________________
નું કંઈક સવિસ્તર સ્વરૂપ સમજવાની મારી ઇચ્છા છે, તે હું ધારું છું કે સફળ થશે.
ચારિત્રરાજને સ્વહિત પ્રત્યે વિશેષ આદર થયેલે જાણી સુમતિ તેનું સમાધાન કરે છે.
સુમતિ–આપની આવી અપૂર્વ જિજ્ઞાસા થયેલી જાણીને હું વિશેષે ખુશી થાઉં છું, અને ઉક્ત પાંચે લક્ષણનું અનુક્રમે સ્વરૂપ કહું છું, તે આપ લક્ષમાં રાખવા કૃપા કરશે. કેમકે એ પાંચે લક્ષણથી લક્ષિત થયેલું સમક્તિ રત્નજ સકળ ગુણેમાં સારભૂત એટલે આધારભૂત છે. * ચારિત્ર–હું સાવધાનપણે સમકિતનાં પાંચ લક્ષણનું સ્વરૂપ સાંભળવાને સન્મુખ થયેલ છું, તેથી હવે તેનું તમે નિરૂપણ કરે.
સુમતિ–ઉક્ત પાંચે લક્ષણમાં પ્રધાનભૂત ઉપશમનું સ્વરૂપ આ પ્રમાણે છે. અપરાધી જીવનું પણ અણહિત કરવા મનથી પણ પ્રવૃત્તિ થાય નહિ, એવી રીતે કેધાદિ કષાને સમાવી દીધા હેય; જે કે સાધ્ય દષ્ટિથી સામાનું અંતરથી હિત કરવાની બુદ્ધિથી તેને એગ્ય શિક્ષા પણ કરાય, કિંતુ કિલષ્ટ ભાવથી તે મન, વચન કે કાયાની પ્રવૃત્તિ તેનું અહિત કરવા માટે થાય જ નહિ, તે શમ અથવા ઉપશમ કહેવાય છે.
યત –અપરાધીશ પણ નવી ચિત્ત થકી, ચિતવિયે પ્રતિકૂલ સુગુણનર
ચારિત્ર–ખરેખર ઉપશમનું આવું અદ્ભુત સ્વરૂપ મનન કરવા જેવું છે, અહે! તેમાં કેવી અભૂત ક્ષમા રહેલી છે! હવે બીજા સંવેગનું સ્વરૂપ કહે.'
