________________
શ્રીમદ્ રાજચંદ્રજી- એક બહુઆયામી વ્યક્તિત્વ
આત્માર્પિત દેવાંગભાઈ
બાવા,
શ્રીમદજી એક સદગુરુ- મોક્ષમાર્ગના દાતા તરીકે
સ્ત્રીઓને સુધારવા તથા સમાજને સ્ત્રી વિષે સન્માનજનક સમજણ. શ્રીમદજીના સાન્નિધ્યમાં ચાર ભક્તરત્નોએ સમકિતની પ્રાપ્તિ આપવા, તેઓશ્રીએ ગરબીમાં (કવિતાનો એક પ્રકાર) રચેલું કરી હતી. શ્રીમદજી પોતે તો રત્નત્રયની ટોચ પર બિરાજમાન હતા “સ્ત્રીનીતિબોધક” આજના જમાનામાં પણ થોડું શિક્ષણ પામેલી અને તેઓશ્રી રત્નત્રયનો વેપાર કરતા હતા એટલે કે સુપાત્ર જીવને સ્ત્રીઓને ઘણું ઉપયોગી થાય તેવું પુસ્તક છે. વિ.સં. ૧૯૪૦માં સમ્યકદર્શનની પ્રસાદી આપતા હતા. તેઓશ્રીએ મહામહેનતે પ્રગટ થયેલું શ્રીમદ્જીનું આ પ્રથમ પુસ્તક છે. તેમાં આપણને મોક્ષમાર્ગમાં આવી ગયેલા દૂષણોને દુર હટાવ્યા હતા અને સાધકો શ્રીમદ્જીનો સુધારક તરીકેનો પરિચય થાય છે. માટે મોક્ષમાર્ગ સરળ, સુગમ અને આનંદમય બનાવ્યો છે. તેઓશ્રી શ્રીમદ્જીએ સ્ત્રીને સમાજનું મહત્વનું અંગ ગણીને તેમને ખરા અર્થમાં સદગુરુ હતા અને બીજાને સચોટ રાહ બતાવતા શિખામણ આપતા કહે છે કે : હતા તેનું જીવતું જાગતું ઉદાહરણ મહાત્મા ગાંધીજી છે. તે તો “જો તું સ્ત્રી હો તો તારા પતિ પ્રત્યેની ધર્મકરણીને સંભાર -દોષ આપણને વિદિત છે કે ગાંધીજીના જીવનમાં પણ ધર્મ સંબંધી ઘણું થયા હોય તેની ક્ષમા યાચ અને કુટુંબ ભણી દ્રષ્ટિ કર."* મનોમંથન ચાલ્યું હતું. અને તેઓ નક્કી નહોતા કરી શકતા કે
તથા કયા ધર્મને અનુસરું. તેઓ સાઉથ આફ્રિકા ગયા હતા ત્યાં શેખ
બાઈ, રાજપની હો કે દીનજનપત્ની હો, પરંતુ મને તેની કંઈ અબ્દુલ્લા, કે જેમનો કેસ લડવા તેઓ ગયા હતા તે ઈસ્લામ ધર્મ
દરકાર નથી. મર્યાદાથી વર્તતી મેં તો શું પણ પવિત્ર શાનીઓએ પ્રશંસી સર્વશ્રેષ્ઠ છે તેવું ગાંધીજીને કહેતા હતા અને તેમને ઈસ્લામ ધર્મમાં
છે."2 આવવા પ્રેરતા હતા જ્યારે તેમનીજ કંપનીમાં બીજા ખ્રિસ્તી ભાઈ મિ.બેકર, તેવી જ રીતે તેમનો ધર્મ સર્વશ્રેષ્ઠ છે તેમ સમજાવી,
શ્રીમદજી સ્ત્રી (પત્ની) વિષે કેવો ઉત્તમ બોધ આપી ગયા છે
તે વિવેકથી વિચારવા યોગ્ય છે. ગાંધીજીને ધર્મપરિવર્તન કરવાનું સૂચવતા હતા. આ ધર્મમંથનના સમયમાં ગાંધીજીએ શ્રીમદજીની સલાહ માંગી હતી. ત્યારે
“સ્ત્રીને સદાચારી જ્ઞાન આપવું. એક સત્સંગી તેને ગણવી. તેનાથી શ્રીમદજીએ તેમને હિન્દુ ધર્મનો ઊંડો અભ્યાસ કરવાનું સૂચવ્યું હતું. ધમબઈ:
ન ધર્મબહેનનો સંબંધ રાખવો. અંતઃકરણથી કોઈ પણ પ્રકારે મા બહેન એટલેકે ગાંધીજીને કહ્યું કે તમને જે જોઈએ છે તે બધું જ તમારા ને કહ્યું કે તમને જે જોઈએ છે તે બધું જ તમારા
અને તેમાં અતર ન
અને તેમાં અંતર ન રાખવો....."3 ધર્મમાં છે, ધર્મ પરિવર્તન કરવાની કોઈ જ જરૂર નથી. અહિયાં ૦ શ્રીમદજી એક સનિષ્ઠ વેપારી, સદગૃહસ્થ તરીકે શ્રીમદજી એમ પણ કહી શકત કે હિન્દુ ધર્મ છોડો અને જૈન ધર્મમાં જ્ઞાની પુરુષો વ્યવહારથીજ વેપાર કરતા દેખાય છે, તેમનો આવો, પરંતુ એવું કશું ન કહેતા ગાંધીજીને પોતાના ધર્મ (હિન્દુ ખરો વેપાર તો રત્નત્રય (દર્શન, જ્ઞાન, ચારિત્ર)નો છે. પૂર્વે બાંધેલા ધર્મ) પ્રત્યે સુપરિચિત કરાવ્યા અને તેમને માર્ગમાં સ્થિર કરાવ્યા. ભોગાવલી કર્મ પુરા કરવા માટે અને તેમને અનુસરનારો વર્ગ જો શ્રીમદજી, ગાંધીજીના જીવનમાં ના હોત, જો ગાંધીજીને સચોટ તેમના બાહ્ય જીવનમાંથી પણ પ્રેરણા લઈ શકે તે માટે વ્યવહાર માર્ગદર્શન ના સાંપડ્યું હોત તો કદાચ ગાંધીજીએ ધર્મપરિવર્તન પણ અણીશુદ્ધ રાખે છે. જ્ઞાનીઓને સદાચાર પણ વહાલો છે, કર્યું હોત અને તે મોહમ્મદ કે માઈકલ બની ગયા હોત. કારણકે સદાચાર જીવનમાં હશે તો અધ્યાત્મ આવશે, સદાચાર • શ્રીમદજી એક સમાજસુધારક તરીકે
વિના અધ્યાત્મ સમજાશે નહિ અને ધર્મ આચરવાનું મન પણ નહિ જ્ઞાનીનું જીવન કઈ લેવા માટે નથી હોતું પરંતુ સમાજને જેટલું *
થાય. તેથી જ ગાંધીજી કહે છે કે, આપી શકાય તેટલું આપવા માટે હોય છે. કોણ કહે છે કે ધર્મના “જે મનુષ્ય લાખોના સોદાની વાત કરી લઈને તુરત આત્મશાનની માર્ગે જવાથી સંસાર તથા ઘર-પરિવાર વગેરેની જવાબદારીઓ ગુઢ વાતો લખવા બેસી જાય તેની જાત વેપારીની નહીં પણ શુદ્ધ શાનીની નિભાવી ના શકો. શ્રીમદજી નું જીવન અધ્યાત્મના રંગે રંગાયેલું છે. તેમનો આવી જાતનો અનુભવ મને એક વેળા નહીં પણ અનેક તો હતું જ, અંતર્મુખતા સધાયેલી જ હતી. પરંતુ સાથે સાથે વેળા થયેલો."* સમાજમાં ફેલાયેલા દુષણો પ્રત્યે પણ સભાન હતા. તેઓશ્રીએ હવે આપણે નક્કી કરવાનું છે કે શ્રીમદજી વેપારી હતા કે મોક્ષમાર્ગના દુષણો જ ફક્ત દુર નથી કર્યા પરંતુ તત્કાલીન શાની? તેનો જવાબ સરળ છે, બહારથી વણિકનો (વેપારીનો) સમાજમાં સ્ત્રી ઉત્થાન માટે પણ તેમણે યોગદાન આપેલું છે. વેષ અને અંદરથી જ્ઞાની. અહિયાં એક વાત બહુ સમજવા જેવી છે
(૨૦
પ્રવ્રુદ્ધજીવન
માર્ચ - ૨૦૧૮ )
