________________
અંક ૨-૩ જો ]
જૈન વિક્રમાદિત્ય અને વિક્રમ સંવત
પરંપરાથી સિદ્ધસેન દિવાકરને સમય વીર નિર્વાણુથી ૫૦૦ વર્ષના અને સાથે તેને વિક્રમાદિત્યના સમકાલીન માનવામાં આવે છે તેમાં તેને પ્રથમના જૈન વિક્રમાદિત્યના સમય નજીક મૂકવાને પ્રયાસ છે, પણ સિદ્ધસેન દિવાકરની ગુરુપર‘પરામાં થયેલા આય ખંપટ, પાદ લિપ્તસૂરિ, રકદિલાચા, વૃદ્ધવાદીને સમય જોઇએ તેા તે વિક્રમના પેલાથી ચેાથા સકામાં આવે છે એટલે સિદ્ધસેનનેા સમય વિક્રમની ચેાથી પાંચમી સદીના ગણી શકાય, જે વખતે વિક્રમ સવúવક જૈન વિક્રમાદિત્ય નહિં પશુ ખીજા ચંદ્રસુપ્ત–વિક્રમાદિત્યના સિદ્ધસેન સમકાલીન હતા તેમ માનવું જોઈએ. ચંદ્રગુપ્ત-વિક્રમાદિત્ય શૈવધર્યાં હતા અને તેની રાજસભામાં મહાવિ કાલિદાસ વિગેરે પડિતા બ્રાહ્મણધર્મી હતા. તેથી જ પ્રસંગ મળતા સિદ્ધસેને વિક્રમ રાતે જૈન ધર્માંના પ્રતિક્ષેધ પમાડી જૈન ધર્મ પ્રત્યે વિક્રમાદિત્યને અનુરાગી બનાવ્યેા હતેા, છતાં તે શૈવધર્મી તે રહ્યો જ હતા. ગુજરાતના મહારાળ સિદ્ધરાજને હેમચંદ્રાચાર્યે જૈન ધર્મના પ્રતિભેાધ પમાડવા છતાં જેમ તે છેવટ સુધી શૈવધર્મી હતા તેવું જ વિક્રમાદિત્ય માટે કહી શકાય. જૈન ધર્મના ગ્રંથામાં વિક્રમાદિત્યની વાત આવે ત્યાં તેને સાચી રીતે જૈનધર્મી અને વિક્રમ સંવત્તુપ્રવર્તક માનેલ છે પશુ ચંદ્રગુપ્ત વિક્રમાદિત્યને લગતી કેટલીક કથા જૈન વિક્રમાદિત્યના નામે ચડાવી દેવામાં આવી છે. તેવી જ રીતે ધણા હિંદુ ધર્માંચૈામાં વિક્રમાદિત્યને શૈવધર્મી ગ્રાનેલ છે તે ઉપરાંત તે વિક્રમની પેલી સદીમાં થયે। હાવાનુ` માની લીધેલ છે. જુદા ધર્મના, જુદા સમચના એ વિક્રમાદિત્યે વિષે પાછળના ગ્રંથકારાના હાથે થયેલ સેળભેળનું આ પરિણામ છે છતાં તે બંને જુદા હૈાવાનુ` સૂચન-સાબિતીરૂપ છે. આ સેળભેળના પરિણામે ઘણા બ્રાહ્મણુધર્મી પડિતા અને અત્યારના કેટલાક વિદ્વાનેાએ શૈવધર્મી વિક્રમાદિત્યને વિક્રમની પેલી સદીમાં થયેલા તથા વિક્રમ સંવત્પ્રવતક માની લીધેલ છે તેના પરિણામે તેઓએ જૈતાના કાંઇ પણ પ્રયાસ વગર વિક્રમાદિત્ય અને વિક્રમ સંવત્તા એ વર્ષો પહેલા જે ભારે દબદબા પૂર્ણાંક દ્વિસહસ્રાબ્દિ ઉત્સવ ઉજ્જૈનમાં ઉજવ્યે એના મુખ્ય પાત્ર જૈનધર્માં વિક્રમાદિત્ય અને તેના સમયમાં પ્રવતેલ સંવત્ હતા એમ તે જાણુરશે ત્યારે તેમને ભારે આશ્ચ થશે. જૈન ધર્મના ઇતિહાસની અજ્ઞાનતાને આ એક અજાયખીભર્યા સુખદ બનાવ છે.
૪૫
લેખ ધણા લાંમા થવા છતાં જેઈએ તેવી સારી રીતે અને પૂરતી હકીકતા સાથે લખી શકાયા નથી, તેથી ભાષા તથા હકીકતમાં કાંઇ દેષ હોય તે માટે ક્ષમા માગું છું. જૈન તથા બીજા વિદ્વાન વાચકવર્ગને આટલી વિજ્ઞપ્તિ છે કે તેઓએ આ લેખના મુખ્ય આધાર તરીકે લીધેલા આચાર્ય. કલ્યાણુવિજયજીકૃત ‘ વીર નિર્વાણુ સ ંવત્ અને કાલગણુના નામનું પુરતક વાંચવું જે ઉપરથા ધણી વિશેષ વિચારણા અને સશોધન માટે તેએ યથાશક્તિ પ્રયાસ કરે. હાલમાં બહુ ઘેાડા અપવાદે સિવાય જૈન વિદ્વાન આચાર્યાદિક મુનિમહારાજાઓમાં અને તેથી પણ બહુ એછા જૈન ગૃહસ્થામાં શાસ્ત્રામાં કાઇ કાઇ બાબત જે શંકા, મતભેદ, ઐતિહાસિક અને વૈજ્ઞાનિક દ્રષ્ટિએ દેષ-ઊણુપ જોવામાં આવે છે તેમાં સત્યાન્વેષણુ દૃષ્ટિએ સંશાધન કે ખુલાસેા કરવાની વૃત્તિ ઘણી ઓછી થઇ છે. તે પુનઃ જાગૃત થાય તેવી નમ્ર અભ્યયના છે.
