________________
US.
છે
U
9 પ્રાચીન ષિએ. UgGUISHERSABHURSESASASASASASTER (લેખક–પ્રો. હીરાલાલ રસિકદાસ કાપડિયા એમ. એ.) સાધુને માટે-મુનિને માટે “ઋષિ' સંજ્ઞા કેટલાં યે સૈકાઓ પૂર્વે યોજાઈ છે. સ્થાનકવાસી સાધુઓ માટે-લકાશાહના અનુયાયી સાધુઓ માટે એ વ૫રાયેલી જોવાય છે તેમ પ્રાચીન સમયના જૈન મુનિવરો માટે પણ એનો ઉપયોગ થયેલ છે. આ તમામ પ્રાચીન ઋષિઓનાં નામ તો હજી હું એકત્રિત કરી શક્યો નથી, પણ અત્યાર સુધીમાં જે મહત્વના નામે મારા જાણવામાં આવ્યાં છે તે નીચે મુજબ છે. ' (૧) કૃષ્ણષિ. ( ૨ ) ગર્ગષિ (૩) ચન્દ્રર્ષિ (૪) પાર્શ્વર્ષિ, (૫) સર્ષિ અને (૬) સિદ્ધર્ષિ. .
[૧] કચ્છષિ ભેજના રાજ્યમાં જઈશુમરહદીમાં ધમ્મએસમાલાવિત્તિ જે જયસિંહરિએ વિ. સં. ૯૧૩–૯૧૫માં રચી તેમના ગુરુ તે આ કૃષ્ણર્ષિ છે.
[૨] ગર્ગષિ સિદ્વર્ષિએ ઉપમિતિભવપ્રપંચાકથાની પ્રશસ્તિ (લે. ૭)માં કહ્યું છે કે તેને અર્થાત દુગસ્વામીને અને મને (પિતાને ) શુભ દીક્ષા આપનાર મહાભાગ્યશાળી ઉત્તમ ગુરુ ગગષિ મુનિરાજને હું નમું છું. આ ઉપરથી જોઈ શકાય છે કે ગર્ગષિને બે શિષ્ય હતા (૧) દુર્ગાસ્વામી અને (૨) સિદ્ધર્ષિ. આ દુર્ગસ્વામી દેલ મહત્તર પછી થયા, અને દેટ્સ મહત્તર “ નિવૃત્તિ” કુળમાં ઉત્પન્ન થયેલા અને લાટ ” દેશના ભૂષણરૂપ સૂરાચાર્ય પછી થયા. દુર્ગસ્વામીની શિષ્યા ગણુએ ઉપમિતિભવપ્રપંચ કથાને પ્રથમ આદર્શ તૈયાર કર્યો હતો. (જુએ છે. ૨૧) આ કથા સંવત ૬૨ ના જેઠ સુદિ પાંચમ ને ગુરુવારે પુનર્વસુ નક્ષત્રમાં પૂર્ણ કરાઈ હતી એમ એની પ્રશસ્તિના ૨૨મા પદમાં કન્યકારે જાતે કહ્યું છે. અહીં આપેલાં માસ, તિથિ, વાર અને નક્ષત્ર વિચારતાં આ સંવત તે વિક્રમ સંવત છે એમ સિદ્ધ થાય છે. આથી એમ ફલિત થાય છે કે ગર્ગાર્ષિને જીવનકાળ વિક્રમની દસમી સદી છે. પ્રભાવક ચરિતની પ્રસ્તાવનામાં મુનિ શ્રી કલ્યાણુવિજય ગર્ગષિને સરાચાર્યના શિષ્ય તરીકે માનવા પ્રેરાયા છે.
છ પ્રાચીન કર્મગ્રંથો પૈકી એક નામે કમ્મવિહાગ રચનારા મુનિવર ગગર્ષિના નામથી ઓળખાય છે. એના ઉપર અભયદેવસૂરિના શિષ્ય પરમાનંદસૂરિએ સંસ્કૃતમાં વૃત્તિ રચી છે. આ વૃત્તિની તાડપત્ર ઉપર લખાયેલી એક હાથપોથીની સાલ વિ. સં. ૧૨૮૮ ની છે. આ વૃત્તિ તેમજ મૂળ બંને છપાયેલા છે. શ્રી જૈન આત્માનંદ સભા તરફથી
૧. “ છ મહત્ત” એ નામનો જે મારે લેખ શ્રી જૈનધર્મપ્રકાશ (પુ. ૬૧, અંક ૧૨) માં છપાયો છે તેમાં આ “ પદવી ' વિષે ઊહાપોહ કરાયો છે. વિશેષમાં ઉપયુક્ત લેખમાં ચોથા મહત્તર તરીકે “દલ”મહત્તરનો નિર્દેશ છે. ૨. જીએ પાટણના પુસ્તકભંડારની સૂચિ
