Updeshpad Mahagranth

Author(s): Haribhadrasuri, Munichandrasuri, Hemsagarsuri, Ratnatrayvijay
Publisher: Ranjanvijay Jain Pustakalay

Page 5

ઉપદેશપદ-અનુવાદ
છે, તથા તેના અંતમાં
"सिद्ध्यै संसारभयात् पाश्विलगणिवचनतः प्रथममेषा । स्नेहादलेखि शीघ्रं मुनिना नत्वाम्म्रदेवेन ॥ कर्मक्षयाय वृत्तियैरेषा वर्णिता यशोविमुखैः । पारिवलगणिना तेषां स्तुतिरियमुपवर्णिता भक्त्या ॥ इयमुपदेशपदानां टीका रचिता जनावबोधाय । पंचाधिकपंचाशद्युक्ते संवत्सरसहस्त्रे (१०५५) ॥ कृतिरियं जैनागमनभावनाभावितान्तःकरणानां श्रीवर्धमानसूरिपूज्यपादानामिति ।"
આ વર્ધમાનસૂરિની ભક્તિથી સ્તુતિ, સમકાલીન નાગેન્દ્રગચ્છીય પાર્શિવલ ગણિએ કરી છે, જેમણે શક સં. ૯૧૦-વિક્રમ સંવત, ૧૦૪૫માં ભૃગુચ્છ (ભરૂચ)માં જિનત્રય (પ્રતિમા) કરાવ્યા હતા, વિશેષ માટે જુઓ જે. ભં. સૂચી, તથા ‘શક સંવત ૯૧૦ની ગુજરાતની મનોહર જૈન પ્રતિમા' નામનો અમારો લેખ “ઐતિહાસિક લેખ - સંગ્રહ” સયાજી સાહિત્યમાલા પુષ્પ ૩૩૫. વર્ધમાનસૂરિ, વિક્રમસંવત, ૧૦૮૦માં જાવાલિપુરમાં હરિભદ્રસૂરિના અષ્ટક પ્રકરણ પર વૃત્તિ રચનાર, તથા ગુજરાતની પ્રાચીન રાજધાની પાટણમાં દુર્લભરાજની રાજસભામાં ચૈત્યવાસીઓ પર વિજય મેળવી વસતિવાસ સ્થાપન કરનાર જિનેશ્વરસૂરીના અને સં. ૧૦૮૦માં પંચગ્રંથી (વ્યાકરણ) વગેરે રચનાર બુદ્ધિસાગરસૂરિના ગુરુ હતા. એ રીતે નવાંગીવૃત્તિકાર અભયદેવસૂરિના દાદાગુરુ ગણાય.
=
(૨) ટીકા સુખસંબોધની મુનિચંદ્રસૂરિ
અહિં જેનો અનુવાદ પ્રકાશિત થાય છે, તે ઉપદેશપદોનાં વિવરણના અંતમાં ‘સુખ સંબોધની' ટીકા તરીકે જણાવેલ છે, તેના પ્રારંભમાં સ્પષ્ટ નામ - નિર્દેશ વિના જે ગહન વૃત્તિનું સૂચન કર્યું છે, તે ઉપર્યુક્ત વર્ધમાનસૂરિની વૃત્તિને ઉદેશીને જણાય છે
" पूर्वेर्यद्यापि कल्पितेह गहना वृत्तिः समस्त्यल्पधीः, कोकः कालबलेन तां स्फुटतया बोद्धुं यतो न क्षमः । तत् तस्योपकृतिं विधातुमनघां स्वस्यापि तत्त्वानुगां, प्रीतिं संतनितुं स्वबोधवचनो यत्नोऽयमास्थीयते ॥"
આ ટીકામાં મૂળ પ્રાકૃતની સંસ્કૃતમાં વ્યાખ્યા કર્યા પછી કથાઓ બહુધા પ્રાકૃતમાં ગાથાબદ્ધ શબ્દાલંકારો અને અર્થાલંકારોથી સુસમૃદ્ધ રચી છે.
અંતમાં આ ‘સુખસંબોધની' ટીકાનું શ્લોક - પ્રમાણ લગભગ સાડાત્તેર હજા૨નું (મૂળ સાથે ૧૪૫૫૦) જણાવ્યું છે, તેની રચના સંવત ૧૧૭૪માં સૂચવી છે. રચનાનો પ્રારંભ નાગરપુર (નાગોર)માં ને સમાપ્તિ અણહિલ્લપાટક (પાટણ)માં સ્પષ્ટ જણાવેલ છે. અંતિમ પ્રશસ્તિમાં વિવરણકારે પોતાને બૃહદ્ગચ્છના સર્વદેવસૂરિથી થયેલા ૮ આચાર્યોમાંના યશોભદ્રસૂરિ અને નેમિચંદ્રસૂરિના, તથા વિનયચંદ્ર અધ્યપાકનો ઉલ્લેખકરી પોતાને તેમના અનુયાયી જણાવ્યા છે. આ વિસ્તૃત વિવરણ રચવામાં સહાયતા કરનારા પોતાના શિષ્ય રામચંદ્રગણિનો, તથા અન્ય શિષ્યોનો કૃતજ્ઞતાથી નિર્દેશ કર્યો છે, તથા પ્રથમ આદર્શ પુસ્તક લખનાર, શુદ્ધિ, અશુદ્ધિ જાણનાર, સતત ઉપયુક્ત વિપ્ર કેશવનો પણ ઉલ્લેખ કર્યો છે.
સંસ્કૃત-પ્રાકૃત ભાષાના પ્રૌઢ વિદ્વાન વિશિષ્ટ કવિ મુનિચંદ્રસૂરિ, ગુજરાતના એક વિશિષ્ટ વિભૂતિરૂપ થઈ ગયા. તેમનું જન્મસ્થાન દમ્ભનયરી-દદ્ભવઈ-દર્ભાવતી (ડભોઈ) હતું, તેમનું કુલ - પિતાનું નામ ચિંતય(ક) જણાય છે. તેમની માતાનું નામ મહન્ધિયા (મોંઘી) જણાય છે. તેમનો સ્વર્ગવાસ સં. ૧૧૭૮ કાર્તિક વદિ પ જણાય છે. પાટણમાં સિરાજ જયસિંહની રાજસભામાં દિ. વાદી કુમુદચંદ્રને વાદમાં પરાસ્ત કરી વિજય મેળવનારા તથા પ્રમાણનયતત્ત્વાલોકાલંકાર સ્વાદવાદરત્નાકર જેવા અનુપમ વિશિષ્ટ ગ્રન્થ રચનારા વાદી દેવસૂરિ જેવા અનેક પ્રતિભાશાલી વિદ્વાન શિષ્યો આ મુનિચંદ્રસૂરિના હતાં.
2