________________
: કલ્યાણ - માર્ચ - ૧૯૫૬ : ૪૧ :
છે. તે કારણે ભારે પંડિતજીએ રજૂ કરેલ ભ્રામક બધા ધાતુઓ કે શબ્દો ધાતુપાઠમાં કે શબ્દ કોષમાં મુદાને સ્પષ્ટ પ્રતિકાર કરવો જરૂરી છે.'
આવે એવો કોઈ નિયમ નથી. છતાં એટલું ખરું કે પંડિતજી જણાવે છે કે, “રિસમજોન તે તે શબ્દો શાસ્ત્રીય જરૂર હોય ! જેમ કે, “માસઉષા–વસનં વર્ષTળા આમાં ટીકાકાર “જયેષTI ટેરબે” રૂપને મૂલ ધાતુ “મટ્ટિ' છે, જે ધાતુ શબ્દમાં ‘ વત્ ' ધાતુ સમજે છે, પરંતુ પાઠમાં મળતું નથી, છતાં એ સૈધ્ધાંતિક તેમજ વ્યાકરણના નિયમો જોતાં કોઈપણ પ્રકારે “વ”
શબ્દશાસ્ત્રની દૃષ્ટિએ શુદ્ધ છે. તે જ રીતે અહિં ધાતુ નું “ ૩૫ ? રૂપ સંભવનું નથી, પંડિતની 'યુવા' માં ‘વ’ ધાતું નથી, પણ “૩૫/આ વાત કેવળ બ્રમણું રૂપ છે. કારણ કે ટીકાકાર,
નિવારે ધાતુ લીધેલો છે, અને ' ઉપસર્ગ પૂર્વક મહાપુરૂષો • પચાપ ' શબ્દમાં “ર ' ધાતુ
ના” શબ્દ નિષ્પન્ન થયેલ છે. આથી તે શાસ્ત્રીસમજ્યા જ નથી, તે . પછી તેમના ઉપર તે ય છે, માટે જ ‘વપરામના ’ કે ‘qqવા ' દોષારોપણ કરવું, અને ત્યારબાદ તેનું ખંડન કરવા
વી તરીકે તેને સિદ્ધ કરવાને અશાસ્ત્રીય પ્રયાસ કરવાની
: પ્રયત્ન કરે એ કેવલ પિતાનાં અજ્ઞાનનું પ્રદર્શન
ન પં. બેચરદાસ દેશીને કશી જ આવશ્યક્તા ન હતી. જ ગણી શકાય કે બીજું કાંઈ ?
પૂ. શ્રી હેમહંસ ગણિવરે “ન્યાયસંગ્રહની બૃહદ્
વૃત્તિમાં આ હકીકતનું સમર્થન કરતાં સ્પષ્ટ ફરમાવ્યું પંડિતજીએ જાણવું જોઈએ કે, કલ્પસત્રના ટીકાકાર પૂર્વકાલીન મહાપુરૂષે શબ્દશાસ્ત્રના દિગ્ગજ વિદ્વાને
આ છે કે, “મામ અપિ વિલ્ ધાતો દાંતે, હતા. સમર્થ પ્રતિભાશાળી હતા. “વણ ધાતુનું અથા ક્રુ માને, વિવુર્વ વિયાયામ, ‘૩૧ળા” રૂપ નથી બનતું એમ તેઓ જાણે છે. જે વાળ, ૩પ નિવાસે, અત્ત: બળત્તિ માટે “વ” નું “ I” રૂપ એમણે કોઈપણ જૂ૦ , રૂત્યનેન પયુષTI.' , સ્થલે સૂચવ્યું નથી. ફક્ત “રિસામન–૩ષI- આ રીતે “ ના” શબ્દ “ઉપર” ધાતુથી “વરિ' વસ-gu” આ સ્પષ્ટાર્થ કરીને “ર” ને જેમ ઉપસર્ગ પૂર્વક નિષ્પન્ન થયો છે, એ સ્પષ્ટ હોવા છતાં સ્પષ્ટ અર્થ “ સામા” જણું તેમ “ઉષા”પિતાની જાતને શબ્દશાસ્ત્રના સમર્થ વિદ્વાન ગણુવસ્પષ્ટ અર્થ “વસ બતાવ્યો છે. પણ “વ”ધાતુથી વાની ધૂનમાં પંડિતજીએ આ શાસ્ત્રીય શબ્દપ્રયોગ “ ૩ષા ' શબ્દ બન્યું એવું કદિ જણાવ્યું વિષે ઊંડું અનવેષણ કર્યા વિના “પશુતા', શાસ્ત્રીય નથી જ.
શબ્દને અશુધ્ધતાને આરોપ મૂકી. “ઝુવા પણ ખરી વાત એ છે , પોતાની જાતને શબ્દ સાબીત કરવા પ્રયત્ન કર્યો, અને સાથે સાથે પૂર્વકાલીન શાસ્ત્રના પ્રકાંડ વિદ્વાન માની લેવાની ઘેલછામાં તેઓએ સમય વિદ્વાન ટીકાકારો ઉપર અજ્ઞાનતાને દોષા* વાળા ' શબ્દમાં આવતાં - YOા , રોપ મૂકયો ! શબ્દનું શાસ્ત્રીય મૂલ શોધવાની તકલીફ જ લીધી નથી, વિદ્વત્તાની આ કેવી વિટંબના ! ને પિતે જાણે એક નવું સંશોધન ને ગર્વ અનુભવ્યો છે. જેના પરિણામે વગર વિચાર્યું એ શોધને જાહેરમાં પ્રસિદ્ધ કરીને પિતાનું શબ્દશાસ્ત્રનાં અજ્ઞાનનું
પંડિતજીને મેં આપેલા ઉપક્ત સચોટ પ્રત્યુપ્રદર્શન કર્યું છે. -
તરને જવાબ લગભગ એક વર્ષ બાદ પંડિતજીએ
- આપવા નિષ્ફળ પ્રયત્ન કરેલો, જેમાં તેમણે પિતાની પંડિતજીએ વ્યાકરણનાં પુસ્તક અવલોકયા હશે,
ભૂલને ઢાંકવા પૂર્વકાલીન વૈયાકરણ ઉપર અનેક દોષાછતાં તેમણે એ ખ્યાલ ન રહ્યો કે, આગમાં આવતા
રોપણ કર્યા છે. પંડિતજીએ પ્રસ્તુત લેખમાં જે કાંઈ , અશાસ્ત્રીય, અર્થશૂન્ય અને શબ્દશાસ્ત્રને પિતાના
