________________
હિન્દુધર્મ અને જૈન ધર્મ
૬૧
એતિહાસિકોને માન્ય છે એવું જ મોટે ભાગે કહેવાશે. આમાં ધામિકોની લાગણી કે માન્યતાને દૂભવવાનો જરાય ઇરાદો નથી.
પ્રસ્તુત ચર્ચાની મર્યાદા આટલી સામાન્ય ભૂમિકા પછી હવે હિંદુધર્મ એટલે કે અહીં વિવક્ષિત વૈદિક ધર્મ અને જૈનધર્મની કેટલીક બાબતે વિષે વિચાર કરે છે.
હિન્દુધર્મ એ એક વિશાળ વટવૃક્ષ છે, જેની વડવાઈઓ એટલે કે સંપ્રદાય એટલા બધા ફેલાઈ ગયા છે કે તેનું મૂળ શોધવા જતાં અટવાઈ જવાય એવું છે. છતાં પણ તેના પ્રચલિત મુખ્ય રૂપને નજર સમક્ષ રાખી વિચાર કરવાને છે.
આમ તો શૈવ, વૈષ્ણવ આદિ અનેક સંપ્રદાયો હિંદુસ્તાનમાં ઊભા થયા છે અને પ્રચારમાં આવ્યા છે. પણ હિંદુધર્મમાં કૃષ્ણભક્તિએ જે ઉચ્ચ આસન જમાવ્યું છે તે સ્પષ્ટ છે; અને, એક રીતે જોઈએ તે, કૃષ્ણભક્તિમાં જ ગીતાએ સની ભકિતનો સમાવેશ કરી લેવાની ઉદારતા દાખવીને જે સૌને સમન્વય કર્યો છે તે જ આજના હિંદુધર્મનું મુખ્ય રૂપ કહી શકાય. આથી ગીતામાંથી નિષ્પન્ન એ હિંદુધર્મનું રૂપ કઈ કઈ ભૂમિકામાંથી પસાર થયું છે તે બાબત મુખ્ય રૂપે હિંદુધર્મની વિવેચનામાં અહીં કહેવામાં આવશે. અને જૈન ધર્મના વિચારમાં સાહિત્ય, પ્રવર્તક પુરુષો, આચારવિચાર અને સંપ્રદાય—એ મુદાઓ વિષે હિંદુધમની તુલના કરીને વિવેચન કરવાને ઈરાદો છે.
ઇતિહાસની દષ્ટિએ હિંદુધર્મનાં પાંચ રૂ૫ - હિંદુધર્મને માન્ય એવા વેદો ભારતીય સાહિત્યમાં જ નહિ, પણ વિશ્વના સાહિત્યમાં પ્રાચીનતમ મનાયા છે, જ્યારે ઉપલબ્ધ જેનાગો વિષે એમ નથી. આથી હિંદુધમની ઇતિહાસની સામગ્રીના પાયા બહું ઊંડા જાય છે. ત્યારે જનધર્મ વિષે એમ નથી એ સ્પષ્ટ છે. સામગ્રીન કાળનો આ ભેદ છતાં વિદ્વાનોનું માનવું છે કે વેદમાં પ્રતિપાદિત ધર્મ, જેના પ્રવાહને આધારે હિંદુધર્મનું નિર્માણ થયું છે, તે અને જૈનધર્મને મૂળ પ્રવાહ, એ બંને જુદા જ છે. વેદ અને વેદપ્રતિપાદિત ધર્મ એ ભારતમાં આયાત થયેલ છે, જ્યારે જૈનધર્મ તો ભારત બહારથી આયાત થયે નથી; તેમ જ તે વેદના આધારે ઉત્પન્ન પણ થયો નથી. પણ એ એક સ્વતંત્ર ધર્મપ્રવાહ છે એમ પ્રાય: સ્વીકારાઈ ગયું છે. હિંદુ ધર્મની રાનને નિહાર બહ રોચક છે. તેને વેદમૂલક કહેવામાં આવે છે અને તે
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
