________________
૧૫૦
જૈનધર્મચિંતન
જ્યારે વસ્તુવિચાર કરે છે, અને ખાસ કરી આત્મવિચાર કરે છે, ત્યારે જેના અનેકાંતવાદને સંમત એવા ભેદભેદને આશ્રય લે છે. અને દ્રવ્ય-પર્યાયવાદનો આશ્રય લઈ વસ્તુની નિત્યતા-અનિત્યતા સિદ્ધ કરે છે.
નૈયાયિકને અનેકાંતવાદમાં વિરોધ જણાય છે, પણ એ જ તૈયાયિકોએ અવાન્તર જતિને એક પ્રકારને સામાન્ય–વિશેષ કહ્યો છે, જેમ કે ગોત્વ જાતિ રએ ગાયેની અપેક્ષાએ સામાન્ય છે, પણ અશ્વત્વની અપેક્ષાએ વિશેષ છે.
રામાનુજ, વલ્લભ આદિ બ્રહ્મના પરિણામવાદને માનનારા હોઈ તે વિષે તેઓ પણ અનેકાંતવાદી જ કહેવાય, છતાં પણ તેઓ શંકરાચાર્યે કરેલ અનેકાંતવાદના બંડનમાં સંમત થાય છે, તે સાંપ્રદાયિક અભિનિવેશ જ છે.
–“પ્રબુદ્ધજીવન”, ૧-૩-૬૩, ૧-૪-૬૩, ૧૬-૪-૬૩.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
