________________
અંક ૨-૩ જો ]
જૈન વિક્રમાદિત્ય અને વિક્રમ સંવત્
ઉલ્લેખ નથી. તેથી બલૂમત્રના ઉપનામ અથવા પર્યાયવાચક નામ તરીકે વિક્રમાદિત્યને એક જ વ્યક્તિ ગણવાનું આચાર્ય શ્રી કલ્યાણવિજયજીનું અનુમાન વધારે વ્યાજબી છે. એમ છતાં તેમની તે માન્યતામાં મુશ્કેલી ઊભી કરે તેવી એક પ્રાચીન આચાય હિમવતકૃત થેરાવલી કચ્છ દેશમાં હવાનું અને તેની મૂળ પ્રત નહિં પણ તેનું ગુજરાતી ભાષાંતર તેમને મળ્યાનું આચાર્યશ્રી તેમના પુસ્તકના અંતિમ ભાગમાં લખે છે. મૂળ પ્રત • મળ્યા સિવાય ક્રાઇ ચોક્કસ અભિપ્રાય આચાર્ય શ્રી દર્શાવી શકતા નથી. મળેલ ભાષાંતર મુજબ વીર નિર્વાણુથી ૨૯૪ વરસે ઉજ્જૈનની ગાદીએ આવનાર અમિત્રને તેમાં જુદી જ વ્યક્તિ ગણાવેલ છે; અને તેની વંશપરંપરામાં ગભિન્ન વીર નિર્વાણુથી ૩૯૪ વરસે ગાદીએ આન્યા અને કાલકાચાર્ય તેનેા શક રાજાઓની સહાયથી નાશ કરાવ્યેા. તે પછી ઉજ્જૈનની ગાદીએ શક રાજા આવ્યા તેને ગભિન્નના પુત્ર વિક્રમાર્ક અથવા વિક્રમાદિત્યે વીર નિર્વાણુથી ૪૧૦ માં હરાવ્યા અને તે ઉજજૈનની ગાદી ઉપર બેઠે. તે વિક્રમાદિત્ય ધણા પરાક્રમી, જૈન ધર્મ' આરાધક, પરે।પકારી અને બ્રા લાપ્રિય હતા. આચા મેરુતુ ગની ‘ વિચારશ્રેણી અનુસાર વિક્રમાદિત્યે વીર નિર્વાણુ ૪૧૦ થી ૬૦ વર્ષ સુધી રાજ્ય કર્યું તે હિસાબે વિક્રમાદિત્યનું મૃત્યુ વીર નિર્વાણુથી ૪૭૦ વરસે થયું. કેટલાક જૈન આચાર્યાં વીર નિર્વાણુથી વિક્રમ મૃત્યુ અને તેના સંવત્ વચ્ચે ૪૭૦ વર્ષનુ અંતર ગણે છે તેને મેરુત્તુ ંગને તથા ઉપરની હિમવત થેરાવલીથા ટકા મળે છે. ઉપર મુજબ વીર નિર્વાણુ અને વિક્રમ સંવત્ વચ્ચે જે ૪૭૦ વર્ષોંનુ અંતર મનાય છે તે વીર નિર્વાણુથી વિક્રમ મૃત્યુ વચ્ચેનું અંતર છે જ્યારે બીજા ઘણાખરા જૈન ગ્રંથા મુજબ એ અંતર વીર નિર્વાણુથી વિક્રમ રાજ્યારાહણુ અથવા વિક્રમ સંવત્સર પ્રવૃત્તિ વચ્ચેનું છે. વિદ્વાનેા માટે આ એક મહત્વની વિચારા અને સંશાધનના વિષય છે.
>
૪૩
ઉપર મુજબ એટલું જોઇ શકાશે કે વિક્રમ સંવત્ સાથે ખલમિત્ર–વિક્રમાદિત્ય અથવા ગભિલ પુત્ર વિક્રમાદિત્યને ચાક્કસ સંબધ છે. તે એ પૈકી ગમે તેને વિક્રમાદિત્ય માનવામાં આવે પણ વિક્રમ સંવત્ની શરૂઆત સાથે સંબંધ ધરાવનાર વિક્રમાદિત્ય થયેા છે તે ચેાસ છે. જો કે તે સંવત્ સાથે વિક્રમ શબ્દપ્રયાગ સંવત્ઃ ૮૯૮ પહેલાના ક્રાઈ શિલાલેખ અથવા ગ્રંથમાં મળતા નથી, તેમ છતાં તે પહેલા પણ વિક્રમ સંવત્ તરીકે તે ઓળખાતા હોય તેમ માની શકાય. મુસ્લીમ યુગમાં જૈને તથા હિંદુશ્મના ઘણા મંદિરા, ધાર્મિક ગ્રંથેાના નાશ સાથે, કેટલાક મહત્વના શિલાલેખાને પણ નાશ થયા હશે. ઉજ્જૈન શહેર તથા તેના પ્રખ્યાત મહાકાલેશ્વર મંદિરને પશુ નાશ થયા હતા. તે વિનાશકાળમાં વિક્રમાદિત્ય અને વિક્રમ સંવત્ સબંધી આધાર પ્રથા અને શિલાલેખાને નાશ નહિ થયેા હોય તે કાણું કહી શકે ? શક તથા ગુપ્ત સ ંવત્ પણ કેટલાક વખત એકલા સંવત્ નામે એળખાતા હતા, પણ જ્યારે તેને શક તથા ગુપ્ત સ ́બધી વિશેષ ઓળખાણુ આપવી શરૂ થઇ તે સમયમાં વિક્રમ સવ તે રીતે વિશેષ ઓળખાણુ આપવી શરૂ થઇ હોય એમ બનવાજોગ છે. એટલે હાલના ઇતિહાસકાર। વિક્રમાદિત્યના અસ્તિત્વ તથા તેની સાથે વિક્રમ સંવતપ્રવૃત્તિને નિરાધાર માને છે તે બરાબર નથી. તે જો તે
