________________
स्थान सूत्रे
५८२
५
वाच्यमिति भावः । अथवा-योगप्रयोगकरणशब्दा एकार्थवाचका इति नार्थभेदः, त्रयाणामप्येषामेकार्थतयाऽऽगमे बहुशः प्रवृत्तिदर्शनात् । अथ मकारान्तरेण करणत्रैविध्यमाह — ' तित्रिहे ' इत्यादि, आरम्भणमारम्भः - पृथिव्याद्युपमर्दनं, तस्य करणं, स एव वा करगमित्यारम्नकरणम् । एवं संरम्भकरणं समारम्भकरण - मपि वाच्यम् । तत्र - संरम्भकरणं पृथिव्यादि विषये मनसः संक्लेशकरणं, समारस्मरणं पृथिव्यादीनां सन्तापकरणमिति ।
I
उक्तं चात्रार्थे – “ संकप्पो संरंभो परिवारकरी भवे समारंभो । आरंभी उद्दवओ, सुद्धनयाणं तु सव्वेसिं ॥ १ ॥
योगप्रयोग सूत्रों की तरह यहाँ पर भी नारक से लेकर वैमानिक तक के जीवों में इन तीन करणों का सद्भाव कहना चाहिये । इस कथन में एकेन्द्रिय और विकलेन्द्रिय जीवों का परिहार करना चाहिये । क्यों कि उनमें वे तीन करण नहीं होते हैं । अथवा योग प्रयोग और करण शब्द ये सब एक ही अर्थ के वाचक है अतः इनमें अर्थभेद कुछ भी नहीं है । ये तीनों एकार्थक है । अब हत्रकार प्रकारान्तर से पुनःकरण की विविधता का कथन करते हैं - " तिविहे " इत्यादि । आरम्भकरण, संरभकरण और समारंभकरण पृथिव्यादि जीवों का उपमर्दन करना यह आरंभकरण है पृथिव्यादि जीवों के विषय में मनको संक्लेशित करना यह संरम्भकरण है तथा पृथिव्यादिक जीवों को सन्ताप पहुँचाना यह समारम्भ करण है । कहा भी है- “ संप्पो संरंभो " यह करण જેમ આ ત્રણે કરાનેા નારકથી લઈને વૈમાનિક પન્તના જીવામાં સદ્ભાવ છે, એમ સમજવું. એકેન્દ્રિય જીવેામાં માત્ર કાયકરણના જ સદ્ભાવ હોય છે અને દ્વીન્દ્રિય, ત્રીન્દ્રિય અને ચતુરિન્દ્રિયામાં વાડ્કરણ અને કાયકરણને સદ્. ભાવ હાય છે. આ રીતે વિકલેન્દ્રિય જીવેામાં ત્રણે ત્રણ કરણાના સદ્ભાવ હાતા નથી, પશુ ઉપર્યુક્ત વચન અને કાય મેકરણાને જ સદૂભાવ હાય છે.
અથવા-ચાગ, પ્રયાગ અને કરણમાં કઇ અભેદ નથી. તે ત્રણે શબ્દ એકાઅેક જ છે. હવે સૂત્રકાર અન્ય પ્રકારે કરણની ત્રિવિધતા પ્રકટ કરે છે—
८"
तिवि ” ઇત્યાદિ. કરણના નીચે પ્રમાણે પણ ત્રણ પ્રકાર પડે છે-(૧) આરભકરણ, (૨) સંરભકરણ અને (૩) સમાર'ભકરણ. પૃથ્વીકાય આદિ જીવાનું ઉપમર્દન કરવું, તેનું નામ આર'ભકરણ છે. પૃથ્વીકાય આદિ જીવાના વિષયમાં भनने सोषित ( उझेशयुक्त ) उखु, तेनु नाम सरल छे, तथा पृथ्वी. કાય આદિ જીવેાને સંતાપ પહેાંચાડવા, તેનું નામ સમારભારણ છે, કહ્યુ -" सप्पो संरंभो " त्याहि
