Prabuddha Jivan 2018 03

Author(s): Sejal Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh

Page 9

સમયની સાથે સાથે
- રમણ સોની
(આ અંકથી ગુજરાતી ભાષા-સાહિત્યનાં સંનિષ્ઠ અધ્યાપક અને વિવેચક, પ્રત્યક્ષ' સામયિકના સંપાદક ડૉ. રમણ સોની લિખિત એક વિશિષ્ટ લેખમાળાનો આરંભ કરીએ છીએ. જીવનના અનુભવની ગંભીરતા અને હળવાશની તીર્થકતા, બંનેનો સમન્વય અહીં અનુભવવા મળે છે, “પ્રબુદ્ધ' જીવન સામયિકમાં એમણે લખવાનું સ્વીકાર્યું, એ આપણા માટે આનંદની વાત છે.
અમારા એક મિત્ર. એકદમ બેફિકર. ટ્રેનનો સમય થવા આવ્યો કે શિક્ષક હો. પોતાના કામમાં પકડ આવી ગયા પછી, રીઢા થઈ ગયા હોય પણ એમને કશો રઘવાટ નહીં. હજુ તો કયાંક નિરાંતે બેસીને ચા પછી, નવું જાણવાનું - નવું વાંચવાનું કેટલાક માણસો છોડી દે છે. પીતા હોય. પછી દોડવાનું થાય. ઊપડતી ટ્રેન પકડી પાડે. સદ્ભાગ્યે જૂની મૂડી પર વેપલો ચલાવે રાખે છે, વરિષ્ઠપણાને વટાવ્યે રાખે છે. આપણે ત્યાં ટ્રેનો સમયસર હોતી નથી - જે દિવસે સમયસર હોય એ પછી જક્કી થઈ જાય છે, એમને પોતાનો કક્કો ખરો કરવાની ટેવ પડી દિવસે અમારા મિત્ર અચૂક ચૂકી જાય. એટલે જ અમારા એક બીજા મિત્ર જાય છે. એ લોકો પકવ નહીં પણ જરઠ થવા લાગે છે. સમય એમને એક એના પર ખિજાય કેમકે એ પોતે તો કલાક પહેલાં સ્ટેશને પહોંચી જનારા.... જગાએ ખોડી દઈને આગળ ચાલે છે - પોતાની સાથે લઈ જતો નથી.
સમયની સાથે સાથે રહેવું આપણા માટે કેવું તો મુશ્કેલ હોય છે! સમયનીધરી તો વર્તમાન છે - એને યોગ્ય રીતે સાંપ્રત, આ ક્ષણનું, સમયની પાબંદી આપણને અણગમતી હોય છે, અકળાવનારી હોય છે. કહેવામાં આવે છે. પણ આપણામાંના ઘણાખરા વર્તમાનનીધરીએ રહેતા. રોજિંદા જીવનની ઘટમાળમાં આપણે યાંત્રિક રીતે સમયને વશ થતા હોઈએ નથી. કાં તો એ ભૂતકાળ તરફ સરે છે, કાં તો ભવિષ્યના સ્વપ્નમાં સરે છીએ - ખાસ કરીને નોકરીમાં - બસ-ટ્રેનમાં આવ જા કરનારા જુઓ છે. ભૂતકાળ, જેને આપણે ભવ્ય વારસો કહીએ, એ તો વર્તમાનમાં ય અને નોકરી કરતી ગૃહિણીની દશા જુઓ. મિનિટે મિનિટની પાછળ એમને આપણી સાથે સઘન રહીને અને સમરસ થઈને ચાલતો જ હોય છે.ભૂતકાળને હાંફતા હાંફતા દોડવું પડતું હોય છે, ક્યારેક ઘસડાવું પડતું હોય છે. ખરજવાની જેમ ખંજવાળવાનો હોતો નથી. આવા લોકો outdated - સમયની સાથે રહેવાનો એમને કોઈ આનંદ હોતો નથી. એટલે રજાને
કાલબાહ્ય - બની રહેતા હોય છે. વર્તમાન એમને હંમેશાં ઊતરતો, દિવસે એ સમયને હડસેલી દે છે, જાણે કે ઊતરડીને ફેંકી દે છે. તમે અધરી, ટીકાપાત્ર લાગે છે. “અરે, અમારા દિવસોમાં તો...' એ એમનું સાવ નવરા હો, કશું જ કામ ન હોય એ દિવસે જો આ દોડાદોડી કરનારનો
ટણ હોય છે. પછી આ વારંવારનું રટણ એ પારાયણ બની જાય છે. તમાશો જુઓ તો તમને રમૂજ થવાની ને એ સાથે દયા પણ આવવાની.
જેવી ભૂતકાળપરસ્તી હોય છે ને, એવી જ વળી ભવિષ્યપરસ્તી હોય તમને થાય કે, ઓહ, સમય કેટલો નિર્દય છે!
છે! એ લોકો પણ વર્તમાનની ધરી છોડી દે છે. આપણા શેખચલ્લીજી પણ સમય બીજી રીતે પણ નિર્દય બની શકે છે. કેટલાંક કામ આપણે
એનું ઉત્તમ ને રસપ્રદ ઉદાહરણ છે- તુક્કાબાજ, તરંગી, ભ્રાન્ત આશાવાદી ઠેલતા હોઈએ છીએ – અત્યારે નહીં, હવે સાંજે. આજે જરાક મૂડ નથી,
એવા શેખચલ્લીઓનો પાર નથી. ભવિષ્ય તરફ તર્કપૂર્વક, સજ્જતાથી હવે કાલે-પરમ દિવસે. પરમ દિવસે ઓચિંતું જ કંઈ રોકાણ કે વિન
જવાનું હોય છે; વર્તમાનની ધરી છોડયા વિના જવાનું હોય છે. આવી ગયું ને આપણે ચૂકી જવાના. દાખલા તરીકે, “લો, બીલ ભરવાની
ભવિષ્યવેત્તાઓ, કહેવાતા જ્યોતિષીઓનો રાફડો ફાટ્યો છે તે આવા તારીખ ગઈ !' પછીનો સમય જ આપણને મોકળાશવાળો લાગવાનો -
લોલુપ આશાવાદીઓને લીધે; ખરેખર તો એ નિરાશાવાદીઓ છે, નિષ્ફળ સાંજે જરાક મૂડ આવશે, કામ સારું થશે.” કે પછી, “કાલે નિરાંત જ છે
છે માટે જ એમને ભવિષ્યમાં આશા છે, અશક્ય ફળની અપેક્ષા છે. ને, ને હજુ તો આખા ત્રણ દિવસ બાકી છે.” પણ એ ત્રણ દિવસ એવા
વર્તમાનનું વહેણ છોડીને એ લોકો ભવિષ્યના મૃગજળ પાછળ ધસે છે. હાથતાળી દઈ જવાના! આ બધું પાછા આપણે જાણીએ જ છીએ. આપણને શરૂઆતથી
પાણી છોડીને રણમાં દોડી જનારને આપણે શું કહીશું? શિખવવામાં આવે છે, આપણી કેટલી બધી કહેવતો આપણને કહે છે.
એટલે સમય ખરેખર બળવાન છે. એ બળવાન પણ છે ને કંઈક કે, કાલે કરવાનું આજે કરને આજે કરવાનું અબઘડી કર. છતાં આપણે
શરારતી, અળવીતરો પણ છે. તમને નડે ય ખરો, કનડે-પજવેય ખરો, સમયને ગાંઠતા નથી ને સમય આપણને એક હડસેલો મારીને આગળ
તમારી મશ્કરી કરે. એનો લય ચૂકો તો તમને ઘડીકમાં બેવકૂફ બનાવી ચાલે છે, એ પછી એ ધક્કો મારે છે; ને પછી સાવ નિર્દય રીતે આપણને
દે. સમયની સાથે દોસ્તી કરવી પડે – એને માલિક પણ નથી ગણવાનો, ધકેલી દે છે, જ્યાંથી પાછા રસ્તે ચડી શકતું નથી.
ને તમારો ગુલામ તો એ છે જ નહીં, સામૂહિક નૃત્યમાં સમય તાલનું આપણે કેવળ ભૌતક રીતે નહીં, માનસિક રીતે પણ સમયની સાથે કામ કરે છે - રીધમનું. આપણાં પગલાં, આપણાં સ્ટેપ્સ અનાયાસ જ સાથે રહેતા નથીદરેકે પોતાના ક્ષેત્રમાં સદ્ય સજ્જ-updated. રહેવાનું એને અનુસરશે. એનો જ આનંદ હોય છે - સમયની સાથે સાથે રહેવાનો. હોય છે. જ્ઞાન અને જાણકારી એટલાં ઝડપથી વધતાં રહે છે કે થોડુંક ચૂક્યા કે તમે પાછળ રહી જવાના. પછી તમે ડૉક્ટર હો કે વ્યવસાયી હો
મો.૯૨૨૮૨૧૫૨૭૫ માર્ચ - ૨૦૧૮ )
પદ્ધજીવન