________________
હિન્દુધર્મ અને જૈનધર્મ
કે ત્રણે કાળપ્રવાહની સાથે સાથે વહ્યા કર્યાં છે. હિંદુ-વૈદિક ધર્મમાં અવતારા દ્વારા ધર્મોનું સાતત્ય છે, તે જૈન-બૌદ્ધમાં તીથ કરી અને મુદ્દોની હારમાળાથી એ સાતત્ય સુરાવાયેલુ છે. આ અવતાર અને જિને કે મુદ્દોની હારમાળા અનાદિન ત છે.
ધતું સનાતન સત્ય
પણ આ ત્રણેની આવી માન્યતામાં ભલે ઇતિહાસનું સત્ય ન હેાય, પણુ સત્યનું સત્ય તા છે જ. અને તે એ કે પ્રવાહમાં ધમનાં ભલે નવાં નવાં રૂપા થાય, પણ ધર્માનુ` સનાતન સત્ય બદલાતું નથી; અને તે એ કે જીવને શિવ સાથેના સુમેળ બેસાડી દેવા. અહીં 'શિવ' શબ્દ મેં જાણીજોઈને વાર્યાં છે. ‘શિવા સામાન્ય અર્થ કલ્યાણ થાય છે અને વિશેષ અથ કલ્યાણકારી દેવ પણ થાય છે. ધર્મોના સનાતન સત્યમાં આ બંને અની સંગતિ છે. યાગ અને ભક્તિ એ ધર્માંના એ પ્રવાહે છે. યાગ' શબ્દમાં પણ છે અર્થાં રહેલા છે. પેાતાના આત્મા સાથે જોડાઈ જવાની પ્રક્રિયા એ જેમ યાગ છે, તેમ પરમાત્મા સાથે જોડાઈ જવાની પ્રક્રિયા પણ યાગ છે. પરમાત્મા, એ પેાતાને વિશુદ્ધ આત્મા માનવામાં આવે કે તેથી જુદા—એ કારણે તેની પ્રક્રિયામાં કશેા જ ફૅર પડતા નથી. એ બંને સ્થિતિમાં પેાતાના આત્મામાંથી રાગ-દ્વેષાદિ આસુરી વૃત્તિઓને સમૂળા નાશ કરી નાખવા એ પરમ આવશ્યક છે, એમ થયે સાધક પોતાના આત્મારૂપ પરમાત્માને પામે કે પછી પાતાથી ભિન્ન પરમાત્માને પામે એ બાબત ગૌણ બની જાય છે. પણ તેને એક વાર સ્વાત્માને તે નિળ કરવા જરૂરી જ છે, અને એ બીજી કશું જ નહિ પણ સ્વાત્મપલબ્ધિ જ છે. ભક્તિ વિષે પણ આપણે સમજી લેવું જોઈએ કે સાધક પરમાત્માને પેાતાથી જુદે માનીને પણ ભક્તિ કરી શકે છે અને સ્વાત્માને પરમાત્મા માનીને પણ ભક્તિ કરી શકે છે. ધ્યેયમાં થોડાક ભેદ એ પડશે કે ભક્તિના ફળરૂપે એકમાં સ્વાત્માપલબ્ધિ હાય છે, તા ખીજામાં સ્વાત્માથી ભિન્ન પરમાત્માની ઉપલબ્ધિ કરવાની હેાય છે. પણ એ બંને સ્થિતિમાં સ્વાત્માની વિશુદ્ધિ તા અનિવાય જ છે. એટલે તે સ્વાત્માની વિશુદ્ધિ એ જ સ્વાત્મા પલબ્ધ બની જાય છે, અને તે અનિવાય જ છે. અને ભક્તિની પ્રક્રિયામાં એ જ મુખ્ય છે; એ વિના ભક્તિ નિષ્ફળ જાય છે. સ્વાત્માપલબ્ધિ થઈ એટલે એકને કૃતકૃત્યતા લાગે છે, જ્યારે બીજો એ ઉપરાંત પરમાત્માને પણ પામે છે, તેના સામ્રજ્યને—તેના આત્યંતિક સામીપ્સના આનંદ મેળવે છે. તેને આનંદ એ આનંદ જ છે. ભેદ એ છે કે એકને બ્રહ્મ કે આત્મરમણમાં જે
Jain Education International
૫૯
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
