________________
૪૪ શ્રી જૈન ધર્મ પ્રકાશ
[ માર્ગશીર્ષ-પષ સંબંધી જૈન ગ્રંથોનો બરોબર અભ્યાસ કરે અને જૈન વિદ્વાને તે માટે પૂરતો પ્રયાસ કરે તો વિક્રમાદિત્ય અને તેના સંબંધમાં વિક્રમ સંવતની પ્રવૃત્તિ થયાને ઐતિહાસિક દષ્ટિએ સ્વીકાર કરાવી શકાય તેમ છે. જૈન ધર્મના ગ્રંથોના આધારોનો એતિહાસિક બના
ના આધારો માટે હિંદુ તથા બીજા ઇતિહાસકારો ઘણી વખત કેાઈ પૂર્વ પ્રહના કારણે જોઇતે ઉપયોગ કરતા નથી તે જ વિટંબણાનું આ પરિણામ છે. જૈન ધર્મના ગ્રંથ ભગવાન મહાવીરના સમયથી ૧૦૦ વર્ષ સુધીના ઈતિહાસની કેટલીક મહત્વની સળંગ સાંકળ પૂરી પાડે છે. તેમાં વિક્રમાદિત્ય અને વિક્રમ સંવતપ્રવૃત્તિનું મહત્વનું સ્થાન છે. બલમિત્રવિક્રમાદિત્ય તેના કાલકાચાર્ય' સાથેના સંબંધ ઉપરાંત બીજા આધારોથી પણ તે જૈનધમાં હતો તે વાત ચોક્કસ છે પણ તેને જૈનેતર ગ્રંથોમાં ઉલેખ સરખો પણ નથી જ્યારે તેમાં ગદંભિલવંશીય રાજાઓને ઉલ્લેખ મળે છે પણ તેમાં ગÉભિલ દર્પણ રાજાને શકોનો હાથે કેમ નાશ થયો અને શકે એ પ્રથમ જ વાર આ દેશમાં ઉજજૈનમાં ગાદી સ્થાપી તથા ચાર વર્ષમાં બલમિત્ર અથવા વિક્રમાદિત્યે શકને ઉજજેન માળવામાંથી હાંકી કાઢયા આવા મહત્વના ક્રાંતિકારી બનવાનો કોઇપણ હિંદુ ધર્મ છે કે અત્યારના ઇતિહાસમાં કાંઈ ઉલેખ મળતો નથી. જૈન ધર્મ ગ્રંથો જ તે માહિતી પૂરી પાડે છે, પણ તે જૈન ઈતિહાસને લગતી મહત્વની ઘટના તે પછી ચાર સો વર્ષ બાદ શિવધામાં બીજો ચંદ્રગુપ્તવિક્રમાદિત્ય વિશેષ પ્રસિદ્ધિમાં આવતા પ્રથમના જેન વિક્રમાદિત્યની વાત જૈન ધર્મ પ્રત્યે અન્ય ધમઓના અનાદર અથવા ઉપેક્ષાભાવને કારણે તેમજ જેનેના પોતાના પ્રમાદનબળાઈને કારણે ઇતિહાસમાં ઢંકાઈ–ભૂલાઈ ગઈ છે. બલમિત્રને બદલે ગર્દભિલ પુત્રને વિક્રમાદિત્ય માનવામાં આવે છે તે પણ જૈનધર્મી હોવાનું સ્પષ્ટ ઉલ્લેખ છે. શક રાજાએને હરાવનાર પ્રથમ કોઈ શકારિ ગણાતો હોય તો તે જૈન વિક્રમાદિત્ય છે. પણ અત્યાર ના ઈતિહાસમાં તે તે પ્રથમના વિક્રમાદિત્ય સંબંધી વાત, પરંપરાગત માન્યતા, લોકશ્રદ્ધા અને કેટલાક ગ્રંથોમાં દંતકથારૂપે જ જીવતી રહી છે.
જ્યારે ચાલુ ઇતિહાસમાં ઈ. સ. ૩૮૦ થી ૪૧૫ વર્ષમાં થયેલા ગુપ્તવંશી બીજા ચંદ્રશતને જ ખરો વિક્રમાદિત્ય માની લેવામાં આવેલ છે. તે ચંદ્રગુપ્ત તેના પરાક્રમ વિગેરે ગુણોને કારણે વિક્રમાદિત્ય તરીકે સુપ્રસિદ્ધ થયો હતો તેની કોઇથી ના પાડી શકાય નહિ, અને બલમિત્ર-વિક્રમાદિત્ય માફક તે ચંદ્રગુપ્ત-વિક્રમાદિત્યે સૌરાષ્ટ્ર, ગુજરાત, ઉજજૈન-માળવામાંથી શાક લેકને હરાવી હાંકી કાઢી ઉજજૈનમાં પિતાની ગાદી સ્થાપી હતી અને તેથી તે પણ શકારિ કહેવાય છે. એટલે બંને વિક્રમાદિત્યના નામ, સ્થળ અને અમુક મુખ્ય ઘટનાના સરખાપણાને લઈને એક બીજાના સમયની કેટલીક વાતો એકબીજાના નામ ઉપર ચડી ગઈ હોય તો નવાઈ નથી. વિક્રમાદિત્ય સંબંધે કેટલીક સાચી અને ઘણી દંતકથારૂપ એવી વાતો પ્રચલિત થઈ છે કે બેમાંથી કોની વખતનું સાચું શું માનવું તે મુશ્કેલ પડે તેવું છે. માળવામાં એક કરતા વધારે ભેજરાજા થઈ જતાં આવું જ બન્યું છે. વિક્રમાદિત્ય અને સિદ્ધસેન દિવાકરના સમય બાબત જેનામાં પણ એક ભૂલભરેલી માન્યતા રૂઢ થઇ છેવિક્રમ સંવત ૧૦૦૦ વર્ષ બાદ રચાયેલા ઘણું જૈન ગ્રંથો મુજબ
