________________
स्थानाङ्गसूत्र एकेन्द्रियाणां-पृथिवीकाथिकादीनां, विकलेन्द्रियाणां-द्वित्रिचतुरिन्द्रियाणां समूच्छिमपञ्चेन्द्रियतिर्यग्योनिकानां संमूच्छि ममनुष्याणां च त्रिविधाऽपि योनिर्भवति, शेपाणां वन्यप्रकारा, उक्तञ्च
"सीओसिण जोणीया, सव्वे देवा य गम्भवक्कंती।
___ उसिणा य तेउकाए, दुहणिरए तिथिह से साणं ॥ १ ॥ इति । छाया-शीतोष्णयोनिकाः सर्वे देवाश्च गर्भव्युत्क्रान्तिकाः ।
उप्णा च तेजस्काये द्विधा नरके त्रिविधा शेषाणाम् ॥ १ ॥ इति । अथ प्रकारान्तरेण योनिविष्यमाह-'तिविहा जोणी' इत्यादि, सचित्ताचित्तमिश्रभेदाद् योनिस्त्रिविधा प्रज्ञप्ता । एवं-सामान्यतया योनित्रैविध्यवत् दण्डकों में जब इसका विचार किया जाता है तो वह इस प्रकार से है -तेजस्कायिकों के केवल उषगयोनि होती है, इसलिये इस कथन में उन्हें छोड़कर पृथिवीकाधिकादिक एकेन्द्रियों को,विकलेन्द्रियों को-दीन्द्रिय, तेइन्द्रिय और चौइन्द्रियों को समूच्छिमपंचेन्द्रियतिर्यंचों को और संमूच्छिम मनुष्यों को तीनों प्रकार को योनि होती है। बाकी के जीवों को अन्य प्रकार की योनि होती है। कहा भी है-" सीओसिण जोणिआ" इत्यादि। - समस्त देव और गर्भजन्मवाले जीव शीत और उष्ण योनिवाले होते हैं, तेजस्कायिक जीव उष्ण योनिवाले होते हैं। नारक जीव भी शीत और उष्ण योनिवाले होते हैं, बाकी के और सब जीव पूर्वोक्त रूपसे शीत, उष्ण और मिश्ररूप योनिघाले होते हैं।
सचित्त, अचित्त और मिश्रके भेद से भी योनि जो तीन प्रकार की कही गई है उसका विचार चौवीस दण्डकों की अपेक्षा से इस ક્ષાએ ચોનિને વિચાર કરવામાં આવે છે તેજસ્કાવિકોમાં માત્ર ઉષ્ણ યુનિ ને જ સદ્દભાવ હોય છે. તેજરકાયિક સિવાયના પૃથ્વીકાયિક આદિ એકેન્દ્રિય જીમાં, દ્વીન્દ્રિય, ત્રીન્દ્રિય અને ચતુરિન્દ્રિય, અને વિકેન્દ્રિય જીમાં, સંમૂછિમ પંચેન્દ્રિય તિર્યંચમાં અને સંમૂછિમ મનુષ્યમાં આ ત્રણે પ્રકા રની નિઓને સદભાવ હોય છે, બાકીના જીને અન્ય પ્રકારની નિ डाय छे. ४यु ५२ छ -“ सीओसिण जोणिया " त्याह
સમસ્ત દેવ અને ગર્ભજન્મવાળા જી શીલ અને ઉષ્ણનિવાળા હોય છે તેજસ્કાયિક જીવો ઉપણ નિવાળા હોય છે, નારકે પણ શીત અને ઉષ્ણુ
નિવાળા હોય છે. બાકીના સમરત જ પૂર્વોક્ત રૂપે શીત, ઉષ્ણ અને મિશ્ર નિવાળા હોય છે.
નિના સચિત્ત, અચિત્ત અને મિશ્ર રૂપ જે ત્રણ પ્રકારો કહેવામાં આવ્યા છે, તેમની અપેક્ષાએ હવે ૨૪ દંડકના જેની યેનિનું વરૂપ બતા
