________________
જૈનધર્મચિંતન
બનાવ્યાં, રાજા સ`પ્રતિ અજ્ઞાકના પૌત્ર થતા હતા, અર્થાત્ અશોકના સમય સુધી દક્ષિણ દેશ વિહારને યાગ્ય ન હતા; એને અના દેશ ગણવામાં આવતે! હતે. એ પછી તેા, પશ્ચિમ ભારતની જેમ, દક્ષિણ ભારત પણ જૈનધર્મનુ કેન્દ્ર ખેતી ગયું . દક્ષિણમાં જૈનધર્માંના પ્રચાર એ દિશામાંથી થયા હતા : સાળવાની રાજધાની ઉજયનીર્થી અને પૂર્વમાં રિસાથી પણ જૈનધર્મ દક્ષિણમાં ફેલાયા હતા.
૫૪
પશ્ચિમમાં થતાંબરોનુ' અને દક્ષિણમાં દિગ‘ખરાનુ પ્રાધાન્ય
શરૂઆતમાં તા પશ્ચિમ ભારતમાં શ્વેતાંબર અને દિગબર અને સંપ્રદાયાનુ અસ્તિત્ત્વ મળે છે; પણ આગળ જતાં પશ્ચિમ ભારતમાં શ્વેતાંબરનું જ પ્રાધાન્ય રહી ગયું. આથી ઊલટુ, દક્ષિણમાં શરૂઆતમાં બંને સંપ્રદાયે રહ્યા હશે. પણ્ પછી ત્યાં દ્દિગંબરેાતું જ પ્રાધાન્ય થઈ ગયું.
આગમરક્ષા પશ્ચિમમાં; દાાનિક સાહિત્યનું સર્જન દક્ષિણમાં
જૈન આગમા—ચાહે તે શ્વેતાંબર માન્ય હાય કે દિગંબર માન્ય—એ 'તેની રક્ષા પશ્ચિમ ભારતમાં જ થઈ છે. વલભીપુરમાં શ્વેતાંબર માન્ય આગમાની વાચના થઈ હતી; અને દિગબર માન્ય ટ્રૂખંડાગમ વગેરેનું મૂળ પણ પશ્ચિમ ભારતમાં જ સચવાયું હતુ.. પણ જૈન દાર્શનિક સિદ્ધાંતાની વ્યવસ્થામાં દક્ષિણના જૈનાચાર્યાંના ફાળા જેવા તવેા નથી.
ખરી રીતે જોવામાં આવે તેા, ભારતીય દર્શનસૂત્રોનું વિવરણ અને વિવિધ દાનિક વિચારસરણીઓને! વિકાસ દક્ષિણ ભારતમાં જ થયા છે. મીમાંસકેામાં શખર, કુમારિલ અને પ્રભાકર; વેદાંતીઓમાં શંકરાચાય, મધ્વ, રામાનુજ વગેરે; બૌદ્ધોમાં નાગજુ ન, દિગ્બાગ અને ધમકીતિ તથા એમની શિષ્યપરંપરામાં થયેલા મોટા મેટા દાનિકોએ બધાય દક્ષિણમાં થયા. આવી સ્થિતિમાં એમની વચ્ચે રહેવાવાળા જૈન આચાર્યો પેાતાના દર્શનને નવા પ્રકારામાં પ્રગટ ન કરત તે! તે પેાતાનું અસ્તિત્વ જ ગુમાવી બેસત. આવી પરિસ્થિતિમાં એ પ્રદેશમાં સ્વામી સમન્તભદ્ર, અકલંક, વિદ્યાનંદ જેવા જૈન દાનિકાની પ્રતિભા ચમકી ઊઠી. એ આચાર્યાએ જૈન દર્શનને અજેય બનાવવા માટે જે પ્રયત્ન કર્યાં એમાંથી જ ભારતીય દર્શીનેાને અનેકાંતવાદ જેવા એક સ્વત ંત્ર, સના સમન્વય કરનાર દર્શનની પ્રાપ્તિ થઈ અને જેનાને ગૌરવ લેવા જેવું સાહિત્ય મત્યુ
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
