________________
ભક્તિમાર્ગ અને જૈનદર્શન
૧૦૩
સંસાર વધે. ભક્ત પ્રીતિ કરીને ભગવાનની પાસે એમના ગુણેની ભિક્ષા નથી માંગતા, પરંતુ ભગવાનના વિશુદ્ધ ગુણે પ્રત્યે અનુરાગ દાખવીને પિતામાં રહેલા એવા જ ગુણોને પ્રગટ કરવા ઈચ્છે છે. આ વિલક્ષણતાઓને લીધે સવાલ એ થાય છે કે આવી પ્રીતિ કેવી રીતે કરી શકાય ?
આને જવાબ દેવચંદ્રજીએ એ આપે છે કે બાહ્ય અનંત પદાર્થોમાંથી પ્રીતિને પાછી ખેંચી લેવાથી જ વીતરાગની સાથે પ્રીતિ થઈ જાય છે; અર્થાત ત્યારે વીતરાગતાના ગુણ દ્વારા બંને સમાન કક્ષામાં આવી જાય છે. આ રીતે – “પ્રભુજીને અવલંબિતાં નિજ પ્રભુતા હે પ્રગટે ગુણરાસ” -– “પ્રભુને પ્રીતિનું આલંબન બનાવવાથી ભક્ત પોતે પ્રભુ બની જાય છે.
તીર્થકરની ભક્તિને આ દષ્ટિએ એ જ અર્થ સમજવો કે એમની આજ્ઞાનું પાલન કરવું-“માનાકા મતો”—અર્થાત તીર્થકરે છે જે વિધિનિષેધો બતાવ્યા હે એ મુજબ આચરણ કરવું એ તીર્થકરની ભક્તિ છે. તીર્થકરની આજ્ઞા એ એમને હુકમ નહીં, પણ તેઓએ પિતે જે માર્ગનું અનુસરણ કરીને પિતાની ઉન્નતિ સાધી છે, તે જ માગને એમણે ખપી જીવોને માટે જે ઉપદેશ આપ્યો છે, એ જ આજ્ઞાને નામે ઓળખાય છે.
ભક્તિથી કાર્યસિદ્ધિ કેવી રીતે થાય છે, એ વાત અધ્યાત્મયોગી દેવચંદ્રજીએ એક દષ્ટાંત દ્વારા સમજાવી છે. એમણે કહ્યું છે કે ભક્તને માટે પ્રભુ તે કશે જ પ્રયત્ન નથી કરતા, પરંતુ બકરાંઓનાં ટોળામાં જઈ પડેલો સિંહ જેવી રીતે સિંહના દર્શનથી પિતાના સિંહપણાને ઓળખી લે છે, એવી જ રીતે ભક્ત પણ પ્રભુના સ્વરૂપના દર્શનથી પિતાની પ્રભુતાને પિછાની લે છે :– __"अजकुलगत केसरी लहे रे निज पद सिंह निहाल । तिम प्रभुभक्ते भवि लहें रे आतमशक्ति संभाल ॥"
જે પ્રભુ પોતે કંઈ કરતા ન હોય, કશું આપતા પણ ન હોય, તો પછી જેન આચાર્યોએ એમની પાસે પિતાને ઉદ્ધાર કરવાની અને પિતાને મોક્ષપદ આપવાની જે વિનતિ કરી છે, એનું સ્પષ્ટીકરણ શું હોઈ શકે : આ પ્રશ્નનો ઉત્તર પણ શ્રી દેવચંદ્રજીએ આપ્યો છે :
બધાં કાર્યો પિતાને કર્તા અને કારણ-સામગ્રીમાંથી ઉત્પન્ન થાય છે. મુક્તિરૂપી કાર્યને માટે આત્મા કર્તા છે, અરિહંત ભગવાન નિમિત્ત-કારણ છે. ભગવાન
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
