Siddhanta Lakshan Tattvaloka

Author(s): Dharmadattasuri
Publisher: Vidya Vilas Yantralaya

Page 12

सिद्धान्तलक्षणतच्चालोकः ।
वृत्तिभेदीयतद्घटत्वावच्छिन्नप्रतियोगितासम्बन्धेन पटसाध्यककतघटत्वे सद्धेतौ यावदभावं तद्यक्त्यभावश्चादाय लक्षणा. सम्भवासम्भवाश्चतिदिक् । वह्नित्वावच्छिन्नस्य सर्वस्यैवेत्यादि अत्र वह्नित्वावच्छिन्नस्येत्युक्तिस्सार्बभौमीयव्याख्यान्दूषयतुन्तथाहि तत्तद्वयक्तभावमादायाव्याप्तिवारणाय यत्पदं लुप्तसप्तमीकम. घच्छिन्नपदञ्चावच्छेदकतानिरूपितार्थकं स्वीकृत्य हेतुसमाना. धिकरणप्रतियोगिव्याधिकरणाभावप्रतियोगतावच्छेदकावच्छिन्नप्रतियोगित्वात्यन्ताभाववत्साध्यतावच्छेदकावच्छिन्नसामानाधिकरण्यमेव. मूलतात्पर्यार्थीवाच्यः प्रतियोगितायाश्चाव्याप्यवृत्तित्वाभ्युपगमामात्रदोषावसरः नच प्रतियोगितासामान्यशून्यत्वस्यैवास्तुल. क्षणघटकता किमिति शिरोवेष्टनेन नासिकास्पर्शानुधावनमिति वाच्यम् तत्सम्बन्धावच्छिन्नप्रतियोगितायास्तत्सम्बन्धप्रतियोगिन्येवस्वीकारपक्ष द्रव्यवान्पमेयत्वादित्यत्रातिव्याप्तेः गगनादीनां सा. ध्यतावच्छेदकसम्बन्धावच्छिन्नप्रतियोगिताशून्यत्वात्तद्विवक्षणे स. मवायसम्बन्धावच्छिन्नद्रव्याभावप्रतियोगितावच्छेदकावच्छिन्नद्रव्य. भेदप्रतियोगित्वस्य द्रव्यमात्र एव सत्वान्नातिव्याप्तिः । साध्यता. वच्छेदकसम्बन्धेन प्रतियोगिवैयधिकरण्यघटितकल्पे दोषाभावे इष्यताम्बा तदेव तत्रैव मूलतात्पर्य्यस्य वक्तव्यत्वादिति सार्वभौमैव्याख्यातम् तत्र वह्नित्वावच्छिन्ने प्रतियोगितावच्छेदकावच्छिन्नत्वप्रदर्शनेन तन्नियतप्रतियोगिताया अपि सत्त्वे सूचिते तस्या ब्याप्यवृत्तित्वलाभादव्याप्तेन वारणमिति दूषणं सूचितम्भवति अत्र सत्ता. घान् जातेरित्यादौ विशिष्टसत्तासाध्याभावमादायाव्याप्त्यादीनि दुषणान्तराण्यपिविशेषव्याप्तिव्याख्यानावसरे दीधितिकृता वक्ष्यमाणान्यवधेयानि । एवं शब्दाश्रयवान् तज्ज्ञानत्वादित्यत्र तद्वयक्त्यभावमादायाव्याप्ति रपि दोषोत्रबोध्यः। केचित्ववच्छेदकतायां प्रतियो. गितानिरूपितायां साध्यतावच्छेदकताघटकसम्बन्धावच्छिन्नत्वस्य वक्ष्यमाणतया घह्नित्वेनसाध्यतास्थले तयक्तित्वनिष्टावच्छदकतायात द्विरहव्याप्त्यप्रशक्यावच्छिन्नत्वनवह्नस्साध्यतालाभाय तथाविधोपन्यासः नचाव्याप्तितादवस्थ्योक्तिरसंगतेऽतिवाच्यन्तादवस्थ्यस्यावि. शेषिताव्याप्तिपदार्थान्वयस्यैव विवक्षितत्वानचैवमग्ने तदनभिधानान्युनतेतिवाच्यं तदाभधानस्याकिञ्चित्करत्वात् कथमन्यथावच्छेद
"Aho Shrutgyanam"