________________
પતાવ્યું. સામાન ગાડીઓ ઉપર ગોઠવાઈ ગયો. થિમ્ફ (Thimphu) જેને “સ્ટેપ ફાર્મગ' કહીએ છીએ તે અહીં જોવા મળે છે. આખો ની વાટ પકડી.
ભુતાન જાણે એક સીડી હોય એવો લાગે છે. નીચે એકદમ સાંકડો અહીંથી થિમ્ફ ૧૭૦ કિ.મી. ના અંતરે આવેલું છે અને ત્યાં અને ઉપર જતાં પહોળો લાગે છે. દરિયાની સપાટીથી નીચેનો પહોંચવા માટે છ કલાક જેટલો સમય થાય છે.
ભાગ આશરે ૯૮૫ ફૂટ છે તો ઉપર જતાં ૨૩૦૦ ફૂટની ઊંચાઈ ૩. શિખુ તરફ પ્રયાણ
પ્રાપ્ત કરે છે. આ દેશની ભૌગોલિકતા વિશિષ્ટ પ્રકારની છે. ભારત ગામડાઓનો દેશ છે, તો ભુતાન પહાડોનો. ભુતાને
આજે પણ કેટલીક જગ્યાએ રોડનું સમારકામ થઈ રહ્યું છે. સ્વૈચ્છિક રીતે આધુનિક દુનિયાથી અળગા રહેવાનું સ્વીકારેલું છે. અહીં પ્રકૃતિના સાથે પશુ-માણા-પ
અહીં પ્રકૃતિની સાથે પશુ-પ્રાણી-પંખી અને માણસની પણ કાળજી છતાંય પોતાનું આગવું નાવિન્ય પ્રાપ્ત કર્યું છે. પોતાની આવક લેવાય છે. આટલા વળાંકવાળા રસ્તા હોવા છતાં ક્યાંય હોર્નનો કરતાં લોકોની સુખાકારીને મહત્વ આપ્યું છે. Gross National અવાજ સંભળાતો નથી. કોઈ વચ્ચે રસ્તો ક્રોસ કરતું હોય તો, Happiness.
ગાડી થોભી જાય. આપણે તો ઘરનો દરવાજો ખોલાવવો હોય, ભુતાનમાં રોડ માર્ગે પ્રવેશવાના ત્રણ રસ્તા છે. કુસ્તોલિંગ કોઈને બોલાવવા હોય, કોઈ રોડ ક્રોસ કરતું હોય તો હોર્નના (Phuentsholiing), જે પશ્ચિમ-દક્ષિણે આવેલું છે. જ્યાં થિમ્ફ અવાજો કાનના પડદાને ફાડી નાખે એવા આવતા હોય છે. અહીં ૧૭૦ કિ.મી. દૂર છે. એને લગભગ છ કલાક જેટલો સમય થાય એવું ક્યાંય જોવા મળતું નથી. ક્યાંય બમ્પ પણ નહિ, છતાંય છે. બીજો માર્ગ દક્ષિણ-મધ્યમાં ગેલેકુ (Gelephu) છે, જ્યાંથી અમે જેટલા દિવસ ફર્યા એમાં ક્યાંય કોઈ અકસ્માત થયેલો જોવા વિષ્ણુ ૨૫૦ કિ.મી. જેટલું છે. જે ત્રણેક જિલ્લાઓમાં થઈને દસ મળ્યો નહિ, ક્યાંય કારણ વગર કોઈ પોલીસ ન મળી. થિકું કે કલાક જેટલો સમય લે છે અને ત્રીજો માર્ગ સમદ્રુપ જો ખાર પારો જેવાં નગરોમાં ક્યાંય કોઈ લાલ-લીલી લાઈટ દેખાણી નહિ! (Sumdrup Jongkhar) જે દક્ષિણ-પૂર્વથી પ્રવેશ કરાય છે. જ્યાંથી આ જ આ પ્રજાની શિસ્ત છે, સલામ છે એમને ! ગૌહત્તી માત્ર ૧૫૦ કિ.મી. થાય છે અને ત્યાંથી થિમ્ફ ૭૦૦ કિ.મી. લીલાંછમ્મ ગાઢ જંગલોમાં, પર્વતની ટોચ તરફથી નીચે છે. જ્યાંથી આવતાં ઓછામાં ઓછા ત્રણ દિવસ થાય છે. પડતાં ઝરણાં જાણે આપણને આમંત્રણ આપતાં ન હોય! ઊભા
અમે કુસ્તોલિંગથી થિમ્ફનો રસ્તો પકડ્યો છે. ધીમે ધીમે પણ ઊભા એ દૃશ્યને કેમેરામાં મઢી લેવામાં આવે અથવા કેટલાક મિત્રો મક્કમ ગતિએ એક પછી એક પડ ઉખડતાં જાય છે. પર્વતો છે, તો એનો વીડિયો લઈ લે છે! કુસ્તોલિંગથી શરૂ થયેલો રસ્તો અમને પ્રકૃતિ છે અને એમાંથી પસાર થતો આ રોડ છે. પર્વતોને તોડીને, ક્યારે થિમ્ફ પહોંચાડશે એ કરતાં વિશેષ તો વચ્ચે અંધારું થઈ એની ખીણ તરફના રસ્તાને બાંધવામાં આવ્યા છે. આ શંકુદ્રુમના જશે એની ચિંતા હતી. ૪૬ કિ.મી.ના અંતરે ગેડુ (Gedu) આવ્યું જંગલો છે. સરકાર સભાનતાપૂર્વક એનું જતન કરતી હોય, એવું ત્યાં સુધી અજવાળાએ સાથ આપ્યો. આ ગામમાં શૈક્ષણિક સ્પષ્ટ દેખાય છે. કોઈ વૃક્ષને કાપવાની મંજુરી નથી. ઊંચા ઊંચા સંસ્થાઓ આવેલી છે. અહીં સ્કૂલ-એજીનીયર કૉલેજ પણ ખરી! દેવદાર, પાઈન, ક પર્વતોના ઢોળાવો ઉપર અડીખમ ઊભાં રડ્યા-ખડ્યા વિદ્યાર્થીઓ રસ્તામાં ચાલતા જોવા મળ્યા! છે. વાદળોને પોતાની ડાળીઓ ઉપર બેસાડીને વિસામો કરાવે આકાશમાં વાદળોનું આક્રમણ શરૂ થયું. પર્વતોનાં દર્શન છે. પર્વતોનાં શિખરો ઉપર પણ વાદળોની દોડાદોડી થઈ રહી છે. અદૃશ્ય થવા લાગ્યાં. ઝરમર ઝરમર વરસાદનું આગમન પણ થયું. અરે! આ તે કેવું? ધુમ્મસના ગોટેગોટા, સામે જોતાં રસ્તો ગાયબ ગેડુથી ૪૨ કિ.મી. અંતરે આવેલા ચુખા (Chikha) આવતાં સુધીમાં થયેલો છે. એક ક્ષણ ખરાબ વિચાર આવે છે. ધારો કે, ક્યાંક ગબડ્યા તો અંધકાર અને વરસાદે અમને બરાબર જકડી લીધા. પણ ડ્રાઈવરને તો! બુદ્ધમ્ શરણમ્ ગચ્છામિ..
એની કોઈ જ તમા નહોતી! એતો એની મસ્તીમાં મસ્ત હતો. પહાડોની હારમાળાઓ ખડકાયેલી છે, એકની પાછળ એક, હસતો વાતો કરતો ગાડીને ધીમે ધીમે હંકારી રહ્યો હતો. અમને દૂર દૂર ઝાંખો ઝાંખા દેખાય છે. ઢોળાવો ઉપર ક્યાંક ક્યાંક મકાનોની
ફડક હતી, એને આનંદ હતો. એનું કારણ એ છે કે, એને તો આ હયાતી આપણા મનમાં અનેક પ્રશ્નો ઊભા કરે છે. આ લોકોએ
કાયમી હતું. તમને જો ટ્રાફિક સેન્સ અને શિસ્ત હોય તો પ્રશ્નો આટલે ઊંચે શા માટે મકાનો બનાવ્યાં હશે? આખા ભુતાનમાં
ઊભા થતા નથી. ચુખાની ખીણમાં ૩૩૬ એમડબલ્યુ પાવરસ્ટેશન એક સરખાં, એક જ પેટર્ન પર મકાનો જોવા મળે છે.
આવેલું છે. ડ્રાઈવરે કહ્યું: “આપણે પાછા આ જ રસ્તે આવવાનું અમારો ડ્રાઈવર કમ માર્ગદર્શક કહે છે, આ ભુતાનનો પશ્ચિમ છે. દિવસનો સમય હશે એટલે બધુ જોવા મળશે.' ભાગ છે. મધ્ય અને પૂર્વ ભુતાન કરતાં અહીં વસ્તી પ્રમાણમાં
આ વૉન્ગ ચુ (wong Chhu) છે. ચુ એટલે નદી. જો કે, ચેઝોન સારી છે. અમે જોઈએ છીએ કે, પગથિયા આકારનાં ખેતરો, એમાં
પાસે વૉન્ગ ચુ અને પારો ચુનો સંગમ થાય છે. છતાં આ વૉન્ગ કામ કરતાં લોકો, આજુબાજુ ચરતી ગાયો-બકરાં અને રખડતાં કૂતરાં! આ વિસ્તાર ડાંગર અને બાગાયતિ ખેતીનો છે. આપણે
(વધુ માટે જુઓ અનુસંધાન પાનું ૧૬)
નવેમ્બર - ૨૦૧૭
પ્રબુદ્ધ જીવન
