________________
: ૭૫૨ : : વિશ્વપ્રેમના પવિત્ર પથ :
જાય છે માટે એક સરળ સિધ્ધાંત ( સમજવામાં • સરળ, આચરવામાં તો કઢી સરળ હાઇ શકે જ નહિ ) આપણા દર્શનમાંથી જગત સમક્ષ વાની અત્યંત આવશ્યકતા છે.
*
· અહિંસા 'ના સિદ્ધાંત સર્વશ્રેષ્ઠ ભાસે છે. અને અદ્યતન ઘડીએ એનુ મૂલ્ય પણ ઘણું છે. આ ‘અહિંસા’ તે શું ? તેના સાચા અર્થ શે? એ પ્રથમ જાણવું જોઇશે. આપણે ઝે દઈને કહી દઈશું કે ‘ અહિંસા' એટલે કાઇ જીત્રની હિંસા ન કરવી. તેમાં વળી અ શે વિચારવાના છે? આવી રીતે અર્થ કરવાથી જ અનેકવાર મુશ્કેલી ઊભી થાય છે. દરેક બાબત ઉપર મનન કરવાની, ચિંતન કરવાની જરૂર હાય છે. વળી પ્રભુ મહાવીરસ્વામીને મનુષ્યજીવનના નિચેડરૂપ લાધેલા સત્યને આપણા જેવા સામાન્ય માનવી જલદીથી સમજાવી દે તે કેવું બેહુદુ લાગે છે ! એની પાછળ તે ઊંડી અન્વેષણા અને સતત અભ્યાસ હોવા જોઇએ.
al
વચન હાય, લાંચરૂશ્ર્વત હાય કે કોઇ અન્ય પાપાચરણ હાય–તે તેથી કોઈને પણ અન્યાય મૂક-તે થવાના જ. હવે જેને એ અન્યાય થાય તે માણસ પ્રત્યે અંતરની ઉંડી લાગણી હોય તે અનીતિ થઈ શકે ખરી ? આ પ્રકારના પ્રેમ તે ‘માયા’ નથી, ‘ મેહ ' નથી, પણ જ્ઞાન છે, સાચી સમજણ છે.
પ્રભુના જીવનમાંથી ઉદાહરણુ લઇએ તે પણ આ વાતને સમર્થન મળશે. જ્યારે શ્રમણ ભગવાન મહાવીરદેવે ( ‘ સર્વિ જીવ કરું શાસનરસી ' ) સર્વ જીવાના ઉધ્ધાર કરવાની શુભ ભાવના સેવી ત્યારે જ તેમણે તીર્થંકર નામ ક ઉપાર્જન કર્યું. વળી છેલ્લા ભવની પ્રભુની કરૂણાનું... પૂ. આ. મ. શ્રી હેમચંદ્રસૂરીશ્વરજી મહારાજે કરેલુ વર્ણન શુ' સૂચવે છે? " कृतापराधेऽपि કૃપાપાત્રેયાર્મદ્ર શ્રી-વીરલિનને ત્રયેઃ ।''
कृपामन्थरतारयोः ।
·
C
>
અહિંસા ' એટલે માત્ર જીવરક્ષા એટલું જ નહિ પરંતુ આપણુ સમગ્ર વર્તન, વાણી કે વિચાર એવા હેાવા જોઇએ કે-કાઇની ‘હિંસા? ન થાય. આ · હિંસા ' કેવળ શારીરિક નથી, શારીરિક હિંસા કરતાં માનસિક · હિંસા? ઘણીવાર તીવ્રતર નિવડતી હાય છે, માટે એ વિચારવાનું છે કે શારીરિક, માનસિક સ` ક્રિયાઓ કયારે હિંસારહિત બને ? એમ કરવા મન કેળવવુ પડશે. જ્યારે આપણુ માં સમસ્ત માનવજાત અરે! તેથી આગળ વધીને સમગ્ર પ્રાણીજગત્ માટે પ્રેમ જાગશે, સૌ પ્રત્યે સહાનુભૂતિ અને સહૃદયતા ઉત્પન્ન થશે ત્યારે જ ‘અહિ’સા’ સિદ્ધ થશે. અને આપણે પહેલા જોઈ ગયા તેમ અનીતિને જાકારો મળશે. કારણ કે એક વ્યક્તિ અનીતિ કરે-પછી તે ચારી હાય કે અસત્ય
જ્યારે જીવમાત્ર માટે પ્રેમ જાગૃત થાય છે, સમગ્ર ચેતના વિશ્વના ચૈતન્ય તરફ અભિમુખ થાય છે, બાહ્મવત્ સર્વમૂતેષુ ની ભાવના રંગેરગમાં પ્રસરી જાય છે ત્યારે જ આત્મા મહાઆત્મા બની શકે છે.
અહીં પ્રશ્ન ઉપસ્થિત થશે કે-એક જ વ્યક્તિ વિશ્વપ્રેમ દાખવશે તેથી કાંઈ આખા વિશ્વની સુરત ઘેાડી જ પલટાવાની છે? એ તા સાચું જ છે કે-શરૂઆતમાં તે પ્રેમ આચરનાર વ્યક્તિને સહેવાનું છે જ, “પ્રેમપથ તા પાવકની જ્વાળા ” છે, પણ જે હિંમતથી એ પંથે આગળ ધપશે તે તે 'માહી પડયા તે મહાસુખ માણશે.’ ધીમે ધીમે એક દિવસ એવા આવશે કે જગતમાં તેના પ્રભાવ વિસ્તરશે, એ પ્રેમના–વિશ્વવાસલ્યના મંગલ પ્રતિઘેાષા પડશે ને એમાંથી અનેક વિશ્વવાત્સલ્યના વાહકે પ્રગટશે !
