Prabuddha Jivan 2018 03

Author(s): Sejal Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh

Page 4

કેસૂડી ડાળીએ ડાળીએ ખીલ્યો છે અને આંબા પર મહોર પણ બેસી ગયા છે. વહેલી સવારનું અંધારું જલ્દી ઓસરી જાય છે અને આકાશ વહેલું સાફ થઈ જાય છે, કાળના ક્રમ મુજબ ઋતુ બદલાય છે, સમય સતત વહ્યા કરે છે. કોઈ આમ જ પૂછે કે કઈ બાજુ જવું છે? ત્યારે મન એક સ્વપ્નસ્થ જગ્યાનું નામ બોલી દે છે. દિવસ આથમતાં ફરી પાછા ઉગનારા નવા દિવસની અપેક્ષામાં નવું ભાથું બાંધી લે છે. આમ રોજ દિવસો પસાર થાય અને મન પૂછે છે કે તારી પ્રાપ્તિની સિદ્ધિ ગણાવ? કેટલા જમા થયા અને કેટલાં સંબંધોને અલંકાર સજ્યા?
ગાતરી કરવા બેસું છું. હથેળીમાં અનેક પ્રસંગો ઊભરાઈ આવે છે, એકબીજાને ધક્કા મારી પ્રસંગો આગળ ધસી રહ્યાં છે, પરંતુ હું સ્થિતપ્રજ્ઞ થઈ જોઊં છું, હવે આ પ્રવાહ પાછો ફરે તો સારું, પરંતુ એમ નથી બનતું. કેટલાંક પ્રસંગો પોતાની સત્તા જમાવી, પોતાને અનુરૂપ પરિસ્થિતિ સર્જે છે.
હું એમાં ક્ષણિક વહી જાઉં છું અને ફરી પાછી સ્થિર થાઉં છું. સત્ય અને અસત્ય વચ્ચેનો ભેદ અમુક પરિસ્થિતિમાં ન જ સમજાય. ત્યારે અનુરૂપ નિર્ણય જરૂર બને છે.
જીંદગીના ચોસલા ગોઠવવામાં દરેકને ખુશ નથી રાખી શકાતું અને દરેકને દુઃખી નથી કરી શકાતું. કેટલાંક નિર્ણયોનો કોઈ તાર્કિક ઉકેલ નથી અને કેટલીક તાર્કિકતા અસંગત લાગે છે. આ બધા જ આડા-અવળાં છંદતા, વીંધતા અવસરોમાંથી બહાર આવેલ આ ‘નગરનોઇ માકાસ'.
આ ગમા-અણગમા, પસંદ-નાપસંદના આવરો દરેકે પોતાની આજુબાજુ રચ્યા છે. આ આવરણને પોતાના ગૌરવ સાથે જોડે છે, ખરેખર તો જેનાથી મુક્ત થવાનું છે, તેને જ પોતાનું ગૌરવ ગણી બેસેલા આ માનવીને શું કહેવું? પત્તાનો ખડખડાટ શું એ આપણી એષણા, સ્વપ્નો, ઝંખના છે. મનને સ્થિર રાખતી વખતે આ બાબત ખલેલ પહોંચાડે છે, પરંતુ આ ખલેલને દુર નથી કરી શકાતી કારણ આ અવરોધ છે-તેવું સમજવાનું હજી બાકી છે કેવી તેની પાસે ક્યા સમય છે આ રોજીંદી જિંદગીના હિસાબોને છે આ અવસ્થા ? જ્યાં પ્રાપ્તિ છે તેને સમજવાની બાકી છે અને જે છે છે જે સમજવાનો? મેળવવા માટેની હાયવોય છે તે જ તૃપ્તિની ક્ષણોથી દુર રાખે છે.
વાત થોડીક અટપટી લાગે છે. કારણ આપવાને બધીજ ગળચટ્ટી વાર્તાની આદત પડી ગઈ છે. ઉપરનું શાબ્દિક ચિત્ર જોઈને બધા જ આનંદિત થઈ જાય છે, પણ એમાં પ્રવેશ કરી, એનાં તારંવારને છૂટા કરી, એને સમગ્રતયા પામવાની, સમજવાની ધીરજ કર્યા છે ? ? સમુદ્રના મોજાંના ઉબ્બાટ સાથે ઉછાળા મારવા કોને ન ગમે ?
સમુહનું ખેંચાણ અને એકાંતની તરસ વચ્ચેનો સંઘર્ષ નગરના રોમાંચક ક્ષર્ણાનો આવેગ, ગૌરવને પોષે, બધાની જ નજર હોય સંઘર્ષ કરતાં મોટો છે.
શું પામ્યું અને શું ગુમાવ્યું ? આ ભૌતિકતાના અપાર આંકડાઓની વચ્ચે ચેતનાના આંકડાઓને પરવા કોને પડી છે ?
એક તરફ લોકપ્રિયતા અને સ્વીકારના મહેલમાં પ્રવેશવા માટે મન તલપાપડ થઈ રહ્યું છે, તો બીજી તરફ પેલી આંતરિક ચેતના એકાંત ભણી ધકેલે છે.
શું આ જ છે પ્રાપ્તિ ? આ જ છે સિધ્ધિ ?
જીવનનો ફેરો ફર્યો ખરો ? આવા સવાલ સાથે સંબંધ બાંધવાનો સમય નથી. 'હું હું છું?' એવાં કોઈ કૂતુહલ સાથે આપણને કોઈ સંબંધ છે ખરો?
જે તેને નથી સાચવ્યું તે છે તેની નિર્દોષતા, ભોળપણ અને નિસ્વાર્થપ્રેમ.
‘રોજે રોજ ઘરેથી નીકળતો અને ઘરે પહોંચતો માછાસ કેટલો વપરાઈને ખવાઈ ગયો છે, તેની, તેને ખબર છે ખરી? રોજે રોજ તેમાંથી જે ખરી જાય છે, તે છે તેની સાહજિકતા, જીવનનો અમૂલ્ય સમય અને તેનું બાળપણ.
પત્તાનો ખડખડાટ મનને હરી લે છે અને મન અહીંથી ત્યાં ભટક્યા કરે છે. સંતોષ, સુખ અને તૃપ્તિ વચ્ચેનો ભેદ સમજી લેવાની જરૂર છે. પ્રાપ્તિની સમજ સાથે છીછરા ભૌતિક અર્થો જોડાયેલા છે. મને મળી ગયું' એક નાનકડી આ લાઈન જાશે આખા જગતને પામવાની આપણી શક્તિ પર રોક લગાવી દે છે, મળી ગયું સાથે સંતોષ ને ભૌતિકતામાં અટકી જતું મન! હવે આ પ્રાપ્તિનું ક્ષણિક સુખ ‘મન’ને, ભરમાવી દે છે. હું માનું છું કે મને મળી ગયું એટલે ખુશ પણ થઈ જાઉં છે અને હવે મૂળ સત્ય સુધી જવાની મારી ઈચ્છાશક્તિને અહીં રોક લાગી જાય છે. અહીં એક પ્રાપ્તિ, બીજી પ્રાપ્તિન પામતાં રોકે છે, કારણ મન સુખ શોધે છે, મનને ખબર નથી કે તેને તો તૃપ્તિને પ્રાપ્ત કરવાની છે. રણની અનુભૂતિ તરસનો અર્થ સમજાવે, પણ પાણીનું મૂલ્ય તો આંતરિક તરસથી જ જન્મે.
એ જગ્યા બહુ પ્રિય લાગે. પણ એ જ સમુદ્રના અતલ ઊંડાણમાં, સાવ નિર્લેપ બની પોતાના આનંદની મોજ કરવી, બધી ભાજગઢથી છૂટીને ! કેટલું સરસ ! અભાવથી મુક્ત થવાનો ભાવ કેળવવો, સ્વભાવને પારદર્શી કરવાની આ ગતિ.
અધ્યાત્મ શાંતિ એ જરૂરિયાત છે, પણ ભૂખ નથી, માટે નથી પામી શકાતી. જ્યાં સુધી સમજને, અનુભવમાં પરાવર્તીત નથી કરી શકાતી, ત્યાં સુધી અંતિમ પ્રાપ્તિનું શિખર દૂર ભાસે છે.
ઈશ્વર-પ્રાપ્તિ એ માનવજીવનનું સર્વોચ્ચ લક્ષ્ય છે એવું રામકૃષ્ણ પરમહંસ માનતા હતા. એમના મતે, “કામ' તેમ જ ‘અર્થ’ જ મનુષ્યને, ઈશ્વ૨માર્ગ પરથી ચિલત કરે છે; એમના વિચાર મુજબ
માર્ચ - ૨૦૧૮
પ્રબુદ્ધજીવન