________________
જૈન વિક્રમાદિત્ય અને વિક્રમ સંવત
લેખકઃ–શાહ ચતુર્ભુજ જેચંદભાઈ. B. A. L. B. વિક્રમ સંવતની શરૂઆત ભગવાન મહાવીર નિર્વાણથી ૪૭૦ વર્ષે થઈ હોવાનું જેનોમાં સર્વમાન્ય છે. તેવી જ રીતે ઇ. સ. પૂર્વે એટલે ઇસુ ખ્રિસ્તના પહેલા ૫૬-૫૭ વર્ષે વિક્રમ નામે ઓળખાતા સંવતની શરૂઆત થયાનું જેનેતર મંથકોરે તથા હાલના વિદ્વાન ઈતિહાસકારો માને છે. પણ તે વિક્રમ સંવત તે સંવત પ્રવર્તક કથા મહાન રાજવી તથા તેના રાજ્યકાલની કઈ મહત્વની ઘટના સાથે સંબંધ છે, તથા તે સંવતપ્રવર્તક વિક્રમાદિત્ય નામે ખરેખર કઈ રાજા તે સમયમાં થયો છે કે કેમ, તથા સંવત શબ્દ સાથે વિકમ નામની યોજના ક્યારથી થઈ તે સંબંધી હિંદુધર્મી પંડિતે, હાલના વિદ્વાનો અને ઇતિહાસકારો વચ્ચે મોટો મતભેદ છે.
| વિક્રમ નામે ઓળખાતા સંવતની શરૂઆત સાથે વિક્રમ નામ યોજાયાનું અને તેના પ્રવર્તક તરીકે તે સમયમાં વિક્રમાદિત્ય નામે કોઈ રાજા થઈ ગયાનું હાલના મોટા ભાગના ઈતિહાસકારો માનતા નથી; કારણ કે તે સમયના વિક્રમ નામે કોઈ રાજા અને તેની વંશાવળી અથવા શિલાલેખ અત્યાર સુધી ઇતિહાસકારોને મળતાં નથી. જુદા જુદા ગ્રંથોમાં વિક્રમાદિત્ય સંબંધે જે કાંઈ વૃત્તાંત મળે છે તે સર્વ વિક્રમના એક હજાર વર્ષ બાદ રચાયેલા છે. અને તેમાં પરંપરાગત માન્યતા, કથા અને દંતકથાઓ સિવાય અતિહાસિક તત્વ બહુ ઓછું છે; અને તે કથાઓ પણ છે. સં. ૩૮૦ થી ૪૧૫ વર્ષમાં થયેલા ગુસ
આત્મભાન વગરના કેવળ બાહ્ય આચરણે ને અશુદ્ધ હોય તો તે મૂળ 'સ્થિતિમાંથી પાછા પડવારૂપ છે ને વિશેષ હોય તો તે દિશાશૂન્ય સ્થિતિમાં દડવારૂપ છે.
કેવળ નિશ્ચયમાં દંભ એવી ખૂબીથી ઘર કરી જાય છે કે ભલભલાને તેને ખ્યાલ આવવો મુશ્કેલ થઈ પડે છે.
કેવળ વ્યવહાર નિશ્ચયથી એટલે દૂર રહે છે કે તે નિશ્ચયનું દર્શન પણ કયારે કરશે તે સમજી શકાતું નથી. .
આ નિશ્ચય ને વ્યવહારને અંગે પુષ્કળ સાહિત્ય લખાએલ છે. પૂ. ઉપાધ્યાયજી શ્રી યશોવિજયજી મહારાજે તો બન્નેને સમન્વય સમજાવતું વિવરણ ભાષામાં પણ ઘણું લખ્યું છે.
જીવનને ઉન્નતિ તરફ દોરી જતાં ધર્મ રથના એ બને ચક્રના એકે આરાને આંચ ન આવે તેમ રહે ને બનેની એકવાયતા સાધી વિકાસ સાધે.
મુનિરાજશ્રી ધુરંધરવિજયજી
