________________
ઉપાદાન અને નિમિત્તે
: ડેકટર શ્રી વલ્લભદાસ નેણસીભાઈ–મેરબી : જગતમાં પ્રત્યેક સ્કુલ વસ્તુઓ સ્વનિમિત્ત એટલે સ્વામી જે શ્રી અરિહંત તેહના ગુણને વડે આત્માને જગાડે છે. જે આત્મા ગુણગ્રાહી ઓળખીને જે પ્રાણ શ્રી અહિંતને ભજે સેવે હોય તે તે દ્રષ્ટિએ પ્રભુમૂર્તિ અને શારશે તે દર્શન એટલે સમક્તિરૂપ ગુણ પામે, સાન પુટાલંબન લેવાથી આત્મજાગૃતિ અર્પે તેમાં દર્શનની નિર્મળતા પામે, જ્ઞાન તે યથાર્થ આશ્ચર્ય નથી, કલ્યાણકારી લેખે અગર પત્રે જાણપણું, ચારિત્ર તે સ્વરૂપ રમણતા, તપ તે શાસ્ત્રનાં નિઝરણુઓ હવાથી આત્માને અંતરાવ તત્વ એકાગ્રતા, વિય તે આત્મ સામર્થ્ય, તેના લેકિન માટે સહાયભૂત થાય છે, એ સ્વતઃ ઉલ્લાસથી જ્ઞાનાવરણીય આદિ કર્મને જીપીને સિદ્ધ છે. પરંતુ આ પરિસ્થિતિ વાંચનારની મુક્તિ-મોક્ષ નિરાવરણ આત્મ દશા સંપૂર્ણ તેમજ દર્શન કરનારની આત્મભૂમિકાની તૈયારી તે સિદ્ધતારૂપ ધામે તે જીવ વસે. ઉપર અવલંબે છે. .
' આત્મનિષ્પતિ વિષે ઉપાદાન કારણ કે શ્રીમદ્દ દેવચંદ્રજી મ. વિરપ્રભુના સ્તવનમાં મૂળ છે, તે પણ નિમિત્ત કારણની વિશેષતા વર્ણવે છે કે, “સ્વામી દરિશણ સમે નિમિત્ત છે. જે કારણ તેજ કાપણે અભેદે પરિણમે, લહી નિમળ, જો ઉપાદાન એ શુચિન થાશે? તે ઉપાદાન કારણ કહેવાય. અને જે કતના
એટલે કે સ્વામી શ્રી વીતરાગ. જે વ્યાપારે કાર્યને નિપજાવવાનું સહકારે થાય પરકાર્યના અકર્તા, પરભાવના અભોકતા, ઈચ્છા તેજ નિમિત્ત કારણ કહેવાય. એ નિમિત્ત લીલા-ચપલતારહિત છે, એવા સ્વામીનાં દર્શને કારણ, તે કાર્યથી ભિન્ન હોય છે. સમાન નિર્મળ નિમિત પામીને જે એ આત્માનું જે કારણ તે નિયમ કાર્ય કરે. અને ઉપાદાન મૂળ પરિણતિ તે જે પવિત્ર ન થાય. કારણકાળ, કાર્યકાળ, તે નિયમ ભેદ છે. તે માટે તે જે જીવ તેને જ દેષ છે, એટલે એ કારણ પર્યાય તે ઉત્પન્ન છે. તે કાર્ય સંપૂર્ણ જીવનું દલ અવ્ય હેય, એબને અથવા તે પિન થયે કારણુતાને અભાવ છે અને જેની સાદિ તાના ઉદ્યમની ખામી છે, અને તેમ હોય તે હોય તેને જ અંત થાય માટે કારણ પર્યાય સખ્ત પ્રયત્ન કરી આત્માને સમારે જોઈએ. તે સાદિ સંત છે જે વખતે કર્તા કાર્યરૂચિ અને જે જીવે પિતાની શિથિલતાએ આત્માને થાય, તે વખતે કારણતા ઉપજે. એટલે ભવ્ય સમાર્યો નથી. તે માટે હવે શું કરવું ? જે સર્વ જીવ–સંપૂર્ણ સિધ્ધતામાં ઉપાદાન છે, પણ બીજો ઉપાય કઈ છે ? તે શ્રી અરિહંતની સર્વ સિદ્ધતા નિપજાવતા નથી. શા માટે ? સેવા તેજ નિશ્ચયપૂર્વક નજીતાએ લાવશે કારણ કે, કારણપણું નથી. જે કારણપણું એટલે એ આત્મા દુષ્ટ છે પણ શ્રી જિનરાજની પ્રગટે તે કાર્ય નીપજે માટે સર્વ આત્મા પિતસેવનાથી એ દુષ્ટતા ત્યજશે. ત્યાર પછી એને પિતાના ગુણ પ્રાગભાવરૂપ સિબતા કાર્યમાં ઉપાય બતાવે છે કે,
-- ઉપાદાન અવશ્ય છે. પણ શ્રી જિનવરદેવ શુદ્ધ “સ્વામી ગુણ ઓળખી, સ્વામીને જે ભજે તત્વને અવલંબને કારણતા નિપજાવે માટે પુષ્ટ
