________________
ધર્મની કસોટી
ભગવાન મહાવીરના ધર્મનું રહસ્ય એક શબ્દમાં કહેવું હોય તો કહી શકાય કે તમે તમારા પિતાના ઉપર ભરોસે રાખી આગળ વધે. તમારો ઉદ્ધાર અગર નાશ તમે પોતે જ કરી શકે છે. આ રહસ્ય ભૂલવાને કારણે જ આપણે ધમની ચાવી બીજના હાથમાં સોંપી દીધી છે. જૈનધર્મનું ઉત્થાન શાથી થયું એ જે ઈતિહાસ ને પૂછવામાં આવે તો તે કહેશે કે હિંદુધર્મના ગુરુઓએ. અને ઈશ્વરે લેકોના ઉદ્ધારની ચાવી પોતાની પાસે રાખી લોકોને નિર્બળ અને અસહાય બનાવી મૂક્યા હતા. એ તેમની અસહાયતા ટાળવા માટે જ જૈન અને બૌદ્ધ ધર્મો આગળ આવ્યા છે. આચાર્ય હરિભકે ધર્મની શી કસોટી છે તે દ્રામાં બતાવી છે. જેમ સોનાન તાપ, છેદ અને કવથી પરીક્ષા થાય છે. તેમ ધર્મની પણ એ ત્રણ પરીક્ષાઓ છે.
કષ–ોઈ પણ જીવની હિંસા ન કરવી. હિંસાને અર્થ મા મારવું એ નથી, પણ મનવચન-કાયાથી કોઈ પણ જીવને ન દુભવ એ તે છે જ; તે ઉપરાંત પિતાના આત્મામાં પણ કલેશને ઉત્પન્ન ન થવા દેવો તે પણ છે. આવા વ્યાપક અર્થમાં (૧) હિંસાને નિવેધ અને (ર) આમાને શાંતિ મળે તેવા ઉપાયોની યેજના કરવી–એ બે વસ્તુ જેમાં હોય તે ધર્મ છે, તે શુદ્ધ વિમ છે : ધર્મના વિષયમાં આ પરીક્ષા ક્યા કહેવાય છે.
છેદ – કોઈ પણ બાહ્યાનુદાન એવું ન હોય, કોઈ પણ વ્યવહાર એ ન હાય, કેઈ પણું આચરણ એવું ન હોય, જેથી ઉપલી બે બાબતમાં બાધા આવે અર્થાત ધર્મને નામે સમાજમાં કલહરદ્ધિ, ઈર્ષ્યા. દ્રવને વધારે થાય એવું કઈ પણ કૃત્ય કરવાની ધર્મમાં છૂટ નથી. ધર્મના વિષયમાં આ પરીક્ષા છેદ કહેવાય છે,
તાપ–જીવ છે, તેને સંસાર છે, બંધ છે અને મોક્ષ છે એવી માન્યતા જેમાં હોય તે ધર્મ છે. આ પરીક્ષા તાપ કહેવાય છે.
આમ સોનું જેમ તવાઈ, દાદ અને કસેટી ઉપર ચડી શુદ્ધ થાય છે. અને બધી પરીક્ષામાં પાર ઊતરે છે અને શુદ્ધ કરે છે, તેમ ધમ પણ ઉપલી ત્રણે પરીક્ષામાં પસાર થાય તે તેને શુદ્ધ ધર્મ કહે. અન્યથા કિ હમ,
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
