Prabuddha Jivan 2019 02

Author(s): Sejal Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh

Page 8

મોક્ષ પામે છે. બાકી કોઈ સ્થળવિશેષના કારણે પોતાને મુક્તિ મળે અર્થમાં કહીએ તો કબીર સ્થળ અને કાળને ઓળંગી ગયા છે. છે એમ માનવું તો એ તો સોદાબાજી ગણાય, મુક્તિ તો મનની મહારાષ્ટ્રથી બંગાળ સુધી બધે જ કબીરની કવિતાઓની હસ્તપ્રતો વાસનાહીન અવસ્થાથી પ્રાપ્ત થાય છે. આમ સંત કબીરે એમની મળે છે. આધુનિક વાચકો અને શ્રોતાઓ આજેય કબીરના બીજકથી વાણીમાં જ્ઞાનમાર્ગથી સાચી મુક્તિનો પંથ દર્શાવ્યો છે.
મંત્રમુગ્ધ થાય છે. સાંપ્રત સમયમાં જુદા જુદા કલાકારો દ્વારા સંત કબીર પાસે સાંપ્રદાયિકતા જ નષ્ટ થઈ જાય છે એવું નથી, કબીરનો એકપાત્રી અભિનય પ્રસ્તુત થઈ રહ્યો છે. મુંબઈના હવાઈ બબ્બે ધર્મો ધર્મો વચ્ચેના ભેદ પણ ઓગળી જાય છે. એમણે પથક પર ગુલામ મોહમ્મદ શેખના મ્યુરલમાં પણ કબીર જોવા મળે સાંપ્રદાયિકતાની સંકીર્ણતાનો તો ત્યાગ કર્યો જ હતો, પણ એથીય છે. વિશેષ જુદા જુદા ધર્મના ભેદની દીવાલો તોડી નાખી હતી. કબીરનાં કાવ્યોમાંથી પ્રેરણા મેળવીને ઘણા નીવડેલા અને
બાલ્યાવસ્થાથી જ એ રામભક્તિમાં લીન હતા. એ વાત સાચી નવોદિત કવિઓએ કાવ્યરચનાઓ કરી છે. જ્યારે મોનિકા હોસ્ટમનનું છે કે સંત કબીરના રામ એ વાલ્મીકિ કે તુલસીદાસના રામ નથી. 'Images of Kabir' પુસ્તક એક આગવા અભિગમ સાથે કબીરની નાની વયથી જ રામભક્તિના નશામાં ડૂબેલા હતા. ક્યારેક તો કવિતાની સમૃદ્ધિ અને વૈવિધ્ય દર્શાવે છે. કબીરનાં પ્રારંભિક કાવ્યોની કાંતણ-વણાટ કામ કરતા કબીર રામમાં એટલા લીન બની જતા કે ચર્ચા કરતાં પુસ્તકો મળે છે, તો એની સાથોસાથ એને વિશેની કામ કરવાનું ભૂલી જતા હતા. એમણે પદોમાં હિંદુ દેવતાઓનાં દંતકથાઓ અંગે અભ્યાસગ્રંથ મળે છે. સંશોધક નીરોસ્લાવ સ્ટ્રીનડ નામ લીધાં હોવાથી મુસલમાન લોકો એના પર ગુસ્સે ભરાયેલા રાજસ્થાનમાં મળતી કબીરની પ્રારંભિક રચનાઓનો અભ્યાસ કરે હતા, તો બીજી બાજુ હિંદુઓ પણ મૂર્તિપૂજા, અસ્પૃશ્યતા જેવી છે. કબીરસાહિત્યના સંશોધક લિન્ડા હેસ પણ આ વિષયમાં અભ્યાસ બાબતો અંગે આકરા સવાલો પૂછતા કબીર પર કોપાયમાન હતા. કરે છે. શબનમ વિરમાણીએ કબીર પ્રોજેક્ટ' દ્વારા ભારત અને વળી મુસ્લિમ કુળમાં જન્મેલા કબીરસાહેબ મોટે ભાગે હિંદુ વૈષ્ણવ પાકિસ્તાનના કબીરનાં પદોના ગાયકોને એકત્રિત કર્યા છે. લેખક ભક્તની જેમ રહેતા હતા. આ રીતે સંત કબીરે ધર્મમાં પેસી ગયેલાં અને અભ્યાસી પુરુષોત્તમ અગ્રવાલે કબીરને આધુનિક સમય અનિષ્ટો દર્શાવવાની સાથોસાથ ધર્મો ધર્મો વચ્ચેની દીવાલ ભાંગી સંદર્ભમાં બતાવ્યો છે. સંશોધક પીટર ફિન્ડલેન્ડરે બતાવ્યું છે કે નાખી અને આ એમનું સૌથી વિરલ કાર્ય કહેવાય.
ક્ષિતિમોહન સેનને કારણે રવીન્દ્રનાથ ટાગોર કબીરથી પ્રભાવિત - સંત કબીર કેવાં કેવાં રૂપે પ્રાગટ્ય પામ્યા છે, તે તો જુઓ! દેશ થયા હતા. સંશોધક જેક હાવલે કબીરની હસ્તપ્રતોનો વૈષ્ણવ અને વિદેશના સાહિત્યરસિકો અને અધ્યાત્મ જિજ્ઞાસુઓમાં તો ખરા પશ્ચાદભૂમિકા સાથે અભ્યાસ કરી રહ્યા છે. થોમસ દ બુજીને જ, પણ કેટલાય ધર્મ અને કેટલીય કલાઓમાં પ્રગટ્યા છે! દલિત કબીરની કાવ્યભાષાનો અભ્યાસ કર્યો છે, એવી જ રીતે વિનય સમાજના હીરો' તરીકે એમને જોઈ શકાય અને બાહ્મણ તરીકે ધારવડકર અને અરવિંદ ક્રિશ્ના મલ્હોત્રા પાસેથી કબીરની કવિતાના પણ જોઈ શકાય. હિંદુ ધર્મએ સંત કબીર અને કબીરપંથને અપનાવ્યા સુંદર અનુવાદો મળ્યા છે. ચીની અને હંગેરી ભાષામાં કબીરનાં છે. શીખ ધર્મમાં એ એક ભગત તરીકે ઓળખાય છે અને ગુરુગ્રંથ કાવ્યોનો અનુવાદ થયો છે. કબીર : જીવન અને દર્શન’, ‘સંત સાહિબ'માં એમની ઘણી કવિતાનો સમાવેશ થયો છે. ભારતની કબીર અને એમના ઉપદેશ' તથા “બીજક' (ભા.૧-૨), કબીર ઈસ્લામિક વિચારધારામાં, કવ્વાલીમાં અને સ્થાપત્યમાં પણ કબીર અમૃતવાણી' જેવા ગ્રંથોના રચયિતા સંત શ્રી અભિલાષ દાસજીએ જોવા મળે છે. ઉત્તરપ્રદેશના મગહરમાં આવેલો એમનો રોજો એમના ગ્રંથોમાં સંત કબીરને પામવાનો અને મૂલવવાનો પ્રશંસનીય સ્થાપત્યની એક વિરાસત છે.
પ્રયાસ કર્યો છે. કબીર વિશે પાયાનું કામ કરનાર શ્યામસુંદર દાસ, ૧૯મી સદીના મિશનરીઓએ ખ્રિસ્તી ધર્મના વિચારોની હજારીપ્રસાદ દ્વિવેદી અને માતાપ્રસાદ ગુપ્તને કઈ રીતે ભૂલી સાથોસાથ એમની સાખીઓમાં સામ્યને જોયું અને એમ પણ કહ્યું શકાય? જેઓએ કબીરનાં કાવ્યોને વૈશ્વિક અને એકૅડેમિક સંવાદનું હતું કે ખ્રિસ્તી ધર્મના પ્રભાવની નીચે તેમણે આ રચનાઓ કરી માધ્યમ બનાવ્યો. હશે! કબીરના બૌદ્ધો સિદ્ધોના વિચારો વિશે સંશોધકોએ ઘણું કામ કર્યું છે, તો જૈન ધર્મમાં મહાયોગી આનંદઘનનાં પદો સાથે કબીરની
૧૩-બી, ચંદ્રનગર સોસાયટી, જયભિખ્ખું માર્ગ, કવિતાની તુલના કરવામાં આવી છે અને આનંદઘનને જૈન કબીર
પાલડી, અમદાવાદ - ૩૮૦૦0૭. તરીકે ઓળખવામાં આવ્યા છે. કબીરનો હિંદુઓ સિવાય કરેલો
ફોન ૦૭૯-૨૬૬૦૨૬૭૫ ઉલ્લેખ પારસીઓના “દબિસ્તાન-એ-મઝાહિબ'માં મળે છે. એક
મો. ૦૯૮૨૪૦૧૯૯૨૫ | તા. ૧લી એપ્રિલ ૨૦૧૬ થી પરદેશ માટેના લવાજમના દર નીચે પ્રમાણે રહેશે. ૧ વર્ષના લવાજમના $ 30 ૦ ૩ વર્ષના લવાજમના $ 80 ૦ ૫ વર્ષના લવાજમના $100 ૦ ૧૦ વર્ષના લવાજમના $200/
વાર્ષિક લવાજમ આપશ્રી (ડોલર) માં મોકલાવો તો $ પાંચ બેંક ચાર્જિસ ઉમેરીને મોકલશો.
પ્રબુદ્ધ જીવન
(ફેબ્રુઆરી - ૨૦૧૯