________________
હિંસા : ૩૫: તે બીતી હકીકત છે, છતાં પોતાના જીવનનું મહત્વ બચવા ઈચ્છનારે તેનું મુખ્ય કારણ હિંસા તે બરાઓછી વિકસિત બુદ્ધિવાળા આત્માઓને વધારે પડતું બર સમજીને, ઓળખીને તેનાથી બચવા વ્યવસ્થિત હોય છે ને બીજાના જીવનનું મહત્ત્વ તેઓ તુચ્છ પ્રયત્ન આદરવો જોઈએ. ગણતા હોય છે, બીજાના જીવન કરતાં પિતાનું જીવન ' હિંસા કરવી ને દુઃખ ન પામવું એ અગ્નિ પિતાને મન વધારે કિંમતિ હોય, એ ઘણી વખત સળગાવવી-તેમાં પડવું ૫ણુ બળવું નહિં, ઝેર ખાવું વ્યવહારમાં અજુગતી વાત નથી ગણાતી. છતાં પણ મરવું નહિં, એના જેવું છે તેમાંથી હિંસા પ્રગટે છે–પછી ભલે તે ધીરે ધીરે પ્રગટતી હોય કે એકદમ, પણ હિંસા તેમાંથી પ્રગટે છે.
હિંસાના વિચારે કેવા ને કેવી રીતે હૃદયમાં એ નિર્વિવાદ છે.
છુપાઈને રહે છે તે અંગે વિશેષ સ્પષ્ટ અને સહેલી મહત્ત્વ રૂ૫ મનાએલું પોતાનું જીવન સુખરૂપ સમજણ નીચેની પ્રશ્નોત્તરીથી થશે. કેમ બને, તે વિચાર એ હિંસાનું બીજું મુખ્ય કારણ
૧ છે. આ બે મહત્ત્વના ખ્યાલ ઉપર હિંસાના કેટલાક
પ્રશ્ન-હિંસા વગર જીવી શકાય ખરું ? વિચારો સમાઈ જાય છે.
ઉત્તર-હિંસા ઉપરજ જગતનું જીવન ચાલે છે, પિતાને કેાઈ મારવા આવે ત્યારે તેને કોઈ
એવા ઘણું કાળના દર્શનથી દરેકને એ ખ્યાલ રૂઢ સામનો કરે–પોતાનું જીવન બચાવવા સામાના પ્રાણ લે તે હિંસામાં પિતાનું જીવન મહત્ત્વનું છે, એ
થએલો છે, કે જીવવું હોય તે કઈને કોઈ પ્રકારના
જીવોની હિંસા કર્યા વગર છુટકો નથી. પણ તે ખ્યાલ વિચાર કેન્દ્રિત છે.
વાસ્તવિક નથી. હિંસા વગર પણ જીવી શકાય છે.. પ્રથમ એમને એમ કોઈ પણ વસ્તુ સામા પાસેથી પડાવી લેવા માટે, કે તે પિતાને આડખીલીરૂપ થાય છે માટે તેને નિકાલ કરી નાખવો જોઈએ, એ
મન- કોઇની પણ હિંસા ન થાય અને જીવન
નભે એ કઈ રીતે શક્ય છે? ખાશયથી શક્તિવાળે કે શક્તિ વગરને ગમે તે આત્મા બીજાની હિંસા કરે તેમાં પિતાનું જીવન
- ઉત્તર- આ પ્રશ્ન ઘણું જ સૂક્ષ્મ છે. જેટલો સુખરૂપ કેમ બને, એ વિચાર કેન્દ્રિત છે.
સૂક્ષ્મ છે તેટલું જ મહત્વ છે. આ પ્રશ્નને ઉપરના બે પ્રકારે સિવાય પણ બીજા સુખની
ઉત્તર સમજતા પહેલાં એટલું સમજી લેવું જરૂરી છે, અસહિબષ્ણુતા પણ હિંસામાં પરિણમે છે.
કે અમુક વગર હું જીવી ન જ શકું, એવા કેટલાએક
બંધાઇ ગયેલા પૂર્વગ્રહ માટે આ વિઅર નકામે છે. આગળ-પાછળના એવાજ પ્રસંગે માંથી ઉત્પન્ન
અહિં સાધારણ રીતે પાણી-પવન અને ખાધ પદાર્થો થતી હિંસા ઉપલક દૃષ્ટિએ ઉ૫રના કોઈ કારણે સાથે
પુરતજ વિચાર કરવાનું છે તેમાં પાણી, પવન અને બંધ બેસતી નથી આવતી પણ તે હિંસામાં પણ
ખાધ પદાર્થો મોટે ભાગે દરેક સજીવ છે, એ ચોક્કસ અમુક સ્વાર્થ ગુપ્ત રીતે છુપાએલે તે હેય જ છે.
છે. છે. જ્યારે એક આત્મા એ નિશ્ચય કરે મારે આ આટલા વિચારોમાં હિંસા સબંધી મુખ્ય સજીવ ખાદ્ય પદાર્થોને મારા પિતાના જીવન માટે રહસ્ય આવી જાય છે.
ઉપગ નથી કરવો ત્યારે તે તેને પદાર્થો કે જે કોઈ આ હિંસાનું સ્વરૂપ ખૂબજ મનન કરવા યોગ્ય પણ પ્રકારે નિર્જીવ થયા હોય તેને મેળવવા યત્ન છે. મનન કરીને હૃદયમાં રૂઢપણે ધારણ કરવા જેવું કરે—એ તે નિર્દોષ તેને યત્ન હોય કે જેમાં તેને છે. દુઃખ દૂર કરવા ઇચ્છનારે કદી પણ તેની છાયા સફળતા મળે અને તેને જીવનનિર્વાહ સુખે ચાલે ન પડે તે માટે પૂરી કાળજી રાખવાની છે. જો એવા નિર્જીવ થએલા પદાર્થો સુલભ છે, એમ ન આમાં હિંસા એ શું છે, એજ ન જાણતો હોય તે કહી શકાય પણ અલભ્ય કે અશક્ય બ્લભ્ય છે. તેનાથી બચી જ કેવી રીતે શકે ! માટે દુઃખથીએમ તે નથી . વ્યક્તિગત રીતે જે કોઈ ઇચછે તે
