________________
જૈનધર્મ ચિ'તન
તેમને ક્ષણભર રાષ પણ આવ્યા અને એ રાષમાંથી જ તેઓ તેમના જીવનના અંતિમ ઉદ્ધારને માર્ગે વળ્યા. તેમણે વિચાર્યું કે મેં ભગવાનની અનન્યભાવે ઉપાસના તો કરી, પણ મારા પોતાના આત્માની ઉપાસના' હું ચૂકી ગયા ! ઉપાસના આવશ્યક છે, પણ તેમાં જીવ જો પેાતાના આત્માને જ ચૂકી જાય તો તે ઉપાસના ગમે તેટલી તીવ્ર હેય છતાં તે પેાતાના ઉલ્હાર કરી શકે નહિ. એટલે ઉપાસના એ ઉપાસના ખાતર જ નહિ, ઉપાસ્ય ખાતર પણ નહિ, પણ ઉપાસકના ‘આત્મા' ખાતર જ છે એનું ભાન સતત રહેવું જોઈએ. આવું ભાન જો રહે તો તે ઉપાસક ઉપાસના ગમે તેની કરે પણ તે ઉપાસનાનું પરિણામ તો પેાતાની ઉપાસનામાં જ આવે અને ત્યારે જ તે પોતાના ઉદ્ધાર પોતે કરી શકે. ભગવાનના હું અનન્ય ઉપાસક છતાં તેમને મારામાં રાગ–માહ હતો નહિ, એટલે જ તે મારા જેવા અનન્ય ઉપાસકને પણ છેાડી શકયા, મારા પ્રત્યેના રાગ તેમને બાંધી શકયો નહિ, મારી ઉપાસના તેમને રીકી શકી નહિ; તો મારા પણ એ જ મા હોઈ શકે. તેએ મારા ઉપાસ્ય ખરા પણુ મારી મહાવીરની ઉપાસના મારા પોતાના આત્માની ઉપાસનાના એક સાધનરૂપ જ છે. તેમની ઉપાસના કરતો કરતો હું જો મારા આત્માની ઉપાસનાને ભૂલી જાઉં કે તેમની ઉપાસના દ્વારા આત્માની ઉપાસનાને માગે ન વળું અને કેવળ તેમની જ ઉપાસનાને વળગી રહું તો એ પણ એક માહ છે, સૂક્ષ્મ મૂર્છા જ છે. આવી મૂર્છા મારામાં છે જ અને એ મૂર્છાને જ્યાં સુધી નાશ ન થાય ત્યાં સુધી મારી આત્માપાસના પૂર્ણ થતી નથી અને એવી આત્માપાસના વિના આત્માદ્વારને! માગ મળતો નથી.
૧૫૪
આવી જ કાઈક વિચારણાને આધારે ગૌતમે મૂર્છામાં અટવાઈ પડેલા આત્માને પ્રાપ્ત કર્યાં અને તેમનાં બંધન તૂટી ગયાં; તેઓ નિર્માહી બન્યા અને કેવળ જ્ઞાનને પામ્યા.
આપણે જ આપણા ઉદ્ધારક
આ ઘટના ઉપરથી આપણે સહેજે એ તારવી શકીએ છીએ કે, જૈન ધમ'માં ભક્તિનું સ્થાન છે ખરું, પણ એ ભક્તિ એકપક્ષીય છે; એટલે કે જેની આપણે ભક્તિ કરીએ છીએ તેએ આપણા ઉપર કશી જ કૃપા કરતા નથી, તેઓ આપણા ઉપર રાગ કરતા નથી, એટલે છેવટે તો આપણા ઉદ્ધાર આપશે જ કરવાના છે. ઉપાસ્ય એ તો માત્ર ઘ્રુવતારા છે, એ બતાવે છે કે, મા કા છે. એ માર્ગ નિર્દેમતાને છે. એટલે આપણે પણ છેવટે નિમાઁમ જ થવાનું છે.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
