________________
શ્રી તીર્થંકરદેવ
II
a
સાધનાકાળી
સાધનાકાળમાં ભગવાન જ્ઞાન-ધ્યાનની સ્થિરતા, ઈચ્છાનિરોધરૂપ તપ એવી પ્રમત્ત-અપ્રમત્ત દશામાં કેવળજ્ઞાન પ્રાપ્ત ન થાય ત્યાં સુધી રહે છે. તેમાં બહુધા તે પ્રભુને અપ્રમત્ત–દશામાં જ સાધનાકાળ વ્યતીત થાય છે.
તીર્થકરદેવ સાધનાકાળમાં વનવાસી બને છે. પરંતુ આ કથન પણ ઉપચારમાત્ર જ છે, કારણ કે તીર્થંકરદેવ તે વસ્તુતઃ વનમાં નહિ, પરંતુ આત્મામાં વસતા હોવાથી આત્મવાસી જ હોય છે, ભગવાન વાસ્તવમાં તે ન ગર્ભવાસી હોય છે કે ન ગૃહસ્થવાસી કે ન વનવાસી હેય છે, પરંતુ આત્મવાસી જ હોય છે.
પ્રભુ પ્રાયઃ મહા વૈરાગ્યવંત હોય છે. જે છેડે રાગ રહી ગયા હોય છે તેને તેડીને વીતરાગપદ પ્રાપ્ત કરવા માટે સતત સાધના કરતા હોય છે. કેઈ તીર્થકરની સાધના છેડે સમય ચાલે છે અને કેઈ પ્રભુની સાધના વધુ સમય ચાલે છે. જેમ કે ભગવાન શ્રેષભદેવને સાધના કાળ એક હજાર વર્ષ સુધી રહ્યો હતો, તે ભગવાન મહાવીરને સાધના કાળ સાડા બાર વર્ષ રહ્યો.
ભગવાનને ન કોઈ શત્રુ હોય છે કે ન કોઈ મિત્ર હોય છે. કેઈને શત્રુ માનવે તેમાં શ્રેષભાવ રહેલે છે અને મિત્ર માનવામાં રાગ ભાવ રહેલું છે. તીર્થકર દેવને સાધનાકાળમાં સર્વે પ્રાણી પ્રત્યે સમભાવ વતે છે, પછી ભલે
