________________
જન્મ દિવસોમાં જાય અને ત્યાં આકર્ષક આહાર જુએ છતાં ન ખાય | વડીલોના ઉત્સવ પ્રસંગોએ હોટેલમાં જવા ટેવાયેલ બાળકો પોતે હોટેલમાં નહીં આવે તેમ કહે - આ માની ન શકાય તેવી બાબત કહી શકાય. તેને કારણે વડીલોને પોતાની બહાર ખાવાની વાસના પર સંયમ રાખવો પડતો હતો. એટલે બાળકોએ પોતાના વ્રત દ્વારા વડીલોને પણ પ્રભાવિત કરેલ છે. આ બહુ મોટી બાબત નથી કે વડીલોની વાસનાઓને કે સ્વચ્છંદને ભાળકો સંયમિત કર!! તો વડીલોનું શું મૂલ્યાંકન કરી શકાય?
આ લખાણોમાંથી ન ગમે તેવી બાબતો વ્યક્ત થાય છે. પહેલી બાબત તો એ છે કે વડીલો બાળકની શક્તિને ઓછી આંકે છે. કે જ્યારે બાળક વ્રત લેવા તૈયાર થાય છે, ત્યારે વડીલો ‘તું નહીં કરી શકે” કે “તારાથી ન થાય’' કહી રોકવાનો પ્રયાસ કરે છે. એક દાદા તો બાળકને કહે છે કે તેણે વ્રત કરવાની જરુર નથી. તે તેને એમ જ સાઈકલ લઈ દેશે. આ તો બાળક તેના વીલ કરતાં મજબૂત મનોબળવાળું છે એટલે નથી માનતું. એક બાળક તો દાદાને કહી દે છે કે તે સાઈકલ માટે વ્રત કરતું જ નથી. તેને તો મોક્ષ છે મેળવવો છે. ભલે તેને મોક્ષ શું તે ખબર નહીં હોય, ગોખાિયું વાક્ય બોલતું હશે, પરા દાદાની નબળાઈને વશ નથી થતું એ મોટી બાબત છે. અનેક વડીલોએ લખેલ છે કે બાળકને ક્યારેક કોઈ તકલીફ પડે કે તરત તેઓ કહે કે મૂકી દે. મિત્રના જન્મ દિવસે કે કે નવરાત્રિ દરમ્યાન પણ મૂકી દેવા કહે. ક્યારેક બહારનું ખાવાનું ઘેર લઈ આવે અને ધરે, છતાં બાળકો નથી માનતાં. વડીલોની ઉપરવટ જઈ વ્રત ચાલુ રાખે. ઘણા વડીલોએ પોતે શરમાયાનો એકરાર કર્યો છે. પણ આજે પણ વડીલો બાળકને બાળક માની તેની શક્તિને ઓછી આંકે છે. તેને સરળ બાબતો કરવા જ કહે છે. સાહસિક નથી બનાવતાં. કદાચ બાળક કશુંક નવું, સાહસભર્યું કરવા તૈયાર થાય છે, તો તેને નકારી તેમને ઢીલાં બનાવે છે. આ લખાણો કહે છે કે વડીલો જ બાળકોને વ્યવસ્થિત રીતે બગાડે છે. જ પણ આ બધાને કારણે જ મોટા ભાગનાં બાળકો માનસિક રીતે નબળાં બને છે. સરાસરી બની જાય છે. પણ તેમાં તેમનો વાંક નથી. વડીલોની ખોટી વિચારસરણી જવાબદાર છે તે આ બાબત પૂરવાર કરે છે. આ ઘટના વડીલો તરફ આક્ષેપાત્મક રીતે આંગળી ચીંધે છે. વડીલોએ સખત સુધરવાની જરૂર છે તે સૂચવે છે.
આ સમગ્ર ઘટના - વ્રતની - બીજી પા અનેક બાબતો સૂચવે છે. પ્રથમ તો એ કે બાળકો પાસે અનંત શક્તિ છે. તે ધારે તે કરી તે શકે છે. તેને માત્ર પ્રેરણા અને પ્રોત્સાહનની જરુર હોય છે. બીજું, ઘ૨, ધારે તો, બાળકને તાલીમ આપી શકે છે. હકીકતે ઘરની જ આ જવાબદારી છે. શાળામાં તો બાળક માત્ર છ કલાક જ હોય છે. ઘરમાં તે અઢાર કલાક હોય છે. બાળક પર વડીલોનો પુષ્કળ પ્રભાવ હોય છે. તે તેમને આજે પણા ભગવાન માને છે. પદા કમનસીબે વડીલો માટીપગાં સાબિત થાય છે. પોતાની નબળાઈઓ બાળકો
૧૮
પર થોપી દે છે અને તેમને પણ નબળાં બનાવી તેમની શક્તિને રૂંધી નાખે છે. તેઓ જ બાળકોને વ્યવસ્થિત રીતે બગાડે છે. (પાછાં તેઓ જ ફરિયાદ કરે છે કે બાળક બગડી ગયું છે!) પરિણામે અનંત કે શક્તિ સાથે જન્મેલ બાળક જીવનભર સામાન્ય અને સરાસરી રહી જાય છે. બાળકને અને દેશને ભયંકર ખોટ જાય છે.
જ
આ ઘટના કહે છે કે જો ઘરમાંથી જ સંયમની, સહનશીલતાની, ઈચ્છાશક્તિની તાલીમ આપવામાં આવે, વડીલોના પોતાના જ આચાર દ્વારા, તો બાળકો હોંશથી તે ઝીલવા તૈયાર હોય છે. તે ગમે તેવું કઠોર લાગતું કામ કરવા તૈયાર હોય છે. પા બને છે એવું કે બાળક કદાચ કઠોર કામ કરવા તૈયાર થાય, તો તરત વડીલો - તેમાં પણ માતાઓ તો ખાસ - તેને રોકે છે અને ‘‘લાડ’’ લડાવી બગાડે છે. કોઈ સદભાગી બાળકને વ્યક્તિ (સાધુ કે શિક્ષક) પ્રેરે તો તે તેમના પ્રભાવથી પુનઃ સજ્જ થાય છે. માતા પિતા એક અદભુત તક ગુમાવી બેસે છે.
આ ઘટના સૂચવે છે કે આધુનિક વડીલો પોતે જ અસંયમી છે. નાની નાની બાબતમાં ઉજવણી રુપે હોટેલમાં જવું, બહારનું ખાવું, વિલાસ કરવો એ ટેવ તેઓ જ કેળવે છે અને બાળકોને પા શીખવે છે. પણ તેનાથી બાળક અસંયમી બને છે. તેનું આરોગ્ય બગડે છે. અનેક રોગોનું ભોગ બને છે તેની મેદસ્વીતા વધે છે. તેની સહનશક્તિ અને ઈચ્છાશક્તિ નબળાં પડે છે તે નથી જોતાં. વડીલોએ ખાસ જાગવાની તાતી જરુર છે. ઘરમાં જ પ્રભાવશાળી વડીલ હોય તો બાળક ઉત્તમ કેળવણી મેળવે છે. કેવળ ધર જ સંસ્કૃતિની અને સ્વસ્થતાની તાલીમ આપી શકે છે. પણ કમનસીબે તેઓ કેવળ “લાડ'' કરે છે અને બાળકોને બગાડે છે.
આ નાનો પ્રયોગ હોઈ શકે, પણ તે અનેક સૂચનો કરે છે. એકવીસમી સદી ખૂબ ઉત્તમ છે. તેમાં અનેક તકો મળવાની છે. ખૂબ પ્રગતિની તકો છે. પણ જો વ્યક્તિ સ્વસ્થ નહીં હોય, સંયમી નહીં હોય, જાગૃત નહીં હોય, તો તકી ગુમાવી બેસશે. અને આ બધાની કેળવણી માત્ર ઘર જ આપી શકે. અને બધાને આવા આચાર્યો ન મળે, પણ વડીલો આચાર્યો બની શકે. તે તાલીમ આપી શકે. આ બાળકો સદભાગી છે કે તેમને આવા આચાર્ય મળ્યા. પણ તેમનો અનુભવ જાહેરમાં મૂકાય તો બાકીના વડીલો તે જાણી, ઈચ્છે તો પોતે જ બાળકોને તૈયાર કરી શકે. તેમણે સમજવાનું છે કે તેમણે કંઈ દેશની સેવા કરવાની નથી. કેવળ ‘પોતાનાં જ’ બાળકોને તાલીમ આપવાની છે. પોતાનાં જ બાળકોને તૈયાર કરવાનાં છે. તેઓ જો સજ્જ થશે, સ્વસ્થ થશે, તો દેશ આપોઆપ સ્વસ્થ થવાનો, સ્વાર્થ આપોઆપ પરમાર્થ બની જશે.
આ પ્રયોગ કરનાર આચાર્યશ્રી વંદનને પાત્ર છે. તેમનો પ્રોગ અત્યંત આવકારદાયક છે. તેમને પણ એક ઉત્તમ શિક્ષક ગણવા જોઈએ. unn ફોન : ૦૨૮૩૨-૨૨૭૯૪૬
માર્ચ - ૨૦૧૮
પ્રબુદ્ધ જીવન
