________________
અંક ૨-૩ જો]
વ્યવહાર કૌશલ્ય
( ૨૫૪ )
સર્વ સદ્ગુણા પૈકી મહાનુભાવ તદ્દન કાદાચિત્ય હૈાય છે. સેા વિશિષ્ટ ગુણવાનમાં ભાગ્યે એક જ એવા હોય છે જે અત્યંત ખુશીથી બીજો માસ તેવા છે તેના સ્વીકાર કરે.
૫૭
મહાનુભાવ એટલે નૈસર્ગિક ખાનદાની. નૈસર્ગિક એટલે સ્વાભાવિક, અનાવીને તૈયાર કરેલું' કે પરાણે દેખાવ માટે કરેલ હકીકત સ્વાભાવિક ન કહેવાય. કેટલાક માણસેામાં ખાનદાની સ્વાભાવિક હોય છે. એની પ્રકૃતિ જ એવી મુલાયમ હાય છે કે એ મેલે ત્યારે જાણે મેાતી ખરતા હાય એમ લાગે, એની વાતમાં કાઇને નરમ પાડવાની હકીકત ન હાય, એ કાઈને દુઃખી જુએ તે એની આંખમાં પાણો આવી જાય, એ સારાં કામ થતાં જુએ કે સાંભળે ત્યારે એને અંતરના આહ્લાદ થાય. એ જનતાના સુખ, કલ્યાણુ, આરેાગ્ય કે કેળવણીની સ ́સ્થા સ્થપાતી જુએ ત્યારે એને અંતરથી પ્રમાદ થાય, એ ગુણવાનને જીએ ત્યારે તેના પર વારી જાય, એ પ્રેમનાં પાષણા જુએ ત્યારે અંતરંગથી અનુમેાદના કરે અને એ જનતામાં શાંતિ જુએ, સારા વરસાદ વરસે છે એમ જાણે ત્યારે એ રાજી થઇ જાય. આવી કુદરતી ખાનદાની બહુ એછામાં હાય છે, પણ એ કાદાચિક હાય છે એટલે એનું મૂલ્ય બહુ વધી જાય છે.
એટલા માટે કવિવરે કહ્યું છે કે— મેષ આપનારાએમાં મત્સર ભરેલા હાય છે અને મૌલિક મહાશયે। અભિમાનથી દૂષિત હૈાય છે. ' આ કારણે સ્વાભાવિક મહાનુભાવ બહુ એછા હાય છે અને એટલા માટે એમ કહેવામાં આવ્યું છે કે સાચા સેા ગુણુવાનમાં ભાગ્યે એક એવા હાય છે કે જે એમ કહેવા તૈયાર હૈાય કે પાતાથી પર-અન્ય ગુણવાન છે. બાકી આપ સારા હેા, શિામણિ છે, વંદ્ય છેા-એવી કાષ્ટ પ્રશંસા કરે ત્યારે પાતે કાંઇ નથી એમ વિવેક ખાતર કહે, પણ ઊંડાણુમાં એને પેાતાની નમ્રતા બતાવવાદ્વારા પણ વધારે પ્રશંસા મેળવવાની આકાંક્ષા હેાય છે.
જે પાતા કરતાં અન્યને વધારે ગુણવાન દેખે, માને, મનાવે, જે આપ (જાતે) ગુણી હાય અને ગુણનેા રાગી ઢાય, તેનામાં સાચી ખાનદાની છે, તેનામાં સાચી મહાનુભાવતા છે અને તે ખરા માણસ છે. એવા અસલ ખાનદાનીવાળા માંશયા ઘણા ઓછા હાય છે. પણ હાય છે ખરા, અને એવા થવાની ટેવ પાડે તે માણુસ જ પેાતાની ખરી પ્રગતિ કરી શકે, આગળ વધી શકે અને સાંસારની યાત્રા સળ કરી શકે. કૃત્રિમ ખાનદાની અથ વગરની છે, સાચી કિંમત નૈસર્ગિક ખાનદાનીની છે અને કુશળ માણુસ એવે ખાનદાન
થવા પ્રયત્ન કરે.
Of all virtues magnanimity is the rarest. There are hundred persong of merit for one who willingly acknowledges it is another.
HAZLITT. (29-12-44)
