________________
આ તહેવારોને વેદમાં ગણાવીને વધુ માન આપ્યું અને વધુ સાધુ “કુશવર્ત'' ખાતે યોજી હતી તેથી જ છે. એમ માનવામાં આવે છે સંતો, ધાર્મિક નેતાઓ વગેરેને આ મેળામાં ભાગ લેતા કર્યા. કે રામની જીત આ વિધિના હિસાબે જ થઈ હતી. આ વિધિનું ૧૫૧૫ના વર્ષમાં શ્રી ચૈતન્ય મહાપ્રભુ બંગાળથી અત્રે પધાર્યા ખાસ મહત્ત્વ છે. આ વિધિમાં “ગંગાપૂજન'' “તીર્થશ્રદ્ધા'' અને હતા.
કુંભદાન''એ ત્રણ ખાસ વિધિઓ માનવામાં આવે છે. આજકાલ તો જૈનો, બૌદ્ધો, શીખો તથા પરદેશીઓ પણ અત્રે પ્રત્યેક ધર્મ જરૂર એમ માને છે કે મનુષ્યનું ભાવિ સારા અને અતિઉત્સાહ સાહ, ઉત્કંઠાસહ પધારે છે. સરકારે પણ અત્રે રહેવા નરસા વચ્ચેના યુદ્ધ પર આધારિત છે. આપણા મોટાભાગના કરવાની સુઘડ વ્યવસ્થા કરવા માંડી છે. કોઈક ધાર્મિક ભાવનાથી તહેવારોની ઉજવણી સારાની ખરાબ સાથેની જીત રૂપે જ છે. તે કોઈક અત્રેનું દશ્ય નિહાળવા પણ આવતા હોય છે. સાધુ સંતો સર્વે કુંભમેળામાં સૌથી વધુ મહત્ત્વ અલાહાબાદના પ્રયાગ તથા ભાવુકો નદીમાં ડૂબકી મારી પાપ ધોઈ મોક્ષ મેળવવા અતિ ખાતે દર બાર વર્ષે થતા કુંભમેળાનું છે. પ્રયાગ ખાતે ગંગા યમુના ઉત્સાહથી ઉમટતા હોય છે.
અને સરસ્વતીનું સંગમ થાય છે. પ્રયાગ ખાતે યોજાતા કુંભમેળામાં - નાશિક-ત્યંબકેશ્વરનું મહત્ત્વ તો ખાસ કરીને રામ જ્યારે લાખો લોકો - સાધુ સંતો તથા અન્ય ભક્તો - પવિત્ર ડૂબકી મારવા સીતાજીને શોધવા નીકળ્યા ત્યારે ત્યાં પંચવટીમાં આવ્યા હતા અને ઉમટતા જોવાનો એક અનેરો લહાવો છે. રાવણ સામે યુદ્ધમાં જીત મેળવવા સિંહસ્થ વિધિ આ ત્રંબકેશ્વરમાં
સંપર્ક : ૦૨૨-૨૩૮૭૦૧૫૧ ગાંધી વાચનયાત્રા મહાત્મા ગાંધી : સ્ત્રીઓ માટે અખૂટ ચેતવ્યસ્ત્રોત
નીલમ પરીખ નવજીવન પ્રકાશિત ગાંધીજીના પુસ્તકોમાંના કોઈ એક પુસ્તક સમાન હક અને સ્વતંત્રતા આપીને સ્ત્રીઓનું સમાજમાં કેવું સ્થાન વિશે લખવું એટલે જાણે કે Vally of Flowers ની વચ્ચે ઊભા હોવું જોઈએ, તેનો ઉત્તમ નમુનો રાષ્ટ્રને પૂરો પાડ્યો છે. રહેવું બાપુના વિશાળ સાહિત્યના ઉદ્યાનમાં ફુલ ચુંટવા જાઉ અને આશ્રમજીવન દ્વારા સ્ત્રીઆલમની ઉત્તમ સેવા કરી છે.
ત્યાં ઉગેલા સુંદર સુગંધિત પુષ્પો જોઈને મીઠી મૂંઝવણ અનુભવી, સમાજજીવનમાં જરૂરી પરિવર્તન કરવાને માટે રૂઢિઓ અને બંધનો મારી નાનકડી છાબડીમાં ક્યાં પુષ્પને સમાવું અને કયાને નહીં! તોડવા તેમણે તેજસ્વી લખાણોનો ધોધ વર્ષાવ્યો હતો. સ્ત્રીજીવનને - દક્ષિણ આફ્રિકામાં ગાંધીજી અને એન્ડઝની વચ્ચે થયેલી એક લગતા મહત્વના લખાણોને ૩૬ પુસ્તકોમાંથી ભેગા કરીને સંપાદક વાતનું સ્મરણ થયું. બાપુ કહે, ‘સમાજ વ્યવસ્થામાં જો સ્ત્રીહૃદયને ૯૦ પાનામાં વિષયવાર સમાવ્યા છે. એક પણ ફકરો કે વાક્ય યોગ્ય અને પૂરતુ સ્થાન હોય તો સર્વોદય થવાનો જ, એટલે એન્ડઝ એવા નથી જે સંદર્ભ વિનાના હોય. આમ છતાં વિષય પરના ચાર્લીએ મોહનને કહ્યું, Mohan, you have a feminine soul' વિચારનું સાતત્ય જળવાયુ છે. તે પરથી સંપાદકે કરેલી મહેનત અને બસ, સ્ત્રીઓ અને સ્ત્રીજીવનની સમસ્યાઓ પુસ્તક હાથમાં લેખે લાગી છે અને તે અભિનંદન પાત્ર ઠરી છે. આવ્યું. ગાંધીજીના સ્ત્રીજીવન અને તેની સમસ્યા પરના વિચારોનું પિતૃસત્તાક સમાજમાં નારીનું સ્થાન સદીઓથી દ્વિતીય દરજ્જાનું આ સંપાદન લલ્લુભાઈ મકનજીએ કર્યું છે.
રહ્યું છે, પરંતુ ગાંધીજી કહે છે, “પ્રભુએ પુરૂષ અને સ્ત્રી મળીને ગાંધીવાણીમાં બહેનો માટે અખૂટ ચૈતન્ય, પોષણ રહેલું છે. એક અખંડ અને પૂર્ણ ઘટમાળ બનાવી છે. પ્રભુ પાસે બન્નેનો ગાંધીજી દેશનેતા તરીકે, ધર્મોપદેશક તરીકે, કર્મયોગી તરીકે, દરજ્જો સરખો જ છે.' બાપુ તરીકે, મા તરીકે – આમ વિવિધ રૂપે બહેનોની આગળ રજૂ ૧૯૨૫ની સાલમાં બંગાળના લાચર નામના નાના ગામમાં થયા છે. ગાંધીજી બહેનોને પત્રો દ્વારા, પ્રવચનો દ્વારા, પોતાના બાપુના આગમન પ્રસંગે બહેનોએ જાતે કાંતેલી-વણેલી ખાદી લખાણો દ્વારા... કંઈ ને કંઈ માર્ગદર્શન આપતા જ રહેતા અને ભક્તિ અને પુષ્પાંજલિ રૂપે” બાપુને ગરણે ધરી અને લખ્યું બહેનોના જીવનને ઘડતા. આઝાદીની લડતો- આંદોલનોના કાળ ‘જનગણમન અધિનાયક ભારતના ભાગ્યવિધાતા ગાંધીજીને દરમિયાન કે તે કાળે રંગાયેલા ઇતિહાસની ગતિવિધિઓની તથા નિરપરાધીના નારીજાતિના પ્રણામ!' બાપુને આ ગિરપરાધીના’ બાપુના વિચારોની ઝાંખી આ પુસ્તકમાંથી મળે છે. બાપુએ પોતાના શબ્દ ખૂઓ અને તે શબ્દ પકડી લઈને બહેનોને કહ્યું: સાંપ્રત સમાજની બહેનોની સમસ્યાઓનું દર્શન કરાવ્યું છે જે જીવનની સ્ત્રીઓને પરાધીન કોણે કરી? શાસ્ત્રમાં સ્ત્રીની પરાધીનતા તિમિરમય કેડી પર અજવાળું પાથરી જાય છે, લલ્લુભાઈ લખે છે. નથી. સીતા રામની અર્ધાગના હતી અને એણે રામના હૃદય ઉપર
ગાંધીજીએ સ્ત્રીઓને લડતમાં જોતરીને અને આશ્રમમાં તેમને પ્રભુત્વ મેળવેલું હતું. દમયંતી પરાધીન નહોતી, મહાભારત વાંચીને
ફેબ્રુઆરી - ૨૦૧૯
પ્રબુદ્ધજીવન
