________________
: હ૩૪ : : આત્મજાગૃતિ :
સ્વામિન ! મને અહીં પહોંચવામાં વિલંબ શરીર લાગતું હતું. આ શાથી? વૃદ્ધ વયને થયે, તેમાં અપરાધી મારી વૃદ્ધાવસ્થા છે. કારણે આ દશા થએલી. આપ જાતે જ જુઓ કે-હું સર્વ કાર્યોને રાજા દશરથની દષ્ટિ કંચુકીના શરીર ઉપર માટે કે અસમર્થ બની ગયું છું?” સ્થિર બની. મહારાજા અને મહારાણુ, બન્નેય
નેકર આવે જવાબ આપી શકે? કંચુકી એના શરીર તરફ જૂવે છે. મહારાજા દશરથનાં પિતાના સ્વામી તરફથી, વ્યાજબી વાતમાં કેટલે દિલમાં કંચુકીના શરીરનાં દર્શને જાગૃતિ આણી. બધે નિર્ભય હશે, ત્યારે તે પિતાના વૃધ્ધ એ દશને વિચારસરણી બદલી નાંખી. સંસારની શરીરની સામે જોવાનું કહી શક હશે? અસારતાને ભાસ કરાવે. શરીરની ક્ષણભંગુરસ્વામેથી “વૃષ્ય થયા તે ઘેર બેસો. નોકરી
તાનું જ્ઞાન જાગૃત થયું. યૌવનની ચપલતા
ક્ષણસ્થાયી વિધતસમી ભાસી. હૃદયમાં વિવેકકરવી અને વય બતાવવી એ નહિ બની શકે.
પ્રદીપને પ્રકાશ પથરાયે. ઘેર જાવ.”
કંચુકીના શરીર જેવી હાલત થાય તે પહેલા આ જવાબની સંભાવના માની ન હોય ?
ય મોક્ષપુરૂષાર્થ માટે ઉદ્યમવન્ત થવું જરૂરી લાગ્યું. ત્યારે જ વય બતાવી શકે છે. આજે આ રીતે વયે તે ક્ષણથી મહારાજા દશરથનું દિલ સંસારબતાવનારને શું સાંભળવા મળે ! ઘેર બેસે ઘેર. સુખથી ઉભગી ગયું. જલતા ઘરમાંથી માણસ
કંચુકીએ સૂચવ્યું કે, “મને કયાંયે ઉભ- ભાગી છુટે તેમ ભાગી છુટવાની વૃત્તિ પેદા થઈ. વાને કારણ નથી બન્યું, તેમ વ્યાક્ષેપ પામવાને રાજસુખ, રાજવૈભવ પરિહર્યા, સંયમના ઘેર પણ કઈ કારણ નથી બન્યું પણ હું મોડો કણો આદર્યા, અને મેક્ષ પંથના સાચા મુસાથયા, તેમાં મારી વાજ કારણ છે. અપરાધ ફીર બન્યા. કર્મકટકના ભેદ માટે ધર્મરાજાના હું નથી કરતે, પણ મને સઘળાંય કામને માટે મહાજોદ્ધા બન્યા. અસમર્થ બનાવી દેનારી મારી વૃદ્ધ વય અપ- વાંચક! આટલું પરિવર્તન શાથી! વૃધ્ધના રાધ કરે છે.
શરીરનું વાસ્તવિક દર્શન. અને એના દ્વારા વિચાખરેખર, “એ કંચુકીની વય જ એવી થઈ રણાનું સાચું પ્રતિબિબ શું આ સંસારમાં સંસારથી ગઈ હતી. કે એના હાથ–પગ આદિ અંગે વૈરાગ્ય પેદા થાય, સંસારના ક્ષણિક સુખે પ્રત્યે સ્થિર રહી શકતાં નહતાં. એનું આખુંએ અંગ, તિરસ્કાર પ્રગટે એવા દયે આપણું આસપાસ સદા કંપ્યા કરતું હતું. એના દાંત ઘંટના દષ્ટિ સમક્ષ નથી આવતા ? લોલકની માફક સતત હાલ્યા કરતા હતા. એના પરંતુ એ અંગે વાસ્તવિક વિચારણા ન આખાય શરીરની ચામડી એવી કરચલીઓવાળી પ્રગટી એજ કારણે તુચ્છ સંસારના સુખે ક્ષણિક થઈ ગએલી કે એનું શરીર વળીઓના ભાજન સંસારના સુખે, સુખાભાસ સ્વરૂપ સંસારના જેવું ભાસે. વાળ સાવ ધેળા થઈ ગયા હતા સુખને રંગ દિલમાં સ્થિર રહ્યો છે. અને મુખ્ય અને ભ્રકુટીના સફેદ લેમથી તેનાં નેત્રે પણ પુરૂષાર્થની સાધના માટે મળેલ સામગ્રીને દુરૂઢંકાઈ ગયાં હતાં. શરીરમાં માંસ કે લેહી પગ થઈ રહ્યો છે એ શું એ શેચનીય છે? જાણે હોય જ નહિ એવું હાડપીંજર જેવું એનું
