________________
તેથીજ તેનું નિયામક કારણ હાવુ જ જોઇએ તેના વિના કાર્ય ઉત્પન્ન થાય જ નહિ. તે નિયામક કારણ પણ પ્રતિનિયત જ હોય એટલે જ તે તે નિયત કાનું નિયામક પણ પ્રતિનિયત કારણ જ હોય છે.
જેમ ઘટતુ માટી પટનું તન્તુ. માટી યા તનુંની અપેક્ષા વિના ઘટ-પટની ઉત્પત્તિ જ અસંભવિત છે, જેનું ઉત્પાદન કારણ જ નથી અથવા પ્રતિનિયત કારણ નથી, તેની ઉત્પત્તિ જ કેમ સંભવે ? અકસ્માત્ ઉત્પત્તિ માની લેવામાં આવે તે। શશશૃંગની પશુ ઉત્પ ત્તિ થઈ જવી જોઈએ, તે સંભવિત જ નથી. માટે જ શુદ્ધ હોવા છતાં આત્માને અકસ્માત્ જ કર્મ અન્ય થઇ જાય એ માનવુ વ્યાજબી નથી.
કિન્તુ તેજ માનવું વ્યાજખી છે કે, કર્મબન્ધરૂપ કાર્યની ઉત્પત્તિ આકસ્મિક નથી, પણ કારણુ-નિયત્રિત છે. એ કારણ જીવની સ્વભાવભૂતયેાગ્યતા છે. તે યેાગ્યતા પણ જીવની જેમ અનાદિકાલિક છે. તેથી તત્કા ભૂત અન્ય પણ અનાદિકાલીન છે. અન્ય બેશક ! કૃતક છે, તથાપિ તે અનાદિકાલીન છે. જેમ અતીતકાશ, અતીતકાલનું ક્ષણે ક્ષણે અપરાપર રૂપે ભવન થવા છતાં પ્રવાહ-પરંપરાની અપેક્ષાએ અનાહ્ત્વિ છે પણ આદિ સહિતપણું નથી જ, તેમ અન્ય પણ તે તે નૂતન-કર્મની અપેક્ષાએ આદિ સહિત હોવા છતાં પ્રવાહની અપેક્ષાએ તે અનાદિકાલિક જ છે. આ તા માત્ર યુક્તિ પ્રદર્શિત કરી. તેના વાસ્તવ નિર્ધાર તે આગમ–પ્રમાણથી જ થાય. અતીન્દ્રિય અર્થાનુ તાત્તિક અસ્તિત્વ આગમ પ્રમાણુ વિના નિશ્ચિત થઇ શકે નહિ. આગમ-કથિત અર્થેžમાં શકય હોય તે રીતે યુક્તિ લગાડવી જોઇએ, પણ કેવળ આગમગમ્ય અર્થોં માં યુક્તિ લગાડવાનું સાહસ ન કરવું જોઇએ. એ આગમ પણ જે અતીન્દ્રિય-અર્ચના-દ્રષ્ટા હોય તેવુ જ પ્રમાણુભૂત મનાય. કારણ કે તે બાધિત ન હોય, પણ સંવાદ જ ઢાય. સફ્ળ પ્રવૃત્તિમાં પ્રવર્તીક હોય. સત્તુ તે જ હાઇ શકે કે જે વીતરાગ હોય. રાગાદિ દાષા વસ્તુતત્ત્વના યથાર્થ પ્રકાશનમાં આવરણભૂત છે. એના સર્વેથા વિલય થયા વિના પ્રકાશ ન થાય.
એના સર્વથા નિલય જેમને થયા ડાય, તેને
: કલ્યાણ મા
-
-
૧૯૫૬ : ૯ :
વસ્તુનું યથા અવલાંકન થાય, તેઓ કૃતાય હાય છે. તેથી જ તેઓનું વચન અસત્યયા વિસંવાદિ કે બાધિત હોય જ નહિ, અને એના યાગે વસ્તુતત્ત્વના યથા નિર્ધાર થાય, પ્રસ્તુતમાંય વીતરાગ–સર્વજ્ઞભાષિત વચનના પ્રામાણ્યથી કર્મબંધનું અનાવિ સિદ્ધ થાય છે, યુક્તિ તો છે જ, પરંતુ તર્ક તે જ વાસ્તવ છે કે, જે આગમાધિત અંનું ખેાધન ન કરે, પણ અગમભાષિત અર્થનું જ પ્રકાશન કરે, એથી જ આગમનું પ્રમાછુ સૌથી ખલવત્તર ગણાય છે, એટલે અતીતકાલવત્ બંધનું ય અનાવિ જિનવચનથી સમજવું. આગમમાં બંધનું અનાવિ દર્શાવ્યું છે, તે આગમ પ્રમાણુ છે, માટે બંધનું અનાદિત્વ સમજવું.
આ રીતે સત્ર જીવની ચેાગ્યતા જ સસારાદિમાં મુખ્ય નિમિત્તરૂપે સિદ્ધ થઈ. છતાં પણ જેઓ મહેશના અનુગ્રહથી જ જીવના મેાક્ષ માને છે, તેઓના મત પ્રામાણિક નથી. કારણ કે, યુક્તિથી બાધિત છે, આ વાત જણાવતાં ગ્રંથકાર મહર્ષિ ફરમાવે છે કે:-~~~ अनुग्रहो ऽप्यनुप्राह्ययोग्यतापेक्ष भेव तु । नाणुः कदाचिदात्मा स्याद् देवतानुग्रहादपि || १२ ||”
66
ભાવાર્થ:અનુગ્રહ પણ જેના ઉપર અનુગ્રહ કરવાના છે, તે જીવની યેાગ્યતાને અપેક્ષે છે. વની યાગ્યતા હાય તા જ તેના પર શ્ર્વરના અનુગ્રહ થાય છે. જેનામાં યેાગ્યતા જ ન હોય, તેના પર કદી પણ અનુગ્રહ થઈ શકતા મથી. કારણ પુદ્ગલમાં મહેશના અનુગ્રહ થઈ જાય, તે। તે અણુ હરિજ આત્મા-ચેતન બની શકે નહિ. કારણ કે, તેમાં મુદ્દલેય યાગ્યતા નથી. અર્થાત્ અનુગ્રહ યા કાઈ પણ ક્રિયા, તેના પરજ સફળ થઇ શકે છે, કે જે સ્વયં યોગ્ય છે, જેનામાં અનુમહ સ્વીકારવાની યા ક્રિયાને યાગે લભ્ય ફળની પ્રાપ્તિની લાયકી છે, જેનામાં તેવી લાયકી નથી, તેનામાં અનુગ્રહ યા કાઇ પણ ક્રિયા લજનન કરી શકતી નથી.
આ જ વિષયને ઉપમાદાર! સાબીત કરે છે. વ્હાય તેટલા દિવ્યજ્યાતિષર મહેશના અનુગ્રહ થઈ જાય, છતાં પુદ્ગલાણુ હરગિજ વરૂપ બની શકતે નથી. કારણ કે, પુદ્દગલાણુ ચેતનથી સર્વથા વિપરીત
