________________
: ૭૨૨ : જૈનદર્શનનો કર્મવાદ :
વણાનાં જ પુદ્દગલે કામ લાગે છે. સંસારી જીવા પૈકી જે જીવને ઔદ્યારિક શરીર હાય છે તે મનુષ્ય અને તિય ́ચની જાતના દરેક જીવા પેાતાનું શરીર ખનાવવા દારિક વણા-ત્નપૂર્વક ના જ પુદ્ગલેા ગ્રહણ કરતા હાવા છતાં એકેન્દ્રિય નામકર્મના ઉદયવાળા જીવે જે પુદ્ગલે ગ્રહણ કરે છે તે મધાને એકેન્દ્રિયપણાએ જ પરિણુમાવે છે એ પ્રમાણે યાવત્ પંચેન્દ્રિય પર્યંત સમજવુ. અહીં પુદ્દગલનું પરિણમન જીવના પ્રયત્ને થતુ હાવા છતાં પણ તે પુદ્દગલાને કેટલી ઇંદ્રિયપણે પરિણમાવવાં તેમાં જીવની સ્વતંત્રતા નથી. જે જે જાતિના નામકર્મના તેને ઉદય હોય તે તે જાતિને ચોગ્ય ઇન્દ્રિય તે પુદ્ગલે જીવ પરિણમાવે છે.
નામકર્મના ઉદય હાય તેવું જ શરીર જીવથી અની શકે છે અને બનાવી શકાય છે. એટલે નામકર્મની આધીનતામાં રહીને તથાવિધ પ્રયગૃહીત પુદ્દગલવાનું પરિણમન જીવ પ્રયત્નપૂર્વક કરે છે.
અહીં આપણે ખાસ તો સમજવુ જરૂરી છે કે-પુદ્દગલના પ્રયોગ પરિણામેમાં જીવ નિમિત્ત છે, અને જીવ નિમિત્ત છતાં પ્રયાગ પરિણામેામાં જે તરતમતા રહે છે તે કર્મને લીધે હોય છે. કાં વિના શરીરાદિને ચગ્ય પુદ્દગલ વણાનું ગ્રહણ અને તેને પ્રયોગ પરિણામ પ્રાપ્ત કરવાના જીવને અધિકાર રહેતા નથી. એટલે કે પુદ્દગલેમાં રહેલી સ્વાભાવિક શક્તિઓના પ્રયાગ પરિણામે જીવ કર્મની મદદથી પ્રાપ્ત કરી શકે છે, અહિં શરીરાદિને ચાગ્ય પુદ્દગલાનું ગ્રહણુ અને તે પુદ્ગલાનુ પરિણમન વિવિધ રીતે આ જીવ કેવી રીતે અને કયા કર્મને આધીન રહીને કરે છે તે આપણે વિચારવાનુ છે. ગ્રહણ અને પરિણમન કરાવનાર કર્મ પ્રકૃતિએ તેજ “ પુદ્દગલવિપાકી ” છે. તમામ પુદ્દગલ વિપાકીઓના પુદ્દગલવિપાકીપણામાં
સંસારી જીવાને સંસારીપણે જીવવા માટે શરીર—શ્વાસોશ્વાસ–ભાષા અને મન એ ચારે પ્રકારની વર્ગણાના પુદ્ગલ ગ્રહણની અને તેના વિવિધ પરિણમનની આવશ્યકતા રહે છે તેમાંથી એકેન્દ્રિય જીવને ભાષા તથા મનવાના પુદ્દગલની અને એઇંદ્રિયથી અસજ્ઞિ પંચેન્દ્રિય સુધીના જીવાને મનવર્ગાના પુદ્દગલગ્રહણુની કે પરિણમનની આવશ્યકતા નથી. તથાપ્રકારનાં આ મૂળ તત્ત્વ છે. એ ધ્યાનમાં રાખીએ તે પુદ્ગલેલા જીવના વ્યાપારથી શરીરક્રિપણે પિર-કર્મના વિપાકનો અર્થ બરાબર સમજી શકાય મે છે. અને શરીર રચાય છે. છતાં પણુ છે. તે પ્રકૃતિએ કઈ કઈ છે તે હવે પછીના તેના તમામ ઉદ્યમ કર્માધીન હોવાથી જેવા ( ચાલુ )
લેખમાં.
*
એક વખત એન્જામીન ફ્રેન્કલીન ફ્રાન્સના સાહિત્ય સંમેલનના સન્માનિત અતિથ થયા. ફ્રેન્ચ ભાષા તેને આવડતી નહોતી, પણ મશહૂર વક્તાએનાં પ્રવચન પ્રસંગે મૂંગા રહેવુ તેમને અન્યાય કરવા જેવું લાગ્યું. તેથી પેાતાના ફ્રેન્ચ મિત્ર મેડમ બકુલર તાળીઓ પાડે તે તે વાકયે તેણે પણ તાળીઓ પાડવા માંડી.
સંમેલનની પૂર્ણાહૂતિ વખતે ફ્રેન્ચ ભાષા જાણતા તેના નાના પુત્રે પૂછ્યું: ખાપુજી, જે વાકયામાં તમારી પ્રશંસા આવતી હતી તે તે વાકયે પર જ તમે કેમ તાળીઓ પાડતા હતા ? માપાજી શું ખેલે ?
