Nyayavinishchay Vivaranam Part 2

Author(s): Vadirajsuri, Mahendramuni
Publisher: Bharatiya Gyanpith

Page 386

३२२
न्यायविनिश्चयविकरणे सेनासम्बन्ध' (म्बइप)नष्टत्वात् पूर्वस्तावदनयंकः । साशासम्बन्धी विझायेतार्थवान् कथम् ॥"
[मो• श्लो पाब्दनि श्लो' २५५-२५६) निवितेन न्यायेन साकेतकरणस्योत्तरशब्झर्थवत्परिज्ञानस्य च भावात् । लिङ्गेऽपि ५ विद्युदाशवस्य प्रसङ्गाच्च । शक्यं हि तत्रापि वक्तुम्
लिङ्गं तावदनादश्य सम्बन्धकथनं कथम् । न च दर्शितनष्टस्य सम्बन्धेन प्रयोजनम् ।।१७९५।। तेनासम्बनध्य (म्बद्धय) नष्टत्वात् पूर्व तावदनर्थकम् ।
परं चानुक्तसम्बन्ध विज्ञायेतार्थवत् कथम् ।।१७९६॥ इति । यदप्यन्यदुक्तम्
"अर्थवान् कतमः शम्बः श्रोतुर्वक्त्रा व सभ्यताम् । यदा पूर्व श्रुतं शान नासौ शक्नोति भाषितुम् ॥ म तारवर्यवन्तं स ब्रवीति सशं बवेत् । नार्थवत्सदृशः शम्नः श्रोतुस्तत्रोपपद्यते ॥ अर्थवाहनाभावात् न वासावर्षवान् स्वयम् ।"
[मी० श्लो. शन्दनि० २६०-६२] इति । वदपि तादृशमेव । तथा हि
अर्थवत् कतमल्लिनं ज्ञातुर्वक्त्रा प्रदर्श्यताम् । पूर्व शातं यदा नासो लिङ्ग दर्शयितु क्षमः ॥१७९७।। नार्थवद् दृश्यते तेन सदृशं दृश्यते यदि । नार्थवत् सदृशं लिङ्गं ज्ञातुस्तत्रोपपद्यते ॥१७९८॥
अर्थवग्रहणाभावात् न स्वयं चेदमर्थवत् । इति । ततो यथा लघुविनाशिन्यपि विद्युदादौ विकल्पावभासिनि सम्बन्धप्रतिपत्तो परापरकालभाविनि तत्सदृशे सर्वत्रापि तत्प्रतिपत्तेः, पूर्वोपलब्धस्य अनुपदर्शनेऽपि परस्योपदर्य२५ मानस्य अर्थवत्त्वप्रतिपत्तिः, अन्यथा ततो वातादिसाध्यप्रत्यायनानुपपत्तेः । अस्ति खेदम्
"वाताय कपिला विजुदातपायातिलोहिनी। पोता वर्षाय दिनेया बुभिक्षाय सिता भवेत् ॥”
[पा महा० २।३।१३ ] इति प्रसिझेः । तथा शब्दस्यापीति न तत्राप्ययं दोषो भाषितव्यः । ततो युक्तं ३. परापरस्यापि शम्बस्म वाचकत्वम् । इदमेव कारिकाखण्डेन दर्शयति
ताडशो वाचकः शब्दः सङ्कतो यत्र वर्तते । इति । यत्र यस्मिन् शब्देऽर्थे वा सङ्कतोऽयमस्य बाचको वाच्य इति समयः प्रवर्तते सादृशस्तत्समानः शब्दो वाचकः तादशस्यार्थस्य तादश इति षष्ठयन्तस्याप्यावत्या सम्बन्धात । सादृश्याच्च वाचकत्वं वर्णस्य वर्णान्तरेण पदस्य पदान्तरेण एवं वाक्यादावपि । ततो न
१ सम्मापति सम्बन्धमगत्या प्रत्यर्थः ।