINa ( " |20 { " ) 127 (33guNasthAnavat de. sadRSTi 1-6 pUrvokta) sayoga (zukla 14 { " ) 33 (39guNasthAnavat de. kevalI lezyA, kSAyika saMdRSTi 1-6 pUrvoktA dAnAdi cAra labdhi, hAyika cAritra, manuSyagati, asiddhatva bhavyatva) (130) Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdRSTi naM. 77 mAtya jIva 153) bhavya mArgaNA meM bhavya jAvoM ke pUre 53 bhAva hote haiN| usakA kathana guNasthAnavat samajhanA caahie| saMdRSTi isa prakAra hai - guNasthAna bhAva vyucchiti / bhAva abhAva 19 21 mithyAtva sAsAdana mizra avirata 20 33 36 6 dezarata 31 22 31 22 pramatta saMyata apramatta 28 apUrva karaNa 28 25 anivRti karaNa saveda bhAga ani. avedabhAga 25 28 sUkSma. 31 upazAta moha 13 | 20 33 kSINamoha | sayoga ke. 39 40 ayoga ke 13 TippaNa:- bhavya jIvoM meM abhavya bhAva saMbhava nahIM hai| kintu AcArya mahArAja ke anusAra jo sAraNIgrandha meM upalabdha hai| vahI yahA~ dI gaI hai| yathArtha meM abhavya bhAva kI saMyojanA nahIM karanA caahie| - sampAdaka (131) Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdRSTi naM. 78 abhavya jIva bhAva (34) abhavya jIva ke 34 bhAva hote hai jo isa prakAra - kuzAna 3, darzana 2, kSayopazama labdhi, gati 4, kaSAya , liMga, lezyA 6, mithyAtva, asaMyama, ajJAna, asiddhatva, pAriNAmika bhAva 31 guNasthAna eka mithyAtva hI hotA hai saMdRSTi isa prakAra hai - gaNasthAnamA nitina abhAva mithyAtva |0 34 (uparyukta) | noTa * mUla grantha meM 34 bhAvoM kI sAraNI upalabdha hai kintu abhavya jIvoM meM bhanyajIva saMbhava nahIM hai - ataH bhavyajIva ko kama karake bhAvoM kI saMyojanA karanA caahiye| miccharucimhi yajI (bhA) vA.cautIsAsAsaNamhi bttiisaa| missamhi du tittIsA bhAvA punvattapariNAmA ||108|| miyyArucau ca bhAvA catustriMzat sAsane dvAtriMzat / mizre tu trayastriMzat bhAvAH pUrvoktapariNAmAH // anvayArtha - (miccha rucimhi) mithyAtva guNa sthAna meM (cautIsA) cautIsa (bhAvA) bhAva hote haiM / (sAsaNamhi) sAsAdana guNasthAna meM (battIsA) battIsa (missamhi) mizraguNasthAna meM (tittIsA) tetIsa bhAva hote haiM tathA ina sabhI guNasthAnoM meM (pubbattapariNAmA) pUrvokta kahe gaye pariNAma hI hote haiN| micchamabhavvaM vedagamaNNANatiya ca khAiyA bhAvA // Na hi uvasamasammatte sesA bhAvA havaMti tahiM || 109|| mithyAtvamabhavyaM vedakamajJAnatrikaM ca kSAyikA bhAvAH / na hi upazamasamyaktve zeSA bhAvA bhavanti tatra || anvayArtha - (uvasamasammatte) upazama samyakatva meM (miccha mabhavvaM) mithyAtva, abhavyatva (vedagamaNNANatiya) kSAyopazamika samyaktva, ajJAna tIna (ca) aura (khAjhyAbhAvA) kSAyika bhAva (Na) nahIM (havati) hote haiM (tahi) vahA~ para (sesA) zeSa (bhAvA) bhAva hote haiN| bhAvArtha - upazama samyaktva meM mithyAtva, abhavyatva, vedakasamyaktva, (132) Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 ajJAna, 9 kSAyika bhAva nahIM hote haiM zeSa 38 bhAva hote haiN| AcArya mahArAja ne gAthA 96 aura 109 meM mana:paryaya jJAna meM upazama samyaktva ko grahaNa nahIM kiyA hai kintu upazama samyaktva meM mana:paryaya jJAna grahaNa kiyA hai ina donoM kathanoM meM paraspara virodha AtA hai yahA~ mahArAja kA yaha abhiprAya samajha meM AtA hai ki jo mana:paryaya jJAna meM upazama samyaktva ko grahaNa nahIM kiyA gayA hai usase prathamopazama samyaktva samajhanA cAhie kyoki mana:paryaya jJAna evaM prathamopazama samyaktva ye donoM eka sAtha honA saMbhava nahIM hai / tathA jo upazama samyaktva meM mana:paryaya jJAna kA abhAva nahIM kiyA gayA hai arthAt sadbhAva kahA gayA hai usase dvitIyopazama samyaktva samajhanA cAhie, kyoMki dvitIyopazama samyaktva ke sAtha mana:paryayajJAna hone meM Agama se virodha nahIM AtA hai| uvasamabhAvaNede vedagabhAvA havaMti edesiM / avaNiya vedagamuvasamajamakhAiyabhAvasaMjuttA ||110 // upazamabhAvonA ese vedakabhAvA bhavanti eteSAM / apanIya vedakaM upazamayamakSAyika bhAvasaMyuktAH || anvayArtha vedaka samyaktva meM (upasamabhAvaNede) upazama bhAvoM ko chor3akara (vedagabhAvA) kSayopazama bhAva (havaMti) hote haiN| tathA (khAiya sammatte) kSAyika samyaktva meM uparyukta bhAva meM se (vedagaM avaNiya) vedaka samyaktva ko chor3akara (upasamajamakhAiyabhAvasaMjuttA) upazama cAritra, kSAyika bhAvoM ko milAkara uparyukta (edesiM) zeSa bhAva hote haiN| vizeSa - gAthA |10 ke anvayArtha meM jo "khAiyasammatte" kSAyika samyaktva pada kA grahaNa kiyA gayA hai| vaha gAthA 111 ke prathama caraNa se grahaNa kiyA jAnanA caahie| khAiyasammattede bhAvA sasahammi ? kevalaM gANaM / daMsaNa khAiyadANAdiyA Na havaMti niyameNa ||||||| kSAyika samyakatve ete bhAvAH saMjJini kevalaM jJAnaM / darzanaM kSAyika dAnAdikA na bhavanti niyamena // anvayArtha (sasahammi) saMjJI jIvoM meM (NiyameNa) niyama se (kevalaM (133) - - Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ NANaM daMsaNa) kevalajJAna, kevala darzana, (khAiyadANAdiyA) kSAyika dAnAdi (ede bhAvA) ye bhAva raNa) nahIM (havaMti) hote haiN| bhAvArtha -saMjI jIvoM meM kevalajJAna, kevaladarzana, kSAyika dAnAdi pA~ca, ye 7 bhAva nahIM hote haiM kyoMki ye sAtoM bhAva terahaveM guNasthAna meM prakaTa hote haiM aura terahaveM guNasthAna meM bhAva mana kA abhAva hone ke kAraNa terahaveM Adi guNasthAna vartI jIvasaMjJI asaMjJI ke vyavahAra se rahita hote haiN| bhAva mana ke sadbhAva ke kAraNa bArahaveM guNasthAna taka hI saMjJI kA vyavahAra dekhA jAtA saMdRSTi naM.79 mithyAtva bhAva (34) samyaktva mArgaNa meM mithyAtva me abhAva hote hai ye 34 bhAva mithyAtva guNasthAna ke mAvoM ke samAna hI hai| de. saMdRSTi / guNasthAna bhAva vyucchitti | bhAva mithyAtva hai| abhAva saMdRSTi naM.80 sAsAdana bhAva (32) sAsAdana meM sAsAdana guNasthAna ke samAna hI 32 bhAvo kA kathana samajhanA cAhie | de. saMdRSTi 1 guNasthAna | bhAva vyucchiti | bhAva abhAca mithyAtva |0 saMdRSTinaM.81 mizra bhAva (33) mizra kA kathana mizra guNasthAna ke samAna hI samajhanA cAhie / de. saMdRSTi / guNasthAna bhAva vyucchitti | bhAva abhAva mithyAtva 0 (134) Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdRSTi naM.82 upazama samyaktva bhAva (38) upazama samyaktva meM 38 bhAva hote hai jo isa prakAra hai - aupazamika bhAva 2, jJAna 4, darzana 3, kSayo. landhi, saMyamAsaMyama, sarAma saMyama, gati, kaSAya 4, liMga 3, lezyA 6, asaMyama, ajJAna. asiddhattva bhavyatya, nIvatva / muNasthAna avirata maadi| hote haiN| saMdRSTi isa prakAra haiguNasthAna bhAva nyucchitti bhAva abhAva asaMyama, avirata 16 (naraka mati, 134 (upazama samyaktya, 1 4(upazama cAritra, deva gati jhAna 3, darzana 3, kSAyo | manaHparyaya jJAna, labdhi , gati, kavAya saMyamAsaMyama, sarAga 14, liMga, lezyA 6, | azubha lezyA cAritra) asaMyama, ajJAna, |asiddhatva, bhavyatva, jIvatva) dezasaMyama |(saMyamAsaMyama 29 (uparyukta 34-6 (pUrvokta +6 avirata tiryaMcagati) avirata | bhAva vyu.-saMyamAsayama) bhAvavyu.+saMyamAsaMyama) pramatta 29 (upazama samyaktva, 1 9(upazama cAritra, saMyata jJAna, darzana 3, kSAyo. | saMyamAsayama, nrkaadi| landhi 5, sarAga saMyama, | gati, azubha lezyA, manuSyagati, kaSAya, asaMyama) liMga 3, zubha lezyA 3, ajJAna, asiddhatva, bhavyatva, bIvatva) apramatta 2 (pIta, padma |29 (uparyukta ) 9 (uparyukta) sayata 27 (uparyukta 29-pIta, | 11 (7 pUrvokta+ pIta padma lezyA) | padma lezyA) 27 (pUrvokta) | 1 (pUrvokta) apUrva karaNa ani. ka. | 3 (lima ) savedamAga ani. ka.| 3 (krodha aveda | aadi| bhAga kaSAya) 24 (27 - liMga ) 14 { uparyukta ||+ liMga (135) Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNasthAna bhAva vyucchitti bhAva abhAva sUkSmasA. 2 (lobha, 21 (uparyukta 24-kaSAya | 17 (uparyukta kiSAya 3) sarAga cAritra) 13) upa. moha |2 20 (pUrvokta 21 + 18 (17-upazamacAritra (aupazamika ] | upazama cAritra- lobha, sarAga cAritra) bhAva 2) lobha, sarAga cAritra) TippaNa:- manaH paryaya jJAna kA prabhAva prathamopazama samyaktva ke sAtha hai dvitIyopazama ke sAtha nhiiN| saMdRSTi naM83 vedaka samyaktva bhAva (37) vedaka samyaktva meM 37 bhAva hote haiN| jo isa prakAra haiM- vedaka samyaktva, jJAna, darzana 3, jhAyo. labdhi 5, saMyamAsaMyama, sarAga saMyama, mati, kaSAya 4, liMga 3, lezyA 6, asaMyama, ajJAna, asiddhatva, jIvatva, bhavyatvaguNasthAna asaMyata Adi cAra hote haiN| saMdRSTi nimna prakAra se hai . guNasthAna bhAva vyucchiti mAva abhAva asaMyata | 16 (azubha | (zAna 3, darzana 3, kAmanaHparyaya jJAna, lezyA 3, vedaka samyaktva, saMyamAsayama, sarAga asayama, naraka kSAyo. labdhi 5, gati seyama) gati, deva gati), kaSAya 4, liMga 3, |lezyA, asaMyama, ajJAna, asiddhatva, jIvatva,bhavyatva) dezasayata 2 29 (jJAna 3, darzana 3, 18 (manaH paryatha jJAna, (saMyamAsayama, | vedaka samyaktva azubha lezyA 3, tiryacagati) saMyamAsayama, kSAyo. saMyamAsaMyama, naraka, deva labdhi 5, manuSya gati, gati, asaMyama) tiryazca gati, kaSAya, liMga 3, 3 zubha lezyA, ajJAna, asiddhatva, jIvatva, mavyatva) (136) Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNasthAna bhAva vyucchitti bhAva abhAva pramatta |0 29 (jJAna 4, darzana 3, | 4 (azubha lezyA 3, saMyata vedaka samyaktva, saMyamAsaMyama, narakAdi / sarAga saMyama, jhAyo. gati asaMyamA labdhi 5, manuSyagati, kaSAya 4, liMga 3, zubha lezyA 3, ajJAna, asiddhatva jIvatva, bhavyatva)) saMdRSTi naM. 84 kSAyika samyaktva bhAva (46) kSAyika samyaktva meM 46 bhAva hote haiN| jo isa prakAra se hai - upazama cAritra, kSAyika bhAva, jJAna 4, darzana 3, bhAyo, labdhi 5, saMyamAsayama, sarAga saMyama, gati 4, kaSAya 4, liMga, lezyA 6, asaMyama, ajJAna, asiddhatva, bhavyatva, jIvatva / guNasthAna cauthe ko Adi lekara 11 hote haiN| saMdRSTi isa prakAra hai guNasthAna mAda vyucchitti bhAva bhabhAva avirata 16(naraka gati ] 34 (sAyika samyaktva, ] 12 (aupazabhika cAritra, |deva gati, jJAna 3, darzana 3, kSAyo. kSAyika bhAva 8, azubha lezyA |lAdha, gati, kaSAyamA | manaHparyaya jJAna, 3, asaMyama) 14, liMga 3, lezyA 6, | saMyamAsaMyama, sarAga asaMyama, ajJAna, cAritra) asindratya, bhavyatva, jIbatva) dezasayata 2 29 (uparyukta | 17 (uparyukta 12 134+saMyamAsaMyama-6 | | (saMyamAsaMyama, saMyamAsayama + 6 avirata tiryacamati) avirata kI bhAva kI bhAva vyucchiti) vyucchiti) pramatta 29 (kSAyika samyaktva, | 17 (narakAvi gati, saMyata jJAna, darzana 3, kSAyo. | azubha lezyA 3, landhi 5, manuSyagati, kaSAya, liMga 3, zubha / | asaMyama, sayamAsayama, lezyA 1, ajJAna, aupazamika cAritra, asindatva, pravyatva, sAyika bhAva) jIvatva) (137) Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNasthAna bhAva vyucchiti bhAva abhAva apramatta | 2 (pIta, padma 29 (pramatta saMyatokta)| 17 (pramatta saMyatokta) saMyata | lezyA ) apUrva- 10 2 7 (uparyukta 29-pIta, | 19 (uparyukta 17 +pIta, karaNa padma lezyA) | padma lezyA) anivRtti | (liMga 3,) |27 (apUrva karaNokta) | 19 (apUrvakaraNokta) ka.saveda bhAga anika-13 , (pUrvo basa n n pUrvokta 15 +3 aveda bhAga mAna, mAyA) |liMga) liga) 25 (22 pUrvokta + kaSAya sUkSmasA |2 (lobha, 121 (24 pUrvokta sarAga cAritra) | kaSAya 3) upazAta |1 (aupa, cA.) |20 (1pUrvokta moha |+aupazamika cA.lobha, sarAga cAritra) 26 (25 pUrvokta -aupa, cA.+lobha, sarAga cA.) zINa moha 13 (jJAna 4, 20 (guNasthAnokta de. ] 26 (26 pUrvokta-sAyika darzana 3, kSayo. saMdRSTi / ) bAriva+aupa.cA.) landhi , ajJAna) sayoga 1(zukla (bhuNasthAnokta de. | 12 (aupa. cAritra, jJAna ke valI | lezyA) saMdRSTi 1) 4, darzana. 3, kSAyo. landhi, saMyamAsaMyama, sarAga saMyama, tIna gati, kaSAya, liMga, lezyA 5, ajJAna asaMyama) ayoga |13 (guNasthAnokta de. [ 13 (32 pUrvokta +zukla ke bAlarI raguNasthAnokta sadRSTi 1) lezyA) de. saMdRSTi ) 1 (138) Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdRSTi naM. 85 saMjJI jIva bhAva (46) saMjI jIva ke 46 bhAva hote hai / jo isa prakAra hai 53 mAvo meM se kevala jJAna, kevala darzana, kSAyika labdhi 5 ina 7 zAyika bhAvo se kama zeSa 46 bhAva hote hai guNasthAna Adi ke 12 hote hai isameM bhAva vyu. aura bhAvoM kA kathana guNasthAna ke samAna jAnanA cAhie / abhAva bhAva ko jJAta karane ke lie pratyeka guNasthAna meM kathita amAva bhAvoM meM se 1 uparyukta kSAyika bhAva kama kara denA cAhie / yathA prathama guNasthAna meM amAva bhAva 19 hote haiN| unameM 7 kama karane para 12 abhAva bhAva / guNa meM jAnanA caahie| isI prakAra sabhI guNasthAnoM saMyojanA kre| saMdRSTi isa prakAra ASH guNasthAna bhAva vyucchitti bhAva abhAca midhyAtva | 2(guNasthAnavat | 34 (guNasthAnavat de. |12 (guNasthAnokta 19de. saMvRSTi 1) saMdRSTi / ) 7 zAyika bhAva) sAsAdana |3 ( " 32 ( " ) |14 " 21 - 7 kSAyika bhAva) mizra ( " 2 ( " ) |13 ( 20 avirata 6 { " 236 " ! (3z. .") dezasaMyata / " " ) 115 (22 pramatta 01 " ) ( " 15("22 sayata apramatta ( " { " 15 ( 22 saMyata apU. ka. |01 " 28 1 ) 1825 ani. ka.3( " ( " ( 25 saveda mAga ani. ka.13{ " ( " T21 (28 . aveda bhAga .") sUkSma. 2 ( " upazAta 2 " ) 22 ( 211 " " ) | 24 1 33 ) | 25 ( 32 kSI. mo, ||3 ( " 01 ) 26 133 -") " (139) Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tiriyagati liMgamasuhRtilessakasAyAsaMjamamasiddhaM / aNNANaM micchattaM kumaidugaM cakkhudugaM ca dANAdI ||112|| tiryaggatiH liGgaM azubhatrikalezyAkaSAyAsaMyamA asiddhatvam / ajJAnaM mithyAtvaM kumatidvikaM cakSukiM ca dAnAdayaH || tiyapariNAmA ede asaNNijIvassa saMti bhAvA hu / aahaare'khilbhaayaabhnnpnvsmaassmsaam||:311 trikapAriNAmikA ete asaMzijIvasya santi mAvA hi / AhAre'khilabhAvA manaH paryayazamasarAgadezayamaM / / vebhaMgamaNAhAre No saMti hu sesamAvagaNaNA ya / vicchitti guNaTTANA kammaNakAyamhi vaNIdavvA / 1114|| vibhagamanAhAre no saMti hi zeSabhAvagaNanA ca / vicchittiH guNasthAnAni kArmaNakAye varNitavyAni / / anvayArtha - (asaNNijIvassa) asaMjJI jIva ke (tiriyagadi) tiryaMca gati (liMgamasuhatilessa kasAyAsaMjamasiddhaM) tIno liMga, azubha tIna lezyAyeM cAra kaSAyeM, asaMyama, asiddhatva, ajJAna, mithyAtva (kumaiduga) kumati, kuzruta jJAna, (cakkhudurga) cakSu darzana, acakSudarzana (dANAdI) kSAyopazamika dAnAdika 5 labdhiyAM (ca) aura (tiyapariNAmA) tIno pAriNAmika bhAva (ede) ye sabhI (bhAvA) bhAva (saMti) hote haiN| (AhAre) AhAraka mArgaNA meM (akhilabhAvA) sabhI bhAva pAye jAte haiN| (aNAhAre) anAhAraka mArgaNA meM (maNapajjavasamasarAgadesajama) manaH paryaya jJAna, upazama cAritra, sarAga cAritra, deza cAritra (vebhaMga) vibhaMgAvadhi (No) nahIM (saMti) hote haiN| (ya) aura (sesabhAvagaNaNA) zeSa bhAvo kI saMkhyA aura (vicchitti) bhAvoM kI vyucchitti tathA (guNahANA) guNasthAna (kammaNa kAyamhi) kArmaNa kAyayoga meM (vaNI davA) varNita kiye gaye haiN| (140) Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdRSTi naM. 86 asaMzI bhAva (27) asaMjJI jIva ke 27 bhAva hote hai| guNasthAna Adi ke do hote hai 27 bhAva isa prakAra hai- kuzAna 2, darzana 2, jhAyo, labdhi 5, tiryacagati, kaSAya 4, liMga 3, azubha lezyA 3, mithyAtva, asaMyama, ajJAna, asiddhatva pAriNAmika bhAva 3 / saMdRSTi isa prakAra hai - guNasthAna | bhAva vyucchiti bhAva / amAva mithyAtva 2 (mithyAtva 27 (uparyukta) 10 abhavyatva) sAsAdana 2 (kujJAna 2) |25-(uparyukta 27- 2 (mithyAtva, abhavyatva) | mithyAtva, abhavyatva) cArTa naM.87 AhAraka bhAva (53) AhAra mArgaNA meM AhAraka jIva ke pUre 53 bhAva pAye jAte haiN| guNasthAna Adi ke teraha hote hai isakA kathana guNasthAna ke samAna jAnanA cAhie / saMdRSTi isa prakAra hai- de, saMdRSTi (1) abhAva guNasthAna / bhAva vyucchitti | bhAva midhyAtva / sAsAdana |J. 19 mizra avirata / deza saMyama | 2 pramatta saMyata apramatta saMyata arpU.ka. | ani.ka. | saveda bhAga (141) Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNasthAna ani. ka. aveda sUkSma. upazAMta kSINa moha saMyoga kevalI bhAva bhAva vyucchitti 3 2 2 13 / 25 22 sAsAdana 3 ( kujJAna 2, strI veda} 21 20 14 bhAva 33 ( kujJAna 2, darzana 2 kSayopazama labdhi 5, gati 4, kaSAya 4, liMga 3, lezyA 6, midhyAtva, asaMyama, ajJAna, asiddhatva, pAriNAmika abhAva Ava 3) 30 (uparyukta 33mithyAtva, abhavyatva, narakagati ) 28 (142) 31 saMdRSTi naM. 88 anAhAraka mArgaNA bhAva ( 48 ) 32 anAhAraka mArgaNA meM 48 bhAva hote hai jo isa prakAra hai upazama samyaktva, kSayo. zAyika bhAva 9, mati, zruta, avadhi jJAna, kumati, kuzruta jJAna, darzana 3, labdhi 5, kSayopazama samyaktva, gati 4, kaSAya 4, liMga 3, lezyA 6, mithyAdarzana, asaMyama, ajJAna, asiddhatva, pAriNAmika bhAva 3 | guNasthAna miSyAtva, sAsAvana, asaMyata, sayoga ke calI ye cAra hote hai| saMvRSTi isa prakAra hai / abhAva guNasthAna bhAva vyucchiti mithyAtva 2 (mithyAtva, abhavyatva) 33 39 - 15 ( upazama samyaktva, kSAyika bhAva, 9, kSayopazama samyaktva; jJAna 3, avadhi darzana) 18 ( uparyukta 15+ mithyAttva, abhavyatva, narakagati) Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ guNasthAna bhAva vyucchiti bhAva abhAva asaMyata |29 upama 35 AyakarAlA, para samyaktva, jJAna upazama samyaktya, mithyAtva, abhavyatva, 3, dazana, kSayopazama samyaktva, strIveda, kajJAna 2) lApa Ayo, labdhi 5, jJAna 3, 15, jhayopazama samyaktva, gati darzana 3, gati, kaSAya 3, kaSAya 4, liga 2, lezyA 6, liMga 2, lezyA asaMyama, ajJAna, 5, asaMyama, asiddhatva, pAriNAmika ajJAna) bhAva 2) sayoga (kSAyika 14 (kSAyika bhAva , | 34 (aupazamika kevalI dAnAdi / manuSyagati, zukla / samyaktva, kSayo. labdhi labdhi, kSAyika lezyA, asiddhatva, 5, kSAyo. samyaktva, jJAna 3, darzana 3, gati 3, lezyA bhavyatva, kaSAya, liMga 3, kujJAna asiddhatva 2, lezyA , mithyAtva, manuSyagati) asaMyama, abhavyatva, ajJAna) TippaNa:- anAhAraka mArgaNA meM sAsAdana guNasthAna meM naraka gati kA abhAva rahatA hai slIveda kI vyucchitti sAsAdana guNasthAna meM hI ho jAtI hai| tathA upazama samyaktva se dvitIyopazama grahaNa karanA caahie| cAritra zukla jIvatva, bhavyatva) arahaMtasiddhasAhUtidayaM jiNadhammavayaNapaDimAo / jiNaNilayA idiede Nava devA ditu me bohiM / / 115|| arhatsiddhasAdhutritayaM jinadharmavacanapratimAH / jinanilayA ityete nava devA davatu me bodhi || anvayArtha - (arahatasiddhasAhU tidaya) ahaMta siddha aura tIna sAdhu parameSThI arthAt AcArya, upAdhyAya aura sAdhu (jiNadhammavayaNa paDimAo) jinadharma, jina vacana jina pratimA (jiNaNilayA) jina caityAlaya (ede) ye raNava) nava (devA) devatA (meM) mujhe (bohi) bodhi arthAt ratnatraya (diMtu) de| (143) Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ idi guNamamgaNaThANe bhAvA kahiyA pbohsuymunninnaa| sohaMtu te muNiMdA suyaparipuNNA du guNapuNNA / / 116|| iti guNamArgaNAsthAne bhAvA kathitA prbodhnutmuninaa| zodhayantu tAn munIndrAH zrutapArepUrNAstu guNapUrNAH / / anvayArtha - (idi) isa prakAra (guNamaggaNaThANe) guNasthAna aura mArgaNA sthAnoM meM (pabohasuyamuNiNA) prabodha sahita zrutamuni ne (bhAvA) bhAva (kahiyA) khe|ydi kahIM truTi raha gaI ho tote) unako (guNapuNNA) guNapUrNa aura (suyaparipuNNA) zruta se paripUrNa (murNidA) munIndra (sohaMtu) zuddha kreN| iti muni-zrIzrutamuni-kRtA bhAvavibhaMgI samAptA (144)