________________
કીર્તન અને સ્તવના કરીએ, એક યાચક બનીને તેમના શરણે મારા રોગને ટાળવાનું ઔષધ આપો.'' આ પ્રાર્થના કરવાનો, જઈએ તો પ્રાર્થના સાર્થક થયા વગર રહે નહિ.
માગણી કરવાનો યાચકનો અધિકાર છે. આ રીતે તીર્થકર ભગવંતો છ આવશ્યક ક્રિયાઓમાં આવતાં સૂત્રોમાં બતાવેલી નિત્ય અને પાસે આરોગ્ય માટે બોધિલાભ તથા ઉત્તમભાવ સમાધિની યાચના નિશ્ચિત પ્રાર્થનાઓ છે. તો તેમાં આવતાં વંદિતુ, અતિચાર, અઢાર કરવાથી તેઓ તે આપતા નથી. કારણકે તેઓ વીતરાગ છે. છતાંય પાપસ્થાનક જેવાં સૂત્રો કરેલા પાપોનો એકરાર અને પ્રાયશ્ચિત તેમની સ્તુતિ, ભક્તિ કરવાના યોગે સ્વયમેવ તે પ્રાપ્ત થાય છે. માટેના છે. પ્રાર્થનાનાં એકથી વધુ અર્થ છે. તેની એકથી વધુ અને તેથી જ વીતરાગે આપ્યું ગણાય. “દિત' પદ, ભક્તિના યોગે વ્યાખ્યા છે. એ તમામ અર્થોમાં અને વ્યાખ્યાઓમાં પરમાત્મા અને તેમની સ્તવના નિમિત્ત હોવાથી તે સ્વયં આપનારા જ ગણાય એ પંચ પરમેષ્ઠિ કેન્દ્ર સ્થાને છે. જૈન દર્શનમાં નવકાર, લોગસ્સ અને શ્રદ્ધાએ, અપેક્ષાએ ‘આપો' એ અર્થમાં સિદ્ધ થાય છે. જયવિયજ્ઞયસૂત્ર. આ ત્રણ ચર્તુવિધ સંઘ માટેનાં પ્રાર્થના સૂત્રો છે. જય વીયરાય સૂત્રમાં મોક્ષમાર્ગે આગળ વધવા માટે અત્યંત નવકાર મહામંત્ર છે. તેનો મહિમા અચિંત્ય છે. મંત્રમાં પણ ઉપયોગી ભવ-નિર્વેદ આદિ આઠ વસ્તુની ભગવાન પાસે માગણી પ્રાર્થના હોય જ છે. ઈચ્છિતની પ્રાપ્તિ માટે જ મંત્રની સાધના કરવામાં આવી છે. માટે તેનું બીજું નામ પ્રાર્થનાસૂત્ર છે. વળી આ કરવામાં આવે છે. આ અર્થમાં નવકાર એક પ્રાર્થના છે. જૈન માગણીઓ મનની એકાગ્રતાપૂર્વક અને દઢ નિશ્ચય સાથે કરવાની શાસનમાં દરેકે દરેક કાર્યોની શુભ શરૂઆત સૌપ્રથમ “નવકાર હોય છે. આ સૂત્રને પ્રણિધાન સૂત્ર' પણ કહેવાય છે. ચૈત્યવંદનમાં મંત્ર'ના પઠનથી જ થાય છે. પ્રાતઃ જાગતા અને રાત્રે સૂતાં પહેલાં આ સૂત્રની પ્રાર્થના દ્વારા ઈષ્ટફલની સિદ્ધિ, દુઃખનો ક્ષય, કર્મનો નવકાર મંત્રનું સ્મરણ કરવાનો નિયમ જૈનોએ અપનાવેલો હોય ક્ષય,સમાધિ મરણ અને બોધિલાભની ભાવના ભાવવામાં આવી છે. નવકારમંત્ર વિશ્વશાંતિ માટેની સનાતન પ્રાર્થના છે. જેના દ્વારા છે. આ સૂત્રની પ્રથમ બે ગાથા મુક્તિશુદ્ર વડે એટલે બે હાથ અખિલ વિશ્વનાં પ્રાણી-માત્રનું કલ્યાણ થાઓની, ભાવના રહેલી કમળના ડોડાના આકારે ભેગા કરીને લલાટે લગાડીને બોલવામાં છે. પ્રાર્થના એટલે મૈત્રી, આદિ ચાર અને અનિત્યાદિ બાર એવી આવે છે. સોળ ભાવના ભાવવાની છે. નવકારમાં પંચ પરમેષ્ઠિના ગુણ પરમનો સ્પર્શ પામવાની હૃદયમાં ઝંખના જાગે છે. સંપૂર્ણ નામ છે. + વંદન છે + સર્વનું કલ્યાણ છે. નવકારમાં કોઈ જ રીતે પરમાત્માને સમર્પિત થઈને યાચક બનીને ગોષ્ઠિ કરતાં કરતાં માગણી નથી. તેમ છતાં તે પ્રાર્થના તરીકે મહત્ત્વની છે. પરમાત્માને “જય વીયરાય! જદ ગુરુ' “હે વીતરાગ પ્રભુ! હે જગ
લોગસ્સમાં ૨૪ તીર્થકરોનાં નામ છે, વંદન છે. ગુણકીર્તન છે ગુરુ' થી સંબોધન કરીને ત્રિલોકના નાથને સંબોધન કરી. પ્રાર્થના પણ તે પ્રાર્થના સૂત્ર નથી કહેવાતું. પરંતુ શાસ્ત્રકારો કહે છે કે આ સ્વરૂપે માગણી કરવાની છે. માગણી માગણીમાં ફરક છે. માત્ર “જયવીયરાય સૂત્ર' જ પ્રાર્થના “હે નાથ! મારું સામર્થ્ય નથી કે મોક્ષની સાધના માટે જરૂરી સૂત્ર કહેવાય છે. આ સૂત્રમાં માત્ર એક વીતરાગનું નામ છે – ભાવનિર્વેદ આદિ ગુણો હું આપબળે મેળવી શકું. તેથી આપના જગગુરુ’નાં વિશેષણથી માત્ર ગુણકીર્તન છે. આ પ્રાર્થના સૂત્ર પ્રભાવે જ મને આ ગુણો પ્રાપ્ત થાઓ. પરમાત્માના ૧૩ ગુણોની દ્વારા પ્રભુ પાસે માગણી એટલે યાચના કરવામાં આવે છે. પરમાત્માના પ્રાર્થના આ સૂત્રમાં કરાવે છે જે આપણા માટે ઉત્તમ ગુણ સંપત્તિનું સ્તુત્ય ગુણોની પ્રશંસા કરે. એવા ગુણો પોતાને પણ પ્રાપ્ત થાય કારણ બને તેવું શ્રેષ્ઠ આ સૂત્ર છે.'' અને ગુણ સંપન્નજીવન જીવી શકે તેવું બળ અને બુદ્ધિ મળે તેવી “હે નાથ! આપ મારા હૃદયમંદિરમાં બિરાજમાન છો. આપના માગણી કરવી તે છે. પ્રાર્થના.
પ્રભાવથી જ મને આ ગુણો મળવાના છે તેવા દેઢ વિશ્વાસ અને લોગસ્સ સૂત્રની ગાથા - “આરૂષ્ણ બોહિ-લાભ, શ્રદ્ધાપૂર્વક પ્રાર્થના કરું છું.' હે ભગવંત, મારે સુખી થવું છે. સાચું
સમાહિ વર મુતમ દિતુ, સુખ મોક્ષમાં છે તે હું જાણું છું. અને મોક્ષના માર્ગે ગુણ વિના
સિધ્ધા સિધ્ધિ મમ દિસંતુ'' ચલાતું નથી માટે જ આપની પાસે આ ગુણોની સમૃદ્ધિ માગુ છું. સિદ્ધત્વ પ્રાપ્ત કરવા માટે અને બોધિલાભ (સમ્યક દર્શન) સહૃદય પ્રાર્થના કરું . મારી આ પ્રાર્થનાને આપ સાંભળજો. હે, અને શ્રેષ્ઠ ભાવસમાધિ આપો! મને મોક્ષ આપો.
કરુણાસાગર! કૃપા કરીને મને આ ગુણોનું દાન કરજો. આ ગાથા બોલતા સાધક શ્રેષ્ઠ એવા સિદ્ધપુરુષોનું સ્મરણ છે વીતરાગ! મને તમારા પ્રભાવથી શિષ્ટજનો જૈને વિરુદ્ધ કરતાં નતમસ્તકે પ્રાર્થના કરતાં કહે છે; “હે ભગવંત! અનંતકાળથી માનતા હોય તેવા લોક વિરુદ્ધ કાર્યનો ત્યાગ કરાવો. ભાવરોગથી ઘેરાયેલો છું. તેનાં કારણે મારા દ્રવ્યરોગનો પણ પાર હે વીતરાગ! તમારા પ્રભાવથી મને ગુરુજનોની પૂજા કરવાનો આવતો નથી. આ રોગને ટાળવા પરમ આરોગ્યને પામેલા, હે અવસર પ્રાપ્ત થાઓ. આપના પ્રભાવથી મારામાં પરોપકારવૃત્તિ પ્રભુ! આપની પાસે આરોગ્ય માટે બોધિ અને સમાધિની યાચના પ્રગટે એવી કૃપા કરો. કરું છું. હે નાથ! આપ કૃપા કરો અને યોગ્યતા જણાય તો મને હે વીતરાગ! આપના પ્રભાવથી મને સદ્ગુરુ સાથેનો સુયોગ
પ્રવ્રુદ્ધ જીવન
ફેબ્રુઆરી - ૨૦૧૯)|
