________________
અંક ૨૦૩ જો ]
શ્રી પ્રશ્નસિંધુ
४७
નામ જાણવા. અહીં શરૂઆતના ૭ રત્ના એકેન્દ્રિય છે; ને તે પછીના ૮ થી ૧૪ સુધીના રત્ના પંચેન્દ્રિય જાણવા.
?
૨૪૧ પ્રશ્ન—મણિ વગેરે રત્ન તરીકે આળખાવાય, એ વ્યાજબી છે; કારણ કે રત્નના ૧૬ ભેદમાં મણિરત્ન ગણ્યું છે, પણ સ્ત્રી વગેરેને રત્ન કહેવાનું શું કારણુ ઉત્તર રત્ન શબ્દની વ્યાખ્યા એ છે કે—દરેક જાતિમાં જે પ્રધાન–શ્રેષ્ઠ હાય, તે રત્ન સ્વરૂપ નહ, પણ રત્નની જેવું ગણાય, કહ્યું છે કે—“ જ્ઞાતી જ્ઞાતી પ્રધાને ચત્તનર્મામધીયતે ' આ અર્થ પ્રમાણે વાકિ ( સુથાર, કારીગર ), સ્ત્રી વગેરેમાં જે જે પદાર્થો વિશિષ્ટ ગુણાદ્ધિને લઇને ઉત્તમ ગણાતા હાય, તે રત્ન ( રત્ન સમાન ) કહેવાય એમ સમજવું, ખીજા ગ્રંથેામાં રત્નના સ્થાને દેવ શબ્દ જોડીને નરદેવ વગેરે જણાવ્યા છે. એટલે જે અર્થમાં અહીં રત્ન શબ્દને પ્રયાગ કર્યો છે તે જ અર્થ માં ‘ નરદેવ ’ વગેરેની માફ્ક દેવ શબ્દના પણ પ્રયાગ શ્રી ભગવતી સૂત્રાદિમાં જણાવ્યા છે.
૨૪૨ પ્રશ્ન—કર્મ ને મલ ( એલ ) કહેવાનું શું કારણ ?
ઉત્તર—જેમ મલ ( મેલ અથવા પરસેવા, ગાડાની મળી વગેરેના સંબંધથી મલિન થયેલ પદાર્થ) નિલ પદાર્થને મેલુ બનાવે છે, તેમ ક પણ મૂળ સ્વભાવે કરી નિર્મલ એવા આત્માને મેલે બનાવે છે માટે કર્મોને મલ કહી શકાય. આ જ મુદ્દાને લક્ષ્યમાં રાખીને શ્રી આમ્રદેવસૂરિના શિષ્ય શ્રી નેમિચંદ્રસૂરિ મહારાજે શ્રી પ્રવચનસારાદ્ધારના ૨૧૪ મા દ્વારમાં જીવના દી જૂદી રીતે થતાં વિવિધ ભેદ જણાવતાં જીવના પંદર ભેટ્ઠા જણાવવાના પ્રસંગે એકેન્દ્રિયના સૂક્ષ્મ અને બાદર એ ભેદ ૨, ૩ એઇંદ્રિય, ૪ તેઇંદ્રિય, ૫ ચતુરિન્દ્રિય, ૬ સન્નિપાંચેન્દ્રિય, ૭ અસંજ્ઞિપંચેન્દ્રિય-આ સાત ભેદ્યમાં પર્યોસા અને અપર્યાપ્તા એ ભેદ ગણતાં ૧૪ ભેદ થાય અને પંદરમા · અમલ ’ એટલે સિદ્ધ લેવા. આ રીતે ૧૫ ભેદ જણાવ્યા તેમાં ‘ અમરુ ' પદથી સિદ્ધને લીધા, તેનુ કારણુ જણાવતાં ટીકાકાર શ્રી દેવપ્રભસૂરિના શિષ્ય શ્રી સિદ્ધસેનસૂરિ મહારાજે કહ્યું કે–“ ન વિદ્યુતે મજ વ मलो निसर्गनिर्मलजीवमालिन्यापादनहेतुत्वादष्टप्रकारं कर्म येषां ते अमलाः सिद्धाः” ૨૪૩ પ્રશ્ન—૧ જીવનપતિ, ૨ વ્યંતર, ૩ જ્યાતિષ્ક, ૪ વૈમાનિક આ રીતે શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્રાદિમાં મત્તાવેલા દેવેાના ચાર ભેદ સિવાય બીજા ભેદ સંભવે છે કે નહિ?
ઉત્તર—અપેક્ષાએ દેવાના પાંચ ભેદે શ્રી ભગવતી સૂત્રાદિમાં આ રીતે જણાવ્યા છે ૧ ભવ્યદ્રવ્યદેવ, ૨ નરદેવ, ૩ ધર્મદેવ, ૪ દેવાધિદેવ, ૫ ભાવદેવ. અહીં દ્રવ્યદેવપણું વગેરે વિશિષ્ટ ધર્મની અપેક્ષાએ પાંચ ભેદ જણાવ્યા છે
એમ સમજવુ.
૨૪૪ પ્રશ્ન-ભવ્ય દ્રવ્યદેવનું સ્વરૂપ શુ
