________________
સમકિતીને તત્વ સંબંધી યથાર્થ નિર્ણય
૩. વિશ્રામ - વિભ્રમવાળાને વિપરીતરૂપે એક તરફનું જ્ઞાન હોય છે. તે માણસ વસ્તુને અન્યથા જાણે છે.
વિશ્વમવાળા માણસને છીપ બતાવીને પૂછવામાં આવે કે આ છીપ છે કે રૂપું છે ? તે તે ઉત્તર આપશે કે એમાં પૂછવા જેવું શું છે ? તેમાં શંકા કરવા જેવું કશું જ નથી. હું પ્રત્યક્ષપ્રમાણથી કહી શકું છું કે આ રૂડું છે. રૂપા સિવાય કશું જ નથી. તમે આને શું છીપ માને છે ? તે તમારી એ જૂઠી માન્યતા છે. આ તે રૂપું અને સર્વથા પ્રકારે રૂપું જ છે. આ પ્રમાણે અન્યથા પ્રકારે એક તરફનું મિથ્યા જ્ઞાન હોય તે વિભ્રમ છે.
તે પ્રમાણે વિશ્વમવાળે મનુષ્ય મિથ્યા જ્ઞાનથી એ નિર્ણય કરે છે કે શરીર તે જ હું છું. એમાં કોઈ શંકા કરવા જેવું નથી. હવે જ્યારે શરીરમાં જ અહં બુદ્ધિ આવી તે મનુષ્ય શરીરને જ આત્મા માનીને વિશ્વમ સેવી રહ્યો છે તેને આત્મતત્વ શું છે ? તે સંબંધી વિચાર કરવાને અવકાશ જ કયાં રહ્યો ? તે મૂઢ જીવ મેહબુદ્ધિથી હણાયેલે છે.
તે જ પ્રમાણે જે વ્યવહાર-મોક્ષમાર્ગ છે તેને કઈ વિભ્રમયુક્ત મનુષ્ય સાચે અર્થાત્ નિશ્ચયમેક્ષમાર્ગ માનીને સાચા મેક્ષમાર્ગ પ્રત્યે લક્ષ પણ ન આપે તે સાચે મેક્ષમાર્ગ અર્થાત્ નિશ્ચયમેક્ષમાર્ગ જાણવાને તેને અવકાશ જ રહેતું નથી.
