Nyayamanjari Part 02

Author(s): K S Vardacharya
Publisher: Oriental Research Institute

Page 731

698
न्यायमञ्जरी
[अप्राप्तकालम् ] अवयवाविपर्यासवचनमप्राप्तकालम् ॥५-२-११॥
प्रतिज्ञाहेतूदाहरणोपनयनिगमनवचनक्रममतिलङघय-अवयवविपर्या सेन प्रयुज्यमान मनुमानवाक्यम'प्राप्तकालं नाम निग्रहस्थानं भवति ॥
- [पदानां प्रयोगक्रमे धर्मकीत्याक्षेपः] अत्राह-न हि पदानां वाक्येषु नियतः क्रमः कश्चिदस्ति। नियतक्रमका हि वर्णाः पदतामापद्यन्त इति युतम्, तदन्तरेण तदर्थानवग. मात्। न हि टव इत्युक्ते घटावगतिमवति। वाक्येषु तु 'देवदत्त ! गां शुक्लामभ्याज दण्डेन' 'दण्डेन शुक्लां गामभ्याज, देवदत्त!' इति क्रमान्तरेगापि तथैवार्थप्रतिपतेः किं क्रमेण। अनुमानवाक्ये तु 'पंचावयवाः' इत्येतदेव तावत् प्रथममसांप्रता, प्रतिज्ञाद्यवयवानामसाधानाङगवचनत्वात् । तत्र तेषां पंचावयवानामपि प्रयोगः, प्रयोगेऽपि च क्रमो विवक्षितः, तदुल्लङघनं च निग्रहस्थानमिति महती मूर्खप्रक्रियेति ॥
[न्यायाबयवेषु क्रमः नियतः ] __ अत्रोच्यते-वाक्यान्तरेषु क्रमविवक्षा भवतु, मा वा भूत् ; नानेन नः प्रयोजनम्। अनुमानवाक्ये तु आर्थः क्रमः बलादापतति, स्वप्रति पत्त्यनुसारेग परप्रतिपतेरुपादनात् । स्वातिपतौ च निदर्शन-तद्गतहेतुधर्मावधारण-प्रतिबन्धस्मरण-परामर्शज्ञान-साध्यनिश्चयानां क्रमेण दर्शनात् परं प्रति तथैव तदभिधानं कर्तव्यमिति सविस्तरमवयवलक्षणं
वस्तु क्रिविधं बवेत् । तत्र विज्ञानवादिनः परिकल्पितस्वभाववादिनः। इतरौ तु परिनि म्पन्न स्वभाववादि नौ । माध्यमिकास्तु निस्त्वभाववादिनः। अतश्च स्वभावक्रय. शून्यभ्वात्वस्तुनः, ते शून्यवादिन इत्येव तत्वम् ॥
1 म-ख,
' क्रमा-ख,
'मापे-ख,
'माणतय-ख. .