________________
થી ઈ સ. પૂ. ૧૫૧ ની વરચેનો હોઈ શકે.
એટલે વાંચનાર માટે તે વખતે સિદ્ધાંત અને આગ
વિદ્યમાન હોવા જ જોઈએ. સુર્ય, ચંદ્ર અને જંબુપ્રજ્ઞાતિ એ ત્રણે ગ્રંથે ખૂબ જ પ્રાચીન છે. તેમાં કોઈ શંકા નથી. આ ત્રણે પ્રજ્ઞપ્તિઓને
બંને પંથે પવિત્ર આગમ ગ્રંથોનો સ્વીકાર કરે છે. અને ઉલ્લેખ વેતાંબર અને દિગંબર પંથના સાહિત્યમાં આવે છે. પ્રથમ અંગસાહિત્યના બાર અંગાને સૌથી પ્રાચીન અને તેથી એ નિશ્ચિત છે કે દિગંબર અને તાંબર એમ બે પંથ ઉપયોગી ગણવામાં તેઓ એક મત છે. અન્ય બાબતોમાં પડયા તે પહેલાં આ ત્રણે પ્રજ્ઞપ્તિએની રચના થઈ હોવી મતભેદ છે તે આપણે આગળ ઉપર વિચારીશું. એટલું તો જોઈએ. તેમના સમય વિકમ સંવત પૂર્વના હોઈ શકે. સત્ય છે કે સિદ્ધાંતનાં ગ્રંથે એક જ સમયે અસ્તિત્વમાં
આવ્યા હોય તેમ નથી. જ્યારે સંઘ વ્યવસ્થિત થયો ત્યારથી છેદસૂત્રોમાંના દશાશ્રુત કંધ, બહઋકર્યો અને વ્યવહારની સાહિત્યિક ખેડાણ શરૂ થયું. આમ વીર નિર્વાણ પછી બહુ રચના ભદ્રબાહુએ કરી હતી. તેમને સમય ઈ. સ. પૂ. ૩૫૭ જ લાંબા સમયે આ બન્યું છે. તેથી આગમના પ્રાચીનતમ ભાગ ની આસપાસનો મનાય છે. તેથી આ સમય છેદસૂત્રોને પણ મહાવીર સ્વામીના પહેલા શિષ્યના સમયનાં હોય અથવા ગણી શકાય. યાકોબી તથા શુબિંગના જણાવ્યા પ્રમાણે પ્રાચીન વીરનિર્વાણુથી બીજા સૈકામાં ચંદ્રગુપ્ત મૌર્યના સમયનાં હોય છેદસૂત્રોને સમય ઈ. સ. પૂ. ચેથીના અંતથી ઈ. સ. ત્રીજી અને તે સમયમાં પાટલી પુત્રની વાચના થઈ એમ માનવામાં સદીની સુધીનો ગણે છે. જીતક૯પ ચાય જિનભદ્રની કૃતિ
આવે છે. તેમાંના કેટલાંક ઉત્તર કાલીન ભાગે દેવર્ધિગણિના હોવાથી તેનો સમય નકકી છે. મહાનિશીથનું સંશોધન સમયનાં હોઈ શકે. હરિભદ્રસૂરિએ કર્યું છે. મૂલસૂત્રોમાં દશવૈકાલિકની રચના શર્યાભવ સૂરિએ કરી છે, તેમને સમય વીરનિર્વાણુ સંવત
દિગંબરના આગમે : ૭૫ થી ૯૦ નો ગણાય છે, એટલે તેમનો સમય ઈ. પૂ. ૪પર દિગંબરોની આગમ વિશેની માન્યતા પ્રમાણે હાલ ઉપથી ૪૨૯ નો છે.
લબ્ધ આગમ સાહિત્ય છે એ મૂળ આગમ નથી, પણ
પાછળથી રચાયેલા છે અને તેના કર્તા તરીકે તેઓ મહાવીર ઉત્તરાધ્યયનસૂત્ર એક જ લેખકની કૃતિ નથી પણ એ
સ્વામી પછીના ગૌતમ, સુધર્મા, જબુસ્વામી અને ભદ્રબાહુને એક સંકલન છે. વિદ્વાને તેને સમય ઈ. ત્રીજી-ચોથી
તેઓ સ્વીકારતા નથી. પ્રાચીન પરંપરા પ્રમાણે ઉપલબ્ધ શતાબ્દી માને છે. આવશ્યક સૂત્ર તો અગસાહિત્ય જેટલું જ
આગમ સાહિત્યના વિષયો અને ગાથાઓ સમાન હતા. પ્રાચીન છે. તેથી તેનો સમય મહાવીર નિર્વાણુની આસ
ભગવતી આરાધના, મૂલાચારના વિષય અને ગાથાઓ પાસને ગણવામાં આવે છે.
તેમજ સંથારગ, ભક્તિપરિજ્ઞા, મરણસમાધિ, પિંડનિર્યુક્તિ, નદીસૂત્ર દેવવાચકની કૃતિ છે. તેને સમય પાંચ-છ.
આવશ્યકનિયુક્તિ અને બૃહત્ક૯૫ભાષ્ય વિગેરે ગ્રંથ શતાબ્દી મનાય છે. અનુયેાગદ્વાર વિક્રમ સંવત પૂર્વના
અક્ષરશઃ સમાન છે. આથી સાબિત થાય છે કે બંને સંપ્રસમયનો ગ્રંથ છે. તેની વ્યાખ્યા આવશ્યકસૂત્રમાં આવે છે.
દાયોનો સ્ત્રોત એક જ હતો. પ્રકીર્ણકમાં ચતુઃ શરણું, આતુરપ્રત્યાખ્યાન અને ભક્ત ઈ. સ. પહેલી શતાબ્દીની આસપાસના સમયમાં અચેલવપરિજ્ઞા વીરભદ્રના રચનાઓ છે. એ એક મત છે. તેમના ના પ્રશ્ન પર જૈન પંરપરામાં બે પંથ પડી ગયા અને આગળ સમય ઈ.સ. ૫૧ છે. આમ સમગ્ર વ્યક્તિગત ગ્રંથોનો અભ્યાસ જતાં આગમ સંબધી માન્યતામાં પણ મતભેદ ઊભા થયા. કર્યા પછી જ આપણે તેમને નિશ્ચિત સમય બતાવી શકીએ. મૂળ આગમને તેઓ વિછિન્ન થયેલું ગણે છે, આમ છતાં
તેમના ગ્રંથોમાં પ્રાચીન આગમનો ઉલ્લેખ જરૂર મળે છે. આગ વિશે મતભેદો :
શ્વેતાંબરીય નંદીસૂત્રમાં આગમોની સંખ્યામાં બાર વિન્ટરનિના જણાવ્યા પ્રમાણે બૌદ્ધ ધર્મ કરતાં જૈન ઉપાંગોનો ઉલ્લેખ નથી તેમ દિગબર ઉપાંગોને આગામોમાં ધમે ત્યાગધર્મ તથા સંઘનિયમન પર વિશેષ ભાર મૂક્યો ગણતા નથી. વેતાંબરો દ્વાદશાંગ આગમને ગણધરકૃત છે. બુદ્ધના મુકાબલામાં મહાવીરે તત્ત્વજ્ઞાનની એક વધુ ગણે છે અને તેની ભાષા અર્ધમાગધી માને છે. જયારે વિકસિત પદ્ધતિ એટલે કે આત્મશ્રદ્ધાનો ઉપદેશ આપ્યા છે. દિગબરો આગમાને ગણધર-રચિત તથા શૌરશેની ભાષામાં ઈ. સ. પહેલા-બીજા સિકાના શિલાલેખ પરથી જણાય છે રચાયેલાં માને છે. બંને પંથ દૃષ્ટિવાદના પાંચ ભેદ્રને સ્વીકારે કે મહાવીર નિર્વાણ પછી અચેલત્વના પ્રશ્ન પર જૈનધર્મના છે, અને જેમાં ચૌદ પૂર્વેનો સમાવેશ થાય છે. દિગંબરે
તાંબર અને હિંગબર એવા બે ફાંટા પડી ગયા હતા. આ આગમ સાહિત્યને બે ભાગમાં વહેચી નાંખે છે. (૧) અંગસમયે જેન ધર્મમાં ગણે હતા અને તેમાં આચાર્યોની પરંપરા બાહ્ય (૨) અંગપ્રવિ8. અંગબાના ચૌદ ભેદો છે. હતી એમ અગમામાં જણાવ્યું છે. તે લેખામાં વાચકનું સામાયિક, ચતું વંશતિ-સ્તવ, વંદના, પ્રતિક્રમણ, વનયિક, બિરૂદ પામેલાનો ઉલ્લેખ છે, તે પરથી જણાય છે કે વાચક કૃતિકર્મ, દસ વેકાલિક, ઉત્તરાધ્યયન ક૯પવ્યવહાર, કપા
લુ
નિર્વાણ પછીના શિલાલએ દેશ આ
108
Jain Education Intemational 2010_03
Education Interational 2010_03
For Private & Perse
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
