________________
૫૯
સ્પષ્ટ જાત એ સાધનની સીમા બહાર છે, એમાં તે કહેવું જ શું. અસ્તુ.
જિન-વચન સાંભળી તેના ઉપર રૂચિ ઉત્પન્ન થવા છતાં, અને “કર્મકાંડ'માં મશગુલ રહેવા છતાં એ રૂચિના પાયા કેટલાકેના એવા ઢીલા હોય છે કે જેને સલામત રાખવા સારૂ ગ્રન્થકારેને અન્યદશનીને પરિચય કરવાનું નિષેધવું પડયું છે. આવી મને રૂચિ કેટલે દરજજે આસ્તિક્યસમ્પન્ન ગણાય એ સુજ્ઞ વિચારકને સમજવું દુષ્કર નથી, અને એ પણ સમજવું તેમને દુષ્કર નથી કે, પસહ-પડિક્રમણ વગેરે કરવા ઉપરથી આસ્તિકતા અને એ ન કરવા ઉપરથી નાસ્તિકતા સમજી લેનારી મનોદશા. કેટલી પામર છે “કર્મકાંડ” ના આચરણ પાછળ હડહડતી દાંભિકતા પણ કવચિત્ હોઈ શકે છે એ કેની જાણ બહાર છે વારૂ ત્યારે આસ્તિક-નાસ્તિકતાનું માપ બહારના દેખાવ ઉપરથી શી રીતે નિકળી શકે? આસ્તિક-નાસ્તિકતા એ હદયને વિષય છે એ સુજ્ઞ બુદ્ધિની જાણ બહાર ન જ હોય. ત્યારે એનું માપ બાહા આચરણ ઉપરથી આંકવામાં કેટલી બધી ઉતાવળ થાય છે એ ડાહ્યા પુરૂષે નહિ સમજતા હશે. કે ? કદી દેરાસર નહિ જનાર માણસ પણ નાસ્તિક ન કહી શકાય. એવાનું પણ અન્તકરણ આત્મવિશ્વાસ
