________________
૫૫
સમ્યગ્દર્શન બે પ્રકારે ઊપજે :
સમ્યગ્દર્શન સ્વદ્રવ્યના આશ્રયથી જ પ્રગટે છે. તેથી જ્યારે સમ્યગ્દર્શન પ્રગટી રહ્યું હોય ત્યારે પ્રગટાવનાર આત્માને પરને કેઈ આશ્રય હોતું નથી, પરના આશ્રયને વિકલ્પ પણ હેતે નથી, એટલું જ નહિ, પરંતુ “હું શુદ્ધ છું” એવા પિતાના શુદ્ધસ્વરૂપને વિકલ્પ પણ અસ્ત થઈ જાય છે અને નિર્વિકલ્પદશામાં જ આત્માનું તે સમયે પ્રવર્તન હોય છે. તે સમયે આત્મા પરિણામને નિજસ્વરૂપમાં તલ્લીન કરીને, એકાગ્ર કરીને સ્વાનુભવના રસાસ્વાદને પ્રત્યક્ષપણે વેદે છે. આત્મા પોતે પોતામાં વ્યાપ્ય–વ્યાપકપણે પ્રવર્તે છે.
૨. અધિગામજ-સમ્યગ્દર્શન–પ્રત્યક્ષ ઉપદેશાદિક બાહ્યનિમિત્તપૂર્વક પ્રગટ થાય તે અધિગમજ અથવા નૈમિત્તિકસમ્યગ્યદર્શન કહેવાય છે. તેમાં આત્મજ્ઞાની ગુર્નાદિકના ‘ઉપદેશનું વર્તમાનમાં પ્રત્યક્ષ નિમિત્ત હોય છે..
કઈ ભવ્ય-આત્મા આત્મજ્ઞાની પુરુષને ઉપદેશ સાંભળે ત્યારે જે શીધ્ર સમ્યગ્દર્શન પ્રગટે છે, તે અધિગમજસમ્યગ્દર્શન કહેવાય છે. અહીં પણ એ સમજવું કે અજ્ઞાની અર્થાત્ આત્માના જ્ઞાનથી અજાણ એવા ગુરુના ઉપદેશથી સમ્યગ્દર્શન પ્રગટતું નથી. માટે મુમુક્ષુ આત્માએ જેમની પાસેથી ઉપદેશ મેળવે છે તેમને સર્વપ્રથમ ઓળખવા જોઈએ. સદ્દગુરુના લક્ષણથી સદ્ગુરુને આળસ ” શાની પાત્રતા કેળવવી જોઈએ.'
